4I S S Ε R T A T I O

DE

OPERATIONIBUS INTELLECTUS,

QUAM

CONS. AMPLISS. FAC. PHILOS. UPS.

Ρ RAE SID Ε

BENJ. CAROL. HENR. HÖIJERLOG. ET METΑΡΗ. PROF. REG. ET ORD»

PRO GRADtr PHILOSOPHICÖ

P. P.

GUSTÄVUS Ν I Β Ε LIU SDALECARLUS.

IN AÜDIT. GUST. DIE XXV APR. MDCCCXII.Η. Ρ. M. S.

U Ρ S Λ L I JE

EXCUDEBANT SlENHAMMAR ET PALMBLAD.

DIS SER T A TIO

DE O Ρ Ε R A T I O Ν I B U SINTELLECTUS,

Non in eo reprehendendi Logiet mihi videntur, quodanalysi eorum , quae in inrellccru ohvenianr, disuphnamsuam supersrruanr; sed in eo, quod abstraaionem et ana-lysin propere nimis absolvant, ad prox-rra fere subsi-stenres. Neque id ρ I a ι ϊ e impi obamus, quod e Principiöconrradictionis initsum plerumque capiant, quippe quurnsit idem omnis analyseos principium ·., at vim et nexumtamen acruum, quibus efficiatur inteliecrus, desiderare nolle¬mus. Nemo ccrte adprehendit,iudicar, nisi simul ratiocinttur,neque ratiocinatur aliquis sine norrone et iudicio. Aristo¬teles, parens Logicae, iam, quo facilius resisteret so-

hismatibus et dialecticis nugis, quae suo maxime aevohilosophiam impedirent, vel si fieri posset, penitus tol¬lerer, in animum induxit, ut leges omnis veri ratiocinii

exquireret. Adcurata ergo, sed operosissima, analysi for¬mas ornnes syllogismorum eruit et conquisivir, ut eas se-cerceretj quae sibi constarent, neque reptignant'ii sie i-psae destruerenr. Ratiocinia vero ipsa non i ta separatimtractare potuir, ut notiones er iudicia , qtnbus essent con-flata, omnino negligeret; sed ad haec regredi etiem coge-barur. Aedificio lam exstructo, posrenoribus tabuiata,quibus in opere tollendo usus erat Aristoteles, rescinde-re, dein patentiofes aditus aperire, immo rem omnerti

A per*

> 2 C

perficere et perpoRre, expeditum fuit. System a aliquodLogicum sie exsurrexit; neque a ratiocinio, ultima iricel-lectus operatione, ad priores regredi iam opus erat, seda prima, rei adprehensione, progredi, et ipsum faciliusfuit et ad docendum promtius atque explicanus. Sed ul¬tra Aristotelem, ut recte observavit Kant, parum prae-terea processum est. An vero recte perhibuerit hic Me-raphysicae reformator et eversor idem, certam et muni-tam scientiae viam iam inde ab Aristotele Logicam in-cessisse er posthac etiam retinuisse, nobis jn ambiguo saltemest. Quis nunc enirn,de sterilitate et ieiunitare discipiinae utsileam, etiacn duce Kan-tio, pcrsuaderi potesr, in mera a-naiysi esse scientiam? Ante veram sane Fhilosophiam,neque obiectum sui, puram reflexionem, satis ei nossedatum est, neque limites et merhodum; omnia aurem,ni-si iam trita^ experimentjs et tentamine, sicur Aristoteli,peragenda sunt.— Sed haec in medio relinquimus. Fave-ant et peritiores iuvenili conarui, ad solidiorem fordanargumenti tractationera eos aliquando exciraturo!

