ΤΙΜΗ euro1200

ΟΤΑΝ Η ΨYΧΩΣΗΔΕΝ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙΈντεκα κλινικές περιπτώσεις

FORT-Da

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Η κανονικόμορφη ψύχωση

Μικέλ Μπασόλς Το σεμινάριο της Κρήτης

Ζακ Λακάν Η λογική της ψευδαίσθησηςΗ αναστροφή του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Α

Περιοδικό Λακανικής Κλινικής

Τεύχος Τρίτο ∆εκέmicroβριος 2013

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βλάσης Σκολίδης vskolidisgmailcom

Γεωργία Φουντουλάκη georgiafountoulakigmailcom

Μαρίνα Φραγκιαδάκη frangiadakiyahoofr

ΣΥΝΕΡΓΑΤΙ∆Α ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ Έλφη Lefeuvre-Κιλλαχίδου

Ευχαριστούmicroε τους Έλληνες φίλους και συναδέλφους που συνέβαλανmicroε πρωτότυπα κείmicroενα ή microεταφραστική εργασία στην υλοποίησητου δεύτερου τεύχους Ανθή Αθανασιάδου Γιάννα Αλεξάκη ∆ηmicro ΒεργέτηΙωάννα Βεριγάκη Μιχάλη Βλαστό Νιν ∆υοβουνιώτου Μαρία ΘέmicroεληΙουλία Καράλη Νατάσα Κατσογιάννη Βάσια Λέκκα Φρίξο ΜαραβέλιαΈλλη Παχού Ντόρα Περτέση Γιάννα Σαββίδου

Ευχαριστούmicroε επίσης τον Κωνσταντίνο Παπαmicroιχαλόπουλο για την ευγενικήπαραχώρηση των φωτογραφιών των έργων του καθώς και την Γκλόρυ Ροζάκηγια το φωτογραφικό ρεπορτάζ από το Συνέδριο της ΝΛΣ στην Αθήνα

ΕΚ∆ΟΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Βλάσης ΣκολίδηςCcedilEumlAringEcircOcircNtildeIumlIacuteEacuteEcircCcedil OacuteAringEumlEacuteAumlIumlETHIumlEacuteCcedilOacuteCcedil Ελένη ΣταυροπούλουΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Ηλίας Μασούρης

EEcircOcircOtildeETHUgraveOacuteCcedil Ι ΠΕΠΠΑΣ ΑΒΕΕAcircEacuteAcircEumlEacuteIumlAumlAringOacuteEacuteAacute Κωνσταντίνα Παναγιώτου amp ΣΙΑ ΟΕ

copy Eacuteditions du Seuil για το γραπτό του Ζακ Λακάν που δηmicroοσιεύεταιmicroε την άδεια του Ζακ-Αλέν Μιλέρ

copy EEcircAumlIumlOacuteAringEacuteOacute OslashOtildetimesIumlAtildeEacuteIumlOacute AacuteAring AacuteegraveTHORNiacuteaacute 2013

ISSN 1792-717X

Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χηmicroικών ουσιών προερχόmicroενο αποκλειστικάκαι microόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού

Το παρόν έργο πνευmicroατικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόmicroου (Ν21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήmicroερα) και τις διεθνείς συmicroβάσεις περί πνευmicroατικήςιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόποή microέσο αντιγραφή φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή διανοmicroή εκmicroίσθωση ή δανεισmicroόςmicroετάφραση διασκευή αναmicroετάδοση παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε microορφή (ηλεκτρονικήmicroηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκmicroετάλλευση του συνόλου ή microέρους του έργου

AringEcircAumlIumlOacuteAringEacuteOacute OslashOtildetimesIumlAtildeEacuteIumlOacute AacuteAring PSICHOGIOS PUBLICATIONS SAcedilaumlntildeaacute OcircaacuteocirciumlAgraveiumlotilde 121 Head office 121 Tatoiou Str144 52 Igravearingocircaacuteigraveuumlntildeoumlugraveoacuteccedil 144 52 Metamorfossi GreeceAcirceacuteacirceumleacuteiumlethugraveeumlaringszligiuml IgraveaacuteotildentildeiumligraveeacutedivideUumleumlccedil 1 Bookstore 1 Mavromichali Str106 79 AacuteegraveTHORNiacuteaacute 106 79 Aacutethens GreeceOcircccedileuml 2102804800 Tel 2102804800Telefax 2102819550 Telefax 2102819550wwwpsichogiosgr wwwpsichogiosgre-mail infopsichogiosgr e-mail infopsichogiosgr

EDITORIAL 5

ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗΣ

Ζακ Λακάν Για ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό

σε κάθε δυνατή θεραπεία της ψύχωσης (Μέρος 1ο) 11

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Το υποκείmicroενο και η φωνή 22

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΚΑΝΟΝΙΚΟΜΟΡΦΗ ΨΥΧΩΣΗ

Μαρί-Ελέν Μπρους Η κανονικόmicroορφη ψύχωση

υπό το φως της λακανικής θεωρίας περί Λόγου 43

Μετάφραση Φρίξος Μαραβέλιας

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Επιστρέφοντας στην κανονικόmicroορφη ψύχωση 54

Μετάφραση Ανθή Αθανασιάδου

ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Μικέλ Μπασόλς Ψύχωση και microελαγχολία ∆ύο περιπτώσεις 81

Μετάφραση Γεωργία Φουντουλάκη

Μικέλ Μπασόλς Η δοmicroή του υποκειmicroένου

στον ορίζοντα της ψυχωτικής εξέλιξης 92

Συζήτηση δύο κλινικών περιπτώσεων

από τις ψυχιατρικές κλινικές Ρεθύmicroνου και Χανίων 121

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΟΤΑΝ Η ΨΥΧΩΣΗ ∆ΕΝ ΕΚ∆ΗΛΩΝΕΤΑΙ

Έλλη Παχού Ένα αναρχικό παιδί του Θεού 147

∆ηmicroήτρις Βεργέτης Η Φωτεινή των οραmicroάτων 153

Μιχάλης Βλαστός Όταν η ζωή γίνεται το σύmicroπτωmicroα 162

Μαρία Θέmicroελη Αποχωρισmicroός χωρίς συmicroβολικά ερείσmicroατα 170

Νατάσα Κατσογιάννη Η σεξουαλική πράξη ως απάντηση

στο κενό της επιθυmicroίας 177

Ιουλία Καράλη Η περίπτωση της Βάσως 189

Ντόρα Περτέση Ο καθηγητής 197

Γιάννα Αλεξάκη Η ψυχωτική δοmicroή ως αβεβαιότητα

σεξουαλικής ταυτότητας 203

Ιωάννα Βεριγάκη Ποια σπονδυλική στήλη microε στηρίζει 211

Μαρίνα Φραγκιαδάκη Ένα υποκείmicroενο

σε κοινωνική απόσυρση 218

Ρουζάνα Χακοmicroπιάν Η λύση microέσω της microοντέρνας τέχνης

Μαρίνα Αmicroπράmicroοβιτς 225

Μετάφραση Γιάννα Σαββίδου

LEONARDO

Ζακ Λακάν laquoΗ φαντασιακή αναστροφή

του Λεονάρντο ντα Βίντσιraquo 231

Μετάφραση Νινέττα ∆υοβουνιώτου

Βλάσης Σκολίδης Το σύνθωmicroα του Λεονάρντο 243

ΛΑΚΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Βάσια Λέκκα Η γέννηση του ιατρικού βλέmicromicroατος 277

Η ΑΦΑΝΗΣ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ

Ο ψυχωτικός είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας Και δεν εί-ναι διόλου καταδικασmicroένος

Αυτό το συmicroπέρασmicroα θα αποκόmicroιζε κανείς διαβάζοντας τιςκλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζονται στο παρόν τεύχοςΠράγmicroατι αν υπάρχει κάτι microε το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί οσηmicroερινός ψυχίατρος ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής είναι ότι ηψυχωτική δοmicroή δεν προuποθέτει οπωσδήποτε παραλήρηmicroα ήψευδαισθήσεις ούτε απαιτεί υποχρεωτικά φαρmicroακευτική αγω-γή Οι λακανικοί ψυχαναλυτές είναι προ πολλού εξοικειωmicroένοιmicroε αυτή την προσέγγιση και την υπερασπίζονται microε σθένος

Ο Λακάν είχε φροντίσει να πει ότι ο ψυχαναλυτής δεν πρέπεινα οπισθοχωρεί microπροστά στην ψύχωση Αυτό δεν σηmicroαίνει απλώςότι η ψυχοθεραπευτική στήριξη είναι χρήσιmicroη επικουρία της ψυ-χιατρικής παρακολούθησης όπως συνήθως περιορίζονται να ανα-φέρουν τα εγχειρίδια Σηmicroαίνει ότι microια ολόκληρη κατηγορία ψυ-χωτικών υποκειmicroένων είναι σε θέση να επωφεληθεί από την πα-ρουσία ενός ψυχαναλυτή microε τρόπο που να επιτρέπει microια πολύικανοποιητική αντιmicroετώπιση του πραγmicroατικού της ύπαρξης

Ο γενικός τίτλος του κλινικού microας αφιερώmicroατος laquoΌταν η ψύ-χωση δεν εκδηλώνεταιraquo αντικατοπτρίζει τις ποικίλες εκφάνσειςmicroιας λίγο-πολύ αντισταθmicroιζόmicroενης ψυχωτικής δοmicroής

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις είναι αναmicroφίβολα εκείνες(πρβλ τις τέσσερις πρώτες) όπου το ψυχιατρικό βλέmicromicroα δεν θααναγνώριζε τίποτε περισσότερο από microια χαρακτηρολογική ιδιο-microορφία ή microια διακύmicroανση του θυmicroικού Εδώ microόνο η λεπτή εξέ-ταση της λογικής του υποκειmicroένου σύmicroφωνα microε τον λακανικό προ-σανατολισmicroό είναι σε θέση να διαγνώσει εκείνη τη laquoδιατάραξηστον πιο ενδόmicroυχο αρmicroό του αισθήmicroατος της ζωήςraquo που προδίδειτο δοmicroικό πρόβληmicroα Η έννοια της κανονικόmicroορφης ή κοινότο-πης ψύχωσης (Μιλέρ) έρχεται να βελτιώσει τον θεωρητικό εξο-πλισmicroό του κλινικού απέναντι σε φαινόmicroενα που ως τώρα συνο-ψίζονταν στους ασαφείς προσδιορισmicroούς της ναρκισσιστικής δια-ταραχής ή της microεταιχmicroιακής προσωπικότητας

7

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Περιοδικό Λακανικής Κλινικής

Τεύχος Τρίτο ∆εκέmicroβριος 2013

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βλάσης Σκολίδης vskolidisgmailcom

Γεωργία Φουντουλάκη georgiafountoulakigmailcom

Μαρίνα Φραγκιαδάκη frangiadakiyahoofr

ΣΥΝΕΡΓΑΤΙ∆Α ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ Έλφη Lefeuvre-Κιλλαχίδου

Ευχαριστούmicroε τους Έλληνες φίλους και συναδέλφους που συνέβαλανmicroε πρωτότυπα κείmicroενα ή microεταφραστική εργασία στην υλοποίησητου δεύτερου τεύχους Ανθή Αθανασιάδου Γιάννα Αλεξάκη ∆ηmicro ΒεργέτηΙωάννα Βεριγάκη Μιχάλη Βλαστό Νιν ∆υοβουνιώτου Μαρία ΘέmicroεληΙουλία Καράλη Νατάσα Κατσογιάννη Βάσια Λέκκα Φρίξο ΜαραβέλιαΈλλη Παχού Ντόρα Περτέση Γιάννα Σαββίδου

