oikonomiko deltio.pdf

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ . . . . . . . . . . σελ. 3

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 45

ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ . . . . . . . . σελ. 70

TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / ΜΑΪΟΣ 2012 / ΤΕΥΧΟΣ 117

2 OIKONOMIKO ΔEΛTIOALPHA BANK

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟΜΑΪΟΣ 2012 • ΤΕΥΧΟΣ 117

Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, απο-βλέπει στη συμβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονομικούς προβλη-ματισμούς. Τα κείμενα του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή και να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δημοσιεύματα.

Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E.Υπεύθυνος σύμφωνα με το Νόμο:M. E. ΜασουράκηςΣταδίου 40, 102 52 AΘHNAIΕπιμέλεια / Παραγωγή:


ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΩΣΗ

ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ:

ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Εισαγωγή Η Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια καταβάλλει μία γιγαντιαία προσπάθεια αναδιατάξεως της οικονομίας της μέσω ενός μακροχρόνιου προγράμμα-τος δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, κάτω από την εποπτεία και με την χρηματοδότηση της Τρόικας, δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Σημειώνονται, ωστόσο σημαντικές καθυ-στερήσεις σε πολλούς τομείς και αδυναμίες εφαρμογής κρίσιμων πολιτι-κών, όπως, π.χ., η αδυναμία αποτελεσματικής μεταρρυθμίσεως του φορο-λογικού συστήματος της χώρας και ανασυγκροτήσεως των δημοσίων υπη-ρεσιών, βεβαιώσεως και εισπράξεως των φόρων, η μη έγκαιρη προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και των δράσεων αξιοποιήσεως της δημόσιας περι-ουσίας, η μη έγκαιρη ενεργοποίηση των πολιτικών προωθήσεως των επεν-δύσεων που εξαρτώνται από το κράτος και εκείνων που συγχρηματοδο-τούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η αδυναμία αντιμετωπίσεως ισχυρών ομάδων συμφερόντων για αποκατάσταση συνθηκών ισονομίας και αντα-γωνισμού σε πολλούς κλάδους παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, κ.ά.

Ως αποτέλεσμα, η σημαντική προσαρμογή που έχει επιτευχθεί έως σήμε-ρα έχει συντελεσθεί με πολύ μεγάλο κόστος στην οικονομία της χώρας η οποία έχει βυθισθεί σε μία πρωτοφανούς σε έκταση και σε χρονική διάρ-κεια ύφεση, που αποτελεί από μόνη της σοβαρό εμπόδιο στην επιδιωκόμε-νη προσαρμογή. Τα ανωτέρω ήταν αποτέλεσμα του τρόπου που σχεδιά-σθηκε, αναθεωρήθηκε πολλάκις και εφαρμόσθηκε το πρόγραμμα ομού από την Τρόικα και την ελληνική κυβέρνηση.

Είναι γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση που ανέλαβε να διαχειρισθεί την δημοσιονομική κρίση τον Οκτώβριο του 2009 και την κρίση δημοσίου χρέ-ους μετά το πρώτο τρίμηνο του 2010, αλλά και το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του, ουδέποτε θεώρησαν το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρ-μογής και μεταρρυθμίσεων ως μία μοναδική ευκαιρία για την εκλογίκευση της λειτουργίας του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και για την δημι-ουργία μίας ισχυρής ανταγωνιστικής οικονομίας στην Ελλάδα. Το θεώρη-σαν ως υποχρέωση που μας επιβλήθηκε αρχικά από τις αγορές και στη συνέχεια από την Τρόικα. Έτσι, χάθηκε πολύτιμος χρόνος, τόσο στην περίοδο από τον Οκτώβριο του 2009 έως τον Μάιο του 2010 όσο και στην μετέπειτα περίοδο που συνέβαλε στη συνεχή επιδείνωση της κρίσεως και κατέληξε στην εκτεταμένη αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέ-ους.

Στην αρχή υπήρχαν οι εκτός πραγματικότητας προεκλογικές διακηρύξεις και υποσχέσεις υπό τον μανδύα του «λεφτά υπάρχουν». Στη συνέχεια υπήρξαν οι μετεκλογικές πρακτικές των «επιδομάτων αλληλεγγύης» από τη μία μεριά (το 3ο επίδομα μέσα στο 2009 δόθηκε στο τέλος του έτους) και από την άλλη μεριά των αλλεπάλληλων «έκτακτων εισφορών» στις μεγάλες επιχειρήσεις (τον πιο παραγωγικό και συνεπή φορολογικά τομέα

Η ελληνική κυβέρνηση αλλά και το πολιτικό

σύστημα ουδέποτε θεώρησαν το πρόγραμμα

δημοσιονομικής προσαρμογής και

μεταρρυθμίσεων ως μία μοναδική ευκαιρία για

την εκλογίκευση της λειτουργίας του

δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και για

την δημιουργία μίας ισχυρής ανταγωνιστικής

οικονομίας στην Ελλάδα.

H σημαντική προσαρμογή που έχει

επιτευχθεί έως σήμερα έχει συντελεσθεί με πολύ

μεγάλο κόστος στην οικονομία της χώρας η οποία έχει βυθισθεί σε

μία πρωτοφανούς σε έκταση και σε χρονική

διάρκεια ύφεση, που αποτελεί από μόνη της σοβαρό εμπόδιο στην

επιδιωκόμενη προσαρμογή.


της οικονομίας), της μειώσεως των φορολογικών συντελεστών και σημα-ντικής αυξήσεως του αφορολογήτου ορίου εισοδήματος για την συντριπτι-κή πλειοψηφία των φορολογουμένων που δήλωναν εισοδήματα έως € 40.000, των ατελέσφορων «φόρων πολυτελείας και μεγάλης ακίνητης περι-ουσίας» (που επιβάρυναν δυσανάλογα αποκλειστικά στους συνεπείς φορο-λογούμενους, ενώ οι συνολικές εισπράξεις ήταν ελάχιστες λόγο της φορο-διαφυγής), «των φόρων στα μερίσματα και στις υπεραξίες» (όταν οι τιμές των μετοχών και τα μερίσματα καταποντίζονταν στο ελληνικό χρηματιστή-ριο), κ.ά. Κατά την κατάρτιση του Προϋπολογισμού του 2010, εφαρμόσθη-καν όλες εν γένει οι πολιτικά αβανταδόρικες «λύσεις», που υποτίθεται ότι θα έδιναν λύση στις πρωτοφανείς δημοσιονομικές δυσχέρειες που αντιμε-τώπιζε η χώρα στα τέλη του 2009.

Τα ανωτέρω μέτρα και πολιτικές, που ουσιαστικά δεν έθιγαν τις βασικές συνιστώσες της πολιτικής που είχε οδηγήσει στη δημοσιονομική κρίση, ενώ αντίθετα συνιστούσαν νέες σημαντικές επιβαρύνσεις στην επιχειρημα-τικότητα και στις επενδύσεις σε περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα δείχνο-ντας στο επενδυτικό κεφάλαιο την θύρα εξόδου από την Ελλάδα, δεν καθησύχασαν τις αγορές. Έτσι, παρά την ψήφιση της εξαιρετικά σημαντι-κής μεταρρυθμίσεως του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων τον Απρίλιο του 2010, που ουσιαστικά αποκαθιστούσε την ισορροπία των δημοσιονομι-κών προοπτικών της χώρας στη μεσο-μακροπρόθεσμη περίοδο, η Ελλάδα βρέθηκε να αντιμετωπίζει πλήρη και οδυνηρή απώλεια προσβάσεως στις αγορές, γεγονός που οδήγησε στην προσφυγή της Ελλάδος στην Ευρω-παϊκή Ένωση και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον Μάιο του 2010 και την έγκριση του 1ου Πακέτου Χρηματοδοτικής Ενισχύσεως (ΠΧΕ Ι) της χώρας, ύψους € 110 δισ., που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία. Το πακέτο αυτό εγκρίθηκε υπό την προϋπόθεση της αυστηρής εφαρμογής από την Ελλάδα του 1ου Μνημονίου Οικονομικής Πολιτικής (1ο ΜΟΠ) που περιελάμβανε ένα εξαιρετικά φιλόδοξο πρόγραμμα μέτρων δημοσιονομι-κής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για δραστική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και έγκαιρη επίτευξη πρωτογενών πλεο-νασμάτων και για αποκατάσταση της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνι-κής οικονομίας μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Τα μέτρα που θα έπρεπε να είχαν αρχίσει να λαμβάνονται από τον Οκτώβριο του 2009 για να αποφευχθεί η κρίση χρέους, ελήφθησαν τελικά υπό την πίεση της Τρόικας τον Μάιο του 2010, όταν πια η Ελλάδα ήταν εκτός αγορών.

Η ελληνική κυβέρνηση θεσμοθέτησε έγκαιρα τα μέτρα που επιβάλλονταν με το 1ο ΜΟΠ και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή αυτών των μέτρων ήταν θετικά έως τον Φεβρουάριο του 2011. Άλλωστε και η πτώση του ΑΕΠ το 2010 ήταν τελικά μικρότερη, στο -3,5%, από τις προβλέψεις της Τρόι-κας. Ωστόσο, το 1ο ΜΟΠ επιβαρυνόταν από δύο σημαντικές παραλείψεις: Πρώτον, δεν επέβαλε στην ελληνική κυβέρνηση την δραστική μεταρρύθμι-ση του φορολογικού νόμου που είχε ψηφισθεί τον Απρίλιο του 2010, που όπως ήδη τονίστηκε συνεπαγόταν μεγάλη απώλεια εσόδων ιδιαίτερα, από τις αρχές του 2011 και συνιστούσε ουσιαστικό αντικίνητρο για την επιχει-ρηματικότητα και τις επενδύσεις στην Ελλάδα, ενώ επεδίωξε αύξηση των εσόδων της γενικής κυβερνήσεως με υπέρμετρη αύξηση των συντελεστών του ΦΠΑ (κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες) καθώς και των συντελεστών άλλων έμμεσων φόρων. Δεύτερον, δεν προέβλεπε ουσιαστικά τίποτα για ιδιωτικο-


ποιήσεις και αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Επιπλέον, τον Νοέμ-βριο του 2010 εντάχθηκαν στη γενική κυβέρνηση 17 ΔΕΚΟ και έγιναν διά-φορες επανεκτιμήσεις ελλειμμάτων και υποχρεώσεων φορέων της γενικής κυβερνήσεως (αγνοώντας πλήρως τα περιουσιακά στοιχεία των φορέων αυτών), με αποτέλεσμα την περαιτέρω διόγκωση του ελλείμματος και του χρέους της γενικής κυβερνήσεως το 2009 και το 2010.

Οι ανωτέρω κρίσιμες εξελίξεις οδήγησαν στην υπέρμετρη υποβάθμιση της ελληνικής οικονομίας από τις εταιρίες πιστοληπτικής αξιολογήσεως, σε μεγάλη υστέρηση των εσόδων της γενικής κυβερνήσεως στο 1ο εξάμηνο του 2011, στις αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις του προγράμματος προσαρ-μογής και στη λήψη συνεχώς νέων επώδυνων μέτρων με εξαιρετικά οδυ-νηρές επιπτώσεις στο οικονομικό κλίμα και στην οικονομική δραστηριότη-τα της χώρας.

Γενικά, μετά τον Μάρτιο του 2011 η ελληνική κυβέρνηση έχασε πλήρως την πρωτοβουλία στον σχεδιασμό της στρατηγικής εξόδου από την κρίση με το χαμηλότερο δυνατό κόστος στην ανάπτυξη, και έγινε εμφανές ότι προχωρούσε μόνο στην υποχρεωτική εφαρμογή των όσων δραστικών μέτρων πολιτικής προτείνονταν από την Τρόικα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ξαφνικά, τον Φεβρουάριο του 2011, η Τρόικα ανακοίνωσε για πρώτη φορά την συμπερίληψη στο πρόγραμμα προσαρμογής του προγράμματος ιδιω-τικοποιήσεων και αξιοποιήσεως της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου από το οποίο απαιτούσε έσοδα ύψους € 50 δισ. έως το 2015. Η ελληνική κυβέρνηση, αντί να ανακτήσει την πλήρη ευθύνη και την ιδιοκτησία του προγράμματος αυτού και να διακηρύξει την αποφασιστικότητά της για την έγκαιρη και αποτελεσματική υλοποίησή του αλλά και τις ευνοϊκές επιπτώ-σεις του στην προσπάθεια εξόδου της ελληνικής οικονομίας από την κρίση, παρουσιάσθηκε αμήχανη και αναποφάσιστη στέλνοντας λανθασμέ-να μηνύματα στην παγκόσμια επενδυτική κοινότητα. Στη συνέχεια, το πρό-γραμμα ιδιωτικοποιήσεων απετέλεσε βασική συνιστώσα του Μεσοπρόθε-σμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2011-2025 και η κυβέρνηση διαβεβαιώνει την αποφασιστικότητά της για την πλήρη υλοποίησή του, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί ούτε μία ιδιωτικοποίηση. Έχει, βεβαίως, σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά στις απαραίτητες προπαρασκευαστικές ενέργειες για την υλοποίηση του προγράμματος ιδι-ωτικοποιήσεων, παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες και την εξαιρετικά αυξημένη αβεβαιότητα που δημιούργησαν οι εξελίξεις έως την τελική έγκριση του 2ου ΠΧΕ της Ελλάδος τον Μάρτιο του 2012.

Επιπλέον των ανωτέρω, η διστακτικότητα της κυβερνήσεως να αντιμετωπί-σει αποτελεσματικά τις έντονες αντιδράσεις σημαντικών ομάδων συμφε-ρόντων σε προστατευμένους τομείς της οικονομίας (οι οποίες στις περισ-σότερες περιπτώσεις υποθάλπτονταν από αυτά τα ίδια τα πολιτικά κόμμα-τα είχε ως αποτέλεσμα την συσσώρευση σημαντικών εκκρεμοτήτων όσον αφορά στο πρόγραμμα διαρθρωτικών αλλαγών. Επίσης, η αδυναμία της κυβερνήσεως να προχωρήσει σε ουσιαστική αναδιάρθρωση και σταδιακή μείωση του προσωπικού του ευρύτερου δημοσίου τομέα με ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγικότητάς του, οδήγησε στο τέταρτο τρίμηνο του 2011 στην πολιτική της επιβολής εξόδου από την υπηρεσία ενός μέρους του προσωπικού μόνο με ηλικιακά κριτήρια με συνέπεια την περαιτέρω

Η ελληνική κυβέρνηση παρουσιάσθηκε αμήχανη

και αναποφάσιστη στέλνοντας λανθασμένα

μηνύματα στην παγκόσμια επενδυτική

κοινότητα. Η διστακτικότητα της

κυβερνήσεως να αντιμετωπίσει

αποτελεσματικά τις έντονες αντιδράσεις σημαντικών ομάδων

συμφερόντων σε προστατευμένους τομείς

της οικονομίας στις περισσότερες

περιπτώσεις υποθάλπτονταν από αυτά

τα ίδια τα πολιτικά κόμματα.


απορρύθμιση και υποβάθμιση του έργου αυτών των υπηρεσιών, που σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. στις υπηρεσίες βεβαιώσεως και εισπράξεως των εσόδων του Δημοσίου) ήταν εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για την επιτυ-χία της πολιτικής δημοσιονομικής προσαρμογής.

Στο 2ο εξάμηνο του 2011, σημειώθηκαν επίσης σημαντικές κυβερνητικές δυσλειτουργίες, ασυνεννοησία υπουργών, με επιστέγασμα όλων την πρό-ταση του Πρωθυπουργού για την διενέργεια δημοψηφίσματος περί παρα-μονής της χώρας στην Ζώνη του Ευρώ, σε μία συγκυρία όπου το Ευρώ υφίστατο την απειλή της κρίσεως στην Ιταλία. Το δημοψήφισμα ουδέποτε πραγματοποιήθηκε, ενώ η προκληθείσα κυβερνητική κρίση οδήγησε σε παραίτηση του Πρωθυπουργού και στη δημιουργία της κυβερνήσεως συνεργασίας στα τέλη Νοεμβρίου 2011, με σκοπό την υλοποίηση των δεσμεύσεων που είχαν αναληφθεί από την Ελλάδα στο Συμβούλιο Κορυ-φής της 27ης Οκτωβρίου 2011 και, κυρίως, την διενέργεια του PSI Plus. Η κατάσταση άρχισε τότε να σταθεροποιείται σταδιακά, υπεγράφη το 2ο Μνημόνιο και η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές στις 6 Μαΐου 2012.

Σε συνδυασμό με σημαντικά μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής που συμπεριλαμβάνουν σημαντικές περικοπές στους μισθούς και τις συντά-ξεις, υπέρμετρη αύξηση του φορολογικού βάρους των συνεπών φορολο-γουμένων κει μείωση των απασχολουμένων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα κατά 150 χιλ. άτομα στο τέλος του 2011 έναντι του 2009, η αυξανόμενη αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στην Ελλάδα μετά τον Φεβρουάριο του 2011 οδήγησε την ελληνική οικονομία στην βαθύτερη ύφεση της σύγχρονης ιστορίας της, με την ανεργία να τριπλασιάζεται μέσα σε τρία χρόνια, οδη-γώντας σε υστερήσεις όσον αφορά στους στόχους δημοσιονομικής προ-σαρμογής και όλο και περισσότερα μέτρα, επιδεινώνοντας περαιτέρω την ύφεση. Αντιμέτωπη με τον φαύλο αυτό κύκλο, η Τρόικα επέλεξε να επιβά-λει στην Ελλάδα την υποχρέωση να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους της που διακρατείται από τον ιδιωτικό τομέα, με απομεί-ωση του 53,5% της ονομαστικής του αξίας, καθώς, από τον Οκτώβριο του 2011, θεωρεί ότι έπρεπε να δοθεί περισσότερος χρόνος για την επιδιωκό-μενη προσαρμογή μέσω της ελαφρύνσεως του διογκωμένου χρέους της χώρας και του κόστους εξυπηρετήσεως του.

Στην πορεία, οι ελληνικές τράπεζες οδηγήθηκαν σε απομείωση των κρατι-κών ομολόγων, αλλά και άλλων εγγυημένων από το Δημόσιο ομολόγων ΔΕΚΟ σε μία προσπάθεια εξομαλύνσεως των ζημιών μεταξύ τραπεζών που είχαν διαφορετική έκθεση σε κρατικά ομόλογα και σε ομόλογα ΔΕΚΟ. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα ήταν η καταγραφή ζημιών ύψους € 28 δισ. το 2011 από τις τέσσερεις μεγαλύτερες τράπεζες. Στη συμφωνία για την αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους υπάρχει πρόβλεψη, και κεφάλαια ύψους € 50 δισ. από το Ταμείο Χρηματοπιστωτική Σταθερότη-τας (ΤΧΣ), για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών. Ήδη, έχει καθορισθεί ένα ποσό € 18 δισ. σε ομόλογα Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ) για την προσωρινή ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας των τεσσάρων τραπεζών σε επίπεδο ικανό ώστε να συνεχισθεί η χρηματοδότησή τους από την ΕΚΤ και την Τράπεζα της Ελλάδος. Η ανακεφαλαιοποίηση αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός του 2012 με συνδυασμό πόρων από ιδιώτες και το ΤΧΣ, λαμβάνο-

Το δημοψήφισμα ουδέποτε

πραγματοποιήθηκε, ενώ η προκληθείσα

κυβερνητική κρίση οδήγησε σε παραίτηση του Πρωθυπουργού και

στη δημιουργία της κυβερνήσεως

συνεργασίας στα τέλη Νοεμβρίου 2011, με

σκοπό την υλοποίηση των δεσμεύσεων που

είχαν αναληφθεί από την Ελλάδα στο Συμβούλιο

Κορυφής της 27ης Οκτωβρίου 2011 και,

κυρίως, την διενέργεια του PSI Plus.


ντας υπ όψει όχι μόνο τις απώλειες κεφαλαίων από το PSI Plus αλλά και την επίπτωση από την διαγνωστική μελέτη της Blackrock για να καλυ-φθούν δυνητικές απώλειες κεφαλαίων από μία μεγαλύτερη του αναμενο-μένου ύφεση την επόμενη τριετία, Ο συνδυασμός του PSI Plus και της ασκήσεως της Blackrock έχει φέρει τις τράπεζες στα όρια των δυνατοτή-των τους για την αντιμετώπιση της δυσμενούς συγκυρίας, με την διαμορ-φούμενη πολιτική κατάσταση να επιτείνει την αβεβαιότητα.

Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρηματολογείται ότι, πέραν των καθυστε-ρήσεων, αστοχιών, ατολμίας και παλινωδιών της ελληνικής κυβερνήσεως, η εφαρμογή του προγράμματος συνοδεύθηκε από μία αναποτελεσματική διαχείριση των προσδοκιών όσον αφορά στις αναπτυξιακές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας με συνεχείς αρνητικές δηλώσεις και διαπιστώ-σεις εκ μέρους της Τρόικας, με αποτέλεσμα να παρατείνεται η ύφεση, να εμποδίζεται η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων και να επιδιώκονται επιλογές χωρίς εξασφαλισμένες πιθανότητες επιτυχίας. Κλασσική ένδειξη των αδιεξόδων που δημιουργούνται είναι η απαίτηση του Μνημονίου να εξειδικευθούν μέτρα περικοπής δαπανών € 11,5 δισ. περίπου μέχρι το τέλος Ιουνίου 2012 για την επίτευξη του δημοσιονομικού στόχου του 2014 για πρωτογενές πλεόνασμα 4,5 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ. Ενδεχόμε-νη αστοχία στην συμμόρφωση της ελληνικής κυβερνήσεως με τον στόχο αυτό μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις πρόωρης απογοητεύσεως όσον αφορά στην υλοποίηση του προγράμματος, με καταλυτικές επιπτώ-σεις για την σταθερότητα και την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.

Από τις αρχές του 2010 η Ελλάδα υφίσταται τις εξαιρετικά οδυνηρές επι-πτώσεις από τη βαθειά κρίση δημοσίου χρέους στην οποία περιήλθε εξαιτίας της δημοσιονομικής εκτροπής, που ώθησε το έλλειμμα και το χρέος της γενικής κυβερνήσεως (ΓΚ) στο 15,8% και στο 128,9% του ΑΕΠ αντιστοίχως και τον ετήσιο κρατικό δανεισμό σε άνω των € 100 δισ. το 2009. Εξαιτίας αυτής της κρίσεως η Ελλάδα έχει αποκλεισθεί από τις αγορές ομολόγων από τον Μάϊο του 2010 και αναγκάσθηκε να ζητήσει εσπευσμένα χρηματοδοτική Ενίσχυση από την Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προκειμένου να συνεχίσει απρό-σκοπτα την αναχρηματοδότηση του δημοσίου χρέους και τη χρηματοδό-τηση των ελλειμμάτων της ΓΚ που συνέχιζαν να δημιουργούνται το 2010 και το 2011.

Η ΖτΕ και το ΔΝΤ συμφώνησαν στη σύναψη ενός τριετούς Προγράμματος Χρηματοδοτικής Ενισχύσεως για την Ελλάδα ύψους € 110 δισ. (ΠΧΕ Ι) 3ετούς διάρκειας, με χρηματοδοτικές δόσεις ύψους € 38 δισ. το 2010, € 40 δισ. το 2011, € 24 δισ. το 2012 και € 8 δισ. το 2013, υπό την προϋπό-θεση της πιστής εφαρμογής από την Ελλάδα του συμφωνηθέντος Μνημο-νίου, δηλαδή του Προγράμματος Δημοσιονομικής Προσαρμογής και Διαρ-θρωτικών Μεταρρυθμίσεων (ΠΔΠ&ΔΜ) που συμφωνήθηκε μεταξύ της ελληνικής κυβερνήσεως και της Τρόικας (των εκπροσώπων της Ευρωπαϊ-κής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ), τον Μάϊο του 2010. Η πιστή εφαρμογή του ΠΔΠ&ΔΜ επεδίωκε αφενός τη δρα-στική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε επίπεδα κάτω του 3,0% του ΑΕΠ το 2014, από 15,8% το 2009 και αφετέρου την εκλογίκευση της

Το Πακέτο των € 110 δισ.

και το «Μνημόνιο Ι»


λειτουργίας του κράτους και την προώθηση δραστικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για ουσιαστική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας.

Η κατακόρυφη πτώση του καθαρού δανεισμού της χώρας από το εξωτερι-κό και η αναγκαία ταχεία δημοσιονομική προσαρμογή, καθώς και οι εκ βάθρων διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αναμενόταν ότι θα οδηγούσε σε μεγάλη μείωση της εγχώριας ζητήσεως και της απασχολήσεως και σε βαθειά ύφεση στην εγχώρια οικονομία. Η αρχική πρόβλεψη της Τρόικας ήταν για πτώση του ΑΕΠ κατά -4,0% το 2010 και κατά -2,6% το 2011, ενώ για το 2012 προβλεπόταν αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,1% και επιστροφή σε υψηλότερους ρυθμούς αναπτύξεως της οικονομίας από το 2013 (2,1%), 2014 (2,1%), 2015-2020 (2,7%).

Γενικά, το ΠΧΕ Ι απαιτούσε την αποκατάσταση της δυνατότητας δανει-σμού της Ελλάδος από τις αγορές ήδη από τα μέσα του 2012, ενώ η χρη-ματοδότηση από το ΠΧΕ Ι έληγε στις αρχές του 2013 και από το ίδιο έτος είχε προγραμματισθεί και η έναρξη της αποπληρωμής των δόσεων των δανείων που θα είχαν δοθεί από το 2010. Ειδικότερα, σύμφωνα με την αρχική συμφωνία η Ελλάδα θα έπρεπε να αποπληρώσει δάνεια ύψους € 6,1 δισ. το 2013, € 28,6 δισ. το 2014, € 38,9 δισ. το 2015 και τα υπόλοιπα στα επόμενα έτη. Έτσι, ακόμη και με πλήρη εφαρμογή του ΠΔΠ&ΔΜ για μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων οι δανειακές ανάγκες της Ελλά-δος από τις αγορές θα ανέρχονταν σε περίπου € 50 δισ. το 2012, € 50 δισ. το 2013 και άνω των € 65 δισ. από το 2014 και στα επόμενα έτη. Οι δυνατό-τητες επανόδου της Ελλάδος στις αγορές με αυτό το πρόγραμμα ήταν έτσι κι αλλιώς εξ αρχής σημαντικά περιορισμένες, πράγμα που ελήφθη σοβαρά υπ’ όψει στη συνέχεις κατά την εφαρμογή πολύ πιο ρεαλιστικών προγραμ-μάτων διασώσεως για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Ωστόσο, οι δυνατό-τητες αυτές περιορίσθηκαν περαιτέρω και τελικά εξαφανίσθηκαν πλήρως, ως αποτέλεσμα των καθυστερήσεων και των παλινωδιών στην εφαρμογή του ΠΔΠ&ΔΜ από την Ελλάδα και της αντιοικονομικής διαχειρίσεως των προσδοκιών (των επενδυτών παγκοσμίως και των οικονομικών μονάδων στην Ελλάδα) για τις μελλοντικές εξελίξεις στην ελληνική οικονομία από τους ίδιους τους επίσημους δανειστές της και από την Τρόικα.

Η δυνατότητα εφαρμογής του ΠΔΠ&ΔΜ του Μαΐου 2010 από την Ελλάδα και, ειδικότερα, το εγχείρημα της αποκαταστάσεως της διαταραχθείσης εμπιστοσύνης των αγορών για επάνοδο της Ελλάδος στις αγορές από το 2012, απαιτούσε: Πρώτον, την εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμο-γής των μέτρων αυξήσεως των δημοσίων εσόδων και μειώσεως των δημο-σίων δαπανών έτσι ώστε από το 2010 να γίνει εμφανής μία σαφής βελτίω-ση της δημοσιονομικής καταστάσεως της χώρας. Δεύτερον, την εξασφά-λιση του περιορισμού κατά το δυνατό των υφεσιακών επιπτώσεων στην οικονομία στην περίοδο 2010-2011, και τη λήψη των αναγκαίων μέτρων για την έγκαιρη ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας από το 2012. Διότι χωρίς τον περιορισμό της υφέσεως και την έγκαιρη ανάκαμψη της οικονομίας το ΠΧΕ Ι δεν είχε καμμία δυνατότητα να επιτύχει και η δημοσιονομική προ-σαρμογή στην Ελλάδα δεν θα ήταν δυνατή. Τρίτον, και σπουδαιότερο, την ανάληψη πρωτοβουλιών για την αποτροπή της δημιουργίας στην Ελλάδα

Παράγοντεςπου λειτούργησαν

αρνητικά στην έξοδο

από την κρίση

Οι δυνατότητες επανόδου της Ελλάδος στις αγορές εξαφανίσθηκαν πλήρως,

ως αποτέλεσμα των καθυστερήσεων και των

παλινωδιών στην εφαρμογή του ΠΔΠ&ΔΜ από την Ελλάδα και της

αντιοικονομικής διαχειρίσεως των προσδοκιών (των

επενδυτών παγκοσμίως και των οικονομικών

μονάδων στην Ελλάδα) για τις μελλοντικές

εξελίξεις στην ελληνική οικονομία από τους ίδιους τους επίσημους δανειστές

της και από την Τρόικα.


μίας καταστάσεως πανικού, δηλαδή πλήρους αποθαρρύνσεως και απογο-ητεύσεως των εγχώριων οικονομικών μονάδων, που θα οδηγούσε αναπό-φευκτα σε βαθύτερη ύφεση στην οικονομία και σε πλήρη αδυναμία εφαρ-μογής των ανωτέρω προγραμμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι άμοιρη ευθυνών που θέσπιζε μέτρα και στην συνέχεια δεν επεδίωκε την αποτελεσματική τους υλοποίηση, με αποτέλεσμα οι μεταρρυθμίσεις να παραμένουν στα χαρτιά, παρά την πρόοδο που σημειώθηκε σε πολλούς τομείς. Πέραν τούτου, η υλοποίηση του ΠΔΠ&ΔΜ και η επιδίωξη του ΠΧΕ Ι για επάνοδο της Ελλά-δος στις αγορές από τα μέσα του 2012, επηρεάσθηκαν εξ αρχής αρνητικά από τους ακόλουθους σημαντικούς παράγοντες:

Πρώτον, από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΔΝΤ που συνέβαλαν στην επιδείνωση του οικονομικού κλίματος στη χώρα και κατά συνέπεια στην εμβάθυνση της υφέσεως και στην παρεμπόδιση της δημοσιονομικής προσαρμογής, ιδιαιτέρως από τις αρχές του 2011. Από την αρχή συνέδε-σαν τη δημοσιονομική εκτροπή στην Ελλάδα όχι μόνον με την ανεύθυνη δημοσιονομική πολιτική, των ανεξέλεγκτων παροχών στους πάντες και της αυξανόμενης φοροδιαφυγής στην περίοδο 2002-2009, αλλά και με την απώλεια ανταγωνιστικότητας, καθόλη αυτή την περίοδο.

