Ranger Terence 1993 The Invention of Tradition Revisited The Case of Colonial Africa Στο Ranger Terence και Olufemi Vaughan (επιμ) Legitimacy and the State in Twentieth-Century Africa Oxford 62-111

62 Η έννοια της επινόησης έτσι όπως χρησιμοποιείται από τον Ranger στο κείμενό του 1983 επιτρέπει να αποφύγουμε την παγίδα της α-ιστορικότητας Μας επιτρέπει να αναδείξουμε όχι μόνο το γεγονός ότι της επινόησης των ουσιοκρατικών κατηγοριών αλλά και στις διαδικασίες και τη δράση (agency) που αυτές επιτυγχάνονται (hellip)

63 Ο συλλογικός τόμος Η επινόηση της παράδοσης πραγματευόταν μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο κατά την οποία υποστήριζε δεν αφορούσε τις συνεχιζόμενη εξέλιξη των εθίμων εν γένει αλλά την ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα με την οποία επινοούνταν οι παραδόσεις Η επιχειρηματολογία του βιβλίου εστίαζε στην ανάδυση του ρομαντικού εθνικισμού τις τελετουργίες των μαζικών βιομηχανικών πολιτικών τη διαντίδραση ιμπεριαλισμού και lsquoεπιστημονικήςrsquo ταξινόμησης την παραγωγή νέο-παραδοσιακών πλαισίων που εξυπηρετούσαν τα αυτοκρατορικά κράτη και τις αντί-επινοήσεις (counter-inventions) αντι-ιμπεριαλιστικά και σοσιαλιστικά κινήματα Το κείμενο του Ranger για την Αφρική εντάσσονταν αυστηρά στο παραπάνω πλαίσιο Πράγματι υποστήριζε ότι όσον αφορά την Αφρική η τομή με το παρελθόν ήταν σαφής καθώς αντιστοιχούσε με τη διαφορά ανάμεσα στις προ-αποικιακές και τις αποικιακές κοινωνίες Όπως υποστήριζε τότε η αποικιακή περίοδος στην Αφρική δεν σημαδεύτηκε μονάχα από την εισαγωγή Ευρωπαϊκών νέο-παραδοσιακών επινοημένων ταυτοτήτων ndash (hellip) ndash και τη υπαγωγή των Αφρικανών σε αυτές αλλά και από τη συστηματική επινόηση Αφρικανικών παραδόσεων ndash εθνότητα εθιμικό δίκαιο lsquoπαραδοσιακήrsquo θρησκεία Πριν την αποικιοκρατία η Αφρική χαρακτηρίζονταν από πλουραλισμό προσαρμοστικότητα πολλαπλές ταυτότητες μετά από την αποικιοκρατία οι Αφρικανικές εννοιολογήσεις της φυλής του φύλου και της γενεάς οροθετήθηκαν αυστηρά από την επινοημένη παράδοση

Όπως γράφει και ο ίδιος ο Ranger το κείμενό του δέχτηκε ποικίλες κριτικές Μια από αυτές (1) είναι ότι ο διαχωρισμός που επαγγέλλεται ανάμεσα στο έθιμο και την ΕΠ ndash ανάμεσα στις προ-βιομηχανικές και βιομηχανικές Ευρωπαϊκές κοινωνίες ή προ-αποικιακών και αποικιακών Αφρικανικών και Ινδικών ndash μπορεί να αμφισβητηθεί και από τα γεγονότα και θεωρητικά Έτσι με την έμφαση στην αποικιακή επινόηση μπορεί να υπονοηθεί ότι από τη στιγμή που κανείς αφαιρέσει αυτές τις ξενόφερτες αναπαραστάσεις θα μπορούσε να αποκαλυφθεί 64 ο αυθεντικός άλλος lsquoΑφρικανόςrsquo Κατrsquo αυτό τον τρόπο μπορεί η ουσιοκρατική αντίληψη από την πίσω πόρτα

(2) Μπορεί να αποδείξει κανείς ότι παραδόσεις και τελετουργίες που συνδέονται στην Επινόηση της παράδοσης με τις μαζικές βιομηχανικές πολιτικές την αυτοκρατορία και τον εθνικισμό έχουν αρχαιότερη καταγωγή ή έχουν και προγενέστερα προηγούμενα Έτσι λόγου χάρη πολλές Ινδικές κουλτούρες έχουν τις δικές τους μορφές εξαντικειμενοποίησης και υποστασιοποίησης

(3) Τέλος μπορεί κανείς να αντιτείνει ότι κάποιου άλλου είδους ουσιοκρατικής αντίληψης ενυπάρχει σε κάποια κεφάλαια της Επινοημένης παράδοσης ndash μια υπεραπλουστευμένη ιδέα για την ουσιαστική φύση της αποικιοκρατίας (ή του βιομηχανικού καπιταλισμού)

Στόχος του Ranger στο κείμενό αυτό είναι να εξετάσει κάποιες από τις παραπάνω κριτικές Θεωρεί ότι ακόμα και όταν λαμβάνει κανείς 65 υπόψη του προ-αποικιακές επινοημένες παραδόσεις και ταυτότητες ακόμα και όταν αποφεύγουμε τον κίνδυνο της αντικατάστασης ενός αποικιακά επινοημένου άλλου με έναν δικό μας

1

δυαδικό (dualistic) άλλο ακόμα και όταν διερευνούμε με κατάλληλο τρόπο τις αμφισβητούμενες και σύνθετες όψεις της αποικιακής επιστήμης - παρά ταύτα μια πραγματική αλλαγή συντελέστηκε στην Αφρική σύμφωνα με τον τρόπο που τα σκιαγραφεί στο άρθρο του 1983 Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να δοθεί μια λάθος θέση στην συζήτηση για αυτή την αλλαγή Έτσι ο Ranger προτίθεται να προχωρήσει σε κάποιες τροποποιήσεις μέσα όμως στο πλαίσιο που σκιαγράφησε στην Επινόηση της παράδοσης Πρόκειται λοιπόν για μια κριτική του ίδιου του έργου του που ωστόσο λαμβάνει υποχρεωτικά υπόψη του τις μελέτες που αφορούν στην ΕΠ στην αποικιακή Αφρική που δημοσιεύτηκαν μετά το 1983

Αναπτύσσοντας την αποικιακή επινόηση της παράδοσης στην Αφρική

(hellip) Ο Ranger εστιάζει όχι τόσο στις μελέτες που διεύρυναν την επιχειρηματολογία του όσο σε εκείνες που συμπλήρωσαν τις σημαντικότερες ελλείψεις του κειμένου του και που αφορά στην επινόηση των έμφυλων ρόλων με στόχο την νομιμοποίηση της αποικιοκρατίας Πρόκειται για ένα από τα κεφάλαια του συλλογικού τόμου στο οποίο βρίσκεται και το παρόν κείμενο του Ranger Είναι το άρθρο της Helen Callaway (hellip) Σε αυτό που η Callaway αποκαλεί lsquoΑυτοκρατορικό Θέατροrsquo οι σύζυγοι των διοικητών έπαιξαν κεντρικό ρόλο ως lsquoυποδεέστερεςμικρότερες βασίλισσεςrsquo Ως πυργοδέσποινες 66 μεγάλων οίκων έσυραν πολλούς Αφρικανούς μέσα σε ένα από τα σπουδαία Βρετανικά πρότυπα διαταγής-υποταγής (hellip) Το απόσπασμα που παραθέτει ο Ranger δείχνει πώς ιδεώδη και τρόποι συμπεριφοράς που είτε έφθιναν είτε δεν ήταν αντιπροσωπευτικά στην ίδια τη Βρετανία επιβάλλονταν υπό ακραίες μορφές στην αποικιοκρατούμενη Αφρική Οι Βρετανίδες γυναίκες στη Νιγηρία όφειλαν να μοιάζουν περισσότερο κυρίες απrsquo ότι στη Βρετανία έτσι ώστε να υποστηρίζουν τους άνδρες που ήταν υποχρεωμένοι να φέρονται και να φαίνονται περισσότεροι κύριοιτζέντλεμαν (hellip)

Έτσι οι νέο-παραδοσιακοί τζέντλεμαν της αυτοκρατορίας στους οποίους επικεντρώνεται ο Ranger στο κείμενο του 1983 (hellip) συμπληρώνεται από τη νέο-παραδοσιακή κυρία Το μεγαλείο της αυτοκρατορικής λαίδης βεβαίως τονίζεται σε αντίθεση με την lsquoάλληrsquo ανήθικη και αβοήθητη φιγούρα της ιθαγενούς γυναίκας Ήταν βεβαίως μάταιο να προσπαθήσει κανείς να μεταμορφώσει αυτά τα πλάσματα σε λαίδη Ωστόσο μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε lsquoαξιοσέβαστες γυναίκεςrsquo κατάλληλες υπάλληλες 67 και αντικείμενα ελεημοσύνης των λευκών λαίδη στο πλαίσιο μιας ιεραρχίας μητρικής προστασίας που στήθηκε παράλληλα με τις ανδρικές διοικητικές ιεραρχίες της πατρικής προστασίας

Η Nancy Hunt περιγράφει πως στις Βελγικές αποικίες πρακτικές που προσιδιάζουν σε δημόσιες τελετουργίες θεσμοποιούσαν μια αποικιακή θεώρηση της προσωπικής ζωής προσφέροντας στους Αφρικανούς lsquoνέες παραδόσεις υποταγήςrsquo που εξυμνούσαν την οικιακότητα Όπως και στην περίπτωση της Callaway η μητρική προστασία (maternalism) εντάσσονταν και υπάγονταν στην αξία της πατρικής προστασίας

Μελέτες όπως αυτές διορθώνουν την lsquoανδροκεντρική προοπτικήrsquo του Ranger στο κείμενο του 1983

68 Πολλά έχουν γραφτεί επίσης μετά το 1983 περί Ευρωπαϊκής επινόησης της Αφρικανικής παράδοσης Πολλές μελέτες έχουν αναδείξει τη πρόσφατη και τεχνητήκατασκευασμένη φύση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo και της lsquoπαραδοσιακής φυλετικής ταυτότηταςrsquo και έχουν αποδείξει ότι ακόμα και εκείνα τα εκ πρώτης όψεως καθαρά Αφρικανικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών ndash η γλώσσα και η

2

θρησκεία ndash έλαβαν σάρκα και οστά ή επανα-ορίστηκαν κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας Η μελέτη του Martin Chanock Law Custom and Social Order τεκμηριώνει πολύ όμορφα τη συμμαχίαδιαπλοκή αποικιακής και Αφρικανικής πατριαρχίας για να παραχθεί ένα lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo που ορίζει αυστηρά την υπάλληλη θέση των γυναικών και των νέων Ο Chanock τοποθετεί εξrsquo αρχής το εγχείρημά του

στο πλαίσιο που σκιαγραφεί Η επινόηση της παράδοσης

69 Ο Chanock υποστηρίζει ότι το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo αποτελούσε κομμάτι ενός lsquoμετασχηματισμού των Αφρικανικών θεσμών παρά μια συνέχειαrsquo ότι συνιστούσε μια αμυντική προσπάθεια κατοχύρωσης του στάτους και της εξουσίας κόντρα στην αμφισβήτηση των αγροτών μεταναστών και καλλιεργητών ότι αυτή η υπεράσπιση του στάτους και της εξουσίας δεν είχε βαθιές ρίζες αλλά αποτελούσε προϊόν αποικιακών συμμαχιών (hellip) Προειδοποιεί παράλληλα ότι δεν πρέπει να αντιπαραθέτουμε απλά και απλοϊκά μια προ-αποικιακή με μια αποικιακή Αφρική πράγματι οφείλει κανείς να συνειδητοποιήσει ότι όχι μονάχα οι ύστερες εκδοχές του εθίμου συνιστούν προϊόντα της αποικιακής περιόδου αλλά επίσης ότι ο 19ος αιώνας που υποτίθεται ότι αντανακλούν υπήρξε στην Κεντρική Αφρική μια περίοδος βίαιης και ραγδαίας αλλαγής hellip και τίποτε που να θυμίζει έναν παραδοσιακό κόσμο όπου βασίλευε το έθιμο Δεν υφίσταται λοιπόν κάτι σας παραδοσιακός κόσμος που θα μπορούσε κανείς να υιοθετήσει ως σημείοέδαφος αναφοράςεκκίνησης

Η σύγκρουση στην Αφρικανική κοινωνία δεν ήταν κάτι καινούργιο όμως η δυνατότητα κωδικοποίησης και επιβολής του εθιμικού δικαίου ήταν και τούτη η δυνατότητα δόθηκε από από αποικιακή διακυβέρνηση και έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από συγκεκριμένες ομάδες Αφρικανών

70 Τεράστια πρόοδος συντελέστηκε και στον τομέα της αποικιακής επινόησης του εθνικισμού

3

Στην εισαγωγή του στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ndash The Creation of Tribalism in Southern Africa (1989)ndash ο Leroy Vail τονίζει ότι η εθνική συνείδηση είναι μια ιδεολογία η οποίο όπως όλες τις ιδεολογίες δημιουργείται σε βάθος χρόνου Στη Νότια Αφρική πιστεύει ότι η ιδεολογία αυτή αποτέλεσε κυρίως μια αντίδρασηαπάντηση στις ανακατατάξεις ndash τις οικολογικές καταστροφές των δεκαετιών του 1890 και 1900 ndash laquoοι οποίες αποδυνάμωσαν σε μεγάλο βαθμό το ποιον των τοπικών Αφρικανικών κοινωνιώνraquo στις ανακατατάξεις που προκάλεσε η αποικιακή laquoαναζήτηση εργατικής δύναμηςraquo στην αλλοτρίωση της γης στις ανακατατάξεις της κατά φύλα διάκρισης της εργασίας και στη διάβρωση των προγενέστερων πολιτικών σχέσεων

Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές διαβρώσανε τις προγενέστερες πολιτικές σχέσεις που βασίζονταν στις πελατειακές σχέσεις hellip Αυτή η διάβρωση με τη σειρά της άνοιξε το δρόμο σε νέες μορφές συνείδησης σε όλη την επικράτεια

Ο Vail εντοπίζει μια laquoεργατική συνείδησηraquo νέες μορφές θρησκευτικής συνείδησης μια μικροαστική ιδεολογία της laquoπροόδουraquo και της αυτονόμησης Συνεχίζει

hellip μια από τις περισσότερο διευρυμένες και σημαντικές μορφές αυτών των νέων μορφών συνειδήσεων αποτελούσε μια νέα εθνοτική ndash ή φυλετική ndash συνείδηση η οποία είχε την ικανότητα ndash και το έκανε ndash να ενσωματώνει άλλες μορφές συνείδησης Η εθνότητα μπορούσε να συνυπάρξει με άλλου τύπου συνειδήσεων χωρίς καμία ορατή αμηχανία για το λόγο ότι ήταν πολιτισμική και ως εκ τούτου βασιζόταν σε μια ακούσια απόδοση (involuntary ascription) και όχι σε μια προσωπική επιλογή hellip Η εθνοτική ταυτότητα μπορούσε να προκύψει τόσο στη μικροαστική και την εργατική τάξη όσο και στην μάζα των αγροτών ή και των μαχόμενων πολιτικών hellip (Vail 1989 10)

Αν και αποικιακή επινόηση η εθνότητα μπορούσε να εμφανίζεται ως φυσική και αέναη

Μολονότι ο Vail υποστηρίζει ότι αυτού του είδους τα μοντέλα μπορούν να laquoεντοπιστούν σε διαφορετικές κοινωνίες και σημεία του χρόνουraquo ωστόσο η εμβέλεια τους περιορίζεται στα τελευταία 100 χρόνια ndash laquoαπό τον ύστερο 19ο αιώνα μέχρι και σήμεραraquo Ο Peter Ekeh σε ένα άρθρο του 1990 όπου συζητάει το θέμα της σύγχρονης εθνότητας στη Δυτική Αφρική δίνει και αυτός έμφαση σε αυτά τα τελευταία 71 100 χρόνια Προσθέτει ωστόσο μια άλλη διάσταση στη ιδέα της συμμαχίαςδιαπλοκής συμφερόντων μεταξύ λευκής και μαύρης πατριαρχίας του Chanock ή στην ιδέα της εθνότητας ως παντός καιρού ιδεολογίας ως αντίδραση στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που πυροδοτεί η Δύση του Vail

O Ekeh συμφωνεί ότι laquoυπό το καθεστώς της αποικιοκρατίας η έννοια της συγγένειας συνέβαλε τα μάλα στην κατασκευή των εθνοτικών ομάδωνraquo οι οποίες αναδείχθηκαν laquoκεντρικά στοιχεία κάθε νοηματικού προσδιορισμού της δημόσιας σφαίραςraquo Στη δυτική Αφρική η laquoανθεκτικότητα της συγγένειας hellip πρέπει να ιδωθεί ως το προϊόν της κατασκευής της αποικιακής διακυβέρνησης η οποία σε μεγάλο βαθμό θεμελίωσε τις μεθόδους της διακυβέρνησης στην κυριαρχία της συγγένειας στην προ-αποικιακή Αφρικήraquo Από τη δική του άποψη το αποικιακό κράτος βασιζόταν σε κάποια χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού μοντέλου του κράτους ndash κυρίως τις καταναγκαστικές του όψεις στρατός αστυνομία και γραφειοκρατία Όμως το αποικιακό κράτος laquoαπέφευγε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο που στηριζόταν στους κοινωνικούς περιορισμούς hellip Το αποικιακό κράτος στην Αφρική γενικά διαχωρίζονταν από τις αξίες και την ηθική τόσο των Ευρωπαϊκών κοινωνιών

4

από τις οποίες εισάγονταν αυτές οι καταναγκαστικές πτυχές όσο των Αφρικανικών κοινωνιών στις οποίες εφαρμόζοντανraquo Αυτό είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα

Κράτος και κοινωνία στην Αφρική λειτουργούσαν βάσει διαφορετικών ηθικών αρχών Ενώ το κράτος και ο διευρυμένος αποικιακός μηχανισμός του λειτουργούσε βάσει της αρχής μιας θεσμοποιημένης ανηθικότητας η δράση στο πλαίσιο περιορισμένων πεδίων της κοινωνίας (ας πούμε μέσα στην εθνοτική ομάδα) στηριζόταν στην αρχή της ηθικής

Η ηθική περιορίστηκε στην laquoκοινωνική σφαίρα του πλέγματος της συγγένειαςraquo στο πλαίσιο μιας laquoοριοθετημένης φυλήςraquo Οι σχέσεις μεταξύ φυλών υπόκεινται αποκλειστικά στις αρχές της ανηθικότητας Υπό αυτή την προοπτική η επινοημένη σύγχρονη εθνότητα εμφανίζεται όχι μονάχα ως αέναη και περιεκτική (encompassing) αλλά και ως η μοναδική πηγή της κοινωνικής πρόνοιας και της δημόσιας ηθικής

71-72 Ο Ranger εξετάζει μια μελέτη της κοινωνιολόγου Karen Fields που δείχνει πώς κατασκευάστηκανεπινοήθηκαν νέες θρησκείες στην Κεντρική Αφρική (hellip)

73 Ο Ranger καταλήγει οι διάφοροι συγγραφείς που εξετάστηκαν διαφοροποιούνται όσον αφορά το βαθμό που η αποικιακή ιδεολογία διείσδυσε στις Αφρικανικές κοινωνίες όμως όλοι συμφωνούν ότι οι επινοήσεις νόμων εθνοτήτων ή θρησκειών έλαβαν πράγματι χώρα Άλλοι συγγραφείς συμπεριλαμβάνουν στις επινοήσεις ακόμα και τη γλώσσα (βλ Fabian Language and Colonial Power 1986) Στο βιβλίο αυτό ο Fabian αναδεικνύει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στη γλώσσα τη γλωσσολογία και την πολιτική (εδώ στο νοτιοανατολικό Βελγικό Κονγκό)

74 Σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του ο Fabian (1988) διεύρυνε τη μελέτη αυτών των σχέσεων στις αποκαλούμενες vernacular [καθομιλουμένης] γλώσσες Έτσι δείχνει πώς οι ιεραπόστολοι πιεσμένοι καθώς ήταν στην εξεύρεση μια γλώσσας για να επικοινωνήσουν [τις χριστιανικές αξίες] προέβησαν σε κάποιες κρίσιμες επιλογές για το ποια διάλεκτο να προωθήσουνπροτιμήσουν ποια ορθογραφία να χρησιμοποιήσουν και ποιο λεξιλόγιο να θεωρήσουν ως lsquoκαθαρότεροrsquo Οι γραπτές γλώσσες που δημιουργήθηκαν κατrsquo αυτό τον τρόπο ήταν lsquoνέεςrsquo υπό πολλές έννοιες νέες τόσο στους ιδιωματικούς τους περιορισμούς όσο και στην άνευ προηγουμένου ταξινομικής και περιγραφικής τους ισχύς νέες όσον αφορά την επέκτασή τους και την υιοθέτησή τους από πληθυσμούς που μέχρι πρότινος μιλούσαν άλλες γλώσσες ή διαλέκτους νέες υπό την έννοια ότι κατrsquo αυτό τον τρόπο κατασκευασμένες γλώσσες ταυτίστηκαν με τα υποτιθέμενα διανοητικά ηθικά ή ακόμα και φυσικά χαρακτηριστικά των ομιλούντων αυτές τις γλώσσες δίνοντας έτσι μια ισχυρή ώθηση στην επινόηση της εθνότητας και στην ιδέα ότι αυτή έχει βαθιές ρίζες στις πολιτισμικές και διανοητικές θεμελιώδεις πραγματικότητες

Ο όρος lsquoεπινόησηrsquo έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και για να προσδιορίσει ολόκληρη την lsquoιδέα της Αφρικήςrsquo (Mudimbe 1988)

Οι εθνο-ιστορικοί στοχάζονται πάνω στην παράδοση

75 Αυτός ο επίμονος χαρακτήρας του επινοημένου εθνοτισμού της επινοημένης γλώσσας θρησκείας νόμου κτλ ndash της ίδιας της lsquoπαράδοσηςrsquo ndash θέτει σοβαρά εμπόδια στους ιστορικούς της προ-αποικιακής περιόδου Πως μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις πραγματικότητες που κρύβονται πίσω από αυτές τις επινοήσεις

Το 1990 δυο κορυφαίοι εθνο-ιστορικοί ndash ο Jan Vansina και ο Steven Feierman ndash λογαριάστηκαν με αυτά τα ζητήματα (hellip)

5

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

δυαδικό (dualistic) άλλο ακόμα και όταν διερευνούμε με κατάλληλο τρόπο τις αμφισβητούμενες και σύνθετες όψεις της αποικιακής επιστήμης - παρά ταύτα μια πραγματική αλλαγή συντελέστηκε στην Αφρική σύμφωνα με τον τρόπο που τα σκιαγραφεί στο άρθρο του 1983 Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να δοθεί μια λάθος θέση στην συζήτηση για αυτή την αλλαγή Έτσι ο Ranger προτίθεται να προχωρήσει σε κάποιες τροποποιήσεις μέσα όμως στο πλαίσιο που σκιαγράφησε στην Επινόηση της παράδοσης Πρόκειται λοιπόν για μια κριτική του ίδιου του έργου του που ωστόσο λαμβάνει υποχρεωτικά υπόψη του τις μελέτες που αφορούν στην ΕΠ στην αποικιακή Αφρική που δημοσιεύτηκαν μετά το 1983

Αναπτύσσοντας την αποικιακή επινόηση της παράδοσης στην Αφρική

(hellip) Ο Ranger εστιάζει όχι τόσο στις μελέτες που διεύρυναν την επιχειρηματολογία του όσο σε εκείνες που συμπλήρωσαν τις σημαντικότερες ελλείψεις του κειμένου του και που αφορά στην επινόηση των έμφυλων ρόλων με στόχο την νομιμοποίηση της αποικιοκρατίας Πρόκειται για ένα από τα κεφάλαια του συλλογικού τόμου στο οποίο βρίσκεται και το παρόν κείμενο του Ranger Είναι το άρθρο της Helen Callaway (hellip) Σε αυτό που η Callaway αποκαλεί lsquoΑυτοκρατορικό Θέατροrsquo οι σύζυγοι των διοικητών έπαιξαν κεντρικό ρόλο ως lsquoυποδεέστερεςμικρότερες βασίλισσεςrsquo Ως πυργοδέσποινες 66 μεγάλων οίκων έσυραν πολλούς Αφρικανούς μέσα σε ένα από τα σπουδαία Βρετανικά πρότυπα διαταγής-υποταγής (hellip) Το απόσπασμα που παραθέτει ο Ranger δείχνει πώς ιδεώδη και τρόποι συμπεριφοράς που είτε έφθιναν είτε δεν ήταν αντιπροσωπευτικά στην ίδια τη Βρετανία επιβάλλονταν υπό ακραίες μορφές στην αποικιοκρατούμενη Αφρική Οι Βρετανίδες γυναίκες στη Νιγηρία όφειλαν να μοιάζουν περισσότερο κυρίες απrsquo ότι στη Βρετανία έτσι ώστε να υποστηρίζουν τους άνδρες που ήταν υποχρεωμένοι να φέρονται και να φαίνονται περισσότεροι κύριοιτζέντλεμαν (hellip)

Έτσι οι νέο-παραδοσιακοί τζέντλεμαν της αυτοκρατορίας στους οποίους επικεντρώνεται ο Ranger στο κείμενο του 1983 (hellip) συμπληρώνεται από τη νέο-παραδοσιακή κυρία Το μεγαλείο της αυτοκρατορικής λαίδης βεβαίως τονίζεται σε αντίθεση με την lsquoάλληrsquo ανήθικη και αβοήθητη φιγούρα της ιθαγενούς γυναίκας Ήταν βεβαίως μάταιο να προσπαθήσει κανείς να μεταμορφώσει αυτά τα πλάσματα σε λαίδη Ωστόσο μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε lsquoαξιοσέβαστες γυναίκεςrsquo κατάλληλες υπάλληλες 67 και αντικείμενα ελεημοσύνης των λευκών λαίδη στο πλαίσιο μιας ιεραρχίας μητρικής προστασίας που στήθηκε παράλληλα με τις ανδρικές διοικητικές ιεραρχίες της πατρικής προστασίας

Η Nancy Hunt περιγράφει πως στις Βελγικές αποικίες πρακτικές που προσιδιάζουν σε δημόσιες τελετουργίες θεσμοποιούσαν μια αποικιακή θεώρηση της προσωπικής ζωής προσφέροντας στους Αφρικανούς lsquoνέες παραδόσεις υποταγήςrsquo που εξυμνούσαν την οικιακότητα Όπως και στην περίπτωση της Callaway η μητρική προστασία (maternalism) εντάσσονταν και υπάγονταν στην αξία της πατρικής προστασίας