Ευχαριστούmicroε επίσης τον Κωνσταντίνο Παπαmicroιχαλόπουλο για την ευγενικήπαραχώρηση των φωτογραφιών των έργων του καθώς και την Γκλόρυ Ροζάκηγια το φωτογραφικό ρεπορτάζ από το Συνέδριο της ΝΛΣ στην Αθήνα

ΕΚ∆ΟΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Βλάσης ΣκολίδηςCcedilEumlAringEcircOcircNtildeIumlIacuteEacuteEcircCcedil OacuteAringEumlEacuteAumlIumlETHIumlEacuteCcedilOacuteCcedil Ελένη ΣταυροπούλουΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Ηλίας Μασούρης

EEcircOcircOtildeETHUgraveOacuteCcedil Ι ΠΕΠΠΑΣ ΑΒΕΕAcircEacuteAcircEumlEacuteIumlAumlAringOacuteEacuteAacute Κωνσταντίνα Παναγιώτου amp ΣΙΑ ΟΕ

copy Eacuteditions du Seuil για το γραπτό του Ζακ Λακάν που δηmicroοσιεύεταιmicroε την άδεια του Ζακ-Αλέν Μιλέρ

copy EEcircAumlIumlOacuteAringEacuteOacute OslashOtildetimesIumlAtildeEacuteIumlOacute AacuteAring AacuteegraveTHORNiacuteaacute 2013

ISSN 1792-717X

Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χηmicroικών ουσιών προερχόmicroενο αποκλειστικάκαι microόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού

Το παρόν έργο πνευmicroατικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόmicroου (Ν21211993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήmicroερα) και τις διεθνείς συmicroβάσεις περί πνευmicroατικήςιδιοκτησίας Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόποή microέσο αντιγραφή φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή διανοmicroή εκmicroίσθωση ή δανεισmicroόςmicroετάφραση διασκευή αναmicroετάδοση παρουσίαση στο κοινό σε οποιαδήποτε microορφή (ηλεκτρονικήmicroηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκmicroετάλλευση του συνόλου ή microέρους του έργου

AringEcircAumlIumlOacuteAringEacuteOacute OslashOtildetimesIumlAtildeEacuteIumlOacute AacuteAring PSICHOGIOS PUBLICATIONS SAcedilaumlntildeaacute OcircaacuteocirciumlAgraveiumlotilde 121 Head office 121 Tatoiou Str144 52 Igravearingocircaacuteigraveuumlntildeoumlugraveoacuteccedil 144 52 Metamorfossi GreeceAcirceacuteacirceumleacuteiumlethugraveeumlaringszligiuml IgraveaacuteotildentildeiumligraveeacutedivideUumleumlccedil 1 Bookstore 1 Mavromichali Str106 79 AacuteegraveTHORNiacuteaacute 106 79 Aacutethens GreeceOcircccedileuml 2102804800 Tel 2102804800Telefax 2102819550 Telefax 2102819550wwwpsichogiosgr wwwpsichogiosgre-mail infopsichogiosgr e-mail infopsichogiosgr

EDITORIAL 5

ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗΣ

Ζακ Λακάν Για ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό

σε κάθε δυνατή θεραπεία της ψύχωσης (Μέρος 1ο) 11

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Το υποκείmicroενο και η φωνή 22

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΚΑΝΟΝΙΚΟΜΟΡΦΗ ΨΥΧΩΣΗ

Μαρί-Ελέν Μπρους Η κανονικόmicroορφη ψύχωση

υπό το φως της λακανικής θεωρίας περί Λόγου 43

Μετάφραση Φρίξος Μαραβέλιας

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Επιστρέφοντας στην κανονικόmicroορφη ψύχωση 54

Μετάφραση Ανθή Αθανασιάδου

ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Μικέλ Μπασόλς Ψύχωση και microελαγχολία ∆ύο περιπτώσεις 81

Μετάφραση Γεωργία Φουντουλάκη

Μικέλ Μπασόλς Η δοmicroή του υποκειmicroένου

στον ορίζοντα της ψυχωτικής εξέλιξης 92

Συζήτηση δύο κλινικών περιπτώσεων

από τις ψυχιατρικές κλινικές Ρεθύmicroνου και Χανίων 121

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΟΤΑΝ Η ΨΥΧΩΣΗ ∆ΕΝ ΕΚ∆ΗΛΩΝΕΤΑΙ

Έλλη Παχού Ένα αναρχικό παιδί του Θεού 147

∆ηmicroήτρις Βεργέτης Η Φωτεινή των οραmicroάτων 153

Μιχάλης Βλαστός Όταν η ζωή γίνεται το σύmicroπτωmicroα 162

Μαρία Θέmicroελη Αποχωρισmicroός χωρίς συmicroβολικά ερείσmicroατα 170

Νατάσα Κατσογιάννη Η σεξουαλική πράξη ως απάντηση

στο κενό της επιθυmicroίας 177

Ιουλία Καράλη Η περίπτωση της Βάσως 189

Ντόρα Περτέση Ο καθηγητής 197

Γιάννα Αλεξάκη Η ψυχωτική δοmicroή ως αβεβαιότητα

σεξουαλικής ταυτότητας 203

Ιωάννα Βεριγάκη Ποια σπονδυλική στήλη microε στηρίζει 211

Μαρίνα Φραγκιαδάκη Ένα υποκείmicroενο

σε κοινωνική απόσυρση 218

Ρουζάνα Χακοmicroπιάν Η λύση microέσω της microοντέρνας τέχνης

Μαρίνα Αmicroπράmicroοβιτς 225

Μετάφραση Γιάννα Σαββίδου

LEONARDO

Ζακ Λακάν laquoΗ φαντασιακή αναστροφή

του Λεονάρντο ντα Βίντσιraquo 231

Μετάφραση Νινέττα ∆υοβουνιώτου

Βλάσης Σκολίδης Το σύνθωmicroα του Λεονάρντο 243

ΛΑΚΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Βάσια Λέκκα Η γέννηση του ιατρικού βλέmicromicroατος 277

Η ΑΦΑΝΗΣ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ

Ο ψυχωτικός είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας Και δεν εί-ναι διόλου καταδικασmicroένος

Αυτό το συmicroπέρασmicroα θα αποκόmicroιζε κανείς διαβάζοντας τιςκλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζονται στο παρόν τεύχοςΠράγmicroατι αν υπάρχει κάτι microε το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί οσηmicroερινός ψυχίατρος ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής είναι ότι ηψυχωτική δοmicroή δεν προuποθέτει οπωσδήποτε παραλήρηmicroα ήψευδαισθήσεις ούτε απαιτεί υποχρεωτικά φαρmicroακευτική αγω-γή Οι λακανικοί ψυχαναλυτές είναι προ πολλού εξοικειωmicroένοιmicroε αυτή την προσέγγιση και την υπερασπίζονται microε σθένος

Ο Λακάν είχε φροντίσει να πει ότι ο ψυχαναλυτής δεν πρέπεινα οπισθοχωρεί microπροστά στην ψύχωση Αυτό δεν σηmicroαίνει απλώςότι η ψυχοθεραπευτική στήριξη είναι χρήσιmicroη επικουρία της ψυ-χιατρικής παρακολούθησης όπως συνήθως περιορίζονται να ανα-φέρουν τα εγχειρίδια Σηmicroαίνει ότι microια ολόκληρη κατηγορία ψυ-χωτικών υποκειmicroένων είναι σε θέση να επωφεληθεί από την πα-ρουσία ενός ψυχαναλυτή microε τρόπο που να επιτρέπει microια πολύικανοποιητική αντιmicroετώπιση του πραγmicroατικού της ύπαρξης

Ο γενικός τίτλος του κλινικού microας αφιερώmicroατος laquoΌταν η ψύ-χωση δεν εκδηλώνεταιraquo αντικατοπτρίζει τις ποικίλες εκφάνσειςmicroιας λίγο-πολύ αντισταθmicroιζόmicroενης ψυχωτικής δοmicroής

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις είναι αναmicroφίβολα εκείνες(πρβλ τις τέσσερις πρώτες) όπου το ψυχιατρικό βλέmicromicroα δεν θααναγνώριζε τίποτε περισσότερο από microια χαρακτηρολογική ιδιο-microορφία ή microια διακύmicroανση του θυmicroικού Εδώ microόνο η λεπτή εξέ-ταση της λογικής του υποκειmicroένου σύmicroφωνα microε τον λακανικό προ-σανατολισmicroό είναι σε θέση να διαγνώσει εκείνη τη laquoδιατάραξηστον πιο ενδόmicroυχο αρmicroό του αισθήmicroατος της ζωήςraquo που προδίδειτο δοmicroικό πρόβληmicroα Η έννοια της κανονικόmicroορφης ή κοινότο-πης ψύχωσης (Μιλέρ) έρχεται να βελτιώσει τον θεωρητικό εξο-πλισmicroό του κλινικού απέναντι σε φαινόmicroενα που ως τώρα συνο-ψίζονταν στους ασαφείς προσδιορισmicroούς της ναρκισσιστικής δια-ταραχής ή της microεταιχmicroιακής προσωπικότητας

7

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

EDITORIAL 5

ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗΣ

Ζακ Λακάν Για ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό

σε κάθε δυνατή θεραπεία της ψύχωσης (Μέρος 1ο) 11

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Το υποκείmicroενο και η φωνή 22

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΚΑΝΟΝΙΚΟΜΟΡΦΗ ΨΥΧΩΣΗ

Μαρί-Ελέν Μπρους Η κανονικόmicroορφη ψύχωση

υπό το φως της λακανικής θεωρίας περί Λόγου 43

Μετάφραση Φρίξος Μαραβέλιας

Ζακ-Αλέν Μιλέρ Επιστρέφοντας στην κανονικόmicroορφη ψύχωση 54

Μετάφραση Ανθή Αθανασιάδου

ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Μικέλ Μπασόλς Ψύχωση και microελαγχολία ∆ύο περιπτώσεις 81

Μετάφραση Γεωργία Φουντουλάκη

Μικέλ Μπασόλς Η δοmicroή του υποκειmicroένου

στον ορίζοντα της ψυχωτικής εξέλιξης 92

Συζήτηση δύο κλινικών περιπτώσεων

από τις ψυχιατρικές κλινικές Ρεθύmicroνου και Χανίων 121

Μετάφραση Βλάσης Σκολίδης

ΟΤΑΝ Η ΨΥΧΩΣΗ ∆ΕΝ ΕΚ∆ΗΛΩΝΕΤΑΙ

Έλλη Παχού Ένα αναρχικό παιδί του Θεού 147

∆ηmicroήτρις Βεργέτης Η Φωτεινή των οραmicroάτων 153

Μιχάλης Βλαστός Όταν η ζωή γίνεται το σύmicroπτωmicroα 162

Μαρία Θέmicroελη Αποχωρισmicroός χωρίς συmicroβολικά ερείσmicroατα 170

Νατάσα Κατσογιάννη Η σεξουαλική πράξη ως απάντηση

στο κενό της επιθυmicroίας 177

Ιουλία Καράλη Η περίπτωση της Βάσως 189

Ντόρα Περτέση Ο καθηγητής 197

Γιάννα Αλεξάκη Η ψυχωτική δοmicroή ως αβεβαιότητα

σεξουαλικής ταυτότητας 203

Ιωάννα Βεριγάκη Ποια σπονδυλική στήλη microε στηρίζει 211

Μαρίνα Φραγκιαδάκη Ένα υποκείmicroενο

σε κοινωνική απόσυρση 218

Ρουζάνα Χακοmicroπιάν Η λύση microέσω της microοντέρνας τέχνης

Μαρίνα Αmicroπράmicroοβιτς 225

Μετάφραση Γιάννα Σαββίδου

LEONARDO

Ζακ Λακάν laquoΗ φαντασιακή αναστροφή

του Λεονάρντο ντα Βίντσιraquo 231

Μετάφραση Νινέττα ∆υοβουνιώτου

Βλάσης Σκολίδης Το σύνθωmicroα του Λεονάρντο 243

ΛΑΚΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Βάσια Λέκκα Η γέννηση του ιατρικού βλέmicromicroατος 277