Υπέθεσαν ότι η ανάπτυξη στην περίοδο 1995-2008 ήταν αποτέλεσμα της ελλειμματικής δημοσιονομικής διαχειρίσεως και του δανεισμού της χώρας από το εξωτερικό και, επομένως, ότι η αναγκαία δραστική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και ο περιορισμός και η τελική εξάλειψη του δανεισμού από το εξωτερικό το 2010-2015 θα οδηγούσαν την ελληνική οικονομία σε παρατεταμένη βαθειά ύφεση και σε αρνητικό πληθωρισμό για πολλά έτη. Θεώρησαν δε ότι για να επανέλθει η ελληνική οικονομία σε πορεία ανακάμψεως θα έπρεπε να ανατραπεί εκ βάθρων ολόκληρο το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο λειτουργίας της μέσα σε δύο έτη και να αντικατασταθεί με ένα άλλο, σύγχρονο, πλαίσιο που θα έφερνε την ανά-πτυξη. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που δεν είχαν γίνει στα τελευταία 40 έτη θα έπρεπε να ολοκληρωθούν στην Ελλάδα κυρίως το 2010, και ότι είχε απομείνει το 2011. Σε αυτή τη διαδικασία τα Προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), το ΕΣΠΑ 2007-2013, από το οποίο η Ελλάδα είχε εξα-σφαλίσει επιχορηγήσεις επενδύσεων άνω των € 18 δισ. στην περίοδο 2010-2015, τα ΣΔΙΤ, οι επενδύσεις στην ενέργεια, και οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις που η λειτουργία τους εξαρτιόταν από το κράτος, έπαψαν ουσιαστικά να λειτουργούν. Με αυτά τα δεδομένα, η πτώση του ΑΕΠ άρχισε να γίνεται πολύ μεγαλύτερη από ό,τι είχε προγραμματισθεί, ενώ, όσο η πίεση της Τρόικας για ολοκλήρωση των διαρθρωτικών μεταρ-ρυθμίσεων εδώ και τώρα, η ύφεση επεκτεινόταν ακόμη περισσότερο τόσο σε βάθος όσο και σε χρονική έκταση. Συνέδεσαν τότε την ανάκαμψη της οικονομίας με την ολοκλήρωση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και στη συνέχεια απέδωσαν τη υπέρμετρα βαθύτερη ύφεση στην οικονομία στο ότι δεν προχώρησαν όσο γρήγορα θα έπρεπε οι διαρθρωτικές μεταρ-ρυθμίσεις. Έτσι, σε κάθε επίσκεψή τους αναθεωρούσαν επί το δυσμενέ-στερο τις εκτιμήσεις τους για την ύφεση και τη δυνατότητα ανακάμψεως της οικονομίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να στέλνουν μηνύματα στις αγορές και στους εγχώριους επενδυτές και καταναλωτές ότι υπήρχε ουσι-

H ελληνική κυβέρνηση δεν είναι άμοιρη ευθυνών

που θέσπιζε μέτρα και στην συνέχεια δεν

επεδίωκε την αποτελεσματική τους

υλοποίηση, με αποτέλεσμα οι

μεταρρυθμίσεις να παραμένουν στα χαρτιά,

παρά την πρόοδο που σημειώθηκε σε πολλούς

τομείς.


αστική αδυναμία ανακάμψεως και επανόδου της ελληνικής οικονομίας σε πορεία ικανοποιητικής αναπτύξεως στο άμεσο και στο απώτερο μέλλον. Τα μηνύματα αυτά, σε συνδυασμό με την ολιγωρία της κυβερνήσεως και την αναπόφευκτη αποδιοργάνωση της ελληνικής οικονομίας με την πίεση για άμεσες μεταρρυθμίσεις (που, ωστόσο, απαιτούν χρόνο για την εγκαθίδρυσή τους), υπονόμευαν το οικονομικό κλίμα και επιβεβαίωναν στη συνέχεια ακόμη και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις για την ύφεση και την ταχεία αύξηση της ανεργίας. Έδωσαν έτσι τον τόνο για δραματικές υποθέσεις περί καταρρεύσεως και αδυναμίας προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας τόσο από τους οίκους πιστοληπτικής αξιολογήσεως όσο και από παντός είδους οικονομικούς αναλυτές και σχολιαστές παγκοσμίως και στην Ελλάδα.

Αυτές οι υποθέσεις-εκτιμήσεις-προβλέψεις οδηγούσαν αναπόφευκτα σε παράλληλες εκτιμήσεις-προβλέψεις για διατήρηση ή για περαιτέρω διό-γκωση των εξαιρετικά υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του ελλη-νικού δημοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ, παρά τα δραστικά και επώ-δυνα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής που ήδη εφαρμόζονταν από τον Μάϊο του 2010. Για παράδειγμα, την Άνοιξη του 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) προέβλεπε ότι το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως της Ελλάδος θα διαμορφωνόταν στο 9,3% του ΑΕΠ και το χρέος της ΓΚ θα ανερχόταν στο 166,1% του ΑΕΠ ακόμη και το 2012. Κατέστησαν έτσι σχε-τικά απλή τη γνωμοδότηση ότι η ελληνική οικονομία αντιμετώπιζε πρόβλη-μα απώλειας φερεγγυότητας (δηλαδή αδυναμίας μειώσεως των δημοσιο-νομικών της ελλειμμάτων και εξυπηρετήσεως του δημοσίου χρέους της) και όχι κάποιο προσωρινό πρόβλημα ρευστότητας (έως ότου αποκαταστα-θεί και πάλι η πρόσβασή της στις αγορές ομολόγων), όπως είχε υποτεθεί κατά την εκπόνηση του ΠΧΕ Ι.

Δεύτερον, από τις στατιστικές υπηρεσίες ΕΛΣΤΑΤ και Eurostat που, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν το παγκοσμίως υπέρ-προβεβλημένο πρόβλημα των «ελληνικών στατιστικών», με τις πρόσφατες εκτιμήσεις τους και παρεμβάσεις τους συνέβαλαν στην παρουσίαση υπέρμετρα διο-γκωμένου του ήδη σημαντικού δημοσιονομικού προβλήματος της χώρας. Όσον αφορά τα δημοσιονομικά μεγέθη οι εκτιμήσεις τους βασίζονται στην υπόθεση ότι στην Ελλάδα αξία έχουν μόνο οι υποχρεώσεις των φορέων της γενικής κυβερνήσεως. Τα περιουσιακά στοιχεία ή οι απαιτήσεις αυτών των φορέων δεν έχουν καμμία αξία, ή σε κάθε περίπτωση δεν λαμβάνονται υπ’ όψει. Με αυτό τον τρόπο διογκώθηκε με αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις το έλλειμμα και το χρέος της ΓΚ, με συμπερίληψη σε αυτά των πάσης φύσεως υποχρεώσεων του Δημοσίου, π.χ. από παροχή εγγυήσεων σε ΔΕΚΟ και εκτός ΔΕΚΟ, ή από την αγορά προνομιούχων μετοχών των τρα-πεζών, ή από οφειλές σε προμηθευτές των οποίων η βεβαίωση και ο δια-κανονισμός καθυστερούσε (π.χ. διότι η τιμή στην οποία είχαν διακανονι-σθεί ήταν πολλαπλάσια εκείνης που επικρατούσε στην αγορά), κ.ά. Για παράδειγμα, το έλλειμμα και το χρέος της ΓΚ για το 2009 και το 2010 διο-γκώθηκαν τον Νοέμβριο του 2010 με την ενσωμάτωση στα μεγέθη της ΓΚ των ελλειμμάτων και των υποχρεώσεων 17 ΔΕΚΟ (επιχειρήσεων και Οργα-νισμών) οι οποίοι ευρίσκονται υπό κρατικό έλεγχο και οι οποίες σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως δεν υπάγονται στο πεδίο δραστηριοτή-των της ΓΚ. Τα σημαντικά περιουσιακά στοιχεία αυτών των φορέων δεν ελήφθησαν υπ’ όψει. Μόνο οι υποχρεώσεις τους. Επίσης, καταγράφονται

Το έλλειμμα και το χρέος της γενικής κυβερνήσεως

για το 2009 και το 2010 διογκώθηκαν τον

Νοέμβριο του 2010 με την ενσωμάτωση των ελλειμμάτων και των

υποχρεώσεων 17 ΔΕΚΟ (επιχειρήσεων και

Οργανισμών) οι οποίες ευρίσκονται υπό κρατικό έλεγχο και οι οποίες σε

άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

δεν υπάγονται στο πεδίο δραστηριοτήτων της

γενικής κυβερνήσεως.


λεπτομερειακά και παρουσιάζονται με δραματικό τόνο οι τρέχουσες υπο-χρεώσεις της κεντρικής κυβερνήσεως και των λοιπών φορέων της ΓΚ, που ανέρχονταν στο τέλος του 2011 στα € 6,7 δισ., χωρίς να γίνεται αναφορά στις βεβαιωμένες ληξιπρόθεσμες απαιτήσεις του Δημοσίου από φορολογι-κές υποθέσεις και από εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία ύψους άνω των € 50 δισ. Σημειώνεται ότι υπάρχουν επιπλέον σημαντικές απαιτήσεις του Δημοσίου από φορολογικές και άλλες υποθέσεις που δεν έχουν ακόμη ελεγχθεί και βεβαιωθεί, καθώς και από απαιτήσεις έναντι προμηθευτών του Δημοσίου (ιδιαιτέρως των νοσοκομείων και των κατασκευαστών δημο-σίων έργων) για μη νόμιμη εκτέλεση συμβάσεων προμήθειας.

Όσον αφορά το ΑΕΠ, η ΕΛΣΤΑΤ τον Μάρτιο του 2011, ανακοίνωσε τις εκτιμήσεις της ότι η πτώση του ΑΕΠ το 2010 ήταν πολύ μεγαλύτερη, στο -4,5%, έναντι -4,0% που προέβλεπε αρχικώς η Τρόικα και μάλιστα με τερά-στια πτώση του ΑΕΠ κατά -6,6% στο 4ο 3μηνο.’11. Οι εκτιμήσεις αυτές, για την ανάπτυξη και για τα σημαντικά διογκωμένα δημοσιονομικά ελλείμματα (ιδιαιτέρως μετά την ένταξη των 17 ΔΕΚΟ στη ΓΚ τον Νοέμβριο του 2010), χρησιμοποιήθηκαν από τις εταιρίες πιστοληπτικής αξιολογήσεως για τις δραματικές επιθετικές υποβαθμίσεις της ελληνικής οικονομίας μετά τον Μάρτιο του 2011, όπως παρουσιάζεται στη συνέχεια.

Τρίτον, από τις εταιρίες πιστοληπτικής αξιολογήσεως οι οποίες προχώρη-σαν εσπευσμένα σε επιθετικές και πολλαπλές υποβαθμίσεις του Ελληνι-κού Δημοσίου χρέους, ουσιαστικά σε πλήρη αντιδιαστολή με την τακτική που εφήρμοσαν στην περίπτωση άλλων ανάλογα ή περισσότερο υπερχρε-ωμένων ευρωπαϊκών χωρών ή/και τραπεζών. Σχετικά σημειώνεται ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, παρά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2009, είχε διατηρήσει υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας. Επίσης, η δανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού τομέα της ελλη-νικής οικονομίας ήταν από τις χαμηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπήρχε, επομένως, μία υγιής βάση για διατήρηση της οικονομικής δρα-στηριότητας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας που θα συνέβαλε στη δημοσιονομική προσαρμογή. Πριν ακόμη τεθεί σε εφαρμογή το ΠΔΠ&ΔΜ, η εταιρία πιστωτικής αξιολογήσεως Moody’s προχώρησε, τον Ιούνιο 2010, σε επιθετική υποβάθμιση του χρέους του Ελληνικού Δημοσίου κατά 4 βαθ-μίδες, σε βαθμίδα «Junk» (Ba1). Η υποβάθμιση αυτή και οι υπέρμετρα απαισιόδοξες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΔΝΤ για την Ελλάδα, εξέθεσαν τη χώρα στη δίνη των δραματικών προβλέψεων-αναλύ-σεων-εκτιμήσεων παγκοσμίως, περί επικείμενης πτωχεύσεώς της ή ακόμη και χειρότερων δεινών. Οι υποβαθμίσεις της οικονομίας οδήγησαν σε μία άνευ προηγουμένου πτώση της εγχώριας καταναλωτικής και επιχειρηματι-κής εμπιστοσύνης, με το σχετικό δείκτη οικονομικού κλίματος να καταπο-ντίζεται στο 70,2 τον Μάϊο του 2010, από 75,8 τον Απρίλιο του 2010 και 81,7 τον Ιανουάριο του 2010. Επίσης, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύ-νης μειώθηκε κατακόρυφα στο -67 τον Μάϊο του 2010 και στο -75 τον Δεκέμβριο του 2010, από -44 τον Δεκέμβριο του 2009. Αυτή η υπέρμετρη πτώση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης τροφοδότησε με τη σειρά της την κατακόρυφη πτώση του δείκτη όγκου των λιανικών πωλήσεων κατά -11,1% στο 3ο 3μηνο.’10 και στη συνέχεια κατά -15,0% στο 4ο 3μηνο 2010 (-20,1% τον Δεκέμβριο 2010), από ελεγχόμενη πτώση κατά -5,9% το 2ο 3μηνο 2010 και την άνοδο κατά 5,7% το 1ο 3μηνο 2010, σε συνδυασμό και

Η δανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού τομέα της

ελληνικής οικονομίας ήταν από τις

χαμηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υπήρχε, επομένως, μία υγιής βάση για διατήρηση της

οικονομικής δραστηριότητας στον

ιδιωτικό τομέα της οικονομίας που θα

συνέβαλε στη δημοσιονομική προσαρμογή.


με τις συνεχείς φοροεπιδρομές του επιχειρήθηκαν. Τροφοδότησε επίσης μία εξίσου δραματική πτώση των επιχειρηματικών επενδύσεων και των επενδύσεων σε οικοδομές. Όλα αυτά συνέβαλαν ουσιαστικά στην απότο-μη εμβάθυνση της υφέσεως το 2ο 6μηνο 2010, σε σύγκριση με την σχετικά ήπια ύφεση του 1ου 6μηνου 2010.

Στη συνέχεια, με βάση τις προαναφερθείσες εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ για την ανάπτυξη στην Ελλάδα το 2010 και τις επίσης καταθλιπτικές προβλέ-ψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Άνοιξη 2011) για τις εξελίξεις στα δημό-σια οικονομικά της χώρας που προαναφέρθηκαν, και μη λαμβάνοντας επαρκώς υπ’ όψει τις όποιες ικανοποιητικές εξελίξεις στους τομείς της δημοσιονομικής προσαρμογής, των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας κατά το 2010, η Moody’s προχώρησε σε νέα επιθετική υποβάθμιση της Ελλάδος στη βαθμίδα Β1 με αρνητικές προοπτικές στις 7.3.2010 (από Ba1), και ξανά στη βαθμίδα Caa1 με αρνητικές προοπτικές στην 1.6.2011. Επίσης, η Standard & Poor’s υποβάθμισε την Ελλάδα στη βαθμίδα BB- με αρνητικές προοπτικές στις 29.3.2011, και ξανά στη βαθμίδα B με αρνητικές προοπτι-κές στις 9.5.2011 και στη βαθμίδα CCC και πάλι με αρνητικές προοπτικές στις 13.6.2011. Τέλος, ο οίκος Fitch υποβάθμισε την Ελλάδα στη βαθμίδα BB+ με αρνητικές προοπτικές στις 14.1.2011 (από BBB-), και ξανά στη βαθμίδα B+ με αρνητικές προοπτικές στις 20.5.2011.

Αυτές οι υποβαθμίσεις έλαβαν χώρα παρότι στο ανωτέρω εξαιρετικά δυσμενές οικονομικό περιβάλλον για την Ελλάδα, η υλοποίηση του Προ-γράμματος ΔΠ&ΔΜ το 2010 ήταν γενικώς επιτυχημένη, όπως διαπιστώθη-κε κατά την 3η αξιολόγηση της προόδου του Προγράμματος από τους εκπροσώπους της Τρόικας τον Φεβρουάριο του 2011. Επίσης, όπως επι-σημαίνει ο ΟΟΣΑ (Ιούλιος 2011), όσον αφορά την δημοσιονομική προσαρ-μογή στην Ελλάδα το 2010, «καμμία άλλη χώρα του ΟΟΣΑ δεν έχει επιτύ-χει τόσο σημαντική δημοσιονομική βελτίωση μέσα σε ένα και μόνο έτος, τα τελευταία τριάντα έτη». Ειδικότερα, όπως φαίνεται στους Πίνακες 1 και 2, το έλλειμμα της ΓΚ υποχώρησε στο 10,8% του ΑΕΠ το 2010, από 15,7% του ΑΕΠ το 2009, παρότι η φοροδιαφυγή διατηρήθηκε κατά το πρώτο αυτό έτος της προσαρμογής σε υψηλά επίπεδα. Τα έσοδα της ΓΚ ανήλθαν στο 39,5% του ΑΕΠ το 2010, από 37,9% του ΑΕΠ το 2009, αλλά οι δαπάνες της ΓΚ μειώθηκαν πολύ περισσότερο στο 44,6% του ΑΕΠ το 2010, από 48,3% του ΑΕΠ το 2009. Έτσι, το πρωτογενές έλλειμμα της ΓΚ μειώθηκε στο 5,1% του ΑΕΠ το 2010, από 10,4% του ΑΕΠ το 2009. Ωστόσο, ο λόγος χρέους της ΓΚ προς το ΑΕΠ έφθασε στο 144,9% στο τέλος του 2010, με συμπερίληψη στο δημόσιο χρέος ακόμη και των προνομιούχων μετοχών των τραπεζών που κατέχει το Ελληνικό Δημόσιο, από τις οποίες το 2010 το Δημόσιο είχε έσοδα άνω των € 650 εκατ. και το 2011 άνω των € 850 εκατ. Συμπεριλαμβάνονται επίσης και οι υποχρεώσεις των ΔΕΚΟ που εντάχθηκαν στη ΓΚ τον Νοέμβριο του 2010, όπως προαναφέρθηκε.

Τον Μάρτιο του 2011, η Τρόικα ανακοίνωσε ότι, εκτός του υψηλού δημοσί-ου χρέους, το ελληνικό Δημόσιο διέθετε και μία τεράστια περιουσία, η οποία δεν είχε ληφθεί υπ’ όψει έως τότε και ότι από την ιδιωτικοποίηση αυτής της περιουσίας η Ελλάδα θα μπορούσε να εισπράξει έως και € 50 δισ. στην 5ετία 2011-2015. Ωστόσο, τον Μάρτιο του 2011 οι αποφάσεις για

Όπως επισημαίνει ο ΟΟΣΑ (Ιούλιος 2011),

όσον αφορά την δημοσιονομική

προσαρμογή στην Ελλάδα το 2010, «καμμία

άλλη χώρα του ΟΟΣΑ δεν έχει επιτύχει τόσο

σημαντική δημοσιονομική βελτίωση μέσα σε ένα και

μόνο έτος, τα τελευταία τριάντα έτη».


τις επιθετικές υποβαθμίσεις της Ελλάδος είχαν ήδη ληφθεί και κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να συνεκτιμήσει τη σημαντική δημοσιονομική προσαρ-μογή που είχε επιτύχει η Ελλάδα το 2010 ή την αποκάλυψη ότι εκτός από τα υψηλά δημόσια χρέη το Ελληνικό Δημόσιο διέθετε και μία μεγάλη ακί-νητη περιουσία την οποία είχε τη δυνατότητα να αξιοποιήσει σταδιακά για να εξυπηρετήσει τα χρέη του στο μέλλον σε συνδυασμό, βέβαια, με τη συνεχιζόμενη προσπάθεια για δραστική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και για ενίσχυση της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας. Βεβαίως, στο θέμα της αξιοποιήσεως της δημόσιας περιουσί-ας, η κυβέρνηση εμφανίσθηκε με τελείως αρνητική θέση, συμβάλοντας έτσι στις αρνητικές αξιολογήσεις για την πορεία εφαρμογής της δημοσιο-νομικής προσαρμογής.

Τέλος, τον Νοέμβριο του 2011, η ΕΛΣΤΑΤ ανακοίνωσε ότι, σύμφωνα με τις νεώτερες εκτιμήσεις της, η πτώση του ΑΕΠ την Ελλάδος το 2010 δεν ήταν, τελικά, -4,5%, αλλά πολύ χαμηλότερη στο -3,5%. Ήταν δηλαδή, σημαντικά μικρότερη ακόμη και από τις αρχικές εκτιμήσεις της Τρόικας. Βέβαια, και πάλι στην περίοδο που έγινε αυτή η νέα ανακοίνωση της ΕΛΣΤΑΤ, υπό την απειλή της μη καταβολής της 6ης δόσεως του ΠΧΕ Ι το Φθινόπωρο του 2011, ελάχιστοι ήταν διατεθειμένοι να αξιολογήσουν το γεγονός ότι τελικά η ύφεση στην Ελλάδα το 2011 δεν ήταν -4,5%, αλλά -3,5%. Το -4,5% εξυπηρέτησε τις υποβαθμίσεις της ελληνικής οικονομίας τον Μάρτιο του 2011. Τον Νοέμβριο του 2011 η οικονομία είχε ήδη υπο-στεί τις δραματικές συνέπειες αυτών των υποβαθμίσεων. Όταν μία οικονο-μία ευρίσκεται σε κρίση όπως αυτή που επιβάρυνε την ελληνική οικονομία τον Μάρτιο του 2011, οι επιθετικές υποβαθμίσεις και οι δραματικά αρνητι-κές προβλέψεις για τη μελλοντική της πορεία έχουν σαφώς αυτοεκπλη-ρούμενο χαρακτήρα. Αντί για πρακτικές και πολιτικές που θα οδηγούσαν στην απολύτως αναγκαία ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικο-

Πίνακας 1. Έλλειμμα Γενικής Κυβερνήσεως στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Autumn 2011), Reuters, τελευταίες εκτιμήσεις για την Ελλάδα.

% του ΑΕΠ 2009 2010 2011

Ιρλανδία -14,3% -31,3% -10,3%

Ελλάδα -15,8% -10,6% -9,2%

Ισπανία -11,2% -9,3% -8,5%

Πορτογαλία -10,1% -9,8% -5,8%

Ην. Βασίλειο -11,5% -10,3% -9,4%

Πίνακας 2. Ελλάδα: Δημοσιονομική Προσαρμογή 2010–2012

% του ΑΕΠΠρωτογενές Ισοζύγιο Γενικής

ΚυβερνήσεωςΠλεόνασμα Γενικής Κυβερνήσεως

2009 -10,6% -15,8%

2010 -5,1% -10,6%

2011 -2,4% -9,2%

2012 0,3% -6,7%

Πηγή: Προϋπολογισμός 2012, Υπουργείο Οικονομικών, τελευταίες εκτιμήσεις για το 2011 και το 2012.


νομία, η Ελλάδα βρέθηκε σε έναν κυκεώνα πολιτικών, πρακτικών και κατα-στάσεων που οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια στην εκ βάθρων υπονό-μευση της εμπιστοσύνης στην οικονομία της.

Από τον Μάρτιο του 2011, ήταν ήδη εμφανές ότι στο νέο εξαιρετικά αρνη-τικό οικονομικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, με την καταλυτική συμβολή των ανωτέρω ισχυρών παραγόντων, οι δυνατότητες ανακάμψεως και της δημοσιονομικής προσαρμογής της υπερχρεωμένης ελληνικής οικονομίας είχαν περιορισθεί επικίνδυνα. Τα πολύ αρνητικά αποτελέσματα αυτής της νέας καταστάσεως δεν άργησαν να φανούν: Πρώτον, η ύφεση στην οικονομία στο 1ο 6μηνο 2011 ήταν πολύ βαθύτερη του αναμενομένου. Δεύτερον, η μεγαλύτερη ύφεση, σε συνδυασμό με τις σημαντικές αστοχίες του φορολογικού νόμου του Απριλίου 2010, οδήγη-σαν σε σημαντική πτώση των καθαρών εσόδων του Τακτικού Προϋπολογι-σμού (ΤΠ) και των εισπράξεων των Ασφαλιστικά Ταμεία (ΑΤ) από εισφορές ασφαλισμένων και επιχειρήσεων στο 1ο 6μηνο του 2011 και σε προσδοκίες ότι η υλοποίηση του Π2011 δεν ήταν πλέον δυνατή χωρίς τη λήψη και νέων μέτρων. Ειδικότερα:

Στο περιβάλλον των δραστικών υποβαθμίσεων της ελληνικής οικονομίας, η ΕΛΣΤΑΤ κατέγραψε νέα μεγάλη πτώση του ΑΕΠ κατά -7,8% σε ετήσια βάση (χωρίς διόρθωση των στοιχείων για τις εποχιακές διακυμάνσεις) στο 1ο 3μηνο 2011 και στη συνέχεια κατά πτώση κατά -7,3% στο 2ο 3μηνο 2011. Η πτώση αυτή ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα: α) Της δραστι-κής δημοσιονομικής προσαρμογής που είχε τεθεί σε εφαρμογή από το 2ο 6μηνο του 2010 και των ισχυρών αποτελεσμάτων βάσης που υπήρχαν αφού η οικονομική δραστηριότητα στη χώρα στο 1ο 6μηνο του 2011 μετά την εφαρμογή των επώδυνων μέτρων ΔΠ συγκρινόταν με την οικονομική δραστηριότητα στο 1ο 6μηνο του 2010, πριν την εφαρμογή των μέτρων ΔΠ. β) Της καταλυτικής συμβολής της κρατικής πολιτικής της δραστικής μειώσεως των επενδύσεων του ΠΔΕ, της ουσιαστικής διακοπής της εφαρ-μογής του ΕΣΠΑ 2007-2013 και γενικότερα των επενδύσεων που εξαρτώ-νται από το κράτος και, τέλος, της σχεδόν πλήρους διακοπής της επενδυ-τικής και της παραγωγικής λειτουργίας πολλών ΔΕΚΟ. Ωστόσο, η πτώση του ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο 2011 οφείλεται και στην εξαιρετικά μεγάλη επιδεί-νωση του οικονομικού κλίματος στη χώρα από τον Μάρτιο του 2011, λόγω των επιθετικών υποβαθμίσεων της ελληνικής οικονομίας. Αυτό συνέβαλε στην απαρχή της απώλειας καταθέσεων από το τραπεζικό σύστημα και, ταυτοχρόνως, στη δραστική υποβάθμιση των ενεχύρων των τραπεζών για χρηματοδότησή τους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Μετά τις υποβαθμίσεις η ρευστότητα στην οικονομία μειώθηκε σταδιακά, με αποτέ-λεσμα την επιδείνωση της υφέσεως. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική οικονομία ανέκαμψε στο 3ο 3μηνο.’11, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια.

Επίσης, στο ανωτέρω εξαιρετικά αρνητικό περιβάλλον στο 1ο 6μηνο του 2011 σημειώθηκε μεγάλη πτώση των καθαρών εσόδων του ΤΠ και των εσόδων από εισφορές στα Ασφαλιστικά Ταμεία: Στο 6μηνο αυτό τα καθα-ρά έσοδα του ΤΠ υποχωρούσαν κατά -8,3% σε ετήσια βάση, έναντι αυξή-σεώς τους κατά 8,5% το 2011 που προέβλεπε ο Προϋπολογισμός του 2011. Επίσης, οι εισπράξεις των ΑΤ από εισφορές ήταν σημαντικά μειωμέ-

Ύφεση και δημοσιονομική

προσαρμογή

Η πτώση του ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο 2011 συνέβαλε

στην απαρχή της απώλειας καταθέσεων

από το τραπεζικό σύστημα και,

ταυτοχρόνως, στη δραστική υποβάθμιση

των ενεχύρων των τραπεζών για

χρηματοδότησή τους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.


