DE TESTAMENTO

REGIS CAROLI GUS T AVI

AB ORDINIBUS REGNI MUTATO

DISSERTATIO

QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

v. v.

MAG. OLAUS WINGQVISTHIST. PATRIAE DOCENS,

AD BIEL. REG·. ACAD. AMANUENS. ORD. EIDÉN.

ET

JOHANNES DAVID; ELMGRENSmolandiis.

IN AUDIT, GUSTAV. X)IE XXXI MAJI MDCCCXXXVI.Η. Α. M. S.

P. I.

υ Ρ S A L 1 Α Ε

EXCUDEBANT REGIA; ACADEMITE TYPÖGRAPHI»

konungens trotjenare

theologie lectorn

contracts-prosten och kyrkoherden

hogvördige

herr doctor S AJfllJEE EE3HGREM

samt

högådla

fru doctorinnan CSIRIST. E.

född ROGBERG

De huldaste Föräldrar

af

Sonlig kärlek och tacksamhet.

V '' - ν ν·: - :■

.-γi--yic Γ--· %ά

- i -V i L: p' 5

■<■' · '·■'·;>i-55gfe-Y ci'."' Γ\: - - ■ . .·;'··. §| : 3£ · .

. · - ' ,;·■ Λ ' ■■ -yLi'V-·^···-. - ,· V ·■

-.v··· - . ~ :· lüJL ^ > 1 - -J& ·,'/·ν,-;^

: ^&Λ § S -V ' :"'Λ< ' . ν ':·'* :

.

'Λ'ΐ ' "-Γ" '

DE TESTAMENTO

REGIS CAROLI GUS T AVI

AB ORDIN1BUS REGNI MÜTATO.

JL*eges regni Svecise fundamentales, quales in CodiceChristophoriano exstant, ut in aliis quibusdam rebus adtempora Gustavi I:mi parum aptse, ita etiam, utpote iistemporibus conscriptae, quum suffragiis et electione re-

gnum deferretur, post initam unionem hereditariam eo la—boraverunt defectu., quod de tutela ac regni admmistra-tione, si rex fuerit impuberis setatis, nihil erat prsece-

pturn. Haec igitur et alia ejusinodi Regum testamentis,consensu et approbatione Ordinum regni vim legis obti-nentibus, pro tempore ordinata sunt. Quum yero postvarios et graves intestinos motus novus rerum ordo, subprimo Gustavo natus, sub secundo magis magisque fir¬man inciperet, hpic in animum venit perpetuam condereRegiminis formulam, "qua reges, non minus absentesquam praesentes, ministerio Senatus et Collegiorum re-gerent, regnoque bene esset sub imperio prudentis, ne-

2

que tarnen praeceps rueret imprudens, sed suum qurevisetiam in casu minorennitatis et interregni ténerent sta-tum"1). CanceJIario etiam mandavit, ut talem förin u-

Jam conciperet, eamque sibi paulto post exhibitam ''quoadrealia" approbayit, pauculis tantummodo ulteriori reca-

gnitioni reservatis. Praematura autem regis mors Ordini-bus regni reliquit istam recognifionem; quå etiam clili-genter peracta, illi, maxime in gratam tanti regis me-

moriam, suo consensu formulam coniirmarunt. Perpe-tuitatem vero hujus formulae, licet expressis verbis de-cretam2), multi postea in dubium vocarunt; cum eam, a

nullo rege confirmatam, imperio tantuni tutorio iactamvellent. Christina, quum, regnum ipsa capessens, soli-tam obligationem Orainibus regni daret, confirmationemhujus formulae, ut interim posset rite exammari, ad so—

lemnia Coronationis rejecit; se tarnen illam interea ob-servaturam pollicita est3). Neque vero in Actis Comi-tialibus A. i65o, quum ista solemnia celebrarentur^ ne-

1) Wilde, J., Hist. pragmal. Svecise. p. 662, ex 1 il-ter is·'Axel. Oxensljerna ad Senat um Erfurt, d. 5 Dec. 1602.

2) ... *'en ordning och stadga, som skall härefter evärdeli-gen hållas och iakttagas."..» Regeringsformen i654. Stjern-man, Riksd. och Mötens beslut. D. 2. s. 89-1.