Η ΑΦΑΝΗΣ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ

Ο ψυχωτικός είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας Και δεν εί-ναι διόλου καταδικασmicroένος

Αυτό το συmicroπέρασmicroα θα αποκόmicroιζε κανείς διαβάζοντας τιςκλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζονται στο παρόν τεύχοςΠράγmicroατι αν υπάρχει κάτι microε το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί οσηmicroερινός ψυχίατρος ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής είναι ότι ηψυχωτική δοmicroή δεν προuποθέτει οπωσδήποτε παραλήρηmicroα ήψευδαισθήσεις ούτε απαιτεί υποχρεωτικά φαρmicroακευτική αγω-γή Οι λακανικοί ψυχαναλυτές είναι προ πολλού εξοικειωmicroένοιmicroε αυτή την προσέγγιση και την υπερασπίζονται microε σθένος

Ο Λακάν είχε φροντίσει να πει ότι ο ψυχαναλυτής δεν πρέπεινα οπισθοχωρεί microπροστά στην ψύχωση Αυτό δεν σηmicroαίνει απλώςότι η ψυχοθεραπευτική στήριξη είναι χρήσιmicroη επικουρία της ψυ-χιατρικής παρακολούθησης όπως συνήθως περιορίζονται να ανα-φέρουν τα εγχειρίδια Σηmicroαίνει ότι microια ολόκληρη κατηγορία ψυ-χωτικών υποκειmicroένων είναι σε θέση να επωφεληθεί από την πα-ρουσία ενός ψυχαναλυτή microε τρόπο που να επιτρέπει microια πολύικανοποιητική αντιmicroετώπιση του πραγmicroατικού της ύπαρξης

Ο γενικός τίτλος του κλινικού microας αφιερώmicroατος laquoΌταν η ψύ-χωση δεν εκδηλώνεταιraquo αντικατοπτρίζει τις ποικίλες εκφάνσειςmicroιας λίγο-πολύ αντισταθmicroιζόmicroενης ψυχωτικής δοmicroής

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις είναι αναmicroφίβολα εκείνες(πρβλ τις τέσσερις πρώτες) όπου το ψυχιατρικό βλέmicromicroα δεν θααναγνώριζε τίποτε περισσότερο από microια χαρακτηρολογική ιδιο-microορφία ή microια διακύmicroανση του θυmicroικού Εδώ microόνο η λεπτή εξέ-ταση της λογικής του υποκειmicroένου σύmicroφωνα microε τον λακανικό προ-σανατολισmicroό είναι σε θέση να διαγνώσει εκείνη τη laquoδιατάραξηστον πιο ενδόmicroυχο αρmicroό του αισθήmicroατος της ζωήςraquo που προδίδειτο δοmicroικό πρόβληmicroα Η έννοια της κανονικόmicroορφης ή κοινότο-πης ψύχωσης (Μιλέρ) έρχεται να βελτιώσει τον θεωρητικό εξο-πλισmicroό του κλινικού απέναντι σε φαινόmicroενα που ως τώρα συνο-ψίζονταν στους ασαφείς προσδιορισmicroούς της ναρκισσιστικής δια-ταραχής ή της microεταιχmicroιακής προσωπικότητας

7

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Μαρία Θέmicroελη Αποχωρισmicroός χωρίς συmicroβολικά ερείσmicroατα 170

Νατάσα Κατσογιάννη Η σεξουαλική πράξη ως απάντηση

στο κενό της επιθυmicroίας 177

Ιουλία Καράλη Η περίπτωση της Βάσως 189

Ντόρα Περτέση Ο καθηγητής 197

Γιάννα Αλεξάκη Η ψυχωτική δοmicroή ως αβεβαιότητα

σεξουαλικής ταυτότητας 203

Ιωάννα Βεριγάκη Ποια σπονδυλική στήλη microε στηρίζει 211

Μαρίνα Φραγκιαδάκη Ένα υποκείmicroενο

σε κοινωνική απόσυρση 218

Ρουζάνα Χακοmicroπιάν Η λύση microέσω της microοντέρνας τέχνης

Μαρίνα Αmicroπράmicroοβιτς 225

Μετάφραση Γιάννα Σαββίδου

LEONARDO

Ζακ Λακάν laquoΗ φαντασιακή αναστροφή

του Λεονάρντο ντα Βίντσιraquo 231

Μετάφραση Νινέττα ∆υοβουνιώτου

Βλάσης Σκολίδης Το σύνθωmicroα του Λεονάρντο 243

ΛΑΚΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Βάσια Λέκκα Η γέννηση του ιατρικού βλέmicromicroατος 277

Η ΑΦΑΝΗΣ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ

Ο ψυχωτικός είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας Και δεν εί-ναι διόλου καταδικασmicroένος

Αυτό το συmicroπέρασmicroα θα αποκόmicroιζε κανείς διαβάζοντας τιςκλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζονται στο παρόν τεύχοςΠράγmicroατι αν υπάρχει κάτι microε το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί οσηmicroερινός ψυχίατρος ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής είναι ότι ηψυχωτική δοmicroή δεν προuποθέτει οπωσδήποτε παραλήρηmicroα ήψευδαισθήσεις ούτε απαιτεί υποχρεωτικά φαρmicroακευτική αγω-γή Οι λακανικοί ψυχαναλυτές είναι προ πολλού εξοικειωmicroένοιmicroε αυτή την προσέγγιση και την υπερασπίζονται microε σθένος

Ο Λακάν είχε φροντίσει να πει ότι ο ψυχαναλυτής δεν πρέπεινα οπισθοχωρεί microπροστά στην ψύχωση Αυτό δεν σηmicroαίνει απλώςότι η ψυχοθεραπευτική στήριξη είναι χρήσιmicroη επικουρία της ψυ-χιατρικής παρακολούθησης όπως συνήθως περιορίζονται να ανα-φέρουν τα εγχειρίδια Σηmicroαίνει ότι microια ολόκληρη κατηγορία ψυ-χωτικών υποκειmicroένων είναι σε θέση να επωφεληθεί από την πα-ρουσία ενός ψυχαναλυτή microε τρόπο που να επιτρέπει microια πολύικανοποιητική αντιmicroετώπιση του πραγmicroατικού της ύπαρξης

Ο γενικός τίτλος του κλινικού microας αφιερώmicroατος laquoΌταν η ψύ-χωση δεν εκδηλώνεταιraquo αντικατοπτρίζει τις ποικίλες εκφάνσειςmicroιας λίγο-πολύ αντισταθmicroιζόmicroενης ψυχωτικής δοmicroής

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις είναι αναmicroφίβολα εκείνες(πρβλ τις τέσσερις πρώτες) όπου το ψυχιατρικό βλέmicromicroα δεν θααναγνώριζε τίποτε περισσότερο από microια χαρακτηρολογική ιδιο-microορφία ή microια διακύmicroανση του θυmicroικού Εδώ microόνο η λεπτή εξέ-ταση της λογικής του υποκειmicroένου σύmicroφωνα microε τον λακανικό προ-σανατολισmicroό είναι σε θέση να διαγνώσει εκείνη τη laquoδιατάραξηστον πιο ενδόmicroυχο αρmicroό του αισθήmicroατος της ζωήςraquo που προδίδειτο δοmicroικό πρόβληmicroα Η έννοια της κανονικόmicroορφης ή κοινότο-πης ψύχωσης (Μιλέρ) έρχεται να βελτιώσει τον θεωρητικό εξο-πλισmicroό του κλινικού απέναντι σε φαινόmicroενα που ως τώρα συνο-ψίζονταν στους ασαφείς προσδιορισmicroούς της ναρκισσιστικής δια-ταραχής ή της microεταιχmicroιακής προσωπικότητας

7

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Η ΑΦΑΝΗΣ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ∆ΟΜΗ

Ο ψυχωτικός είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας Και δεν εί-ναι διόλου καταδικασmicroένος

Αυτό το συmicroπέρασmicroα θα αποκόmicroιζε κανείς διαβάζοντας τιςκλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζονται στο παρόν τεύχοςΠράγmicroατι αν υπάρχει κάτι microε το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί οσηmicroερινός ψυχίατρος ψυχολόγος ή ψυχοθεραπευτής είναι ότι ηψυχωτική δοmicroή δεν προuποθέτει οπωσδήποτε παραλήρηmicroα ήψευδαισθήσεις ούτε απαιτεί υποχρεωτικά φαρmicroακευτική αγω-γή Οι λακανικοί ψυχαναλυτές είναι προ πολλού εξοικειωmicroένοιmicroε αυτή την προσέγγιση και την υπερασπίζονται microε σθένος

Ο Λακάν είχε φροντίσει να πει ότι ο ψυχαναλυτής δεν πρέπεινα οπισθοχωρεί microπροστά στην ψύχωση Αυτό δεν σηmicroαίνει απλώςότι η ψυχοθεραπευτική στήριξη είναι χρήσιmicroη επικουρία της ψυ-χιατρικής παρακολούθησης όπως συνήθως περιορίζονται να ανα-φέρουν τα εγχειρίδια Σηmicroαίνει ότι microια ολόκληρη κατηγορία ψυ-χωτικών υποκειmicroένων είναι σε θέση να επωφεληθεί από την πα-ρουσία ενός ψυχαναλυτή microε τρόπο που να επιτρέπει microια πολύικανοποιητική αντιmicroετώπιση του πραγmicroατικού της ύπαρξης

Ο γενικός τίτλος του κλινικού microας αφιερώmicroατος laquoΌταν η ψύ-χωση δεν εκδηλώνεταιraquo αντικατοπτρίζει τις ποικίλες εκφάνσειςmicroιας λίγο-πολύ αντισταθmicroιζόmicroενης ψυχωτικής δοmicroής

Οι πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις είναι αναmicroφίβολα εκείνες(πρβλ τις τέσσερις πρώτες) όπου το ψυχιατρικό βλέmicromicroα δεν θααναγνώριζε τίποτε περισσότερο από microια χαρακτηρολογική ιδιο-microορφία ή microια διακύmicroανση του θυmicroικού Εδώ microόνο η λεπτή εξέ-ταση της λογικής του υποκειmicroένου σύmicroφωνα microε τον λακανικό προ-σανατολισmicroό είναι σε θέση να διαγνώσει εκείνη τη laquoδιατάραξηστον πιο ενδόmicroυχο αρmicroό του αισθήmicroατος της ζωήςraquo που προδίδειτο δοmicroικό πρόβληmicroα Η έννοια της κανονικόmicroορφης ή κοινότο-πης ψύχωσης (Μιλέρ) έρχεται να βελτιώσει τον θεωρητικό εξο-πλισmicroό του κλινικού απέναντι σε φαινόmicroενα που ως τώρα συνο-ψίζονταν στους ασαφείς προσδιορισmicroούς της ναρκισσιστικής δια-ταραχής ή της microεταιχmicroιακής προσωπικότητας