νες με αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των επιχορηγήσεων των ΑΤ από τον ΤΠ, πράγμα που οδήγησε στην αύξηση των πρωτογενών δαπανών του ΤΠ κατά 4,5% στο 1ο 6μηνο.’11, σε σύγκριση με την πρόβλεψη για αύξησή τους κατά 1,9% το 2011. Συνολικά, η υλοποίηση του Π2011 στο 1ο 6μηνο 2011 παρουσίασε σημαντική απόκλιση από τους στόχους που είχαν τεθεί. Οι κύριοι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την απόκλιση, εκτός της βαθύτερης υφέσεως της οικονομίας και της υπονομεύσεως του οικονομι-κού κλίματος στη χώρα που προαναφέρθηκαν, ήταν οι ακόλουθοι: α) Ο φορολογικός νόμος του Απριλίου 2010 (ν. 3842/23.4.2010) με βάση τον οποίο είχαν καταρτιστεί οι προβλέψεις του Π2011 για την προαναφερθεί-σα αύξηση των εσόδων του ΤΠ το 2011. Ο νόμος αυτός συμπεριλάμβανε αφενός φορολογικές ρυθμίσεις (αύξηση αφορολογήτου ορίου εισοδήμα-τος, μείωση των φορολογικών συντελεστών, σύστημα αποδείξεων, κ.ά.) που οδήγησαν τελικά σε εξαιρετικά υψηλές και μη αναμενόμενες απώλει-ες εσόδων και αφετέρου φορολογικές ρυθμίσεις (χρήση αντικειμενικών κριτηρίων για τον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος των ελεύθερων επαγγελματιών, λογιστικός προσδιορισμός του φορολογητέου εισοδήματος πολλών κατηγοριών εργαζομένων, κ.ά.) που δεν απέδωσαν ούτε στο ελάχιστο την επιδιωκόμενη με αυτές αύξηση των φορολογικών εσόδων. Συνολικά, οι αστοχίες και το πλήθος των ανεδαφικών ρυθμίσεων αυτού του νόμου οδήγησαν σε απώλεια εσόδων το 2011 από τον φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, από τον ΦΠΑ και από τον ΕΦΚ καυσίμων άνω των € 4,5 δισ. σε σχέση με τις εκτιμήσεις του Π2011, με το κυριότερο μέρος αυτών των απωλειών να εμφανίζεται στο 1ο 6μηνο του 2011. Οι σημαντικές αυτές αδυναμίες του φορολογικού νόμου δεν είχαν γίνει αντιληπτές από την κυβέρνηση και την Τρόικα πριν εμφανι-σθούν τα αρνητικά τους αποτελέσματα. β) Η μεγάλη πτώση των εσόδων από εισφορές ασφαλισμένων και εργοδοτών των μεγάλων ΑΤ της χώρας. Η πτώση αυτή ανήλθε στα € 1,82 δισ. στο 1ο 6μηνο του 2011 και στα € 3,5 δισ. το 2011. Έτσι, τα ελλείμματά τους και οι απαιτήσεις τους για πρόσθε-τη επιχορήγηση από τον ΤΠ διευρύνθηκαν με αποτέλεσμα οι πρωτογενείς δαπάνες του ΤΠ να καταγράψουν αύξηση 4,8% έως το 9μηνο του 2011. Όμως αυτό ήταν και πάλι πρόβλημα υστερήσεως των εσόδων και όχι πρό-βλημα δαπανών. Τελικά, το 2011 ως σύνολο οι πρωτογενείς δαπάνες του ΤΠ ήταν μειωμένες κατά -0,3%, με πτώση των δαπανών για αποδοχές και συντάξεις κατά -4,1%, πτώση των λειτουργικών δαπανών κατά -20,3%, ή κατά € 1,79 δισ. (επιχορηγήσεις ΔΕΚΟ: -35,7%), αύξηση των αποδιδόμε-νων πόρων κατά € 1,1 δισ. και αύξηση των επιχορηγήσεων των ασφαλιστι-κών ταμείων κατά € 1,4 δισ. γ) Η συνεχιζόμενη δυσλειτουργία των υπηρε-σιών του Υπουργείου Οικονομικών που έχουν αρμοδιότητα στην βεβαίωση και την είσπραξη των εσόδων του κράτους, καθώς και των φορέων διοική-σεως και εισπράξεως των εσόδων των ΑΤ. Αρνητικές επιπτώσεις στη λει-τουργία αυτών των υπηρεσιών προκύπτουν και από το ότι οι υπηρεσίες αυτές ευρίσκονται στη διετία 2010-2011 σε κατάσταση εκ βάθρων αναδι-οργανώσεως και μισθολογικής εκλογικεύσεως, που επιβαρύνει αναπόφευ-κτα τη λειτουργία τους στην τρέχουσα περίοδο αν και αναμένεται να συμ-βάλει στην αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία τους στη μεσο-μακροχρόνια περίοδο. Σημειώνονται οι συχνές απεργιακές κινητο-ποιήσεις με αφορμή μισθολογικές περικοπές, η εκ βάθρων μεταρρύθμιση

Οι αστοχίες και το πλήθος των ανεδαφικών

ρυθμίσεων του φορολογικού νόμου

ν. 3842/23.4.2010 οδήγησαν σε απώλεια

εσόδων το 2011 από τον φόρο εισοδήματος

φυσικών και νομικών προσώπων, από τον ΦΠΑ

και από τον ΕΦΚ καυσίμων, άνω των € 4,5

δισ. σε σχέση με τις εκτιμήσεις του Π2011. Οι

σημαντικές αυτές αδυναμίες του

φορολογικού νόμου δεν είχαν γίνει αντιληπτές

από την κυβέρνηση και την Τρόικα. Επίσης, οι πρωτογενείς δαπάνες

του ΤΠ κατέγραψαν αύξηση 4,8% έως το

9μηνο του 2011. Όμως, αυτό ήταν και πάλι

πρόβλημα υστερήσεως των εσόδων και όχι

πρόβλημα δαπανών.


των ΑΤ και οι μειώσεις συντάξεων, η δημοσιοϋπαλληλική εφεδρεία, οι αυξημένες φορολογικές επιβαρύνσεις, κ.ά.

Η Τρόικα και οι μεγάλες χώρες της Ζώνης του Ευρώ και οι διεθνείς και πολλοί εγχώριοι αναλυτές και σχολιαστές εξέλαβαν τις ανωτέρω απογοη-τευτικές αναπτυξιακές και δημοσιονομικές επιδόσεις της Ελλάδος το 1ο 6μηνο 2011 ως απόδειξη της θεωρούμενης αδυναμίας της χώρας να επι-τύχει πρόοδο στον τομέα της δημοσιονομικής προσαρμογής. Απέδωσαν τη μεγάλη πτώση των καθαρών εσόδων του ΤΠ και των εσόδων των ΑΤ από εισφορές στη «μεγαλύτερη του αναμενομένου ύφεση» (η οποία απλώς συνέβη χωρίς να ευθύνεται κανείς), αποσιωπώντας ουσιαστικά τις προανα-φερθείσες αστοχίες του φορολογικού νόμου (ν. 3842/23.4.2010) και τις δυσλειτουργίες των υπηρεσιών Υπουργείου Οικονομικών και των αντίστοι-χων υπηρεσιών των ΑΤ για τη βεβαίωση και την είσπραξη των φόρων και των ασφαλιστικών εισφορών. Το κυριότερο ήταν ότι αποσιωπήθηκε πλή-ρως η σημαντική δημοσιονομική προσαρμογή και η πρόοδος στον τομέα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που επέτυχε η χώρα το 2010. Επιπλέ-ον, υποβαθμίσθηκε και η προσπάθεια αντιμετωπίσεως των προβλημάτων που προέκυψαν από τις παραπάνω αποκλίσεις στα έσοδα στο 1ο 6μηνο του 2011 μέσω της νομοθετήσεως σε συνεργασία με την Τρόικα, στο 2ο 6μηνο 2011 όλων των αναγκαίων μέτρων για την απαιτούμενη αύξηση των εσόδων και τη μείωση των πρωτογενών δημοσίων δαπανών το 2011 και το 2012, ώστε να αντισταθμισθεί πλήρως η υστέρηση του 1ου 6μήνου του 2011 και να μειωθεί το έλλειμμα της ΓΚ στον Π2012 σε επίπεδα κάτω του 6,5% του ΑΕΠ. Άλλωστε, η εμπιστοσύνη των αγορών είχε χαθεί, ενώ οι προσπάθειες των ελληνικών κυβερνήσεων για υλοποίηση του προγράμμα-τος προσαρμογής πραγματοποιούνταν σε ένα εξαιρετικά αρνητικό οικονο-μικό περιβάλλον.

Γενικά, τον Ιούλιο του 2011 είχαν διαμορφωθεί συνθήκες που οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα δεν είχε πια καμμία ελπίδα ή προσδοκία ότι θα μπορούσε και πάλι να προσφύγει αυτόνομα για δανεισμό από τις αγο-ρές από τα μέσα του 2012, όπως προέβλεπε το ΠΧΕ Ι. Διαμορφώθηκε έτσι η ανάγκη για την παροχή στην Ελλάδα ενός 2ου Πακέτου Χρηματοδοτικής Ενισχύσεως (ΠΧΕ ΙΙ) από τη ΖτΕ και από το ΔΝΤ, το οποίο θα έπρεπε να καλύπτει τις χρηματοδοτικές ανάγκες του Ελληνικού Δημοσίου και των ελληνικών τραπεζών έως τουλάχιστον τα τέλη του 2014. Σε αυτή τη συγκυρία οι μεγάλες χώρες της ΖτΕ έθεσαν νέες βασικές προϋποθέσεις για την παροχή της εγκρίσεώς τους και της συμβολής τους σε ένα 2ο ΠΧΕ. Πρώτον, απαίτησαν την αποδοχή και την πιστή εφαρμογή από την Ελλάδα ενός αυστηρότερου Προγράμματος ΔΠ&ΔΜ, του ΜΠΔΣ 2011-2015, που πράγματι καταρτίστηκε σε συμφωνία με την Τρόικα και ψηφίσθηκε εγκαί-ρως, στις αρχές Ιουλίου 2011, από το ελληνικό Κοινοβούλιο. Δεύτερον, απαίτησαν, επίσης, τη συμμετοχή σε εθελοντική βάση και των ιδιωτών δανειστών του Ελληνικού Δημοσίου (Private Sector Involvement ή PSI) στη διαμόρφωση του ΠΧΕ ΙΙ για την Ελλάδα. Ειδικότερα, η συμβολή των ιδιω-τών δανειστών θα συνέβαλε στη σημαντική μείωση των δανειακών ανα-γκών του Ελληνικού Δημοσίου στην περίοδο 2011-2020, έτσι ώστε να εξα-σφαλισθεί η άνετη χρηματοδότησή του στην περίοδο έως την εξασφάλιση

Η Συμφωνίατης Συνόδου Κορυφής

της 21ης Ιουλίου 2011 και το PSI

Οι μεγάλες χώρες της ζώνης του Ευρώ, πρώτον απαίτησαν την αποδοχή και την πιστή εφαρμογή

από την Ελλάδα ενός αυστηρότερου

Προγράμματος ΔΠ&ΔΜ, του ΜΠΔΣ 2011-2015,

που πράγματι καταρτίστηκε σε

συμφωνία με την Τρόικα και ψηφίσθηκε εγκαίρως, στις αρχές Ιουλίου 2011.

Δεύτερον, απαίτησαν, επίσης, τη συμμετοχή σε εθελοντική βάση και των

ιδιωτών δανειστών του Ελληνικού Δημοσίου στη διαμόρφωση του ΠΧΕ ΙΙ

για την Ελλάδα. Ειδικότερα, η συμβολή των ιδιωτών δανειστών

θα συνέβαλε στη σημαντική μείωση των

δανειακών αναγκών του Ελληνικού Δημοσίου στην

περίοδο 2011-2020.


της αυτόνομης προσφυγής του στις αγορές για την κάλυψη του συνόλου των ετήσιων δανειακών του αναγκών.

Συνολικά, κατά την αξιολόγηση της υλοποιήσεως του Προγράμματος ΔΠ&ΔΜ από την Τρόικα, που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Μαΐου-Ιου-νίου 2011, εκτιμήθηκε ότι για την απαιτούμενη μείωση του ελλείμματος της ΓΚ σε λιγότερο από το 7,8% του ΑΕΠ το 2011 και σε 6,5% του ΑΕΠ το 2012, ήταν αναγκαία η λήψη πρόσθετων μέτρων αυξήσεως των εσόδων και μειώσεως των δαπανών της ΓΚ, ύψους € 6,74 δισ. για το 2011 και € 13,64 δισ. για το 2012. Τα μέτρα αυτά, τα οποία σε μεγάλο βαθμό διόρ-θωναν τις επώδυνες για τη χώρα αστοχίες του φορολογικού νόμου (ν. 3842/23.4.2010), προσδιορίσθηκαν και εξειδικεύτηκαν ταχύτατα από την ελληνική κυβέρνηση, συμφωνήθηκαν με την Τρόικα και περιλήφθηκαν στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2011-2015 (ΜΠΔΣ). Το τελευταίο αποτελούσε συνέχεια του Προγράμματος ΔΠ&ΔΜ του Μαΐου 2010 και συμπεριελάμβανε: α) για πρώτη φορά και το χρονοδι-άγραμμα της υλοποιήσεως του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων και αξιο-ποιήσεως της δημόσιας περιουσίας, αξιοποιώντας και την προετοιμασία που ήδη είχε γίνει στο 3μηνο Μαρτίου–Ιουνίου 2011, και β) το χρονοδιά-γραμμα υλοποιήσεως και ολοκληρώσεως των διαρθρωτικών μεταρρυθμί-σεων στις οποίες είχε ήδη σημειωθεί εντυπωσιακή πρόοδος το 2010 και στο 1ο 6μηνο του 2011. Με αυτά τα σημαντικά χαρακτηριστικά, το ΜΠΔΣ 2011-2015 ψηφίσθηκε ως νόμος του κράτους από τη Βουλή στις αρχές Ιουλίου 2011.

Έτσι, την 21η Ιουλίου 2011, μετά την ψήφιση του ΜΠΔΣ 2011-2015 και μετά από πολλές πρόσθετες καθυστερήσεις, που συνεπάγονταν και καθυστέρη-ση στην καταβολή της 5ης δόσης του ΠΧΕ Ι, το Συμβούλιο Κορυφής της ΖτΕ συμφώνησε στην παροχή του ΠΧΕ ΙΙ στην Ελλάδα, το οποίο συμπεριελάμ-βανε: α) Χρηματοδοτική βοήθεια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονο-μικής Σταθερότητας ύψους € 109 δισ. (Πίνακας 3) και, β) μία μορφή PSI, σύμφωνα με την οποία οι ιδιώτες δανειστές του Ελληνικού Δημοσίου (ΕΔ) που κατείχαν ομόλογα ύψους περίπου € 135 δισ. που έληγαν στην περίοδο 2011-2020 θα τα αντάλλαζαν με άλλα μακροπρόθεσμα ομόλογα του ΕΔ, μειώνοντας δραστικά τις χρηματοδοτικές ανάγκες του έως το 2020. Με την υπόθεση ενός επιτοκίου προεξοφλήσεως 9,0%, είχε εκτιμηθεί ότι από τις ανωτέρω ανταλλαγές ομολόγων του ΕΔ θα προέκυπτε απώλεια παρούσης αξίας για τους ιδιώτες δανειστές περίπου 21%. Σημαντικό κόστος από την εφαρμογή του ΠΧΕ ΙΙ προέκυπτε και για τις ελληνικές τράπεζες, με απομεί-ωση κατά 21% της αξίας των ομολόγων του ΕΔ που είχαν στην κατοχή τους, με περιορισμένες επιπτώσεις στην κεφαλαιακή τους επάρκεια και χωρίς να θίγεται το ιδιοκτησιακλο τους καθεστώς.

Πίνακας 3. ΠΧΕ ΙΙ στην Ελλάδα από το ΕΤΧΣ, 21η Ιουλίου 2011 (δισ. €)

Πρόσθετα δάνεια από το ΕΤΧΣ 34

Δάνεια για αγορά ομολόγων στη δευτερογενή αγορά 20

Δάνεια για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών 20

Εγγυήσεις για το PSI 35

Συνολική πρόσθετη χρηματοδότηση 109

Σημαντικό κόστος από την εφαρμογή του ΠΧΕ ΙΙ

προέκυπτε και για τις ελληνικές τράπεζες, με

απομείωση κατά 21% της αξίας των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου που είχαν στην κατοχή τους, με περιορισμένες όμως

επιπτώσεις στην κεφαλαιακή τους

επάρκεια και χωρίς να θίγεται το ιδιοκτησιακό

τους καθεστώς.


Σε κάθε περίπτωση το ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου 2011 έδιδε τον αναγκαίο χρόνο στην Ελλάδα για να ολοκληρώσει με επιτυχία το ΜΠΔΣ 2011-2015, μειώνοντας δραστικά τα δημοσιονομικά της ελλείμματα και το δημόσιο χρέος της και επαναφέροντας εγκαίρως την ελληνική οικονομία σε πορεία αυτοδύναμης αναπτύξεως με βάση την έγκαιρη ολοκλήρωση του εξαιρετι-κά φιλόδοξου προγράμματος αποκρατικοποιήσεων και αξιοποιήσεως της δημόσιας περιουσίας όλων των φορέων της ΓΚ (το οποίο αναμένεται να συμβάλει ουσιαστικά στην προσέλκυση σημαντικών ξένων άμεσων επεν-δύσεων στην Ελλάδα), καθώς και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (με δραστική μείωση των παρεμβάσεων του κράτους στην οικονομία) και τη σημαντική βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της.

Τα κύρια μέτρα που εγκρίθηκαν με το ΠΧΕ ΙΙ του Ιουλίου 2011 θα συνέβα-λαν επίσης ουσιωδώς στην ορθή υλοποίηση του ΜΠΔΣ 2011-2015. Όπως σημείωνε ο Επίτροπος Όλι Ρεν στις 5 Αυγούστου 2011, «η μείωση των επι-τοκίων των δανείων από τη ΖτΕ και το ΔΝΤ σε 4% περίπου θα μείωνε τις σωρευτικές πληρωμές τόκων κατά περίπου € 25 δισ. μεταξύ 2011 και 2020». Αυτό συνεπαγόταν τη μείωση του χρέους κατά περίπου 10 ποσο-στιαίες μονάδες (π.μ.) του ΑΕΠ, ακόμη και χωρίς την επίπτωση του PSI στη μείωση του χρέους της ΓΚ. Η πτώση του χρέους από το PSI είχε εκτι-μηθεί τότε στις 12 π.μ. του ΑΕΠ και η συνολική επίπτωση του ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου 2011 στη μείωση του χρέους έως το 2020 θα έφθανε σε περί-που 22 π.μ. του ΑΕΠ. Με αυτά τα δεδομένα, το Institute of International Finance (Research Note, August 3, 2011) προέβλεπε ότι με βάση τις απο-φάσεις της 21ης Ιουλίου 2011, και με την υπόθεση της πλήρους εφαρμο-γής από την Ελλάδα του ΜΠΔΣ 2011-2015, το χρέος του Ελληνικού Δημο-σίου (χωρίς τις χρηματοοικονομικές εγγυήσεις που θα παρέχονταν από το ΕΤΧΣ για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής των ομολόγων του ΕΔ (του PSI) θα διαμορφωνόταν στο 122% του ΑΕΠ το 2015 και στο 98% του ΑΕΠ το 2020, από 142% του ΑΕΠ το 2010.

Ωστόσο, η Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2011 σχετικά με το ΠΧΕ ΙΙ για την Ελλάδα άρχισε να αμφισβητείται και υπήρχαν διαρροές ειδήσεων ότι η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ αναζητούσαν μία νέα, σημαντικά πιο ενισχυμένη, συμφωνία με μία κατά πολύ μεγαλύτερη συμβολή των ιδιωτών δανειστών του ΕΔ (PSI Plus). Οι κύριοι λόγοι γι’ αυτή την ουσιαστική αλλαγή στάσε-ως των δανειστών της Ελλάδος που τελικά ακύρωσε την Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2011 (το PSI) και οδήγησε στη Συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου 2011 (στο PSI Plus), συνοψίζονται ως εξής:

Πρώτον, η απόφαση για το PSI της Ελλάδος οδήγησε το Ευρώ σε κρίση. Η απόφαση της Συνόδου Κορυφής της ΖτΕ της 21ης Ιουλίου 2011 να συμπεριληφθεί στο ΠΧΕ ΙΙ για την Ελλάδα μία σχετικά ήπια εθελοντική PSI, συνεπαγόταν την «απομείωση» κατά 21% της παρούσας αξίας των ομολόγων του ΕΔ που κατείχαν ιδιώτες (τράπεζες και θεσμικοί επενδυτές) και έληγαν στο διάστημα 2011-2020. Αυτή η απόφαση οδήγησε σε ουσια-στική διατάραξη της εμπιστοσύνης των επενδυτών διεθνώς στις αγορές κρατικού χρέους όλων των περιφερειακών χωρών της ΖτΕ, όχι μόνον της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, αλλά επίσης και της Ισπανίας, της Ιταλίας και ακόμη και των γαλλικών και άλλων ευρωπαϊκών τραπεζών. Η Moody’s

Η αστοχία της Συμφωνίας

της 21ης Ιουλίου 2011


από την πλευρά της έσπευσε να επισημάνει στις 25 Ιουλίου 2011 ότι «το Πρόγραμμα ενισχύσεως (για την Ελλάδα) δημιουργεί προηγούμενο για μελλοντικές αναδιαρθρώσεις, εφόσον τα οικονομικά κάποιου άλλου κρά-τους της Ευρωζώνης γίνουν το ίδιο προβληματικά με αυτά της Ελλάδος». Έτσι, εξ αιτίας του ελληνικού PSI, η ευρωπαϊκή κρίση κρατικών ομολόγων επιδεινώθηκε ραγδαία στο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2011, μετα-σχηματιζόμενη σε κρίση του ίδιου του Ευρώ.

Δεύτερον, το ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου 2011 χρησιμοποιήθηκε από την Τρόι-κα για να παρουσιάσει μία απίστευτη διόγκωση του χρέους της ΓΚ της Ελλάδος ως ποσοστό του ΑΕΠ, αντί της αναμενόμενης σημαντικής μειώ-σεως αυτού του χρέους λόγω της Συμφωνίας. Εκτιμήθηκε, δηλαδή, ότι η εφαρμογή αυτής της συμφωνίας θα οδηγούσε τον λόγο Χρέους/ΑΕΠ της Ελλάδος σε εκρηκτικό άλμα στο 189,1% του ΑΕΠ το 2012 (από 144,9% του ΑΕΠ το 2010) σύμφωνα με το ΔΝΤ, και στο 198,3% του ΑΕΠ το 2012 σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτή η εκτόξευση του χρέους κατά περισσότερο από 50 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ συμπεριλήφθηκε στους πίνακες των εκθέσεων του ΔΝΤ και της ΕΕ χωρίς ουσιαστική εξήγη-ση. Ο καθένας ήταν ελεύθερος να υποθέσει ότι ήταν αποτέλεσμα μίας περαιτέρω επιδεινώσεως των δημόσιων οικονομικών της χώρας, αντί της ουσιαστικής βελτιώσεώς τους που σημειώθηκε στην πραγματικότητα, όπως αναλύεται στη συνέχεια. Η απλή εξήγηση είναι ότι το ΔΝΤ και η ΕΕ συμπεριέλαβαν στο χρέος του ΕΔ τα εξής: α) Ποσό € 40 δισ. που το ΠΧΕ ΙΙ προέβλεπε να είναι διαθέσιμο ώστε να διατεθεί για την ανακεφαλαιοποί-ηση των ελληνικών τραπεζών, εάν και όταν αυτό χρειασθεί. Σημειώνεται, ότι έως τον Οκτώβριο του 2011 δεν είχε καταγραφεί χρήση αυτών των κονδυλίων, με την εξαίρεση € 0,4 δισ. που δαπανήθηκαν για την Proton Bank. Βάσει της Συμφωνίας της 21ης Ιουλίου 2011, οι ελληνικές τράπεζες δεν θα χρειάζονταν περισσότερο από € 10 δισ. από τα κονδύλια αυτά. Ακόμη δε και αυτά τα € 10 δισ. θα καλύπτονταν χρησιμοποιώντας ως εξα-σφαλίσεις περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών και θα συνεισέφεραν στο κράτος ετήσιες αποδόσεις έως και 10%. β) Ποσό € 35 δισ., που αντιστοι-χούσε σε ομόλογα του ΕΤΧΣ, χωρίς τοκομερίδιο και με διαβάθμιση ΑΑΑ, τα οποία θα ήταν διαθέσιμα ως εγγυήσεις, βελτιώνοντας την πιστοληπτική διαβάθμιση των νέων μακροπρόθεσμων ομολόγων αξίας € 135 δισ., τα οποία η Ελλάδα θα εξέδιδε στον ιδιωτικό τομέα σε αντικατάσταση των ομολόγων που έληγαν στο διάστημα 2012-2020. Το χρέος της Ελλάδος στο πλαίσιο αυτής της συναλλαγής θα ήταν € 135 δισ. και όχι € 170 δισ., όπως διατείνονταν το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εάν η Ελλάδα εξυ-πηρετούσε κανονικά το χρέος της, ύψους € 135 δισ., τότε τα € 35 δισ. των πιστωτικών ενισχύσεων δεν θα χρησιμοποιούνταν καν.

Η δημοσίευση από το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των ανωτέρω παράλογα διογκωμένων μεγεθών για το χρέος του ΕΔ αποτέλεσε ισχυρό εργαλείο στα χέρια κάθε σχολιαστή διεθνώς ο οποίος επιθυμούσε να επι-βεβαιώσει ισχυρισμούς που είχαν ήδη υιοθετηθεί και αναφέρονταν εκτε-νώς στην αφερεγγυότητα και στην αδυναμία της Ελλάδος να «πληρώσει» τα χρέη της. Αποτέλεσε επίσης ισχυρό μηχανισμό για την περαιτέρω επι-δείνωση του εγχώριου οικονομικού κλίματος και της καταναλωτικής και επιχειρηματικής εμπιστοσύνης στην Ελλάδα με εξαιρετικά αρνητικές επι-

Η εκτόξευση του χρέους κατά περισσότερο από

50 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ συμπεριλήφθηκε

στους πίνακες των εκθέσεων του ΔΝΤ και

της ΕΕ χωρίς ουσιαστική εξήγηση. Ο καθένας ήταν

ελεύθερος να υποθέσει ότι ήταν αποτέλεσμα

μίας περαιτέρω επιδεινώσεως των

δημόσιων οικονομικών της χώρας, αντί της

ουσιαστικής βελτιώσεώς τους που σημειώθηκε στην πραγματικότητα.


πτώσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας (με ουσιαστική παρα-κίνηση της διαρροής καταθέσεων) και στην ελληνική οικονομία γενικότε-ρα, αλλά και στο πρόγραμμα προσαρμογής της Ελλάδος, ιδιαιτέρως στο 4ο 3μηνο του 2011. Επιπλέον, δημιούργησαν το μεγάλο πρόβλημα για το Ευρώ, το οποίο θα έπρεπε πράγματι να αντιμετωπισθεί με πιο δραστικές αποφάσεις πολιτικής κατά κύριο λόγο στη ΖτΕ, αλλά με την συνδρομή και του ΔΝΤ.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, οι ανωτέρω εξελίξεις οδήγησαν τελικά στη διαμόρφωση νέας άποψης, που άρχισε να διατυπώνεται ανοικτά από τον Σεπτέμβριο του 2011 ακόμη και από αρμόδιους παράγοντες της ΖτΕ και των κρατών-μελών της αλλά παραδόξως και της ελληνικής κυβερνήσεως, σύμφωνα με την οποία το ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου για την Ελλάδα δεν ήταν πλέον αρκετό ή κατάλληλο, και ότι για την σταθεροποίηση του χρέους του ΕΔ και, το κυριότερο, για την σταθεροποίηση της ΖτΕ, ήταν τώρα ανα-γκαία μία πολύ μεγαλύτερη συμβολή του ιδιωτικού τομέα για δραστικότε-ρη μείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Μία τέτοια προοπτική βρήκε πρόσφορο έδαφος και στις απόψεις της ελληνικής κυβερνήσεως περί μεταφοράς του δημοσίου χρέους «από τις πλάτες του ελληνικού λαού στις τράπεζες». Έτσι, το 2ο ΠΧΕ της Ελλάδος, που είχε αποφασισθεί από την Σύνοδο Κορυφής της ΖτΕ τον Ιούλιο του 2011, θα έπρεπε να επανα-σχεδιασθεί με ένα PSI Plus που θα συνεπαγόταν μείωση και της ονομαστι-κής αξίας του χρέους του ΕΔ.

Έτσι, οι διεθνείς επενδυτές άρχισαν να υπολογίζουν μία πολύ μεγαλύτερη απομείωση (50% ή ακόμη και 60%) της αξίας των ομολόγων του ΕΔ, τα οποία οι τράπεζες (και ιδιαιτέρως οι ελληνικές τράπεζες) είχαν εγγεγραμ-μένα στα βιβλία τους. Αυτό οδήγησε αναπόφευκτα σε νέα κατακόρυφη αύξηση των ελληνικών spreads και, επίσης, σε κατακόρυφη πτώση της τιμής των μετοχών των ελληνικών τραπεζών (που κατείχαν ομόλογα του ΕΔ μεγάλης αξίας) και της ελληνικής χρηματιστηριακής αγοράς συνολικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ευνοϊκές επιπτώσεις που είχαν προκύψει από την αναγγελία της συγχωνεύσεως της Alpha Bank με την Eurobank (την 29η Αυγούστου 2011), με σημαντική κεφαλαιακή συμβολή και ξένων επεν-δυτών, αντιστράφηκαν μέσα σε λίγες ημέρες, ενώ η σημαντική απώλεια καταθέσεων μετά τον Σεπτέμβριο του 2011 δημιούργησε νέα προβλήματα ρευστότητας επιπλέον εκείνων που ήδη υπήρχαν. Όπως ήταν φυσικό, η εξέλιξη αυτή έφερε επιπρόσθετα εμπόδια και αντέστρεψε πλήρως την πορεία ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας που είχε σημειωθεί στο 3ο 3μηνο του 2011, ενώ συνέβαλε επίσης και στη επώδυνη μείωση της απο-δόσεως των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής που είχαν ληφθεί το 2010 και το 2011. Οι ανωτέρω εξελίξεις επιδείνωσαν ιδιαιτέρως το οικονο-μικό περιβάλλον στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων και του προγράμματος αξιοποιήσεως της δημόσιας περιουσίας. Η πώληση περιουσιακών στοιχεί-ων μεγάλης αξίας σε ένα τέτοιο περιβάλλον ήταν ουσιαστικά αδύνατη. Τελι-κά, η κυβέρνηση παραδέχθηκε ότι τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις δεν θα υπερέβαιναν τα € 2,0 δισ. το 2011, έναντι του στόχου των € 5,5 δισ. που είχε τεθεί στο ΜΠΔΣ 2011-2015.

Αποκορύφωμα της ανωτέρω διαδικασίας επιδεινώσεως των προοπτικών έγκαιρης ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας ήταν η απότομη περαιτέ-

Η δημοσίευση από το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή

Επιτροπή των παράλογα διογκωμένων μεγεθών

για το χρέος αποτέλεσε μηχανισμό για την

περαιτέρω επιδείνωση του εγχώριου

οικονομικού κλίματος και της καταναλωτικής και

επιχειρηματικής εμπιστοσύνης στην

Ελλάδα με εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στο

χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας (με ουσιαστική παρακίνηση

της διαρροής καταθέσεων) και στην

ελληνική οικονομία γενικότερα.

Άρχισε να διαμορφώνεται η άποψη ότι ήταν

αναγκαία μία πολύ μεγαλύτερη συμβολή του

ιδιωτικού τομέα με δραστικότερη μείωση του

ελληνικού δημοσίου χρέους. Η προοπτική

αυτή που βρήκε πρόσφορο έδαφος και

στις απόψεις της ελληνικής κυβερνήσεως

περί μεταφοράς του δημοσίου χρέους «από

τις πλάτες του ελληνικού λαού στις τράπεζες».