3) Drottning Christinas försäkring A. i644. StjernmanL c. s. io64.

5

que postea in obligatione, quam Carolus X Gustavueregnum accipiens dedit, ullo verbo memorata est haecformula, ut penilus neglecta et quasi silentio abrogatavideatur» Cum igitur Rex in comitiis Gothoburgensibus(it>6o) inopinatö et denique letali morbo corriperetur,Ordines regni subsignato scripto eum rogarunt, ut, siquid ipsi humanitus accideret, de tütela filii impuberis etadministratione regni legem ferretj ille etiam precibus il—lorum satisfecit, Xestamentum more majorum faciendo.Quod quidem neque Regi facere, neque Ordinibus abillo rogare opus fuisset, si Gustavianam regiminis £or^mulära adhuc ratam habuissent.

Hoc Testamento statuit Rex, ut, dum filius impuberesset, Regina mäter cum quinque supremis Regni magi-stratibus tutelam atque regnum administrarent, ita tamen,tit illa cum duplicis suffragii jure prsesideret. Muneravero Mareschalli et Cancellarii vacarunt$ regno igitur etfiliolo suo simul prospicere cupiens, alterum detulit fratriAdolpho Johan ni, qui proximum post Regmam lo-icum teneret et, si forte illa moreretur aut ad secundavota transiret, illius etiam locum et jura occuparet; al¬terum vero Comiti Magno Gabr. Delagardie, affinisuo, antea Thesaurario Regni, cujus in hoc munere suc-cessor designatus est Herm. Fleming. Tabulas te-

4

staraenti .a Reg. Secretario Ed v. Ehr ens,fen eonfectasRex Senatoribus quibusdam, qui prae&to fuerunt, per-1 egen das tradidit; qui, licet de Adolpho Johannegraviter oöknsi, cum regem eegrotaniem agilare nollent,tabulas illi subsignandas reddidere l). Supremo tan-

*) JOhannes Rosenhane iri Diario sno. Vide Linkpp.Bibi. Handl (Anecdota Benzeliana). D. 2. p. 5yS. Eodemloco commemoratur, Regem, cum testament um illi redderentsiipra niemorati sénatores, ita inflrmtim fuisse, ut verba sola

jCAR subsignare posset: subsignalionem tarnen, si eliam semelinteiTuptam·., posLea consu'mmalam fuisse, ex eo videtur,quod Ε b rensten in vila sua refert, "att bemälte Testamentefor K. M. död r ig ti g t blef' underskri fvet." (Loenbom, A-necdoter om Sv. Man. D. I. St. 5. s. 80). — Ehren st en et-i*m in comitiis Holmiensibus A. 1682 (vide Dur·« i Dagbok,utg. af Lidé η s. 8q) testatus est, plures Senatores Tcstamento

' applausisse ("de-gåfvo der t ill applausmn";. Hoc prirno qui-dém obtuln Telationi Rosen'hanean« repugnare videtur; cum

"véro, quod ipsi vidissent, uterque narren t, ut neutri fidem ne-

gare possimus, illos ita coneiliandos pulo, ut, quum Senatoresregi aegroto circa testa raen tum nihil regerei ent, Secretarius il-lud lamquatn lacilum consensum «stimmet.

Regem, quamvis «grotum, non tamen "in delirio et 3-

gone mortis", ut quidam postea perhibuerunt, sed composito a-nimo testamentum condidisse, ex testimonio Edv. Eli rensteain comitiis 1682 (Duraeus 1. c.) et ex diario Mari« Eupliro-syn« probat ur. Ad hoc atljici polest, quod rex jam ante mor-%em Cancelläriatum Magno G. Delagardie deslinaveråt?jäuaravis, a ovore id deprecante, rera ad aliud tempus distulit

dem, quem vixit, die Rex oinnlWs Senatcribiis valedi-cens extremam suarn volurilatem denuntiavit

Cum igifut testamentum, Senatu vel consentiente yelnihil regerente, rite conceptum et a Rege subsignatumesset, reliquum fuit, si vim legis obtineret, ut Ordinesregni id approbarent; quod factum iri tres ordines infe¬riores vehementer oupiere, Senatores vero et equestnsOrdo omni ope repugnarunt. Hinc grave ortum certa-raen, publicae saluti eo periculosius, quod externi hostespatriae undique imminuerunt. Cur nobiles regio testa-mento adversarentur, id praecipue in caussa fuit, quodPrincipem Adolphum Johannem et HernrannumFleming ad gubernacula regni accedere noHent. Hütteenim gravissimo odio habuerunt, ut Reductionis bono-