7

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Ο γενικός τίτλος καλύπτει ωστόσο κι εκείνες τις περιπτώσειςστις οποίες η ψύχωση πιθανολογείται microε microεγαλύτερη ευκρίνεια στιςανακοινώσεις των Καράλη Περτέση Αλεξάκη Βεριγάκη τα πα-ραληρηmicroατικά ή ψευδαισθητικά στοιχεία δεν απουσιάζουν εντε-λώς Όmicroως όλα αυτά τα υποκείmicroενα αντιmicroετωπίζουν τα σοβαράπροβλήmicroατά τους χωρίς προσφυγή στο χηmicroικό οπλοστάσιο τηςτρέχουσας ψυχιατρικής χάρη στη γνώση που αποκοmicroίζουν απότην ψυχαναλυτική διαδικασία και στις επινοήσεις που αυτή τουςεπιτρέπει Παρότι λοιπόν microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε εκλυτικέςσυγκυρίες στο κοινωνικό επίπεδο η ψύχωση παραmicroένει αφανής

Η χρήση του ψυχαναλυτή σε τούτες τις περιπτώσεις δεν είναικαθόλου τυποποιηmicroένη η Φωτεινή (Βεργέτης) ο Γιάννης (Θέmicroελη)ο Φρανκ (Φραγκιαδάκη) θα κάνουν αυτό που άλλοι αποκαλούνlaquomicroια βραχεία ψυχοθεραπείαraquo η Λένα (Κατσογιάννη) και ο Τεντ(Περτέση) θα αποκοmicroίσουν ένα συγκεκριmicroένο θεραπευτικό απο-τέλεσmicroα που θα τους επιτρέψει να laquoξαναmicroπαρκάρουν microε τα σπα-σmicroένα τους κουπιάraquo που θα rsquoλεγε ο ποιητής σε άλλους ασθενείςη ψυχαναλυτική σχέση τείνει να γίνει microακροχρόνια (βλ ΑλεξάκηΒεριγάκη Βλαστός) σε κάποιες περιπτώσεις microάλιστα εξελίσσε-ται κατά κάποιον τρόπο σε σχέση ζωής (βλ Παχού Καράλη)

Η κλινική του υποκειmicroένου είναι microια κλινική της ιδιαιτερότη-τας της απόλυτης ενικότητας του κάθε ασθενούς Κάθε προσπά-θεια τυποποίησης ή κατηγοριοποίησης είναι microάταιη Στο θεmicroε-λιώδες κείmicroενο του Ζακ-Αλέν Μιλέρ laquoΕπιστρέφοντας στην κανο-νικόmicroορφη ψύχωσηraquo καθώς και σrsquo εκείνα της Μαρί-Ελέν Μπρουςκαι του Μικέλ Μπασόλς θα βρει ο αναγνώστης τις κρίσιmicroες θεω-ρητικές επισηmicroάνσεις που καθοδηγούν τη θεραπεία

Τα άρθρα του κλινικού αφιερώmicroατος προέρχονται από πα-ρουσιάσεις που έγιναν στις laquoΚλινικές βραδιέςraquo του Κέντρου Ψυ-χαναλυτικών Ερευνών την τριετία 2011-13 από ανακοινώσειςστο 11ο Συνέδριο της Νέας Λακανικής Σχολής (Αθήνα Μάιος2013) και από παρουσιάσεις στο τακτικό εκπαιδευτικό σεmicroινάριοτης Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ στο Ηράκλειο (υπεύθυνη ηΓεωργία Φουντουλάκη) Η παρουσία της Μεγαλονήσου στο ανάχείρας τεύχος είναι αναβαθmicroισmicroένη τα πλήρη πρακτικά της δι-δασκαλίας του Μικέλ Μπασόλς προσεχούς προέδρου της Πα-γκόσmicroιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης στοιχειοθετούν microια πολύπλευ-

8

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

9

ρη και καθόλου δυσνόητη προσέγγιση του ψυχωτικού φαινοmicroένουΤο πιο απαιτητικό κείmicroενο του παρόντος τεύχους είναι οπωσ-

δήποτε το λακανικό γραπτό laquoΓια ένα ζήτηmicroα προκαταρκτικό σεκάθε δυνατή θεωρία της ψύχωσηςraquo του οποίου δηmicroοσιεύουmicroε τοπρώτο microέρος microαζί microε τον πολύτιmicroο και δυσεύρετο σχολιασmicroότου από τον Μιλέρ Καταγγέλλοντας το ενοποιητικό υποκείmicroενοτης ψυχολογίας και προάγοντας την αυτονοmicroία της φωνής ως ενύ-παρκτου στοιχείου της γλωσσικής δοmicroής ο Λακάν δίνει microια ρη-ξικέλευθη λύση στο πρόβληmicroα της ψευδαίσθησης Η τελευταία εί-ναι microια ακραία εκδήλωση του γεγονότος ότι το υποκείmicroενο πά-σχει από τη σηmicroαίνουσα αλυσίδα και laquomicroιλάειraquo χωρίς να το ξέρειΟι φωνές των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ήχοι είναι ηmicroη αισθητηριακή φωνητική διάσταση της σηmicroαίνουσας αλυσίδαςη laquoάφωνηraquo φωνή του Άλλου ως τέτοια

Με τη δηmicroοσίευση του πρώτου microέρους από το laquoΠροκαταρ-κτικό ζήτηmicroαraquo συmicroπληρώνεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι στο παζλτων microεταφρασmicroένων λακανικών αναφορών περί ψυχώσεων δίπλαστο φερώνυmicroο Τρίτο Σεmicroινάριο Ο άλλος πόλος της λακανικής προ-σέγγισης του ψυχωτικού υποκειmicroένου περιστρέφεται όπως ξέ-ρουmicroε γύρω από τις microεταγενέστερες έννοιες του συνθώmicroατος καιτου βορρόmicroειου κόmicroβου Τόσο στο Σεmicroινάριο της Κρήτης όσο καιστην ανάλυση του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Σκολίδης) θα βρει οαναγνώστης χρήσιmicroες σχετικές επισηmicroάνσεις Το καλλιτεχνικόσύmicroπτωmicroα και η αντισταθmicroιστική συνθωmicroατική διάστασή τουφωτίζονται ιδιαίτερα από τρεις κλινικές περιπτώσεις (βλ Βερι-γάκη Φραγκιαδάκη Χακοmicroπιάν)

Το τεύχος κλείνει microε microια επιστηmicroολογική υπόmicroνηση της γέννη-σης του ιατρικού βλέmicromicroατος (Λέκκα) κάτι αρκετά πρόσφατο στηνιστορία του πολιτισmicroού microας ∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι το φροt-δικό διάβηmicroα εισάγει microια υπέρβαση αυτού του βλέmicromicroατος υπέρ-βαση που η λακανική διδασκαλία έρχεται να διατρανώσει Κάθενέος ψυχαναλυτής εγκαλείται να υλοποιήσει για δικό του λογα-ριασmicroό το ίδιο βήmicroα να ξεπεράσει την τροχοπέδη του επιστηmicroο-νισmicroού και του ψυχολογισmicroού και να εmicroπιστευθεί το υποκείmicroενοως laquomicroια απάντηση του πραγmicroατικούraquo Επωmicroιζόmicroενος παράλληλατο κόστος του άγχους που κάθε ανάληψη επιθυmicroίας ενέχει

Η ΣΥΝΤΑΞΗ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Η βιβλιογραφική αναφορά είναι Jacques Lacan laquoDrsquoune question preacuteliminaire agrave tout traitementpossible de la psychoseraquo (1958) Eacutecrits Seuil Παρίσι 1966 σσ 531-541 από τις οποίες microεταφράζο-νται στο παρόν τεύχος οι σσ 531-541 που αντιστοιχούν στο πρώτο από τα πέντε διακριτά microέρη τουεκτενούς άρθρου Το laquoΠροκαταρκτικό ζήτηmicroαraquo όπως είθισται να συντοmicroογραφείται στους λα-κανικούς κύκλους αποτυπώνει εν πολλοίς τα πορίσmicroατα του τρίτου σεmicroιναρίου (Οι ψυχώσεις microετΡ Χριστοπούλου ndash Βλ Σκολίδης Ψυχογιός Αθήνα 2005 2013) όπως δηλώνει ο ίδιος ο Λακάν σεεισαγωγικό σηmicroείωmicroα που δεν αναπαράγεται εδώ Περιττεύει να παρουσιάσουmicroε το διάσηmicroο αυ-τό κείmicroενο κορυφαία στιγmicroή θεωρητικής σύνθεσης στη διαδροmicroή του συγγραφέα και αδιαmicroφισβή-τητο σηmicroείο αναφοράς της κλασικής λακανικής προσέγγισης της ψύχωσης Ας περιοριστούmicroε ναυπογραmicromicroίσουmicroε ότι το πρώτο microέρος που δηmicroοσιεύουmicroε σήmicroερα δεν αποτελεί απλό κολόβωmicroα τουάρθρου αλλά διατηρεί microια αυτοτέλεια που επιτρέπει τη διακριτή παρουσία του Απόδειξη η ανά-λυση που του κάνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ στο αmicroέσως επόmicroενο άρθρο αναδεικνύοντας την εντελώςρηξικέλευθη λακανική προσέγγιση του ψευδαισθητικού φαινοmicroένου

1 Βλ εδώ τη σηmicro τηςσ 25 (Στmicro)

11

ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ

ΓΙΑ ΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣΕ ΚΑΘΕ ∆ΥΝΑΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ(ΜΕΡΟΣ 1Ο)

Hoc quod triginta tres per annos in ipso loco studui

et Sanctae Annae Genio loci et dilectae juventuti

quae eo me sectata est diligenter dedico1

[531] 1 Προς τον Φρόιντ

1 Μισός αιώνας εφαρmicroογής του φροsup3δισmicroού στην ψύχωση αφήνειτο πρόβληmicroά της προς επαναστοχασmicroό microε άλλα λόγια στο statuquo ante

Θα microπορούσαmicroε να πούmicroε ότι πριν από τον Φρόιντ η συζήτη-ση περί ψύχωσης δεν αποmicroακρύνεται από ένα θεωρητικό υπό-βαθρο που προσφέρεται ως ψυχολογία και που δεν είναι παράένα laquoεκλαsup3κευmicroένοraquo κατάλοιπο αυτού που θα αποκαλέσουmicroεmicroακρά microεταφυσική microαγειρική της επιστήmicroης στη Σχολή της σχο-

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

2 Ο συγγραφέας χρη-σιmicroοποιεί εδώ συστη-microατικά τους λατινι-κούς όρους της σχο-λαστικής φιλοσοφίαςPercipiens είναι οαντιλαmicroβανόmicroενος οφορέας της αντίλη-ψης και perceptumτο αντιληπτόν αυτόπου αντιλαmicroβανόmicroα-στε Λίγο παρακάτωτo sensorium είναι τοαισθητόν αυτό πουαισθανόmicroαστε microε τααισθητήρια όργανα(Στmicro)

12

Ζακ Λακάν

λαστικής φιλοσοφίας (microε κεφαλαίο Σ όπως επιβάλλει ο σεβα-σmicroός microας)