ρω υποβάθμιση των προβλέψεων για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας από την Τρόικα που ανακοινώθηκε από τον Αύγου-στο του 2011. Αρχικά διαπιστώθηκε ότι η επιβάρυνση του χρέους της ΓΚ της Ελλάδος με τα € 35 δισ. των πιστωτικών ενισχύσεων του ΕΤΧΣ ήταν εμφανώς λανθασμένη. Τότε, παρουσιάσθηκαν εκτιμήσεις για σημαντική επέκταση της διάρκειας και του βάθους της υφέσεως στην ελληνική οικο-νομία και, στη συνέχεια, για σημαντική μείωση του ρυθμού αναπτύξεως της οικονομίας μετά το 2013 και ακόμη και μετά το 2020. Οι εκτιμήσεις αυτές χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση της βιωσιμότητας του χρέους της ΓΚ της Ελλάδος με βάση τη Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2011. Ειδικότε-ρα, η μεγάλη πτώση του ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο του 2011 χρησιμοποιήθηκε από την Τρόικα ως αφορμή για τη σημαντική αναθεώρηση προς τα κάτω των προβλέψεών της για πτώση του ΑΕΠ όχι μόνο το 2011 (στο -5,5%, από -3,5%), αλλά και το 2011 και κατά -2,9% (από +0,7%) το 2012. Επιπλέον, η Τρόικα προχώρησε και σε ουσιαστική υποβάθμιση των προβλέψεών της για τον ρυθμό αυξήσεως του πραγματικού και του ονομαστικού ΑΕΠ στην περίοδο 2013-2030. Ειδικότερα, η Τρόικα εκτιμά τη μέση ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας στην Ελλάδα στο 1,4% στην περίοδο 2013-2030 (έναντι 2,5% στην περίοδο 1996-2007 και -1,6% στην περίοδο 2008-2011) και τη μέση ετήσια αύξηση της απασχολήσεως στο 0,9% στην περίοδο 2013-2020 και στο 0,0% στην περίοδο 2021-2030. Αν οι υποθέσεις αυτές για την αύξηση της απασχολήσεως επιβεβαιωθούν, τότε το ποσοστό ανερ-γίας στην Ελλάδα δεν θα μειωθεί κάτω από το 20% του εργατικού δυναμι-κού έως το 2030. Επίσης η υπόθεση για μέση ετήσια αύξηση της παραγω-γικότητας κατά μόνο 1,4% στην περίοδο 2013-2030 συνεπάγεται ότι οι εκ βάθρων διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα (οι οποίες θα ολοκλη-ρωθούν έως το τέλος του 2013) πραγματοποιούνται με στόχο τη δραστική μείωση του ρυθμού αυξήσεως της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστι-κότητας της οικονομίας και όχι το αντίθετο.

Η Τρόικα εξηγεί τις ανωτέρω περίεργες υποθέσεις της με διάφορους τρό-πους μεταξύ των οποίων και το ακόλουθο επιχείρημα: «Από την τέταρτη αξιολόγηση (δηλ. από τον Ιούνιο 2011) και μετά, η κατάσταση στην Ελλά-δα άλλαξε προς το χειρότερο, με την προσαρμογή της οικονομίας να γίνε-ται ολοένα και περισσότερο μέσω της υφέσεως και της μειώσεως των μισθών και των τιμών, αντί μέσω των αυξήσεων της παραγωγικότητας που αναμένονταν να προκύψουν λόγω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων». Γενικά, η Τρόικα εμφανίζεται να εκτιμά ότι στην περίοδο Μαΐου 2010-Σεπτ. 2011 υπήρξαν καθυστερήσεις στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και με κάποιο τρόπο εκτιμά ότι αυτές οι καθυστερήσεις θα επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη όχι μόνο βραχυχρόνια, δηλαδή στην περίοδο 2011-2013, αλλά και μακροχρόνια, το 2016-2030. Σχετικά υποστη-ρίζεται από τα στελέχη της ότι: «οι μεταρρυθμίσεις νομοθετούνται αλλά δεν εφαρμόζονται», ότι «υπάρχει κόπωση στον τομέα των μεταρρυθμίσε-ων», κ.ά., που είχαν κάποια βάση δεδομένου του κόστους της προσαρμο-γής για τα εισοδήματα και την απασχόληση. Τέτοιου είδους διαπιστώσεις, όμως, προσφέρουν ατυχώς το θεωρητικό υπόβαθρο για τους αναλυτές παγκοσμίως και για τα ελληνικά και τα ξένα μέσα ενημερώσεως να παρου-σιάζουν την Ελλάδα ως χώρα στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστι-

Υποστηρίζεται από τα στελέχη της Τρόικας ότι

«οι μεταρρυθμίσεις νομοθετούνται αλλά δεν

εφαρμόζονται», ότι «υπάρχει κόπωση στον

τομέα των μεταρρυθμίσεων», κ.ά.

Τέτοιου είδους διαπιστώσεις

προσφέρουν ατυχώς το θεωρητικό υπόβαθρο για

τους αναλυτές παγκοσμίως και για τα

ελληνικά και τα ξένα μέσα ενημερώσεως να

παρουσιάζουν την Ελλάδα ως χώρα στην

οποία δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική

ανάπτυξη.


κή ανάπτυξη, π.χ. με αύξηση της παραγωγικότητας, με επανένταξη των ανέργων στο εργατικό δυναμικό, με αύξηση του ποσοστού απασχολήσε-ως (ιδιαιτέρως στους νέους, τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους, με εκμε-τάλλευση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας σε πολλούς τομείς, κ.ά., ούτε καν μετά το 2020. Όσον αφορά στην αύξηση του ονομα-στικού ΑΕΠ της Ελλάδος στην περίοδο 2012-2030, όπως φαίνεται στον Πίνακα 4, οι υποθέσεις της Τρόικας για τις αναπτυξιακές προοπτικές της Ελλάδος άλλαξαν και πάλι προς το χειρότερο τον Φεβρουάριο του 2012. Τον Οκτώβριο του 2011 προέβλεπε ότι ο μέσος ετήσιος ρυθμός αυξήσεως του ΑΕΠ στην Ελλάδα στη δεκαετία του 2020 θα ήταν 1,5%. Τον Φεβρουά-ριο του 2012 η εκτίμηση της Τρόικας είναι ότι η μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ στην Ελλάδα στην ίδια δεκαετία δεν θα υπερβεί το 1,4%.

Όσον αφορά στην δημοσιονομική προσαρμογή, προβλέπεται η δημιουρ-γία πρωτογενούς πλεονάσματος της ΓΚ άνω των 4 π.μ. του ΑΕΠ από το 2014 και μετά, με πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση της δημοσιονομικής προσπάθειας στα έτη 2013 και 2014 σε σχέση με προηγούμενες προβλέ-ψεις. Οι προβλέψεις του ΔΝΤ για έσοδα και πρωτογενείς δαπάνες για την περίοδο από το 2013 και μετά είναι ενδεικτικές καθώς δεν έχουν ταυτοποι-ηθεί συγκεκριμένα μέτρα στους τομείς των εσόδων και των δαπανών που να οδηγούν στον επιδιωκόμενο στόχο ενός πρωτογενούς πλεονάσματος συμβατού με την αποκλιμάκωση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ κάτω του

Πίνακας 4. Εξέλιξη των υποθέσεων της Τρόικας για την ανάπτυξηκαι τη δημοσιονομική προσαρμογή

2011 2012 2013 2014 20152016-2020

2021-2025

2026-2030

Αποπληθωριστής ΑΕΠ (% Δ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) 1,6 -0,7 -0,5 -0,1 0,8 1,5 1,9 1,9

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) 1,4 0,2 0,3 0,4 0,6 1,2 1,8 1,8

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) 1,5 0,7 1,0 1,0 0,9 1,6 2,0 2,0

Πραγματικό ΑΕΠ (% Δ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) -6,8 -4,8 0,0 2,5 3,1 2,6 1,4 1,4

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) -5,5 -2,9 0,5 2,1 2,7 2,7 1,5 1,5

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) -3,8 0,6 2,1 2,3 2,7 3,0 1,8 1,3

Ονομαστικό ΑΕΠ (% Δ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) -5,2 -5,5 -0,5 2,4 3,9 4,1 3,3 3,3

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) -4,1 -2,7 0,8 2,5 3,3 3,9 3,3 3,3

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) -2,3 1,3 3,1 3,3 3,6 4,6 3,8 3,3

Έσοδα ΓΚ (% του ΑΕΠ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) 41,0 42,2 42,2 42,1 40,1 40,1 40,1 40,1

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) 40,2 39,9 40,9 41,0 40,9 38,2 37,4 37,4

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) 41,0 41,9 41,7 41,7 41,4 39,2 38,1 38,1

Πρωτογενείς Δαπάνες ΓΚ (% του ΑΕΠ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) 43,4 43,2 40,4 37,6 35,6 35,7 36,6 36,6

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) 42,4 38,5 38,4 36,5 36,4 33,8 33,9 33,9

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) 41,8 40,4 38,2 35,3 33,5 32,8 32,8 32,8

Πρωτογενές Έλλειμμα της ΓΚ (% ΑΕΠ)

ΔΝΤ (Μάρτιος 2012) -2,4 1,8 4,5 4,5 4,4 3,5 3,5

ΔΝΤ (Οκτ. 2011) -2,2 1,4 2,5 4,5 4,5 4,4 3,5 3,5

ΔΝΤ (Ιούλ. 2011) -0,8 1,5 3,5 6,4 7,7 6,4 5,3 5,3

Πηγή: ΔΝΤ: Ιούλιος 2011, 21 Οκτωβρίου 2011, Μάρτιος 2012 και «2009 Ageing Report», European Commission.


120% από το 2010 και μετά. Επίσης, σύμφωνα με τις υποθέσεις του Οκτω-βρίου 2011, τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις και από την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του ΕΔ δεν θα υπερέβαιναν τα € 46 δισ. στο διάστη-μα 2011-2020, συμπεριλαμβανομένων και των επιστροφών κεφαλαίων από € 40 δισ. που η Τρόικα θεωρούσε ότι θα αντλούνταν για την ανακεφαλαιο-ποίηση των ελληνικών τραπεζών.

Με βάση τις ανωτέρω υποθέσεις η Τρόικα εκτίμησε τον Οκτώβριο του 2011 ότι το χρέος της ΓΚ της Ελλάδος (με βάση τις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου, αλλά χωρίς τις εγγυήσεις του ΕΤΧΣ) θα έφθανε στο 186% του ΑΕΠ το 2013, από 145% το 2010, και ότι θα μειωνόταν κάτω από το 152% του ΑΕΠ μόλις το 2020, και κάτω από το 130% του ΑΕΠ μόλις το 2030 (Διάγραμμα 1). Έτσι, παρότι ο λόγος Χρέους/ΑΕΠ θα είχε καθοδική τάση από το 2013 και μετά, η Τρόικα εκτίμησε τον Οκτώβριο του 2011 ότι, με βάση το ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου 2011, ο λόγος Χρέους/ΑΕΠ θα παρέμενε πολύ υψηλός έως το 2020, ακόμη και έως το 2030. Με αυτά τα δεδομένα η βιωσιμότητα του ελληνικού δημοσίου χρέους δεν θα μπορούσε να εξα-σφαλισθεί. Επομένως, η ανάγκη για μεγαλύτερη αναδιάρθρωση και μείω-ση της ονομαστικής αξίας αυτού του χρέους είχε αναγνωρισθεί και από την ίδια την Τρόικα.

Οι ανωτέρω διεργασίες συνέβαλαν στην εκ νέου απότομη εμβάθυνση της υφέσεως στην Ελλάδα στο 4ο 3μηνο του 2011 με αρνητικές επιπτώσεις και στην πορεία υλοποιήσεως του Π2012. Βάσει αυτού του δεδομένου, για να προχωρήσουν στην επικύρωση του ΠΧΕ ΙΙ με προώθηση και του PSI Plus, το Eurogroup και το IMF απαίτησαν από την ελληνική κυβέρνηση και την Τρόικα να συμφωνήσουν σε νέα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής (επιπλέον αυτών που είχαν αποφασισθεί τον Μάϊο-Ιούλιο 2011) που θα εξασφάλιζαν την επίτευξη των στόχων μειώσεως των ελλειμμάτων του δημοσίου τομέα με την υπόθεση της πολύ μεγαλύτερης υφέσεως στην οικονομία το 2011 αλλά και το 2012. Στο πλαίσιο αυτό, η Τρόικα απαίτησε την περαιτέρω ενίσχυση του ΜΠΔΣ 2011-2014 με πρόσθετα μέτρα αυξή-σεως των δημοσίων εσόδων και μειώσεως των πρωτογενών δημοσίων

50%

75%

100%

125%

150%

175%

200%

PSI 21η Ιουλίου 2011, Σενάριο Alpha BankPSI 21η Ιουλίου 2011, Σενάριο ΤρόικαςPSI Plus 20η Φεβρουαρίου 2012, Σενάριο Alpha BankPSI Plus 20η Φεβρουαρίου 2012, Σενάριο Τρόικας

Χρέος ως % του ΑΕΠ

Διάγραμμα 1. Σενάρια εξελίξεως του χρέους του Ελληνικού Δημοσίου


δαπανών στο διάστημα Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 2011. Η κυβέρνηση θεσμοθέτησε όλα τα νέα μέτρα που ζητήθηκαν από την Τρόικα στο 4ο 3μηνο του 2011, αλλά αυτό είχε ως συνέπεια, εκτός της ακόμη μεγαλύτε-ρης υφέσεως, και την ουσιαστική αποδυνάμωση της κυβερνητικής πλειο-ψηφίας στη Βουλή σε βαθμό που καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολη τη συνέ-χιση της λειτουργίας της μονοκομματικής κυβερνήσεως. Παρ’ όλα αυτά η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε το εκ νέου αναθεωρημένο νέο ΜΠΔΣ τον Οκτώβριο του 2011 και έθεσε τις βάσεις για την επικύρωση του επίσης αναθεωρημένου ΠΧΕ ΙΙ για την Ελλάδα, με την συμπερίληψη του PSI Plus που θα καθιστούσε το δημόσιο χρέος της εν τέλει βιώσιμο. Μετά από πολ-λές νέες καθυστερήσεις, ακόμη και για την καταβολή της 6ης δόσης του δανείου των € 110 δισ., το Συμβούλιο Κορυφής της ΖτΕ την 26η Οκτωβρί-ου 2011 επικύρωσε το αναθεωρημένο ΠΧΕ ΙΙ της Ελλάδος που συνίστατο στα ακόλουθα.

Το αναθεωρημένο ΠΧΕ ΙΙ της 26ης Οκτωβρίου 2011 περιλαμβάνει την «εθε-λοντική» μείωση κατά 50% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του ΕΔ που διακρατούνται από τον ιδιωτικό τομέα (το PSI Plus). Οι βασικές συνι-στώσες του αναπροσαρμοσμένου ΠΧΕ ΙΙ της 26ης Οκτωβρίου 2011 είναι οι εξής (Πίνακα 5):

α) Παροχή, εκ μέρους της ΖτΕ και του ΔΝΤ, νέας κρατικής χρηματοδοτή-σεως στην Ελλάδα, ύψους € 100 δισ. έως το 2014. Από το ποσό αυτό, € 40 δισ. θα χρησιμοποιηθούν για να αυξηθούν οι πόροι του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας σε € 50 δισ. Τα κεφάλαια αυτά θα ήταν διαθέσιμα για να χρησιμοποιηθούν για την ανακεφαλαιοποί-ηση των ελληνικών τραπεζών, ανάλογα με τις ανάγκες που θα προέκυ-πταν, ιδιαιτέρως από τη συμμετοχή τους στο PSI Plus.

β) Μείωση κατά 50% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του ΕΔ που κατέχει ο ιδιωτικός τομέας (€ 206 δισ.), σε συνδυασμό με την παροχή από το ΕΤΧΣ πιστωτικών ενισχύσεων ύψους € 30 δισ. για τη βελτίωση της πιστοληπτικής διαβαθμίσεως των νέων ομολόγων ΕΔ μεγαλύτερης διάρ-κειας και ονομαστικής αξίας € 103 δισ. (σε περίπτωση συμμετοχής των ιδιωτών κατά 100%), τα οποία θα δοθούν σε αντάλλαγμα για τα υφιστάμε-να ομόλογα. γ) Υποστήριξη της ποιότητας των εξασφαλίσεων που παρέ-χουν οι ελληνικές τράπεζες, ώστε να διασφαλισθεί η συνέχιση της χρήσε-ως τους για την πρόσβαση των τραπεζών στις πράξεις παροχής ρευστό-τητας μέσω του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών.

Με βάση τη Συμφωνία της 26ης Οκτωβρίου 2011 και χρησιμοποιώντας τις παραδοχές του Οκτωβρίου 2011 της ίδιας της Τρόικας για τον ρυθμό αυξήσεως του ονομαστικού ΑΕΠ, τη δημοσιονομική προσαρμογή και τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις στο διάστημα 2011-2030, ο λόγος Χρέους/

Η Συμφωνία της Συνόδου Κορυφής της 26ης

Οκτωβρίου 2011

Πίνακας 5. ΠΧΣ ΙΙ στην Ελλάδα από το ΕΤΧΣ, 26ης Οκτωβρίου 2011 (δισ. €)

Πρόσθετα δάνεια από το ΕΤΧΣ 70

Δάνεια για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών 30

Πιστωτικές ενισχύσεις για το PSI Plus 30

Συνολική πρόσθετη χρηματοδότηση 130


ΑΕΠ εκτιμήθηκε ότι θα μειωνόταν στο 120% του ΑΕΠ το 2020 και κάτω από 100% του ΑΕΠ το 2030, έναντι 152% του ΑΕΠ το 2020 και 130% του ΑΕΠ το 2030 βάσει της Συμφωνίας της 21ης Ιουλίου 2011 (Διάγραμμα 1). Με αυτά τα δεδομένα, με την πλήρη εφαρμογή του ΠΧΕ ΙΙ της 26ης Οκτω-βρίου 2011, το ελληνικό χρέος θεωρήθηκε από την Τρόικα ότι ήταν βιώσι-μο, ακόμη και με βάση τις προαναφερθείσες, εξαιρετικά υποβαθμισμένες, υποθέσεις της για την ανάπτυξη και τη δημοσιονομική προσαρμογή.

Ωστόσο, η εφαρμογή και της Συμφωνίας της 26ης Οκτωβρίου 2011 συνέχι-σε να καθυστερεί, με την ελληνική οικονομία να δέχεται εξαιρετικά επώδυ-να πλήγματα από τη δραματική επιδείνωση του οικονομικού κλίματος στη χώρα και από τη διαρροή καταθέσεων από τις τράπεζες που δημιουργού-σαν τις συνθήκες για μεγαλύτερη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και για αλματώδη αύξηση της ανεργίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η 6η δόση του δανείου του ΠΧΕ Ι δόθηκε τελικά τον Δεκέμβριο (αντί για τον Σεπτέμβριο) του 2011, υποχρεώνοντας το Ελληνικό Δημόσιο να αποσύρει το σύνολο των καταθέσεών του στις ελληνικές τράπεζες και να πληρώνει υψηλά επιτόκια στις εκδόσεις ΕΓΕΔ για την εξυπηρέτηση των καθημερι-νών του υποχρεώσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες η Ελλάδα βρέθηκε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση για τους ακόλουθους λόγους:

α) Το πολιτικό σύστημα στη χώρα δέχθηκε ισχυρές αναταράξεις, ιδίως μετά την καταστροφική για την αξιοπιστία και την ευρωπαϊκή πορεία της χώρα, αλλά και για την Ευρώπη στο σύνολό της, πρόταση της ελληνικής κυβερνήσεως για την διενέργεια δημοψηφίσματος στην Ελλάδα για την παραμονή ή όχι της χώρας στην Ευρωζώνη. Από τα τέλη Νοεμβρίου 2011 έγινε φανερό ότι η τότε μονοκομματική κυβέρνηση δεν ήταν πλέον σε θέση: (1) να συνεχίσει την προσπάθεια υλοποιήσεως των εξαιρετικά επώ-δυνων μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής που είχαν ήδη θεσπισθεί, (2) να προωθήσει την έγκαιρη υλοποίηση του PSI Plus και (3) να καταρτίσει και να περάσει από τη Βουλή την νέα δανειακή σύμβαση για την εφαρμο-γή του ΠΧΕ ΙΙ με βάση τη Συμφωνία της Συνόδου Κορυφής της 26ης Οκτω-βρίου 2011. Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο για τη χώρα τα δύο μεγάλα κόμ-ματα της Βουλής συμφώνησαν στη δημιουργία κυβερνήσεως συνεργασί-ας, η οποία λειτούργησε υποδειγματικά και αποτελεσματικά την περίοδο Δεκεμβρίου 2011–Απριλίου 2012 για να φέρει σε πέρας το δύσκολο έργο της υλοποιήσεως του PSI Plus και, γενικότερα, του ΠΧΕ ΙΙ.

β) Η επάνοδος της οικονομίας σε πορεία εμβαθύνσεως της υφέσεως στο 4ο 3μηνο.’11 ήταν αναπόφευκτη, παρά την εξαιρετικά ικανοποιητική εξέλι-ξη των περισσότερων μακροοικονομικών μεγεθών στο 3ο 3μηνο του 2011. Οι εκτιμήσεις για την ύφεση στην οικονομία τόσο κατά το 2011, όσο και κατά το 2012 επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο και αυτό οδήγησε σε νέες εκτιμήσεις για τη ανάγκη λήψεως πρόσθετων μέτρων μειώσεως των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, καθώς και πιο επιθετικών μέτρων διαρθρω-τικών μεταρρυθμίσεων τα οποία θα έπρεπε να θεσμοθετήσει και να υλο-ποιήσει ταχύτατα η νέα κυβέρνηση συνεργασίας.

Η επάνοδος της Τρόικας στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2012 συνδυά-σθηκε με νέα επιδείνωση των εκτιμήσεών της για την ύφεση το 2012 και με νέα υποβάθμιση των εκτιμήσεών της για τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας στην περίοδο 2013-2025. Συνδυάσθηκε επίσης με εκτιμήσεις

Η εφαρμογή και της Συμφωνίας της 26ης

Οκτωβρίου 2011 συνέχισε να καθυστερεί,

με την ελληνική οικονομία να δέχεται εξαιρετικά

επώδυνα πλήγματα από τη δραματική επιδείνωση του οικονομικού κλίματος

και από τη διαρροή καταθέσεων από τις

τράπεζες που δημιουργούσαν τις

συνθήκες για μεγαλύτερη πτώση της οικονομικής

δραστηριότητας και για αλματώδη αύξηση της

ανεργίας.


σύμφωνα με τις οποίες η υλοποίηση του Προϋπολογισμού του 2012 απαι-τούσε τη λήψη και νέων μέτρων ύψους € 3,1 δισ. (1,5% του ΑΕΠ), ενώ η ανάκαμψη της οικονομίας απαιτούσε και νέα πιο δραστικά μέτρα διαρ-θρωτικών μεταρρυθμίσεων και ενισχύσεως της ανταγωνιστικότητας με έμφαση στην αγορά εργασίας και ειδικότερα στη σημαντική μείωση των κατώτατων μισθών και των μισθών γενικότερα στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Αυτά δε τα νέα μέτρα θα έπρεπε να θεσπισθούν και να υλο-ποιηθούν πριν την υλοποίηση του ΠΧΕ ΙΙ, του οποίου η έγκριση από τη ΖτΕ και από το ΔΝΤ εκκρεμούσε από τον Μάϊο του 2011. Η ελληνική κυβέρνη-ση, όπως και στις αναρίθμητες προηγούμενες περιπτώσεις, θεσμοθέτησε με μεγάλη πλειοψηφία στη Βουλή και έθεσε σε εφαρμογή όλα τα νέα μέτρα που απαιτήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων και των δραστικών μέτρων μειώ-σεως των κατώτατων μισθών στον ιδιωτικό τομέα κατά 22%, ή κατά 32% για νέους κάτω των 24 ετών, καθώς και των μέτρων που αφορούν την δραστική μείωση των παροχών στον τομέα των επικουρικών συντάξεων και τη νέα μείωση των κύριων συντάξεων για τα ποσά άνω των € 1.300.

Η τελική έγκριση του ΠΧΕ ΙΙ ολοκληρώθηκε (με νέα μεγάλη καθυστέρηση) την 20η Φεβρουαρίου 2011, αφού πρώτα είχε εξασφαλισθεί από τους Ευρωπαίους εταίρους, πρώτον, μεγαλύτερη μείωση της ονομαστικής αξίας των ομολόγων του ΕΔ που κατείχαν οι ιδιώτες (τράπεζες, ασφαλιστι-κές εταιρίες και θεσμικοί επενδυτές) κατά 53,5% και, δεύτερον, ένταξη στο υπό αναδιάρθρωση δημόσιο χρέος και του χρέους ορισμένων δημοσί-ων επιχειρήσεων και Οργανισμών εντός ή εκτός της γενικής κυβερνήσεως που είναι εγγυημένο από το ΕΔ, με επιβάρυνση αποκλειστικά των ελληνι-κών τραπεζών.

Η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε ταχύτατα στην υλοποίηση του PSI Plus και πριν την 15η Μαρτίου είχε ήδη πραγματοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία η ανταλλαγή των ομολόγων του ΕΔ, ύψους € 177 δισ., που είχαν εκδοθεί με βάση το ελληνικό δίκαιο, με νέα μακροπρόθεσμα ομόλογα ονομαστικής αξίας κατά 53,5% χαμηλότερη από την αξία των αρχικών ομολόγων. Η όλη διαδικασία της ανταλλαγής (του PSI Plus) θα έχει ολοκληρωθεί έως τις 11 Απριλίου 2012 με την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των ομολόγων που έχουν εκδοθεί με βάση ξένο δίκαιο. Μετά τα ανωτέρω, το Eurogroup της 12ης Μαρτίου 2012 ενέκρινε το χρονοδιάγραμμα εκταμιεύσεως του 2ου ΠΧΕ της Ελλάδος, ύψους € 130 δισ., τόσο όσον αφορά την παροχή των αναγκαίων χρηματοδοτήσεων για την υλοποίηση του PSI Plus, ύψους περίπου € 70 δισ., όσο και την εκταμίευση των πρόσθετων χρηματοδοτή-σεων, ύψους περίπου € 60 δισ. Ειδικότερα, τα € 30 δισ. θα παραχωρη-θούν με τη μορφή ομολόγων του ΕΤΧΣ για να καλύψουν το 15% της αξίας των ομολόγων του ιδιωτικού τομέα που συμμετέχουν στην ανταλλαγή μέσω του PSI Plus, ενώ επιπλέον € 40 δισ. προσφέρονται για την ενίσχυ-ση των κεφαλαίων του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότη-τας (ΤΧΣ). Τα κεφάλαια του ΤΧΣ, συνολικού ύψους € 50 δισ., θα χρησιμο-ποιηθούν δυνητικά για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών ανακεφαλαιο-ποιήσεως των ελληνικών τραπεζών για κάλυψη των ζημιών τους από τη συμμετοχή τους στο PSI Plus, καθώς και από την απομείωση των δανείων τους τα επόμενα έτη. Τα υπόλοιπα € 60 δισ. θα προστεθούν στα κεφάλαια

Η Συμφωνία της Συνόδου Κορυφής της 20ης

Φεβρουαρίου 2012 και η υλοποίηση του PSI Plus


ύψους € 34,5 δισ. που έχει ακόμη να λάβει η Ελλάδα από το ΠΧΕ Ι του Μαΐου 2010. Τέλος, τα έσοδα από αποκρατικοποιήσεις εκτιμώνται σε περί-που € 20 δισ. στην περίοδο 2012-2015. Αυτά τα κεφάλαια θα καλύψουν τις υπόλοιπες (μετά το PSI Plus) χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας στην περίοδο έως το 2015.

Με την ολοκλήρωση του PSI Plus και την εφαρμογή του ΠΧΕ ΙΙ, διαμορφώ-νονται τελικά (έστω και αργά) οι συνθήκες επαρκούς χρηματοδοτήσεως του ΕΔ τουλάχιστον έως το 2015, υπό την προϋπόθεση της συνεχίσεως της δημοσιονομικής προσαρμογής με την δημιουργία πρωτογενών πλεο-νασμάτων ύψους (σωρευτικά) € 21 δισ. περίπου στην περίοδο 2012-2015, όπως προβλέπεται στο 2ο Μνημόνιο Οικονομικής Πολιτικής του Φεβρουα-ρίου 2012.

Με βάση τα ανωτέρω, η ολοκλήρωση του PSI Plus και του ΠΧΕ ΙΙ απο-κτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία για την Ελλάδα. Τόσο η πορεία του ονομαστικού ΑΕΠ της χώρας όσο και η δημοσιονομική προσαρμογή θα βελτιωθούν ουσιαστικά με τη μείωση της αβεβαιότητας και την επαναφο-ρά του οικονομικού κλίματος στη χώρα σε επίπεδα πολύ καλύτερα από αυτά που αντιστοιχούν σε καταστάσεις καταστροφολογίας, πανικού και αποσυνθέσεως του πολιτικού συστήματος, όπως αυτές που επικράτησαν στην Ελλάδα στην περίοδο Σεπτεμβρίου 2011–Φεβρουαρίου 2012. Είναι ευνόητο ότι οι εξελίξεις στην ελληνική οικονομία μετά το 2013 δεν είναι δυνατό να προσδιορίζονται με βάση τις εξελίξεις το 2011 και ιδιαιτέρως με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν στο 4ο 3μηνο του 2011 και στο 1ο 2μηνο του 2012.