("min syster, er till villjes en tid vill jag sjelf hafva det o®ia-ke, till dess er Herre kan komma ur trachtaten igen." Fant,Ε. Μ., Handl. till upplysning af Sv. H'st. St. i. s. 5 , 46).Fralrem suum Maresehallum facere, si nen pro cetto Statuifc,sallim ja in A. 1659 prremeditatns est, i-llamqtve seritenliam etiamBen. Oxenstjernae aperuit. ("Jag vet, hvad jag änteligen villgöra, om mig kommer något düdeiigt vid, så vill jag låta ho-

• nom komma i Rådet rned och göra honom till Fältherre." O/raKonungarne Carl X och Gust. Adolf, uti Handi. rör.Scandin. Historia. D. 5. s. 224).

*) Mar. Euphros. egenh. Lefvernesbeskr. Fant, Ε, -'Ή ,

Handi. -till· upplysning af Sv. Hist. St. 1. 5.^9,

6

rum, quse in Comitiis A« i655 decreta fult, prsecipuumauctorem et, ut in suspicione erat, Reductionis longe ee-rerioris suasorem; horainem insuper austerura, morbosumet inde accessu difficilem ; domui denique Palatinae a lon¬go inde tempore devotum1). Quod ad Adoiphurii Jo-lian η em attinet, impavidus fuit et in re militari pruden-tia haud vulgari, ceterum vir parvi momenti, etsi pote-statis personam appetens; cum junioribus militibus fre-quens, alias in convictu superbus, in negotiis tractandislitigiosus, uride plerisque minus acceptus. Animos etiamstatim post fratris mortem imprudenter irritavit, cum

*) Rühs, Fr., Svea Rik. Hist. D. 5. s. 173. Conf. Han dl.till Scand, Hist. D. 9. s. na. (Om Drottn. Christinas m. m. ti¬der i Sverige). Quem gradum altigerit nobilitatis odium con¬tra H. Fleming, mire illustratur ex narratione quådam Clau-dii Rålamb, testis hac in re fide dignissimi, quamvis caussastanti odii minus accurate explicat: "de borde ihogkomma, hvadallmän vidrighet den gode Herren H. Fletning igenom sin svag¬het allenast den tiden ifrån Febr. till Sept. ulöfver sig föror¬sakade, i det när om honom med sedlar voterades" (på Rid¬darhuset) "då näppeligen ibland så många hundrade tio funnos,som gåfvo ett simpelt ja! eller nej! ifrån sig, ulan de öfrigealle: Nej, Nej, Gud bevare oss, Bort med honom, korsfäst,Crucifige, Ifrån ondo oss bevare etc. med många andra för-tretlige expressioner, som man här med flit förbigår; hvilketallt förorsakade sig deraf, att han för sin sjukliga lägenhet skullicke kunde de tillsökande Officerare uti förenämnde tid till sigadraittefa." Manuscr, Bibi. Ups. Colh Nordin. JN:o 26.

7

[ non solum litteras regi inscriptas, Senatoribus insciis, ex

propria auctoritate resignaret, verum etiam claves urbisa praefecto aliquanto feroeius et, ut fertur, stricto gladioexigeret. Vera autem caussa, cur nobiles AdolphumJohannem ab imperio exclusum velien t, non tam in hiset aliis ejusmodi rebus quserenda, quam in eo ipso, quodPrinceps erat et quidem familiae Palatinse, nobiliumpartibus minime adjunctus, popularium potius favens *).Damna recordati, quae quondam ipsorum ordini intuleratCarolus, Sudermanniae Dux, nobiles alium principemtanta potestate ornare noluerunt, ut, a ceteris ordinibusadjutus, ipsorum consiliis obsistere posset2). Yidenturprseterea re vera timuisse, ne, si quaedam rerum muta-tio improYiso incideret, jus successionis, quod jam Ca-

z) "Han begagnades af Skyltianske partiet att fora föreoch göra oenighet, samt upröra lillvägabringandet af deras ma-chinationer." Handl. rör. Scand. Hist. D. 9. s. i4o.

