„˘¯ÔÏÔÁÈ· Î·È ‰ÈηÈÔ

EÈ̤ÏÂÈ·: EÈÚ‹ÓË P·Ú‹™¯Â‰È·ÛÌfi˜ ÛÂÈÚ¿˜: M·Ú›Ó· M›ÙÛÈη

HÏÂÎÙÚÔÓÈ΋ ÛÂÏȉÔÔ›ËÛË: ¶·Ó·ÁÈÒÙ· ¢ËÌÔÔ‡ÏÔ˘EÍÒÊ˘ÏÏÔ: B·Û›Ï˘ TÈÌfiÏÔÁÔ˜

T›ÙÏÔ˜ ÚˆÙÔÙ‡Ô˘Psychology and Law - A Critical Introduction

© Cambridge University Press, 1997

Copyright © 2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΥΠΡΟΥ & Α. ΚΑΠΑΡΔΗΣÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Û fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ

H ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ȉÈÔÎÙËÛ›· ·ÔÎÙ¿Ù·È ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ ‰È·Ù‡ˆÛË Î·È ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË Ú‹ÙÚ·˜··ÁÔÚ¢ÙÈ΋˜ ÙˆÓ ÚÔÛ‚ÔÏÒÓ Ù˘. EÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È ¿ÓÙˆ˜ fiÙÈ Î·Ù¿ ÙÔ N. 2387/20

(fiˆ˜ ¤¯ÂÈ ÙÚÔÔÔÈËı› Ì ÙÔ N. 2121/93 Î·È ÈÛ¯‡ÂÈ Û‹ÌÂÚ·) Î·È Î·Ù¿ ÙË ¢ÈÂıÓ‹ ™‡Ì‚·ÛË Ù˘ B¤ÚÓ˘(Ô˘ ¤¯ÂÈ Î˘Úˆı› Ì ÙÔ N. 100/1975) ··ÁÔÚ‡ÂÙ·È Ë ·Ó·‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË, Ë ·Ôı‹Î¢ÛË Û οÔÈÔ Û‡ÛÙËÌ·

‰È¿ÛˆÛ˘ Î·È ÁÂÓÈο Ë ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ¤ÚÁÔ˘ Ì ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ÙÚfiÔ ‹ ÌÔÚÊ‹, ÙÌËÌ·ÙÈο‹ ÂÚÈÏËÙÈο, ÛÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô ‹ Û ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ‹ ¿ÏÏË ‰È·Û΢‹, ¯ˆÚ›˜ ÁÚ·Ù‹ ¿‰ÂÈ· ÙÔ˘ ÂΉfiÙË.

ISBN 960-406-880-6

Ψυχολογια και Δικαιο

AN¢PEA™ KA¶AP¢H™

MÂÙ¿ÊÚ·ÛË: ŒÚÈη K·Ï·ÓÙ˙‹

AıËÓ· 2004

™ËÌ›ˆÌ· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ¤Î‰ÔÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

¶ÚfiÏÔÁÔ˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

E˘¯·ÚÈÛٛ˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1. æ˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ: EÈÛ·ÁˆÁ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2. A˘ÙfiÙ˜ M¿ÚÙ˘Ú˜: ZËÙ‹Ì·Ù·-KÏÂȉȿ Î·È X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎ¿ÙˆÓ °ÂÁÔÓfiÙˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3. M¿ÚÙ˘Ú˜: O ¢Ú¿ÛÙ˘ Î·È Ë ™˘Ó¤ÓÙ¢ÍË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

4. T· ¶·È‰È¿ ˆ˜ M¿ÚÙ˘Ú˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

5. OÈ ŒÓÔÚÎÔÈ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

6. O AÓıÚÒÈÓÔ˜ ¶·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ EÈ‚ÔÏ‹ ¶ÔÈÓÒÓ . . . . . . . . . . . . . . . 235

7. O „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ˆ˜ EÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ·˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

8. H ÂÈıÒ ÛÙËÓ ·›ıÔ˘Û· ÙÔ˘ ‰ÈηÛÙËÚ›Ô˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

9. AÓȯÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÍ·¿ÙËÛË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

10. ¢È·‰Èηۛ˜ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ˘ ·fi ÙÔ˘˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

11. æ˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ·ÛÙ˘ÓÔÌ›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

12. ™˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

™ËÌÂÈÒÛÂȘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

7

TT ¶ÂÚȯfiÌÂÓ· tt

9

A ˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ ¤ÁÚ·„· ÙÔ 1996 Î·È Î˘ÎÏÔÊfiÚËÛ ÙÔ 1997. ™‹ÌÂÚ·,ÔÎÙÒ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÚÒÙË ¤Î‰ÔÛË, Á›ÓÂÙ·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ

fiÓÂÈÚÔ Ù˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘Û˘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÌÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ æ˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ¢›Î·ÈÔ Î·È ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ¢ÈÂıÓÒ˜ Ë ‰ÈηÛÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›··ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi ‰‡Ô ÁÓˆÛÙÈο ·ÓÙÈΛÌÂÓ·: ÙËÓ ÂÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁÈ΋„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙË ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›·. Ÿˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, ÛÙ˵ÚÂÙ·ÓÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· æ˘¯ÔÏfiÁˆÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÙÌ‹Ì· ÂÁÁÂÁÚ·Ì̤ӈӉÈηÛÙÈÎÒÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ Division of Cri minological andLegal Psychology. ∂Ï›˙ˆ Ë ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Ó· ‚ÔËı‹ÛÂÈ ÛÙËÓ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÛÙËÓ ∫‡ÚÔ, ÙfiÛÔ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ fiÛÔ Î·È Ì ÙËÓ ¤Ú¢ӷ, Û˘Ì‚¿ÏÏÔÓÙ·˜¤ÙÛÈ ÛÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ ·ÔÓÔÌ‹˜ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘.

∂Óı·ÚÚ˘Ì¤ÓÔ˜ ·fi ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›· ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ‰ÈÂıÓÒ˜, Ô ÂΉÔÙÈÎfi˜Ô›ÎÔ˜ ÙÔ˘ Cambridge ÌÔ˘ ÚfiÙÂÈÓ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜ ÓÂfiÙÂÚ˘‰Â‡ÙÂÚ˘ ¤Î‰ÔÛ˘, Ë ÔÔ›· ‰ËÌÔÛȇıËΠÛÙ· ·ÁÁÏÈο ÙÔ 2003. ∞Ó Ô·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ı¤ÏÂÈ Ó· ÂÌÏÔ˘Ù›ÛÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙˉÈÂıÓ‹ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÛÙË ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›·, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔ̤Ó˘Ù˘ ÓÔÌÔÏÔÁȷ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ (ȉ›ˆ˜ ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, Ô˘·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ·Ó›¯Ó¢ÛË ÙÔ˘ „‡‰Ô˘˜ Î·È ÛÙÔ ÓÔÌÈÎfi „˘¯ÔÏfiÁÔ ˆ˜ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ· ÛÙÔ ‰ÈηÛÙ‹ÚÈÔ), ı· ‚ÚÂÈ ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ¯Ú‹ÛÈÌË.

∂˘¯·ÚÈÛÙÒ Ù· ∂ÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÙÔ˘˜ Ó·‰ËÌÔÛȇÛÔ˘Ó ÙÔ ¤ÚÁÔ ÌÔ˘ ÙÔ‡ÙÔ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο. ¢ÂÓ ¤¯ˆ η̛··ÌÊÈ‚ÔÏ›· fiÙÈ Ë ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË Â›¯Â ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Ù˘ ÏfiÁˆ وӉȷÊÔÚÒÓ ÛÙË ÓÔÌÈ΋ ÔÚÔÏÔÁ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ·ÁÁÏfiʈÓ˜ ¯ÒÚ˜ÎÔÈÓÔ‰Èη›Ô˘ Î·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ηıÒ˜ Î·È Ù˘ ·Ó¿Á΢ Ó· ·Ô‰Ôı› ÁÈ·ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ¤Ó·˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ fiÚˆÓ ÛÙË ÓÔÌÈ΋„˘¯ÔÏÔÁ›· ÁÂÓÈο. ∆¤ÏÔ˜, ‰Ú·ÙÙfiÌÂÓÔ˜ Ù˘ ¢ηÈÚ›·˜, ¢¯·ÚÈÛÙÒ Ùԉȉ¿ÛηÏfi ÌÔ˘ ∫·ıËÁËÙ‹ David Farrington, Ô ÔÔ›Ô˜ ¯ÚfiÓÈ· ÚÈÓ ÌÔ˘ÂÓ¤Ó¢Û ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙË ‰ÈηÛÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÁÂÓÈο Î·È ÙËÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÂȉÈο, ηıÒ˜ Î·È ÙË Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ª·Ú›· Î·È Ù··È‰È¿ Ì·˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ, ŒÏÂÓ· Î·È ¡Ù›Ó· ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË Î·È ÙËÛ˘Ì·Ú¿ÛÙ·Û‹ ÙÔ˘˜.

∞Ó‰Ú¤·˜ ∫··Ú‰‹˜

TT ™ËÌ›ˆÌ· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ¤Î‰ÔÛË tt

H æ˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ¢›Î·ÈÔ Â›Ó·È ¤Ó· ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓÔ ÁÓˆÛÙÈÎfi·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Û ·ÁÎfiÛÌÈ· Îϛ̷η. ∏ ¤Ú¢ӷ Î·È Ë ÁÓÒÛË ·˘ÙÔ‡

ÙÔ˘ ‰›Ô˘ ·˘Í‹ıËÎ·Ó ‰Ú·Ì·ÙÈο ÛÙË µfiÚÂÈÔ ∞ÌÂÚÈ΋ Î·È ÙË ªÂÁ¿Ï˵ÚÂÙ·Ó›· ηٿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, Î·È Û‹ÌÂÚ· ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓٷȉ˘Ó·ÌÈο ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË (ÂȉÈο ÛÙËÓ OÏÏ·Ó‰›·, ÙË °ÂÚÌ·Ó›· Î·È ÙËÓπÛ·Ó›·). ∏ ÚfiÛÊ·ÙË ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ∂˘Úˆ·˚΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜Î·È ¢Èη›Ô˘ Î·È ÔÈ ÔÏϤ˜ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ‰È·ÛΤ„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ‰›Î·ÈÔ Î·È ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Â›Ó·È ÂÍ›ÛÔ˘ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈΤ˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ Î·È ÂÓÂÚÁÔ‡Ó Î·Ù·Ï˘ÙÈο ÛÙËÓ ÂÚ·ÈÙ¤ÚˆÂͤÏÈÍ‹ ÙÔ˘. §·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë ÙȘ ÎÔÈÓ¤˜ ·ÓËÛ˘¯›Â˜ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ηÈÓÔÌÈÎÒÓ Ô˘ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÚԂϤ„Ô˘Ó ÙËÓ·ÓıÚÒÈÓË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿, Ê·›ÓÂÙ·È Û·ÊÒ˜ fiÙÈ ÔÏÏ¿ ÌÔÚÔ‡Ó Ó·ÎÂÚ‰ËıÔ‡Ó ·fi ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓ ıˆÚÈÒÓ Î·È Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Û ı¤Ì·Ù·-ÎÏÂȉȿ Ô˘ ¿ÙÔÓÙ·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Î·È ÙˆÓÓÔÌÈÎÒÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ. ∞˘Ùfi Â›Ó·È ÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜‚È‚Ï›Ô˘.

∂›Ì·È Â˘Ù˘¯‹˜ Ô˘ ÚÔÏÔÁ›˙ˆ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∞Ó‰Ú¤· ∫··Ú‰‹, ÙÔÔÔ›Ô Â›Ó·È ÏÂÙÔÌÂÚÂÈ·Îfi, ¢ڇ Î·È ÂÓËÌÂڈ̤ÓÔ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ. ¶·Ú¿ ÙË Û·Ê‹ ·Ó¿ÁÎË ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÚÔÙ˘¯È·ÎÔ‡˜ ÊÔÈÙËÙ¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·fiÊÔÈÙÔ˘˜, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ·ÚfiÌÔÈÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Î›ÌÂÓÔ Ì ÙfiÛÔ ‰ÈÂıÓ¤˜ ÂӉȷʤÚÔÓ. ∫·Ï‡ÙÂÈÎÏ·ÛÈο ı¤Ì·Ù·, fiˆ˜ ÙËÓ Î·Ù¿ıÂÛË ÙˆÓ ·˘ÙÔÙÒÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ, ÙÔÓ„˘¯ÔÏfiÁÔ ˆ˜ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ·, Ù· ·È‰È¿ ˆ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜, ÙË Ï‹„Ë·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ·fi ÙÔ ÛÒÌ· ÙˆÓ ÂÓfiÚΈÓ, ÙËÓ ÔÈÓÈ΋ ÙÈ̈ڛ·, ηıÒ˜ ηȿÏÏ· ÛËÌ·ÓÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·, fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ·ÔÎ¿Ï˘„Ë Ù˘ ÂÍ·¿ÙËÛË˜Î·È Ë ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘.

√ Û˘ÁÁڷʤ·˜, ∞Ó‰Ú¤·˜ ∫··Ú‰‹˜, ¤¯ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ· ÚÔÛfiÓÙ· ÁÈ·Ó· Û˘ÁÁÚ¿„ÂÈ ·˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô. √ÏÔÎÏ‹ÚˆÛ ÚÈÓ ·fi ›ÎÔÛÈ ÂÚ›Ô˘¯ÚfiÓÈ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¤˜ ÛÔ˘‰¤˜ ˘fi ÙËÓ ÂÔÙ›· ÌÔ˘ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Cambridge (ÁÈ· ÙË Ï‹„Ë ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ·fi ÙÔ ÛÒÌ·

11

TT ¶ÚfiÏÔÁÔ˜ tt

ÙˆÓ ÂÓfiÚÎˆÓ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ Î·È ÂÈ̤ÙÚËÛË Ù˘ ÔÈÓ‹˜). ŒÎÙÔÙ‰ڷÛÙËÚÈÔÔÈ‹ıËΠÂÓÂÚÁ¿ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Î·È ÙËÓ¤Ú¢ӷ ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ Î·È ÂÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁÈ΋˜„˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ∆· ÎÂÊ¿Ï·È¿ ÙÔ˘ ·ÔηχÙÔ˘Ó ÙËÓ ÂÍ·›ÚÂÙË Î·È Â˘Ú›·ÁÓÒÛË ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ. ∂›Ì·È Â˘Ù˘¯‹˜ Ô˘Î·Ù¿ÊÂÚ ӷ ÔÏÔÎÏËÚÒÛÂÈ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ fiÙ·Ó ÂÈÛΤÊıËΠÙÔCambridge (Î·È Û˘Ìو̷ÙÈο ‰›‰·ÛΠÛÙÔ˘˜ ÊÔÈÙËÙ¤˜ ÌÔ˘ ·ÓÙ› Áȷ̤ӷ).

∏ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ‰ÂÓ Û˘Ó˘‹Ú¯·Ó ¿ÓÙÔÙ ·ÚÌÔÓÈο. √ÚˆÙÔfiÚÔ˜ ‰ÈηÛÙÈÎfi˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ Lionel Harward ÂÚȤÁÚ·„ÂοÔÙ ÙÔ ¤‰Ú·ÓÔ ÙÔ˘ Ì¿ÚÙ˘Ú· ˆ˜ «ÛÊ·ÁÂ›Ô ÈÂÚÒÓ ·ÁÂÏ¿‰ˆÓ» ÁÈ· ÙÔÓ„˘¯ÔÏfiÁÔ. ¶·Ú¿ Ù·‡Ù·, ÙÔ ·ÌÔÈ‚·›Ô ÂӉȷʤÚÔÓ, Ô Û‚·ÛÌfi˜ Î·È ËÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Î·È ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ¤¯Ô˘Ó ·˘ÍËı› ‰Ú·Ì·ÙÈο Ù·ÙÂÏÂ˘Ù·›· ›ÎÔÛÈ ¯ÚfiÓÈ·, ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ¤ÓÙÔÓË ·Ó¿ÁÎË ÌÈ·˜ÂÓËÌÂڈ̤Ó˘ ÂÈÛÎfiËÛ˘ fiÛˆÓ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ¿ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ηÈÙÔ ‰›Î·ÈÔ.

°È· fiÏ· Ù· ·Ú·¿Óˆ ÏÔÈfiÓ, ÓÈÒıˆ Â˘Ù˘¯‹˜ Ô˘ ÚÔÏÔÁ›˙ˆ ÙÔ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ∞Ó‰Ú¤· ∫··Ú‰‹, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· ÛÔÊ‹ ·ÏÏ¿Â˘ÎÔÏԉȿ‚·ÛÙË Î·È ÚÔÛ‚¿ÛÈÌË ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Û ·˘Ùfi ÙÔ ÁÓˆÛÙÈÎfi·ÓÙÈΛÌÂÓÔ.

DAVID P. FARRINGTON

¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ ∂˘Úˆ·˚΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ¢Èη›Ô˘∫·ıËÁËÙ‹˜ Ù˘ æ˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ∂ÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜

ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ÙÔ˘ Cambridge

12

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

A ÔÊ¿ÛÈÛ· Ó· ÁÚ¿„ˆ ·˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô Î˘Ú›ˆ˜ Ì ÙËÓ ÂÓı¿ÚÚ˘ÓÛË ÙˆÓÊÔÈÙËÙÒÓ ÌÔ˘ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ La Trobe. À‹Ú¯·Ó ‹‰Ë οÔÈ·

‚È‚Ï›· Ô˘ Ú·ÁÌ·Ù‡ÔÓÙ·Ó ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ. øÛÙfiÛÔ¤ÓȈı· fiÙÈ Î·Ó¤Ó· ·fi ·˘Ù¿ ‰ÂÓ Â›¯Â ηχ„ÂÈ ÙfiÛÔ Â˘Ú‡ Ê¿Û̷‰›ˆÓ Û ¤Ó·Ó ÙfiÌÔ. ¶ÚÔÛ¿ıËÛ· Ó· ·Ó·ÊÂÚıÒ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ∂˘Úˆ·›ˆÓ Î·È ÙˆÓ ∞˘ÛÙÚ·ÏÒÓ Û˘ÁÁÚ·ÊÂÒÓ, ηıÒ˜ Î·È ÛÙȘÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ‚ÔÚÂÈÔ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, Î·È Ó· ‰ÒÛˆ·ÚÎÂÙ¿ ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙÔ ÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÒÛÙ ӷ ·Ú¤¯ˆ ÙÔ Î·Ù¿ÏÏËÏÔÏ·›ÛÈÔ ÁÈ· ÙË Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜. ∞Ó·fiÊ¢ÎÙ·, ÙÔ‚È‚Ï›Ô ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿ ÙÔ ‰ÈÎfi ÌÔ˘ ˘fi‚·ıÚÔ Î·È Ù· ‰Èο ÌÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›·, ÙȘ ÓÔÌÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜, ÙËÓ ÂÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁ›· Î·È ÙËÓÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘. ∂Ï›˙ˆ fiÙÈ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ˆ˜ ÎÏ·ÛÈÎfi ‚ȂϛԷӷÊÔÚ¿˜ Î·È fiÙÈ ı· ·Ô‰Âȯı› ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÊÔÈÙËÙ¤˜, ÙÔ˘˜Â·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜ Î·È fiÛÔ˘˜ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÌÂÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡˜.