Μελέτες όπως αυτές διορθώνουν την lsquoανδροκεντρική προοπτικήrsquo του Ranger στο κείμενο του 1983

68 Πολλά έχουν γραφτεί επίσης μετά το 1983 περί Ευρωπαϊκής επινόησης της Αφρικανικής παράδοσης Πολλές μελέτες έχουν αναδείξει τη πρόσφατη και τεχνητήκατασκευασμένη φύση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo και της lsquoπαραδοσιακής φυλετικής ταυτότηταςrsquo και έχουν αποδείξει ότι ακόμα και εκείνα τα εκ πρώτης όψεως καθαρά Αφρικανικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών ndash η γλώσσα και η

2

θρησκεία ndash έλαβαν σάρκα και οστά ή επανα-ορίστηκαν κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας Η μελέτη του Martin Chanock Law Custom and Social Order τεκμηριώνει πολύ όμορφα τη συμμαχίαδιαπλοκή αποικιακής και Αφρικανικής πατριαρχίας για να παραχθεί ένα lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo που ορίζει αυστηρά την υπάλληλη θέση των γυναικών και των νέων Ο Chanock τοποθετεί εξrsquo αρχής το εγχείρημά του

στο πλαίσιο που σκιαγραφεί Η επινόηση της παράδοσης

69 Ο Chanock υποστηρίζει ότι το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo αποτελούσε κομμάτι ενός lsquoμετασχηματισμού των Αφρικανικών θεσμών παρά μια συνέχειαrsquo ότι συνιστούσε μια αμυντική προσπάθεια κατοχύρωσης του στάτους και της εξουσίας κόντρα στην αμφισβήτηση των αγροτών μεταναστών και καλλιεργητών ότι αυτή η υπεράσπιση του στάτους και της εξουσίας δεν είχε βαθιές ρίζες αλλά αποτελούσε προϊόν αποικιακών συμμαχιών (hellip) Προειδοποιεί παράλληλα ότι δεν πρέπει να αντιπαραθέτουμε απλά και απλοϊκά μια προ-αποικιακή με μια αποικιακή Αφρική πράγματι οφείλει κανείς να συνειδητοποιήσει ότι όχι μονάχα οι ύστερες εκδοχές του εθίμου συνιστούν προϊόντα της αποικιακής περιόδου αλλά επίσης ότι ο 19ος αιώνας που υποτίθεται ότι αντανακλούν υπήρξε στην Κεντρική Αφρική μια περίοδος βίαιης και ραγδαίας αλλαγής hellip και τίποτε που να θυμίζει έναν παραδοσιακό κόσμο όπου βασίλευε το έθιμο Δεν υφίσταται λοιπόν κάτι σας παραδοσιακός κόσμος που θα μπορούσε κανείς να υιοθετήσει ως σημείοέδαφος αναφοράςεκκίνησης

Η σύγκρουση στην Αφρικανική κοινωνία δεν ήταν κάτι καινούργιο όμως η δυνατότητα κωδικοποίησης και επιβολής του εθιμικού δικαίου ήταν και τούτη η δυνατότητα δόθηκε από από αποικιακή διακυβέρνηση και έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από συγκεκριμένες ομάδες Αφρικανών

70 Τεράστια πρόοδος συντελέστηκε και στον τομέα της αποικιακής επινόησης του εθνικισμού

3

Στην εισαγωγή του στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ndash The Creation of Tribalism in Southern Africa (1989)ndash ο Leroy Vail τονίζει ότι η εθνική συνείδηση είναι μια ιδεολογία η οποίο όπως όλες τις ιδεολογίες δημιουργείται σε βάθος χρόνου Στη Νότια Αφρική πιστεύει ότι η ιδεολογία αυτή αποτέλεσε κυρίως μια αντίδρασηαπάντηση στις ανακατατάξεις ndash τις οικολογικές καταστροφές των δεκαετιών του 1890 και 1900 ndash laquoοι οποίες αποδυνάμωσαν σε μεγάλο βαθμό το ποιον των τοπικών Αφρικανικών κοινωνιώνraquo στις ανακατατάξεις που προκάλεσε η αποικιακή laquoαναζήτηση εργατικής δύναμηςraquo στην αλλοτρίωση της γης στις ανακατατάξεις της κατά φύλα διάκρισης της εργασίας και στη διάβρωση των προγενέστερων πολιτικών σχέσεων

Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές διαβρώσανε τις προγενέστερες πολιτικές σχέσεις που βασίζονταν στις πελατειακές σχέσεις hellip Αυτή η διάβρωση με τη σειρά της άνοιξε το δρόμο σε νέες μορφές συνείδησης σε όλη την επικράτεια

Ο Vail εντοπίζει μια laquoεργατική συνείδησηraquo νέες μορφές θρησκευτικής συνείδησης μια μικροαστική ιδεολογία της laquoπροόδουraquo και της αυτονόμησης Συνεχίζει

hellip μια από τις περισσότερο διευρυμένες και σημαντικές μορφές αυτών των νέων μορφών συνειδήσεων αποτελούσε μια νέα εθνοτική ndash ή φυλετική ndash συνείδηση η οποία είχε την ικανότητα ndash και το έκανε ndash να ενσωματώνει άλλες μορφές συνείδησης Η εθνότητα μπορούσε να συνυπάρξει με άλλου τύπου συνειδήσεων χωρίς καμία ορατή αμηχανία για το λόγο ότι ήταν πολιτισμική και ως εκ τούτου βασιζόταν σε μια ακούσια απόδοση (involuntary ascription) και όχι σε μια προσωπική επιλογή hellip Η εθνοτική ταυτότητα μπορούσε να προκύψει τόσο στη μικροαστική και την εργατική τάξη όσο και στην μάζα των αγροτών ή και των μαχόμενων πολιτικών hellip (Vail 1989 10)

Αν και αποικιακή επινόηση η εθνότητα μπορούσε να εμφανίζεται ως φυσική και αέναη

Μολονότι ο Vail υποστηρίζει ότι αυτού του είδους τα μοντέλα μπορούν να laquoεντοπιστούν σε διαφορετικές κοινωνίες και σημεία του χρόνουraquo ωστόσο η εμβέλεια τους περιορίζεται στα τελευταία 100 χρόνια ndash laquoαπό τον ύστερο 19ο αιώνα μέχρι και σήμεραraquo Ο Peter Ekeh σε ένα άρθρο του 1990 όπου συζητάει το θέμα της σύγχρονης εθνότητας στη Δυτική Αφρική δίνει και αυτός έμφαση σε αυτά τα τελευταία 71 100 χρόνια Προσθέτει ωστόσο μια άλλη διάσταση στη ιδέα της συμμαχίαςδιαπλοκής συμφερόντων μεταξύ λευκής και μαύρης πατριαρχίας του Chanock ή στην ιδέα της εθνότητας ως παντός καιρού ιδεολογίας ως αντίδραση στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που πυροδοτεί η Δύση του Vail

O Ekeh συμφωνεί ότι laquoυπό το καθεστώς της αποικιοκρατίας η έννοια της συγγένειας συνέβαλε τα μάλα στην κατασκευή των εθνοτικών ομάδωνraquo οι οποίες αναδείχθηκαν laquoκεντρικά στοιχεία κάθε νοηματικού προσδιορισμού της δημόσιας σφαίραςraquo Στη δυτική Αφρική η laquoανθεκτικότητα της συγγένειας hellip πρέπει να ιδωθεί ως το προϊόν της κατασκευής της αποικιακής διακυβέρνησης η οποία σε μεγάλο βαθμό θεμελίωσε τις μεθόδους της διακυβέρνησης στην κυριαρχία της συγγένειας στην προ-αποικιακή Αφρικήraquo Από τη δική του άποψη το αποικιακό κράτος βασιζόταν σε κάποια χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού μοντέλου του κράτους ndash κυρίως τις καταναγκαστικές του όψεις στρατός αστυνομία και γραφειοκρατία Όμως το αποικιακό κράτος laquoαπέφευγε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο που στηριζόταν στους κοινωνικούς περιορισμούς hellip Το αποικιακό κράτος στην Αφρική γενικά διαχωρίζονταν από τις αξίες και την ηθική τόσο των Ευρωπαϊκών κοινωνιών

4

από τις οποίες εισάγονταν αυτές οι καταναγκαστικές πτυχές όσο των Αφρικανικών κοινωνιών στις οποίες εφαρμόζοντανraquo Αυτό είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα

Κράτος και κοινωνία στην Αφρική λειτουργούσαν βάσει διαφορετικών ηθικών αρχών Ενώ το κράτος και ο διευρυμένος αποικιακός μηχανισμός του λειτουργούσε βάσει της αρχής μιας θεσμοποιημένης ανηθικότητας η δράση στο πλαίσιο περιορισμένων πεδίων της κοινωνίας (ας πούμε μέσα στην εθνοτική ομάδα) στηριζόταν στην αρχή της ηθικής

Η ηθική περιορίστηκε στην laquoκοινωνική σφαίρα του πλέγματος της συγγένειαςraquo στο πλαίσιο μιας laquoοριοθετημένης φυλήςraquo Οι σχέσεις μεταξύ φυλών υπόκεινται αποκλειστικά στις αρχές της ανηθικότητας Υπό αυτή την προοπτική η επινοημένη σύγχρονη εθνότητα εμφανίζεται όχι μονάχα ως αέναη και περιεκτική (encompassing) αλλά και ως η μοναδική πηγή της κοινωνικής πρόνοιας και της δημόσιας ηθικής

71-72 Ο Ranger εξετάζει μια μελέτη της κοινωνιολόγου Karen Fields που δείχνει πώς κατασκευάστηκανεπινοήθηκαν νέες θρησκείες στην Κεντρική Αφρική (hellip)

73 Ο Ranger καταλήγει οι διάφοροι συγγραφείς που εξετάστηκαν διαφοροποιούνται όσον αφορά το βαθμό που η αποικιακή ιδεολογία διείσδυσε στις Αφρικανικές κοινωνίες όμως όλοι συμφωνούν ότι οι επινοήσεις νόμων εθνοτήτων ή θρησκειών έλαβαν πράγματι χώρα Άλλοι συγγραφείς συμπεριλαμβάνουν στις επινοήσεις ακόμα και τη γλώσσα (βλ Fabian Language and Colonial Power 1986) Στο βιβλίο αυτό ο Fabian αναδεικνύει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στη γλώσσα τη γλωσσολογία και την πολιτική (εδώ στο νοτιοανατολικό Βελγικό Κονγκό)

74 Σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του ο Fabian (1988) διεύρυνε τη μελέτη αυτών των σχέσεων στις αποκαλούμενες vernacular [καθομιλουμένης] γλώσσες Έτσι δείχνει πώς οι ιεραπόστολοι πιεσμένοι καθώς ήταν στην εξεύρεση μια γλώσσας για να επικοινωνήσουν [τις χριστιανικές αξίες] προέβησαν σε κάποιες κρίσιμες επιλογές για το ποια διάλεκτο να προωθήσουνπροτιμήσουν ποια ορθογραφία να χρησιμοποιήσουν και ποιο λεξιλόγιο να θεωρήσουν ως lsquoκαθαρότεροrsquo Οι γραπτές γλώσσες που δημιουργήθηκαν κατrsquo αυτό τον τρόπο ήταν lsquoνέεςrsquo υπό πολλές έννοιες νέες τόσο στους ιδιωματικούς τους περιορισμούς όσο και στην άνευ προηγουμένου ταξινομικής και περιγραφικής τους ισχύς νέες όσον αφορά την επέκτασή τους και την υιοθέτησή τους από πληθυσμούς που μέχρι πρότινος μιλούσαν άλλες γλώσσες ή διαλέκτους νέες υπό την έννοια ότι κατrsquo αυτό τον τρόπο κατασκευασμένες γλώσσες ταυτίστηκαν με τα υποτιθέμενα διανοητικά ηθικά ή ακόμα και φυσικά χαρακτηριστικά των ομιλούντων αυτές τις γλώσσες δίνοντας έτσι μια ισχυρή ώθηση στην επινόηση της εθνότητας και στην ιδέα ότι αυτή έχει βαθιές ρίζες στις πολιτισμικές και διανοητικές θεμελιώδεις πραγματικότητες

Ο όρος lsquoεπινόησηrsquo έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και για να προσδιορίσει ολόκληρη την lsquoιδέα της Αφρικήςrsquo (Mudimbe 1988)

Οι εθνο-ιστορικοί στοχάζονται πάνω στην παράδοση

75 Αυτός ο επίμονος χαρακτήρας του επινοημένου εθνοτισμού της επινοημένης γλώσσας θρησκείας νόμου κτλ ndash της ίδιας της lsquoπαράδοσηςrsquo ndash θέτει σοβαρά εμπόδια στους ιστορικούς της προ-αποικιακής περιόδου Πως μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις πραγματικότητες που κρύβονται πίσω από αυτές τις επινοήσεις

Το 1990 δυο κορυφαίοι εθνο-ιστορικοί ndash ο Jan Vansina και ο Steven Feierman ndash λογαριάστηκαν με αυτά τα ζητήματα (hellip)

5

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

θρησκεία ndash έλαβαν σάρκα και οστά ή επανα-ορίστηκαν κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας Η μελέτη του Martin Chanock Law Custom and Social Order τεκμηριώνει πολύ όμορφα τη συμμαχίαδιαπλοκή αποικιακής και Αφρικανικής πατριαρχίας για να παραχθεί ένα lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo που ορίζει αυστηρά την υπάλληλη θέση των γυναικών και των νέων Ο Chanock τοποθετεί εξrsquo αρχής το εγχείρημά του