2) Quo nobiles hoc tempore lenderent, in conspectum ve¬rit, quum, in comitiis Holmiensibus A. i664 magnopere con-questi, quod a ceteris ordinibus suffragiis victi erant, a senatapeteren t, ut talis rerum eventus in posterum impediretur. In-ter deliberandum nobilium qnidam aperle euuntiavit, "vim im-perii apud ipsös, imaginem apud celeros ordines esse." Adler-sparre, Hist, Sami. Del. 5. s. 56a.

8

ro lo Gusta v o ' in vi ti detulerant, fralri etiam concede-

retur 1).

Rex, ut supra memoratum est, nocte inter 12 etr5 Febr. morte decessit. Postero jam die delecti omniumordinum in Senatum vocati sunt, quibus, Testamento re¬

gis defuncti recitato, Drotzetus regni exposuit, quomodohoc ab solito adininistrandi modo in multis differret, Eaaütem in tribus praecipue capitibus comprehendit: pri-mum fuit, quod Regina vidua gubernatrix facta est, idquecum bims suifragiisj secundum, quod Adolpho Jo¬hann i, advense nec in albo nobilium inscripto, munussenatorium est mandatum; ultimum, insolens ista or-

dinis mutatio, qua Mareschallo locus ante Drotzetum as-

signatus est. Ordines denique hortatur, ut rem tanti mo-

menti sedulo ponderarent, nihil aliud respicientes, quam

Regis et patriae securitatem atque salutem. "Salus rei-publicae summa lex esto." Ut rem propere agerent, in-

*) Rustici quidam in Comiliis Gothoburgensibus ex Se-natu qusesiverunt, ubi, si impuber ocpideret, alium regem in-venirent, quum nullum principem hereditarium haberent; quaeqjiidem quaestio magnam conturbalionem excitavit et in caussafuit, cur deinde in renovatam regiminis formam inserla sinthsecce verba: "vi förpligte oss än yttermera, att vi hvarkenför våre personer eller våre efterkommande vele kasta vårtögnamått till något eventual val al någon person, så länge vårkonung och hans manliga bröstarfvingar äro i lifvet."

9

super: ursit, ne urbs, clausis sub boc negotiö portis,commercio nimis diu intcrcluderetur

Eodem die conveniunt ex equestri ordine delecti,qui sub fide silentii rem agerent. Claudius Rå lam b,Uplandiae tunc temporis Gubernator, postquam antea cumnobilibus tertiae classis consultaverat, suo et illorum no¬

mine verba fecit. Primum quidem defuncti regis prae-clara facinora et insignem patriae amorem celebrat. Indead rem ipsam progrediens, de testamentis probare cona- jtur* quod ad res solum domesticas, non yero ad publi¬cum statum pertinentj testamentum igitur regis, quatenusbenignum illius animum exprimit, maxima venerationespectaodum, sed ea solum conditione ratum haberi posse,si ad instituta majorum et leges patriae sit conformatum.De regina atque principe eadem fere pronuntiat, ac an¬tea Drofczetus» Multa denique addit de periculis, quaé a

*) Quae hic et in sequentibus commemorantur, praecipuecoleclä sunt ex actis tiium superiorum Ordinum ad comitiaGothob. et Holm. A. 1660, et ex actis Senatus ad com. Holm.e. a., qua;, ad fidem archetypi exsignata, in codice manuscri-pto Bibi. Ups. servantur. Acta sacerdotum (usque ad 22 Oct.)in diaserlationibus Academicis (Coli. Monum. Hist. Sveog. illustr.S. xiii—xviii. Ups. 1802—10) ex hoc ipso codice edidere Cerlebb» Proff. Ε. M. Fant et O. Kol modin.