Reflexionem, qua taiem , perpetuo circulo reneri, eo-que infinitam et sine realitste esse, ex iis patete existimamus, qtiae in Dissertatione de Reflexio.ne subCel. Praeside meo disputavit Nob. et Clar. Philos. CandidatusB. G. Ribbing Quo ipsa exsistar, ncccssum est, ut in aliquosaltem puncto vel limite fixa sit et quasi adstricta, exquo initium capiaty ipse vero limes simul extra reflexio-ne positus videbitur, quoniam in eo quodammodo desie-rit vel ultra extendi non possit reflexio. Id quomodoefficiatur explicare, siquidem explicari possit, nostri ncmest instituti, quocumque autem pacto effectum esse postu-Iamus, ut actus diversi, quibus in se redeat reflexio inter$e .dißtinguantur, ipsiusque adeo realitas concipiatur. Ubi

vero

3 3 Cvero adstricta er fixa fuerit reflexio, nihil impedit, quo-minus continuetur, et extra se vel actum sui primum e-grediacur seque ipsa ahimadvertat atque exsisrat. Hincactus reflexion is diversi in tres isras Logicorurn opera-tio η es inrdlecrus mutantur, in diversas cognosoendi fa-cultates mox abiruras.

Ut vero actus reflexion is disti nguantur ipsaque exsi-stat, requiritur etiam , ut super correläta eorumque con-iunctionem vel unit^e,m distincte- re.fiectatur; nära nisireflexio, quod est, sibi ipsa sir, nulla est, neque super-erit quidquam praeter inanem abftracrionem et nudam re-flectendi possibiiir&rem, quae iterum. nihil est. Aut si ex-sisténciam adhuc flngeres, non sibi, sed ext^rnae cuidamreflexioni vel spectatori exsisteret; qua re nudam quan-dam conscientiam. ut in brutis, haberes, non vero suiconsciennam seu reflsxionem. At ne sie quidem multutnproficeres; qua enim ratione exsisteret reflexio, quae sibinon exsisteret? Ubi vero initia reflectendi cena et fixasunt, reflexio est ipsa lim flata siflique constar.s et exi¬stens, quo sui tandem obiecturn evadat; nam eo unitasad opposita, quae cogitanti prima sunt, refertur et ter-minatur. '

Haec quoniam praetermittere solent Logici, ad no-tionem quandam parum distinctam cognitioms vel cogno¬scendi facultatis, quam Intellectum vocant, subsistere co-guntur, ubi tres operationes, quarum vim ramen re ipsaignorant, si nexum earum et örtum neglexerinr, — nescioqua arte, invenisse sfbi videntur.

In Dissertations citata iam monitum est, opposita inreflexione, facta ab omni materia abstractione, nulla reinter se disringui, nisi alteium in multiplex et oppositadenuo dilapsum cogitetur, alterum unitatem referat. Sed

A 2 nQ

) 4 (

se opponi quidem inter se possunt sine unitate utriqua©pposita, quas vero ipsa istis opponi val in refl *xione esseneqntt sina un i rata superiori. quae etiam refbxio. esc velea η repraesemat. Sed na sie quidem distingui possuntopposica, quod ea oppositio in finita sie, nec finienda, ni-si ei priori et absoluta unitate, quie, licet me η te conceptaet orta, extra ea η posita neeessario videbitur, et funda-manti loco est. Quod vero extra reflaxionem et in easimul est, id eius est Ihnes, unacum exsistentia reflexion isdatus. In eo tandem flxa est reflsxio; eoque relata mul-tiplicitas Obiectu.m est..

Ttansformato sie multipiici in obiectum, realitas inreflex .nem inducitur, cui, ut in reftexione, neeessario op-ponit ir idaalitas sau Motio* Sed realitas nulla est sineoppositions quadam reali, nam simplex idealitas realitatiopposita nihil est, eoque etiam realitas nihil. Idealitasipsa ergo in realitatem vertitur, uode orirur Subiectum,vel reflexio fit ipsa sibi obiectum; qua re complerus etrealis est reflectendi actus, exsistirque tandem, quia sibiexsistit, fixus eo, quod data et fixa sie prima realitas.