Στο ανωτέρω εξαιρετικά αρνητικό οικονομικό περιβάλλον των επώδυνων καθυστερήσεων στην έγκριση του ΠΧΕ ΙΙ και στην καταβολή των δόσεων του ΠΧΕ Ι, της αυτοτροφοδοτούμενης καταστροφολογίας, του πανικού και της χρησιμοποιήσεως της οικονομικής κρίσεως ως πρόσχημα και της δυσλειτουργίας κρατικού μηχανισμό ως ευκαιρία αποφυγής εκπληρώσεως των υποχρεώσεων μιας μεγάλης μερίδας φορολογουμένων προς το κρά-τος, η δημοσιονομική προσαρμογή που επέτυχε η Ελλάδα το 2011 ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακή από αυτή που επιτεύχθηκε το 2010. Επιτεύχθηκε περαιτέρω σημαντική μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, σε ένα περιβάλλον πρωτοφανούς επιβαρύνσεως της ελληνικής οικονομίας από τη συνεχή υπονόμευση του οικονομικού κλίματος και της εμπιστοσύνης των εγχώριων νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Επιπλέον, στις αρχές του 2012 ελήφθησαν όλα τα αναγκαία μέτρα για την περαιτέρω αύξηση των δημοσίων εσόδων και μείωση των δημοσίων δαπανών που εξασφαλίζουν τη μείωση του ελλείμματος της ΓΚ σε επίπεδα κάτω από το 6,7% του ΑΕΠ το 2012 (από 15,8% του ΑΕΠ το 2009) και τον μηδενισμό του πρωτογε-νούς ελλείμματος της ΓΚ από το τρέχον έτος, από έλλειμμα 10,6% του ΑΕΠ το 2009. Το 2011 τέθηκαν επίσης στέρεες βάσεις και προσδιορίσθηκε με αξιοσημείωτη σαφήνεια η πολιτική και τα συγκεκριμένα μέτρα με τα οποία θα επιτευχθεί η περαιτέρω μείωση των ελλειμμάτων της ΓΚ και η δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων ύψους 4,5% του ΑΕΠ το 2013-2015. Επομένως, με τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί και εφαρμόζονται, η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει τον μηδενισμό του πρωτογενούς ελλείμματος

Η δημοσιονομική προσαρμογή το 2011-2012

Με την ολοκλήρωση του PSI Plus και την

εφαρμογή του ΠΧΕ ΙΙ, διαμορφώνονται τελικά

(έστω και αργά) οι συνθήκες επαρκούς

χρηματοδοτήσεως του Ελληνικού Δημοσίου τουλάχιστον έως το

2015, υπό την προϋπόθεση της συνεχίσεως της δημοσιονομικής προσαρμογής.


της ΓΚ από το 2012, ενώ έχουν προσδιορισθεί επίσης με σαφήνεια οι βασικές κατευθύνσεις πολιτικής (μείωση της απασχολήσεως στο δημόσιο τομέα κατά 150.000 άτομα έως το 2015, περαιτέρω εκλογίκευση των προ-γραμμάτων κοινωνικής πολιτικής έτσι ώστε να ευνοούνται μόνο όσοι τα έχουν ανάγκη, περαιτέρω εκσυγχρονισμός και εκλογίκευση της λειτουργί-ας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοικήσεως (ΟΤΑ), των Οργανισμών Κοι-νωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ) και του τομέα της υγείας με αύξηση της συμμε-τοχής των ασθενών στην ανάκτηση του κόστους των προσφερόμενων υπηρεσιών, αύξηση των εσόδων της γενικής κυβερνήσεως στο 43,5% του ΑΕΠ το 2014, από 41,0% του ΑΕΠ το 2011, περιορισμός της υφέσεως στην οικονομία το 2012–2013 και ενίσχυση της ανακάμψεως το 2014-2015, έναρξη αποδόσεως των μέτρων της εκ βάθρων μεταρρυθμίσεως του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας, κ.ά.) για την επίτευξη ικανών πρω-τογενών πλεονασμάτων το 2013-2014. Ειδικότερα:

Το έλλειμμα της ΓΚ υποχώρησε περαιτέρω στο 9,2% του ΑΕΠ το 2011, παρότι η φοροδιαφυγή και η εισφοροδιαφυγή σημείωσαν νέα έξαρση κατά το έτος αυτό, με τα έσοδα της ΓΚ να μειώνονται στα € 88,3 δισ. το 2011, από € 89,8 δισ. το 2010. Ωστόσο, οι πρωτογενείς δαπάνες της ΓΚ μειώθηκαν εκ νέου σημαντικά στο € 93,5 δισ. το 2011, από € 101,0 δισ. το 2010 και € 112,8 δισ. το 2009. Έτσι, το πρωτογενές έλλειμμα της ΓΚ μειώ-θηκε στο 2,4% του ΑΕΠ το 2011, από 10,7% του ΑΕΠ το 2009. Ωστόσο, ο λόγος του χρέους της ΓΚ προς το ΑΕΠ έφθασε στο 165,3% του ΑΕΠ στο τέλος του 2011, λόγω της επιπλέον επιβαρύνσεώς του κατά € 7,0 δισ. περίπου από καταπτώσεις εγγυήσεων του Δημοσίου και άλλες επιβαρύν-σεις, ενώ τα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις ανήλθαν στα € 1,5 δισ. περίπου.

Φυσικά, το έλλειμμα της ΓΚ το 2011 διαμορφώθηκε σε επίπεδο υψηλότε-ρο του στόχου που είχε τεθεί στον Προϋπολογισμό του 2012 για έλλειμμα 7,8% του ΑΕΠ. Αυτό, ωστόσο, συνέβη σε μεγάλο βαθμό επειδή για ορι-σμένα από τα μέτρα που νομοθετήθηκαν το 2ο 6μηνο 2011, τα αποτελέ-σματά τους θα γίνουν αισθητά κυρίως το 2012. Επιπλέον, μεγάλο μέρος της υπερβάσεως του ελλείμματος ΓΚ το 2011 οφείλεται στην αύξηση των πληρωμών για τόκους σε 6,8% του ΑΕΠ το 2011, από 5,7% του ΑΕΠ το 2010. Τέλος, η δημοσιονομική προσαρμογή το 2011 επιτεύχθηκε παρότι τα φορολογικά έσοδα και τα έσοδα από τις εισφορές των ΟΚΑ μειώθηκαν σημαντικά, για τους λόγους που αναλύθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια.

Έτσι, όπως επισημάνθηκε και από την Τρόικα, «παρά τις (κάποιες) ελλεί-ψεις στην υλοποίηση των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής, οι προ-σπάθειες εξυγιάνσεως της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ σημαντικές και υπερβαίνουν την εμπειρία άλλων χωρών της ΕΕ-27». «Αυτά τα μέτρα ευθυ-γραμμίζουν την πρόβλεψη για το έλλειμμα του 2012 με το συμφωνημένο ανώτατο όριο, αλλά το δημοσιονομικό κενό του 2012 δεν έχει κλείσει πλή-ρως (σημείωση: έκλεισε τελικά με τα μέτρα ύψους € 3,1 δισ. που εξειδι-κεύτηκαν και εφαρμόζονται από τις αρχές του 2012). Τα περισσότερα από τα νέα μέτρα δημοσιονομικής εξυγιάνσεως εφαρμόζονται ήδη από το 4ο 3μηνο 2011 και, επομένως, συμβάλλουν στη βελτίωση των δημοσιονομι-κών λογαριασμών. Ωστόσο, η επίδρασή τους για ένα πλήρες έτος θα απο-τυπωθεί στους λογαριασμούς του 2012».

Όπως έχει ήδη αναλυθεί, για την επίτευξη της ανωτέρω σημαντικής δημο-

Όπως επισημάνθηκε και από την Τρόικα, «παρά τις (κάποιες) ελλείψεις

στην υλοποίηση των μέτρων δημοσιονομικής

προσαρμογής, οι προσπάθειες

εξυγιάνσεως της ελληνικής οικονομίας

είναι πολύ σημαντικές και υπερβαίνουν την εμπειρία άλλων χωρών της ΕΕ-27».


σιονομικής προσαρμογής το 2011 και το 2012, η ελληνική κυβέρνηση ανα-γκάσθηκε να πραγματοποιήσει αλλεπάλληλες παρεμβάσεις με εξειδίκευση και θέσπιση αλλεπάλληλων πακέτων μέτρων πολιτικής, ιδιαιτέρως δε μέτρα για τη διόρθωση και αντικατάσταση μέτρων πολιτικής (π.χ. του φορολογικού νόμου του Απριλίου 2010) που κατά το 2011 αποδείχθηκε ότι δεν απέδιδαν τα αναμενόμενα.

Η δημοσιονομική προσαρμογή την περίοδο 2010-2012 συνοδεύτηκε και από ευρείας κλίμακας διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι περισσότερες από τις οποίες νομοθετήθηκαν (αν και ατελώς) και ευρίσκονται σε διαδικα-σία υλοποιήσεως (αν και με σημαντικές καθυστερήσεις). Το πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων επιδιώκει να αντιστρέψει τις διαρθρωτικές δυσκαμψίες, την αναποτελεσματικότητα και τις υπερβολές της δεκαετίας του 2000, όταν οι μεγάλες αυξήσεις των μισθών και η αύξηση της απασχο-λήσεως, σε συνδυασμό με τη χαμηλή ή και αρνητική εξέλιξη της παραγω-γικότητας στον δημόσιο τομέα και σε υπερβολικά προστατευμένες δρα-στηριότητες, συνέβαλαν στο δημοσιονομικό εκτροχιασμό, στην κρίση χρέ-ους και στη σταδιακή διάβρωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της Ελλάδος.

Η ριζική μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος και του συστή-ματος υγείας, η εξίσου σημαντική μεταρρύθμιση των αγορών εργασίας και προϊόντων, καθώς και η εγκαθίδρυση της αμετάκλητης διαδικασίας σταδιακής αλλά ουσιαστικής βελτιώσεως των διοικητικών πρακτικών στην κεντρική κυβέρνηση, τους ΟΤΑ και τις ΔΕΚΟ, θέτουν τις βάσεις για την ταχεία απαλλαγή της χώρας από εξαιρετικά οπισθοδρομικές και άκρως αντιοικονομικές πρακτικές του παρελθόντος στους συγκεκριμένους κρίσι-μους τομείς για την ανάπτυξη. Αν και οι περισσότερες από αυτές τις μεταρρυθμίσεις ευρίσκονται στη διαδικασία εφαρμογής και υπάρχει ακόμη πληθώρα προκλήσεων έως ότου η νέα θεσμική και οργανωτική δομή που δημιουργείται καταστεί πλήρως λειτουργική, όπως π.χ. στα νοσοκομεία, η πρόοδος που έχει ήδη επιτευχθεί στον τομέα αυτόν είναι πιο αξιόλογη ακόμη και από την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην ίδια τη δημοσιονομική προσαρμογή.

Ιδιαίτερα οι κομβικές μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος και της αγοράς εργασίας και προϊόντων που έχουν ήδη δρομολογηθεί μετά από σημαντικές καθυστερήσεις, αναμένονται να ολοκληρωθούν στο άμεσο μέλλον όπως π.χ. το πλήρες άνοιγμα όλων των κλειστών επαγγελ-μάτων, και τα ευνοϊκά τους αποτελέσματα στους τομείς της δημοσιονο-μικής προσαρμογής και της αναπτύξεως της οικονομίας θα καταστούν εμφανή από το 20131. Επίσης, έχει ήδη συντελεσθεί η εκ βάθρων αναδι-άρθρωση των μεγάλων ΔΕΚΟ, με προώθηση της διαδικασίας μεταρρυθ-μίσεως των εργασιακών σχέσεων σε αυτές και με δραστική μείωση του μισθολογικού τους κόστους2. Ζητούμενο σε αυτή την περίπτωση είναι η

1. Οι εξαιρετικά σημαντικές ευνοϊκές επιπτώσεις των δραστικών μεταρρυθμίσεων στους συγκεκριμένους τομείς στη βιωσιμότητα του ελληνικού δημοσίου χρέους στη μεσο-μακροπρόθεσμη περίοδο, 2014-2060, αναλύονται σε άρθρο προηγούμενου Οικονομικού Δελτίου (Οκτώβριος 2011, Τεύχος 116) με τίτλο «Sustain-able Greece: Long-term macroeconomic stability with sound public finances”. 2. Ήδη οι δαπάνες του ΤΠ για επιχορήγηση των ΔΕΚΟ ήταν μειωμένες κατά -35,7% το 2011 ή κατά € 1,13 δισ.

έναντι του 2010 και κατά € 1,2 δισ. έναντι του 2009.

Η πορεία των διαρθρωτικών

μεταρρυθμίσεων

Ιδιαίτερα οι κομβικές μεταρρυθμίσεις του

συνταξιοδοτικού συστήματος και της

αγοράς εργασίας και προϊόντων που έχουν

ήδη δρομολογηθεί μετά από σημαντικές καθυστερήσεις, αναμένονται να

ολοκληρωθούν στο άμεσο μέλλον.


λειτουργία τους με επιχειρηματικούς κανόνες, η σημαντική αύξηση του βαθμού ανακτήσεως του κόστους των υπηρεσιών που προσφέρουν από τους χρήστες (μία πολιτική που ήδη εφαρμόζεται) και η πλήρης ιδιωτικο-ποίηση πολλών από αυτές τις ΔΕΚΟ (ιδιαιτέρως στους τομείς της ενέρ-γειας, των λιμένων, της υδρεύσεως-αποχετεύσεως, κ.λπ.) από το 2012. Από την άλλη πλευρά, συνεχίζεται και η θεμελίωση του νέου θεσμικού και οργανωτικού πλαισίου στους ΟΤΑ αλλά και στις υπηρεσίες της Κεντρικής Κυβερνήσεως, όπου οι δυσκολίες που αντιμετωπίζονται στον τομέα της διαχειρίσεως του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού εξακο-λουθούν να είναι μεγάλες.

Για τη μείωση της απασχολήσεως στον δημόσιο τομέα το ζητούμενο είναι η αποτελεσματική διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στο δημόσιο τομέα για τη μεγιστοποίηση της συμβολής του στην προσπάθεια εξόδου της χώρας από την τρέχουσα μεγαλύτερη κρίση της ιστορίας της και όχι εσπευσμένες ενέργειες όπως αυτή της εργασιακής εφεδρείας, που συνή-θως δημιουργούν μεγαλύτερα προβλήματα από όσο λύνουν. Αυτό που απαιτείται είναι η γρήγορη προσαρμογή του προτύπου διοικήσεως των δημοσίων υπηρεσιών με κίνητρα για υψηλή απόδοση και με απαλλαγή τους από το προσωπικό που πραγματικά δεν προσφέρει ούτε το ελάχιστο στην τρέχουσα μεγάλη προσπάθεια της χώρας. Ήδη εγκαθιδρύεται το αναγκαίο θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο που θα διευκολύνει τη διαδικα-σία μειώσεως των απασχολουμένων στον δημόσιο τομέα κατά 150 χιλ. ή περισσότερο έως το 2015.

0,00

0,03

0,20

0,20

0,20

0,20

0,27

0,29

0,30

0,30

0,30

0,33

0,40

0,40

0,41

0,47

0,59

0,68

0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80

Τουρκία

Σλοβακία

Αυστρία

Ιταλία

Νορβηγία

Ουγγαρία

Ν. Ζηλανδία

Μεξικό

Σουηδία

ΗΠΑ

Τσεχία

Φιλανδία

Πολωνία

Ην. Βασίλειο

Πορτογαλία

Ιρλανδία

Ισπανία

Ελλάδα

Πηγή: ΟΟΣΑ

Διάγραμμα 2. Ο βαθμός ανταποκρίσεως των χωρών του ΟΟΣΑ στην εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ευνοούν

την ανάπτυξη της οικονομίας, 2008–2011 (%)


Σε κάθε περίπτωση, το έργο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων συνεχί-σθηκε εντατικά και το 2011 και θα πρέπει να θεωρείται επιτυχές εάν ληφθούν υπ’ όψει οι πραγματικές δυσκολίες και τα προβλήματα που αντι-μετωπίζονται. Σε πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ όσον αφορά την ανταπόκρι-ση των χωρών του ΟΟΣΑ στη θέσπιση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας στην περίοδο 2008-2011, η Ελλάδα καταλαμβάνει με διαφορά την 1η θέση (Διάγραμμα 2).

Μάλιστα, από το Φθινόπωρο του 2011 έχουν τεθεί οι βάσεις για περαιτέρω εντατικοποίηση της προσπάθειας που γίνεται στον τομέα αυτό, ενώ με την εφαρμογή του 2ου Μνημονίου Οικονομικής Πολιτικής του Φεβρουαρίου 2012 ολοκληρώνεται η προωθημένη μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας και ολοκληρώνεται το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων. Η διαδικασία συνεχίζεται, δεδομένου ότι οι αντιδράσεις των ομάδων συμφερόντων σε αυτούς τους τομείς συνεχίζει να είναι έντονη. Ωστόσο, το άνοιγμα της αγοράς έχει ήδη θεσπισθεί και είναι ζήτημα χρόνου έως ότου οι ενδιαφε-ρόμενες οικονομικές μονάδες σε αυτούς τους τομείς θα εκμεταλλευθούν πλήρως τις νέες ευκαιρίες που ήδη έχουν θεσπισθεί.

Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις συνδυάζονται τώρα και με την υλοποίηση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων και αξιοποιήσεως της περιουσίας του Δημοσίου, ύψους € 50 δισ. στο διάστημα 2011-2015, το οποίο έχει ήδη τεθεί σε νέα βάση με τη ίδρυση και την αποτελεσματική λειτουργία του Ταμείου Αξιοποιήσεως Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) που προωθεί την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου και τις απο-κρατικοποιήσεις γενικότερα, παρά το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον. Η διαδικασία αυτή συνεπάγεται την βαθμιαία αλλά ουσιαστική μείωση των παρεμβάσεων και της συμμετοχής του Ελληνικού Δημοσίου στην οικονομία. Σε συνδυασμό με τον εξορθολογισμό της εγχώριας αγοράς εργασίας, τη διοίκηση με επιχειρηματικά κριτήρια των ιδιωτικοποιημένων ΔΕΚΟ και τη δημιουργία θεσμικού και οργανωτικού πλαισίου φιλικού προς τις επιχειρή-σεις, θα συνεισφέρει στην αύξηση του διεθνώς ανταγωνιστικού αναπτυξια-κού δυναμικού της Ελλάδος, προσελκύοντας πολύ υψηλότερες (σε σχέση με το παρελθόν) ξένες άμεσες επενδύσεις από το 2012 και μετά.

Η δραματική υποβάθμιση των προοπτικών ανακάμψεως και αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας από την Τρόικα, τόσο στην περίοδο 2012-2015 όσο και στην περίοδο 2016-2030, η οποία ήταν ο βασικός παράγων που οδήγησε στην αρνητική αναθεώρηση των εκτιμήσεων για τη βιωσιμότητα του ελληνικού δημοσίου χρέους με βάση το ΠΧΕ ΙΙ της 21ης Ιουλίου 2011, στηρίχθηκε, όπως προαναφέρθηκε στις ακόλουθες εξελίξεις και υποθέ-σεις: α) Στη μεγάλη πτώση του καταγεγραμμένου ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο του 2011 και στην προς τα κάτω αναθεώρηση του καταγεγραμμένου ΑΕΠ της περιόδου 2005-2010. β) Στην υπόθεση ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συντελούνται στην Ελλάδα από τον Μάϊο του 2010 δεν σημειώνουν την πρόοδο που απαιτείται ώστε να οδηγήσουν στην αναγκαία βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και των αναπτυξιακών προοπτικών της ελληνικής οικο-νομίας τόσο στη βραχυχρόνια όσο και στη μεσο-μακροχρόνια περίοδο.

Στην παρούσα υποδιαίρεση αναλύονται οι βασικοί λόγοι για τους οποίους και οι δύο ανωτέρω εξελίξεις-υποθέσεις δεν ευσταθούν.

Η ανάκαμψητης ελληνικής

οικονομίας στο 3ο τρίμηνο του 2011

διαψεύδει τις υποθέσεις της Τρόικας

Σε κάθε περίπτωση, το έργο των διαρθρωτικών

μεταρρυθμίσεων συνεχίσθηκε εντατικά και το 2011 και θα πρέπει να

θεωρείται επιτυχές εάν ληφθούν υπ’ όψει οι

πραγματικές δυσκολίες και τα προβλήματα που

αντιμετωπίζονται.


Η μεγάλη πτώση του ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο του 2011, στο βαθμό που δεν οφείλεται σε λανθασμένες στατιστικές μετρήσεις, όπως συνέβη το 2010, ήταν, εκτός των άλλων, και το αποτέλεσμα της εξαιρετικά άνισης συγκρί-σεως του καταγεγραμμένου ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο.’11, δηλαδή μετά την πλήρη εφαρμογή των δραστικών μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής του Μαΐου 2010, με το ΑΕΠ στο 1ο 6μηνο.’10 όπου τα μέτρα της δραστι-κής δημοσιονομικής προσαρμογής δεν είχαν ακόμη εφαρμοσθεί. Επομέ-νως, η μεγάλη πτώση του ΑΕΠ σε ετήσια βάση στο 1ο 6μηνο του 2011 δεν μπορεί να θεωρηθεί ως βάση για την εκτίμηση της πτώσης του ΑΕΠ το 2011 ως σύνολο και, πολύ περισσότερο, για την εκτίμηση των προοπτικών ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας το 2012 και το 2013 και, βέβαια, μετά το 2016. Αυτό επιβεβαιώθηκε πέραν πάσης αμφιβολίας με την εντυ-πωσιακή ανάκαμψη των βασικών μεγεθών της οικονομίας στο 3ο 3μηνο του 2011. Η επάνοδος σε μεγάλη πτώση του ΑΕΠ στο 4ο 3μηνο του 2011 ήταν αποτέλεσμα της επιβαρύνσεως του οικονομικού κλίματος στη χώρα και της προκλήσεως ουσιαστικά μιας καταστάσεως πανικού στην εγχώρια οικονομία, με τις εκτιμήσεις της Τρόικας για εκτίναξη του ελληνικού δημο-σίου χρέους στο 198% του ΑΕΠ το 2012 και για ανυπαρξία προοπτικών ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας.

Όσον αφορά την νέα αναθεώρηση προς τα κάτω του επισήμως καταγε-γραμμένου ΑΕΠ της Ελλάδος στην περίοδο 2005-2010, σημειώνεται ότι αυτή είναι αντίθετη με την ευρέως αναμενόμενη προσαρμογή του ελληνι-κού ΑΕΠ προς τα πάνω, δεδομένης της πληθώρας των οικονομικών δρα-στηριοτήτων και συναλλαγών που πραγματοποιούνται στη χώρα χωρίς να καταγράφονται από τις επίσημες στατιστικές. Ήδη από τον Νοέμβριο του 2006 (Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισμού του 2007) είχαν ανακοινω-θεί οι υπολογισμοί της προστιθέμενης αξίας κατά κλάδο στην Ελλάδα με έτος βάσεως το 2000 και είχε εκτιμηθεί ότι το ελληνικό ΑΕΠ με βάση τις μεθόδους που εφαρμόζονταν έως τότε ήταν υποεκτιμημένο κατά 25,7%, ενώ η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στην χώρα ήταν υποεκτιμημένη κατά 29%, κυρίως λόγω της εκτεταμένης υποεκτιμήσεως της προστιθέμε-νης αξίας στους κλάδους του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου και των υπηρεσιών γενικότερα. Αντί αυτού, το 2006 προωθήθηκε η αναπρο-σαρμογή του ΑΕΠ προς τα πάνω μόνο κατά 9,6%, αφήνοντας την υπόλοι-πη αναπροσαρμογή να γίνει στα επόμενα έτη, πράγμα που ποτέ δεν έγινε.

Στο μεταξύ, η παράλληλη οικονομία διογκώθηκε στην Ελλάδα ταχέως στη 10ετία του 2000 και έλαβε ιδιαιτέρως μεγάλες διαστάσεις στη 3ετία 2009-2011, όπου σημειώθηκε μεγάλη πτώση των φορολογικών εσόδων παρά τη μεγάλη αύξηση των φορολογικών συντελεστών (ιδιαιτέρως στο ΦΠΑ). Αυτό σημαίνει ότι η απόκλιση της καταγεγραμμένης από την πραγματική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στη χώρα θα είναι πολύ μεγαλύτερη το 2011 από ό,τι ήταν το 2000. Αντί λοιπόν να βρεθούν τρόποι καταγραφής της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας που λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα, η ΕΛΣΤΑΤ (και η Eurostat) ανακοίνωσαν τον Νοέμβριο του 2011 μία μείωση (αντί για την αναγκαία αύξηση) του καταγεγραμμένου ΑΕΠ της Ελλάδος, χωρίς καμμία εξήγηση για τους συγκεκριμένους τομείς που οδή-γησαν σε αυτή την υποβάθμιση.

Σε κάθε περίπτωση, οι ανωτέρω αρνητικές εξελίξεις στο ΑΕΠ της χώρας

Σημειώνεται ότι η νέα αναθεώρηση προς τα

κάτω του επισήμως καταγεγραμμένου ΑΕΠ

της Ελλάδος στην περίοδο 2005-2010 είναι αντίθετη με την ευρέως

αναμενόμενη προσαρμογή του

ελληνικού ΑΕΠ προς τα πάνω, δεδομένης της

πληθώρας των οικονομικών

δραστηριοτήτων και συναλλαγών που

πραγματοποιούνται χωρίς να καταγράφονται

από τις επίσημες στατιστικές.


αφορούσαν το παρελθόν και δεν είχαν ουσιαστική σχέση με τις αναπτυξι-ακές δυνατότητες και προοπτικές της ελληνικής οικονομίας στα επόμενα έτη. Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται και από την ουσιαστική βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα στο 3ο 3μηνο του 2011, αντίθε-τα με τους ισχυρισμούς της Τρόικας περί επιδεινώσεως. Όπως αναλύεται εκτενώς στη συνέχεια, σε πολλούς τομείς του ιδιωτικού τομέα η οικονομι-κή δραστηριότητα σταθεροποιήθηκε ή ανέκαμψε στο 3ο 3μηνο.’11, ιδιαιτέ-ρως δε στους τομείς του τουρισμού, των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσι-ών (εκτός της ναυτιλίας), τις λιανικές πωλήσεις, τις μεταφορές, πολλούς κλάδους της μεταποιητικής βιομηχανίας (με εξαίρεση εκείνων που εξαρ-τώνται από τις κατασκευές και τις κρατικές προμήθειες) και ακόμη και στη γεωργία. Αυτό δείχνει ότι η ανάκαμψη του ιδιωτικού τομέα πράγματι έλαβε χώρα στο 3ο 3μηνο του 2011 και ότι δεν υπήρχε στην πραγματικό-τητα ουσιαστική βάση για τη δραματική αλλαγή στις παραδοχές της Τρόι-κας τον Σεπτέμβριο του 2011.

Βέβαια, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η πτώση του ΑΕΠ το 3ο 3μηνο 2011 ήταν -5,0% σε ετήσια βάση, πολύ μικρότερη από το 1ο 6μηνο του 2011, αλλά και πάλι υψηλότερη του αναμενομένου. Στο βαθμό που θα επαληθευτεί από τα πραγματικά στοιχεία, αυτή η πτώση του ΑΕΠ οφείλεται κυρίως στα ακόλουθα:

α) Στην εκτιμώμενη πτώση της ιδιωτικής καταναλώσεως κατά -5,5% σε σταθερές τιμές. Η πτώση αυτή δεν επιβεβαιώνεται από την εξέλιξη των βασικών στοιχείων της συγκυρίας, που δείχνουν (Πίνακας 6): (1) Την σημαντική επιβράδυνση της πτώσης του όγκου των πωλήσεων των κατα-στημάτων λιανικής στο -2,1% στο 3ο 3μηνο.’11, έναντι -11,7% στο 1ο 6μηνο.’11. (2) Την ελαχιστοποίηση της πτώσεως του κύκλου εργασιών στον τουρισμό στο -1,2% στο 3ο 3μηνο.’11, από -9,2% στο 1ο 6μηνο.’11. (3) Την αύξηση του κύκλου εργασιών στη βιομηχανία ακόμη και στην εγχώρια αγορά κατά 3,2% στο 3ο 3μηνο.’11, από -1,5% στο 1ο 6μηνο.’11. (4) Την σημαντική αύξηση του κύκλου εργασιών στις χερσαίες μεταφορές κατά 14,2% στο 3ο 3μηνο.’11, από την πτώση του κατά -8,2% στο 1ο 6μηνο.’11. (5) Επίσης, την αύξηση του κύκλου εργασιών στις πλωτές μετα-φορές κατά 2,9% στο 3ο 3μηνο.’11, από -5,7% στο 1ο 6μηνο.’11. (6) Ο κύκλος εργασιών στις αεροπορικές μεταφορές αυξήθηκε κατά 4,5% στο 3ο 3μηνο.’11, από 16,9% στο 1ο 6μηνο.’11. (7) Τέλος, η πτώση του κύκλου εργασιών στον τομέα των αυτοκινήτων και στο χονδρικό εμπόριο περιορί-στηκε στο -6,5% στο 3ο 3μηνο.’11, έναντι -31,2% στο 2ο 3μηνο.’11 και κατά -40,5% στο 1ο 3μηνο.’11. Βεβαίως, υπάρχουν και κλάδοι στους οποίους η πτώση του κύκλου εργασιών συνεχίσθηκε και στο 3ο 3μηνο.’11, χωρίς, ωστόσο, να επιβεβαιώνουν την εκτίμηση της ΕΛΣΤΑΤ για την πτώση της ιδιωτικής καταναλώσεως.

β) Στην εκτιμώμενη πτώση των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών κατά -4,3% και των εισαγωγών αγαθών μόνο κατά -2,3% σε σταθερές τιμές (αύξηση κατά 5,3% σε τρέχουσες τιμές), έναντι πτώσεως της εγχώριας ζητήσεως κατά -6,9%. Έτσι, η εκτιμώμενη πτώση του ΑΕΠ κατά -5,0% στο 3ο 3μηνο.’11 οφείλεται στην εκτίμηση ότι η μεγάλη πτώση της εγχώριας ζητήσεως κατά -6,9% συνεπάγεται πτώση των εισαγωγών αγαθών μόνο κατά -2,3%, με αύξηση των καθαρών εισαγωγών πετρελαίου κατά 8,3%. Η εξέλιξη των εισαγωγών είναι συμβατή με τις εξελίξεις στα βασικά μεγέθη


της εγχώριας δαπάνης (Πίνακας 6), αλλά όχι με την εκτίμηση της ΕΛΣΤΑΤ για τη μεγάλη πτώση της ιδιωτικής καταναλώσεως στο 3ο 3μηνο.’11.

γ) Στην νέα μεγάλη πτώση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά -15,2% στο 3ο 3μηνο του 2011, με πτώση των επενδύσεων σε λοιπές κατα-σκευές και σε κατοικίες κατά -15,7% και κατά -23,5% αντιστοίχως και με πτώση της προστιθέμενης αξίας του κλάδου των κατασκευών κατά -18,9%. Επίσης η πτώση των επενδύσεων σε εξοπλισμό μεταφορών κατά -31,7% σε σταθερές τιμές, ενώ οι επενδύσεις σε μεταλλικά προϊόντα και μηχανήματα σημείωσαν αύξηση κατά 6,7%. Γενικά εκτιμάται ότι η πτώση των επενδύσεων που εξαρτώνται από το κράτος συνέβαλε στην πτώση του ΑΕΠ κατά 1,0 π.μ. του ΑΕΠ περίπου στο 3ο 3μηνο.’11, ενώ η πτώση των συνολικών επενδύσεων συνέβαλε στην πτώση του ΑΕΠ κατά -2,3 π.μ.