∫·ıÒ˜ ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ¤¯ÂÈ ¿ÚÂÈ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÙÔ˘ Ù˘ÔÁÚ·Ê›Ԣ, ¤Ó··›ÛıËÌ· ¢ÁÓˆÌÔÛ‡Ó˘ ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÌÔ˘ Ô˘ ̉›‰·Í·Ó ÓˆÚ›˜ ÛÙË ˙ˆ‹ fiÙÈ fiÔ˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ı¤ÏËÛË ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ÙÚfiÔ˜.∂ÓÒ ‰Ô‡Ï¢· ‰È¿ÊÔÚ· ÙÌ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ˆÊÂÏ‹ıËη ·fiÛ˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ô˘ ›¯· Ì ÙÔ˘˜ David Farrington, Roger Douglas, AustinLovegrove and Stephen Schembri. ∂Èı˘ÌÒ Ó· ¢¯·ÚÈÛÙ‹Ûˆ ÙÔ˘˜ D.Warren, K. Volenta and M. Hyslop Ù˘ ‚È‚ÏÈÔı‹Î˘ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘La Trobe ÛÙËÓ ·ÓÂÈÛÙËÌÈÔ‡ÔÏË Bundoora, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û ÌÈÎÚfi¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ÂÓÙfiÈÛ·Ó ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜.£ÂˆÚÒ fiÙÈ Â›Ì·È Ù˘¯ÂÚfi˜ Ô˘ ·fiÏ·˘Û· ÙȘ ÂÍ·›ÚÂÙ˜ ‰È¢ÎÔχÓÛÂÈ˜Î·È ÙËÓ ÔχÙÈÌË Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ Ù˘ µÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ Radzino -wicz ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ∂ÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ Cam -bridge. ŒÁÚ·„· ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÙÂÏÈÎÔ‡ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘fiÛÔ ‹ÌÔ˘Ó EÈÛΤÙ˘ K·ıËÁËÙ‹˜ ÛÙÔ Clare Hall, ÛÙÔ Cambridge. ¢ÂÓı· ÌÔÚÔ‡Û· Ó· ›¯· ÚÔÛÊÔÚfiÙÂÚÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ·fi ÂΛÓÔ.

13

TT E˘¯·ÚÈÛٛ˜ tt

π‰È·›ÙÂÚ˜ ¢¯·ÚÈÛٛ˜ ÔÊ›ψ ÛÙÔ˘˜ Phillipa McGuinness Î·È LeeWhite ÁÈ· Ù· Û¯fiÏÈ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÂÈ̤ÏÂÈ·. º˘ÛÈο, ηӤӷ ¿ÙÔÌÔ ‹ıÂÛÌfi˜ ‰ÂÓ Â˘ı‡ÓÂÙ·È ÁÈ· ÙȘ ·‰˘Ó·Ì›Â˜, Ù· Ï¿ıË ‹ ÙȘ ·fi„ÂȘ Ô˘ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ ·ÚfiÓ ¤ÚÁÔ.

A˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ‰ÂÓ ı· ›¯Â Á›ÓÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ¯ˆÚ›˜ ÙËӷ̤ÚÈÛÙË ÛÙ‹ÚÈÍË Î·È ÙËÓ ˘ÔÌÔÓ‹ Ù˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ÌÔ˘ ª·Ú›·˜. ø˜¤Ó‰ÂÈÍË ÂÎÙ›ÌËÛ˘, ·ÊÈÂÚÒÓˆ ·˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô Û ·˘Ù‹Ó Î·È ÛÙ· ·È‰È¿Ì·˜, ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ, ŒÏÂÓ· Î·È ¡Ù›Ó·.

∞Ó‰Ú¤·˜ ∫··Ú‰‹˜

14

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

∂ÈÛ·ÁˆÁ‹: ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡ ‰›Ô˘

H ÏËıÒÚ· ÙˆÓ ÂÊ·ÚÌÔÁÒÓ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ ‰›Î·ÈԉȷÊÔÚÔÔÈÂ›Ù·È Ì ÙÔ˘˜ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ˘˜ fiÚÔ˘˜1: (·) «„˘¯ÔÏÔÁ›· ÛÙÔ

‰›Î·ÈÔ», (‚) «„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰›Î·ÈÔ» Î·È (Á) «„˘¯ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘».™‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ Blackburn (1996: 6), Ë «„˘¯ÔÏÔÁ›· ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ»·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÂÊ·ÚÌÔÁ¤˜ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ Â‰›ÔÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘: ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ·ÍÈÔÈÛÙ›· Ù˘ ηٿıÂÛ˘ ÙˆÓ ·˘ÙÔÙÒÓÌ·ÚÙ‡ÚˆÓ, ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ηÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˘ Î·È ÙËÓηٷÏÏËÏfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÁÔÓ¤· Ó· ·Ó·Ï¿‚ÂÈ ÙËÓ ÂÈ̤ÏÂÈ· ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÛÂ

15

ñ ™Ù· ¯Ó¿ÚÈ· Ù˘ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡ ‰›Ô˘ñ °ÂÊ˘ÚÒÓÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯¿ÛÌ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÈÛً̘ñ ¢˘ÛÎÔϛ˜ ÚÔ˜ Â›Ï˘ÛËñ §fiÁÔÈ ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜ñ æ˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰›Î·ÈÔ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·ñ ∏ ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘, ÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ Î·È Ô ÛÎÔfi˜ ÙÔ˘

«∆· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ÔÈ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌÔ› ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÁÈ· ÁÓÒÛË Î·ÈÈηÓfiÙËÙ· ¤Ú¢ӷ˜ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ‰˘Ó·ÌÈΤ˜ Î·È Ë ‰ÈÛÙ·ÎÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó Ù· ÛÙÔȯ›· Ô˘ ·Ú¤¯ÂÈ Ë „˘¯ÔÏÔÁ›·, ÙȘ‰È·ÁÓÒÛÂȘ Î·È ÙȘ ÂÍÂÏÈÁ̤Ó˜ Ù¯ÓÈΤ˜ ˘ÂÚ‚ÔÏÈο ·Ú¿ÏÔÁË» (Cliffordand Bull, 1978: 19).

«∞ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙËÓ ·ÌÔÈ‚·›· Û¯ÂÙÈÎfiÙËÙ· [ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÈÛÙËÌÒÓ], ÙÔÙ¤ÎÓÔ Ù˘ Û¯¤Û˘ ÌÂٷ͇ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È·ÎfiÌË ÛÙËÓ ·È‰È΋ ËÏÈΛ· Î·È ‰ÂÓ ÏÂ›Ô˘Ó ÔÈ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓÔÌÈÌfiÙËÙ¿ ÙÔ˘» (Carson and Bull, 1995a: 3).

æ˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ŒÚ¢ӷ: EÈÛ·ÁˆÁ‹1

ÌÈ· ˘fiıÂÛË ‰È·˙˘Á›Ô˘. √ Blackburn (1996) ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔÓ fiÚÔ«„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰›Î·ÈÔ» ÁÈ· Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙËÓ„˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÛÙÔ˘˜ ‰Ú¿ÛÙ˜, (Howells Î·È Blackburn, 1995)ÛÙÔ˘˜ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜, ÛÙÔ˘˜ ‰ÈηÛÙ¤˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ ÂÓfiÚÎÔ˘˜. ∆¤ÏÔ˜, Ì ÙÔÓfiÚÔ «„˘¯ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘» ÂÓÓÔÂ›Ù·È Ë „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÙˆÓıÂÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ˘·ÎÔ‡Ô˘Ó ‹ ·Ú·‚·›ÓÔ˘Ó Î¿ÔÈÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜, ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ËıÈ΋˜Î·È ÙȘ ‰ËÌfiÛȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È ÛÙ¿ÛÂȘ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÔÈÓÈΤ˜Î·Ù·‰›Î˜. √ Blackburn (1996: 6) ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÂÈÛÙÈο fiÙÈ Ô fiÚÔ˜‰ÈηÛÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· Ú¤ÂÈ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ÌfiÓÔ ÁÈ· Ó·¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙËÓ «¿ÌÂÛË ·ÚÔ¯‹ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ÏËÚÔÊÔÚ›·˜ ÛÙ·‰ÈηÛÙ‹ÚÈ·, ÚfiÎÂÈÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÛÙ· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ·» (‚Ï.›Û˘ Gudjonsson, 1996).

∏ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙË ÁÓÒÛË Ô˘ ·˘Ù‹·Ú¤¯ÂÈ ÛÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ÓÔÌÔÏÔÁ›·˜, ÙÔ˘ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎÔ‡ ‰Èη›Ô˘, ÙˆÓ‰ÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Î·È Ù˘ ·Ú¿‚·Û˘ ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘ (Farrington et al.,1979). ∏ ¤Ú¢ӷ Î·È Ë Ú·ÎÙÈ΋ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜¤¯Ô˘Ó Ì·ÎÚ¿ ·Ú¿‰ÔÛË Ë ÔÔ›· ·Ó·ÙÚ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· Ì ٷ¤ÚÁ· ÚˆÙÔfiÚˆÓ2 fiˆ˜ ‹Ù·Ó ÔÈ Binet (1905), Gross (1898), Jung(1905), Münsterberg (1909) Î·È Wertheimer (1906). ™ÙËÓÚ·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ô Mün sterberg ·ÔηÏÂ›Ù·È Ô «·Ù¤Ú·˜ Ù˘ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜» (Magner, 1991: 121)3. ∆Ô „˘¯ÔÓÔÌÈÎfi‰›Ô ÂÂÎÙ¿ıËΠÂÓÙ˘ˆÛȷο ·fi Ù· ̤۷ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1960,ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙË µfiÚÂÈÔ ∞ÌÂÚÈ΋, ·fi Ù· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970ÛÙÔ ∏ӈ̤ÓÔ µ·Û›ÏÂÈÔ Î·È ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1980 ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›·. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ηٿ ÙȘ ‰‡Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ‰ÂηÂٛ˜ ¤¯Ô˘Ó·Ó·Ù˘¯ı› ÛËÌ·ÓÙÈο Î·È ÛÙȘ ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡ Ë ¤ÚÂ˘Ó·Î·È Ë ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ (Lloyd-Bostock, 1994).¶ÚfiÛÊ·Ù·, ÙÔ Â‰›Ô Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÛÙËÓ OÏÏ·Ó‰›·, ÛÙË°ÂÚÌ·Ó›· Î·È ÛÙËÓ πÛ·Ó›· (Lösel et al., 1992a: 509-53, Davies et al.,1996). Ÿˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ Î·È ·fi Ù· ÎÂÊ¿Ï·È· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘, ·fiÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1960 Î·È ¤ÂÈÙ· Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÂÍÂÏ›¯ıËηÓÛ ÌÈ· Î·È ÌÔÓ·‰È΋ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓË ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤Ó· Û˘¯Ó¿¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÌÂÓÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù˘ ÂÈÙ˘¯›·˜ Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ Ï·›ÛÈÔ, Ô Haney (1993) ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚ·ÛÙÔ˘˜ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ô˘ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì οÔÈ· Ôχ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

16

ÎÚ›ÛÈÌ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ηÈ, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Û˘Ó¤‚·Ï·Ó ÛÙË‚ÂÏÙ›ˆÛË ÙˆÓ ÙÚfiˆÓ ·Ó¿ÎÚÈÛ˘ ÙˆÓ ·˘ÙÔÙÒÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ ·fi Ù·fiÚÁ·Ó· ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘, ÛÙËÓ ˘ÈÔı¤ÙËÛË ÌÈ·˜ ÎÚÈÙÈ΋˜ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ Ù˘·Ô‰ÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ‰ÈηÛÙ‹ÚÈÔ Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ Ô˘ Ï‹ÊıËÎÂ˘ÓˆÙ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ·˘ÙfiÙË Ì¿ÚÙ˘Ú·, ÛÙË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓÛÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË ÙÔ˘ ÓÔÌÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ Î·È ÙˆÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ·È‰ÈÒÓ Î·È Ù¤ÏÔ˜, ÛÙË ‰›Î·ÈË ÂÈÏÔÁ‹ ÙˆÓ ÂÓfiÚÎˆÓ (Û. 372ff).EÈϤÔÓ, ÔÈ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·ÈÌÔÓÔÛ‹Ì·ÓÙ˜ (Davies, 1995: 187).

¶·Ú¿ Ù· ÚÒÙ· ¤ÚÁ· fiˆ˜ ·˘Ùfi ÙÔ˘ Brown (1926), Legal Psycho -logy, Î·È ÂÓÒ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ Â›¯·Ó ÂÍÔÈÎÂȈı› Ì ÙˉÈηÛÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· fiÔ˘ ·Ú·‰ÔÛȷο ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Û·Ó ÔÈ „˘¯›·ÙÚÔÈ,ÌfiÏȘ ÛÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1960 ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ ÛÙȘ ∏¶∞ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó··Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó Î·È Ó· ÂÎÙÈÌÔ‡Ó ÙË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙˉԢÏÂÈ¿ ÙÔ˘˜ (‚Ï. Toch, 1961, Legal and Criminal PsychologyØ Marshall,1969, Law and Psy chology in Conflict)4. ∞fi ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970 ¤¯ÂȉËÌÔÛÈ¢Ù› ÛÙȘ ∏¶∞5 Î·È ÛÙËÓ ∞ÁÁÏ›·6 ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜„˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ, ÂÓÒ Î¿ÔÈ· ÁÚ¿ÊÙËÎ·Ó Î·È ·fi ÓÔÌÈÎÔ‡˜„˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ·fi ÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ ∂˘ÚÒË (Lösel et al., 1992aØ Wegeneret. al., 1989). ∂›Û˘, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÚÒÙË ÂÈÛÎfiËÛË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ηÈÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ·fi ÙÔÓ Tapp (1976) ÛÙÔ Annual Review of PsychologyÂΉfiıËÎ·Ó Û¯ÂÙÈο ÂÚÈÔ‰Èο, fiˆ˜ ÙÔ Law and Human Behaviour Ô˘ÂΉfiıËΠÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÙÔ 1977 ˆ˜ ›ÛËÌË ¤Î‰ÔÛË Ù˘∞ÌÂÚÈηÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ – ¢Èη›Ô˘ (Ë ÔÔ›· ȉڇıËΠÙÔ1968) Î·È Â›Ó·È Û‹ÌÂÚ· ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ÙÔ˘ ∆Ì‹Ì·ÙÔ˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ηȢÈη›Ô˘ Ù˘ ∞ÌÂÚÈηÓÈ΋˜ æ˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜. ÕÏÏ· Û˘Ó·Ê‹ÂÚÈÔ‰Èο ›ӷÈ: Behavioural Sciences and the Law, Expert Evidence,Law and Psycho logy Review, Criminal Behaviour and Mental Health.øÛÙfiÛÔ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÂΉ›‰ÔÓÙ·È Ó¤·. ∆Ô 1994 ‰ËÌÔÛȇıËΠÙÔ ÚÒÙÔÙ‡¯Ô˜ ÙÔ˘ Psycho logy, Crime and Law Î·È ÙÔ 1996 ·˘Ùfi ÙˆÓ Legal andCriminological Psychology Î·È Psychology, Public Policy and Law ÛÙÔ∏ӈ̤ÓÔ µ·Û›ÏÂÈÔ Î·È ÛÙȘ ∏¶∞ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·.

¶·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÛÙÔ ∏ӈ̤ÓÔ µ·Û›ÏÂÈÔ ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ Î·È ÔÈ„˘¯ÔÏfiÁÔÈ ‹Ù·Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ ¤ÙÔÈÌÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ ·ÌÂÚÈηÓÔ‡˜Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ó· «¤ÛÔ˘Ó Ô ¤Ó·˜ ÛÙËÓ ·ÁηÏÈ¿ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘», Ë›ÂÛË ·fi ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ÙˆÓ Ê˘Ï·ÎÒÓ Î·È ÙÔ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙÔÓ ÎÏ¿‰Ô (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ∫ÔÈÓˆÓÈ΋˜ŒÚ¢ӷ˜ ÁÈ· ÙȘ ∫ÔÈÓˆÓÈΤ˜ Î·È ¡ÔÌÈΤ˜ ™Ô˘‰¤˜ ÛÙËÓ √ÍÊfiÚ‰Ë, ÙˆÓ

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

17

∆ÌËÌ¿ÙˆÓ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ ∞Ó·ÙÔÏÈÎÔ‡ §ÔÓ‰›ÓÔ˘[ÚÒËÓ ¶ÔÏ˘Ù¯Ó›Ԣ ÙÔ˘ BÔÚÂÈÔ·Ó·ÙÔÏÈÎÔ‡ §ÔÓ‰›ÓÔ˘], Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜√ÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ Î·È ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ ÙÔ˘ §ÔÓ‰›ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ Nottingham ηıÒ˜ Î·È ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘∂ÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ Cambridge) ¤Êı·Û·Ó ÛÙÔ ·fiÁÂÈfi ÙÔ˘˜ ÙÔ 1977ÔfiÙÂ Ë µÚÂÙ·ÓÈ΋ æ˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ›‰Ú˘Û ∆Ì‹Ì·∂ÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ Î·È ¡ÔÌÈ΋˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ™ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ÙÔ˘ 1980, ÔÈ ÂÌÂÈÚÈΤ˜ Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÙÔ˘¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ Aberdeen ÙfiÓˆÛ·Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ. ∆· ÂÙ‹ÛÈ·Û˘Ó¤‰ÚÈ· ÛÙÔ ∫¤ÓÙÚÔ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙË ‚¿ÛË ÁÈ· ÙˉËÌÔÛ›Â˘ÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙˆÓ Farrington et al. (1979) Psychology, Lawand Legal Processes Î·È ÙÔ˘ Lloyd-Bostock (1981) Psychology inLegal Contexts: Applications and Limitations Î·È «ÂÛÙ›·Û·Ó ÙÔ Â˘Úˆ·˚ÎfiÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÈÛÙËÌÒÓ, ÚÔÛÂÏ·ÔÓÙ·˜ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÒÚ˜» (Stephenson, 1995: 133) ηȷÓÔ›ÁÔÓÙ·˜ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÁÈ· Ù· ϤÔÓ ÚfiÛÊ·Ù· ÂÙ‹ÛÈ· ™˘Ó¤‰ÚÈ· Ù˘∂˘Úˆ·˚΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ¢Èη›Ô˘. ∞˘Ù¤˜ ÔÈ ‰‡ÔÂΉfiÛÂȘ Ì·˙› Ì ÂΛÓË ÙˆÓ Clifford Î·È Bull (1978) The Psychology ofPerson Identification Î·È ¿ÏÏˆÓ BÚÂÙ·ÓÒÓ Ô˘ ‰ËÌÔÛȇıËÎ·Ó ÛÙˉÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1980 Î·È ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1990ηıÈ¤ÚˆÛ·Ó ÛÙË µÚÂÙ·Ó›· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ˆ˜ ·˘ÙfiÓÔÌÔ‰›Ô, ·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ 1983 ÙÔ ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ŒÚ¢ӷ˜ ÛÙȘÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂÈÛً̘, ÌÂ Û˘ÓÙËÚËÙÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛË, ¤·„ ӷ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙ› Û˘Ó¤‰ÚÈ· ÁÈ· ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ Î·È „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ (King, 1986:1). √È ÂÓÒÛÂȘ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ ∏ӈ̤ÓÔ˘ µ·ÛÈÏ›Ԣ˘ÈÔı¤ÙËÛ·Ó ·ÚfiÌÔȘ ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙȘ ∏¶∞ ÙÔ 1981Î·È ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· ÙÔ 1984 (‚Ï. Lösel, 1992). ∆Ô 1981 Ë ∞ÌÂÚÈηÓÈÎ‹æ˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ›‰Ú˘Û ÙÔ 41Ô ÙÌ‹Ì· Ù˘, ·˘Ùfi Ù˘ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜Î·È ÙÔ˘ ¢Èη›Ô˘ (Monahan Î·È Loftus, 1982).