στο πλαίσιο που σκιαγραφεί Η επινόηση της παράδοσης

69 Ο Chanock υποστηρίζει ότι το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo αποτελούσε κομμάτι ενός lsquoμετασχηματισμού των Αφρικανικών θεσμών παρά μια συνέχειαrsquo ότι συνιστούσε μια αμυντική προσπάθεια κατοχύρωσης του στάτους και της εξουσίας κόντρα στην αμφισβήτηση των αγροτών μεταναστών και καλλιεργητών ότι αυτή η υπεράσπιση του στάτους και της εξουσίας δεν είχε βαθιές ρίζες αλλά αποτελούσε προϊόν αποικιακών συμμαχιών (hellip) Προειδοποιεί παράλληλα ότι δεν πρέπει να αντιπαραθέτουμε απλά και απλοϊκά μια προ-αποικιακή με μια αποικιακή Αφρική πράγματι οφείλει κανείς να συνειδητοποιήσει ότι όχι μονάχα οι ύστερες εκδοχές του εθίμου συνιστούν προϊόντα της αποικιακής περιόδου αλλά επίσης ότι ο 19ος αιώνας που υποτίθεται ότι αντανακλούν υπήρξε στην Κεντρική Αφρική μια περίοδος βίαιης και ραγδαίας αλλαγής hellip και τίποτε που να θυμίζει έναν παραδοσιακό κόσμο όπου βασίλευε το έθιμο Δεν υφίσταται λοιπόν κάτι σας παραδοσιακός κόσμος που θα μπορούσε κανείς να υιοθετήσει ως σημείοέδαφος αναφοράςεκκίνησης

Η σύγκρουση στην Αφρικανική κοινωνία δεν ήταν κάτι καινούργιο όμως η δυνατότητα κωδικοποίησης και επιβολής του εθιμικού δικαίου ήταν και τούτη η δυνατότητα δόθηκε από από αποικιακή διακυβέρνηση και έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από συγκεκριμένες ομάδες Αφρικανών

70 Τεράστια πρόοδος συντελέστηκε και στον τομέα της αποικιακής επινόησης του εθνικισμού

3

Στην εισαγωγή του στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ndash The Creation of Tribalism in Southern Africa (1989)ndash ο Leroy Vail τονίζει ότι η εθνική συνείδηση είναι μια ιδεολογία η οποίο όπως όλες τις ιδεολογίες δημιουργείται σε βάθος χρόνου Στη Νότια Αφρική πιστεύει ότι η ιδεολογία αυτή αποτέλεσε κυρίως μια αντίδρασηαπάντηση στις ανακατατάξεις ndash τις οικολογικές καταστροφές των δεκαετιών του 1890 και 1900 ndash laquoοι οποίες αποδυνάμωσαν σε μεγάλο βαθμό το ποιον των τοπικών Αφρικανικών κοινωνιώνraquo στις ανακατατάξεις που προκάλεσε η αποικιακή laquoαναζήτηση εργατικής δύναμηςraquo στην αλλοτρίωση της γης στις ανακατατάξεις της κατά φύλα διάκρισης της εργασίας και στη διάβρωση των προγενέστερων πολιτικών σχέσεων

Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές διαβρώσανε τις προγενέστερες πολιτικές σχέσεις που βασίζονταν στις πελατειακές σχέσεις hellip Αυτή η διάβρωση με τη σειρά της άνοιξε το δρόμο σε νέες μορφές συνείδησης σε όλη την επικράτεια

Ο Vail εντοπίζει μια laquoεργατική συνείδησηraquo νέες μορφές θρησκευτικής συνείδησης μια μικροαστική ιδεολογία της laquoπροόδουraquo και της αυτονόμησης Συνεχίζει

hellip μια από τις περισσότερο διευρυμένες και σημαντικές μορφές αυτών των νέων μορφών συνειδήσεων αποτελούσε μια νέα εθνοτική ndash ή φυλετική ndash συνείδηση η οποία είχε την ικανότητα ndash και το έκανε ndash να ενσωματώνει άλλες μορφές συνείδησης Η εθνότητα μπορούσε να συνυπάρξει με άλλου τύπου συνειδήσεων χωρίς καμία ορατή αμηχανία για το λόγο ότι ήταν πολιτισμική και ως εκ τούτου βασιζόταν σε μια ακούσια απόδοση (involuntary ascription) και όχι σε μια προσωπική επιλογή hellip Η εθνοτική ταυτότητα μπορούσε να προκύψει τόσο στη μικροαστική και την εργατική τάξη όσο και στην μάζα των αγροτών ή και των μαχόμενων πολιτικών hellip (Vail 1989 10)

Αν και αποικιακή επινόηση η εθνότητα μπορούσε να εμφανίζεται ως φυσική και αέναη

Μολονότι ο Vail υποστηρίζει ότι αυτού του είδους τα μοντέλα μπορούν να laquoεντοπιστούν σε διαφορετικές κοινωνίες και σημεία του χρόνουraquo ωστόσο η εμβέλεια τους περιορίζεται στα τελευταία 100 χρόνια ndash laquoαπό τον ύστερο 19ο αιώνα μέχρι και σήμεραraquo Ο Peter Ekeh σε ένα άρθρο του 1990 όπου συζητάει το θέμα της σύγχρονης εθνότητας στη Δυτική Αφρική δίνει και αυτός έμφαση σε αυτά τα τελευταία 71 100 χρόνια Προσθέτει ωστόσο μια άλλη διάσταση στη ιδέα της συμμαχίαςδιαπλοκής συμφερόντων μεταξύ λευκής και μαύρης πατριαρχίας του Chanock ή στην ιδέα της εθνότητας ως παντός καιρού ιδεολογίας ως αντίδραση στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που πυροδοτεί η Δύση του Vail

O Ekeh συμφωνεί ότι laquoυπό το καθεστώς της αποικιοκρατίας η έννοια της συγγένειας συνέβαλε τα μάλα στην κατασκευή των εθνοτικών ομάδωνraquo οι οποίες αναδείχθηκαν laquoκεντρικά στοιχεία κάθε νοηματικού προσδιορισμού της δημόσιας σφαίραςraquo Στη δυτική Αφρική η laquoανθεκτικότητα της συγγένειας hellip πρέπει να ιδωθεί ως το προϊόν της κατασκευής της αποικιακής διακυβέρνησης η οποία σε μεγάλο βαθμό θεμελίωσε τις μεθόδους της διακυβέρνησης στην κυριαρχία της συγγένειας στην προ-αποικιακή Αφρικήraquo Από τη δική του άποψη το αποικιακό κράτος βασιζόταν σε κάποια χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού μοντέλου του κράτους ndash κυρίως τις καταναγκαστικές του όψεις στρατός αστυνομία και γραφειοκρατία Όμως το αποικιακό κράτος laquoαπέφευγε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο που στηριζόταν στους κοινωνικούς περιορισμούς hellip Το αποικιακό κράτος στην Αφρική γενικά διαχωρίζονταν από τις αξίες και την ηθική τόσο των Ευρωπαϊκών κοινωνιών

4

από τις οποίες εισάγονταν αυτές οι καταναγκαστικές πτυχές όσο των Αφρικανικών κοινωνιών στις οποίες εφαρμόζοντανraquo Αυτό είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα

Κράτος και κοινωνία στην Αφρική λειτουργούσαν βάσει διαφορετικών ηθικών αρχών Ενώ το κράτος και ο διευρυμένος αποικιακός μηχανισμός του λειτουργούσε βάσει της αρχής μιας θεσμοποιημένης ανηθικότητας η δράση στο πλαίσιο περιορισμένων πεδίων της κοινωνίας (ας πούμε μέσα στην εθνοτική ομάδα) στηριζόταν στην αρχή της ηθικής

Η ηθική περιορίστηκε στην laquoκοινωνική σφαίρα του πλέγματος της συγγένειαςraquo στο πλαίσιο μιας laquoοριοθετημένης φυλήςraquo Οι σχέσεις μεταξύ φυλών υπόκεινται αποκλειστικά στις αρχές της ανηθικότητας Υπό αυτή την προοπτική η επινοημένη σύγχρονη εθνότητα εμφανίζεται όχι μονάχα ως αέναη και περιεκτική (encompassing) αλλά και ως η μοναδική πηγή της κοινωνικής πρόνοιας και της δημόσιας ηθικής

71-72 Ο Ranger εξετάζει μια μελέτη της κοινωνιολόγου Karen Fields που δείχνει πώς κατασκευάστηκανεπινοήθηκαν νέες θρησκείες στην Κεντρική Αφρική (hellip)

73 Ο Ranger καταλήγει οι διάφοροι συγγραφείς που εξετάστηκαν διαφοροποιούνται όσον αφορά το βαθμό που η αποικιακή ιδεολογία διείσδυσε στις Αφρικανικές κοινωνίες όμως όλοι συμφωνούν ότι οι επινοήσεις νόμων εθνοτήτων ή θρησκειών έλαβαν πράγματι χώρα Άλλοι συγγραφείς συμπεριλαμβάνουν στις επινοήσεις ακόμα και τη γλώσσα (βλ Fabian Language and Colonial Power 1986) Στο βιβλίο αυτό ο Fabian αναδεικνύει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στη γλώσσα τη γλωσσολογία και την πολιτική (εδώ στο νοτιοανατολικό Βελγικό Κονγκό)

74 Σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του ο Fabian (1988) διεύρυνε τη μελέτη αυτών των σχέσεων στις αποκαλούμενες vernacular [καθομιλουμένης] γλώσσες Έτσι δείχνει πώς οι ιεραπόστολοι πιεσμένοι καθώς ήταν στην εξεύρεση μια γλώσσας για να επικοινωνήσουν [τις χριστιανικές αξίες] προέβησαν σε κάποιες κρίσιμες επιλογές για το ποια διάλεκτο να προωθήσουνπροτιμήσουν ποια ορθογραφία να χρησιμοποιήσουν και ποιο λεξιλόγιο να θεωρήσουν ως lsquoκαθαρότεροrsquo Οι γραπτές γλώσσες που δημιουργήθηκαν κατrsquo αυτό τον τρόπο ήταν lsquoνέεςrsquo υπό πολλές έννοιες νέες τόσο στους ιδιωματικούς τους περιορισμούς όσο και στην άνευ προηγουμένου ταξινομικής και περιγραφικής τους ισχύς νέες όσον αφορά την επέκτασή τους και την υιοθέτησή τους από πληθυσμούς που μέχρι πρότινος μιλούσαν άλλες γλώσσες ή διαλέκτους νέες υπό την έννοια ότι κατrsquo αυτό τον τρόπο κατασκευασμένες γλώσσες ταυτίστηκαν με τα υποτιθέμενα διανοητικά ηθικά ή ακόμα και φυσικά χαρακτηριστικά των ομιλούντων αυτές τις γλώσσες δίνοντας έτσι μια ισχυρή ώθηση στην επινόηση της εθνότητας και στην ιδέα ότι αυτή έχει βαθιές ρίζες στις πολιτισμικές και διανοητικές θεμελιώδεις πραγματικότητες

Ο όρος lsquoεπινόησηrsquo έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και για να προσδιορίσει ολόκληρη την lsquoιδέα της Αφρικήςrsquo (Mudimbe 1988)

Οι εθνο-ιστορικοί στοχάζονται πάνω στην παράδοση

75 Αυτός ο επίμονος χαρακτήρας του επινοημένου εθνοτισμού της επινοημένης γλώσσας θρησκείας νόμου κτλ ndash της ίδιας της lsquoπαράδοσηςrsquo ndash θέτει σοβαρά εμπόδια στους ιστορικούς της προ-αποικιακής περιόδου Πως μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις πραγματικότητες που κρύβονται πίσω από αυτές τις επινοήσεις

Το 1990 δυο κορυφαίοι εθνο-ιστορικοί ndash ο Jan Vansina και ο Steven Feierman ndash λογαριάστηκαν με αυτά τα ζητήματα (hellip)

5

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Στην εισαγωγή του στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ndash The Creation of Tribalism in Southern Africa (1989)ndash ο Leroy Vail τονίζει ότι η εθνική συνείδηση είναι μια ιδεολογία η οποίο όπως όλες τις ιδεολογίες δημιουργείται σε βάθος χρόνου Στη Νότια Αφρική πιστεύει ότι η ιδεολογία αυτή αποτέλεσε κυρίως μια αντίδρασηαπάντηση στις ανακατατάξεις ndash τις οικολογικές καταστροφές των δεκαετιών του 1890 και 1900 ndash laquoοι οποίες αποδυνάμωσαν σε μεγάλο βαθμό το ποιον των τοπικών Αφρικανικών κοινωνιώνraquo στις ανακατατάξεις που προκάλεσε η αποικιακή laquoαναζήτηση εργατικής δύναμηςraquo στην αλλοτρίωση της γης στις ανακατατάξεις της κατά φύλα διάκρισης της εργασίας και στη διάβρωση των προγενέστερων πολιτικών σχέσεων

Οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές διαβρώσανε τις προγενέστερες πολιτικές σχέσεις που βασίζονταν στις πελατειακές σχέσεις hellip Αυτή η διάβρωση με τη σειρά της άνοιξε το δρόμο σε νέες μορφές συνείδησης σε όλη την επικράτεια