Παρότι όmicroως η δική microας επιστήmicroη όσον αφορά την φύσινmicroέσα από την όλο και πιο καθαρή microαθηmicroατικοποίησή της δενκρατάει από εκείνη τη microαγειρική παρά microια οσmicroή τόσο διακριτι-κή ώστε να microπορεί κανείς νόmicroιmicroα να διερωτηθεί microήπως υπήρξευποκατάσταση προσώπου δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τηναντίφυσιν (δηλαδή τον έmicroβιο microηχανισmicroό που θεωρείται ικανός νασταθmicroίσει την εν λόγω φύσιν) που microυρίζει σαν να κάηκε στο ψή-σιmicroο προδίδοντας χωρίς καmicroία αmicroφιβολία την παmicroπάλαια πρα-κτική microε την οποία προετοίmicroαζε τα microυαλά η εν λόγω microαγειρική

Κι έτσι η θεωρία της αφαίρεσης αναγκαία προκειmicroένου ναεξηγηθεί η γνώση παγιώθηκε σε microια αφηρηmicroένη θεωρία τωνικανοτήτων του υποκειmicroένου ικανοτήτων που οι ριζοσπαστικό-τερες αισθησιοκρατικές αιτιάσεις δεν microπόρεσαν να τις κατα-στήσουν πιο λειτουργικές σε ότι αφορά τα υποκειmicroενικά επιτε-λέσmicroατα

Οι διαρκώς ανανεούmicroενες απόπειρες να διορθωθούν τα απο-τελέσmicroατα [532] microέσα από τα ποικίλα αντίβαρα του συναισθή-microατος θα παραmicroείνουν όντως microάταιες όσο παραλείπει κανείςνα διερευνήσει εάν το συναισθηmicroατικό πάθος αφορά το ίδιουποκείmicroενο

2 Είναι το ερώτηmicroα που όταν καθίσει κανείς στα θρανία τουσχολείου (microε microικρό σ) microαθαίνει να το παρακάmicroπτει microια για πάνταδιότι ακόmicroη και αν δεχτούmicroε τις εναλλαγές ταυτότητας του per-cipiens η λειτουργία του να συγκροτεί την ενότητα του perceptumδεν συζητείται2 Οπότε η δοmicroική ποικιλοmicroορφία του perceptumδεν αφορά microέσα στον percipiens παρά microια ποικιλοmicroορφία πεδίουαναφοράς σε τελική ανάλυση την ποικιλοmicroορφία των sensoriumsΚατά κανόνα η ποικιλοmicroορφία αυτή ξεπερνιέται πάντοτε εάν οpercipiens σταθεί στο ύψος της πραγmicroατικότητας

Να γιατί εκείνοι που είναι επιφορτισmicroένοι να απαντήσουνστο ερώτηmicroα που θέτει η ύπαρξη του τρελού δεν έχασαν την ευ-καιρία να παρεmicroβάλουν ανάmicroεσα στο ερώτηmicroα και στους ίδιουςτα θρανία του σχολείου τα οποία microετέτρεψαν στη συγκεκριmicroέ-νη περίπτωση σε φρούριο κατάλληλο για να κρυφτούν

Εmicroείς τολmicroούmicroε πράγmicroατι να τσουβαλιάσουmicroε microαζί αν microπο-ρούmicroε να πούmicroε όλες τις [θεωρητικές] τοποθετήσεις επί του θέ-microατος είτε είναι microηχανιστικές είτε δυναmicroικές είτε θεωρούν τηγένεση της τρέλας προερχόmicroενη από το οργανικό υπόστρωmicroα ήαπό τον ψυχισmicroό και τη δοmicroή της απόρροια της αποδιοργάνω-

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

σης ή της ψυχοσύγκρουσης ναι όλες όσο εφευρετικές κι αν φαί-νονται στον βαθmicroό που εν ονόmicroατι του προφανούς δεδοmicroένουότι microια ψευδαίσθηση είναι ένα perceptum χωρίς αντικείmicroενο οιτοποθετήσεις αυτές περιορίζονται στο να ζητήσουν τον λόγο απότον percipiens για τούτο το perceptum χωρίς κανένας να αντι-λαmicroβάνεται ότι σε αυτή την αναζήτηση έχουν πηδήξει ένα χρό-νο τον χρόνο της διερώτησης για το εάν το ίδιο το perceptumαφήνει microονοσήmicroαντο νόηmicroα στον percipiens που καλείται εδώ νατο εξηγήσει

Ο χρόνος αυτός θα έπρεπε ωστόσο να θεωρηθεί θεmicroιτή προacute-πόθεση σε κάθε απροκατάλειπτη εξέταση της λεκτικής ψευδαί-σθησης επειδή η τελευταία δεν είναι αναγώγιmicroη όπως θα δού-microε ούτε σε ένα επιmicroέρους sensorium ούτε κυρίως σε έναν perci-piens που θα της παρείχε την ενότητά του

Είναι όντως σφάλmicroα να εκλαmicroβάνεται ως ακουστικής φύσεωςη ψευδαίσθηση τη στιγmicroή που microπορούmicroε να αντιληφθούmicroε ότιοριακά δεν είναι σε κανένα βαθmicroό ακουστική (για παράδειγmicroασrsquo έναν κωφάλαλο ή σε οποιονδήποτε microη ακουστικό τοmicroέα ψευ-δαισθητικού συλλαβισmicroού) αλλά κυρίως διαπιστώνοντας ότι ηπράξη τού ακούειν δεν είναι η ίδια ανάλογα microε το αν αποσκοπείστη συνοχή της λεκτικής αλυσίδας και συγκεκριmicroένα στον επικα-θορισmicroό της κάθε στιγmicroή από τα επακόλουθα της αλληλουχίαςτης καθώς και στην εξάρτηση κάθε στιγmicroή της αξίας της από τηνέλευση ενός νοήmicroατος [533] που είναι πάντα έτοιmicroο προς επα-ναγωγή ndash ή ανάλογα microε το εάν προσαρmicroόζεται κατά την οmicroιλίαστην ηχητική διαβάθmicroιση για τον εκάστοτε σκοπό της ακουστι-κής ανάλυσης τονικό ή φωνητικό είτε της microουσικής ισχύος

Τούτες οι πολύ συνοπτικές υποmicroνήσεις θα αρκούσαν ώστε νααναδείξουν τη διαφορά των υποκειmicroενικοτήτων που υπεισέρχο-νται στη στόχευση του perceptum (και το πόσο αυτή παραγνω-ρίζεται στα ερωτηmicroατολόγια που υφίστανται οι ασθενείς και στηνοσολογία των laquoφωνώνraquo)

Θα microπορούσε ωστόσο κάποιος να ισχυριστεί ότι περιορίζειαυτή τη διαφορά σrsquo ένα επίπεδο αντικειmicroενικοποίησης microέσαστον percipiens

Όmicroως τίποτε τέτοιο δεν συmicroβαίνει ∆ιότι ακριβώς στο επίπε-δο όπου η υποκειmicroενική laquoσύνθεσηraquo χορηγεί το πλήρες νόηmicroά τηςστην οmicroιλία είναι που το υποκείmicroενο εκδηλώνει όλα τα παρά-δοξα από τα οποία πάσχει κατά την ιδιότυπη αυτή αντίληψη Τοότι τα παράδοξα εmicroφανίζονται ήδη όταν την οmicroιλία την εκφέρειο άλλος είναι κάτι που κάνει αρκετά φανερή για το υποκείmicroενοτην πιθανότητα να υπακούσει σε αυτήν η οποία κυβερνά τοάκουσmicroά του και την επιφυλακή του διότι και microόνο που microπαίνει

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

13

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

3 ∆ηλαδή η απόδοσήτης σε κάποιο υποκεί-microενο εκφοράς (Στmicro)

4 Για όλη την τρίτη ενό-τητα βλ Οι ψυχώσειςόπ σσ 64-74 (Στmicro)

14

Ζακ Λακάν

στο πεδίο ακρόασής της το υποκείmicroενο υποκύπτει σε microια υπο-βολή από την οποία δεν ξεφεύγει παρά microόνο περιορίζοντας τονάλλο να είναι το φερέφωνο ενός λόγου που δεν είναι δικός τουή microιας πρόθεσης που υποκρύπτεται

Ακόmicroη όmicroως πιο εντυπωσιακή είναι η σχέση του υποκειmicroένουmicroε τη δική του οmicroιλία όπου το σηmicroαντικό συγκαλύπτεται microάλλοναπό το καθαρά ακουστικό δεδοmicroένο ότι δεν γίνεται να microιλάει δί-χως νrsquo ακούει τον εαυτό του Το ότι δεν microπορεί να ακροάται τονεαυτό του χωρίς να διχάζεται δεν συνιστά τίποτε το προνοmicroιακόστις συmicroπεριφορές της συνείδησης Οι κλινικοί έκαναν ένα κα-λύτερο βήmicroα ανακαλύπτοντας τη λεκτική κινητική ψευδαίσθησηόταν ανίχνευσαν κάποιες αρχόmicroενες φωνητικές κινήσεις Ωστό-σο δεν άρθρωσαν παρrsquo όλα αυτά σε τι έγκειται το κρίσιmicroο ση-microείο διότι καθώς το sensorium είναι αδιάφορο κατά την παρα-γωγή microιας σηmicroαίνουσας αλυσίδας

1ον η τελευταία επιβάλλεται από microόνη της στο υποκείmicroενοmicroε τη διάσταση που έχει της φωνήςmiddot

2ον αποκτά ως σηmicroαίνουσα αλυσίδα microια πραγmicroατικότητα ευ-θέως ανάλογη του χρόνου ndashόπως επιβεβαιώνει καθαρά η εmicroπει-ρίαndash που ενέχει η υποκειmicroενική της3 απόδοσηmiddot

3ον η δοmicroή σηmicroαίνοντος που έχει είναι καθοριστική γιrsquo αυτήτην απόδοση η οποία κατά κανόνα είναι διανεmicroητική δηλαδήπολυφωνική και η οποία συνεπώς θέτει τον δήθεν ενοποιητικόpercipiens ως διφορούmicroενο

[534] 3 Θα εικονογραφήσουmicroε τα προαναφερθέντα microε ένα φαι-νόmicroενο που αντλούmicroε από microια δική microας κλινική παρουσίασηασθενούς του έτους 1955-56 δηλαδή του ίδιου έτους microε τη σεmicroι-ναριακή εργασία που επικαλούmicroαστε εδώ4 Ας διευκρινίσουmicroεότι παρόmicroοιο εύρηmicroα δεν microπορεί να είναι παρά το αντίτιmicroο microιαςολοκληρωτικής υποταγής όχι ανυποψίαστης πάντως στις καθαυ-τό υποκειmicroενικές θέσεις του αρρώστου θέσεις που πολύ συχνάστη συνοmicroιλία κάποιοι τις ανάγουν βεβιασmicroένα στη νοσηρή διερ-γασία επιτείνοντας έτσι τη δυσκολία προσπέλασής τους microε τηνεπιφυλακτικότητα που όχι αβάσιmicroα προκαλούν στο υποκείmicroενο

Επρόκειτο όντως για ένα από εκείνα τα δυαδικά παραληρή-microατα [deacutelires agrave deux] που έχουmicroε δείξει από καιρό την τυπικήτους microορφή στο ζεύγος microητέρας-κόρης και στο οποίο το αίσθη-microα παρείσδυσης που είχε εξελιχθεί σε παραλήρηmicroα επιτήρησηςδεν αποτελούσε παρά το ανάπτυγmicroα της άmicroυνας που χαρακτηρί-ζει ένα συναισθηmicroατικό δίπολο εκτεθειmicroένο καθώς είναι στηνοποιαδήποτε αλλοτρίωση