Hinc in utrumqua realiter oppositorum, obiectum etsubiectum, Substantialiras convenit, quoniam fixa sunt.Sed realium inter se relatio non nisi in tempore est; ne-que opponi et coniungi possunt sine commereio vel caus-salitate mutua, stve ea unitate, qua correlatum urrumqueunacum relations eorum extra refLxionem consistunr. Ha¬dem vero unitas realis est et oppositis communis, sed et-abiis realiter diversa; neque tarnen ipsa subsrantia, sedsubstantiis subsitens, inter utramque quasi di visa er accidens,utriusque simul limes. Qua realis est haec unitas, mediumquoddam est inter oppositas substantias; idealiter vero cuminferiori, quam vocavimus, unitate in reflexione, abstra¬fte et sine realitate spectata, congruir. Una-

) ϊ (

Unacum sftbstamiäfitaté igkur reflexionis commerci¬um quoddam inrer obiectum et subjectum oritur. Interutrumque etiam est quoddam commune et medium, quodquasi permeat caussa vel vis efficiens in una substantia,ut ad alteram pertingac, ubi et reagens quaedam vis ei··opponitui' camque sirnul dererminat. Tertium inde ali-quod seu efFectus exsistit, quod tarnen ab isto medio es-sennaliter nulla alia re ddFert, nisi quod hoc, ut condi¬tio, caussalitate prius- videtur, illu-d vero etiam temporeposterius, a) Jam obiectum, qua tale, et oppositum est,et prius subiecto; quare inter haec quoque realia medium*aliquod ad utrumque referendum cogitemus, necesse est.Ad obiectum relatum est idem qualiras, ad subiectum, notio, utraque in sensione, Divisa hoc medio, qualiras, ob*prioritatem obiecti, caussa est, notio autem efFectus. Quumvero, re a'iter spectata, obiectum et subiectum, ut o-mnium primo et absolute fixa atque realia, absolute suntopposita ; medium inter ea nulluni subsistere porest, sedest quaedam eius quasi trepidatio inter obiectum et sub¬iectum, qua akernatim aut fit notio huius, aut iilius qua-litas, ipsiim vero ab iis plane distingui aut realitate er»propria subsistenria o mar i non potest.

Si ia iam efFectum et probatum est, refikxionem nonnisi tribus diversis absolvi acribus, b) simul vero nullarrromnino esse , nisi sit a-iiqua. realitate fixa, qua re in co-gnitionem et intellecrum vertirur, formis modo actuurrrmutatis, non eorum inter se relatione et murua dependen-tiaj tres quoque sunt actus inrellectus, quorum nullus-

a'

a) De duplici sensu Prioritatis vide Piss. cit. p. 5,

b) 1. c, p. 6,

) 6 (

β ceteris re ipsa divelli possit, nisi sublata Cognition®,Jam opposira in obiectum sunt transformata, quo cogni-to, sane finitum est negotium inteilectus. Quo pactoautem c.ognoscetUr obiectum, nisi eiusdem notione? quidporro est notio, nisi iam in mente fuerit, ab hac tarnendiversa? Vestigia saltem -itaque vel forma quaecunque re-fiectentis vel cognoscentis in meme erunt. Hinc logi-cus et a caussali -diversus ordo et cohaerentia inter ob¬iectum, norionem et subiecrum. Ut primo distinguanturet in refkxione sint, realia esse simul, nec non correla-ta, et obiectum oportet, et subiectum; realis ergo eritquoque eorum unitas et relatio vel caussalitss, si-ve in notione collocetur, sive in accidente obiecti-vo: quid? quod notio in efiectum mucata, qua unitas etactus, evanuisse videri potest. Ubi vero haec iam suntdistincta , multo aliam vim et ordinem, eumque logicum,habent in universoactu cognoscendi, quippe qui refiexio-nem ipsam efficit, qua haec exsistit. Obiectum mukipli-citati in reflexione respondet, ideoque unitate, quam po¬stulat, vel notione pricxr est necessario; notio unitatecnobiecti et sui, vel cognitionem, itidem postulat, ideoqueet subiectum. Diversa haec, numquam tarnen realiter dis-iungenda, diversos, in quibus occurrant et cernantur,requirunt actus vel operationes inteilectus, Earundem ne-xum, hucusque nimium fortasse neglectum, per singulaeundo, sed breViter, persequi etiam et exponere anirmus est.