Ο Vail εντοπίζει μια laquoεργατική συνείδησηraquo νέες μορφές θρησκευτικής συνείδησης μια μικροαστική ιδεολογία της laquoπροόδουraquo και της αυτονόμησης Συνεχίζει

hellip μια από τις περισσότερο διευρυμένες και σημαντικές μορφές αυτών των νέων μορφών συνειδήσεων αποτελούσε μια νέα εθνοτική ndash ή φυλετική ndash συνείδηση η οποία είχε την ικανότητα ndash και το έκανε ndash να ενσωματώνει άλλες μορφές συνείδησης Η εθνότητα μπορούσε να συνυπάρξει με άλλου τύπου συνειδήσεων χωρίς καμία ορατή αμηχανία για το λόγο ότι ήταν πολιτισμική και ως εκ τούτου βασιζόταν σε μια ακούσια απόδοση (involuntary ascription) και όχι σε μια προσωπική επιλογή hellip Η εθνοτική ταυτότητα μπορούσε να προκύψει τόσο στη μικροαστική και την εργατική τάξη όσο και στην μάζα των αγροτών ή και των μαχόμενων πολιτικών hellip (Vail 1989 10)

Αν και αποικιακή επινόηση η εθνότητα μπορούσε να εμφανίζεται ως φυσική και αέναη

Μολονότι ο Vail υποστηρίζει ότι αυτού του είδους τα μοντέλα μπορούν να laquoεντοπιστούν σε διαφορετικές κοινωνίες και σημεία του χρόνουraquo ωστόσο η εμβέλεια τους περιορίζεται στα τελευταία 100 χρόνια ndash laquoαπό τον ύστερο 19ο αιώνα μέχρι και σήμεραraquo Ο Peter Ekeh σε ένα άρθρο του 1990 όπου συζητάει το θέμα της σύγχρονης εθνότητας στη Δυτική Αφρική δίνει και αυτός έμφαση σε αυτά τα τελευταία 71 100 χρόνια Προσθέτει ωστόσο μια άλλη διάσταση στη ιδέα της συμμαχίαςδιαπλοκής συμφερόντων μεταξύ λευκής και μαύρης πατριαρχίας του Chanock ή στην ιδέα της εθνότητας ως παντός καιρού ιδεολογίας ως αντίδραση στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που πυροδοτεί η Δύση του Vail

O Ekeh συμφωνεί ότι laquoυπό το καθεστώς της αποικιοκρατίας η έννοια της συγγένειας συνέβαλε τα μάλα στην κατασκευή των εθνοτικών ομάδωνraquo οι οποίες αναδείχθηκαν laquoκεντρικά στοιχεία κάθε νοηματικού προσδιορισμού της δημόσιας σφαίραςraquo Στη δυτική Αφρική η laquoανθεκτικότητα της συγγένειας hellip πρέπει να ιδωθεί ως το προϊόν της κατασκευής της αποικιακής διακυβέρνησης η οποία σε μεγάλο βαθμό θεμελίωσε τις μεθόδους της διακυβέρνησης στην κυριαρχία της συγγένειας στην προ-αποικιακή Αφρικήraquo Από τη δική του άποψη το αποικιακό κράτος βασιζόταν σε κάποια χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού μοντέλου του κράτους ndash κυρίως τις καταναγκαστικές του όψεις στρατός αστυνομία και γραφειοκρατία Όμως το αποικιακό κράτος laquoαπέφευγε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο που στηριζόταν στους κοινωνικούς περιορισμούς hellip Το αποικιακό κράτος στην Αφρική γενικά διαχωρίζονταν από τις αξίες και την ηθική τόσο των Ευρωπαϊκών κοινωνιών

4

από τις οποίες εισάγονταν αυτές οι καταναγκαστικές πτυχές όσο των Αφρικανικών κοινωνιών στις οποίες εφαρμόζοντανraquo Αυτό είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα

Κράτος και κοινωνία στην Αφρική λειτουργούσαν βάσει διαφορετικών ηθικών αρχών Ενώ το κράτος και ο διευρυμένος αποικιακός μηχανισμός του λειτουργούσε βάσει της αρχής μιας θεσμοποιημένης ανηθικότητας η δράση στο πλαίσιο περιορισμένων πεδίων της κοινωνίας (ας πούμε μέσα στην εθνοτική ομάδα) στηριζόταν στην αρχή της ηθικής

Η ηθική περιορίστηκε στην laquoκοινωνική σφαίρα του πλέγματος της συγγένειαςraquo στο πλαίσιο μιας laquoοριοθετημένης φυλήςraquo Οι σχέσεις μεταξύ φυλών υπόκεινται αποκλειστικά στις αρχές της ανηθικότητας Υπό αυτή την προοπτική η επινοημένη σύγχρονη εθνότητα εμφανίζεται όχι μονάχα ως αέναη και περιεκτική (encompassing) αλλά και ως η μοναδική πηγή της κοινωνικής πρόνοιας και της δημόσιας ηθικής

71-72 Ο Ranger εξετάζει μια μελέτη της κοινωνιολόγου Karen Fields που δείχνει πώς κατασκευάστηκανεπινοήθηκαν νέες θρησκείες στην Κεντρική Αφρική (hellip)

73 Ο Ranger καταλήγει οι διάφοροι συγγραφείς που εξετάστηκαν διαφοροποιούνται όσον αφορά το βαθμό που η αποικιακή ιδεολογία διείσδυσε στις Αφρικανικές κοινωνίες όμως όλοι συμφωνούν ότι οι επινοήσεις νόμων εθνοτήτων ή θρησκειών έλαβαν πράγματι χώρα Άλλοι συγγραφείς συμπεριλαμβάνουν στις επινοήσεις ακόμα και τη γλώσσα (βλ Fabian Language and Colonial Power 1986) Στο βιβλίο αυτό ο Fabian αναδεικνύει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στη γλώσσα τη γλωσσολογία και την πολιτική (εδώ στο νοτιοανατολικό Βελγικό Κονγκό)

74 Σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του ο Fabian (1988) διεύρυνε τη μελέτη αυτών των σχέσεων στις αποκαλούμενες vernacular [καθομιλουμένης] γλώσσες Έτσι δείχνει πώς οι ιεραπόστολοι πιεσμένοι καθώς ήταν στην εξεύρεση μια γλώσσας για να επικοινωνήσουν [τις χριστιανικές αξίες] προέβησαν σε κάποιες κρίσιμες επιλογές για το ποια διάλεκτο να προωθήσουνπροτιμήσουν ποια ορθογραφία να χρησιμοποιήσουν και ποιο λεξιλόγιο να θεωρήσουν ως lsquoκαθαρότεροrsquo Οι γραπτές γλώσσες που δημιουργήθηκαν κατrsquo αυτό τον τρόπο ήταν lsquoνέεςrsquo υπό πολλές έννοιες νέες τόσο στους ιδιωματικούς τους περιορισμούς όσο και στην άνευ προηγουμένου ταξινομικής και περιγραφικής τους ισχύς νέες όσον αφορά την επέκτασή τους και την υιοθέτησή τους από πληθυσμούς που μέχρι πρότινος μιλούσαν άλλες γλώσσες ή διαλέκτους νέες υπό την έννοια ότι κατrsquo αυτό τον τρόπο κατασκευασμένες γλώσσες ταυτίστηκαν με τα υποτιθέμενα διανοητικά ηθικά ή ακόμα και φυσικά χαρακτηριστικά των ομιλούντων αυτές τις γλώσσες δίνοντας έτσι μια ισχυρή ώθηση στην επινόηση της εθνότητας και στην ιδέα ότι αυτή έχει βαθιές ρίζες στις πολιτισμικές και διανοητικές θεμελιώδεις πραγματικότητες

Ο όρος lsquoεπινόησηrsquo έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και για να προσδιορίσει ολόκληρη την lsquoιδέα της Αφρικήςrsquo (Mudimbe 1988)

Οι εθνο-ιστορικοί στοχάζονται πάνω στην παράδοση

75 Αυτός ο επίμονος χαρακτήρας του επινοημένου εθνοτισμού της επινοημένης γλώσσας θρησκείας νόμου κτλ ndash της ίδιας της lsquoπαράδοσηςrsquo ndash θέτει σοβαρά εμπόδια στους ιστορικούς της προ-αποικιακής περιόδου Πως μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις πραγματικότητες που κρύβονται πίσω από αυτές τις επινοήσεις

Το 1990 δυο κορυφαίοι εθνο-ιστορικοί ndash ο Jan Vansina και ο Steven Feierman ndash λογαριάστηκαν με αυτά τα ζητήματα (hellip)

5

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

από τις οποίες εισάγονταν αυτές οι καταναγκαστικές πτυχές όσο των Αφρικανικών κοινωνιών στις οποίες εφαρμόζοντανraquo Αυτό είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα

Κράτος και κοινωνία στην Αφρική λειτουργούσαν βάσει διαφορετικών ηθικών αρχών Ενώ το κράτος και ο διευρυμένος αποικιακός μηχανισμός του λειτουργούσε βάσει της αρχής μιας θεσμοποιημένης ανηθικότητας η δράση στο πλαίσιο περιορισμένων πεδίων της κοινωνίας (ας πούμε μέσα στην εθνοτική ομάδα) στηριζόταν στην αρχή της ηθικής

Η ηθική περιορίστηκε στην laquoκοινωνική σφαίρα του πλέγματος της συγγένειαςraquo στο πλαίσιο μιας laquoοριοθετημένης φυλήςraquo Οι σχέσεις μεταξύ φυλών υπόκεινται αποκλειστικά στις αρχές της ανηθικότητας Υπό αυτή την προοπτική η επινοημένη σύγχρονη εθνότητα εμφανίζεται όχι μονάχα ως αέναη και περιεκτική (encompassing) αλλά και ως η μοναδική πηγή της κοινωνικής πρόνοιας και της δημόσιας ηθικής

71-72 Ο Ranger εξετάζει μια μελέτη της κοινωνιολόγου Karen Fields που δείχνει πώς κατασκευάστηκανεπινοήθηκαν νέες θρησκείες στην Κεντρική Αφρική (hellip)

73 Ο Ranger καταλήγει οι διάφοροι συγγραφείς που εξετάστηκαν διαφοροποιούνται όσον αφορά το βαθμό που η αποικιακή ιδεολογία διείσδυσε στις Αφρικανικές κοινωνίες όμως όλοι συμφωνούν ότι οι επινοήσεις νόμων εθνοτήτων ή θρησκειών έλαβαν πράγματι χώρα Άλλοι συγγραφείς συμπεριλαμβάνουν στις επινοήσεις ακόμα και τη γλώσσα (βλ Fabian Language and Colonial Power 1986) Στο βιβλίο αυτό ο Fabian αναδεικνύει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στη γλώσσα τη γλωσσολογία και την πολιτική (εδώ στο νοτιοανατολικό Βελγικό Κονγκό)

74 Σε ένα μεταγενέστερο κείμενό του ο Fabian (1988) διεύρυνε τη μελέτη αυτών των σχέσεων στις αποκαλούμενες vernacular [καθομιλουμένης] γλώσσες Έτσι δείχνει πώς οι ιεραπόστολοι πιεσμένοι καθώς ήταν στην εξεύρεση μια γλώσσας για να επικοινωνήσουν [τις χριστιανικές αξίες] προέβησαν σε κάποιες κρίσιμες επιλογές για το ποια διάλεκτο να προωθήσουνπροτιμήσουν ποια ορθογραφία να χρησιμοποιήσουν και ποιο λεξιλόγιο να θεωρήσουν ως lsquoκαθαρότεροrsquo Οι γραπτές γλώσσες που δημιουργήθηκαν κατrsquo αυτό τον τρόπο ήταν lsquoνέεςrsquo υπό πολλές έννοιες νέες τόσο στους ιδιωματικούς τους περιορισμούς όσο και στην άνευ προηγουμένου ταξινομικής και περιγραφικής τους ισχύς νέες όσον αφορά την επέκτασή τους και την υιοθέτησή τους από πληθυσμούς που μέχρι πρότινος μιλούσαν άλλες γλώσσες ή διαλέκτους νέες υπό την έννοια ότι κατrsquo αυτό τον τρόπο κατασκευασμένες γλώσσες ταυτίστηκαν με τα υποτιθέμενα διανοητικά ηθικά ή ακόμα και φυσικά χαρακτηριστικά των ομιλούντων αυτές τις γλώσσες δίνοντας έτσι μια ισχυρή ώθηση στην επινόηση της εθνότητας και στην ιδέα ότι αυτή έχει βαθιές ρίζες στις πολιτισμικές και διανοητικές θεμελιώδεις πραγματικότητες

Ο όρος lsquoεπινόησηrsquo έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και για να προσδιορίσει ολόκληρη την lsquoιδέα της Αφρικήςrsquo (Mudimbe 1988)

Οι εθνο-ιστορικοί στοχάζονται πάνω στην παράδοση

75 Αυτός ο επίμονος χαρακτήρας του επινοημένου εθνοτισμού της επινοημένης γλώσσας θρησκείας νόμου κτλ ndash της ίδιας της lsquoπαράδοσηςrsquo ndash θέτει σοβαρά εμπόδια στους ιστορικούς της προ-αποικιακής περιόδου Πως μπορεί να ανακαλύψει κανείς τις πραγματικότητες που κρύβονται πίσω από αυτές τις επινοήσεις