∂ÎÙfi˜ ·fi Ù· ‰ÈÂıÓ‹ Û˘Ó¤‰ÚÈ· ÁÈ· ÙË ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· Ô˘Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙÔ ∏ӈ̤ÓÔ µ·Û›ÏÂÈÔ Î·È Û ¿ÏϘ ¯ÒÚ˜ Ù˘ËÂÈÚˆÙÈ΋˜ ∂˘ÚÒ˘, ÙÒÚ· ϤÔÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÙfiÛÔ ÚÔÚÔÙ˘¯È·Î¿fiÛÔ Î·È ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¿ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ (Lloyd-Bostock, 1994: 133). ∆¤ÏÔ˜, ·ÚÎÂÙ¿ ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· Î·È ÛÙȘ ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡ ¤¯Ô˘Ó ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜Î·È ¤¯Ô˘Ó ȉڇÛÂÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ¤‰Ú˜ (ªelton et al., 1987). EÓÙÔ‡ÙÔȘ, ‰ÂÓÚ¤ÂÈ Ó· ͯӿ ηÓ›˜ fiÙÈ ÂÓÒ ÛÙȘ ∏¶∞ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘1980 ÙÔ ¤Ó· ٤ٷÚÙÔ ÙˆÓ Ù˘¯È·ÎÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÂÚÈ›¯ÂÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ¤Ó· Ì¿ıËÌ· Î·È Î¿ÔÈ· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÚÔÛʤÚÔ˘Ó

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

18

‰Â˘ÙÂÚ‡ÔÓÙ· Ù˘¯›· ηÈ/‹ ‰È‰·ÎÙÔÚÈο Ì ‰È·ÙÚÈ‚‹/‰È‰·ÎÙÔÚÈοÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÛÙË ÓÔÌÈÎÔÏÔÁ›· (Freeman Î·È Roesch, 1992), Ï›Á·ÙÌ‹Ì·Ù· „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÚÔÛ¤ÊÂÚ·Ó Ì·ı‹Ì·Ù· „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ‰Èη›Ô˘ÚÈÓ ÙÔ 1973 (Diamond, 1992).

1. °ÂÊ˘ÚÒÓÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯¿ÛÌ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›·Î·È ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ: ÁÈ·Ù› ¯ÚÂÈ¿ÛÙËΠÙfiÛÔ˜ ¯ÚfiÓÔ˜

™ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ On the Witness Stand, o Münsterberg (1908) η٤ÎÚÈÓÂÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜ ÛÙȘ ∏¶∞ ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ÂÎÙÈÌÔ‡Û·Ó ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÙÔ˘˜.

øÛÙfiÛÔ, Ô Münsterberg ˘ÂÚÙÈÌÔ‡Û ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÔÈ ·fi„ÂȘÙÔ˘ ‰ÂÓ Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó ˘fi„Ë ÛÔ‚·Ú¿ ·fi ÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜ (Magner,1991). ∏ Ì¿ÏÏÔÓ ·Ù˘¯‹˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ Ô˘ ¿ÊËÛÂ Ô Ebbinghaus (1885)Î·È Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÙÔ˘ Ì·‡ÚÔ˘ ÎÔ˘ÙÈÔ‡ ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ Ù˘ÌÓ‹Ì˘ —Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Î·Ï‡ÙÂÚ· ·Ó ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì ˆ˜·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙË ¯Ú‹ÛË ·Û˘Ó¿ÚÙËÙˆÓ Û˘ÏÏ·‚ÒÓ— Û˘ÓÂÈÛ¤ÊÂÚ·Ó ÛÙÔÂ›Â‰Ô ÁÓÒÛ˘ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi·Ú¿ÁÔÓÙ· Ô˘ ˘Ô‚¿ıÌÈÛ ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›· Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÙÔ˘Münsterberg. ∂˘Ù˘¯Ò˜, Ë Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘ ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ Ì·‡ÚÔ˘ÎÔ˘ÙÈÔ‡ ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ¤Ï·‚ ٤ÏÔ˜ ÙÔ 1967, fiÙ·Ó ÔNeisser ‰ËÌÔÛ›Â˘Û ÙÔ ÊÔ˘ÙÔ˘ÚÈÛÙÈÎfi ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ Cognitive Psychology.

K·Ù¿ ÙȘ ÂfiÌÂÓ˜ ¤ÍÈ ‰ÂηÂٛ˜, ÂÓÒ Ô Û˘ÌÂÚÈÊÔÚÈÛÌfi˜ ·fi ÙËÌÈ· Î·È ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË Ë Ú·ÎÙÈ΋ ÙˆÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈÎÒÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ó··ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó «·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· Î·È Í¯ˆÚÈÛÙ¿» ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë, ÙË ÌÓ‹ÌË,ÙË ÛΤ„Ë, ÙËÓ Â›Ï˘ÛË ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙË ÁÏÒÛÛ· (Clifford Î·È Bull,1978: 5) ›¯·Ó ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Î·È ÂÚÈÔÚ›ÛÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈο ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋¤Ú¢ӷ, ¿Ú¯ÈÛ ӷ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È ÙÔ ÚÒÈÌÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ’ ·˘Ù‹ ÙËÓÙÂÏÂ˘Ù·›·. EÓÙÔ‡ÙÔȘ, ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1960, ηıÒ˜ Ë„˘¯ÔÏÔÁ›· ˆÚ›Ì·˙ ˆ˜ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È, ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ¿ÏϘ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ, ËÎÔÈÓˆÓÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ¿ÓıÈ˙ ÛÙȘ ∏¶∞, Ë ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ¿Ú¯ÈÛÂÓ· ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È Û ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ ˘¿ÁÔÓÙ·Ó ·Ú·‰ÔÛȷοÛÙÔÓ ÙÔ̤· ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ. √È „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÂӉȷʤÚÔÓÙ·ÈÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË Ù˘ ÂÍ·¿ÙËÛ˘ Î·È ÙËÓ ÂÍ·ÎÚ›‚ˆÛ‹ Ù˘, ÁÈ· Ùˉȷ‰Èηۛ· Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÓfiÚÎÔ˘˜, ÁÈ· ÙËÓ ·ÎÚ›‚ÂÈ·ÙˆÓ Î·Ù·ı¤ÛÂˆÓ ÙˆÓ ·˘ÙÔÙÒÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ, ÁÈ· ÙË Ï‹„Ë ·ÔÊ¿ÛˆÓÁÈ· ÙȘ ÔÈÓ¤˜ ˆ˜ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ‰È·‰Èηۛ·˜. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ÙÔ˘˜ÚÒÙÔ˘˜ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ì ¤ÓÙÔÓÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

19

ÎÔÈÓˆÓÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÂÛÙ›·Û·Ó ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ÂÓfiÚÎÔ˘˜ ÙˆÓÔÈÓÈÎÒÓ ˘Ôı¤ÛˆÓ. ŸÛÔÈ ‹Ù·Ó ÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔÈ ÛÙËÓ ÎÏÈÓÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›··Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ˘ÂÚ¿ÛÈÛ˘ ¤ÏÏÂȄ˘ ¯ÂÊÚÔÛ‡Ó˘ÂÓÒ ÔÈ ÁÓˆÛÙÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÂÍ¤Ù·Û·Ó ÙȘ ηٷı¤ÛÂȘ ÙˆÓ ·˘ÙÔÙÒÓÌ·ÚÙ‡ÚˆÓ. ∆· ›‰È· ·˘Ù¿ ‰›· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ÙÔ›ÎÂÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÙˆÓ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓËÙÒÓ, ·ÏÏ¿ Ù·ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ Ù›ıÂÓÙ·È Â›Ó·È ÔÏ˘ÏÔÎfiÙÂÚ· Î·È ÔÈ Ì¤ıÔ‰ÔÈ Ô˘ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ·¿ÓÙËÛ‹ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÍÂÏÈÁ̤Ó˜(Diamond, 1992: vi). ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, ÙÔ Û¯ÂÙÈο ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ··Û¯fiÏËÛ ÙfiÛÔ ÙÔÓ Saks(1986) ÒÛÙ ӷ ˘ÂÓı˘Ì›ÛÂÈ Û ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ fiÙÈ «Ô ÓfiÌÔ˜‰ÂÓ ˙ÂÈ ÌfiÓÔ ·fi ÙȘ ηٷı¤ÛÂȘ ÙˆÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ» Î·È Ó· ÙÔ˘˜ ηϤÛÂÈ«Ó· ÂÍÂÚ¢ӋÛÔ˘Ó ˘ÔÂÎÚÔÛˆÔ‡ÌÂÓ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÙÔ˘ ÓÔÌÈÎԇ‰›Ô˘» (Diamond, 1992: vi). ∂›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ· ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó fiÙÈ Ì ÙË ÁÂÓÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Î·È ÙËÓ ˆÚÈÌfiÙËÙ· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ÙÔ˘˜, Ë Î˘Ú›ˆ˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ ٷ ÙÂÚ¿ÛÙÈ·ÔʤÏË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ (McConkey, 1992: 3).

°È·Ù› ÏÔÈfiÓ Î·ı˘ÛÙ¤ÚËÛ ÙfiÛÔ Ôχ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ‰›Ô˘ Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ·ÊÔ‡, fiˆ˜ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó7 οÔÈÔÈÛ˘ÁÁÚ·Ê›˜, ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Î·È ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ ¤¯Ô˘Ó ÔÏϤ˜ ÎÔÈÓ¤˜‚¿ÛÂȘ; ∫·È ÔÈ ‰‡Ô ÂÈÛً̘ ÂÛÙÈ¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ¿ÙÔÌÔ(Carson, 1995a). √ Yarmey (1979: 7) ¤ÁÚ·„ fiÙÈ «ÙfiÛÔ Ë „˘¯ÔÏÔÁ›·fiÛÔ Î·È Ù· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙËÓ Úfi‚Ï„Ë, ÙËÓ ÂÍ‹ÁËÛË Î·ÈÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜», ÂÓÒ, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ˘˜ Saks ηÈHastie (1978: 1): «∫¿ı ÓfiÌÔ˜ Î·È Î¿ı ıÂÛÌfi˜ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û¢Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›ÔηıÔÚ›˙ÂÙ·È Ë ·ÓıÚÒÈÓË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿». ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÔDiamond (1992: vi-vii) ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ «ÛÙȘ ÌÂÁ·ÏÂÈÒ‰ÂȘ Ë̤Ú˜, ÓÔÌÈ˙ˆfiÙÈ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ı· ¤Ú ӷ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜, ÁÈ·Ù› Â¿Ó Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Â›Ó·È Ë ÌÂϤÙË Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓË˜Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Î·Ù’ ·Ó¿ÁÎË ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ˆ˜ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi̤ÛÔ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ë ÎÔÈÓˆÓ›· ÁÈ· Ó· ÂϤÁ¯ÂÈ ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓËÛ˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿. ÿÛˆ˜ ·˘Ùfi Ó· ÂÍËÁ› ÁÈ·Ù› ÔÈ ÓfiÌÔÈ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÁfiÓÈÌËËÁ‹ ȉÂÒÓ ¤Ú¢ӷ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜». AÓÙ›ÛÙÔȯ·, Ô Crombag(1994) ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ˆ˜ ÎÏ¿‰Ô˜ Ù˘ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÁÈ·Ù› ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ¤Ó· Û‡ÛÙËÌ· ηÓfiÓˆÓÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜. ∆Ô Ó· ıˆÚËı›fiÙÈ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Â›Ó·È Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, fiÛÔ ÂÈÛÙÈο Î·È ·Ó ›ӷÈ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

20

Ù· ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ô˘ ÚÔÙ¿ÛÛÔÓÙ·È, ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌÈ· ÚfiÙ·ÛË Ô˘ ı·Î¿ÓÂÈ ·ÚÂÛÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÛÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜.

EÓÒ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ˘Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓËÛ˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ Î·È ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË Î·ÈÙËÓ Úfi‚ÏÂ„Ë Ù˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜, ÙfiÛÔ Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· fiÛÔ Î·È ÙÔ‰›Î·ÈÔ ‰¤¯ÔÓÙ·È fiÙÈ Ë ·ÓıÚÒÈÓË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ù˘¯·›·.∂ȉÈÎfiÙÂÚ·, Ë ¤Ú¢ӷ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ÛÙËÓ Ú¿ÍË (Lloyd-Bostock, 1988: 1). Ÿˆ˜Î·È Û ¿ÏϘ ¯ÒÚ˜, ÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·, ‰›Î·È· ›Ûˆ˜,·Ó·ÁÓÒÚÈÛ·Ó Î·ı˘ÛÙÂÚË̤ӷ ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙËÓ·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·. ™Â Û‡ÁÎÚÈÛË Ì ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, Ë„˘¯ÔÏÔÁ›· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ¯ÚÔÓÈο ÛÙËÓ ÂÓËÏÈΛˆÛË Î·È, Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜˘fi„Ë ÙȘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÈÛÙËÌÒÓ, ‰ÂÓÚÔηÏÔ‡Ó ¤ÎÏËÍË ÔÈ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÓÙ¿ÛÂȘ Î·È Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ(Marshall, 1966) Ô˘ ÂÈ̤ÓÔ˘Ó Ì¤¯ÚÈ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ (Carson Î·È Bull,1995b, Diamond, 1992: viii). ∆Ô ÁÂʇڈ̷ ÙÔ˘ ¯¿ÛÌ·ÙÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ·ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÈÛً̘ ÛÙȘ ‰‡Ô fi¯ı˜ ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡, ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·,ÛÙË ¡¤· ∑ËÏ·Ó‰›· Î·È ÛÙÔÓ ∫·Ó·‰¿, ηıÒ˜ ηÈ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÛÙËÓπÛ·Ó›· Î·È ÛÙËÓ πÙ·Ï›· (‚Ï. Garrido Î·È Redodo, 1992Ø Traverso ηÈManna, 1992), ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‡ÎÔÏÔ. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ˘¿Ú¯ÂȉÚfiÌÔ˜ Ó· ‰È·Ó˘ı› ÚÔÙÔ‡ ÂÈÏ˘ı› Ë ˘¿Ú¯Ô˘Û· ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÙË˜Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿˜ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ˘˜ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡˜ Î·È ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜Î·È ÛÙ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁ›·˜ (Lloyd Î·È Bostock, 1988). µ¤‚·È·,«‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ¤¯Ô˘Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÁÈ· ÙÔÂÚȯfiÌÂÓÔ Ô˘ ı· ¤Ú ӷ ¤¯ÂÈ Ë „˘¯ÔÏÔÁ›·» (Legge, 1975: 5)Î·È «ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, fiˆ˜ Ë Â˘Ù˘¯›·, Ë ÊÙÒ¯ÂÈ· Î·È Ë Î·Ï‹ ÌÔ˘ÛÈ΋,ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Ú¿ÁÌ·Ù· ÁÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜»(Chrisholm Î·È Nettheim, 1992: 1). ∞Ï¿ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘.°È· Ó· Á›ÓÔ˘Ì ÈÔ Û·Ê›˜, ÔÈ ‰‡Ô ÂÈÛً̘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó Ì ‚¿ÛˉȷÊÔÚÂÙÈο ÌÔÓ٤Ϸ ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ. ∆Ô ‰›Î·ÈÔ, ·ÛÙÈÎfi ‹ ÔÈÓÈÎfi,·Ô‰›‰ÂÈ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ¤ÌÊ·ÛË ÛÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ ¢ı‡ÓË Û ·ÓÙȉȷÛÙÔÏ‹ ÌÂÙËÓ Ù¿ÛË Î¿ÔÈˆÓ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÒÓ ıˆÚÈÒÓ Ó· ÙÔÓ›˙Ô˘Ó «·Û˘Ó›‰ËÙÂ˜Î·È ·ÓÂͤÏÂÁÎÙ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ô˘ ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ÙȘ ÂÎÊ¿ÓÛÂȘ Ù˘·ÙÔÌÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜» (King, 1986). ∂ÈϤÔÓ, «Ë ÏËÚÔÊÔÚ›· ÙˆÓ„˘¯ÔÏfiÁˆÓ Â›Ó·È ÂÁÁÂÓÒ˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋, ÂÓÒ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÓÔÌÈÎÔ‡Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ Â›Ó·È ÎÏÈÓÈÎfi Î·È ‰È·ÁÓˆÛÙÈÎfi» (Doyle, 1989: 125-6).Ÿˆ˜ ¤¯ÂÈ ı¤ÛÂÈ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ô Clifford (1995): «OÈ ‰‡Ô ÂÈÛً̘

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

21

Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ÛÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ ·Í›·˜, ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ,ÙˆÓ ÚÔÙ‡ˆÓ, ÙˆÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛˆÓ, ÙˆÓ ÎÚÈÙËÚ›ˆÓ ÂÂÍ‹ÁËÛ˘ ηÈÙˆÓ ÌÂıfi‰ˆÓ» (Û. 13).

™Â ÌÈ· ¤ÎıÂÛË ÙÔ˘ ∞˘ÛÙÚ·ÏÈ·ÓÔ‡ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÈÛÙ‹ÌË Î·ÈÙËÓ ∆¯ÓÔÏÔÁ›· Ô˘ Û˘ÓÙ¿¯ıËΠÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Ô˘‰ÈÂÓ‹ÚÁËÛ ÁÈ· ÙÔ ÚfiÏÔ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·È ·ÓıÚˆÈÛÙÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓÎ·È ÙË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋·Ó¿Ù˘ÍË (McConkey, 1992: 3), ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È fiÙÈ:

∏ „˘¯ÔÏÔÁ›· ·Ó·Î·Ï‡ÙÂÈ, ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Î·È ÂÂÍËÁ› ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓËÂÌÂÈÚ›· Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ Ì ÙË ÏÔÁÈ΋ Î·È ÙË Ì¤ıÔ‰Ô Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘.∏ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ Î·È ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ÌÈ· ÏÔÁÈ΋,ÂÌÂÈÚÈ΋ Î·È ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Î·È ·˘Ù‹ Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛËÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È Û ¤Ó· ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¢ڇ Ê¿ÛÌ· ıÂÌ¿ÙˆÓ.