Quot in reflexione in universum aur relatione suntdiversa membra, tot etiam actus in ea distinguenda oc-currunt; neque tarnen aut reflexio ipsa exsistere potest,aut singuli actus, nisi omnes adsint. Eodem etiam ordi-ne inter se succedanr, necesse est, quo haec membra. Hincprimus inteilectus actus est A^prehensio* qua obiecti

con-

) t c

eonscii sumus. Eam vero in sensu esse, si ad örtum etcaussalitatem obiecri adverteris animum, facile concedes.Sub hoc capite de adprehensione norionem tractare so*lent Logic»; an satis commode, haud scio. Id quidemconscat nuliam esse adprehensionecn, nisi adsit adprehen-s\ norio; sed haec exsisrere non potesr, nisi sit in aliquomentis actu ut eins obiectum, endern modo, quo obie-crum ipsum, qua tale, adprehensionis est obiectum. Sifieri posser, ur nudae adprehensionis sine notione con«scii nobis essemus, nihil ultra in inrellectu quaerendumesset, sed in se iam con sei usus, sequendbus supersederetoperationibus-

Nisi sir uniras oppositorum seu notio ©biecti in ad¬prehensione, haec evanescit. Notio ut sit, eius consciosmos esse oportet, i. e. novo opus est actu reflexionis, inquo, et obiectum, et notio, simul adsint; unde actus iniudicium vel propositionen» verritur- Sed actus in ge-nere facultas dici potest, quae hic intellectus esc sen¬su stiictiori seu Iudicium, eodem modo, quo et adpre-hensio in genere Sensualiras est, vel sensuaiis cognoscen-di facultas-

Obiectum et notio, inter se opposita et correlata, st·mul ,adsunt in iudicio, quod ramen fieri non potest sineutriusque unitate, quam Copulam dicunr. Verum in pro-positione vel iudicio, qua tali, copulae non est conscien-tia; peque adest adeo superior ista unitas vel reflexio,quam repraesentare copula videtur. Nihil vero actum estin reflexione,, si quid agendum supersit; copula ergo,atque unitas eadem obiecti et notionis, transeat ipsa inconscientiam et notionem oportet, sitque ipsa derermina-ta unitas vel praedicatum superioris refiectendi actus, nn~

) 8 C

de pendet propositio, sicur ab hac adprehensio. Hac ra-tione donec expressa sit copula, mere hypothetica estet nulla, neque exsistir reflcxio; eamque ob rem in homi-'Γΐε ante expergefactam rationem, mutara reflexione inpersonalitatem et substanriam vel obiecro respondens sub-iectum, ut in teneilis infantibus, neque propositiones et-iudicia, nec dicendi facu'rarem, repenes,sed coecas mo¬do sensiones gesribus et sono exprimendi brutos quosdamconatus.

Copula in reflexionem transgressa, cognoscendi etreflectendi actus conclusus denique, perfectus et comple-rus forer: iudicium etiam et adprehensio inter se distin-guerenrur et exsisrerent. Id ipsum autem nisi proposirio-ne aliqua fieri non porest, ubi copula, qua uniras oppo-sitorum, subiecti et praedicati, ipsa prodearj nam sineoppositione et coniuncrione inrer se distinctis, ideoquesine propositione, nihil in reflexione est. Eodem veroactu copula in norionem vei'tituf, vel unitatem, non ingenere, sed correlatis suis de tenn in ata rm.