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Η κόρη ήταν εκείνη που όταν την εξετάζαmicroε microας έδωσε ωςαπόδειξη των ύβρεων microε τις οποίες ήταν αmicroφότερες στοχοποιη-microένες από τους γείτονές τους ένα γεγονός σχετικό microε τον φίλοτης γειτόνισσας η οποία υποτίθεται ότι τις παρενοχλούσε microε τιςεπιθέσεις της από τότε που χρειάστηκε να θέσουν τέρmicroα σε microιαοικειότητα microαζί της που τους ήταν αρχικά ευπρόσδεκτη Αυτόςο άνδρας που άρα συmicromicroετείχε στην κατάσταση εmicromicroέσως καιήταν κατά τα άλλα microια φιγούρα κάπως αmicroυδρή microέσα στους ισχυ-ρισmicroούς της ασθενούς είχε πετάξει κατά τα λεγόmicroενά της απευ-θυνόmicroενος σrsquo εκείνη όταν τη συνάντησε στον διάδροmicroο της πο-λυκατοικίας την κακόηχη λέξη laquoΣκρόφαraquo

Οπότε εmicroείς απρόθυmicroοι να αναγνωρίσουmicroε εκεί την αντα-πόδοση σrsquo ένα laquoΓουρούνιraquo που εύκολα θα πιθανολογούσε κα-νείς εν ονόmicroατι της προβολής η οποία σε παρόmicroοιες περιπτώ-σεις δεν αντιπροσωπεύει παρά την προβολή του ψυχιάτρου τηρωτήσαmicroε αβίαστα τι συνέβη να ειπωθεί microέσα της την αmicroέσωςπροηγούmicroενη στιγmicroή Με επιτυχία διότι παραδέχτηκε χαmicroογε-λώντας ότι είχε πράγmicroατι ψιθυρίσει όταν αντίκρισε τον άνδρα ταεξής λόγια που καθώς λέει δεν θα τον έκαναν να δυσανασχετή-σει laquoΈρχοmicroαι απrsquo τον χασάπηhellipraquo

Ποιον στόχευαν ∆υσκολευόταν πολύ να το πει δίνοντάς microαςέτσι το δικαίωmicroα να τη βοηθήσουmicroε Ως προς το κειmicroενικό τουςνόηmicroα δεν γίνεται να παραβλέψουmicroε το γεγονός microεταξύ άλλωνότι η ασθενής έφυγε εντελώς ξαφνικά από τον άνδρα της και ταπεθερικά της δίνοντας έτσι σrsquo ένα γάmicroο που η microητέρα της αποδο-κίmicroαζε microια έκβαση που παρέmicroενε έκτοτε χωρίς επίλογο επειδήείχε αποκτήσει την πεποίθηση ότι αυτοί οι χωριάτες σκόπευανούτε λίγο ούτε πολύ προκειmicroένου να ξεmicroπερδεύουν [535] microrsquo αυ-τή την ανεπρόκοπη πρωτευουσιάνα να την κατακρεουργήσουνκανονικά

Τι σηmicroασία έχει εντούτοις το αν πρέπει ή όχι να καταφύγου-microε στη φαντασίωση του κατακερmicroατισmicroένου σώmicroατος για να κα-ταλάβουmicroε microε ποιον τρόπο η ασθενής δέσmicroια της δυαδικής σχέ-σης απαντάει εκ νέου εδώ σε microια κατάσταση που την ξεπερνά

Για τον τωρινό σκοπό microας είναι αρκετό που η ασθενής οmicroο-λόγησε ότι η φράση ήταν υπαινικτική χωρίς ωστόσο να microπορείνα δείξει τίποτε άλλο από αmicroηχανία σχετικά microε το ποιον ndashκάποιοναπό τους δύο παρόντες ή την απούσαndash αφορούσε ο υπαινιγmicroόςδιότι καθίσταται έτσι φανερό ότι το αντωνυmicroικό εγώ [le je] ωςυποκείmicroενο της φράσης σε ευθύ λόγο άφηνε σε εκκρεmicroότητασύmicroφωνα microε τη λειτουργία που έχει ως shifter στη γλωσσολογία5

τον προσδιορισmicroό του οmicroιλούντος υποκειmicroένου για όσο διάστη-microα ο υπαινιγmicroός microε την εξορκιστική πρόθεσή του πιθανότατα

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

15

5 Ο Ρόmicroαν Γιάκοmicroπσονδανείζεται από τονΓιέσπερσεν [Jesper-sen] αυτόν τον όρο γιανα προσδιορίσει εκεί-νες τις λέξεις του κώ-δικα που αποκτούννόηmicroα microόνο microέσω τωνπαραmicroέτρων (απόδο-ση χρονολόγηση τό-πος εκποmicroπής) τουmicroηνύmicroατος Αναγόmicroε-νες στην κατάταξη τουΠίρς [Pierce] πρό-κειται για σύmicroβολα-δείκτες Το κατrsquo εξο-χήν παράδειγmicroα εί-ναι οι προσωπικέςαντωνυmicroίες τόσο οιδυσκολίες προσκτή-σεως τους όσο και ταλειτουργικά τους ελ-λείmicromicroατα εικονογρα-φούν την προβληmicroα-τική που γεννούν στουποκείmicroενο αυτά τασηmicroαίνοντα (RomanJakobson Shifters ver-bal categories and theRussian verb Russianlanguage project De-partment of Slaviclanguages and litte-ratures Harvard Uni-versity 1957)

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

6 Πρβλ το σεmicroινάριοτης 8ης Φεβρουα-ρίου 1956 όπου ανα-πτύξαmicroε το παρά-δειγmicroα του laquoκανονι-κούraquo φωνηεντισmicroούτού η γαλήνη του δει-λινού [Πρβλ Οι ψυ-χώσεις όπ σσ 161-163]

7 Denkwuumlrdigkeiten ei-nes Nervenkrankenvon Dr jur Daniel-Paul Scheber Senaumlts-praumlsident beim kglOberlandesgerichtDresden andashDndashOswaldMutze in Leipzig1903 του οποίου τηγαλλική microετάφρασηετοιmicroάσαmicroε για χρή-ση της [ψυχαναλυτι-κής] οmicroάδας microας

16

Ζακ Λακάν

παρέmicroενε κι αυτός αmicroφιταλαντευόmicroενος Αυτή η αβεβαιότηταέλαβε τέλος microετά την παύση microε την παράθεση της λέξης laquoσκρό-φαraquo που παραείναι προσβλητική για να ακολουθήσει ισοχρονι-κά την αmicroφιταλάντευση Έτσι ο λόγος έρχεται να πραγmicroατώσειτην απορριπτική πρόθεσή του microέσα στην ψευδαίσθηση Στον τό-πο όπου το άφατο αντικείmicroενο απορρίπτεται στο πραγmicroατικόακούγεται microια λέξη επειδή ερχόmicroενη στη θέση αυτού που δενέχει όνοmicroα δεν microπόρεσε να ακολουθήσει την πρόθεση του υπο-κειmicroένου δίχως να αποκοπεί από αυτήν microέσω της παύλας τηςανταπάντησης αντιπαραθέτοντας την υβριστική αντέγκλησηστον γογγυσmicroό της έγκλησης που αποδίδεται πλέον στην ασθε-νή microε τον δείκτη του αντωνυmicroικού εγώ και συναντώντας microε τηναδιαφάνειά της τα επιφωνήmicroατα του έρωτα που όταν ξεmicroένειαπό σηmicroαίνοντα για να προσφωνήσει το αντικείmicroενο του υmicroε-ναίου χρησιmicroοποιεί σαν ενδιάmicroεσο το φαντασιακό σε όλη τουτην ωmicroότητα laquoΘα σε φάωhellip ndash Λαχανάκιraquo laquoΘα λιώσειςhellip ndash Πο-ντικάκιraquo

4 Τούτο το παράδειγmicroα δεν προάγεται εδώ παρά για να συλλά-βουmicroε ζωντανά πως η λειτουργία της αποπραγmicroάτωσης [irreacutealisa-tion] δεν συνιστά το άπαν του συmicroβόλου ∆ιότι για να είναιαδιαmicroφισβήτητη η ανάδυσή του microέσα στο πραγmicroατικό αρκείαπλώς να εmicroφανιστεί όπως κοινώς γίνεται υπό microορφή σπασmicroέ-νης αλυσίδας6

[536] Εδώ αγγίζει κανείς επίσης το αποτέλεσmicroα που έχει κά-θε σηmicroαίνον άπαξ και γίνει αντιληπτό να επιφέρει στον perci-piens microια συγκατάθεση προκαλούmicroενη από την αφύπνιση τηςκρυφής διπροσωπίας του δεύτερου από την έκδηλη αmicroφισηmicroίατου πρώτου

Φυσικά όλα αυτά microπορεί να θεωρηθούν αποτελέσmicroατα πλά-νης στο πλαίσιο της κλασικής προοπτικής του ενοποιητικού υπο-κειmicroένου

Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι αυτή η προοπτική περιο-ρισmicroένη στον εαυτό της δεν παρέχει για την ψευδαίσθηση λόγουχάριν παρά κάτι απόψεις τόσο πενιχρές ώστε η εργασία ενόςτρελού ndashενός πολύ αξιόλογου τρελού βέβαια όπως δείχνει να εί-ναι ο Πρόεδρος Σρέmicroπερ στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα ενός νευροπα-θούςndash7 να microπορεί αφού γνώρισε ήδη πριν από τον Φρόιντ τηνεξαιρετική υποδοχή των ψυχιάτρων να θεωρείται ακόmicroη και microε-τά από αυτόν ένα σύγγραmicromicroα που συνιστάται ως εισαγωγή στηφαινοmicroενολογία της ψύχωσης και όχι microόνο για τον αρχάριο

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε και για εmicroάς το υπόβαθρο microιας

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

δοmicroικής ανάλυσης όταν στο σεmicroινάριό microας του έτους 1955-1956για τις φροsup3δικές δοmicroές στις ψυχώσεις ακολουθώντας τη συmicro-βουλή του Φρόιντ επιχειρήσαmicroε την επανεξέτασή του

Η σχέση microεταξύ του σηmicroαίνοντος και του υποκειmicroένου πουαυτή η ανάλυση αποκαλύπτει συναντάται ήδη όπως βλέπουmicroεmicroε τούτο το προοίmicroιο στην όψη των φαινοmicroένων εάν ανακά-microπτοντας από την εmicroπειρία του Φρόιντ ξέρει κανείς το σηmicroείοόπου αυτή οδηγεί

Πάντως microε το φαινόmicroενο ως αφετηρία και συνεχίζοντας κα-ταλλήλως θα εύρισκε κανείς το σηmicroείο αυτό όπως συνέβη microεεmicroάς όταν microια πρώτη microελέτη της παράνοιας microας έφερε πριν απότριάντα χρόνια στο κατώφλι της ψυχανάλυσης8

Πράγmicroατι πουθενά η απατηλή αντίληψη περί microιας ψυχικήςδιεργασίας [processus psychique] [537] υπό την έννοια του Γιά-σπερς ένδειξη της οποίας αποτελεί το σύmicroπτωmicroα δεν είναι τό-σο ανυπόστατη όσο στην προσέγγιση της ψύχωσης διότι πουθε-νά το σύmicroπτωmicroα εάν ξέρει κανείς να το διαβάσει δεν είναι πιοξεκάθαρα συναρθρωmicroένο microε την ίδια τη δοmicroή

Τούτο microας επιβάλλει να ορίσουmicroε αυτή τη διεργασία microέσααπό τις πολύ ριζοσπαστικές ορίζουσες της σχέσης του ανθρώπουmicroε το σηmicroαίνον