∆Ô ‰›Î·ÈÔ, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿, fiˆ˜ ÈÛ¯˘Ú›˙ÔÓÙ·È ÔÈ Farrington etal. (1992b: xiv): «Â›Ó·È Ù¤¯ÓË Ú·ÎÙÈ΋, ¤Ó· Û‡ÛÙËÌ· ηÓfiÓˆÓ, ¤Ó· ̤ÛÔÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÂϤÁ¯Ô˘ Ô˘ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙËÓ Â›Ï˘ÛË Ú·ÎÙÈÎÒÓÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ». EÈÚfiÛıÂÙ·:

∆Ô ‰›Î·ÈÔ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ÓÔ˘ Ë ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ÙÔ‰ÈÎfi Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ ÚfiÙ˘Ô, Ù· ‰Èο Ù˘ ÎÚÈÙ‹ÚÈ·… ÙȘ ‰ÈΤ˜ Ù˘·Í›Â˜. ∏ ÂÍ‹ÁËÛË Ì ‚¿ÛË ÙÔÓ ÎÔÈÓfi ÓÔ˘ ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fiÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ ÈÛ¯‡Ô˘Û˜ ÓÔÌÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ ¤¯Ô˘Ó ÂÍÂÏȯı› ÛÙÔ¤Ú·ÛÌ· ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ Ì¤Û· ·fi Û˘Ó¯‹ Î·È ÛÙÂÓfi ¤ÏÂÁ¯Ô. ªÂ ·˘Ù‹ ÙËÓ¤ÓÓÔÈ· «¤¯ÂÈ ·Ô‰Âȯı›». øÛÙfiÛÔ, ·˘Ùfi Â›Ó·È Ï›ÁÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ÙËÓÂÂÍ‹ÁËÛË Ì fiÚÔ˘˜ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ıˆڛ·˜ Ë ÔÔ›· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÂÂÌÂÈÚÈο ÛÙÔȯ›· ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ (Û. viii).

∆¤ÏÔ˜, ÂÓÒ Ë ÂÈÎfiÓ· ÙˆÓ ·ÓıÚÒÈÓˆÓ ˘¿ÚÍÂˆÓ Ô˘ ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È·fi ÙÔ˘˜ ∞ÌÂÚÈηÓÔ‡˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Â›Ó·È ÂΛÓË ÙÔ˘«Î·ÏÔ‡ ·ÓıÚÒÔ˘», ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÙÔ ÔÈÓÈÎfi,¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÌÈ· ÈÔ Î˘ÓÈ΋ ¿Ô„Ë Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ʇÛ˘ ηȷ˘Ù‹ Ë ¿Ô„Ë Ù›ÓÂÈ Ó· ˘ÈÔıÂÙÂ›Ù·È ·fi fiÛÔ˘˜ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ÂÓÙfi˜ ηÈÁÈ· ÙÔ ÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· (King, 1986: 76).

√È „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙË ‚·ÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ·˘ÙÔÙÒÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ) ¤¯Ô˘Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ ÌÈ· ÔÈÎÈÏ›· ÂÚ¢ÓËÙÈÎÒÓÌÂıfi‰ˆÓ ÛÙȘ Ôԛ˜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÌÂϤÙ˜ ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎÒÓ, ÔÈÂÈÙfiȘ Î·È ·Ú¯ÂȷΤ˜ ÌÂϤÙ˜, ηıÒ˜ Î·È ÔÈ ÌÂϤÙ˜ ÌÂÌÔӈ̤ӈÓÂÚÈÙÒÛÂˆÓ (Clifford, 1995: 19-24Ø Davies, 1992). ¶ÔÏÏÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

22

·Ô ‰›‰Ô˘Ó ȉȷ›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô,Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔÌ¤ÓˆÓ ÙˆÓ ÂÈÙfiÈˆÓ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ, ÁÈ· Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘ÓÙȘ ÚԂϤ„ÂȘ ÙÔ˘˜ Î·È ÁÈ· Ó· ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘Ó ıˆڛ˜ Ô˘ ÚÔ‚Ï¤Ô˘ÓÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ Î·È ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó Ì ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi ÙË ÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ Û ÁÂÓÈ·ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ÓÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓËÛ˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È Û ıˆڛ˜ «Ù˘ ÔÏ˘ıÚfiÓ·˜», ÔÈÔԛ˜ fï˜ ÂÈ΢ÚÒÓÔÓÙ·È ·fi ÙË ÓÔËÌ·ÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË (Farrington etal., 1979b: xiii). ŒÓ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ô˘ ÂÓÒÓÂÈ ÔÏϤ˜ „˘¯ÔÏÔÁÈΤ˜¤Ú¢Ó˜ Â›Ó·È Ë ÚÔÙ›ÌËÛ‹ ÙÔ˘˜ Ó· ˘Ô‚¿ÏÏÔ˘Ó Ù· ·ÍÈÒÌ·Ù· ÛÂÛ˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÂÌÂÈÚÈ΋ ¤Ú¢ӷ ηÈ, fiÙ·Ó Â›Ó·È ÂÊÈÎÙfi, Ó· Ù· ÂϤÁ¯Ô˘ÓÂÈÚ·Ì·ÙÈο. ∞˘Ùfi Û˘¯Ó¿ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙË Û˘Ìو̷ÙÈ΋ ηٷÓÔÌ‹·ÙfïÓ, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Ô ÛÎÔfi˜ ÙÔ˘ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜, Û‰ȿÊÔÚ˜ Û˘Óı‹Î˜. √ Clifford (1995) ·Ú¤¯ÂÈ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·ÚÈıÌfiÛ‡Á¯ÚÔÓˆÓ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Î·È ÌÂıfi‰ˆÓ. ¶ÔÏÏÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Ô˘ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ÚÔÛÔÌÔ›ˆÛË Ù›ÓÔ˘Ó ÁÂÓÈο Ó· ÌËÓÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ó ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ ·ÓıÚÒÈÓˆÓ ·ÍÈÒÓ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ Î·È ÛÙËÓ„˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ, Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÙÔ ·Ó ÌÔÚÔ‡Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ó··ÔʇÁÔ˘Ó ÙȘ ÎÚ›ÛÂȘ › ÙˆÓ ·ÍÈÒÓ ÂȉÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ Ù· «ÁÂÁÔÓfiÙ·».

∆· ıˆÚËÙÈο ÌÔÓ٤Ϸ ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Ô˘ ÂÓÛÙÂÚÓ›˙ÔÓÙ·È ÔÈÂÈÚ·Ì·ÙÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙·Ó ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ˆ˜ Ì·‡ÚÔ ÎÔ˘Ù›,ÙËÏÂʈÓÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË Î·È, ÚfiÛÊ·Ù·, ˆ˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÙ‹. ∞˘Ù¿ Ù· ÌÔÓÙ¤Ï·Ô˘ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ·fi ÙË ÓÔÌÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ «ÂχıÂÚ˘‚Ô‡ÏËÛ˘» ·ÔÚÚ›ÊıËÎ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÁÓˆÛÙÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ÂÂȉ‹‰ÂÓ ˘ÔÏÔÁ›˙Ô˘Ó ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ˆ˜ ÛÎÂÙfiÌÂÓË, Û˘Ó·ÈÛı·ÓfiÌÂÓË Î·ÈÈÛÙÂ‡Ô˘Û· ÔÓÙfiÙËÙ· (Clifford Î·È Bull, 1978: 5), ˆ˜ οÔÈÔÓ Ô˘·ÏÏËÏÂȉڿ Ì ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ì ‰˘Ó·ÌÈÛÌfi.

°È· ÔÏÏÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜, ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ̤ÚÔ˜ Ù˘ ‰È·‰Èηۛ·˜ÏËÚÔÊfiÚËÛ˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È ¯ˆÚ›˜ Ó· ÙÔ Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÔ‡Ó ÔÈ¿ÓıÚˆÔÈØ Ô ‰ÈÎËÁfiÚÔ˜, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿, ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙÔÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ˆ˜ ÂχıÂÚ˘ Î·È ÂÓÛ˘Ó›‰ËÙ˘ ‡·Ú͢ Ô˘ÂϤÁ¯ÂÈ ÙȘ Ú¿ÍÂȘ Ù˘ Î·È Â˘ı‡ÓÂÙ·È ÁÈ’ ·˘Ù¤˜. A˘Ùfi Ô˘ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ, Ì‚¿ÛË ÔÏϤ˜ ‰ÈηÛÙÈΤ˜ ·ÔÊ¿ÛÂȘ, ıˆÚ› ˆ˜ «¤Ú·Ó ¿Û˘·ÌÊÈ‚ÔÏ›·˜» Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘fiÙÈ ¤Ó· ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi fiÙ·Ó ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ›‰ÔÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ 5%. ªÈ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ¿Ô„Ë ·˘Ù‹˜ Ù˘ı¤Û˘ ›ӷÈ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ë ‰ÈÛÙ·ÎÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘ Ó··Ó·Ï‡ÛÂÈ ÔÛÔÙÈο fiÛÔ Èı·Ó‹ Ú¤ÂÈ Ó· Ê·›ÓÂÙ·È Ë ÂÓÔ¯‹ οÔÈÔ˘ÁÈ· Ó· ·ÔÊ·Óıԇ̠fiÙÈ Ë fiÔÈ· ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· Ô˘ ÂÓ·Ô̤ÓÂÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

23

‡ÏÔÁË. √ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˜ ÛÙÔ ‰ÈηÛÙ‹ÚÈÔ ÂӉȷʤÚÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ÁÈ· ÌÈ··¿ÓÙËÛË «Ó·È» ‹ «fi¯È» ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· Ô˘ ˘¤‚·Ï οÔÈÔ˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˜fiÙ·Ó Î·Ù·ı¤ÙÂÈ ˆ˜ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ·˜ ÂÓÒ, ÛÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ÂÚ›ÙˆÛË,Ô „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ı· ÓÈÒÛÂÈ ¿ÓÂÙ· ÌfiÓÔ Ì ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «›Ûˆ˜».ÀÔÁÚ·ÌÌ›˙Ô˘Ì fï˜ fiÙÈ ÔÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ Ô˘ ÂӉȷʤÚÔ˘Ó ¤Ó·‰ÈÎËÁfiÚÔ ÌÔÚ› Ó· ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔ ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ·ÚÈ· ÂͤٷÛË ‹ ÙËÓ ·ÓÙÂͤٷÛË. ™ÙËÓ ÚÒÙË Ô ‰ÈÎËÁfiÚÔ˜ÂӉȷʤÚÂÙ·È ÁÈ· οÔÈ· ÈÛÙÔÚ›·, ÂÓÒ ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÂӉȷʤÚÂÙ·È ÁÈ·ÌÔÓÔÏÂÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ «Ó·È» ‹ «fi¯È» (‚Ï. ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 8). ∂›Û˘, ÔȉÈÎËÁfiÚÔÈ ÂÛÙÈ¿˙Ô˘Ó ÛÙȘ ÌÂÌÔӈ̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ô˘ ¯ÂÈÚ›˙ÔÓÙ·ÈÎ·È ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ù˘ οıÂÂÚ›ÙˆÛ˘ ·fi ÙÔ ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ô ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ ÛÎÏËÚ¿ Ó··Ô‰Â›ÍÔ˘Ó ÛÙÔ ‰ÈηÛÙ‹ÚÈÔ fiÙÈ ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ÁÂÓÈ·ԢÌÂ, ÂÓÒ ÔÈ„˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÔÌÈÏÔ‡Ó ÁÈ· ÙË Èı·ÓfiÙËÙ· Ó· Â›Ó·È Î¿ÔÈÔ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi˜·fi ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ.

∂ÎÙfi˜ ·fi ÙȘ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· ηÈÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ (Carson, 1995b), ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÈÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÎÏ¿‰ˆÓ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ÛÙÔ‚·ıÌfi Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È Û ·˘Ùfi Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ÔÓÔÌ·ÛÙ›ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ›ڷ̷. EÈϤÔÓ, οÔÈÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ¤¯Ô˘Ó ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ·ÌÊÈ‚Ôϛ˜ ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ¯ÚËÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÂÏÂÁ¯fiÌÂÓ· ÂÚÁ·ÛÙËÚȷο ÂÈÚ¿Ì·Ù· Ô˘ÂÚÈÔÚ›˙Ô˘Ó, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙË ‰È·‰Èηۛ· ·fiÊ·Û˘ ÙˆÓ ÂÓfiÚΈÓÛ οÔÈÔ˘˜ ÚÔÙ˘¯È·ÎÔ‡˜ ÊÔÈÙËÙ¤˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Ô˘ ‰È·‚¿˙Ô˘Ó ÛÂÌÈ· ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÌÈ·˜ ÔÈÓÈ΋˜ ˘fiıÂÛ˘ ηȷÔÊ·Û›˙Ô˘Ó ÌÂÌÔӈ̤ӷ Û ÌÈ· Îϛ̷η ‰È·‚¿ıÌÈÛ˘ ÁÈ· ÙËÓηٿÏÏËÏË ÔÈÓ‹ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈ‚ÏËı› ÛÙÔÓ Î·ÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ (BrayÎ·È Kerr, 1982Ø King, 1986Ø Konec»ni Î·È Ebbesen, 1992). √ Rabbit(1981) ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ ÙÔ 90% ÙˆÓ ÌÂÏÂÙÒÓ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·Ó Û ‚·ÛÈÎ¿Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Ù˘ ÌÓ‹Ì˘ Âͤٷ˙·ÓÌfiÓÔ ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ‹ ÙËÓ ·Ó¿ÎÏËÛË Û˘ÏÏ·‚ÒÓ ÙÚÈÒÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ.¶ÈÔ ÚfiÛÊ·Ù·, ÔÈ Konec»ni Î·È Ebbesen (1992: 415-16) ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ·ÓfiÙÈ: «E›Ó·È ÂÈΛӉ˘ÓÔ Î·È Êı¿ÓÂÈ ÛÙ· fiÚÈ· Ù˘ ·Ó¢ı˘ÓfiÙËÙ·˜ ÙÔ Ó·ÂÍ¿ÁÔÓÙ·È Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Î·È Ó· Á›ÓÔÓÙ·È Û˘ÛÙ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÓÔÌÈÎfiÛ‡ÛÙËÌ· Ì ‚¿ÛË ÚÔÛÔÌÔÈÒÛÂȘ Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ó Ê·ÈÓfiÌÂÓ··ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘˜ Ï·›ÛÈÔ» (‰ËÏ·‰‹ Ì ‚¿ÛË ÙȘÚÔÛÔÌÔÈÒÛÂȘ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· ‹ ·˘Ù¤˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Óۯ‰ȷÛÙ› ÁÈ· ÙËÓ ÂͤٷÛË ÙˆÓ ·ÏÏËÏÂȉڿÛÂˆÓ ˘„ËÏfiÙÂÚÔ˘

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

24

ÂȤ‰Ô˘). ¶ÚfiÛÊ·Ù˜ ¤Ú¢Ó˜ ÁÈ· ÙÔ ÛÒÌ· ÙˆÓ ÂÓfiÚÎˆÓ (‚Ï.∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 5) ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÚˆÙÔÎfiÏÏÔ˘, Û˘ÓÂÓÙ‡ÍÂȘÛ ‚¿ıÔ˜ Ì ÂÓfiÚÎÔ˘˜ ·ÊÔ‡ Âͤ‰ˆÛ·Ó ÙËÓ ÂÙ˘ÌËÁÔÚ›· ÙÔ˘˜ ÛÂÚ·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ˘Ôı¤ÛÂȘ, ÏÂÙÔÌÂÚ›˜ ÚÔÛÔÌÔÈÒÛÂȘ Ô˘ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ‚ÈÓÙÂÔÛÎÔË̤Ó˜ ‰›Î˜ Î·È ˘ÔΛÌÂÓ· ·fi ÙÔÓηٿÏÔÁÔ ÙˆÓ ÂÓfiÚΈÓ, ·ÎfiÌ· Î·È Ù˘¯·ÈÔÔÈË̤ӷ ÂÈÚ¿Ì·Ù· ÛÙÔ‰›Ô (‚Ï. Heuer Î·È Penrod, 1989). AÓÙ›ÛÙÔȯ·, ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÙˆÓÌ·ÚÙ˘ÚÈÎÒÓ Î·Ù·ı¤ÛÂˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÛÎËÓÔıÂÙË̤ӷ ÁÂÁÔÓfiÙ· Î·È ÊÔÈÙËÙ¤˜ Ô˘ ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙËÓ„˘¯ÔÏÔÁ›·, ηıÒ˜ Î·È ‰Â‰Ô̤ӷ ·Ú¯Â›ˆÓ (‚Ï. ∫ÂÊ¿Ï·È· 2 Î·È 3).

√ King (1986) η٤ÎÚÈÓ ›Û˘ ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· Ô˘·Ô‰›‰Ô˘Ó ÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô,ÈÛ¯˘ÚÈ˙fiÌÂÓÔ˜ fiÙÈ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· Ù¿ÛË ˘ÂÚÂÎÙ›ÌËÛ˘ Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ Ù˘,fiÙÈ Ë ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ ˆ˜ «Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ» Î·È ËÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Û ·˘ÙÔ‡˜ ÂÈÚ·Ì·ÙÈÎÒÓ Ù¯ÓÈÎÒÓ Î·È ÛÙ·ÙÈÛÙÈÎÒÓ ÌÂıfi‰ˆÓ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ù¤ÛÛÂÚ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·Ø ÔÓÔÌ·ÛÙÈο ÙËÓ¤ÏÏÂÈ„Ë ÚfiÛ‚·Û˘, ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·, ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ·ÁÂÓ›Î¢Û˘ Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ˘ (Û. 31). ∂›Û˘, ÈÛ¯˘Ú›ÛÙËÎÂfiÙÈ Ë ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ÛÙ‹ÚÈÍË ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ÚÔÛÔÌÔ›ˆÛËÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Ó· ÂÛÙÈ¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰È·ÙÔÌÈΤ˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ ¯ˆÚ›˜ Ó· Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ˘fi„Ë ÙÔÎÔÈÓˆÓÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È, fiÙÈ Ë ·Ú¯‹ Ù˘‰È·„¢ÛÈÌfiÙËÙ·˜ [ÌÈ·˜ ıˆڛ·˜] ÙÔ˘ Karl Popper ¤¯ÂÈ ‰Âȯı› ·fiÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡ÌÂÓÔÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· ÙÔÓ Î·ıÔÚÈÛÌfi ÌÈ·˜ ıˆڛ·˜ ˆ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜. EÈϤÔÓ,Ô King ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ› ÏfiÁÔÈ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÔÈÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Û˘Ó¤¯ÈÛ·Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋̤ıÔ‰Ô ˆ˜ ÙËÓ Î‡ÚÈ· ‹ ÌÔÓ·‰È΋ ̤ıÔ‰Ô ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Â›Ó·È: (·) Ë ÂÔ›ıËÛË ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ fiÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋˜ ÌÂıfi‰Ô˘ ÙÔ‡˜ ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ÈÛ¯˘Ú›˙ÔÓÙ·È fiÙÈ ‰ÚÔ˘Ó«ÂÈÛÙËÌÔÓÈο» fiÙ·Ó Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÔ‡Ó ÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ ÙÔ˘˜, (‚) Ë ·Ó¿ÁÎËÔ˘ ÓÈÒıÔ˘Ó ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÁÈ· ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Î·È ·Ô‰Ô¯‹, Î·È (Á) ËÂÔ›ıËÛË ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Èı·ÓfiÙËÙ˜·Ô‰Ô¯‹˜ Î·È ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ˘ ˆ˜ «ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ˜» fiÙ·Ó Ê·›ÓÔÓÙ·È«ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜». ∆ÂÏÈο, ÓÂÔÌ·ÚÍÈÛÙ¤˜ ÎÚÈÙÈÎÔ› Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ Ù˘ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋˜ ÌÂıfi‰Ô˘ (Wexter, 1983) «·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„ËÚÔÛÔ¯‹˜ ÛÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ ˆ˜ÔÏÈÙÈ΋˜ Ú¿Í˘ Ô˘ ÚÔηÏÂ›Ù·È ·fi ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

25

ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Û˘ÛÎÔÙ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Î·È ÙÔÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ·ÏÏËÏ›‰Ú·Û˘» (King, 1986: 103). √King Û˘ÓËÁÔÚ› ˘¤Ú Ù˘ «Î·Ù¿ÚÁËÛ˘ ÙˆÓ ÂÚÈÔÚÈÛÙÈÎÒÓ Î·È·˘ÙԉȢڢÓfiÌÂÓˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ Ù˘ “ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜” ¤Ú¢ӷ˜, ÔÈ Ôԛ˜Ù›ÓÔ˘Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ ÛËÌÂ›Ô ÂÎΛÓËÛ˘ ÁÈ· fi,ÙÈ ıˆÚ›ٷÈÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›·» (Û. 82). Èڛ˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›·, ·ÚÎÂÙÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ı·‰È·ÊˆÓÔ‡Û·Ó ÙfiÛÔ Ì ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ¤¯ÂÈ Ô Wexter (1983) ÁÈ· ÙÔ˘˜›‰ÈÔ˘˜ Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›· Â›Ó·È ·Ó·ÌÂÌÂÈÁ̤ÓÔÈ Û ÌÈ· ÔÏÈÙÈÎ‹Û˘ÓÂÓÔ¯‹ Ô˘ ‰È·Ó¤ÂÙ·È ·fi ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË È‰ÂÔÏÔÁ›·, fiÛÔ Î·È ÌÂÙËÓ ÚÔÙÚÔ‹ ÙÔ˘ King (1986) Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÛÙȘ¤Ú¢Ӥ˜ ÙÔ˘˜ ÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ÂıÓÔÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜.