B

10

principe imminerent,, si ad imperium admitteretur: no»esse homines, libidinibus obnöxios, nec deos; regium no*men esse tantum illicium, ut gravissimum quemque mo¬vere possit; de bona principis indole nil quidem aliudsperari oportere, quam· ut spiritus compescere valeat; su¬periorum vero· temporum exempla recordatus et animoshominum» quod mutabiles sunt, secum perpehdens, in-certis rerum vicibus impuberis regis salutera committerenon audet^ — His ita expositis- et a tribus nobilium Clas-sibus approbatis, inter ömnes convenit, ut ad tutelam ad-mittefetur regina, a gubérriåculis vero et illa et princepsrecederént, Denique déliberatiim, quomodo ceteri ordi-nes in eandem sententiam addiicerentur. Aliis visum est,Ut cum sacerdotibusquuiri illi apud rusticos plurimumvalerent, consilia primum conferrentur; majori autemparti placuit rustiCos primum persuaderi, cum hi posteadifficiliores iieren t ^ si sacer ordo amplecteretur sententiamnobilitati contrariam. Dubitatum etiam, utrurn nobilessuam sententiam Seuatui statim aperirent, an senatorum

pritls explorarcnt. Cum vero ordinis equestris delecti asenatoribus peterent, ut, quid ipsis optime visum, accu-ratius declararent r illi negarunt» Tun c dem um nobilessuam sententiam professi sunt> quam Senatus raagnopere

laudavit, insupet hortatusj ut ceteros ordines in illamtraherent.

II

Delecti ördinis equestris, suasorum. munere functuri,.postero die mature coeunt. Ex singulis ordinibus dele-ctos ad se vocant; exorsi, uti pridie conventum erat, abonline rusticorunr. Hos omni modo impellere conafitur;ut sententiam nobilium amplecfantur , aut rem totam se~nafui perrnittant. Testamentum, inquiunt, bono quidemanimo factum esse; cum vero rex in eo condendo, visuet auditu jamjam defectus, morbo ita oppressus esset,uf, quae sentiret, neque verbis exprimere, neque ani«?mo coTligere posset, rrecesse esse, ut ad mentem re¬

gis, nec ad litteram accipiatur. Quse vero mens regisfuerit, satis ex eo patere, quod de securitate filii assiduelocutus est et ad leges patriae in testamento ipse provo-rcavit. Securitati autem filii minus bene provisum fore,si Adolphus Johannes arcibua regni totique militioepreeficeretar ; neque esse legibus patriae consentaneura,quod peregrinus Iiomo rempublicam regaf. Ceterum, cumsub veteri regiminis forma ömmes bene vixissent, cur no-

vam periclitarentur ? Quis, si quid inde accideret, cul«·pam sustinere vell'et? Ad ultimum monent, quam ne~cessaria sit in tarn gravi re concordia; ne .rustici, qui-bus cum nobilibus multa corotnunia sint, se ab illis se-«*

moveri sinant, verum eorum sententiam secuti, se ea-

-dem est senatorurn, talia decernant, quse defendi possintet futuris teraporibus eecuritatem promittant. Ad hmc

12

rustici respondent, se regium testamentum ratum haberenec umquam de eo decessurosx) j senatum yero adirepollicentur, ubi primum cum reliquis ordinibus consul-taverint,

Quae ita acta sunt, nobiles Senatui, rustici yero sa·cerdotibus nuntiavere. Paullo post senatores quidam no-,

biiibus retulerunt, quomodo apud ipsos rustici perdifficilesfuissent, inter alia kiepte rogantes, ubi regem quendaminvenirent, si hic decederet, cum nullum haberent prin-cipem hereditarium. Ab altera yero parte rustici apudsacerdotes de nobilibus conquesti sunt, quod regium te¬stamentum negligebant; narrarunt etiam, ipsorum aliquotinvitos palatio ordinis equestris admotos fuisse; inibi, fo-ribus occlusis, sedulo admonitos, ut nobilibus assentirent;rogatos denique, an a sacerdotibus impulsi tam pervica-citer in sua sententia persisterent: non esse, cur hac inre illos sequerentur, qui parurn ad publica onera confer—rent, quibus rustici et nobiles maxirne premerentur.

x) "De bedja, alt de måtte få blifva vid" Guds ord, ochhvad Konungen hafver kant godt: de hade hört sig uppläsastestamentet, och vele intet gå derifrån." . . · 'Bönderna sade,att de skjuta till de gode herrar; likväl derhos, att de villehålla sig dervid (testamentet), så länge bloden år varm.' —Acta Ord. Equ. Gothob. d. 15 Eebr.