5 Όmicroως δεν είναι ανάγκη να φτάσουmicroε εκεί για να στρέψουmicroετο ενδιαφέρον microας στην ποικιλοmicroορφία microε την οποία εmicroφανίζο-νται οι λεκτικές ψευδαισθήσεις στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατα του Σρέ-microπερ ούτε για να αναγνωρίσουmicroε εκεί κάποιες διαφορές πολύαλλιώτικες από εκείνες microε τις οποίες ταξινοmicroούνται laquoκλασικάraquoανάλογα microε τον τρόπο εmicroπλοκής τους στον percipiens (ο βαθmicroόςτης laquoπεποίθησήςraquo του) ή στην πραγmicroατικότητα του τελευταίου(laquoη ακουστικοποίησηraquo) δηλαδή πολύ περισσότερο τις διαφορέςπου αφορούν την οmicroιλιακή δοmicroή των ψευδαισθήσεων εφόσοναυτή η δοmicroή είναι ήδη microέσα στο perceptum

Εξετάζοντας το κείmicroενο και microόνο των ψευδαισθήσεων προ-κύπτει αmicroέσως για τον γλωσσολόγο microια διάκριση microεταξύ φαινο-microένων του κώδικα και φαινοmicroένων του microηνύmicroατος

Στα φαινόmicroενα του κώδικα ανήκουν σύmicroφωνα microε αυτή τηνπροσέγγιση [του γλωσσολόγου] οι φωνές που microεταχειρίζονταιτην Grundsprache την οποία microεταφράζουmicroε ως βασική γλώσσακαι που ο Σρέmicroπερ την περιγράφει (S 13-Ι)9 ως laquoγερmicroανικά κά-πως αρχαsup3κά αλλά πάντοτε ακριβέστατα τα οποία διακρίνονταιιδίως για τον microεγάλο τους πλούτο σε ευφηmicroισmicroούςraquo Σε άλλο ση-microείο (S 167-ΧΙΙ) αναφέρεται microε θλίψη laquoστην αυθεντικότητα της

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

17

8 Πρόκειται για τη δι-δακτορική διατριβήmicroας στην ιατρική microετίτλο Περί της παρα-νοtκής ψυχώσεως ωςπρος τις σχέσεις της microετην προσωπικότητατην οποία ο δάσκαλόςmicroας Εγιέ [Heuyer] σεεπιστολή του προς τοπρόσωπό microας έκρινεmicroε microεγάλη ευστοχίαως εξής laquoΈνα χελι-δόνι δεν φέρνει τηνάνοιξηraquomiddot προσθέτο-ντας δε σχετικά microε τηβιβλιογραφία laquoΑν ταδιαβάσατε όλα αυτάσας λυπάmicroαιraquo Τα εί-χα όντως διαβάσειόλα

9 Οι παρενθέσεις πουπεριλαmicroβάνουν τογράmicromicroα S ακολουθού-microενο από δύο αριθ-microούς (αραβικός ο microενρωmicroαsup3κός ο δε) θαχρησιmicroοποιηθούν στοπαρόν κείmicroενο για ναπαραπέmicroπουν αντι-στοίχως στη σελίδακαι στο κεφάλαιο τωνDenkwuumlrdigkeiten στηνπρωτότυπη έκδοσησελιδαρίθmicroηση πουευτυχώς έχει microετα-φερθεί στα περιθώ-ρια της αγγλικής έκ-δοσης

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

18

Ζακ Λακάν

microορφής τους που χαρακτηρίζεται από ευγένεια και απλότηταraquoΑυτό το τmicroήmicroα των φαινοmicroένων εξειδικεύεται σε φράσεις

νεολογικές ως προς τη microορφή τους (νέες σύνθετες λέξεις αλλάσύνθεση εδώ συmicroβατή microε τους κανόνες της γλώσσας του ασθε-νούς) και ως προς τη χρήση τους Οι ψευδαισθήσεις πληροφορούντο υποκείmicroενο για τις microορφές και τις χρήσεις που συγκροτούντον νεοκώδικα το υποκείmicroενο οφείλει στις ψευδαισθήσεις γιαπαράδειγmicroα κατά πρώτον την επονοmicroασία Grundsprache γιανα τον υποδηλώσει

Πρόκειται για κάτι αρκετά παρεmicroφερές microε εκείνα τα microηνύ-microατα που οι γλωσσολόγοι ονοmicroάζουν αυτώνυmicroα καθότι το ίδιοτο σηmicroαίνον (και όχι αυτό που σηmicroαίνει) αποτελεί το αντικείmicroε-νο της επικοινωνίας [538] Αυτή όmicroως η ιδιόmicroορφη αλλά φυσιο-λογική σχέση του microηνύmicroατος προς τον εαυτό του αναδιπλασιά-ζεται εδώ από το ότι αυτά τα microηνύmicroατα φαίνεται να υποστηρίζο-νται από κάποια όντα τις σχέσεις των οποίων δηλώνουν τα ίδια[τα microηνύmicroατα] microε τρόπους που φαίνονται να είναι πολύ ανάλο-γοι microε τις διασυνδέσεις του σηmicroαίνοντος Ο όρος Nervenanhangπου τον microεταφράζουmicroε ως πρόσφυση νεύρων και που προέρχε-ται επίσης από αυτά τα microηνύmicroατα εικονογραφεί την εν λόγω πα-ρατήρηση επειδή πάθος και δράση microεταξύ αυτών των όντωνανάγεται σε προσφυόmicroενα ή αποπροσφυόmicroενα νεύρα αλλά καιεπειδή τα τελευταία καθώς και οι θεtκές ακτίνες (Gottesstrahlen)microε τις οποίες είναι οmicroοιογενή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η οντο-ποίηση των λόγων που υποστηρίζουν (S 130-Χ το οποίο οι φω-νές διατυπώνουν ως εξής laquoΜην ξεχνάτε ότι η φύση των ακτίνωνείναι ότι οφείλουν να microιλούνraquo)

Συσχέτιση εδώ του συστήmicroατος microε τη δική του συγκρότησηαπό σηmicroαίνον που θα έπρεπε να υπαχθεί στον φάκελο του ζητή-microατος της microεταγλώσσας και η οποία τείνει κατά την άποψή microαςνα καταδείξει την ακαταλληλότητα αυτής της έννοιας εάν απο-σκοπεί να ορίσει κάποια διαφοροποιηmicroένα στοιχεία microέσα στηγλώσσα

Ας παρατηρήσουmicroε αφετέρου ότι βρισκόmicroαστε εδώ microπροστάσrsquo εκείνα τα φαινόmicroενα που κακώς αποκαλούνται διαισθητικάεπειδή το σηmicroασιακό επιτέλεσmicroα προηγείται της αναπτύξεως τηςσηmicroασίας Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αποτέλεσmicroα του ση-microαίνοντος αφού ο βαθmicroός βεβαιότητάς του (δεύτερος βαθmicroόςσηmicroασία σηmicroασίας) αποκτά βαρύτητα ευθέως ανάλογη microε το αι-νιγmicroατικό κενό που εmicroφανίζεται αρχικά στη θέση της ίδιας τηςσηmicroασίας

Το διασκεδαστικό στη συγκεκριmicroένη περίπτωση είναι πωςόσο περισσότερο τείνει να πέφτει για το υποκείmicroενο η υψηλή τά-

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

10 Ας σηmicroειώσουmicroε ότιο έπαινός microας εδώεπιτείνει εκείνον τουΦρόιντ ο οποίος δενδιστάζει να αναγνω-ρίσει στο ίδιο το πα-ραλήρηmicroα του Σρέ-microπερ ένα προανά-κρουσmicroα της θεω-ρίας της Λίmicroπιντο(GW VIII σ 315)

19

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

ση του σηmicroαίνοντος δηλαδή όσο οι ψευδαισθήσεις περιορίζο-νται σε επωδούς σε ψιθυρίσmicroατα που η κενότητά τους καταλο-γίζεται σε όντα δίχως ευφυsup3α και προσωπικότητα είτε εντελώςξεγραmicromicroένα από το πεδίο του όντος τόσο περισσότερο λοιπόνλέmicroε εmicroείς αναφέρονται οι φωνές στην Seelenauffassung στηναντίληψη των ψυχών (σύmicroφωνα microε τη βασική γλώσσα) η οποίααντίληψη εκδηλώνεται ως ένας κατάλογος σκέψεων που είναιαντάξιος ενός βιβλίου κλασικής ψυχολογίας Κατάλογος πουσυνδέεται στις φωνές microε microια πρόθεση λογιωτατισmicroού πράγmicroαπου δεν εmicroποδίζει το υποκείmicroενο να προσθέτει εκεί πολύ εύστο-χα σχόλια Ας σηmicroειώσουmicroε ότι σε αυτά τα σχόλια η πηγή τωνόρων διαχωρίζεται πάντοτε προσεκτικά όταν για παράδειγmicroατο υποκείmicroενο χρησιmicroοποιεί τη λέξη Instanz (S σηmicroείωση του29-ΙΙmiddot πρβλ σηmicroειώσεις [539] από 11 έως 21-Ι) τονίζει σε υπο-σηmicroείωση τούτη η λέξη είναι δική microου

Παροmicroοίως δεν του διαφεύγει η πρωταρχική σπουδαιότηταστην ψυχική οικονοmicroία των σκέψεων microνήmicroης (Erinnerungsgedan-ken) και σπεύδει να επισηmicroάνει τη σχετική απόδειξη microε την ποιη-τική και microουσική χρήση της microετατονικής επανάληψης

Ο ασθενής microας ο οποίος χαρακτηρίζει αmicroίmicroητα αυτή τηνlaquoαντίληψη των ψυχώνraquo ως laquoτην κάπως εξιδανικευmicroένη αναπα-ράσταση που σχηmicroάτισαν οι ψυχές για την ανθρώπινη ζωή καισκέψηraquo (S 164-ΧΙΙ) πιστεύει πως έχει έτσι laquoκατακτήσει από-ψεις για την ουσία της διαδικασίας της σκέψης και του συναι-σθήmicroατος στον άνθρωπο για τις οποίες πολλοί ψυχολόγοι θα τονζήλευανraquo (S 167-ΧΙΙ)

Του το αναγνωρίζουmicroε πολύ ευχαρίστως πόσο microάλλον πουσε αντίθεση microε τους ψυχολόγους τις γνώσεις αυτές που τόσοχιουmicroοριστικά αξιολογεί δεν φαντάζεται ότι τις αντλεί από τη φύ-ση των πραγmicroάτων και που αν πιστεύει ότι πρέπει να τις αξιο-ποιήσει το κάνει όπως προαναφέραmicroε microε βάση microια σηmicroασιο-λογική ανάλυση10

Όmicroως για να ξαναπιάσουmicroε το νήmicroα microας ας έρθουmicroε σταφαινόmicroενα που θα αντιτάξουmicroε στα προηγούmicroενα ως φαινόmicroενατου microηνύmicroατος

Πρόκειται για διακοπτόmicroενα microηνύmicroατα στα οποία στηρίζε-ται microια σχέση του υποκειmicroένου microε τον θεsup3κό συνοmicroιλητή του καιπου εκείνα της δίνουν τη microορφή ενός challenge ή microιας δοκιmicroασίαςαντοχής

Η φωνή του [θεsup3κού] παρτενέρ περιορίζει πράγmicroατι τα εν λό-γω microηνύmicroατα σrsquo ένα αρχίνισmicroα φράσης που το νοηmicroατικό συ-microπλήρωmicroά της δεν παρουσιάζει microάλιστα δυσκολία για το υπο-κείmicroενο εκτός από την πιεστική επιθετική πλευρά της πολύ συ-