ƒ›¯ÓÔÓÙ·˜ ʈ˜ ÛÙÔ˘˜ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ë ÌÂϤÙË ÙˆÓÌ·ÚÙ˘ÚÈÎÒÓ Î·Ù·ı¤ÛÂˆÓ Û Ù¯ÓËÙ¤˜ Û˘Óı‹Î˜ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘, ÔÈ CliffordÎ·È Bull (1978) ˘ÂÓı‡ÌÈÛ·Ó ÛÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ ÙÔ˘˜ fiÙÈ ·˘ÙÔ‡ ÙԢ›‰Ô˘˜ Ë ¤Ú¢ӷ ÌÔÚ› Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Ó· ÚÔ¿ÁÔ˘ÓÁÓÒÛË Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ·ÓÙ›ıÂÙË Ì ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·,fiˆ˜ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ÂÈÚÚÔ‹˜ Ù˘ Ê˘ÛÈÔÏÔÁÈ΋˜ ‰È¤ÁÂÚÛ˘ ÛÙËÓ·ÎÚ›‚ÂÈ· Ù˘ ·Ó¿ÎÏËÛ˘. MÈ· ıˆڛ· Ù˘ ·Ó¿ÎÏËÛ˘ ‹ οı ¿ÏÏË„˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ıˆڛ· ÁÈ· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ·˘Ùfi Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ηٿʈڷ·Î·Ù¿ÏÏËÏË ¤Ú¢ӷ Ôχ ‰‡ÛÎÔÏ· ÌÔÚ› Ó· ÏËÊı› ÛÔ‚·Ú¿ ˘fi„Ë·fi ÙÔ˘˜ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜8.

™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ˘˜ Hermann Î·È Gruneberg (1993: 55), ÛÙË ‰ÂηÂÙ›·ÙÔ˘ 1990 ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ù˘ ÌÓ‹Ì˘ ‰ÂÓ ıˆÚÔ‡Ó Ï¤ÔÓ fiÙÈ Ë‰È·‰Èηۛ· ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ ÌÔÚ› ‹ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÂÛ˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· ÁÂÓÈ·ÛÈÌ· ÛÙÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ, ÁÈ·Ù› ËÔÈÎÔÏÔÁÈ΋ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· ÙˆÓ ÂÚ¢ÓÒÓ Ù˘ ÌÓ‹Ì˘ Â›Ó·È ˙‹ÙËÌ· Ô˘ ¤¯ÂÈÛ ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi Ï˘ı›. √È Hermann Î·È Gruneberg ÚÔÙ›ÓÔ˘Ó: «∂›Ó·ÈϤÔÓ Î·ÈÚfi˜ Ó· ÎÈÓËıԇ̠¤Ú· ·fi ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ÔÈÎÔÏÔÁÈ΋˜ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·˜… ÛÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ÏÔÁÈο ηٿÏÏËÏÔ ˙‹ÙËÌ· —ÛÙËÓÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓË ¤Ú¢ӷ». ŒÙÛÈ, ÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÛÙ· Ù¤ÏË Ù˘‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1990 ·Ô‰›‰Ô˘Ó ÛËÌ·Û›· ÛÙ· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ Davies (1992),fiÙÈ ‰ËÏ·‰‹:

∫·ÌÈ¿ ÂÚ¢ÓËÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ú¤¯ÂÈ ·Ê’ ·˘Ù‹˜ ÌÈ··ÍÈfiÈÛÙË ‚¿ÛË ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÁÈ· ÙË ÓÔÌÔıÂÛ›· ‹ ÁÈ· ÙË ‰ÈÎËÁÔÚ›·. ∆·ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ú¤ÂÈ Ì¿ÏÏÔÓ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛıÔ‡Ó ·fi ¿ÏϘÚÔÔÙÈΤ˜, Ë Î·ıÂÌÈ¿ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ·ÔÙÂÏ› ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

26

Û˘Ì‚È‚·ÛÌfi ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÔÈÎÔÏÔÁÈ΋ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· Î·È ÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋·˘ÛÙËÚfiÙËÙ· (Û. 265).

ŒÓ·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô fiÙ·Ó Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È ÌÂÙÔ ‰›Î·ÈÔ ·Ó·Î‡ÙÔ˘Ó ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Â›Ó·È ÂÂȉ‹, fiˆ˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ô Lösel(1992), ÁÈ· ÙÔÓ „˘¯ÔÏfiÁÔ Ë ÏËıÒÚ· ıˆÚÈÒÓ Î·È ÚÔÔÙÈÎÒÓ ÛÙÔ˘˜ÎfiÏÔ˘˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘ Â›Ó·È ˙‹ÙËÌ· Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ. ™ÙÔ ‰›Î·ÈÔfï˜, Ô Î‡ÚÈÔ˜ ÛÙfi¯Ô˜ Â›Ó·È Ë ÔÌÔÈÔÌÔÚÊ›· Î·È Ë ·ÔÊ˘Á‹ Ù˘·ÓÔÌÔÈfiÙËÙ·˜. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ ıˆÚÔ‡Ó ÙȘ ÔÏ˘¿ÚÈı̘·fi„ÂȘ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ·ÓÙÈÊ·ÙÈΤ˜. ∞ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·˜ ˆ˜ ı·٤˜ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ˆ˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔÊ·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ηÏÔ‡ Û·Ì·Ú›ÙË (‰ËÏ·‰‹ ·ÚÂÌ‚·›ÓÔÓÙ·˜ ÁÈ· ÙËÛ˘Ó‰ÚÔÌ‹ ‹ ÁÈ· ÙËÓ ¤ÎÎÏËÛË ‚Ô‹ıÂÈ·˜ ̆ ¤Ú fiÛˆÓ ÙËÓ ¤¯Ô˘Ó ·Ó¿ÁÎË —‚Ï. Kidd, 1985, ÁÈ· ÌÈ· ÂÈÛÎfiËÛË), ‰È·ÈÛÙÒÓÔ˘Ì fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‰‡Ô·ÏÏËÏÔÛ˘ÁÎÚÔ˘fiÌÂÓ· ÌÔÓ٤Ϸ Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛˆÓ. ∞fi ÙË ÌÈ· ÔÈÌÂϤÙ˜ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋˜ ÚÔÛÔÌÔ›ˆÛ˘ ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘ (‚Ï. Latane ηÈDarley, 1970) ¤¯Ô˘Ó ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ÙÔ ÌÔÓÙ¤ÏÔ Ù˘ ÁÓˆÛÙÈ΋˜‰È·‰Èηۛ·˜ Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛˆÓ. ™‡Ìʈӷ Ì ·˘Ùfi ÙÔ ÌÔÓÙ¤ÏÔ, ÔÈ¿ÓıÚˆÔÈ Â›Ó·È ÔÚıÔÏÔÁÈÛÙÈο ˘ÔΛÌÂÓ· Ô˘ Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ·ÔÊ¿ÛÂÈ˜Î·È Î·Ù·Ï‹ÁÔ˘Ó Ó· ·Ú¤Ì‚Ô˘Ó ¿ÌÂÛ· ‹ ¤ÌÌÂÛ· Û ÌÈ· ηٿÛÙ·ÛˤÎÙ·ÎÙ˘ ·Ó¿Á΢ ÌÂÙ¿ ·fi ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·ÔÊ¿ÛˆÓ: Â¿Ó ¤Ó· ÁÂÁÔÓfi˜Û˘ÓÈÛÙ¿ ‹ fi¯È ¤ÎÙ·ÎÙË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË, Â¿Ó Î¿ÔÈÔ˜ ¤¯ÂÈ ÚÔÛˆÈ΋¢ı‡ÓË ÁÈ· Ó· ·Ó·ÌÂȯı› Î·È Ù¤ÏÔ˜, Â¿Ó Ù· ÔʤÏË ˘ÂÚ‚·›ÓÔ˘Ó ÙÔÎfiÛÙÔ˜ Ù˘ ·Ú¤Ì‚·Û˘. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÁÈ·ÙËÓ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ ı·ً, ÙÔ ÔÔ›Ô ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÛÂÂÈÚ·Ì·ÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜ (‚Ï. Piliavin et al., 1981) Î·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÛÂÛ˘ÓÂÓÙ‡ÍÂȘ Ì ¿ÙÔÌ· Ô˘ ·ÚÂÓ¤‚ËÛ·Ó ËÚˆÈο ηٿ ÙË ‰È¿Ú·ÍËÚ·ÁÌ·ÙÈÎÒÓ ÂÁÎÏËÌ¿ÙˆÓ Î·È ÛÂ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ Ì ¿ÙÔÌ· Ô˘ ‰ÂÓ·ÚÂÓ¤‚ËÛ·Ó (‚Ï. Houston, 1980), ÙÔ ÔÔ›Ô ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙËӷڤ̂·ÛË ˆ˜ «·ÚÔÚÌËÙÈ΋» ΛÓËÛË Ô˘ ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÌÈ· ÛÂÈÚ¿¤ÏÏÔÁˆÓ ·ÔÊ¿ÛˆÓ. ªÈ· ‚·ÛÈ΋ ˘fiıÂÛË ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ (‚Ï. Luntz ηÈHambly, 1992) Â›Ó·È fiÙÈ Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ·ÚÔ¯‹˜ ‚Ô‹ıÂÈ·˜ Â›Ó·È ÙÔ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÌÈ·˜ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜ Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛˆÓ.øÛÙfiÛÔ, Ë Û¯ÂÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ·Ú¤¯ÂÈ ·ÓÙÈÎÚÔ˘fiÌÂÓ˜·fi„ÂȘ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ˘fiıÂÛ˘ ÂÚ›·Ú¤Ì‚·Û˘ ÙÔ˘ ı·ً, ÌÈ· ηٿÛÙ·ÛË Ô˘ ‰ÂÓ ‚ÔËı¿ fiÛÔ˘˜Û˘ÓËÁÔÚÔ‡Ó ˘¤Ú Ù˘ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ‰È·Ù¿ÍÂˆÓ ÁÈ· ·Ú¿ÏÂÈ„ËÛ˘Ó‰ÚÔÌ‹˜ ÛÙÔ ÔÈÓÈÎfi ‰›Î·ÈÔ ÂÓÓfiÌˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ fiˆ˜ ·˘ÙÒÓ Ù˘

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

27

∞ÁÁÏ›·˜ Î·È Ù˘ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·˜ Ô˘ ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ·ÚfiÌÔȘ‰È·Ù¿ÍÂȘ (‚Ï. Geis, 1991).

√ Greer (1971) ÂÊÈÛÙ¿ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ·ÚÎÂÙÔ›„˘¯ÔÏfiÁÔÈ Ô˘ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó ·fi ÌfiÓÔÈ ÙÔ˘˜ Ó· ÂÚ¢ӋÛÔ˘Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù·ÓÔÌÈ΋˜ ʇÛ˘ ¤¯Ô˘Ó ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË ¿Ô„Ë ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ÛÙfi¯ˆÓ ηÈ,ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ Ì·ÚÙ˘ÚÈÎÒÓ Î·Ù·ı¤ÛÂˆÓ ÁÈ··Ú¿‰ÂÈÁÌ·, «·ÔÙ˘Á¯¿ÓÔ˘Ó Ó· ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÔÏ˘ÏÔÎfiÙËÙ· Î·È ÙËÛ˘ÓıÂÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ ÁÈ· ÙË Ï‹„Ë ÙˆÓ Î·Ù·ı¤ÛˆӅ[ηÈ] Ù›ÓÔ˘Ó Ó· ·Ú·‚Ï¤Ô˘Ó ÙȘ ÓÔÌÈΤ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ÙÔ˘˜, ÂÓÒ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÂÚÈ̤ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ ı··ÓÙÈÌÂÙˆÈÛıÔ‡Ó ˆ˜ ÂÓ ‰˘Ó¿ÌÂÈ ÛˆÙ‹Ú˜ Ù˘ ·ÎÂÚ·ÈfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ÓÔÌÈÎÔ‡ ·ÁÁ¤ÏÌ·ÙÔ˜». ∆Ô Û¯fiÏÈÔ ÙÔ˘ Greer ‚Ú›ÛÎÂÈ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ›ÎÔÛȤÍÈ ¯ÚfiÓÈ· ·ÚÁfiÙÂÚ· Û ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·ÚÈıÌfi „˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓÒÓ,fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ÂfiÌÂÓ· ÎÂÊ¿Ï·È· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘.

H Lloyd-Bostock (1981b) ¤ÛÙËÛ ›Û˘ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Û ¤Ó·¿ÏÏÔ Úfi‚ÏËÌ· ÂÎÙfi˜ ·fi ·˘Ùfi Ù˘ ÂÍ·ÁˆÁ‹˜ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ¿ÙˆÓ ·fiÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ˙ˆ‹, ΢ڛˆ˜ ηٿ ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ÁÂÓÈÎÒÓ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Û ÌÂÌÔӈ̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ.πÛ¯˘Ú›ÛÙËΠfiÙÈ: «∂›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Û ÂȉÈΤ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·fi ÙË ÌÈ· Î·È ÛÙȘ ÁÂÓÈÎÂ˘Ì¤Ó˜ÂÊ·ÚÌÔÁ¤˜ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÔÏÈÙÈ΋˜ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË. √È ÂÊ·ÚÌÔÁ¤˜Û ÌÂÌÔӈ̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ (Î·È Û˘ÓÂÒ˜ Ù· ÛÙÔȯ›· Ô˘ ·Ú¤¯Ô˘ÓÔÈ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ˜) Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÈΛӉ˘Ó˜» (Û. 17). H Lloyd-Bostock ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ ›Û˘ fiÙÈ ÂÓÒ ÔÈ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔ „˘¯ÔÓÔÌÈÎfi ‰›ÔÂ›Ó·È ·Ú¿ÏÏËϘ Ì ÙȘ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, ËÛ¯ÂÙÈο ÌÂÁ¿ÏË Ù·¯‡ÙËÙ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· ·ÏÏ¿˙ÂÈ Ë „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ÁÓÒÛËÎ·È ·ÓÙÈηı›ÛÙ·ÓÙ·È ÔÈ ·Ô‰ÂÎÙ¤˜ ıˆڛ˜ ÌÂÈÒÓÂÈ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋¯ÚËÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÒÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ. Ÿˆ˜ ‹‰Ë ·Ó·Ê¤ÚıËÎÂ,ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô ÓÔÌÈÎfi ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ÂÓÛ˘Ó›‰ËÙÔÓÔ˘. Ÿˆ˜ ÛˆÛÙ¿ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ë Lloyd-Bostock (1981b), ·˘Ùfi ÙÔÌÔÓÙ¤ÏÔ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ηٷÚÁËı› ÂÓfi„ÂÈ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘.EÈÚfiÛıÂÙ·, ·ÎfiÌ· Î·È Î¿ÔÈÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ¤¯Ô˘Ó ·ÓÙÈÙ·¯ı› Û ·˘Ù‹ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, King, 1981) ÁÈ·Ù› ÙÔ ˙‹ÙËÌ· «·Ó ÙÔ ÓÔÌÈÎfiÌÔÓÙ¤ÏÔ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÏÏ¿ÍÂÈ ÙÂÏ›ˆ˜ Â›Ó·È ÌÈ· ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ ÎÚ›ÛË Î·È fi¯È¤Ó· ÂÚÒÙËÌ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ·Ó Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· ‹ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·ÈÂÌÂÈÚÈο Û ÛÙ·ıÂÚfiÙÂÚË ‚¿ÛË» (Lloyd-Bostock, 1981b: 19).

ªÈ· ¿ÏÏË ÂÍ‹ÁËÛË ÁÈ· ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÛÙËÌ· Ô˘ ¯ÚÂÈ¿ÛÙËΠÒÛÙ ˄˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ Ó· Ù‡¯ÂÈ ·Ô‰Ô¯‹˜ ·fi „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ηÈ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

28

‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, ηıÒ˜ ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ˜ ÛÙÔ‰ÈηÛÙ‹ÚÈÔ, ‚Ú›ÛÎÔ˘Ó fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ‰È·¯ÂÈÚÈÛıÔ‡Ó ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁÈο‰ÈÏ‹ÌÌ·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙËÓ ÂÌÈÛÙ¢ÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓÂÏ·ÙÒÓ ÙÔ˘˜ (‚Ï. Haward, 1981). √ Toch (1961: 19)9, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘Legal and Criminal Psycho logy, ÚÔÂȉÔÔ›ËÛ ÁÈ· ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔηٿ¯ÚËÛ˘ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, fiˆ˜ Û˘Ó¤‚Ë Ì ÙËÓ „˘¯È·ÙÚÈ΋ (‚Ï.Szazz, 1957). µ¤‚·È·, ˘¿Ú¯ÂÈ Ô ÂÈϤÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ˜ ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Ó·‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ÙËÓ ÂÌÂÈÚÔÁÓˆÌÔÛ‡ÓË ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ‰È·Ù˘ÒÓÔ˘Ó Â˘ÓÔ˚΋ÁÓÒÌË Û ÌÈ· ÓÔÌÈ΋ ˘fiıÂÛË ÁÈ· ÙÔÓ ÂÏ¿ÙË Ô ÔÔ›Ô˜ ı· ÏËÚÒÛÂÈÙËÓ ·ÌÔÈ‚‹ ÙÔ˘˜. ∏ ÂÌÂÈÚ›· ÛÙȘ ∏¶∞ ¤¯ÂÈ ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ Ô ÙÔ̤·˜ ÙÔ˘ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ· „˘¯ÔÏfiÁÔ˘ ÛÙ· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ· (‚Ï. ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 7) ÌÔÚ›ӷ Â›Ó·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ¯Ú˘ÛˆÚ˘¯Â›Ô.