Το 1990 δυο κορυφαίοι εθνο-ιστορικοί ndash ο Jan Vansina και ο Steven Feierman ndash λογαριάστηκαν με αυτά τα ζητήματα (hellip)

5

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Για τον Vansina οι παραδόσεις δεν αποτελούν απλές επινοήσεις που βρίσκονται στο μυαλό των παρατηρητών Είναι laquoεκεί έξωraquo hellip φαινόμενα που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Πώς να συμβιβάσει λοιπόν κάποιος αυτές τις προτάσεις με τις εργασίες των Chanock Fields και Fabian

Ο Vansina το επιτυγχάνει προτείνοντας τον δικό του ορισμό της παράδοσηςΧρησιμοποιεί τον όρο με την έννοια της αρχαιολογίας ή της πολιτισμικής

ανθρωπολογίας

Το παρελθόν της κεντρικής Αφρικής συνιστά παράδειγμα λειτουργίας μιας ισχυρής ενδογενούς διεργασίας μιας πολιτισμικής παράδοσης με ιστορία 4000-5000 ετών η οποία συντηρούνταν μέσω μιας αέναης ανανέωσης ώσπου μαράζωσε λόγο 76 της αποικιακής κατάκτησης hellip Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι έχουν φυγοδικήσει απέναντι σε αυτού του είδους το φαινόμενο που εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές περιοχέςhellip Και όμως το κύριο γνώρισμα του παρελθόντος της κεντρικής Αφρικής είναι η ιστορία της παράδοσης

(hellip) Στην πραγματικότητα για τον Vansina η πολιτισμική παράδοση είναι ταυτόχρονα συνέχεια και αλλαγή μια προγονική παρακαταθήκη αξιών και λύσεων που αφήνει χώρο για μια μεγάλη γκάμα παραλλαγών και καινοτομιών μεμέσα (σ)τους δικούς της όρους (hellip) Ακόμα και σε περιόδους έντονων κρίσεων εξωτερικών εισβολών και του ατλαντικού δουλεμπορίου laquoη παράδοση δεν ηττήθηκε Προσαρμόστηκε Επινόησε νέες δομέςraquo

Η αποικιακή κατάκτηση κατέστρεψε σε μόλις 40 χρόνια την παράδοση της κεντρικής Αφρικής Το πέτυχε αυτό επιβάλλοντας εν μέρει τις δικές της επινοημένες κατασκευές

Η κατάκτηση δεν επέτρεψε στην παράδοση να επινοήσει νέες δομές ώστε να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση Αντιθέτως τις επινόησε η αποικιακή κυβέρνηση Τα στελέχη της διατήρησαν κάποιες από τις παλιές πρακτικές αλλά η δομή στο σύνολό της είχε νόημα μονάχα στο γνωσιακό πλαίσιο των Ευρωπαίων hellip Το γνωσιακό κομμάτι της παλιάς παράδοσης η ίδια η καρδία της βρέθηκε σε μια μόνιμη κρίση hellip Οι Ευρωπαίοι πρώτα έφτιαξαν τη δική τους γνωσιακή αντίληψη της αφρικανικής κοινότητας της υπαίθρου και στη συνέχεια την επέβαλαν στην καθημερινότητα hellip Η μοναδική παραχώρηση 77 που έκαναν στον ντόπιο τρόπο ζωής ήταν να διατηρήσουν κάποια πολιτισμικά απομεινάρια και να κατασκευάσουν μια δομή που βάπτισαν εθιμικό δίκαιο η οποία ήταν εντελώς ξένη ως προς το πνεύμα της προηγούμενης παράδοσης Το εθιμικό δίκαιο ήταν η ταφόπλακα της προγενέστερης παράδοσης

Όλα αυτά ήταν καταστροφικά laquoΟι παραδόσεις είναι διαδικασίες Για να παραμείνουν ζωντανές πρέπει να αλλάζουν συνεχώς Οι άνθρωποι που φέρουν αυτές τις παραδόσεις πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτό-διάθεσης (hellip) Ωστόσο η επανάκτηση της κυριαρχίας η απελευθέρωση δεν οδήγησε στα αναμενόμενα Με την απελευθέρωση laquoυπήρξε μια έκρηξη της ανασφάλειας hellip καθιερώθηκε ένα είδος πλουραλισμού που συμπεριλάμβανε ποικιλίες νέο-Αφρικανικών παραδόσεων αλλά χωρίς το νήμα μιας θεμελιώδους παράδοσης

Ο Steven Feierman διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο για να συμβιβάσει την ιδέα της αποικιακής επινόησης με εκείνη μιας μακραίωνης πολιτισμικής παράδοσης Στο Peasant Intellectuals Anthropology and History in Tanzania υποστηρίζει ότι laquoη μακραίωνη συνέχεια και η ενεργή επινόηση είναι στην πραγματικότητα συμβατάraquo Διευκρινίζει όμως ότι η μελέτη laquoμεγάλων περιόδωνraquo μπορεί

6

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

να οδηγήσει στην πλαστή αίσθηση πολιτισμικών συνεχειών ndash στην αίσθηση ότι η συνέχεια μιας πολιτισμικής μορφήςφόρμας δεν είναι τίποτα ιδιαίτερο και ότι είναι αναμενόμενη ότι οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν την δέχονται παθητικά Ωστόσο όταν οι άνθρωποι επιλέγουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου (discourse) hellip δεν είναι παθητικοί hellip Οι μακράς διάρκειας συνέχειες στην πολιτική γλώσσα είναι το προϊόν ριζικών κοινωνικών αλλαγών και συγκρούσεων μέσα στην αγροτική κοινωνία

Οι προτάσεις του Feierman όσον αφορά τον ορισμό της παράδοσης τουλάχιστον δεν διαφέρει ουσιαστικά από εκείνες του Vansina Ωστόσο για τον δεύτερο ο πλουραλισμός της Αφρικής του 20ου αιώνα συνεπάγεται το τέλος της μεγάλης παράδοσης και την αναπόφευκτη στειρότητα της σύγχρονης Αφρικανικής σκέψης Για τον πρώτο όμως ο πλουραλισμός συνιστά την ουσία της δημιουργικότηταςεπινοητικότητας Οι αγρότες διανοούμενοι στο Shambaa συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μεταφορές της νόμιμης κυριαρχίαγονιμότηταςβροχής ακριβώς όπως το έκανα οι Shambaa διανοούμενοι κατά την προ-αποικιακή περίοδο Αυτό το laquoμόρφωμα εννοιών εικόνων και σχημάτων του λόγου 78 ήταν σε ενεργό χρήση εκατό χρόνια πρινraquo Όμως κατά το 1940 και 1950 συνδυάστηκαν με αντιλήψεις περί laquoδημοκρατίαςraquo και λαϊκισμού μέσω ενός μη συνειδητού δημιουργικού και τοπικού αμαλγάματος

Ακόμα και όταν οι μορφές του λόγου κληρονομούνται από το παρελθόν οι αγρότες είναι αναγκασμένοι να λάβουν ενεργά απόφαση ότι εκείνη τη στιγμή laquoβγάζουν νόημαraquo να επιλέξουν μια συγκεκριμένη μορφή λόγου σε αντίθεση με άλλες πιθανές μορφές και να δώσουν νέο σχήμα στη γλώσσα που κληρονομήσαν ούτως ώστε να εξηγήσουν τα τρέχοντα προβλήματα

Εν ολίγοις το lsquoπαραδοσιακόrsquo στο σύγχρονο λόγο των Shambaa της υπαίθρου μπορεί να είναι ο ίδιος εντελώς laquoμοντέρνοςraquo επιλεγμένος και γεμάτος νόημα Είναι ο τρόπος που μια συγκεκριμένη lsquoανοιχτήrsquo αγροτική κοινότητα κάνει χρήση του δικού της παρελθόντος για να αντιδράσει στις ευρύτερες πραγματικότητες του αποικιακού η προ-αποικιακού παρόντος Κατά συνέπεια ο Feierman αντιπαραβάλλει αυτή την επιλεκτική και δημιουργική χρήση της lsquoπαράδοσηςrsquo στην lsquoπαράδοσηrsquo της αποικιακής Έμμεσης Διακυβέρνησης που αποσκοπούσε στην επιβολή ενός υποτιθέμενου ολοκληρωμένου συστήματος κανόνων και πρακτικών σε μια διαστρεβλωμένη παρωδία επινοητικής παράδοσης Όμως ενώ για τον Vansina αυτή η αποικιακή επιβολή κατέστησε ανέφικτη τη δημιουργικότητα της παράδοσης για τον Feierman είχαν ακόμα τη δυνατότητα να επιλέγουν δημιουργικά μολονότι η αποικιοκρατία την ίδια στιγμή επέβαλε τις στειρωτικές της ταξινομήσεις

Μετατρέποντας την ιδέα της επινόησης της παράδοσης

Ο Ranger έχει ανάμεικτα συναισθήματα για το κεφάλαιό του στην Επινόηση της παράδοσης είναι ικανοποιημένος εφόσον ήταν στην σωστή κατεύθυνση αλλά μετανιώνει που η ανάλυσή του ήταν κάπως σχηματική Έχει δυο λόγους που θέλει τώρα να επιστρέψει στην αρχική του ανάλυση Ο πρώτος είναι ότι η ΕΠ μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη ακόμα και για τους μη-αφρικανιστές Ο δεύτερος είναι ότι για τον ίδιο η ΕΠ παραμένει ένα σημείο εκκίνησης στη διαδικασία της αυτό-κριτικής η οποία παράγει ευρύτερες κριτικές προτάσεις Θα προχωρήσει συνεπώς σε κάποιες αυτό-κριτικές τοποθετήσεις οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν σε μια 79

7

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

ευρύτερη κριτική των νέων αληθειών της αποικιακής πολιτισμικής και ιδεολογικής επινόησης

Το καλύτερο σημείο εκκίνησης είναι η ίδια η λέξη επινόηση Η επιλογή του όρου είχε αναμφισβήτητα κάποια πλεονεκτήματα (hellip) Είχε όμως και σοβαρά μειονεκτήματα Τονίζει υπερβολικά τη μία πλευρά των συμμετεχόντων Στο κεφάλαιό μου πχ η επινόηση αφορά κυρίως τους αποικιακούς διοικητές ή τους ιεραποστόλους οι οποίοι ομολογουμένως συνεργάζονταν με Αφρικανούς με τους τελευταίους ωστόσο σε ρόλο βοηθών εργαστηρίου παρά επιστημόνων (hellip) Όπως δείχνει η OrsquoHanlon για την Ινδία κάποια στοιχεία αυτού που αποκαλούμε lsquoαποικιακή γνώσηrsquo περί Ινδίας αναδύθηκαν κατά τον ύστερο 18ο αιώνα ως προϊόντα του συνδυασμού των επισήμων της East India Company και των hellip ενδιαφερόμενων Ινδών πληροφορητών τουςrsquo

80 (hellip) Επειδή έχει μια προτίμηση για τη στάση του Feierman σε σχέση με του Vansina ο Ranger που υποστηρίζει ότι υπήρχε ένας πλουραλισμός πριν κατά και μετά την αποικιοκρατία και ότι την ίδια στιγμή που οι αποικιοκράτες επινοούσαν lsquoφυλέςrsquo περιορίζοντας τις πολιτισμικές επιλογές οι αγρότες διανοούμενοι διατηρούσαν την δυνατότητα των διευρυμένων χρήσεων της lsquoπαράδοσηςrsquo ο Ranger δεν ενστερνίζεται συνεπώς τη στάση του Vansina σύμφωνα με τον οποίο η αποικιοκρατία σήμανε το τέλος μιας μεγάλης κεντροαφρικανικής παράδοσης

Επιπλέον ο όρος επινόηση παραπέμπει ένα συλλήβδην γεγονός (hellip) Πρόκειται για έναν όρο που δεν αφήνει χώρο στη διαδικασία για τη συνεχή ανασημασιοδότηση των ταυτοτήτων και το σταθερό μετασχηματισμό των θεσμών (hellip) Ο Werner Sollers έχει προτείνει των όρο επαν-επινόηση (re-invention)

81 Ο όρος επινόηση τονίζει και πιστεύω δικαίως μια αντίθεση ανάμεσα σε μια προ-αποικιακή ρευστότητα και την υποστασιοποίηση (reification) της αποικιακής ταξινόμησης μεταξύ ευκίνητου εθίμου και στατικής παράδοσης Δεν αρκεί να εξετάσει κανείς τη στιγμή της επινόησης μιας παράδοσης πρέπει επίσης να δει πως αυτή η επινοημένη παράδοση εξελίχθηκε τις διαμάχες ιδέες και αξίες γύρω από τη σημασία της ndash μια ολοκληρωμένη ιστορική προσέγγιση συνεπώς οφείλει να μελετά τις μετέπειτα εξελίξεις γύρω από μια ΕΠ (hellip)