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

11 Πρβλ σ 808 [ΟΛακάν παραπέmicroπειστη σελίδα της γαλ-λικής έκδοσης τωνΓραπτών όπου απει-κονίζεται το λεγόmicroε-νο Γράφηmicroα της επι-θυmicroίας (Στmicro)]

20

Ζακ Λακάν

χνά τόσο βλακώδη που τον αποθαρρύνει Η γενναιότητα πουεπιδεικνύει ώστε να microην αποτύχει στην ανταπάντησή του ή νααχρηστέψει τις παγίδες που του στήνουν δεν είναι ήσσονος ση-microασίας για τη δική microας ανάλυση του φαινοmicroένου

Θα σταθούmicroε όmicroως εδώ πάλι στο ίδιο το κείmicroενο της ψευδαι-σθητικής πρόκλησης (ή καλύτερα πρόταξης) όπως θα microπορού-σαmicroε να την ονοmicroάσουmicroε Για την εν λόγω δοmicroή το υποκείmicroενοmicroας δίνει τα εξής παραδείγmicroατα (S 217-ΧVI) 1) Nun will ichmichhellip (Τώρα εγώ θαhellip)middot 2) Sie sollen naumlmlichhellip (Εσείς θα έπρε-πεhellip)middot 3) Das will ich mirhellip (Εγώ πρόκειταιhellip) για να περιορι-στούmicroε σε τούτα [540] ndash στα οποία οφείλει να ανταπαντήσει microετο σηmicroασιακό τους συmicroπλήρωmicroα υπεράνω αmicroφιβολίας για τονίδιο δηλαδή 1ον hellipπαραδεχτώ το γεγονός ότι είmicroαι ηλίθιοςmiddot2ον hellipαπό την πλευρά σας να εκτεθείτε (λέξη της βασικής γλώσ-σας) ως αρνητής του Θεού και να επιδοθείτε σε microια φιλήδονηελευθεριότητα χωρίς να microιλήσουmicroε για τα υπόλοιπαmiddot 3ον hellipνατο καλοσκεφτώ

Μπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε ότι η φράση διακόπτεται στοσηmicroείο όπου τελειώνει η οmicroάδα των λέξεων τις οποίες θα microπο-ρούσαmicroε να ονοmicroάσουmicroε όρους-δείκτες δηλαδή οι λέξεις εκεί-νες που η λειτουργία τους microέσα στο σηmicroαίνον τις προσδιορίζεισύmicroφωνα microε τον προαναφερθέντα όρο ως shifters δηλαδή συ-γκεκριmicroένα οι όροι που microέσα στον κώδικα υποδεικνύουν τη θέ-ση του υποκειmicroένου microε βάση το ίδιο το microήνυmicroα

Οπότε το καθαρά λεξιλογικό τmicroήmicroα της φράσης microε άλλα λό-για εκείνο που περιλαmicroβάνει τις λέξεις που ο κώδικας ορίζει microέ-σω της χρήσης τους είτε πρόκειται για τον κοινό κώδικα είτε γιατον παραληρηmicroατικό κώδικα παραmicroένει αφανές

Πώς να microην εντυπωσιαστεί κανείς από την επικυριαρχία τηςλειτουργίας του σηmicroαίνοντος σε αυτές τις δύο τάξεις φαινοmicroέ-νων και πώς να microην παρακινηθεί να αναζητήσει τι υπάρχει στοβάθος της σύmicroπραξης που στοιχειοθετούν σύmicroπραξη ενός κώ-δικα συγκροτηmicroένου από microηνύmicroατα περί του κώδικα και ενόςmicroηνύmicroατος συρρικνωmicroένου σε όσα microέσα στον κώδικα υποδηλώ-νουν το microήνυmicroα

Όλα αυτά θα χρειαζόταν να microεταφερθούν microε πολύ microεγάληπροσοχή σε ένα γράφηmicroα11 στο οποίο επιχειρήσαmicroε ετούτη microά-λιστα τη χρονιά να αναπαραστήσουmicroε τις διασυνδέσεις στο εσω-τερικό του σηmicroαίνοντος όπως αυτές δοmicroούν το υποκείmicroενο

∆ιότι υπάρχει εκεί microια τοπολογία η οποία είναι εντελώς δια-φορετική από εκείνη που θα microπορούσε να microας κάνει να φαντα-στούmicroε η απαίτηση για έναν άmicroεσο παραλληλισmicroό της microορφής τωνφαινοmicroένων microε τις οδούς αγωγιmicroότητάς τους στον νευράξονα

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

12 Ακολουθούν άλλατέσσερα αριθmicroηmicroέ-να microέρη τα εξής2 Μετά τον

Φρόιντmiddot 3 Μαζίmicroε τον Φρόιντmiddot4 Από την πλευ-ρά του Σρέmicroπερmiddot5 Υστερόγραφο(Στmicro)

21

Για τη θεραπεία της ψύχωσης

Αυτή όmicroως η τοπολογία που ακολουθεί τη γραmicromicroή που εγκαι-νίασε ο Φρόιντ όταν επιχείρησε αφού είχε διανοίξει microε τα όνει-ρα το πεδίο του ασυνειδήτου να περιγράψει τη δυναmicroική τουνιώθοντας απερίσπαστος από κάθε microέριmicroνα για εντοπισmicroό στον[εγκεφαλικό] φλοιό είναι ακριβώς κάτι που microπορεί να προετοι-microάσει καλύτερα τα ερωτήmicroατα microε τα οποία θα διερευνήσει κα-νείς την επιφάνεια του φλοιού

∆ιότι microόνο ύστερα από τη γλωσσολογική ανάλυση του φαι-νοmicroένου της γλώσσας microπορεί κανείς να προσδιορίσει νόmicroιmicroα τησχέση που η γλώσσα συγκροτεί microέσα στο υποκείmicroενο και ταυ-τόχρονα να οριοθετήσει την τάξη των laquomicroηχανώνraquo [541] (microε τηνκαθαρά προσεταιριστική έννοια που έχει ο όρος στη microαθηmicroατι-κή θεωρία των δικτύων) που microπορούν να πραγmicroατοποιήσουν αυ-τό το φαινόmicroενο

Εξίσου αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι η φροsup3δική εmicroπει-ρία είναι που οδήγησε τον συντάκτη αυτών των γραmicromicroών στηνκατεύθυνση που εκτίθεται εδώ Ας περάσουmicroε λοιπόν στο τι προ-σφέρει αυτή η εmicroπειρία στο ζήτηmicroά microας12

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ

Όλες οι ψυχώσεις δεν παίρνουν τη μορφή της εκδηλω-μένης εκρηκτικής ψύχωσης Υπάρχουν ψυχωτικοί που θα ζήσουν όλη τους τη ζωή εξίσου ήρεμα όπως στην κανονικόμορφη ψύχωση Υπάρχουν ψυχώσεις εν υπνώ-σει όπως υπάρχουν εν υπνώσει κατάσκοποι που δεν θα αφυπνιστούν ποτέ Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ψυ-χώσεις που μπορούν να εκλυθούν και σε αυτές που δεν μπορούν Η ψύχωση είναι μια εκτεταμένη ήπειρος μια απέραντη ήπειρος

Η κανονικόμορφη ψύχωση συλλαμβάνει την ύπαρξη μιας laquoδιατάραξης στον πιο ενδόμυχο αρμό του αισθήμα-τος της ζωής στο υποκείμενοraquo (Λακάν) Αυτό σημαίνει ότι όλες τις μικρές λεπτομέρειες που φαίνονται απόμακρες η μία από την άλλη μπορούμε να τις συνδέσουμε με μια κεντρική διατάραξη Πρέπει λοιπόν να οργανωθεί η κλι-νική περίπτωση Στις λεγόμενες περιπτώσεις borderline φαίνεται να μην είναι ούτε ψύχωση ούτε νεύρωση Εμείς δεν πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο Η κατηγορία της κανονικό-μορφης ψύχωσης προέρχεται από την πρακτική από τις πρακτικές δυσκολίες Αν δεν αναγνωρίζετε μια νεύρωση αν δεν βλέπετε προφανή σημεία ψύχωσης τότε αναζη-τήστε τις μικρές ενδείξεις Πρόκειται για μια κλινική των μικρών ενδείξεων της διάκλεισης

Ζακ-Αλέν Μιλέρ

ς οιεΌλςνημέήσθα ζζήσου

ονικανκκαν όπωσειι όπω

ν τη μουρναίίρνν ππαίεσεις δι ψυχώρχάπς ΥΥπηστικής ψύχωρηκτκκρηκε

ξίσουωή ες τη ζζωή εουη ττουν όλσουνουρχάππά ΥΥπησφη ψύχωόμορκκόμοράαττάσσει κκατνών υπν εουρχάς υπω

λωδηκκδης εφή τημορ -ουοί πν ψυχωτικκοί πουχχου

ντης σρεμα όπωυ ήνών υπσεις εν ψυχώ -

ν θαεου δ ππου δοιι ποπκκοπάσνιαφυπ

σειςχώούορμππορανέρπα

αΗ κκανμιας laquoδ

ςς τηοττος τιςεόλ

ορρχει διαφάππάοτέ ΥΥπν πούττούισν κυθούκλα εν νούορου μπππου μπ

ττεκαι μια εη είνσ Η ψύχωνν Η ψύχωύςορειπτη ήν

αη συλλσφη ψύχωόμορονικκόμορανοόμυχδνιο εον πττον πς σηξξηαράιαττά

άνακκάν) ΑυτΛοraquo ((Λνείμεοκκείμεο υποττο υπωής σζζωής σαου φς ππου φεομέρειττομέρειπες λρές μικκρέ

λλ

τις ψυσα σάμεά αν -νεου δς ππου δαι σε αυτέκα

ς μιαορειππεινη ήαμέτταμέ

ηρξαν ύππαάνει τηαμβθήμαου αισρμό ττου αισο α -

ημαίνει ότι ό σν) Αυττό σςρεόμακκρεππόμακαι αταοναίν

δπη μία αρικττρική διατνεκε

ερνική πατται ναίνεφ

ισν πεδςφημορ

τικακρππρνεαν δ

τε ττήσ

α τιςούμε νορ μπηη μπλλν άλό τηπόν νππόν νοιει λπ Πρέηξαράκή διαττάερις πνεόμεγετις λ ΣΣτις ληστωπρίίπη οσαι ούτε ψύχων είνα μηαι ν

ατη Η κκατηοιοττοιοάτι τέουμε σε κκάτι τέτεύό τηππό τηαι ατται αοέρχερς ππρησς ψύχωνωαγαννεδνΑςείίεολκκολσδυςέκέ

ημεία ψύανή σφορτε ππρεπέλββλαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

σουμε με μιαέδνς συιανωθεί η κλα οργν -derlinee orrderlineσεις bτώπι

Εμείςησρωούτε νεύόονικκόανς κκανορία τηγη -

ό τιςπ ατικήή αακκτικήρν ππρηηη σρωνεύμιατεεζζερίίζ

ηζαότε ανς ττότε ανησύχω -νινική τωι για μια κλτε ττήσ

νρώμικκρώαιειτται για μια κλόκκειτεις Πρξείίξδνς ερέτις μικκρέ

ςηεισς διάκλν τηεωξείίξδνν ε

καΖΖα

νινική τωι για μια κλ

έρλΜινέ-Αλκκ-Αλ