2. ¢˘ÛÎÔϛ˜ ÚÔ˜ Â›Ï˘ÛË

K·Ù¿ ·ÚÎÂÙ¿ ÂӉȷʤÚÔÓÙ· fï˜ ÙÚfiÔ, Ô Lösel (1992: 11-12) Ì·˜˘ÂÓı˘Ì›˙ÂÈ: «¶·Ú¿ ÙËÓ ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÂÓı·ÚÚ˘ÓÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ÚfiÛÊ·Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, ·ÚÎÂÙ¿ Â›Ó·È Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ¤¯Ô˘Ó ÂÈÏ˘ı›». ªÂٷ͇ ¿ÏψÓ, ÙÔÓ›˙ÂÈ ÙË ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ·ÎfiÏÔ˘ıˆÓ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ:

2.1. ∏ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜

O Lösel ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ·ÓÈÛÔÚÚÔ›· ÛÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ô˘·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙ· ‰È¿ÊÔÚ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜. °È··Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÔÈ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ¤¯Ô˘Ó ÂÈÎÂÓÙÚÒÛÂÈ ÙÔÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ Ì·ÚÙ˘ÚÈΤ˜ ηٷı¤ÛÂȘ Î·È ¤¯Ô˘Ó ·ÁÓÔ‹ÛÂÈ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ·ÛÙÈÎÔ‡ ‰Èη›Ô˘ ‹ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Ù˘ ÎˉÂÌÔÓ›·˜, ÙȘ‰ÈÂıÓÈΤ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ ‹ ÙËÓ ÔÏ˘ÂıÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ.

2.2. ∏ ı¤ÛË Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›·

º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÌfiÓÔ ¤Ó· ÌÈÎÚfi ÔÛÔÛÙfi „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÛÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ¯ÒÚ˜ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ∏ ‰È·›ÛÙˆÛË ·˘Ù‹›Ûˆ˜ ‰ÂÓ ÂÎÏ‹ÛÛÂÈ ÂÓfi„ÂÈ ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ fiÙÈ, fiˆ˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ô Lösel(1992: 13-14), Ë ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ‰ÂÓ ·Ó‹ÎÂÈ ·ÎfiÌË ÛÙÔ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

29

‰›Ô Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡ÓÙÔ˘˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÂÙÂÚÔÁÂÓ‹.

2.3. ∏ Û¯¤ÛË Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Ì ÙË ÓÔÌÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ú¿ÍË

√ Lösel (1992: 15) ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÔÚı¿ fiÙÈ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌ· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙË Û¯¤ÛË Ù˘ Ì ÙËÓÂÈÛÙ‹ÌË ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ηÈ, ¿Óˆ ·fi fiÏ·, Ì ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· ÙÔ˘ÓÔÌÈÎÔ‡. Ÿˆ˜ ‰È·Ê·›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ·ÚfiÓ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, ·˘Ù‹ Ë Û¯¤ÛË·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ‰ÂÓ ÛÙÂÚÂ›Ù·È Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂˆÓ (‚Ï. King, 1986Ø Melton etal., 1987). µ¤‚·È·, Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ‰È·Ê¤ÚÂÈ ·fi ¯ÒÚ· Û ¯ÒÚ·. ™Â·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·, ÔÈ ∏¶∞ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È ¤ÙÔÈ̘ Ó·Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ó ÙÔ Ì¿ıËÌ· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙȘ NÔÌÈΤ˜™¯ÔϤ˜ Î·È ¤¯Ô˘Ó Ì¿ÏÈÛÙ· ȉڇÛÂÈ ¤‰Ú˜ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ™ÙÔ∏ӈ̤ÓÔ µ·Û›ÏÂÈÔ ˘‹Ú¯Â ÁÈ· ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ· ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙÔ ∆Ì‹Ì·EÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ¡ÔÌÈ΋˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ˘˜ ÎfiÏÔ˘˜ Ù˘µÚÂÙ·ÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ æ˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ŸÌˆ˜ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·, ÙÔ∫ÔϤÁÈÔ ÙˆÓ ¢ÈηÛÙÈÎÒÓ æ˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ù˘ ∞˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó‹˜ æ˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜∂Ù·ÈÚ›·˜, Ì ÙËÓ ÔÚıfi‰ÔÍË ÚÔÛ¯ÒÚËÛË ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÛÙËÓÎÏÈÓÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ˆ˜ ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· fiÔÈÔÓ ı¤ÏÂÈ Ó· ·ÔηÏ›ٷȉÈηÛÙÈÎfi˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˜, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ¤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ· ·Ú¿Û¯ÂÈ ·ÚÎÂÙ‹ÂÓı¿ÚÚ˘ÓÛË ÁÈ· ÙËÓ ·˘ı‡·ÚÎÙË ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÂÁÎÏËÌ·ÙÔÏÔÁÈ΋˜ ηÈÙ˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜. ªÔÚ› Ó· ÈÛ¯˘ÚÈÛı› οÔÈÔ˜ fiÙÈ ·˘Ù‹ ËÌ˘ˆÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ·ÔÎÏ›ÂÈ, ÁÈ··Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÙÔ˘˜ ÁÓˆÛÙÈÎÔ‡˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜, fiˆ˜ ηÈÙÔ˘˜ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ Ô˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÛËÌ·ÓÙÈο ÛÙËÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›·, ·Ôı·ÚÚ‡ÓÂÈ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÙfiÛÔ Û ÚÔÙ˘¯È·Îfi fiÛÔ Î·È Û ÌÂÙ·Ù˘¯È·Îfi ›‰ÔÎ·È ÙÂÏÈο ¤¯ÂÈ Î·Ù·Ó›ÍÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ‰›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›·. ∂˘Ù˘¯Ò˜, Ô Ú˘ıÌfi˜ ·Ó¿Ù˘Í˘ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ¤¯ÂÈÂÈÙ·¯˘Óı› Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· Î·È Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ì ÁÔÚÁÔ‡˜Ú˘ıÌÔ‡˜.

2.4. ¡¤· „˘¯ÔÏÔÁÈο Â˘Ú‹Ì·Ù· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌˆÓ ıÂÛÌÒÓ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘

√È Úfi‰Â˜ ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘ Á˘ÚÓÔ‡Ó Ôχ ·ÚÁ¿ fiÙ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ·ÏÏ·Á¤˜Î·È ‰ÂÓ ÂÎÏ‹ÛÛÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Û˘¯Ó¿ ··ÈÙÂ›Ù·È ¯ÚfiÓÔ˜ ÁÈ· Ó·

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

30

·ÔÙ˘ˆıÔ‡Ó ÛÙË ÓÔÌÔıÂÛ›· ‹ ÁÈ· Ó· ÏËÊıÔ‡Ó ˘fi„Ë ·fi ÙÔ˘˜‰ÈηÛÙ¤˜ ‹ ÙË ÓÔÌÔÏÔÁ›· Ù· Ó¤· Î·È ÙÂÎÌËÚȈ̤ӷ Â˘Ú‹Ì·Ù· ÙˆÓ„˘¯ÔÏfiÁˆÓ (Lösel, 1992: 16).

2.5. ∂ÌÂÈÚÈο ÂÈÚ¿Ì·Ù· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ·Ú¯ÒÓ ›Û˘ ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛ˘ Î·È ÚÔηıÔÚÈṲ̂Ó˘ ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›·˜

∆¤ÏÔ˜, Ô Lösel ÂÊÈÛÙ¿ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Û ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÂÚÈÔÚÈÛÌfi Ô˘ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÛÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜: ÏfiÁˆ Ù˘ ¤ÌÊ·Û˘ ÛÙËÓ ›ÛËÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË ·ÚfiÌÔÈˆÓ ÂÚÈÙÒÛÂˆÓ Î·È Ù˘ ÚÔηıÔÚÈṲ̂Ó˘‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›·˜ ÛÙÔ ‰ÈηÛÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó·Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó Î¿ÔÈ· ÂÈÚ¿Ì·Ù· Ô˘ ı· ÂÈı˘ÌÔ‡Û·Ó (Û. 16).¶·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ù¤ÙÔÈˆÓ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ Â‰›Ô˘ Â›Ó·È Ë ÂÈ‚ÔÏ‹ ÔÈÓÒÓ ÛÂηٷ‰ÈηÛı¤ÓÙ˜ ·fi Ù· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ· ‹ Ë ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÛÙËÓ Î·ÎÔÔ›ËÛËÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ (Û. 16).

ŒÓ· ¿ÏÏÔ Úfi‚ÏËÌ· Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÂÈÏ˘ı› Â›Ó·È Ë ÈÛ¯˘Ú‹ Ù¿ÛË ÙˆÓÓÔÌÈÎÒÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ó· ηÙ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ·fi ÙË Ì¤ıÔ‰Ô Î·È fi¯È ·fi ÙÔÊ·ÈÓfiÌÂÓÔ Î·È Ó· ÌËÓ ¤¯Ô˘Ó ÁÓÒÛË ·fi ÚÒÙÔ ¯¤ÚÈ ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÂÚ¢ÓÔ‡Ó. ∞˘Ù‹ Ë ÁÓÒÛË ÌÔÚ› Ó· ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛı› ̤ۈÙ˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯È΋˜ ·Ú·Ù‹ÚËÛ˘, Ù˘ ÂÈÙfiÈ·˜ ¤Ú¢ӷ˜ ηÈ/‹Û˘ÓÂÓÙ‡ÍÂˆÓ Ì ÙÔ˘˜ ·ÚÈÔ˘˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ ÁÈ· ·ÚΤ˜ ¯ÚÔÓÈÎfi‰È¿ÛÙËÌ·. AÓÙ’ ·˘ÙÒÓ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·ÈÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ÚÔÛÔÌÔ›ˆÛË ˆ˜ ÙËÓ ÈÔ Û‡ÓÙÔÌË Ô‰fi ÚÔ˜ ÙËÁÓÒÛË (King, 1986: 91). ∆ÂÏÈο, Ù· ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·Ù· Ù˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜¤Ú¢ӷ˜ Â›Ó·È ÈÔ Èı·Ófi Ó· Á›ÓÔ˘Ó ·Ô‰ÂÎÙ¿ ·fi ̤ÏË ÙÔ˘ ÓÔÌÈÎԇ·ÁÁ¤ÏÌ·ÙÔ˜, ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡˜ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ Î·È ˘Â‡ı˘ÓÔ˘˜ ÁÈ· ¯¿Ú·ÍËÔÏÈÙÈ΋˜ ·Ó ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Âȉ›ÍÔ˘Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÂÍÔÈΛˆÛË Ì ÙÔ‰›Î·ÈÔ Î·È ÙȘ ‰È·Ù¿ÍÂȘ Ù˘ ÓÔÌÔıÂÛ›·˜ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ Î·È Ì ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ıˆÚËÙÈΤ˜ Ù¿ÛÂȘ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ÓÔÌÈ΋˜ ıˆڛ·˜ (‚Ï. Davies, 1994), ·ÓÙ› Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó Ì˘ˆÈο ÙÔÓÔÌÈÎfi ˙‹ÙËÌ·. Ÿˆ˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÛÙÔ ∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 5, ÔÈ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ›Î·È ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ ¤¯Ô˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· Ó· Ô˘Ó ÁÈ· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓÂÓfiÚÎˆÓ ·fi ·ÏÒ˜ ÙË Ê‡ÛË Ù˘ ‰È·‰Èηۛ·˜ Ï‹„˘ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ Ô˘ÛÙËÚ›˙ÂÈ ÙȘ ÂÙ˘ÌËÁÔڛ˜ ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ÂÓfiÚΈÓ. EÈϤÔÓ,·ÍÈÔÔÈÒÓÙ·˜ Ù· ÂÚ¢ÓËÙÈο ÙÔ˘˜ Â˘Ú‹Ì·Ù·, ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Ú¤ÂÈ Ó·ÂÓı·ÚÚ‡ÓÔ˘Ó «ÙÔÓ ÂÔÈÎÔ‰ÔÌËÙÈÎfi ‰È¿ÏÔÁÔ ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ÓÔÌÔÏÔÁÈ·ÎÒÓıÂÌ¿ÙˆÓ ˙ˆÙÈÎÔ‡ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·» Î·È fi¯È Ó· ·Ê‹ÓÔ˘ÓÌ¿ÏÏÔÓ Û˘ÌÊÂÚÔÓÙÔÏÔÁÈο ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ Ó· ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘„˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ (Stephenson, 1995: 136).

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

31

3. §fiÁÔÈ ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜

¶·Ú¿ ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÛÙÔ‰›Î·ÈÔ, ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ô˘ ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· ·fi ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„ËÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰‡Ô ·ÁÁ¤ÏÌ·Ù· Î·È ÙË Û˘ÓÙÚ¤¯Ô˘Û··Ô˘Û›· Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ (Farrington et al., 1979b), ›ӷțۈ˜ ·ÈÛÈfi‰ÔÍÔ Ó· ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ ÙÔ Â‰›Ô ‰Ú¿Û˘ Ù˘„˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ¤¯ÂÈ ‰È¢ڢÓı› ÛËÌ·ÓÙÈο ¤Ú· ·fi ÙÔ ÚÒÈÌÔÂӉȷʤÚÔÓ Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÔÈÓÈÎÔ‡ ‰Èη›Ô˘ ÁÂÓÈο Î·È ÁÈ·ÙȘ Ì·ÚÙ˘ÚÈΤ˜ ηٷı¤ÛÂȘ Î·È ¿ÏϘ ‰ÈηÛÙÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ÂȉÈÎfiÙÂÚ· (Lloyd-Bostock, 1981a: ix). Ÿˆ˜ Ì·˜ ÂÓËÌÂÚÒÓÂÈ Ô Lösel(1992: 10), Ù· ÚfiÛÊ·Ù· ¯ÚfiÓÈ· ¤¯ÂÈ ·ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙ› ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·‡ÍËÛËÙ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ù˘ÂÈÏÈÎÚ›ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ ÊÔÚÔÏÔÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ÔÏÈÙÒÓ (‚Ï. Hessing et al., 1988)Î·È Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ·ÛÙÈο ·‰È΋̷ٷ(Wiener and Small, 1992). ∂›Û˘, Û‹ÌÂÚ· Â›Ó·È ÁÂÓÈο ·Ô‰ÂÎÙfi fiÙÈ ËÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ó·Áη›Ô Ó· ›ӷÈ, fiˆ˜ Û˘¯Ó¿ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ,¤Ó· ÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓÔ Â‰›Ô (Lloyd-Bostock, 1981b, 1988): M ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·,Ë ·Í›· Ù˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÙfiÛÔ ıˆÚËÙÈ΋ fiÛÔÎ·È Ú·ÎÙÈ΋, ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ ÙfiÛÔ ÙˆÓ ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ fiÛˆÓ Î·È ÙˆÓ·Î·‰ËÌ·˚ÎÒÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Î·È ÓÔÌÈÎÒÓ. √ Diamond (1992) ÈÛ¯˘Ú›˙ÂÙ·ÈfiÙÈ Ù· Ú·ÁÌ·ÙÈο ÚÔÎÏËÙÈο, ıˆÚËÙÈο ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ı· ¤ÚÂÂÓ· ı¤ÙÔ˘Ó ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÁÈ· ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ··ÈÙÔ‡Ó ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ó· ÌËÓ˘Ô·ÙÔ˘Ó ÛÙÔÓ ÂÈÚ·ÛÌfi Ù˘ Â͛ۈÛ˘ Ù˘ ÂÈÙ˘¯›·˜ Ì ÙËÓ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ·Ô ÙÔ˘˜ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜, ÂÈÚ·ÛÌfi˜ Ô˘ Â›Ó·È Î·Ù·ÓÔËÙfi˜,·Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘fi„Ë ÙË ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Î·È ÙˆÓ ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ ÛÙËÓÎÔÈÓˆÓ›·.

√ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ÁÈ· ÙË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔÎ·È ÁÈ· ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Î·È Ù· ‰ÂÔÓÙÔÏÔÁÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ˘ÂÚ‚¿ÏÏÔ˘Ì ÁÈ· ÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ (Lloyd-Bostock, 1981b: 21). ∂›Û˘, ÂÓÒ «Ô ÂÓÙÔÈÛÌfi˜ Î·È Ë ÂÓ·Û¯fiÏËÛË ÌÂÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ ÌÔÚ› Ó· Ê·›ÓÂÙ·È ¿‰Èη ··ÈÛÈfi‰ÔÍÔ ¤ÚÁÔ, Ë ¤ÎıÂÛËÙˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Û ¤Ó· ÎÔÈÓfi ¤ÚÁÔ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Û˘Ì‚›‚·ÛÙË Ì ÙËÓ›ÛÙË ÛÙËÓ ·Í›· ÙÔ˘» (Farringotn et al., 1979b: xiii). ∆Ô 1981, Ë Lloyd-Bostock ˘ÔÁÚ¿ÌÌÈ˙Â: «∆· Û‡Á¯ÚÔÓ· ı¤Ì·Ù· ¤Ú¢ӷ˜ ÛÙËÓ„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Î·È ÂÎÙÂٷ̤ӷ ÒÛÙ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· Û˘ÓÙ·¯ı› Ô‡Ù ¤Ó·˜ ÂÍ·ÓÙÏËÙÈÎfi˜ ηٿÏÔÁÔ˜,·Ê‹ÓÔÓÙ·˜ ηٿ ̤ÚÔ˜ οı ȉ¤· ÁÈ· ÙÔÓ Ù‡Ô ÂÚÁ·Û›·˜ Ô˘ ··ÈÙ›

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

32

ÙÔ Î¿ı ÁÓˆÛÙÈÎfi ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ» (Û. 2). ∏ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ Û˘Ó¤¯ÈÛÂÓ· ·˘Í¿ÓÂÙ·È Û ÔÛfiÙËÙ· Î·È Â‡ÚÔ˜, fiˆ˜ ›Û˘ Î·È Û ÛËÌ·ÓÙÈÎfi‚·ıÌfi Û ÔÈfiÙËÙ·.

√ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ Ô˘ ÂӉȷʤÚÂÙ·È ı· Û˘Á¯ˆÚÂı› Â¿Ó Î·Ù·Ï‹ÍÂÈÛÙËÓ ¿Ô„Ë fiÙÈ Ë ˘¿Ú¯Ô˘Û· ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ‰›Î·ÈÔ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ˘ÏÈÎfi Ì ÙfiÛË Â˘Ú‡ÙËÙ· ıÂÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ηıÈÛÙ¿ ÙËÓ„˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ¤Ó· ÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓÔ ÁÓˆÛÙÈÎfi ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Î·È·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ˆ˜ ÂӉȷÊÂÚfiÌÂÓÔ˘˜ ÌfiÓÔ ÁÈ· ı¤Ì·Ù·¿ÌÂÛÔ˘ Ú·ÎÙÈÎÔ‡ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·‰ÂÏÊfiÙËÙ· ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ.EÓÙÔ‡ÙÔȘ, οÔÈ· ‚È‚Ï›· (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Brewer Î·È Wilson, 1995ØBull Î·È Carson, 1995Ø Lösel et. al., 1992aØ Kagehiro Î·È Laufer,1992ØRoss et al., 1994Ø Davies et al., 1996), fiˆ˜ Î·È ÙÔ ·ÚfiÓ ¤ÚÁÔ,ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÎÂÊ¿Ï·È· Ô˘ ı›ÁÔ˘Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ÂӉȷʤÚÔ˘Ó ÙÔ˘˜‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜, ηıÒ˜ Î·È fiÛÔ˘˜·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘, Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ¿ÌÂÛ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ ÛÙË ¯¿Ú·ÍË ÔÏÈÙÈ΋˜. Ÿˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô Diamond(1992), ÙÔ „˘¯ÔÓÔÌÈÎfi ‰›Ô «ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡ÓÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ·ÛÎÔ‡Ó ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô Î·È ÙÔÓÙÚfiÔ ÂÈÌÂÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ ¢ı‡Ó˘, ÙˆÓ fiÚˆÓ Î·È ÙÔ˘ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘. ∏‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ‚·ÛÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈÏ‹Úˆ˜ ‰ÈÂÚ¢ÓËı›».