Ex i am adlatis paret, arbitror, om ne obiectum, seucuiusvis propositionis subiectum logicum, etsi non imme-diate et sensione, fixum et datum esse oportere; nam 11-no aliquo, et quidem adprehensione, fixo, cetera etiamreflectendo figuntur er consranr. ■«* Hac re autem fixa quo-que est copula, quae sie forma saltem cum fundamento,qua in reflexione est, -vel principiorj convenit; nam fun-damentum, praeterquam quod extra reflexionem est, ide¬oque fixum neque re.iativ-irati obnoxium, etiam unitas est,et quidem, ubi in reflexione, summa unitas et principi-

um.

s) 1. c, p. g.

9 C

um. In ea vero propositions, i. e. maiori, ut logicisaudir, cuius praedicatum est copula, et in qua in rermintimmajorem mutarur uniras, quam superiorem adpellavimus,mox in summam eadem unitas convertitur, rarione saltemhabita obiecti torius actus, quod in conclusione est, etlinde incipir cognoscendi actus, quoque revertitur. Prin-cipium ergo est eadem propositio raaior, licet non ab-golutum. — Haec vero fiunt in rariocinio. Cognitio sieipsa in genere transit in facultatem, quam Rationemdieimus, ob hanc vim prineipia inveniendi et concipiendi.

Hinc, quandoquidem prineipium in reflexione, obcongruentiam fundamenti et summae logicae unitaris, pri-muai sit, progressiva est rationis forma, sicut in syilo-gismo. A pnncipio enim summaque notione vel unitatead obiectum, quod in adprehensione ultimo est, progre-ditur, vel se potius ad infima demittit; neque alia legereflexio completus est actus atque exsistit, aut obiecrumvere concipitur et intelligirur. Sed et regressiva rationitribui potest forma, a correiatis et opposms ad prineipiumrecurrenti idemque investiganti. In ea vero forma neces-sitas quaedam rationis sentitur anrequam haec ipsa adfu-erit, vel potius ratio iam adest et clam nobis nos agitet compellit, donec in reflextone completa vere exsisteredici possit. Exstitisse tarnen, licet sub aliena forma, velsentiendo agnoscirnusj nam omnis vis, donec ipsa se per-ceperir vel a spectators saltem, qua talis et activa, discer-natur, coeca est necessitas, sub qua forma modo sentitur.

Quum nullus exsistere possit reflectendi actus, nisi aliquapropositione expressus, quoniam unitatiset correlatorum fixadiversitas et coniunctio etiam propositio est; neque rationisfixsistit aliquis actus,—nam de compendiis ratiociniorum ope

B ad-

) ίο (

adsocrationis repraesentationum nihil dicimus, — nisitribus propositionibus comprehensus; ratio enim omnesdsmum complectirur reflectendi actus. Tres quoque ean-dem ob rem in his propositionibus erunt noriones. Qiiodvero ab initio, si a mera possibilitate discesseris, nequenotio est, neque propositione aliqua comprehenditur,quodque obiecttim esc et sola adpreheosione concipi vul-go creditur, id in conclusione primum inclarescit er innotionem quasi transit; in conclusiöne enim cum prin-cipio seu termino maiori connectitur nobisque vere exsi-stit, quoniam notio eius vel terminus medius sine maiorinihil sie, isto autem majore in copula propositionis ma-ioris, cum reiiexione ipsa, in qua o.mnis est exsistentia,connectatur. In propositione minori notio quidem adestloco praedicati, sed ipsa nihil, vel indeterminata est unitas,.nisi facta sit obiectum vel subiecturn logicum maioris propo¬sitionis, cuius praedicatum.velut intellecta copula,adhuc supe-riori, — sed indeterminata quadam unitate seu copula, re-flexionem in genere indicante, notionem cum obiecto-«coniungit. — An ex hac explicatione nexus, qui operatrb-nes intellectus conrinet, quidquam in usus Logicae con-verri possit, videant, quibus posthac curae fuerit ista di-sciplina.