Οπότε η λέξη lsquoεπινόησηrsquo περιορίζει την ολοκληρωμένη ιστορική μελέτη της αποικιακής ηγεμονίας και της συμμετοχής και πρωτοβουλίας των Αφρικανών στην επινόηση του εθίμου (hellip) Ο Ranger δηλώνει την προτίμησή του για τον όρο φαντασιακό (imagined) του Benedict Anderson Ενώ στην Αφρική κάποιες παραδόσεις είχαν πραγματικά επινοηθεί από έναν και μοναδικό αποικιακό αξιωματούχο σε μια μοναδική συγκυρία το εθιμικό δίκαιο η εθνότητα η θρησκεία και η γλώσσα τα φαντασιώθηκαν πολλοί άνθρωποι και για μεγάλα χρονικά διαστήματα Αυτές οι πολλαπλές φαντασιώσεις αλληλοσυγκρούονταν και ανταγωνίζονταν η μία την άλλη για να ορίσουν το ίδιο το περιεχόμενο των φαντασιών (imaginations) Παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί οι λευκοί ξανα-φαντασιώνονταν από τους μαύρους παραδόσεις που είχαν φαντασιωθεί συγκριμένες αφρικανικές ομάδες με κοινό συμφέρον ξανα-φαντασιωνόταν 82 από άλλες Η ιστορία της σύγχρονης παράδοσης υπήρξε πολύ πιο σύνθετη απrsquo όσο είχαμε υποθέσει (hellip)

Αναθεωρώντας την επινόηση της εθνότητας

8

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Σε αυτή την ενότητα ο Ranger κάνει μια επισκόπηση των μελετών για την εθνότητα συνδυάζοντάς την με την ΕΠ στην αποικιακή Αφρική ενώ ταυτόχρονα αναθεωρεί και τη δική του δουλειά πάνω στην εθνότητα στη Νότια Αφρική

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών κατά την οποία έχει καταπιαστεί με το ζήτημα της σύγχρονης εθνότητας στη Ν Αφρική ο Ranger έχει μετακινηθεί από την έννοια της επινόησης στην έννοια του φαντασιακού (Imagination) Ξεκίνησε την μελέτη της εθνότητας τονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά τις επιβαλλόμενες αποικιακές ταξινομήσεις της ταυτότητας (Ranger 1982) [ακολουθεί μια περίληψη της μελέτης του 1982] (hellip) Θέση του ήταν ότι οι Αφρικανοί ήταν παθητικοί δέκτες επιβαλλόμενων από τους Ευρωπαίους ταυτότητες (hellip)

83 Στην συνέχεια δημοσίευσε την Επινόηση της Παράδοσης (1983) όπου περιγράφει έστω και σχηματικά τη συμβολή των Αφρικανών συνεργατών στην επινόηση της εθνότητας και του εθιμικού δικαίου Αναθεωρεί εν μέρει την προσέγγισή του η οποία στηρίζεται στο δίπολο εύπλαστο έθιμο (με θετικό πρόσημο) και επινοημένη παράδοση (με αρνητικό πρόσημο) Συνέδεσε όλες τις θετικές δυνάμεις της Αφρικανικής κοινωνίας με το έθιμο και τις συντηρητικές δυνάμεις με την παράδοση (hellip)

Αυτό το δίπολο δεν μπορεί να σταθεί υπό το φως των άπλετων αποδείξεων του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι νέοι εργάτες μετανάστες και κατηχητές του ιεραποστολικού σχολείου στη διαμόρφωση του εθνοτικού φαντασιακού (hellip)

84 Ο συλλογισμός του Ranger δεν ήταν τόσο λάθος όσο ελλιπής Υπήρχαν lsquoΕυρωπαϊκές ιδέεςrsquo περί εθνοτικής ταυτότητας οι οποίες έπαιζαν και κεντρικό ρόλο υπήρχε μια συμμαχία ανάμεσα στην πατριαρχία Ευρωπαϊκού τύπου και Αφρικανικού τύπου υπήρξε ένα είδος ταυτότητας lsquoNdebelersquo η οποία εξέφραζε συγκεκριμένα συμφέροντα των indunas Ndebele Αυτοί οι συνδυαζόμενοι παράγοντες συνέλαβαν τα μάλα στην επινόηση των Ndebele και άλλες πολλές εθνοτικές ταυτότητες Αυτά ωστόσο αποτελούν πρώτου επιπέδου εξηγήσεις Οι Ευρωπαϊκές ταξινομήσεις και επινοήσεις της ράτσας της φυλής της γλώσσας στην πραγματικότητα δημιούργησαν μια σειρά από άδειες κούτες καλά σφραγισμένες αλλά άνευ περιεχομένου Άλλο πράγμα να γράφεις περί lsquoNdebelersquo ή lsquoKikuyursquo κι άλλο να αποφασίζεις τι περιεχόμενο δίνεις σε αυτές τις οντότητες (hellip) Μπορεί τα θεμέλια αυτών των οντοτήτων να βάλανε οι Ευρωπαίοι (για τους δικούς τους ndash διοικητικούς κυρίως ndashλόγους) σε αγαστή συνεργασία και συνέργεια με τοπικούς πατριάρχες όμως αυτό το περιεχόμενο υπήρξε εν συνεχεία αντικείμενο διαπραγμάτευσης και συγκρούσεων που ενέπλεκε πολλά μέρη

Προτού εξετάσει το πρόσφατο έργο του περί εθνότητας στην Ν Αφρική όπου διερευνά τόσο τις δυναμικές της φαντασιακής διαμόρφωσης της ταυτότητας όσο και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην αρχική επινόηση του φυλετισμού ο Ranger θέλει να αναφερθεί σε δυο συγγραφείς που είχαν μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της σκέψης του

84-90 Ο πρώτος είναι ο Steven Feierman και οι άλλοι δυο είναι οι John Wright και Carolyn Hamilton

90 Τα έργα αυτά αλλάζουν τη ματιά που μπορεί να έχει κανείς για το ρόλο του αποικιακού κράτους στην επινόηση Εδώ βοηθάει και η δουλειά του Bruce Berman για την αμφισημία του αποικιακού κράτους στην Κένυα (hellip)

96 Η επιμονή του Feierman για τον κρίσιμο ρόλο των Αφρικανών οργανικών διανοούμενων το επιχείρημα των Wright και Hamilton περί προ-αποικιακής επινόησης και φαντασίωσης της εθνότητας η επιχειρηματολογία του Berman για την περιορισμένη νομιμοποίηση που επικαλούνταν το αποικιακό κράτος και της περιορισμένης επιρροής του πάνω στο φαντασιακό των υπηκόων του η επιμονή του

9

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Lonsdale στη διάκριση μεταξύ lsquoπολιτικού φυλετισμούrsquo και lsquoηθικής εθνότηταςrsquo και στις πιθανές θετικές προεκτάσεις της τελευταίας ndash εγείρουν σοβαρά ζητήματα όσον αφορά τη δουλειά του Ranger για την επινόηση της εθνότητας Ndebele Σκοπός του Ranger στη συνέχεια είναι να φέρει στο προσκήνιο τις εσωτερικές διαδικασίες της φαντασιακής διαμόρφωσης της εθνότητας lsquoManyikarsquo και lsquoNdebelersquo

Αυτή τη διαδικασία αναθεώρησης έχει ήδη ξεκινήσει στο άρθρο που δημοσίευσε στον συλλογικό τόμο που επιμελείται ο Leroy Vail (Vail 1989) (hellip)

99 Η ενδελεχής ανάλυση των σύνθετων διαδικασιών διαμόρφωσης της εθνότητας από τον Ranger αναδεικνύει τα εξής στάδια η διαπλοκή της ταυτότητας Ndebele με το κράτος ξεκίνησε με τη συμμαχία των διοικητών με τους indunas μολονότι ενισχύθηκε από την ιδεολογική εργασία των πρώτων χριστιανών διανοουμένων ομιλούντων τη γλώσσα Ndebele οι οποίο κατάγονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τις αριστοκρατικές κάστες Zansi Αυτή η περιορισμένη εκδοχή της εθνότητας Ndebele εξαπλώθηκε στα αστικά κέντρα και στους εργάτες μετανάστες κυρίως για αμυντικούς λόγους ως ανταγωνιστική ταυτότητα στους ομιλούντες τη γλώσσα Shona στην αγορά εργασίας του Bulawayo Όμως κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 η πρωτοβουλία πέρασε από τους indunas στους αριστοκράτες αγγλικανούς Πλέον οι πιο πετυχημένοι μορφωμένοι του ιεραποστολικού σχολείου προέρχονταν όχι από τον πυρήνα του κράτους Ndebele αλλά από τις lsquoεθνοτικές ομάδεςrsquo lsquoKalangarsquo και lsquoNyubirsquo Αυτοί οι άνδρες αναβίωναν τον πολιτισμικό εθνικισμό Kalanga και παράλληλα αναλάμβαναν την ηγεσία της Matabele Home Society η οποία διαμόρφωνε μια ευρύτερη ταυτότητα Ndebele

(hellip) Όταν τη δεκαετία του 1950 το κράτος της Ροδεσίας επιχείρησε να επέμβει στην ύπαιθρο για να επιβάλλει τη μαζική μείωση του ζωικού πληθυσμού και την κινητικότητα των ανθρώπων αλλοτρίωσε τους lsquoκαθαρούςrsquo αρχηγούς Ndebele που υπήρξαν οι εν δυνάμει σύμμαχοί του και τους έκανε ndash εκείνους και τον κόσμο τους ndash συμμάχους των αστικών πολιτικών εκπροσώπων της ευρύτερης ταυτότητας Ndebele Αυτοί οι αστικοί lsquoεπινοητέςrsquo (imaginers) τόνισαν τη συμβατότητα της ταυτότητας Ndebele και ενός ευρύτερου εθνικισμού Ζιμπάμπουε (hellip) 100 Ενάντια σε αυτή την εκδοχή οι εκπρόσωποι της παλιάς περιορισμένης και αποκλειστικής ταυτότητας Ndebele εξέδωσαν επιτακτικές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ενέχει μια συμμαχία με τους εθνικιστές παρά με το αποικιακό κράτος Όμως κατά τα τέλη του 1950 και στις αρχές του 1960 επικρατούσε ένα ευρύτερο πνεύμα πατριωτισμού Ο Nkomo ηγέτης του εθνικιστικού κινήματος που συμπεριλάμβανε και τους Ndebele κατάφερε να προσελκύσει και τους ομιλούντες τη γλώσσα Shona Κινητοποίησε τα σύμβολα τους τόπους και τις πρακτικές Ndebele και τα lsquoφαντασιώθηκεrsquo (imagine) ως υλικά για τη δημιουργία μιας ταυτότητας Ζιμπάμπουε με το ίδιο ακριβώς τρόπο που τις είχαν φαντασιωθεί για την κατασκευή μιας ευρύτερης ταυτότητας Ndebele

Τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν (εμφύλιος NdebeleShona κατά τη δεκαετία του 1970) απέδειξαν ότι το φαντασιακό μιας εθνικής ταυτότητας Ζιμπάμπουε δεν είχε βαθιές ρίζες (hellip) 101 Το πρόβλημα για τον Ranger δεν είναι τόσο να μετακινηθεί κανείς από τον αντιδραστικό φυλετισμό στον προοδευτικό εθνικισμό όσο να διασφαλιστεί η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μια δυναμική και ανεκτική εθνότητα και έναν πλουραλιστικό και δημοκρατικό εθνικισμό

Επεκτείνοντας το επιχείρημα πέρα από την εθνότητα

10

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Πέρα από το ζήτημα της εθνότητας ο Ranger παρατηρεί ότι αναθεωρήσεις των διάφορων αποικιακών επινοήσεων μπορούμε να παρατηρήσουμε και στο εθιμικό δίκαιο Εδώ η περίφημη δουλειά του Chanock για την κεντρική Αφρική μπορεί να αναθεωρηθεί υπό το φως της εργασίας της Sally Falk Moore πάνω στο εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Αφρική όπως συμβαίνει και για το δικό του άρθρο μέσα από τις δουλειές των Lonsdale και Berman (hellip)

Η Moore ιστορικοποιεί την εθνογραφία της και αναδεικνύει κάτι διαφορετικό από μια απλή υποστασιοποίηση του εθίμου πάνω στην οποία επιμένει ο Ranger στο άρθρο του 1983 Στην εργασία της Moore η αποικιακή ndash και μετααποικιακή ndash αναγνώριση του lsquoεθιμικού δικαίουrsquo δεν σημαίνει όπως υποστηρίζει ο Ranger το τέλος της εύπλαστης φύσης του εθίμου και την εισαγωγή ενός άκαμπτου κώδικα που λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων των πρεσβύτερων Σημαίνει αντιθέτως μια απόσπαση ένας διαχωρισμός μιας σφαίρας (ενός πεδίου) ndash περιορισμένης και που οι άνθρωποι lsquoανέχονταιrsquo ndash στο πλαίσιο της οποίας ένα υποτιθέμενο στατικό εθιμικό δίκαιο χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα με ευέλικτο τρόπο σε ζητήματα που διαφεύγουν της κρατικής επικράτειας [βλ κείμενο των Page et al για τις πολιτικές του ανήκειν στο μετααποικιακό Καμερούν] Η δουλειά της Moore αναδεικνύει τη συνεχή 102 δυναμική μιας lsquoκοινωνίας των πολιτώνrsquo η οποία κρύβει έναν δυναμισμό κάτω από το πέπλο της παράδοσης και αυτόνομη ως προς το κυρίαρχο κράτος Από τη στιγμή που το κράτος επινοήσει και αναγνωρίσει το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo το κράτος δεν το επιτηρεί ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι αυτό θα μείνει lsquoπαραδοσιακόrsquo και θα διατηρήσει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του Έτσι τα εθιμικά δικαστήρια Chagga προσαρμόστηκαν στις νέες πραγματικότητες της αποικιακής και μετααποικιακής οικονομίας αρθρώνοντας μιας ρητορική που τονίζει τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του εθιμικού δικαίου Το εθιμικό δίκαιο Chagga αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο που υπόκειται σε εσωτερικές αμφισβητήσεις και επαναπροσδιορισμούς δεν υπάρχει περιθώριο αυτό το πεδίο να κυριαρχείται από ένα και μοναδικό συμφέρον για δεκαετίες (hellip) Η Moore συμπεραίνει