∫·ıÒ˜ ÏËÛÈ¿˙Ô˘Ì ÛÙÔÓ 21Ô ·ÈÒÓ·, οÔÈÔÈ ·ÈÛı¿ÓÔÓÙ·È fiÙÈ ËÏ‹Ú˘ ‰˘Ó·ÌÈ΋ ÙÔ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡ ‰›Ô˘ ı· Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈËı› ÌfiÓÔÌ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹˜ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ÓÔÌÔÏÔÁ›·˜ (Small,1993). ™Â οÔÈÔ ‚·ıÌfi, ¤Ó· ·›ÛıËÌ· ›ÂÛ˘ Î·È ·ÁˆÓ›·˜ Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó·¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙfiÛÔ ‰ÈÎËÁfiÚÔ˘˜ fiÛÔ Î·È ÓÔÌÈÎÔ‡˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜(Pennington Î·È Hastie, 1990). √È „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ·ÔÁÔËÙ‡ÔÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿fiÙ·Ó ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó· ·ÁÓÔÔ‡Ó ·˘Ù¿ Ô˘ ÔÈ ÚÒÙÔÈ ıˆÚÔ‡ÓηϿ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ÂÌÂÈÚÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ηÈ, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ‰ÂÓÂÈÏ‡Ô˘Ó ÓÔÌÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·. ∞fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘˜, ÔÈ ‰ÈÎËÁfiÚÔÈÂÈı˘ÌÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ Ó· ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ÚÔÛ¿ıÂȘ ÒÛÙ ӷ ηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ¯Ú‹ÛÈÌÔ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÔÓÙ·˜ ÙË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Û¯¤ÛË ÙÔ˘ Ì ڷÁÌ·ÙÈοÓÔÌÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È Î·ıÈÛÙÒÓÙ·˜ ÙÔ «ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÂÚ›ÏÔÎÔ». øÛÙfiÛÔ,ÔÈ ÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ó·ÙÚ¤ÍÔ˘Ó ÛÙËÓ ‡·ÚÍ‹ ÙÔ˘˜ ‰ÒÎ·È ¤Ó·Ó ·ÈÒÓ· Î·È Ó· ÓÈÒÛÔ˘Ó ˘ÂÚ‹Ê·ÓÔÈ ÁÈ· Ù· ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜.OÈ ¤Ú¢Ó˜ Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙ· ÂfiÌÂÓ· ÎÂÊ¿Ï·È· ·Ú¤¯Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ¿ÛÙÔȯ›· Ô˘ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ, ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ ·ÍÈfiÏÔÁ·

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

33

Ó· ÁÂÊ˘ÚÒÛÔ˘Ó ÙÔ ¯¿ÛÌ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ, ÔÈ„˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ì¿˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÁÓÒÛË ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÔÔ›·˜ÍÂÂÚÓ¿ ÙÔ ¿ıÚÔÈÛÌ· ÙˆÓ ÌÂÚÒÓ Ù˘. ∞˘Ù‹ Ë Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË·ÔÙÂÏ› ›Ûˆ˜ ÙËÓ ÈÔ ·ÈÛÈfi‰ÔÍË ‚¿ÛË ÁÈ· ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜„˘¯ÔÏÔÁ›·˜.

∆Ô Â˘Ú‡ Ê¿ÛÌ· ÙˆÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·Ï‡ÔÓÙ·È Û ·˘Ùfi Î·È Û¿ÏÏ· ‚È‚Ï›· ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Â›Ó·È ¤Ó· ‰›ÔÔ˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÌÈ· ¯·Ï·Ú‹ Û˘ÏÏÔÁ‹ ıÂÌ¿ÙˆÓ —Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ‰›Î·ÈÔ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌÔ˜ ÎÏ¿‰Ô˜. ∏ „˘¯ÔÏÔÁ›· ¤¯ÂÈ ¤Ó·ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÛÙfi¯Ô —ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ù˘ ÁÈ· ÙÔ ¿ÙÔÌÔ Û ¤Ó· ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÏ·›ÛÈÔ— Î·È ÌÈ· ÌÔÓ·‰È΋ Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ. Afi ·˘Ù‹ ÙËÓ ¿Ô„Ë,Ë „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ‰È·Ê¤ÚÂÈ ·fi Ù· Û¯ÂÙÈο ÁÓˆÛÙÈο ·ÓÙÈΛÌÂÓ·,fiˆ˜ ·˘Ùfi Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘, ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È ÛÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›.™‹ÌÂÚ· ÌÔÚԇ̠ӷ ıˆÚԇ̠‰Â‰Ô̤ÓË ÙË Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿ Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔØ Ú¿ÁÌ·ÙÈ, fiˆ˜ Ì·ÚÙ˘Ú¿ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ·˘ÙÔ‡ Î·È ¿ÏÏˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ, Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Û˘Ó¤‚·ÏÂ Î·È Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈÛËÌ·ÓÙÈο Ì ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜. Èڛ˜ Ó· ͯӿ ηÓ›˜ ÙÔ ÛÙÂÓfi›ÎÂÓÙÚÔ ÔÏÏÒÓ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓÒÓ Ô˘ ‹‰Ë ·Ó·Ê¤ÚıËÎÂ,˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂÎÏËÎÙÈΤ˜ ÂӉ›ÍÂȘ fiÙÈ ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÌÈ·ÌÔÓ·‰È΋ ÚÔÔÙÈ΋ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Î·È ¤¯Ô˘Ó ·Ô‰Âȯı› ÈηÓÔ› Ó·˘ÂÚ‚·›ÓÔ˘Ó Ù· ÛÙÂÓ¿ Û‡ÓÔÚ· Ù˘ ÚÒÈÌ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ηÈÓ· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ì·ÎÚÔÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÂȤ‰Ô˘, ·ÊÔ‡ÛÙËÓ ÏÂÈÔÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ Û‹ÌÂÚ· ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ›ӷȷڿÁÔÓÙ·˜ ÙfiÛÔ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ fiÛÔ Î·È ÙÔ˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙÔ˜. «∆· fiÚÈ·[·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ] ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·È ˆ˜ÂÚÈÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È Ì¿ÏÏÔÓ ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ·Ú¿ ˘„ÒÓÔ˘Ó ÙÔ›¯Ô˘˜»(Diamond, 1992: viii). √ Lösel (1992: 16-17) ηٷϋÁÂÈ ÛÙËÓÂÈÛÎfiËÛ‹ ÙÔ˘ fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‚¿ÛÈÌÔÈ ÏfiÁÔÈ ·ÈÛÈÔ‰ÔÍ›·˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜: «∆fiÛÔ ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ„˘¯ÔÏÔÁ›·… ˘¿Ú¯ÂÈ ·˘Í·ÓfiÌÂÓË Î·Ù·ÓfiËÛË ÙˆÓ ‰˘Ó·ÙÔًوÓ, ÙˆÓȉÈÔÚÚ˘ıÌÈÒÓ Î·È Ù˘ ȉÈÔÛ˘ÁÎÚ·Û›·˜ Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÏÂ˘Ú¿˜… HÛ‡Á¯ÚÔÓË ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È ¤Ó· ·fi Ù· ÁÓˆÛÙÈο·ÓÙÈΛÌÂÓ· fiÔ˘ ÔÈ Û¯¤ÛÂȘ ÙȘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÌÂ Û˘Ó·Ê›˜ ÂÈÛً̘¤¯ÂÈ ·Ó·Ù˘¯ı› Ì ۯÂÙÈ΋ ÂÈÙ˘¯›·».

™Ù·ıÌ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ηȷÔÊ·Û›˙ÔÓÙ·˜ ÁÈ· ÙÔÓ Î·Ï‡ÙÂÚÔ ÙÚfiÔ ‰Ú¿Û˘ ÛÙÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ·ÈÒÓ·,ÔÈ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ó ÙȘ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜ ÛÂ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

34

οÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ı¤ÙÂÈ Ô Haney (1993: 376ff). ∞˘Ù¿ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ù· ÂÍ‹˜: °ÂÓÈο ÌÈÏÒÓÙ·˜, Ë „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ‰ÂÓÂ›Ó·È Ï‹Úˆ˜ ·Ô‰ÂÎÙ‹ ·fi Ù· ‰Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ·Ø ËÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤¯ÂÈÂÁηٷÏ›„ÂÈ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ÌÔÈÚ·Ṳ̂ÓÔ˘ ÛÙfi¯Ô˘ —ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹Ù˘ ÓÔÌÈ΋˜ ·ÏÏ·Á‹˜Ø ÔÈ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ Ù¿ÛË Ó··Ô‰¤¯ÔÓÙ·È ÙÔ ÓÔÌÈÎfi ηÙÂÛÙË̤ÓÔ ·ÔÎÏ›ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙȘ ·fiÂÈÚ˜·ÏÏ·Á‹˜ ÙÔ˘Ø ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ó· ‰›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË fiÙÈ Ë„˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ Â›Ó·È ÂχıÂÚË ·ÍÈÒÓ Î·È, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ‰ÂÓÂ›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÁÈ· ÙȘ ·Í›Â˜ Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÂÓfi˜«Û˘ÓÂÎÙÈÎÔ‡ Ï·ÈÛ›Ô˘» ̤۷ ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ó· ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÔÚÁ·ÓÒÛÔ˘ÓÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ ÙÔ˘˜Ø Î·È fiÙÈ ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È Û ÏÂÙ¤˜ ‰È·‰Èηۛ˜ ÙÔ˘ÓÔÌÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÒÛÙ ӷ Á›ÓÔ˘Ó ‰ÈηÈfiÙÂÚ˜ Î·È fi¯È ÛÙ··ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÙˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ. ŒÙÛÈ ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘ÓÛÙË ‰È·ÈˆÓ›ÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÓÈÛÔÙ‹ÙˆÓ Î·È ·‰ÈÎÈÒÓ.

∞Ó·ÌÊ›‚ÔÏ·, Ë ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ‰È·ı¤ÙÂÈ ÔÏÏ¿ ÚÔÙÂÚ‹Ì·Ù·.øÛÙfiÛÔ, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ͯӿ ηÓ›˜ fiÙÈ ¤¯ÂÈ Î·È Ù· fiÚÈ¿ Ù˘ Î·È fiÙÈÛ˘¯Ó¿ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Î·Ù·ÓÔËÙfi, Ó· ÂÍËÁËı› ·ÚÎÒ˜ Î·È Ó· ÚÔ‚ÏÂÊı›¤Ó· ÂȉÈÎfi „˘¯ÔÓÔÌÈÎfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ, Ë ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ Ú¤ÂÈ Ó·Û˘ÌÏËÚÒÓÂÙ·È ·fi ¿ÏϘ. Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ÛÙ· ÎÂÊ¿Ï·È· Ô˘·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó, ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÙÔ˘ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ‡ ‰›Ô˘ ÁÂÓÈο ¤¯Ô˘Ó ÙËÓÙ¿ÛË Ó· ‰ÈÛÙ¿˙Ô˘Ó Ó· Û˘Ó‰˘¿ÛÔ˘Ó ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂÚ¢ÓËÙÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜Ø·ÓÙ’ ·˘ÙÒÓ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ˘ÂÚ‚ÔÏÈο Û ÂÈÚ¿Ì·Ù· Û˘¯Ó¿·ÌÊÈÏÂÁfiÌÂÓ˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÈϤÔÓ ·Ú·Ï›ԢÓÓ· ÂÓÙ¿ÍÔ˘Ó ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÎÚÈÙÈÎfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÓÔÌÈÎfiÏ·›ÛÈÔ. Èڛ˜ Ó· ·ÁÓÔÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ› ˘fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Û˘¯Ó¿Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È ÛÙ· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ·ÓÂÈÛÙËÌȷ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ Ë·ÁÎfiÛÌÈ· „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ, ¤Ó· ÚÒÙÔ ‚‹Ì· ÁÈ· ÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÂÏÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘ ˆ˜ ·˘ı‡·ÚÎÙ˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ‰ÈÂıÓÒ˜ ı·‹Ù·Ó Ë ÂÓÛ˘Ó›‰ËÙË ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘ÓÈÔ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈο ‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ ¢ڇÙÂÚ˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ˆ˜˘ÔΛÌÂÓ·, fiÔ˘ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÂÊÈÎÙfi Î·È Û ‰ÈηÛÙÈο Û¯ÂÙÈΤ˜Û˘Óı‹Î˜, Ó· ÂÂÓ‰‡ÛÔ˘Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¯ÚfiÓÔ ÛÙÔ Â‰›Ô fiÔ˘ÂÛÙÈ¿˙ÂÙ·È ÙÔ ÂÚ¢ÓËÙÈÎfi ÙÔ˘˜ ÂӉȷʤÚÔÓ Î·È Ó· ÂÍÔÈÎÂȈıÔ‡Ó ÌÂÚ·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ, ˆ˜ ·Ú·ÙËÚËÙ¤˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜·Ú¯ÂÈ·Îfi ˘ÏÈÎfi Î·È Û˘ÓÔÌÈÏÒÓÙ·˜ Ì ÙÔ˘˜ ·ÁÁÂÏ̷ٛ˜. ∆¤ÏÔ˜, ÔÈÓÔÌÈÎÔ› „˘¯ÔÏfiÁÔÈ ¤¯Ô˘Ó ›Û˘ ·Ú·ÌÂÏ‹ÛÂÈ ÙË ‰ËÌfiÛÈ·

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

35

Âη›‰Â˘ÛË, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÙÔ˘˜ ηıÈÛÙ¿ ۯ‰fiÓ ·Ó›Î·ÓÔ˘˜ ÛÙËÓÔÏÈÙÈ΋ ·Ú¤Ó· fiÙ·Ó Ú¤ÂÈ Ó· ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÔ˘Ó ÙË ÁÓÒÛË ÙÔ˘˜ ÛÂÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Î·È ÓÔÌÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜. ∆Ô Â›Ì·¯Ô ÛËÌÂ›Ô Ù˘ ı¤Û˘ ÙÔ˘Haney (1993) Â›Ó·È fiÙÈ ÔÈ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ú¤ÂÈ Ó·˘ÈÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÌÈ· ÈÔ ÎÚÈÙÈ΋ ¿Ô„Ë ÁÈ· Ù· ÓÔÌÈο ı¤Ì·Ù· Ô˘ÌÂÏÂÙÔ‡Ó, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· «·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ‰È¿ÊÔÚ· ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈο›̷¯· ÛËÌ›· Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Ì·˜» Î·È Ó· ÂÈχÛÔ˘ÓÙË Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË Î·È ÙË Û‡Á¯˘ÛË Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ·ÎfiÌ· ÛÙȘ·ÁÁÂÏÌ·ÙÈΤ˜ ·Í›Â˜ (Û. 392).

√ Carson (1995b) ıˆÚ› fiÙÈ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘‰Èη›Ô˘ ı· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ΢ڛˆ˜ ̤ۈ «Ù˘ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ Ì›ÎÂÓÙÚÔ ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹» (Û. 38). √È Carson Î·È Bull (1995b)·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô ı· ·Ó·Ù˘¯ı› Ë„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ fiÙ·Ó Û˘Ì‚Ô˘ÏÂ‡Ô˘Ó «ÙËÓ Â‡ÚÂÛË ÙÚfiˆÓÒÛÙ ÙÔ ÚÔ˚fiÓ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Ó· ÌÔÚ› Ó· ‚ÔËı‹ÛÂÈ Î·È Ó··ÌÊÈÛ‚ËÙ‹ÛÂÈ ÙȘ ÓÔÌÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ Î·È ÛÙfi¯Ô˘˜ Ì ÙÔÓ Î·Ù¿ÏÏËÏÔÙÚfiÔ Î·È ¿ÓÙ· ÎÚÈÙÈο» (Û. 645).

4. æ˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰›Î·ÈÔ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·

∏ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Óı›ÛÂÈ fiÛÔ ÛÙȘ ‰‡ÔÏ¢ڤ˜ ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡Ø ·ÊÔÚ¿ ·ÎfiÌË ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ ·ÚÈıÌfi„˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ô˘ Ù›ÓÔ˘Ó Ó· Â›Ó·È Û¯ÂÙÈο ·ÔÌÔӈ̤ÓÔÈ Ô ¤Ó·˜ ·fiÙÔÓ ¿ÏÏÔÓ. ¢ÂÓ ÚÔηÏ› ¤ÎÏËÍË ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÂÎÙfi˜ ·fi ÙȘ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó¤˜ „˘¯ÔÓÔÌÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰ËÌÔÛÈ¢ı› ‰ÈÂıÓÒ˜,˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó·˜ ÌÈÎÚfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÂΉfiÛÂˆÓ Û ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó¿ ÂÚÈÔ‰Èο„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ‹ ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó¿ ‚È‚Ï›· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ı¤Ì·Ù· fiˆ˜: ÔÈÌ·ÚÙ˘ÚÈΤ˜ ηٷı¤ÛÂȘ (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Thomson, 1981, 1984, 1991ØMcConkey Î·È Roche, 1989Ø McConkey Î·È Sheehan, 1988Ø Naylor,1989Ø Tucker et al., 1990Ø Vernon, 1991), ÔÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ Ô˘Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ˘ÓˆÙ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ·˘ÙfiÙË Ì¿ÚÙ˘Ú· (Evans Î·È Stanley,1994), Ô „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ˆ˜ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ·˜ (Cattermole, 1984ØFreckelton, 1987, 1996Ø Freckelton Î·È Selby, 1993Ø Moloney, 1986ØWardlaw, 1984), Ë ÂÌÈÛÙ¢ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙË Û¯¤ÛË „˘¯ÔÏfiÁÔ˘-ÂÏ¿ÙË(McMahon Î·È Knowles, 1995), Ë Â·ÓÂÚ¯fiÌÂÓË ÌÓ‹ÌË (Freckelton,1996Ø Magner, 1995Ø Thomson, 1995b) Î·È Ë „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È Ë·ÛÙ˘ÓfiÌ¢ÛË (Brewer Î·È Wilson, 1995).