δ) Στην εκτιμώμενη αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών κατά 3,2% σε ετήσια βάση σε σταθερές τιμές. Η εξέλιξη αυτή προέκυψε από την αύξηση των εξαγωγών αγαθών κατά 9,3% και την πτώση των εξαγωγών υπηρεσιών κατά -0,4%. Η πτώση των εξαγωγών υπηρεσιών οφείλεται αποκλειστικά στην πτώση των εισπράξεων εισοδημάτων από την ναυτιλία, κατά κύριο λόγο εξαιτί-ας της διεθνούς οικονομικής κρίσεως και της μειωμένης επενδυτικής εμπιστο-σύνης στην ελληνική οικονομία.

Ανεξαρτήτως της σχετικά μεγάλης πτώσεως του ΑΕΠ εκ νέου στο 3ο 3μηνο 2011, η ανάκαμψη των σημαντικών μακροοικονομικών μεγεθών (Πίνακας 6) ήταν ιδιαιτέρως ενθαρρυντική και υποδηλώνει τη δυνατότητα έγκαιρης ανακάμψεως της οικονομίας με ελάχιστη βοήθεια από το κράτος

% ματαβολές σε ετήσια βάση3ο 3μηνο

20111ο 6μηνο

2011

Δείκτης Όγκου Λιανικών Πωλήσεων -2,1% -11,7%

Κυκλοφορία Επιβατικών Αυτοκινήτων -4,0% -42,2%

Κύκλος Εργασιών στον Τουρισμό -1,2% -9,3%

Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα (άδειες οικοδομών) -16,2% -44,6%

Παραγωγή Τσιμέντου -33,4% -35,8%

Αύξηση Εσόδων από τον Εξωτερικό Τουρισμό 10,1% 8,3%

Βιομηχανική Παραγωγή (μεταποίηση) -4,7% -9,6%

Κύκλος Εργασιών στη Βιομηχανία (εγχώρια αγορά) 3,2% -4,0%

Κύκλος Εργασιών στις Χερσαίες Μεταφορές 14,2% -8,2%

Κύκλος Εργασιών στις Θαλάσσιες Μεταφορές 2,9% -5,7%

Κύκλος Εργασιών στις Αεροπορικές Μεταφορές 4,5% 16,9%

Κύκλος Εργασιών σε Αυτοκίνητα–Μοτοσυκλέτες -6,5% -40,0%

Κύκλος Εργασιών στο Χονδρικό Εμπόριο -10,9% -11,6%

Κύκλος Εργασιών Αρχιτεκτόνων–Μηχανικών -15,8% -16,7%

Αύξηση Εξαγωγών Αγαθών Χωρίς Καύσιμα και Πλοία (ΕΛΣΤΑΤ) 23,5% 16,2%

Αύξηση Συνολικών Εξαγωγών Αγαθών (ΕΛΣΤΑΤ) 27,2% 21,5%

Εισαγωγές Αγαθών (σταθερές τιμές) -2,3% -8,0%

Πληρωμές για Τουρισμό στο Εξωτερικό (Τράπεζα της Ελλάδος) 16,4% -1,1%

Πίνακας 6. Εξέλιξη των βασικών δεικτών της οικονομικής συγκυρίας στο 3ο 3μηνο 2011 και στο 1ο 6μηνο του 2011

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος.

Ανεξαρτήτως της σχετικά μεγάλης πτώσεως του

ΑΕΠ εκ νέου στο 3ο 3μηνο 2011, η ανάκαμψη

των σημαντικών μακροοικονομικών

μεγεθών ήταν ιδιαιτέρως ενθαρρυντική και

υποδηλώνει τη δυνατότητα έγκαιρης

ανακάμψεως της οικονομίας με ελάχιστη βοήθεια από το κράτος

και με αποφυγή των ενεργειών και δηλώσεων

που καταποντίζουν το επενδυτικό και το οικονομικό κλίμα.


και με αποφυγή των ενεργειών και δηλώσεων που καταποντίζουν το επεν-δυτικό και το οικονομικό κλίμα. Δείχνει επίσης το ότι οι αρνητικές εξελίξεις στην ελληνική οικονομία το 1ο 6μηνο 2011, όπως έχουν καταγραφεί έως σήμερα από την ΕΛΣΤΑΤ, δεν ήταν ενδεικτικές των προοπτικών αναπτύξε-ώς της στο 2ο 6μηνο 2011 και το 2012.

Η Συμφωνία της Συνόδου Κορυφής των χωρών της ΖτΕ της 21ης Ιουλίου 2011 για το ΠΧΕ ΙΙ για την Ελλάδα, και η έγκριση από το ελληνικό Κοινο-βούλιο του ΜΠΔΣ 2011-2015, έφεραν ένα επιφυλακτικό κύμα βελτιωμένης εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία. Έτσι, ο Δείκτης Οικονομικού Κλί-ματος (ΔΟΚ) κατέγραψε σημαντική βελτίωση στο 73,7 τον Αύγουστο 2011, από 70,0 τον Ιούνιο, ενώ έγιναν εμφανείς και οι ενδείξεις βελτιωμένης οικονομικής δραστηριότητας που αναφέρθηκαν.

Ωστόσο, η Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2011 δεν υλοποιήθηκε ποτέ και, μετέπειτα άλλαξε ριζικά η στάση της Τρόικας όσον αφορά τις προοπτικές αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας. Η Τρόικα εμφανίσθηκε να υιοθετεί την άποψη ότι το ελληνικό χρέος ήταν μη βιώσιμο (σε αντίθεση με τις απο-φάσεις της 21ης Ιουλίου 2011) και ότι ήταν αναγκαία μία πολύ μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI Plus). Αυτό, συνδυάστηκε με το σήρι-αλ για το εάν και πότε θα εκταμιευόταν η 6η δόση του ΠΧΕ Ι, και με ανοι-κτές απειλές για άτακτη χρεοκοπία και για έξοδο από το Ευρώ. Οδήγησαν δε στην εκ νέου επιδείνωση του ΔΟΚ σε χαμηλό επίπεδο ρεκόρ, στο 67,5 τον Οκτώβριο 2011, από 73,7 τον Αύγουστο, και σε ακόμη μεγαλύτερη πτώση του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Η κατάσταση πανικού των οικονομικών μονάδων είχε ως συνέπεια αφενός την κατακόρυφη πτώση της οικονομικής δραστηριότητας σε όλους τους τομείς στο 4ο 3μηνο του 2011 και, αφετέρου, την απόσυρση ενός μεγάλου όγκου κατα-θέσεων από το τραπεζικό σύστημα της χώρας και επιδείνωση της πτωτι-κής πορείας των δανείων προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ταυτό-χρονα, στους τελευταίους μήνες του 2011 σημειώθηκε περαιτέρω αποδιορ-γάνωση των υπηρεσιών βεβαιώσεως και εισπράξεως των εσόδων του Δημο-σίου, λόγω της εσπευσμένης προωθήσεως μέτρων δραστικής μειώσεως των εισοδημάτων των εργαζομένων και της εφαρμογής της εργασιακής εφεδρείας σε αυτές τις υπηρεσίες. Όλα αυτά συνέβαλαν και στην εμφάνιση φαινομένων διογκώσεως της παράλληλης οικονομίας με κίνητρο τη φοροδι-αφυγή και την εισφοροδιαφυγή. Αυτό είναι εμφανές από τη μεγάλη πτώση των εσόδων από τον ΦΠΑ και των πωλήσεων των μικρών καταστημάτων, μετά την αύξηση από τον Σεπτέμβριο του 2011 από το 13% στο 23% των συντελεστών του ΦΠΑ στα προϊόντα εστίασης και τη μείωση του αφορολο-γήτου ορίου στο φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων στα € 5.000.

Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό με τη νέα πτώση των επενδύσεων που εξαρ-τώνται από το κράτος, και γενικά των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά -22,2% σε ετήσια βάση στο 4ο 3μηνο.’11 και της πτώσεως της προστιθέμε-νης αξίας στον τομέα των κατασκευών κατά -20,1% σε σταθερές τιμές (εκτός των άλλων και λόγω της διακοπής των έργων στους μεγάλους οδι-κούς άξονες), συνέβαλαν στη μεγάλη πτώση του ΑΕΠ κατά -7,5% στο 4ο 3μηνο του 2011, έναντι -5,0% στο 3ο 3μηνο του 2011.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η πολύ μεγαλύτερη του αναμενομένου

Η επάνοδος σε βαθειά ύφεση στο 4ο 3μηνο του 2011 και στο 1ο

3μηνο του 2012


πτώση του ΑΕΠ στο 4ο 3μηνο του 2011 ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής που ακολουθήθηκε, η οποία ανέτρεψε τη σαφή τάση ανακάμψεως της οικονομίας που εμφανίσθηκε στο 3ο 3μηνο του 2011. Για παράδειγμα, εάν είχε ολοκληρωθεί εγκαίρως το ΠΧΕ ΙΙ και το PSI με βάση τις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου 2011, χωρίς τις εκτεταμένες αναταράξεις που επακολού-θησαν, τότε η πτώση του ΑΕΠ της Ελλάδος στο 4ο 3μηνο του 2011 θα ήταν σαφώς μικρότερη από εκείνη του 3ου 3μήνου 2011 (π.χ. στο -2,5%) και επίσης η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων θα ήταν μεγαλύτε-ρη (με το έλλειμμα της ΓΚ να πλησιάζει τον στόχο του -7,8%) και η απώ-λεια καταθέσεων σαφώς μικρότερη. Οι πολιτικές που οδήγησαν στην ανα-τροπή του οικονομικού κλίματος στο 4ο 3μηνο του 2011 ήταν εκείνες που οδήγησαν και στην ανατροπή της τάσεως ανακάμψεως της οικονομίας που είχε εκδηλωθεί στο 3ο 3μηνο του 2011.

Το συμπέρασμα από τα ανωτέρω είναι ότι η περίοδος ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας κατά τα επόμενα 3μηνα θα εξαρτηθεί κυρίως από τον βαθμό στον (και τον χρόνο κατά τον) οποίο θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύ-νη των εγχώριων νοικοκυριών και επιχειρήσεων στις προοπτικές έγκαιρης σταθεροποιήσεως της οικονομίας, και από τον βαθμό στον οποίο θα αποκα-τασταθεί το αίσθημα ασφάλειας σχετικά με την εργασία τους, τα εισοδήμα-τά τους, και τις προοπτικές της ζωής τους. Αυτά, πλέον, επηρεάζονται ευνο-ϊκά από την έγκαιρη υλοποίηση του PSI Plus και κυρίως από τις καλές προο-πτικές που υπάρχουν τώρα για πιο αποτελεσματική εφαρμογή του ΜΠΔΣ 2012-2015, συμπεριλαμβανομένων και των αποκρατικοποιήσεων.

Η εφαρμογή μέτρων ταχείας δημοσιονομικής προσαρμογής, με ταυτόχρο-νη προώθηση και μιας ευρείας κλίμακας διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, συμβάλουν στη συρρίκνωση της εγχώριας ζητήσεως και της οικονομικής δραστηριότητας ιδιαιτέρως όταν η οικονομία ευρίσκεται ήδη σε ύφεση. Ωστόσο, η ύφεση λαμβάνει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις (από ό,τι δικαιο-λογεί η δημοσιονομική προσαρμογή) όταν οι οικονομικές μονάδες στην οικονομία (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) βομβαρδίζονται συνεχώς από ανε-ξέλεγκτες αρνητικές εκτιμήσεις για τις μελλοντικές οικονομικές προοπτικές των ιδίων και της χώρας, παρά τα επώδυνα μέτρα προσαρμογής που εφαρ-μόζονται. Οι Αρχές και ιδιαιτέρως η Τρόικα, στην περίπτωση της Ελλάδος, όταν ενεργούν όπως αναλύθηκε στην παρούσα μελέτη, αυξάνουν την αβε-βαιότητα και τις αρνητικές προσδοκίες των εγχώριων οικονομικών μονάδων, τις σπρώχνουν σε ενέργειες πανικού και τις οδηγούν σε συνεχή αναβολή των επενδυτικών και καταναλωτικών τους σχεδίων ή αφαιρούν τη ρευστότη-τα από το χρηματοοικονομικό σύστημα της χώρας, τροφοδοτώντας και αυξάνοντας περαιτέρω την ύφεση στην οικονομία. Στη συνέχεια, αυτή η τεχνητά αυξημένη ύφεση θέτει νέα εμπόδια στην προσπάθεια για τη δημο-σιονομική προσαρμογή, επιδεινώνει τις προβλέψεις για καθυστέρηση της εξόδου από την κρίση και συμβάλλει τελικά σε αυτή την καθυστέρηση.

Η τελική συμφωνία της ΖτΕ και του ΔΝΤ για την παροχή (έστω και με μεγά-λη καθυστέρηση) του ΠΧΕ ΙΙ και η ταχεία ολοκλήρωση του PSI Plus από την ελληνική κυβέρνηση θέτουν τις βάσεις και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να ξεφύγει η Ελλάδα τελεσίδικα από τον ανωτέρω φαύλο κύκλο. Δημι-ουργούν ένα σταθερό χρηματοοικονομικό πλαίσιο για τη χώρα και της δίδουν τη δυνατότητα να εφαρμόσει με αποτελεσματικό τρόπο το ΜΠΔΣ

Η πολύ μεγαλύτερη του αναμενομένου πτώση του

ΑΕΠ στο 4ο 3μηνο του 2011 ήταν αποτέλεσμα

της πολιτικής που ακολουθήθηκε, η οποία ανέτρεψε τη σαφή τάση

ανακάμψεως της οικονομίας που

εμφανίσθηκε στο 3ο 3μηνο του 2011.

Η περίοδος ανακάμψεως της ελληνικής οικονομίας

κατά τα επόμενα 3μηνα θα εξαρτηθεί κυρίως από

τον βαθμό στον (και τον χρόνο κατά τον) οποίο θα

αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των

εγχώριων νοικοκυριών και επιχειρήσεων στις

προοπτικές έγκαιρης σταθεροποιήσεως της

οικονομίας, και από τον βαθμό στον οποίο θα

αποκατασταθεί το αίσθημα ασφάλειας

σχετικά με την εργασία τους, τα εισοδήματά

τους, και τις προοπτικές της ζωής τους.


για οριστική έξοδο από τη κρίση με έγκαιρη ανάκαμψη και ανάπτυξη της οικονομίας της. Διότι, αντίθετα με τις υποθέσεις της Τρόικα, η ελληνική οικονομία έχει σημαντικές δυνατότητες να επιτύχει υψηλούς ρυθμούς αυξή-σεως της παραγωγικότητας και της απασχολήσεως και επομένως υψηλούς ρυθμούς διεθνώς ανταγωνιστικής αναπτύξεως της οικονομίας της, αρκεί να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας.

Η προαναφερθείσα απόφαση της Τρόικας να υποβαθμίσει δραστικά τη δυνητική αύξηση του ΑΕΠ της Ελλάδος για την περίοδο 2012-2030, δικαι-ολογήθηκε επίσης και με το εξής επιχείρημα: “Η συνεχιζόμενη συρρίκνω-ση της οικονομικής δραστηριότητας (στην Ελλάδα) είναι εν μέρει μόνο κυκλικής φύσεως. Κατά μεγάλο μέρος, αντικατοπτρίζει τη μείωση του παραγωγικού δυναμικού στο πλαίσιο μίας διαρθρωτικής αναδιανομής των πόρων, από τα μη εμπορεύσιμα στα εμπορεύσιμα προϊόντα (αγαθά και υπηρεσίες). Συνολικά, η προηγούμενη υπόθεση σχετικά με τις μεσοπρόθε-σμες οικονομικές προοπτικές (3% μέση ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ στην περίοδο 2015-2020) είναι επιτεύξιμη μόνον στην περίπτωση έντονης επιταχύνσεως των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμ-βανομένων των ιδιωτικοποιήσεων. Χωρίς μία τέτοια επιτάχυνση, ο μεσο-πρόθεσμος ρυθμός αυξήσεως του πραγματικού ΑΕΠ μπορεί να είναι πολύ χαμηλότερος”.

Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα και επανερχόμενα επιχειρήματα υπέρ της υποθέσεως της χαμηλής δυνητικής αναπτύξεως της Ελλάδος στην κρίσιμη περίοδο 2012-2030, είναι η άποψη ότι η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από χαμηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα και, επομένως, όσο η αύξηση της εγχώριας ζητήσεως θα είναι χαμηλή ή αρνητική, η μεγαλύτερη αύξηση του ΑΕΠ δεν μπορεί να υποστηριχθεί μέσω εξαγωγών ή υποκαταστάσεως εισαγωγών.

Οι εκτιμήσεις αυτές και η συνεπαγόμενη υποβάθμιση των προοπτικών αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας, είχαν εξαιρετικά αρνητικές επιπτώ-σεις στο οικονομικό κλίμα και στις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις στη χώρα, ενώ δεν έχουν ουσιαστικά σχέση με τις πραγματικές δυνατότητες και προοπτικές αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας.

Η βασική υπόθεση ότι η Ελλάδα δεν είναι διεθνώς ανταγωνιστική, ισοδυ-ναμεί στην ουσία με ισχυρισμό ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει συγκριτικά πλεο-νεκτήματα και αναπτυξιακές δυνατότητες. Αυτή η υπόθεση είναι θεωρητι-κά και εμπειρικά αστήριχτη. Ανάλογοι ισχυρισμοί διατυπώνονταν ευρέως και στην περίοδο 1990-1994 για τις προοπτικές αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας στην περίοδο 1994-2007, ιδιαιτέρως από στελέχη της Ευρωπα-ϊκής Επιτροπής, αλλά και από εγχώριους αναλυτές και σχολιαστές. Οι ισχυρισμοί αυτοί διαψεύσθηκαν πλήρως στα επόμενα έτη από την εντυπω-σιακή ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας στην περίοδο 1994-2007, που διαμόρφωσε ευνοϊκές συνθήκες και για την επιτυχή διεξαγωγή των Ολυ-μπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004, που με την σειρά τους έδωσαν μεγάλη αναπτυξιακή ώθηση στην ελληνική οικονομία. Σε κάθε περίπτωση, η ανάπτυξη αυτή συνοδεύθηκε κατά κύριο λόγο από την ταχεία αύξηση των επενδύσεων (μέση ετήσια αύξηση των επενδύσεων σε εξοπλισμό στην περί-οδο 2000-2008: +10,7% σε πραγματικές τιμές) και την ουσιαστική ενίσχυση

Ανταγωνιστικότητα, μεταρρυθμίσεις,

αναπτυξιακές προοπτικές

Η βασική υπόθεση ότι η Ελλάδα δεν είναι διεθνώς

ανταγωνιστική, ισοδυναμεί στην ουσία με

ισχυρισμό ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει συγκριτικά

πλεονεκτήματα και αναπτυξιακές

δυνατότητες. Αυτή η υπόθεση είναι θεωρητικά και εμπειρικά αστήριχτη.


του παραγωγικού δυναμικού της χώρας με αύξηση της απασχολήσεως, αλλά και την αύξηση της παραγωγικότητας κατά μέσο ετήσιο ρυθμό 1,73% στην περίοδο 1996-2011. Η ανάπτυξη που επιτεύχθηκε στην περίοδο αυτή στην Ελλάδα ήταν ανάπτυξη της οικονομικής και κοινωνικής υποδομής της χώρας, αλλά και εγκαθίδρυση και ανάπτυξη μεγάλων-ανταγωνιστικών και διεθνοποιημένων επιχειρηματικών μονάδων σε όλους τους τομείς της οικο-νομίας. Η ανάπτυξη αυτή αποτελεί βασικό θετικό συντελεστή που μαζί με τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της Ελλάδος αποτελούν τη βάση για μία δυναμι-κή μελλοντική ισχυρότερη ανάπτυξη με στήριγμα την πολύ καλύτερη οργά-νωση της οικονομίας, την διόρθωση των αντιοικονομικών καταστάσεων (που πράγματι εμποδίζουν την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων) και την υψηλότερη ανταγωνιστικότητα και ταχύτερα αυξανόμενη παραγωγικότητα.

Όσον αφορά τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, όπως αυτή μετράται με το σχετικό δείκτη κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊό-ντος, αυτή ποτέ δεν ήταν πολύ χαμηλότερα, ούτε επιδεινώθηκε περισσότερο, από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-27 (Διάγραμμα 3). Αυτό άλλωστε απο-δεικνύεται και από την εντυπωσιακή ανάπτυξη της οικονομίας της στην περίο-δο 1994-2007, όπως προαναφέρθηκε. Μία οικονομία που δεν είναι ανταγωνι-στική δεν αναπτύσσεται. Το φούσκωμα της εγχώριας ζήτησης μπορεί να συμ-βάλει στην αύξηση του ΑΕΠ μιας οικονομίας σε μία περίοδο ύφεσης στην οικονομία, αλλά η εμπειρική έρευνα παγκοσμίως έχει δείξει ότι ο δημοσιονο-μικός πολλαπλασιαστής είναι συνήθως αρνητικός όταν εφαρμόζεται επίμονα σε περίοδο υψηλής αναπτύξεως της οικονομίας. Αυτό ακριβώς αποδείχθηκε και στην Ελλάδα με την πτώση του ΑΕΠ στη διετία 2008-2009. Επομένως, η Ελλάδα είχε υψηλή ανάπτυξη στην περίοδο 1994-2007 διότι τότε σημειώθηκε μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας και επίσης μεγάλη αύξηση της απα-σχολήσεως στην οικονομία. Σημειώνεται ότι στην περίοδο αυτή η Ελλάδα απορρόφησε άνω του 1 εκατ. μεταναστών, που δείχνει τις δυνατότητες ανα-πτύξεως που μπορεί να έχει η ελληνική οικονομία και στο μέλλον.

75

95

115

135

155

175

195

Ιαν-

99

Αυγ

-99

Μα

ρ-0

0

Οκτ

-00

Μα

ϊ-01

Δεκ

-01

Ιουλ

-02

Φεβ

-03

Σεπ

-03

Απ

ρ-0

4

Νο

ε-04

Ιουν

-05

Ιαν-

06

Αυγ

-06

Μα

ρ-0

7

Οκτ

-07

Μα

ϊ-08

Δεκ

-08

Ιουλ

-09

Φεβ

-10

Σεπ

-10

Απ

ρ-1

1

Νο

ε-11

Ιουν

-12

Γερµανία Ελλάδα

Ισπανία Ιρλανδία

Ιταλία Πορτογαλία

Τσεχία

Πηγή: «Price and Cost Competitiveness», Εuropean Commission.

Διάγραμμα 3. Ανταγωνιστικότητα με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (κάθε χώρα έναντι 36 ανταγωνιστριών χωρών)

Όσον αφορά τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας,

όπως αυτή μετράται με το σχετικό δείκτη

κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, αυτή

ποτέ δεν ήταν πολύ χαμηλότερα, ούτε

επιδεινώθηκε περισσότερο, από τον

μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-27.

Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται και από την

εντυπωσιακή ανάπτυξη της οικονομίας της στην περίοδο 1994-2007. Μία οικονομία που δεν είναι

ανταγωνιστική δεν αναπτύσσεται.


Επιπλέον, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3, η ανταγωνιστικότητα της ελληνι-κής οικονομίας, με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊό-ντος, σημείωσε μεγάλη βελτίωση στην 2ετία 2010-2011 (παρά τη μεγάλη πτώση του ΑΕΠ στην περίοδο αυτή, υπό την επίδραση της καταστάσεως πανικού που δημιουργήθηκε ιδιαιτέρως στο 4ο 3μηνο του 2011), η οποία θα επιταχυνθεί σημαντικά το 2012. Αντίθετα με ό,τι ισχυρίζονται ευρέως οι ανα-λυτές διεθνώς, η εσωτερική πραγματική (όχι ονομαστική) υποτίμηση που έχει ήδη σημειωθεί στην Ελλάδα τους τελευταίους 18 μήνες ήταν εξαιρετι-κά σημαντική και υπερβαίνει το 10,0%, ενώ μία επιπλέον υποτίμηση της τάξεως του 8% έχει ήδη δρομολογηθεί για το 2012, ιδιαιτέρως μετά τα σημαντικά μέτρα δραστικής μεταρρυθμίσεως της λειτουργίας της αγοράς εργασίας και μειώσεως των μισθών και του ιδιωτικού τομέα που ελήφθησαν στο 1ο 2μηνο του 2012. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Φθινόπωρο 2011), η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία της Ελλάδος με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, υποτιμήθηκε κατά 3,9% το 2010, και κατά επιπλέον 2,4% το 2011, ενώ αναμένεται και νέα πραγματική υποτίμηση κατά 4,5% το 2012. Οι εκτιμήσεις αυτές, ωστόσο, δεν λαμβάνουν υπ’ όψει τις μεγάλες μειώσεις μισθών στον δημόσιο τομέα που εφαρμόζονται από τον Νοέμβριο του 2011, ενώ στον ιδιωτικό τομέα οι θεωρούμενες μειώσεις μισθών το 2010 και το 2011 έχουν υπολογισθεί με βάση την Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, ενώ οι πραγματικές μειώσεις μισθών είναι πολύ μεγαλύτερες. Επιπλέον, πολύ μεγαλύτερη θα είναι η πτώση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος το 2012, ενώ η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά ότι στο τέλος του 2013 η Ελλάδα θα έχει ανακτήσει το σύνολο της ανταγωνιστικότητας που απώλεσε στην περίοδο 2001-2009. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική εσωτερική υποτίμηση που θα έχει συντελεσθεί έως το τέλος του 2013 θα υπερβαίνει το 35%. Αυτή δε η πραγματική υποτίμηση σημειώθηκε όχι με μείωση όλων των μισθών σε πραγματικές τιμές (χαμηλών και υψηλών, παραγωγικών και μη) οριζόντια, όπως συμβαίνει με την ονομαστική υποτίμη-ση του εθνικού νομίσματος, αλλά με μεγάλη μείωση των πολύ υψηλών μισθών ιδιαιτέρως στο δημόσιο τομέα που είχαν πολύ χαμηλή απόδοση σε παραγόμενο-προσφερόμενο προϊόν (αγαθά ή προσφερόμενες υπηρεσίες) και, το κυριότερο, με αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας μέσω της εκ βάθρων μεταρρυθμίσεως της αγοράς εργασίας και προϊόντων.

0,90

0,95

1,00

1,05

1,10

1,15

2008

Q1

2008

Q2

2008

Q3

2008

Q4

2009

Q1

2009

Q2

2009

Q3

2009

Q4

2010

Q1

2010

Q2

2010

Q3

2010

Q4

2011

Q1

2011

Q2

2011

Q3

2011

Q4

Ιταλία Ελλάδα Ισπανία ΖτΕ-17

Πηγή: «Price and Cost Competitiveness», Εuropean Commission.

Διάγγραμμα 4. Δείκτης κόστους εργασίας ανά ώρα εργασίας

Αντίθετα με ό,τι ισχυρίζονται ευρέως οι

αναλυτές διεθνώς, η εσωτερική πραγματική

(όχι ονομαστική) υποτίμηση που έχει ήδη σημειωθεί στην Ελλάδα

τους τελευταίους 18 μήνες ήταν εξαιρετικά

σημαντική και υπερβαίνει το 10,0%, ενώ μία

επιπλέον υποτίμηση της τάξεως του 8% έχει ήδη

δρομολογηθεί για το 2012.


Τέλος, στις συζητήσεις περί ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψει ότι το εκτιμώμενο (από τη Eurostat) κόστος εργασίας ανά ώρα το 2010 προσδιορίσθηκε σε € 17,5 στην Ελλά-δα, € 20,2 στην Ισπανία, € 26,1 στην Ιταλία, € 27,9 στην Ιρλανδία και € 33,1 στη Γαλλία. Το 2011 και το 2012, αυτό το σχετικό κόστος της Ελλά-δος έχε ήδη μειωθεί σημαντικά στην Ελλάδα, ενώ έχει αυξηθεί στις περισ-σότερες άλλες χώρες της ΕΕ-27 (Διάγραμμα 4).

Η βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας την διετία 2010-2011, αποδεικνύεται και από τις εντυπωσιακές επιδόσεις των ελληνικών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών τους τελευταίους 12 μήνες. Έτσι, με βάση τα στοιχεία του Ισοζυγίου Πληρωμών η αύξηση των εξαγωγών αγα-θών χωρίς καύσιμα και πλοία ανήλθε στο 17,3% το 2011, ενώ η αύξηση του συνόλου των εξαγωγών αγαθών ανήλθε στο 18,5%, από αύξηση κατά 11,5% και το 2010. Επίσης, οι εισπράξεις από τον εξωτερικό τουρισμό ήταν αυξημένες κατά 9,5% το 2011 και οι εισπράξεις από εξαγωγές λοι-πών υπηρεσιών ήταν αυξημένες κατά 16,2%, από αύξησή τους κατά 13,8% και το 2010. Μόνο οι εισπράξεις από την ναυτιλία ήταν μειωμένες κατά -8,6% το 2011 (επηρεάζοντας πτωτικά και την αύξηση των συνολικών εξα-γωγών αγαθών και υπηρεσιών) αλλά η εξέλιξη αυτών των εισπράξεων εξαρτάται από το οικονομικό κλίμα στη χώρα και από την απώλεια εμπι-στοσύνης και όχι από την εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας οικονομίας.

Επιπλέον, η αξιοσημείωτη αύξηση των εξαγωγών αγαθών συμβαίνει ταυ-τοχρόνως με τη σημαντική πτώση των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών σε σταθερές τιμές, η οποία ανήλθε στο -10,9% το 1ο 3μηνο 2011, -4,9% το 2ο 3μηνο 2011 και -4,3% στο 3ο 3μηνο 2011 και -14,2% στο 4ο 3μηνο 2011. Η πτώση των εισαγωγών υποδηλώνει (εκτός από τη μεγάλη πτώση της εγχώριας ζητήσεως) και μία τάση υποκαταστάσεως των εισαγωγών, η οποία θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου.