Una tarnen, maxirnique ea momenti* nos adhuc pre-mit difficultas, quam ut nos etiam , quemadmodum solentLogici, praetereamus vel asrutia silentii supprim a mus, a no-bis impetrare non possurous. Actus nimiium cognoscendi,qua realis simul et completus reflectendi actus, a ratio-ne, quod iidem Logici sunt nobis concessuri, totus quan-tus pendet; neque est aliqua vera et sibi constans co-gnitio, nisi a principiis procedat. Principium vero logicum,de quo loquimur, nihil est aliud, nisi copula in norionemconversa. Est quidem cuivis propositioni sua copula, qune

vero

) ii (

vero, srcut ipsae propositiones, sine praevio quodarr, pftn-cipio nshil esc aut significat; narr» unitarem quidem senreflexionem in genere indicor, sed et haec unitas, nisi corre»latis determmata, nulia esr. In quovis autem principiopropositions, ut ipsurn exsistat nobisque eius conscii sirr.us,expresso irerum copula esc atque adhuc superior uniras ίη -determinata, quas, in noiionem nova quadarn proposi-tione conversa, novum et superius constituir principium,Sine quo inferius in mente esse nequit, quodque novamadfert copulam; et sie in infinitum. Ubi ergo in venio¬tur tandem verum principium? Neque, si nulium e?£principium, aliae esse possunt propositiones, sed evane-scit quaevis cognitio.

Quid vero magis est absonum, quam negando cogi-tantem cogitandi actum negare? quisque Diogene acutiusDiodorum Chronum refellere potuisset, ubi hoc ille mo¬tu m sophisticis rationibus negante coram deambularet?Etiam sine principio, absoluro saltem, homines cogitantet norunr. Quod neque nos inficiamur; sed quo id fiatpacto, quaerimus: Logici certe non expedienr.

Concesso randem, cogmtionem qualemcunque, sedsine principio, i. e. summa quadarn unitate ejusque con-scientia, hominum esse, simul fatendum esset, non ve-ram esse eandem, sed ad summum speciem cognitionis>nud amque eius formam. Sit eriam necessaria relative sum¬ma aliqua copula, indeque cogas, notione eius vel prin¬cipio sensu stricto opus non esse, sed copulam modorepr3esentarivam esse subiecti er reflexionis in universumsummaeve unitatis; hoc ramen ipso hypothetica forer,omnisque item cognitio hypothetica et mere fortuira, i.e. nulla. Quo concesso, in eundem locurc relaberemur,

un-

) «2 (

unde emergere summo cum nisu adlaboravimus. Reflexioautem in infinicum se ipsa quaerens et agirans , in se ipsacontinue revertens, principium tandem summum, quo si·Statur quasi etexsistat, exsisrens adripit sub quacunqueforma, donec, relativitate exhausta, formani summi abso-lutam adsequatur.

Quid ergo? Logici ultro largirenrur, non ratione mo¬do, ut sir cognitio, et principiis opus esse, sed et hane ra·tionem et principia extra et supra reflexionem sita esse,ideoque et extra Logicam? Sed hoc concesso, faterenturiidem inviti, sibi omnino nihil rei esse cum veritate,s c ie η t ia, s y s t e m a t e et his similibus, de quibus confidenteradeo disputant, omnemqueeorum disciplinam, ut nunc intel-ligitur, licet perutilem, mere analyticam et hypotheticamesse, neque , nisi sensu latissimo, scientiae digmtatem ob-tinere. Vera autem rario, non Logicorum, quae non ni¬si intellectus est, id est, quo adstringitur, figitur et reve¬ra exsistit reflexio, seu intellectus atque cognitio. Qvomo-do vero id flat, quibusve ratio diversis formis reflexionemadficiat, aliis explicandum relinquimus, ad limites argumen*ti et opella® academicae subistentes.