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

36

∞fi ÙÔ 1980, ÛÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÙˆÓ A˘ÛÙÚ·ÏÒÓ Î·È NÂÔ˙ËÏ·Ó‰ÒÓÂÚ¢ÓËÙÒÓ ‹Ù·Ó ÙÔ ÂÙ‹ÛÈÔ Û˘Ó¤‰ÚÈÔ ÙÔ˘ ™˘Ó‰¤ÛÌÔ˘ ÙˆÓ A˘ÛÙÚ·ÏÒÓÎ·È NÂÔ˙ËÏ·Ó‰ÒÓ æ˘¯È¿ÙÚˆÓ, æ˘¯ÔÏfiÁˆÓ Î·È NÔÌÈÎÒÓ (‚Ï. Greig ηÈFreckelton, 1988, 1989, 1990Ø Freckelton, Greig Î·È McMahon, 1991ØFreckelton, Knowles Î·È Mulvaney, 1992). A¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ ÛÙԉ‡ÙÂÚÔ Û˘Ó¤‰ÚÈÔ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ™˘Ó‰¤ÛÌÔ˘ ÙÔ 1981, Ô ¢ÈηÛÙ‹˜ ÙÔ˘AÓˆÙ¿ÙÔ˘ ¢ÈηÛÙËÚ›Ô˘ Michael Kirby ·Ó¤ÊÂÚ fiÙÈ «¤Ó· ·fi Ù· ÌfiÓÈÌ·˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ∂ÈÙÚÔ‹˜ ∞Ó·ıˆڋÛÂˆÓ ÙÔ˘ ¢Èη›Ô˘ Â›Ó·È Ë ·Ó¿ÁÎËÛ˘Ó‡ÚÂÛ˘ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ӈÓ, ÂȉÈοηٿ ÙÔ Û¯Â‰È·ÛÌfi Ó¤ˆÓ Ófïӻ Î·È fiÙÈ «ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ηÈÙ˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜, ·˘Ù‹ Ë ‰ÈÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ¯Ú‹ÛÈÌË Û οıÂÂÚ›ÙˆÛË, ηı›ÛÙ·Ù·È ÂÈÙ·ÎÙÈ΋ ·Ó¿ÁÎË». H ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ Psychiatry, Psychology and Law ÙÔ 1994 ηÈÙ˘ ÂȉÈ΋˜ ¤Î‰ÔÛ˘ ÁÈ· ÙË ‰ÈηÛÙÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ Australian Psy -chologist 31 (1) ÙÔ M¿ÚÙÈÔ ÙÔ˘ 1996 Â›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈο ‚‹Ì·Ù· ÚÔ˜ ÙËÓ›ÛËÌË ˘ÈÔı¤ÙËÛË Ù˘ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜ ÛÙËÓ ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ˆ˜·˘ı‡·ÚÎÙÔ˘ ÙÔ̤·. øÛÙfiÛÔ, ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·Ï‹ıÂÈ· fiÙÈ ÂÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ·ÂÚ·ÓÙÔÛ‡ÓË Ù˘ ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó‹˜ Ë›ÚÔ˘, ÙÔ Û¯ÂÙÈο ÌÈÎÚfi ·ÚÈıÌfiÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÛÙȘ Ê˘Ï·Î¤˜ Î·È ÙˆÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÒÓ Î·È·Î·‰ËÌ·˚ÎÒÓ Ù˘ ‰ÈηÛÙÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ·fi ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ∏ӈ̤ÓÔ˘ µ·ÛÈÏ›ԢfiÔ˘ ˘¿Ú¯ÂÈ «ÌÈ· ‚·ıÈ¿ ÚÈ˙ˆÌ¤ÓË Î·¯˘Ô„›· Î·È ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ÌÂٷ͇ ÙfiÛÔ ÙˆÓ ‰ÈÎËÁfiÚˆÓ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ „˘¯ÔÏfiÁˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Í›··˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‰ÈÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘» (King, 1986: 1). ∏ ‰È·›ÛÙˆÛË ·˘Ù‹‰ÂÓ ÚÔηÏ› ›Ûˆ˜ ¤ÎÏËÍË, ÂÓfi„ÂÈ Ù˘ ÌÈÎÚ‹˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ηȷÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ȉÂÒÓ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘˜ ηȉÈÎËÁfiÚÔ˘˜ Ù˘ ∞˘ÛÙÚ·Ï›·˜.

∏ ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ηÙÔÈÎÂ›Ù·È ·fi 17,5 ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ ηȤ¯ÂÈ ÙÚÈ¿ÓÙ· ÂÓÓ¤· ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ·, ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ‰‡Ô Â›Ó·È È‰ÈˆÙÈο.™‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ™‡Ó‰ÂÛÌÔ æ˘¯ÔÏfiÁˆÓ Ù˘ A˘ÛÙÚ·Ï›·˜ (AustralianPsy chological Society – APS), ÙÔÓ πÔ‡ÓÈÔ ÙÔ˘ 1996 ›ÎÔÛÈ ÙÚ›··ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· ·Ú›¯·Ó ·ÓÂÈÛÙËÌÈ·Îfi ‰›ÏˆÌ· ÙÂÙÚ·ÂÙÔ‡˜ÊÔ›ÙËÛ˘ ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ ·fi ÙÔ ™‡Ó‰ÂÛÌÔ, Û·Ú¿ÓÙ· ÂÙ¿·ÓÂÈÛÙËÌȷο ȉڇ̷ٷ ‰›‰·ÛÎ·Ó Ì·ı‹Ì·Ù· „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÙÚÈÂÙÔ‡˜·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ˘, ÙÚÈ¿ÓÙ· ÂÓÓ¤· ÙÂÙÚ·ÂÙÔ‡˜ ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¿ÙÌ‹Ì·Ù· Ô˘ ¯ÔÚËÁÔ‡Û·Ó ‰›ÏˆÌ· ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓÔ ·fi ÙÔ ™‡Ó‰ÂÛÌÔ·Ú¤¯ÔÓÙ·Ó ·fi ÙÚÈ¿ÓÙ· ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ·. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ›ÎÔÛÈ ÂÙ¿·ÓÂÈÛÙËÌȷο ȉڇ̷ٷ ‰›‰·ÛÎ·Ó Ì·ı‹Ì·Ù· ÂȤ‰Ô˘ LL.B. ™Â ¤ÓÙÂ

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

37

·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· ·Ú¤¯ÔÓÙ·È ÌÂÙ·Ù˘¯È·Î¤˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘‰ÈηÛÙÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ (Masters ηÈ/‹ PhD), ‰ËÏ·‰‹ ÛÙ· Edith Cowan,Melbourne, Charles Sturt, Monash Î·È Deakin. ∏ ÏËıÒÚ· ÙˆÓÌ·ıËÌ¿ÙˆÓ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ‰Èη›Ô˘ Î·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙˆÓ¡ÔÌÈÎÒÓ ™Ô˘‰ÒÓ Ô˘ ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÛÙÔ(ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi) Ï·›ÛÈÔ, ηıÒ˜ Î·È ¤Ó·˜ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜‰ËÌÔÛȇÛÂˆÓ ÙˆÓ ÔÚÁ¿ÓˆÓ ·Ó·ıÂÒÚËÛ˘ ÙÔ˘ ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·ÓÔ‡‰Èη›Ô˘10 Û˘Ó¤‚·Ï·Ó ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ÛÙËÓ ·‡ÍËÛË ÙË˜Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÁÂÓÈο ηÈÙ˘ ÓÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡˜ ηÈ·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ ÓÔÌÈÎÔ‡˜. H ‰È·›ÛÙˆÛË ÙÔ˘ Tremper (1987a) fiÙÈ ÛÙȘ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡ Î·È ÛÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ ∂˘ÚÒË «ÙÔÛ‡Á¯ÚÔÓÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ÛÙË ÓÔÌÈο ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂ÓË ¤Ú¢ӷ ÙˆÓÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Â›Ó·È ¤Ó· Ì›ÁÌ· ÂÈÙ˘¯›·˜ Î·È ÌËÂÎÏËÚˆÌ¤ÓˆÓ ˘ÔÛ¯¤Ûˆӻ, ÈÛ¯‡ÂÈ ·ÎfiÌË, ·Ó Î·È Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ‚·ıÌfi. ∂ÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ë ÂÏ›‰· fiÙÈ Î·ıÒ˜ Ë „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›· ÚÔÛÂÏ·ÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ, ÔÈ ÂӉȷÊÂÚfiÌÂÓÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈÎ·È ‰ÈÎËÁfiÚÔÈ ı· ÔÚÁ·ÓˆıÔ‡Ó Î·Ï‡ÙÂÚ· Î·È ı· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ó Ó·Û˘ÓÂÈÛʤÚÔ˘Ó ÛÙȘ µ·ÛÈÏÈΤ˜ ∂ÈÙÚÔ¤˜, ÛÙ· ŸÚÁ·Ó· ∞Ó·ıˆڋÛˆÓÙˆÓ ¡fiÌˆÓ Î·È ÛÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó¤‚Ë ÌÂÙÔ˘˜ Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ∏¶∞11 Î·È ÛÙË µÚÂÙ·Ó›·12.

5. ™˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·

∫·ıÒ˜ Ë ˆÚ›Ì·ÓÛË Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ˆ˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È, Ù·ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËÎ·Ó Ô‰ËÁÔ‡Ó Ì ÂÈʇϷÍË ÛÙÔÛ˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 1990 ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÙËÓ ·˘Á‹ ÌÈ·˜ Ó¤·˜ÂÔ¯‹˜ ÁÈ· ÙË ÓÔÌÈ΋ „˘¯ÔÏÔÁ›·, Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi οÔȘ˘ÁÈ›˜ ÂÓÙ¿ÛÂȘ ÙfiÛÔ ÂÓÙfi˜ Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ fiÛÔ Î·È ·Ó¿ÌÂÛ·ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ. ∞˘Ù‹ Ë ÔÏ˘Û¯È‰‹˜ ¤ÓÙ·ÛË ÌÔÚ›ηٿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ Ó· ·Ú¤¯ÂÈ ÙfiÛÔ ÙËÓ ÔÚÌ‹ fiÛÔ Î·È ÙÔ ·Ó·Áη›Ô›ÎÂÓÙÚÔ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿Ù˘ÍË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÙfiÛÔÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÓˆÛÙÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘.

ŸÛÔÈ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ ÌÔÚÔ‡ÓÎÔÈÙ¿˙ÔÓÙ·˜ ›Ûˆ Ó· ÓÈÒÛÔ˘Ó ˘ÂÚ‹Ê·ÓÔÈ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙÔ˘˜, Ô˘ οÔȘ ÊÔÚ¤˜ ‹Ù·Ó ·ÔÛ·ÛÌ·ÙÈ΋, Î·È ÁÈ· Ù·‰È¿ÊÔÚ· ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù¿ Ù˘, ÂȉÈο fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ‰ÈηÛÙÈΤ˜‰È·‰Èηۛ˜. ªÔÚÔ‡Ó Â›Û˘ Ó· ·ÙÂÓ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÔÏÏ¿ ˘ÔÛ¯fiÌÂÓÔ

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

38

̤ÏÏÔÓ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ·˘Ù‹˜. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, Â›Ó·È ˆÚ·›Ô Ó· ÁÓˆÚ›˙ÂÈηÓ›˜ fiÙÈ Ë Û¯¤ÛË „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ‰Èη›Ô˘ Â›Ó·È ·ÌÊ›‰ÚÔÌË (Davies,1995). TÔ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó Ù· fiÚÈ· Ù˘ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜, fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÁÈ··Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· ÔÏÏÒÓ ÂÌÂÈÚÈÎÒÓ„˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓÒÓ Î·È ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚˆÓ ·fi Ì›·ÂÚ¢ÓËÙÈÎÒÓ ÌÂıfi‰ˆÓ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË ÂÓfi˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘,ηıÒ˜ Î·È Ù· Ï¿ıË Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ÁÂÊ˘Úˆı› ÙÔ¯¿ÛÌ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÈÛً̘ (ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ô Î·Ù·ÎÏ˘ÛÌfi˜ÙÔ˘ ÓÔÌÈÎÔ‡ ·ÁÁ¤ÏÌ·ÙÔ˜ ·fi Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· ÙˆÓ „˘¯ÔÓÔÌÈÎÒÓÂÚ¢ÓÒÓ) Î·È ÙÔ Ó· Ì¿ıÔ˘Ó ·fi ·˘Ù¿ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Â›Ó·È ÂÈÙ·ÎÙÈ΋·Ó¿ÁÎË ·Ó, Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÏfiÁÈ· ÙˆÓ Carson Î·È Bull (1995b), ÔÈ„˘¯ÔÓÔÌÈÎÔ› ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÚfiÎÂÈÙ·È Ó· ÈÛ¯˘ÚÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙË ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·ÙÔ˘ ·ÔÁfiÓÔ˘ Ù˘ Û¯¤Û˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÈÛً̘. ∏ „˘¯ÔÏÔÁ›·Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Â›Ó·È Û‹ÌÂÚ· ÌÈ· ·Ó·ÁÓˆÚÈṲ̂ÓË ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ÛÙȘ ‰‡ÔÏ¢ڤ˜ ÙÔ˘ ∞ÙÏ·ÓÙÈÎÔ‡, ÛÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ ∂˘ÚÒË Î·È ÛÙËÓ∞˘ÛÙÚ·Ï›·. ŒÓ· ·fi Ù· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ıÂ̤ÏÈ¿ Ù˘ Â›Ó·È Ë Ì·ÚÙ˘ÚÈ΋ηٿıÂÛË, ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ÂfiÌÂÓÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘.

6. ∏ ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘, ÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ Î·È ÔÈ ÛÙfi¯ÔÈ ÙÔ˘

™ÎÔfi˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Â›Ó·È Ó· ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙÔ˘˜ ÊÔÈÙËÙ¤˜ ÚÔÙ˘¯È·ÎÔ‡ ηÈÌÂÙ·Ù˘¯È·ÎÔ‡ ÂȤ‰Ô˘ ÁÂÓÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ ÁÈ· οÔÈ· ÛËÌ·ÓÙÈο ı¤Ì·Ù·Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È ·fi ÙË ÛÎÔÈ¿ ‰È·ÊfiÚˆÓ ¯ˆÚÒÓ (∏¶∞, ∏ӈ̤ÓÔµ·Û›ÏÂÈÔ, ∞˘ÛÙÚ·Ï›·, ¡¤· ∑ËÏ·Ó‰›· Î·È ∫·Ó·‰¿˜). ∆· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·Ó·ÁηÛÙÈο ÌfiÓÔ ¤Ó· ̤ÚÔ˜ Ù˘ ·ÌÊ›‰ÚÔÌ˘ۯ¤Û˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ‰›Î·ÈÔ. ¶ÚfiıÂÛË ÙÔ˘Û˘ÁÁڷʤ· ‰ÂÓ Â›Ó·È Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ÌÈ· ÂÍ·ÓÙÏËÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Ù˘„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ¿ÏÏÔÈ ÙÔÌ›˜ fiˆ˜ Â›Ó·È Ë„˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈÁÈ· ÙË ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË ÙˆÓ ‰ÈηÛÙÈÎÒÓ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ (‚Ï. Mellers Î·È Baron,1993), Ë ÂÌÈÛÙ¢ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· ÙÔ˘ „˘¯ÔÏfiÁÔ˘ (‚Ï.McMahon Î·È Knowles, 1995), ÔÈ ÎÏÈÓÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ÛÙËÓ ÂÚÁ·Û›· ÌÂηÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ (‚Ï. Davies et al., 1996Ø Hollin, 1995, 1996Ø Howells ηȵlackburn, 1995), ÔÈ „˘¯ÔÏÔÁÈΤ˜ ÂÎÙÈÌ‹ÛÂȘ ÁÈ· Ù· ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ·(Heilbrun, 1995), Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔ̤Ó˘ Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜, Ù˘ ÔÈÓÈ΋˜Â˘ı‡Ó˘ Î·È Ù˘ Úfi‚Ï„˘ Ù˘ ‚›·˜, ηıÒ˜ Î·È Ë ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Ù˘«„˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ‰Èη›Ô˘», Ô˘ fiÏÔÈ ·Í›˙Ô˘Ó Ó· ÂÚ¢ÓËıÔ‡Ó Î·È ¤¯Ô˘Ó

TT ΨΥΧΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ tt

39

ÌÂÏÂÙËı› ·˘ÙÔÙÂÏÒ˜, ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÛÙÔ ·ÚfiÓ ‚È‚Ï›Ô Ô˘ ‰ÂӷӷʤÚÂÙ·È ÛÙÔ ·ÛÙÈÎfi ‰›Î·ÈÔ.

∆· ÚÒÙ· ¤ÍÈ ÎÂÊ¿Ï·È·, Ô˘ οÔÈÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó·Î·Ù·Ù¿ÍÔ˘Ó ˘fi ÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ Ù›ÙÏÔ «„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰ÈηÛÙ‹ÚÈ·»,˘¿ÁÔÓÙ·È ÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ÙÔ˘ Haney (1980) «„˘¯ÔÏÔÁ›· ÛÙÔ ‰›Î·ÈÔ»:·˘ÙfiÙ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ —˙ËÙ‹Ì·Ù·-ÎÏÂȉȿ Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓÁÂÁÔÓfiÙˆÓØ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ —Ô ‰Ú¿ÛÙ˘ Î·È Ë Û˘Ó¤ÓÙ¢ÍËØ Ù· ·È‰È¿ ˆ˜Ì¿ÚÙ˘ÚÂ˜Ø ÔÈ ¤ÓÔÚÎÔÈØ Ô ·ÓıÚÒÈÓÔ˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÛÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ÔÈÓÒÓØ Î·È Ô „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ˆ˜ ÂÌÂÈÚÔÁÓÒÌÔÓ·˜. ∆· ˘fiÏÔÈ· Ù¤ÛÛÂÚ·ÎÂÊ¿Ï·È· (ÂÈıÒ ÛÙËÓ ·›ıÔ˘Û· ÙÔ˘ ‰ÈηÛÙËÚ›Ô˘, ·Ó›¯Ó¢ÛË Ù˘ÂÍ·¿ÙËÛ˘, ‰È·‰Èηۛ˜ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ˘ ·fi ÙÔ˘˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ Î·È Ë„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È Ë ·ÛÙ˘ÓÔÌ›·) Â›Ó·È ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ ηÙËÁÔÚ›·˜«„˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ‰›Î·ÈÔ» ÙÔ˘ Haney, ›Û˘ ÁÓˆÛÙ¿ ÛÙË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·ˆ˜ «„˘¯ÔÓÔÌÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜», fiÔ˘ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÂÛÙÈ¿˙ÂÙ·È ÛÙË«Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÛÙÔ ÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ˆ˜ ¯ÒÚÔ ÓÔÌÈÎÒÓ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌÒÓ»(Blackburn, 1996: 6).

™Â οı ÙÔ̤· ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÛÙԯ‡ÂÈ Ó· ‰ÒÛÂÈ ÌÈ· ÛÊ·ÈÚÈ΋ Û‡Á¯ÚÔÓËÂÈÎfiÓ· Ù˘ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˘ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·˜, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ ÛÂÂ˘Úˆ·˚Τ˜ Î·È ·˘ÛÙÚ·ÏÈ·Ó¤˜ ÂÚÁ·Û›Â˜, ηıÒ˜ Î·È Û ÈÔ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ‚ÔÚÂÈÔ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ ›Û˘ ¤Ó·Â·ÚΤ˜ ÓÔÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ÁÈ· ÙËÓ „˘¯ÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ. ∂›Û˘, ÁÈ· ÙÔ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi, Ô Û˘ÁÁڷʤ·˜ Â›Ó·È ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔ˜ Ô˘ ·Ê‹ÓÂÈ ÙÔ˘˜ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ Ù˘ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·˜ Ó· ÌÈÏ‹ÛÔ˘ÓÌfiÓÔÈ ÙÔ˘˜. °È· οÔÈ· ¯ÚfiÓÈ·, ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ÛÊ·ÈÚÈ΋ ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË ÂÓfi˜ÙfiÛÔ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Ê¿ÛÌ·ÙÔ˜ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ ÎÔÈÓÒÓ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›· Î·È ÛÙÔ‰›Î·ÈÔ. ∆Ô ·ÚfiÓ ‚È‚Ï›Ô ÊÈÏÔ‰ÔÍ› Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ ·˘Ùfi ÙÔ ÎÂÓfi.

TT ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ tt

40