Ο κοινωνικός και οικονομικός μετασχηματισμός του Kilimanjaro που συντελέστηκε κατά τον 20ο αιώνα άλλαξε ριζικά την επικράτεια του εθιμικού δικαίου Όμως σχεδόν εξrsquo ορισμού η συμβατική αντίληψη περί εθιμικού δικαίουrsquo φαινόταν να μην αλλάζει Δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός μέσω του οποίου το εθιμικό σώμα (customary corpus) να μπορεί να αλλοιωθεί ως τέτοιο Κατά την αποικιακή περίοδο οι Ιθαγενείς Αρχές (Native Authorities) μπορούσαν να φτιάξουν νέους κανόνες Το lsquoεθιμικό δίκαιοrsquo μπορούσε να εμπλουτιστεί κάποια στοιχεία του να αντικατασταθούν Μπορούσε να επαν-ερμηνευτεί Κάποια μέρη του να παραμένουν σε αδράνεια Όμως στο όνομα ήταν κάτι που παρέμενε στατικό Στην πραγματικότητα οι πρακτικές του ΕΔ άλλαζαν Πρακτικά η γη πήρε αξία μέσα από τις καλλιέργειες cash-cropping hellip η σχολική εκπαίδευση επηρέασε τον έλεγχο που είχαν οι γονείς πάνω στη μόρφωση και την εργασία των παιδιών τους Η ενχρήματη οικονομία (cash economy) αναδόμησε ριζικά τις ισορροπίες των σχέσεων μέσα στα νοικοκυριά τόσο μεταξύ συζύγων όσο και μεταξύ γονέων και παιδιών hellip [ωστόσο] δεν υπήρχε κάποιος επίσημος τρόπος μέσα από τον οποίο να αναγνωρίζεται ότι η οντότητα που αποκαλούμε ΕΔ είχε αλλοιωθεί για να ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές (Moore 1986 317-18)

Ωστόσο λόγω της εσωτερικής αυτό-νομιμοποιητικής ιδεολογίας του ΕΔ

laquoαυτές οι αλλαγές ενσωματώθηκαν ομαλά χωρίς να εγείρεται ζήτημα για την υπόστασή τους ως νομικών κανόνωνraquo Τα εθιμικά δικαστήρια αντιμετωπίζουν ζητήματα πρακτικής δεν συζητούν για τους κανόνες Και εξακολουθούν να

11

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

παραχωρούναποδίδουν τοπικά δικαιώματα και hellip ακόμα και υπό το επεμβατικό μετααποικιακό κράτος

103 Η δημιουργία από τις κυβερνήσεις ενός περιφραγμένου χώρου για την lsquoπαράδοσηrsquo ήταν καθαρά ζήτημα πολιτικής σκοπιμότητας Όμως τα αποτελέσματα της ίσως να μην ήταν όλα προβλέψιμα Η ασκούμενη πολιτική αύξησε το χάσμα μεταξύ των επίσημων κυβερνητικών αντιλήψεων και την πραγματικότητα των τοπικών υποθέσεων Τα όρια της τοπικής αυτονομίας δεν είναι μεγάλα αλλά είναι προσεκτικά στεγανοποιημένα από τις εξωτερικές παρεμβολές hellip η ψευδαίσθηση που δημιουργείται από έναν εξωτερικό παρατηρητή ndash ότι αυτό που ονομάζεται lsquoεθιμικόrsquo παραμένει στατικό ndash είναι πρακτικά λανθασμένη hellip οι διαδοχικές κυβερνήσεις αντιμετώπισαν το ΕΔ ως νόμιμο πολιτισμικά αλλά ξεπερασμένο ουσιαστικά Η νομοθετημένη μετάθεσημεταφορά του ΕΔ στην lsquoιδιωτικήrsquo σφαίρα συνοδεύτηκε από μια επίσημη κυβερνητική εκδοχή η οποία συνδέει την καινοτομία με την εθνική πολιτική ηγεσία τον εκσυγχρονισμό με την κορυφή του πολιτικού συστήματος τον αρχαϊσμό και τις αναλλοίωτες λαϊκές συμπεριφορές με τη βάση Εν τω μεταξύ γενεές ζωντανών και επινοητικών Chagga έκαναν στην πραγματικότητα χρήση των παραδόσεών τους για να κατασκευάσουν νέες συνθέσεις (οπ π σ 319)

(hellip) Τα συμπεράσματα της Moore ενσωματώνει ένας συλλογικός τόμος που πραγματεύεται το νόμο στην αποικιακή Αφρική (Law in Colonial Africa 1991) που επιμελούνται οι Kristin Mann και Richard Roberts Οι επιμελητές τονίζουν ότι ο laquoνόμος υπήρξε κεντρικό στοιχείο της αποικιοκρατίας στην Αφρικήraquo Η αποικιοκρατία laquoαποσκοπούσε στην επιβολή μια καινούργιας ηθικής όσο και μιας οικονομικής και πολιτικής τάξης που στηρίζονταν στην αφοσίωση στα μητροπολιτικά και αποικιακά κράτη και στην πειθαρχεία την τάξη και την κανονικότητα της εργασίας της διασκέδασης και των σωματικών συμπεριφορώνraquo Αυτό όμως ήταν ο lsquoΕυρωπαϊκόςrsquo νόμος το ΕΔ ήταν άλλο πράγμα προϊόν της laquoεπινόησης της παράδοσης στην Αφρικήraquo Μέχρις εδώ οι συγγραφείς συμπλέουν με το κείμενο του Ranger Όμως συνεχίζουν τονίζοντας ότι οι παραδόσεις επινοούνταν μέσω μιας διαδικασίας lsquoαλλαγής και συγκρούσεωνrsquo ότι δεν υπήρξε πουθενά στην Αφρική μια και μοναδική παράδοση αλλά αντιθέτως lsquoαμφισβητούμενες και ακατάπαυστα ανασκευασμένες παραδόσειςrsquo και ότι η καθιέρωση εθιμικών δικαστηρίων μακράν του να ευνοούν μονίμως τους πατριάρχες προσέφεραν το πλαίσιο (δημιουργούσαν το χώρο) για αυξημένες αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς

Το κεφάλαιο του Chanock στον συγκεκριμένο τόμο εισάγει μια πληθώρα περίπλοκων στοιχείων (hellip)

104 Ένα πρόσθετο ζήτημα που αναφέρει ο Chanock είναι η ζωτική σημασία που έχει το φύλο στον ορισμό του εθιμικού Πιο συγκεκριμένα η δημιουργία του εθιμικού δικαίου επί της γης λάμβανε χώρα στο πλαίσιο μια εν εξελίξη έμφυλη διαμάχη με αντικείμενο τη γη Εδώ φαίνεται ότι η μελέτη της ΕΠ δεν έχει λάβει υπόψη της τις σπουδές του φύλου στην Αφρική (hellip) Η δουλειά της Megan Vaughan είναι παραδειγματική στο θέμα αυτό Γράφει ότι

105 hellip οι γυναίκες ενεπλάκησαν ενεργά στον επαναπροσδιορισμό του θεσμού του γάμου ως αντίδραση στις νέες συνθήκες (νομικές και οικονομικές) που επιβάλλονταν από την αποικιοκρατία Υπεραμύνθηκαν των δικαιωμάτων τους στον γυναικοτοπικό γάμο και της συνεργασίας τους με τους μητροπλευρικούς συγγενείς Παράλληλα και σε σύμπνοια με την αποικιοκρατική γραμμή επιχείρησαν να εμφυσήσουν στους συζύγους τους μια αυξημένη αίσθηση των οικονομικών τους υποχρεώσεων hellip Όπως κάθε άλλο κοινωνικό σύστημα εκείνο του Νότιου Malawi αποτελούσε πεδίο συγκρούσεων και συμβιβασμών συμμόρφωσης και απείθειας (Vaughan 1987 145)

12

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

Είναι συνεπώς ξεκάθαρο ότι τόσο όσον αφορά την εθνότητα όσο και το ΕΔ οφείλουμε να εντοπίσουμε μια σταθερή διαδικασία επινοήσεων και επαν-επινοήσεων και τους τρόπους που οι Αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν επινοήσεις χρήσιμες για τους αποικιακούς διοικητές για να διασφαλίσουναποσπάσουν πεδία αυτονομίας όπου μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες hellip αλλαγές

Επίλογος

Στο παρόν κείμενο ο Ranger έδειξε ότι από τη δημοσίευση του κεφαλαίου του στον συλλογικό τόμο Η επινόηση της παράδοσης 1ον το φύλο η εθνότητα η θρησκεία η γλώσσα και το ΕΔ έγιναν αντικείμενα εκτενέστερης ανάλυσης και 2ον ότι άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το επιχείρημα πρέπει να αναδιατυπωθεί Το ανά χείρας κείμενο τονίζει την ανάγκη να τοποθετήσουμε όλη τη συζήτηση στο πλαίσιο μιας ανάλυσης του αποικιακού 106 κράτους όχι τόσο για να τονιστεί ακόμα περισσότερο η δράση του (agency) όσο για να δείξουμε πόσο περιορισμένη ήταν αυτή η δράση Ο Berman επαναδιατύπωσε την ιδέα μιας συνέχειας στην Αφρική του 20ου αιώνα των επινοημένων παραδόσεων της Βρετανικής ευγένειας όχι για να αναδείξει την αρχαϊκό της χαρακτήρα αλλά για να δείξει ότι αντανακλούν την σχετική αυτονομία του αποικιακού κράτους [ως προς τη μητρόπολη] και την επιδίωξή του να διευθετήσει τις σχέσεις μεταξύ αποίκων και Αφρικανών Είναι πιο εύστοχο να υποστηρίξει κανείς όπως το κάνει ο Berman ότι υπάρχει άμεση σχέσησύνδεση ανάμεσα στη διοικητική ιδεολογία και το αποικιακό ενδιαφέρον για την εθνότητα και το έθιμο παρά να μιλάει κανείς για τον θαυμασμό που εξέφραζαν συχνά οι αποικιακοί διοικητές για την lsquoπαράδοσηrsquo Οι περιπέτειες της εθνότητας ή του ΕΔ διαμορφώθηκαν τόσο από τις ανάγκες όσο και τις αδυναμίες του αποικιακού κράτους Οι Berman Moore και Lonsdale έδειξαν πως οι αρχικές αποικιακές επινοήσεις μετατρέπονται σε προνομιακό πεδίο για τις Αφρικανικές αμφισβητούμενες φαντασιακότητες (imaginations) Η Vaughan έδειξε πως η ηγεμονία των Αφρικανών πατριαρχών (όπως και του αποικιακού κράτους) δεν ήταν απόλυτη και πώς οι γυναίκες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη αμφισβήτηση και την φαντασιακότητα (imagining)

(hellip) Οι πρωτοβουλίες των Αφρικανών συνεπώς πρέπει να ιδωθούν ως μια όψη της αποικιακής κοινωνίας ως κομμάτια των διαδικασιών χαρακτηριστικών του αποικιακού κράτους Παράλληλα τίθενται με τρόπο επίμονο ερωτήματα γύρω από τη σχέση μεταξύ μετααποικιακών κρατών και Αφρικανικής lsquoπαράδοσηςrsquo Έτσι πχ οι Lonsdale και Berman αποτυπώνουν ρητά τη διάσπαση ανάμεσα σε μια ταυτότητα Kikuyu και τον εθνικισμός στην Κένυα η Moore αποτυπώνει και αυτή με τρόπο σαφή την συνεχή αυτονομία ενός εθιμικού πεδίου στο πλαίσιο ενός επεμβατικού κράτους στην Τανζανία

Προσπάθησα να δείξω πώς οι παραπάνω μελέτες έχουν επηρεάσει τη δουλειά μου για την ιστορία της Ζιμπάμπουε τους τρόπους με τους οποίους προσπάθησα να εξερευνήσω τις σχέσεις μιας ταυτότητας Ndebele με το αποικιακό κράτος τον εθνικισμό και το μετααποικιακό κράτος Πρέπει να ειπωθεί εδώ ότι τα ερωτήματα των κατοίκων της Ζιμπάμπουε περιστρέφονται ακριβώς γύρω από τη σχέση του κράτους της Ζιμπάμπουε με την παράδοση Παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως ο

13

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14

κληρονόμος της Αφρικανικής παράδοσης και ο φορέας της αποικιακής νεοτερικότητας ο φύλακας των τελετών του προλεταριάτου της δόξας του έθνους και των εθίμων της υπαίθρου Τα φαντασιακά του σχήματα και οι χρήσεις μιας γκάμας παραδόσεων εθίμων και ταυτοτήτων αμφισβητούνται από άλλους Αυτά τα θέματα έχουν ήδη 107 πυροδοτήσει μια σειρά κειμένων Υποδεικνύουν hellip την ανάγκη ενός δεύτερου τόμου για την Επινόηση της Παράδοσης στην Ανεξάρτητη Αφρική Και δεν υπάρχει αμφιβολία hellip ότι θα ανακαλύψουμε ότι η επινόηση του κράτους υπερκεράζεται μετασχηματίζεται και συχνά ανατρέπεται από τη φαντασιακότητα εκείνου που η Moore ονομάζει laquoσφαίρα της τοπικής αυτονομίαςraquo

14