Γενικότερα, στην ελληνική οικονομία ήδη καταγράφεται σημαντική η συνεισφορά των καθαρών εξαγωγών στην αύξηση του ΑΕΠ, η οποία ανήλ-θε στις 3,03 π.μ. το 2009, 3,14 π.μ. το 2010 και 2,4 π.μ. το 2011. Αυτή η θετική συμβολή του εξωτερικού τομέα στην ανάπτυξη αναμένεται να επι-ταχυνθεί τα επόμενα έτη. Εκτός από τις ταχέως αυξανόμενες εξαγωγές αγαθών, η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες ανταγωνιστικής αναπτύξεως του τουρισμού, όπως αποδείχθηκε από την ανάπτυξη του κλάδου το 2011 κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Με την επιταχυνόμενη βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, λόγω και των προωθούμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων όπως προαναφέρθηκε, και τη συνεχή ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των οικονομικών μονάδων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, ο εγχώριος τουριστικός τομέας ανα-μένεται να αναπτυχθεί δυναμικά και τα επόμενα έτη. Επίσης, η Ελλάδα έχει σημαντικά έσοδα από τις διεθνείς μεταφορές (που καταγράφονται ως εξαγωγές υπηρεσιών), η εξέλιξη των οποίων αναμένεται να είναι θετική στα επόμενα έτη μετά τη σημαντική πτώση τους το 2011. Αυτό θα συμβεί, ιδιαιτέρως εάν αποκατασταθεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο επενδυτικής εμπιστοσύνης στη χώρα, που μπορεί να επιτευχθεί με την έγκαιρη ολοκλή-ρωση του PSI Plus και, γενικότερα, του ΠΧΣ ΙΙ.


Συμπερασματικά, τα ανωτέρω δείχνουν ότι οι ισχυρισμοί περί μειωμένης διεθνούς ανταγωνιστικότητας της Ελλάδος είναι εμφανώς αβάσιμοι, πολύ περισσότερο αφού οι προοπτικές αυξήσεως της παραγωγικότητας και, επομένως, και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας ενισχύονται ουσιαστικά από την ταχεία πρόοδο που πράγματι σημειώνεται στην Ελλά-δα στον τομέα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Επιπροσθέτως, σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις όντως πραγμα-τοποιήθηκαν στην Ελλάδα στη 2ετία 2010-2011 και μάλιστα με ρυθμό που δεν σημειώθηκε σε καμμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Αυτό άλλωστε επιβεβαι-ώνεται και από τις τελευταίες Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ για την πρόοδο της προσαρμογής της ελληνικής οικο-νομίας. Άρα, στην Ελλάδα γίνονται πράγματι διαρθρωτικές μεταρρυθμί-σεις, προετοιμάζοντας το έδαφος για τη δυναμική ανάπτυξη της οικονομί-ας από το 4ο 3μηνο του 2012 και μετά (πόσο μάλλον από το 2015 και μετά), σε συνδυασμό με τα σημαντικά ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα στους τομείς του τουρισμού και της εξοχικής κατοικίας, της ναυτιλίας, της ενέργειας και ιδιαιτέρως των ΑΠΕ, των λιμένων και του διαμετακομιστικού εμπορίου σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότερη ανάπτυξη των οδι-κών και των σιδηροδρομικών μεταφορών, της γεωργίας, πολλών κλάδων της μεταποιητικής βιομηχανίας, της υγείας των λοιπών υπηρεσιών, κ.ά.

Επιπλέον, η αναπτυξιακή δυναμική της χώρας μπορεί να ενισχυθεί από το 2012 με την υλοποίηση των επενδυτικών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2007-2013 που χρηματοδοτούνται σε σημαντικό βαθμό από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων καθυστέρησε σημαντικά το 2010 και το 2011, με αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της χώρας, αλλά σήμερα υπάρχουν οι προοπτικές για επιτάχυνσή της από το 2012.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την 19.4.2012 την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την οποία επιτρέπονται νέοι τρόποι αξιοποιήσε-ως των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περι-φερειακής Ανάπτυξης και του Ταμείου Συνοχής, που είναι ακόμη διαθέσι-μοι για κάθε χώρα μέλος της ΕΕ-27 που αντιμετωπίζει προβλήματα από κρίση δημοσίου χρέους και λαμβάνει Πακέτα Χρηματοδοτικής Ενίσχυσης από τη Ζώνη του Ευρώ και το ΔΝΤ. Ειδικότερα, για τις χώρες αυτές, και ιδιαίτερα για την Ελλάδα, επιτρέπεται η χρήση των πόρων των διαρθρωτι-κών ταμείων για την παροχή εγγυήσεων σε χρηματοοικονομικά ιδρύματα (ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ή/και σε εγχώριες τρά-πεζες) που συμβάλλουν στη χρηματοδότηση μεγάλων έργων υποδομής που επιχορηγούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής, ενώ κατά ένα σημαντικό μέρος χρηματοδοτούνται με τη μέθοδο της «αυτοχρηματοδοτήσεως», δηλαδή με δάνεια που απο-πληρώνονται από τα έσοδα (π.χ., διόδια) που αποδίδουν αυτά τα έργα.

Αυτή η παρέμβαση της ΕΕ έγινε κατά κύριο λόγο για να απεμπλακούν τα μεγάλα έργα, και κυρίως οι 5 μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι στην Ελλάδα, των οποίων η υλοποίηση έχει διακοπεί από τις αρχές του 2011 λόγω έλλειψης τραπεζικής χρηματοδοτήσεως που προήλθε αρχικά από τις ξένες τράπε-ζες εξαιτίας της κρίσης δημοσίου χρέους στην οποία ευρίσκεται η χώρα και των προβλημάτων ρευστότητας που αντιμετωπίζει το ελληνικό τραπε-ζικό σύστημα. Είναι ένα από τα σημαντικά μέτρα που προτείνει η ΕΕ για

Η αναπτυξιακή δυναμική της χώρας μπορεί να

ενισχυθεί από το 2012 με την υλοποίηση των

επενδυτικών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ

2007-2013 που χρηματοδοτούνται σε

σημαντικό βαθμό από την Ευρωπαϊκή Ένωση.


την επανεκκίνηση των επενδύσεων και της αναπτυξιακής διαδικασίας στην Ελλάδα. Με την νέα ρύθμιση τα κοινοτικά κονδύλια που είναι διαθέσιμα για την Ελλάδα (και για όσες άλλες χώρες υποβάλλουν την αναγκαία αίτη-ση για χρησιμοποίηση των νέων μέσων) θα χρησιμοποιηθούν για τη δημι-ουργία «μέσων επιμερισμού του κινδύνου» σε περιπτώσεις μακροπρόθε-σμης χρηματοδοτήσεως έργων υποδομής στη χώρα που αδυνατούν να προσελκύσουν την αναγκαία τραπεζική χρηματοδότηση. Η πρόταση της ΕΕ απομένει τώρα να εγκριθεί και από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πράγμα που αναμένεται να γίνει εντός του Μαΐου 2012.

Τα νέα μέσα επιμερισμού του χρηματοδοτικού κινδύνου μετατρέπουν τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ-27 σε χρηματοοικονομικά μέσα προωθήσεως των επενδύσεων, μεγεθύνοντας σημαντικά τους πόρους που είναι διαθέσι-μοι σε κάθε χρονική περίοδο για την χρηματοδότηση των επενδύσεων. Για παράδειγμα, η διαθέσιμη επιχορήγηση ύψους € 1,5 δισ. από το Ταμείο Συνοχής για την Ελλάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τρόπο που να διευκολύνει τη διάθεση επιπλέον € 2,25 δισ. σε δάνεια ή εγγυήσεις για τη χρηματοδότηση μεγάλων έργων υποδομής. Πρόκειται για διαδικασία που αυξάνει σημαντικά την αποτελεσματικότητα των πόρων που είναι διαθέσι-μοι από τα διαρθρωτικά ταμεία στην υλοποίηση περισσότερων και σημα-ντικότερων επενδυτικών σχεδίων. Τα «χρηματοδοτικά μέσα επιμερισμού του κινδύνου» θα προκύψουν από την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ή ενός εθνικού ή διεθνούς χρηματοπιστωτικού ιδρύματος το οποίο παρέχει εγγυήσεις για μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση έργων υποδομής. Με αυτό τον τρόπο οι διαθέσιμοι πόροι από τα διαρθρωτικά ταμεία καλύπτουν ένα μέρος του κινδύνου που συνδέεται με την χρηματοδότηση των ανωτέ-ρω έργων από τράπεζες του ιδιωτικού τομέα.

Τουλάχιστον για τα επόμενα 3 έτη η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να απορρο-φήσει επενδυτικές επιχορηγήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση ύψους άνω των € 15 δισ., οι οποίες μπορούν να συνεισφέρουν σε χρηματοδότηση επεν-δύσεων ύψους άνω των € 30 δισ. Οι επενδύσεις αυτές, όπως και οι εξαγω-γές αγαθών και υπηρεσιών, μπορούν να συμβάλουν στην ανάκαμψη της οικονομίας από το 2012 και επίσης να συνεισφέρουν και στην αποτροπή μιας περαιτέρω μειώσεως της απασχολήσεως και στην ενίσχυση και του μεγάλου εγχώριου τομέα των διεθνώς μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Σημειώνεται ότι, αντίθετα με τις παραδοχές της Τρόικας, μεγάλο μέρος των κλάδων της ελληνικής οικονομίας που παράγουν μη εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες είναι σε μεγάλο βαθμό συμπληρωματικά (και όχι ανταγωνιστικά) των κλάδων των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών.

Επομένως, μπορούν να αναπτυχθούν (σε πιο βιώσιμη βάση από ό,τι στο παρελθόν) παράλληλα με τους τομείς που είναι εκτεθειμένοι στο διεθνή ανταγωνισμό. Άλλωστε, σημαντικοί κλάδοι μη εμπορεύσιμων (π.χ. το λιανικό εμπόριο) έχουν ήδη υποστεί εκ βάθρων αναδιάρθρωση, με ανάπτυξη μεγά-λων και άκρως ανταγωνιστικών μονάδων και με έξοδο πολλών μικρών – μη ανταγωνιστικών επιχειρήσεων από την αγορά και διακοπή της λειτουργίας τους. Αυτή η διαδικασία έχει μεν αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση, αλλά συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση της κατανομής των παραγωγικών πόρων και της παραγωγικότητας στην εγχώρια οικονομία.

Τουλάχιστον για τα επόμενα 3 έτη η Ελλάδα

έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει

επενδυτικές επιχορηγήσεις από την

Ευρωπαϊκή Ένωση ύψους άνω των € 15 δισ., οι

οποίες μπορούν να συνεισφέρουν σε χρηματοδότηση

επενδύσεων ύψους άνω των € 30 δισ.


Η αναμενόμενη σταδιακή βελτίωση του κλίματος μετά την ολοκλήρωση του ΠΧΕ ΙΙ, μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη ανάκαμψη της εγχώριας ζητήσεως από το 4ο 3μηνο.’12, από τα πολύ χαμηλά επίπεδα του 2011. Η αποκατάστα-ση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία, που θα πρέπει να είναι η βασική επιδίωξη των σχεδιαστών της οικονομικής πολιτικής στη χώρα, μπο-ρεί να θέσει σε εντελώς νέα βάση τα καταναλωτικά και τα επενδυτικά σχέ-δια των εγχώριων οικονομικών μονάδων (νοικοκυριών και επιχειρήσεων).

Σημειώνεται ότι τα ρευστά χρηματικά διαθέσιμα των εγχώριων κατοίκων (καταθέσεις που έχουν αποσυρθεί από τις ελληνικές τράπεζες και άλλα διαθέσιμα σε θυρίδες, στο σπίτι, ή και σε τράπεζες του εξωτερικού) υπερ-βαίνουν τα € 70 δισ., ενώ η χρέωση αυτών των οικονομικών μονάδων του ιδιωτικού τομέα είναι χαμηλότερη στην Ελλάδα από τις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ. Αυτή η αγοραστική δύναμη θα χρησιμοποιηθεί και πάλι για κατανάλωση και επενδύσεις στην ελληνική οικονομία, μόλις οι εγχώρι-ες οικονομικές μονάδες (οι οποίες δεν επιβαρύνονται από υπερχρέωση όπως συμβαίνει στην Ιρλανδία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στο Ηνω-μένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες) αισθανθούν ότι η αβεβαιότη-τα και οι κίνδυνοι περαιτέρω επώδυνων εξελίξεων στην ελληνική οικονομία έχουν περιορισθεί σημαντικά ή εκλείψει. Για τους λόγους αυτούς, αντίθε-τα με τις υποθέσεις της Τρόικας και άλλων αναλυτών, οι προοπτικές ανα-πτύξεως της ελληνικής οικονομίας είναι ικανοποιητικές τόσο κατά το 2012-2013, όσο, και πολύ περισσότερο, στη μεσο-μακροχρόνια περίοδο.

Ειδικότερα, εάν ως μέσος ρυθμός αυξήσεως του ονομαστικού ΑΕΠ στην περίοδο 2012-2020 χρησιμοποιηθεί το 3,7%, αντί του 2,3% που είναι η υπό-θεση της Τρόικας, μπορεί να δειχθεί ότι ο στόχος του 2020 για έναν λόγο Χρέους/ΑΕΠ ίσο με 120% είναι δυνατόν να επιτευχθεί ακόμη και χωρίς μεί-ωση της ονομαστικής αξίας του ιδιωτικού χρέους κατά € 50 δισ. περίπου (€ 100 δισ. μείον € 50 δισ. που θεωρείται ότι θα χρησιμοποιηθούν για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών). Αυτή η δεύτερη υπόθεση δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως αισιόδοξη, εάν συνεκτιμηθεί η μεγάλη ύφεση της περιόδου 2008-2011 και η λειτουργία της οικονομίας με βάση τη νέα, φιλι-κή προς τις αγορές και την ανάπτυξη, θεσμική και οργανωτική διάρθρωση. Ειδικότερα, είναι ακόμη απολύτως εφικτό, μετά την ολοκλήρωση του ΠΧΕ ΙΙ και της ανακεφαλαιοποιήσεως των τραπεζών, να περιορισθεί δραστικά η ύφεση το 2012 σε πτώση του ονομαστικού ΑΕΠ κατά -2,1% (αντί για -5,5%). Επίσης, με την αποτελεσματική υλοποίηση του ΠΔΕ και του ΕΣΠΑ 2007-2013 και την έγκαιρη απορρόφηση των διαθεσίμων πόρων ύψους άνω των € 15 δισ. από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι εφικτή η επίτευξη θετι-κού ρυθμού αναπτύξεως της οικονομίας από το 2013 και, με την επιτάχυν-ση των ιδιωτικοποιήσεων και της προσελκύσεως σημαντικών ξένων άμεσων επενδύσεων, η επίτευξη υψηλότερων ρυθμών αναπτύξεως μετά το 2013.

Η κρίση υπερχρεώσεως της ελληνικής οικονομίας που εκδηλώθηκε στο τέλος του 2009 (μετά από ένα έτος στο οποίο οι διεθνείς αγορές δάνεισαν ευχαρίστως στο ελληνικό Δημόσιο άνω των € 100 δισ.), και η κρίση του ελληνικού δημοσίου χρέους που εξελίχθηκε ταχέως στους πρώτους μήνες του 2010, ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας μειώσεως των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στην περίοδο 2001-2007. Οι ελληνικές κυβερνήσεις εκμεταλ-

Επίλογος


λεύθηκαν τα πλεονεκτήματα εύκολου και χαμηλού κόστους δανεισμού που προέκυπταν από τη λειτουργία της χώρας στη Ζώνη του Ευρώ για να διορ-γανώσουν εκτεταμένο κύμα παροχών προς άπαντες για ευνόητους λόγους. Η δραστηριότητά τους αυτή όχι μόνο δεν βοήθησε αλλά έθεσε σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, κυρίως μέσω της συνε-χούς επιδεινώσεως της διεθνούς ανταγωνιστικότητάς της καθόλη τη διάρ-κεια της δεκαετίας. Οι απώλειες ανταγωνιστικότητας έφθασαν το -32,0% στην περίοδο 2001-2009. Έτσι, η δημοσιονομική εκτροπή και η συνεπαγό-μενη απώλεια ανταγωνιστικότητας, ανέτρεψαν τελικά πλήρως την αναπτυ-ξιακή δυναμική της χώρας, πολύ πριν την εκδήλωση της κρίσεως δημοσίου χρέους και την εφαρμογή των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμο-γής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Όσα αναμφισβήτητα συγκριτικά πλεονεκτήματα και εάν έχει μία χώρα, αυτά μπορούν να αντισταθμισθούν, και η επίπτωσή τους στην ανάπτυξη να περιορισθεί, από μία πολιτική που οδηγεί σε συνεχή υπονόμευση της ανταγωνιστικότητάς της.

Η κρίση ήταν αποτέλεσμα της δημοσιονομικής εκτροπής, των γενικευμέ-νων παροχών και, κυρίως, της αδυναμίας έγκαιρης εκλογικεύσεως του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας. Σε καμμία περίπτωση, όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη περιορισμένων αναπτυξιακών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας. Οι δυνατότητες αναπτύξεως της οικονομίας περιορίσθηκαν δραστικά στην περίοδο της εκτροπής. Με τη δημοσιονομική προσαρμογή που ήδη πραγματοποιείται και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμί-σεις σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας, οι δυνατότητες αυτές αυξάνονται σημαντικά. Για το λόγο αυτό στην περίοδο 2014-2030 θα πρέπει να αναμέ-νονται εξαιρετικά υψηλοί ρυθμοί αυξήσεως της παραγωγικότητας της εργασίας και της απασχολήσεως στην Ελλάδα και σε κάθε περίπτωση πολύ υψηλότεροι από αυτούς που σημειώθηκαν στην περίοδο 1996-2011.

Η κρίση ήταν αποτέλεσμα της δημοσιονομικής

εκτροπής, των γενικευμένων παροχών

και, κυρίως, της αδυναμίας έγκαιρης εκλογικεύσεως του

ασφαλιστικού συστήματος της χώρας.

Σε καμμία περίπτωση, όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη

περιορισμένων αναπτυξιακών

δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας.


Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ

ΕΥΡΩΖΩΝΗ:Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Εισαγωγή Το 2009, η παγκόσμια οικονομία άρχιζε σταδιακά να βγαίνει από τη μεγα-λύτερη μεταπολεμική ύφεση της ιστορίας της. Η ανάκαμψη αυτή στηρί-χθηκε στις μαζικές παρεμβάσεις που ανέλαβαν να κάνουν κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες για να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση μέσω προγραμ-μάτων δημοσιονομικής στηρίξεως, καθώς και με την παροχή απεριόριστης ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η δημόσια συζήτηση, σε παγκόσμια κλίμακα, επικεντρωνόταν τότε στη στρατηγική «εξόδου» – δηλαδή τον τρόπο για να απεμπλακούν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες από την επεκτατική πολιτική ώστε να μην δημιουργηθούν πλη-θωριστικές πιέσεις και να επιστρέψουν σε μία περισσότερο ουδέτερη οικονομική πολιτική, χωρίς όμως να ανακοπεί η διαφαινόμενη ανάκαμψη. Οι αγορές ήταν νευρικές, αναλογιζόμενες τη δύσκολη φύση αυτού του εγχειρήματος. Η Ελλάδα το 2009 έμοιαζε να ευρίσκεται σε μία φάση ηπιό-τερης υφέσεως σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ωστόσο, μετά τις εκλογές και πρός τα τέλη του 2009, η Ελλάδα, μία χώρα της Ευρωζώνης, ανακοίνωσε ότι το έλλειμμά της ευρισκόταν σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από ό,τι ήταν γνωστό στις αγορές μέχρι τότε, δημιουργώντας αμφιβολίες για την βιωσιμότητα του ήδη υψηλού χρέους της. Οι αγορές πέρασαν αμέσως στην επίθεση. Έξι περίπου μήνες μετά, η Ελλάδα είχε διασωθεί από τους εταίρους της στην Ευρωζώνη και είχε ξεκινήσει τη διαδρομή της σε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της πρόσφατης οικονομικής της ιστορίας.

Η ελληνική οικονομία εισέρχεται εφέτος στην 5η συνεχή χρονιά υφέσεως, κάτω από την επίδραση ενός προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμο-γής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που συμφωνήθηκε μεταξύ της Ελλάδος και της Τρόικας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τρά-πεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) τον Μάϊο του 2010. Η ελληνική οικο-νομία βιώνει μία βαθειά και παρατεταμένη ύφεση χωρίς προηγούμενο, με την ανάκαμψη να μην προσδοκάται πριν το τέλος του 2013. Η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευθεί στην εφαρμογή ενός προγράμματος προσαρ-μογής στο πλαίσιο ενός δεύτερου χρηματοδοτικού πακέτου όπως συμφω-νήθηκε τον Φεβρουάριο του 2012.

Στο κείμενο που ακολουθεί, γίνεται μία προσπάθεια αξιολογήσεως του πλαισίου διαχειρίσεως κρίσεων στην Ευρωζώνη και αντλήσεως συμπερα-σμάτων από την εμπειρία της ελληνικής περιπτώσεως για άλλες χώρες. Η οικονομική διαχείριση στην Ευρωζώνη έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευ-ταία έτη. Η στενότητα χρηματοδοτικών πόρων έχει, επίσης, υποχωρήσει μετά την χορήγηση μεσοπρόθεσμης και χαμηλού κόστους ρευστότητας στις τράπεζες από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Παρ' όλα αυτά, η κρίση δημοσίου χρέους εξακολουθεί να ταλανίζει την Ευρώπη. Συνεπώς, έχει έλθει η ώρα για περαιτέρω γενναίες δράσεις πολιτικής ώστε να δια-

Η οικονομική διαχείριση στην Ευρωζώνη έχει

βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία έτη. Η

στενότητα χρηματοδοτικών πόρων

έχει, επίσης, υποχωρήσει. Παρ' όλα

αυτά, η κρίση δημοσίου χρέους εξακολουθεί να ταλανίζει την Ευρώπη. Συνεπώς, έχει έλθει η

ώρα για περαιτέρω γενναίες δράσεις

πολιτικής καθώς αυτό που διακυβεύεται πλέον,

δεν είναι τίποτα άλλο από το μέλλον αυτού του

ίδιου του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής

ενοποιήσεως.


Το μοιραίο ψεγάδι της διαδικασίας υπερβολικού

ελλείμματος ήταν η υπόθεση ότι κάθε

δημοσιονομικά απείθαρχο κράτος θα

αντιμετωπιζόταν χωριστά και το πρόβλημα θα

παρέμενε οριοθετημένο. Τελικά όμως, όταν η

ελληνική κρίση ξέσπασε και άρχισε να εστιάζεται

επάνω της η προσοχή των αγορών, η

διαδικασία αυτή παρέλυσε και η

διαδικασία λήψεως αποφάσεων – κι αυτό δεν

αποτέλεσε έκπληξη – ήταν χρονοβόρα και

κατώτερη των περιστάσεων.

σφαλισθεί η χρηματοοικονομική σταθερότητα και να βγει η Ευρώπη από την άσχημη οικονομική κατάσταση στην οποία ευρίσκεται σήμερα. Αυτό που διακυβεύεται, πλέον, δεν είναι τίποτα άλλο από το μέλλον αυτού του ίδιου του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως.

Ένα από τα πρώτα θύματα της ελληνικής κρίσεως δημοσίου χρέους ήταν η Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος (ΔΥΕ). Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση και το Ευρώ δημιουργήθηκαν με την παραδοχή ότι πρέπει να δια-σφαλίζεται η δημοσιονομική πειθαρχία και ότι, εάν αυτό δεν συνέβαινε, θα ενεργοποιούνταν διαδικασίες για την επαναφορά του παρεκκλίνοντος κρά-τους-μέλους στην τάξη. Η ΔΥΕ προέβλεπε την ανάληψη σειράς διορθωτι-κών ενεργειών από το κράτος–μέλος που θα παρέβαινε τους δημοσιονομι-κούς κανόνες, καθώς και την επιβολή κλιμακούμενων κυρώσεων ολοένα και πιο αυστηρού χαρακτήρα. Σε περίπτωση επανειλημμένων παραβιάσε-ων των συστάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, θα επιβάλλονταν πρόστι-μα, μετά από δημοσιοποίηση των συστάσεων κ.λπ. Η ιδέα ήταν ότι, έτσι, τα κράτη–μέλη θα τηρούσαν τους κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας, όχι μόνο φοβούμενα την αντίδραση των αγορών αλλά και γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η ρήτρα της Συνθήκης περί μη διασώσεως θα τα άφηνε απροστά-τευτα στην περίπτωση που τα δημόσια οικονομικά τους ήταν μη βιώσιμα. Ήδη, όμως, η αξιοπιστία της ΔΥΕ είχε τρωθεί όταν χώρες όπως η Γερμα-νία και η Γαλλία παραβίασαν πρώτες τους κανόνες δημοσιονομικής πει-θαρχίας επικαλούμενες την δυσχερή οικονομική κατάσταση. Το μοιραίο ψεγάδι, όμως, της ΔΥΕ ήταν η υπόθεση ότι κάθε δημοσιονομικά απείθαρχο κράτος θα αντιμετωπιζόταν χωριστά και το πρόβλημα θα παρέμενε οριοθε-τημένο, χωρίς να δημιουργούνται φαινόμενα μεταδόσεως σε άλλες χώρες και να τίθενται ζητήματα χρηματοοικονομικής αστάθειας του συστήματος. Τελικά όμως, όταν η ελληνική κρίση ξέσπασε και άρχισε να εστιάζεται επάνω της η προσοχή των αγορών, η ΔΥΕ παρέλυσε. Στην αρχή, λοιπόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την Ελλάδα να υποβάλει ένα πρόγραμμα προσαρμογής, το οποίο οι αγορές αμέσως χαρακτήρισαν ακατάλληλο για τους σκοπούς της σταθεροποιήσεως, γεγονός που ώθησε τα περιθώρια δανεισμού στα ελληνικά κρατικά ομόλογα προς τα άνω. Πολύ σύντομα, οι αναλυτές των αγορών, ο διεθνής οικονομικός τύπος, οι οίκοι αξιολογήσε-ως και, βεβαίως, οι επενδυτές, πιστεύοντας ότι η χώρα δεν θα αντέξει άρχισαν να στοιχηματίζουν ότι η χώρα θα προχωρήσει σε κήρυξη αδυναμί-ας πληρωμών. Στο σημείο αυτό, η ΔΥΕ είχε ήδη ξεπερασθεί από τις εξελί-ξεις στις αγορές και οι υπεύθυνοι της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωζώ-νη άρχισαν να συζητούν τους όρους μίας διασώσεως της ελληνικής οικο-νομίας, ώστε οι αγορές να ηρεμήσουν. Η διαδικασία λήψεως αποφάσεων όμως – κι αυτό δεν αποτέλεσε έκπληξη – ήταν χρονοβόρα και κατώτερη των περιστάσεων. Η προσέγγιση για τον περιορισμό του κινδύνου από μία κρίση δημοσίου χρέους που υιοθετήθηκε από τις αρχές της Ευρωζώνης δεν προδιαγραφόταν στη Συνθήκη. Ως επί το πλείστον, ήταν μία στοχευμέ-νη αντίδραση για τη συγκεκριμένη περίπτωση και μάλλον πειραματικού χαρακτήρα, που απεδείχθη στην πράξη καταστροφική, προσθέτοντας νέες αβεβαιότητες στο παιχνίδι. Οι αγορές απορούσαν: Έχει πράγματι η Ευρω-παϊκή Ένωση ένα μηχανισμό για να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά κρίσεις όπως αυτή που εκτυλίσσεται στην Ελλάδα; Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να

Η απουσία αποτελεσματικού

πλαισίου διαχειρίσεως κρίσεων στην

Ευρωζώνη


λάβει γρήγορα αποφάσεις ώστε να αποτρέψει το ενδεχόμενο η κατάσταση να ξεφύγει από τον έλεγχο; Στη συγκυρία αυτή, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους με σφοδρότητα ζητήματα συστημικής αστάθειας και οι αγο-ρές έγιναν ακόμα πιο νευρικές, με την αβεβαιότητα να εκτοξεύεται στα ύψη.

Έτσι, οι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι συνειδητοποίησαν ότι ο αυτοκράτο-ρας ήταν γυμνός. Όχι μόνον η ΔΥΕ ήταν νεκρή, αλλά επιπλέον η εικόνα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέπεμπε δεν ήταν αυτή ενός μηχανισμού που θα μπο-ρούσε κανείς να εμπιστευθεί για να εξασφαλίσει την πορεία της Ελλάδος προς τη σταθερότητα. Στο μεταξύ, οι υπεύθυνοι της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωζώνη άρχισαν να θεωρούν αναπόφευκτη την χρηματοδοτική βοή-θεια για τη διάσωση της Ελλάδος. Στο πλαίσιο αυτό, οι Ευρωπαίοι στράφη-καν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), που εκλήθη να προσφέρει τεχνο-γνωσία σε ζητήματα εκπληρώσεως προϋποθέσεων χρηματοδοτήσεως (conditionality) αλλά και πρόσθετους πόρους για να συγχρηματοδοτήσει, μαζί με τις χώρες της Ευρωζώνης, μία πιθανή διάσωση. Για το ΔΝΤ, αυτή ήταν η χρυσή ευκαιρία για να ξαναγίνει σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια οικονομία, μετά από μία παρατεταμένη περίοδο φθίνουσας πορείας, κυρίως λόγω της οικονομικής ευμάρειας που επικρατούσε μέχρι την εκδήλωση της κρίσεως. Χωρίς να χάσει χρόνο, το ΔΝΤ προσχώρησε αμέσως στην λεγόμενη Τρόικα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για τη διάσωση της Ελλάδος. Για τους Ευρωπαίους, η συμμετοχή του ΔΝΤ ερχό-ταν να αναπληρώσει τη διαφαινόμενη αδυναμία των υπηρεσιών της Ευρωπαϊ-κής Επιτροπής να χορηγήσουν το φάρμακο της οδυνηρής προσαρμογής και τη διαφαινόμενη απροθυμία των εκλογικών σωμάτων στις ευρωπαϊκές χώρες να συναινέσουν στην δαπάνη κονδυλίων για την Ελλάδα, που εθεωρείτο από πολλούς ως το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης. Αυτές οι αντιλήψεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε ό,τι ακολούθησε.

Όχι μόνον λοιπόν εμφανίσθηκε στη σκηνή το ΔΝΤ, αλλά η αναζήτηση εταί-ρων για τον καταμερισμό των βαρών της χρηματοδοτικής βοήθειας έχει σήμερα φέρει στο προσκήνιο και τους επενδυτές-κατόχους κρατικών ομολόγων, μέσω της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα (Private Sector Involvement – PSI) στην κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών. Η Συμφω-νία του Ιουλίου του 2011 για μία εθελοντική «ήπια» αναδιάρθρωση του χρέους προέβλεπε την απομείωση κατά 21% των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου που είχαν στην κατοχή τους οι τράπεζες. Η συμφωνία αυτή, χωρίς ποτέ να υλοποιηθεί, αντικαταστάθηκε τον Οκτώβριο του 2011 από την υιοθέτηση μίας πολιτικής μειώσεως κατά 50% της ονομαστικής αξίας του χρέους στα χέρια των ιδιωτών με παράλληλη παροχή κινήτρων στους κατόχους ομολόγων ώστε να διατηρηθεί ο εθελοντικός χαρακτήρας της συναλλαγής. Το PSI αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο για τις αγορές. Τα κρατικά ομόλογα αίφνης έπαυσαν να είναι απαλλαγμένα από κινδύνους. Και δεν ήταν μόνον ο πιστωτικός κίνδυνος που έπρεπε πλέον να ληφθεί υπ’ όψει στην αγορά κρατικών ομολόγων, αλλά άρχισαν να διαφαίνονται και στοιχεία συναλλαγματικού κινδύνου εντός της ίδιας της Ευρωζώνης. Στη διάρκεια της Συνόδου του G20 στις Κάννες το Νοέμβριο του 2011, αν και δεν προβλέπεται διαδικασία εξόδου μίας χώρας από την Ευρωζώνη, απειλήθηκε η αποβολή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Η στάση αυτή ήρθε ως αντίδραση στην τελικά αυτοκαταστροφική πρόταση του Έλληνα Πρωθυπουργού, για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος, μετά την ήδη επι-

Για τους Ευρωπαίους, η συμμετοχή του ΔΝΤ

ερχόταν να αναπληρώσει τη διαφαινόμενη αδυναμία

των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χορηγήσουν το φάρμακο

της οδυνηρής προσαρμογής και τη

διαφαινόμενη απροθυμία των εκλογικών σωμάτων

στις ευρωπαϊκές χώρες να συναινέσουν στην δαπάνη κονδυλίων για την Ελλάδα.

Αυτές οι αντιλήψεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο

σε ό,τι ακολούθησε.


τευχθείσα συμφωνία του Οκτωμβρίου 2011, για την παραμονή ή όχι της χώρας στο Ευρώ. Η ιδέα ενός τέτοιου δημοψηφίσματος θεωρήθηκε απαρά-δεκτη από τους ηγέτες της Ευρωζώνης, καθώς εισήγαγε περαιτέρω αβεβαιό-τητα σε ένα ήδη εξαιρετικά εύθραυστο οικονομικό περιβάλλον, με την Ιταλία να ευρίσκεται τη στιγμή εκείνη στα πρόθυρα χρηματοοικονομικής αστάθειας. Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή των ιδιωτών στο κόστος διασώσεως, αλλά και η προοπτική εξόδου μίας χώρας από την Ευρωζώνη, λειτούργησαν απο-σταθεροποιητικά στις προσδοκίες των αγορών. Ως αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων, οι τράπεζες στο μέλλον θα χρειάζονται πλέον μεγαλύτερα κεφά-λαια, στο βαθμό που η μηδενική στάθμιση έναντι κινδύνου των κρατικών ομο-λόγων δεν είναι πλέον δεδομένη, αυξάνοντας έτσι τις αποδόσεις των ομολό-γων και το κόστος χρηματοδοτήσεως της πραγματικής οικονομίας.

Η συμμετοχή των ιδιωτών είχε ήδη συζητηθεί όταν προς τα τέλη του 2010 προτάθηκε η ιδέα της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθε-ρότητας (ΕΜΣ), με ισχύ από τον Ιούλιο του 2013 και μετά. Το σκεπτικό ήταν ότι η χρηματοδοτική βοήθεια σε ένα κράτος–μέλος που αντιμετώπιζε πρόβλημα βιωσιμότητας του χρέους, θα απαιτούσε και αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους με την υιοθέτηση κανόνων «σε συμφωνία με τις πρακτι-κές του ΔΝΤ», που προέβλεπαν την συμμετοχή των ιδιωτών με προσχεδια-σμένο (concerted) τρόπο. Επιπροσθέτως, «ρήτρες συλλογικής δράσης» (Collective Action Clauses-CACs), που απαντώνται συνήθως σε εκδόσεις ομολόγων που διέπονται από το Αγγλικό ή το Αμερικάνικο δίκαιο, επρόκει-το να συμπεριληφθούν με σκοπό να διευκολύνεται η αναδιάρθρωση χρέ-ους και να γίνεται με τρόπο όσο το δυνατόν ελεγχόμενο – και όχι το αντί-θετο. Βεβαίως, η εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην χρημα-τοδότηση των ταμειακών αναγκών της Ελλάδος που αποφασίσθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, πρώτα τον Ιούλιο και μετά τον Οκτώβριο του 2011, είχε στοιχεία καταναγκασμού για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (ελλη-νική κυβέρνηση και χρηματοοικονομικά ιδρύματα). Επιπροσθέτως, αποφα-σίσθηκε χωρίς να υπάρχουν CACs, και χωρίς να υπάρχει καν ο Ευρωπαϊ-κός Μηχανισμός Σταθερότητας, το θεσμικό δηλαδή πλαίσιο ελεγχομένης αναδιαρθρώσεως του χρέους. Κάτι τέτοιο ήθελε να αποφύγει η ΕΚΤ όταν προειδοποιούσε εναντίον οιασδήποτε τέτοιας ενέργειας με το περίφημο «όχι στάση πληρωμών, όχι πιστωτικό γεγονός», ώστε να αποφευχθεί ο πανικός και να περιορισθούν η μετάδοση του προβλήματος και το χάος στην άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλε-σμα ήταν οι αγορές να τρομοκρατηθούν, φοβούμενες επανάληψη της εμπειρίας του PSI και σε άλλες περιφερειακές χώρες. Η προσπάθειά τους να περιορίσουν την έκθεσή τους σε ομόλογα της Ευρωζώνης οδήγησε τότε σε ακόμη υψηλότερα περιθώρια, με την κρίση πλέον να έχει αρχίσει να καλύπτει και τις μεγάλες και σημαντικές οικονομίες της Ευρωζώνης, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, και όχι μόνο, με τα περιθώρια ομολόγων των χωρών αυτών να διαμορφώνονται σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα, καθιστώ-ντας προβληματική την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους τους. Μπρο-στά σε αυτή την κατάσταση, υιοθετήθηκε άρον–άρον η πρόταση για ένα «Δημοσιονομικό Σύμφωνο» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 9 Δεκεμβρί-ου 2011, ένα συμβόλαιο αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας μακροπρό-θεσμα, με την ελπίδα ότι κάτι τέτοιο θα ηρεμούσε τις αγορές, πράγμα που τελικά δεν έγινε. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην απόφαση του Ευρωπαϊκού

H εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην

χρηματοδότηση των ταμειακών αναγκών της

Ελλάδος που αποφασίσθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο,

πρώτα τον Ιούλιο και μετά τον Οκτώβριο του

2011, είχε στοιχεία καταναγκασμού για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη

(ελληνική κυβέρνηση και χρηματοοικονομικά

ιδρύματα).


Συμβουλίου της 9ης Δεκεμβρίου 2011, σε μία προσπάθεια να εξευμενι-σθούν οι αγορές, η επιβολή του PSI στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως μία «μοναδική και εξαιρετική» περίπτωση που δεν επρόκειτο να επαναληφθεί και ότι στο μελλοντικό Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητος οποιαδήποτε συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα θα γίνεται με «αυστηρή προσήλωση στις δοκιμασμένες αρχές και πρακτικές του ΔΝΤ».

Οι διαπραγματεύσεις για το PSI συνεχίσθηκαν μέχρι τον Φεβρουάριο του 2012, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (21.2.2012) έδωσε την έγκρισή του για μία βαθύτερη απομείωση της ονομαστικής αξίας του ελληνικού δημοσίου χρέους κατά 53,5% και απομείωση κατά 74% περίπου της αξίας των ελληνι-κών κρατικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιο των θεσμικών επενδυτών λόγω των πολύ χαμηλών επιτοκίων που συμφωνήθηκαν στα νέα ομόλογα. Η συναλλαγή αυτή, που συνιστά την μεγαλύτερη ελεγχόμενη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία, κατέστη αναγκαία λόγω μίας προβλεπόμενης χειροτε-ρεύσεως των συνθηκών βιωσιμότητας του ελληνικού δημοσίου χρέους στο μέλλον. Η τελευταία πράξη του δράματος ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2012 με μία επιτυχή συναλλαγή ανταλλαγής ομολόγων. Η εθελοντική συμ-μετοχή του ιδιωτικού τομέα ανήλθε τελικά στο 83% των € 206 δισ. σε ομό-λογα και άλλους τίτλους που ήσαν αντικείμενο της ανταλλαγής. Ρήτρες συλλογικής δράσης (CACs) θεσπίσθηκαν κατά την γενική συνέλευση των ομολογιούχων και ενεργοποιήθηκαν στην συνέχεια αναβιβάζοντας την συνολική συμμετοχή σε 95,7%. Η ενεργοποίηση των CACs θεωρήθηκε πιστωτικό γεγονός και οδήγησε στην πληρωμή ασφαλίστρων κινδύνου σε συμβόλαια CDS ύψους € 2,3 δισ. Η όλη συναλλαγή ολοκληρώθηκε σύμφω-να με τις προσδοκίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για ένα PSI αρκετά σημαντικού ύψους έτσι ώστε η μείωση των χρηματοδοτικών αναγκών του Ελληνικού Δημοσίου για την εξυπηρέτηση του χρέους να διασφαλίζει την μείωση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ στο βιώσιμο επίπεδο του 120% μέχρι το 2020, χωρίς να απαιτείται επίσημη χρηματοδότηση πέραν των € 130 δισ. που συμφωνήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 21ης Φεβρουαρίου 2012.

Ανεξαρτήτως της επιτυχούς ολοκληρώσεως του PSI, παραμένει γεγονός η ελληνική οικονομία υπέστη υφεσιακή ζημία λόγω της αβεβαιότητας για το PSI όλη την περίοδο από το καλοκαίρι του 2011 και μετά, ενώ και η μόλυνση των αγορών ομολόγων της Ευρωζώνης από το PSI δεν κατέστη δυνατόν να απο-φευχθεί. Είναι, βεβαίως, παρήγορο ότι, μετά το PSI, οι προοπτικές της Ελλά-δος για μία επιτυχή προσαρμογή έχουν βελτιωθεί λόγω της σημαντικής μειώ-σεως των υποχρεώσεων εξυπηρετήσεως του χρέους, χωρίς η οικονομία να περιέλθει στην δίνη μίας άτακτης χρεοκοπίας. Η εμπειρία της Ελλάδος με το PSI ήταν, συνεπώς, μάλλον θετική. Αυτό, βεβαίως, καθιστά την προοπτική ελαφρύνσεως του βάρους δημοσίου χρέους και σε άλλες προβληματικές χώρες λιγότερο απειλητική και, συνεπώς, περισσότερο πιθανή.

Γιατί, όμως, έγιναν όλα αυτά; Γιατί αντέδρασε με τον τρόπο αυτό η Ευρω-ζώνη στην κρίση δημοσίου χρέους στην Ελλάδα; Η απάντηση δεν είναι απλή αλλά νομίζω ότι συνδέεται με την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση που προηγήθηκε. Όταν ξέσπασε η ελληνική κρίση το 2010 και οι αρχές της Ευρωζώνης αντιλήφθηκαν ότι στην πραγματικότητα δεν είχαν στην διάθεσή τους κανένα συγκεκριμένο και λειτουργικό μηχανισμό αντι-δράσεως, η Ελλάδα θεωρήθηκε ως περίπτωση τόσο κρίσιμη όσο η κατάρ-

Οι διαπραγματεύσεις για το PSI συνεχίσθηκαν

μέχρι τον Φεβρουάριο του 2012, όταν το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (21.2.2012) έδωσε την

έγκρισή του για μία βαθύτερη απομείωση της

ονομαστικής αξίας του ελληνικού δημοσίου

χρέους κατά 53,5% και απομείωση κατά 74%

περίπου της αξίας των ελληνικών κρατικών

ομολόγων στο χαρτοφυλάκιο των

θεσμικών επενδυτών λόγω των πολύ χαμηλών

επιτοκίων που συμφωνήθηκαν στα νέα

ομόλογα.


ρευση της Lehman Brothers, η οποία θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί ανάλο-γα, με στόχο βεβαίως το λάθος να μην επαναληφθεί. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς την αντίδραση αυτή. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 οδήγησε σε αναθεώρηση της αντιλήψεως για τον βέλτιστο τρόπο εποπτικής ρυθμίσεως των τραπεζών ως προς τα κεφάλαια, τη ρευ-στότητα, τις λεγόμενες «εν ζωή διαθήκες» δηλ. την καταγραφή όλων των διαδικασιών που θα ακολουθούντο σε περίπτωση πτωχεύσεως και ρευστο-ποιήσεως των περιουσιακών στοιχείων της τραπέζης, κ.λπ., με την ελπίδα να αποφευχθεί μία παρόμοια κρίση στο μέλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν φυσικό οι αρχές να υιοθετήσουν μία παρόμοια προσέγγιση και άρχισαν να εξετάζουν τα ζητήματα που αφορούν στην κρίση δημοσίου χρέους και την δημοσιονομική προσαρμογή κρατών με όρους τραπεζικών εποπτικών ρυθ-μίσεων. Στην περίπτωση της Ελλάδος, η χώρα αντιμετωπιζόταν ολοένα και περισσότερο ως πλημμελώς διοικούμενο Συστημικώς Σημαντικό Χρηματο-πιστωτικό Ίδρυμα, σε καθεστώς ανακάμψεως ή εξυγιάνσεως! Κατά τη διάρκεια της κρίσεως, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες διέθεσαν στις τράπεζες κονδύλια ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ώστε να βελτιώ-σουν τους κεφαλαιακούς δείκτες και τους δείκτες ρευστότητάς τους. Αυτό ήταν αναγκαίο μετά την απομείωση των τοξικών παγίων που οι τρά-πεζες είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους και το κλείσιμο των κεφαλαιαγορών και των χρηματαγορών χονδρικής. Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν η Ελλάδα έχασε την πρόσβαση στις αγορές, μετά την αποκάλυψη ότι η χώρα κατευ-θυνόταν ολοταχώς προς τη μη βιωσιμότητα του χρέους της, οι κυβερνή-σεις της Ευρωζώνης και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έσπευσαν να την σώσουν μέσω συμφωνιών χρηματοδοτικής βοήθειας και παροχής ρευστό-τητας, των οποίων το μέγεθος και η έκταση δεν είχαν προηγούμενο. Οι ομοιότητες όμως δεν τελειώνουν εδώ. Ο μηχανισμός εξυγιάνσεως τραπε-ζών της ΕΕ προβλέπει τη συμμετοχή των κατόχων τραπεζικών ομολόγων πριν από την διάσωση εκ μέρους των κυβερνήσεων. Στην ίδια αυτή βάση, έγιναν διαπραγματεύσεις για την εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, η οποία οδήγησε στην απομείωση των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου τα οποία είχαν στην κατοχή τους οι τράπεζες. Επιπλέον, στην περίπτωση των τραπεζών γίνεται προσπάθεια ώστε σε περίπτωση πτωχεύ-σεως να μην επηρεάζεται η επιχειρηματική δραστηριότητα και οι πελάτες των τραπεζών. Στην περίπτωση της Ελλάδος, έγινε προσπάθεια η χώρα να οδηγηθεί σε ελεγχόμενη χρεοκοπία ενώ ταυτόχρονα να παραμείνει στην Ευρωζώνη και οι τράπεζές της να διατηρηθούν αλώβητες κατά τη διάρ-κεια της διαδικασίας αυτής. Ήδη, στο πλαίσιο αυτό, ιδρύθηκε το ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), το οποίο τελικά θα προικι-σθεί με € 50 δισ. από τα χρήματα της χρηματοδοτικής βοήθειας από την Τρόικα. Το ΤΧΣ είναι έτοιμο να ξεκινήσει τις εργασίες ανακεφαλαιοποιήσεως των ελληνικών τραπεζών, λόγω της σημαντικής απομειώσεως των ελληνικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιό τους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι το ελληνι-κό ΤΧΣ δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ), του ευρωπαϊκού φορέα χρηματο-δοτικών στηρίξεως κρατών! Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι σήμερα στο ΕΤΧΣ έχουν ανατεθεί στην ουσία αρμοδιότητες ανα-κεφαλαιοποιήσεως τραπεζών, μέσω σχετικών δανείων προς τα κράτη των οποίων οι τράπεζες αντιμετωπίζουν πρόβλημα κεφαλαιακής επάρκειας!

Έγινε προσπάθεια η χώρα να οδηγηθεί σε

ελεγχόμενη χρεοκοπία ενώ ταυτόχρονα να

παραμείνει στην Ευρωζώνη και οι τράπεζές της να

διατηρηθούν αλώβητες κατά τη διάρκεια της

διαδικασίας αυτής.


Αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας της ελληνικής διασώσεως ήταν επί-σης ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ύψους 50 δισ. Ευρώ, που αφορού-σε αρχικά στην πώληση περιουσιακών στοιχείων σε στενά καθορισμένες χρονικά περιόδους (αν και αργότερα επεκράτησαν πιο λογικές απόψεις). Η προσέγγιση αυτή προσομοίαζε ξεκάθαρα τις τραπεζικές εκποιήσεις περιουσιακών στοιχείων σε χαμηλές τιμές, σε μία προσπάθεια να ανακτη-θεί ένα μέρος των κονδυλίων του Δημοσίου που απορροφώνται από τις διασώσεις τραπεζών. Τέλος, η απαίτηση της Φινλανδίας για εγγυήσεις προκειμένου να συμμετάσχει στη διάσωση της Ελλάδος φέρνει στο νου αυστηρά τραπεζικές συναλλαγές για τις οποίες πρέπει να παρέχονται εγγυήσεις. Κάποιες χώρες, επίσης, δημιούργησαν «τράπεζες επισφαλει-ών» (“bad banks”), ώστε να «παρκάρουν» σε αυτές τοξικά στοιχεία του ενεργητικού από τους τραπεζικούς ισολογισμούς με σκοπό την τελική τους διάθεση στην αγορά εφόσον υπάρξει ανάκαμψη. Στο ισοδύναμο κρα-τικό επίπεδο, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας δημιουργήθηκε για τον διαχωρισμό των «τοξικών» χωρών της Ευρωζώνης ώστε να απο-φευχθεί η μετάδοση του προβλήματος, με το χρέος των χωρών αυτών να αναδιαρθρώνεται με ελεγχόμενο τρόπο και τα δημόσια οικονομικά τους vα εξυγιαίνονται πριν από την επιστροφή των χωρών αυτών στους κόλπους των υπολοίπων. Τέλος, στη νέα αρχιτεκτονική που προβλέπει η Βασιλεία ΙΙΙ, οι τράπεζες σχηματίζουν κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας (capital buffers) τις καλές εποχές, προς χρήση κατά τις χαλεπές περιόδους. Αντί-στοιχα, τα κράτη θα πρέπει να τηρούν πλεονασματικούς προϋπολογι-σμούς όταν η ανάπτυξη επιταχύνεται, ώστε να είναι σε θέση να δημιουρ-γούν ελλείμματα για να προστατεύουν την οικονομία από την κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας σε περιόδους υφέσεως, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Και εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Εάν γίνει αποδεκτή η λογική της προσαρμο-γής των κρατών ως εάν να ήταν τράπεζες, κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την ανά-ληψη του χρέους της Ελλάδος από μία υπερεθνική αρχή, άμεσα και συνολι-κά και όχι σε δόσεις όπως με το PSI, ακριβώς όπως και τα τοξικά στοιχεία του ενεργητικού οποιασδήποτε άλλης σπάταλης γερμανικής τράπεζας που σκόρπισε δισεκατομμύρια Ευρώ «επενδύοντας» σε τοξικά περιουσιακά στοι-χεία με διαβάθμιση ΑΑΑ! Μία τέτοια ρύθμιση θα επέτρεπε μία μακροχρόνια διαδικασία προσαρμογής στη βάση εκπληρώσεως προϋποθέσεων χρηματο-δοτήσεως, ενώ ταυτόχρονα η χώρα θα προστατευόταν – σε λογικά πλαίσια – από την αποσταθεροποιητική επιρροή των αγορών ή των οίκων αξιολογήσε-ως πιστοληπτικής ικανότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι περισσότεροι αναλυ-τές και οικονομολόγοι θεωρούν ότι η απάντηση στα προβλήματα της Ευρω-ζώνης μπορεί να είναι η μεγαλύτερη δημοσιονομική ολοκλήρωση. Οι περισ-σότεροι από τους πολιτικούς της Ευρώπης, όμως, παγιδευμένοι σε βραχυ-πρόθεσμες, κοντόφθαλμες αντιλήψεις και σε ζητήματα μικροπολιτικού κόστους τοπικιστικού χαρακτήρα, δεν είναι έτοιμοι να δεχθούν μία τέτοια λύση, μολονότι αυτήν υπαγορεύει η λογική. Αντί για κάτι τέτοιο, λοιπόν, η Ελλάδα υλοποιεί σήμερα μία πολιτική δημοσιονομικής εξυγιάνσεως που παράγει ύφεση και δυστυχία σε έναν ατελέσφορο φαύλο κύκλο, ενώ οι αγο-ρές υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη και εμποδίζουν την ανάκαμψη. Όσοι δια-μορφώνουν την οικονομική πολιτική στην Ευρωζώνη θεώρησαν ότι στην παρούσα δύσκολη συγκυρία, μία ελεγχόμενη ελληνική χρεοκοπία ήταν η

Η Ελλάδα υλοποιεί σήμερα μία πολιτική

δημοσιονομικής εξυγιάνσεως που παράγει

ύφεση και δυστυχία σε έναν ατελέσφορο φαύλο

κύκλο, ενώ οι αγορές υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη και εμποδίζουν την

ανάκαμψη.


καλύτερη δυνατή λύση για να βγει η Ευρωζώνη από την κρίση. Αυτό δεν συνέβη, όμως, όπως αποδεικνύεται από τα ακόμη υψηλά περιθώρια στις αγορές ομολόγων των χωρών της Ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν κρίση δημοσίου χρέους. Μία ελεγχόμενη χρεοκοπία θα μπορούσε να είχε αποτέλε-σμα στην περίπτωση μίας τράπεζας! Αλλά η Ελλάδα δεν ήταν παρά μία χώρα σε κρίση, όπως και πολλές άλλες. Δεν ήταν ένα εποπτευόμενο χρημα-τοπιστωτικό ίδρυμα που αντιμετώπιζε οικονομικές δυσχέρειες, ούτε ο λαός της ήταν το προσωπικό μίας τράπεζας που θα μπορούσε να μειωθεί σε μέγε-θος στο πλαίσιο περικοπής του κόστους λειτουργίας. Μία χρεοκοπία μπορεί να είναι ελεγχόμενη μέχρις ενός σημείου, όπως αποδεικνύει το ελληνικό PSI. Απελευθερώνει, όμως, δυνάμεις που είναι εν πολλοίς ανεξέλεγκτες.

Τα παραπάνω με οδηγούν στο ζήτημα των αξιολογήσεων πιστοληπτικής ικανότητας. Όσο υπάρχουν αγορές, δεν υπάρχει τίποτα το μεμπτό στην αξι-ολόγηση κρατικών ομολόγων από τους οίκους αξιολογήσεως. Όταν όμως ένα κράτος χάσει την πρόσβαση στις αγορές, υπάρχει μία θεμιτή ανησυχία κατά πόσον οι οίκοι αξιολογήσεως, επιδεινώνουν την ήδη κακή κατάσταση μίας συγκεκριμένης οικονομίας, όταν δρουν ενώ ευρίσκεται σε εξέλιξη μία διαδικασία προσαρμογής. Γιατί μία χώρα σε δυσχέρεια δεν είναι το ίδιο με ένα απομειούμενο χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο. Με τον ίδιο τρόπο που το εθνικό πτωχευτικό δίκαιο προστατεύει τις εταιρίες υπό αναδι-οργάνωση από τους πιστωτές τους, οι χώρες για τις οποίες υπάρχουν ρυθ-μίσεις διασώσεως, όντας ουσιαστικά αποκλεισμένες από τις αγορές, δεν θα έπρεπε να υπόκεινται στο βανδαλισμό των οίκων αξιολογήσεως. Όταν ένα κράτος-χρεώστης ευρίσκεται εκτός αγοράς, η πορεία προσαρμογής και ανακάμψεως του κράτους αυτού παρακολουθείται από εκπροσώπους των πιστωτών του (στην περίπτωση της Ελλάδος από την Τρόικα), οι οποίοι ενεργούν κατ’ ουσία για λογαριασμό της κοινότητας των πιστωτών του ιδιω-τικού τομέα. Δεν υπάρχει επομένως κανένας επιτακτικός λόγος για τον οποίο οι αξιολογήσεις θα πρέπει να συνεχίσουν να εκδίδονται για χρηματο-οικονομικούς τίτλους σε αγορές των οποίων ο όγκος ολοένα συρρικνώνε-ται. Εάν οι αξιολογήσεις ήταν ακίνδυνες βαθμολογίες προόδου (ή της απου-σίας προόδου) της οντότητας υπό επιτήρηση, δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Δεν είναι όμως έτσι. Οι μεταβολές των αξιολογήσεων επηρεάζουν τις προσ-δοκίες και την εμπιστοσύνη, δρώντας ως αυτο-εκπληρούμενες προφητείες. Υποβαθμίσεις κατά τρεις βαθμίδες κάθε φορά, που επαναλαμβάνεται αρκε-τές φορές σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα (όπως η θλιβερή αντίστοι-χη εμπειρία που έζησε η Ελλάδα), είναι βέβαιο ότι θα διαλύσει την εμπιστοσύ-νη και θα κάνει την ύφεση βαθύτερη και πιο παρατεταμένη από όσο δικαιολο-γούν οι επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας. Αυτό εμποδίζει τη δημοσιονομική εξυγίανση, γεγονός που με τη σειρά του φέρνει κι άλλες υποβαθμίσεις, μειώ-νει κι άλλο την εμπιστοσύνη κ.ο.κ., σε ένα φαύλο κύκλο όπου το κράτος οδη-γείται με μαθηματική ακρίβεια στη στάση πληρωμών (Διάγραμμα 1).

Είναι κατανοητό ότι οι οίκοι αξιολογήσεως, μετά από την αποτυχία τους να προβλέψουν την κατάρρευση της Lehman, είναι αποφασισμένοι να ακολουθούν όσο το δυνατόν πιο πιστά τις εξελίξεις στις αγορές για να μην την ξαναπάθουν. Το πρόβλημα εδώ είναι η ανατροφοδότηση μεταξύ του κλίματος και των προσδοκιών της αγοράς και των διαβαθμίσεων των οίκων αξιολογήσεως. Αυτό, σε συνδυασμό με γνώμες που εκφράζονται

Όσο υπάρχουν αγορές, δεν υπάρχει τίποτα το

μεμπτό στην αξιολόγηση κρατικών ομολόγων από

τους οίκους αξιολογήσεως. Όταν

όμως ένα κράτος χάσει την πρόσβαση στις

αγορές, υπάρχει μία θεμιτή ανησυχία κατά

πόσον οι οίκοι αξιολογήσεως,

επιδεινώνουν την ήδη κακή κατάσταση μίας

συγκεκριμένης οικονομίας, όταν δρουν

ενώ ευρίσκεται σε εξέλιξη μία διαδικασία

προσαρμογής.


αβασάνιστα από το διεθνή οικονομικό τύπο και τους διεθνείς οικονομι-κούς αναλυτές, καθώς και από επενδυτές ομολόγων που ποντάρουν σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, δημιουργούν ένα θανατηφόρο μίγμα αρνητικής δημοσιότητας και προσδοκιών, σε μία καθοδική σπειροειδή πορεία χωρίς τέλος. Σε αυτό φυσικά συμβάλλει επίσης και η αδυναμία των αρχών οικονομικής πολιτικής να λάβουν γρήγορες και συνεκτικές αποφάσεις, με τα διάφορα δημοσιογραφικά κανάλια ενημερώσεως να είναι έτοιμα να ενισχύσουν και με το παραπάνω την κακοφωνία που εκπέ-μπεται από τους κύκλους οικονομικής πολιτικής της Ευρωζώνης. Είναι πραγματικά ένα θαύμα που η Ελλάδα παραμένει ακόμη όρθια και εξακο-λουθεί να υλοποιεί σκληρά μέτρα προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Ευτυχώς που οι οίκοι αξιολογήσεως έχουν πλέον ξεμείνει από πυρομαχικά, αφού έδωσαν στην Ελλάδα τη χαμηλότερη διαβάθμιση πιστοληπτικής ικανότητας στον κόσμο – γεγονός που δεν περιποιεί τιμή ούτε στους οίκους αξιολογήσεως και σε όσους παίρνουν τις αξιολογήσεις τους στα σοβαρά, αλλά ούτε και στους πολιτικούς που επέτρεψαν κάτι τέτοιο να συμβεί με την μάταια σκέψη ότι λίγη πειθαρχία δεν έβλαψε ποτέ κανέναν πραγματικά!

Βεβαίως, τώρα που οι οίκοι αξιολογήσεως έχουν αρχίσει να αποξηλώνουν τις διαβαθμίσεις των AAΑ από μείζονες χώρες της Ευρωζώνης, το θέμα έχει αποκτήσει πλέον καινούργιο ενδιαφέρον. Εάν δεν υπάρξει αντίδραση, άλλες χώρες θα αρχίσουν να εισέρχονται σε μία καθοδική σπειροειδή πορεία υποβαθμίσεων, όπως έγινε και στην περίπτωση της Ελλάδος. Αυτή είναι απλά η φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων. Χώρες όπως η Ιταλία, ή οποιαδήποτε άλλη δημοκρατική χώρα, είναι απίθανο να μπορέσουν να ανα-κόψουν το κύμα υποβαθμίσεων, μέσω της υιοθετήσεως μέτρων δημοσιονο-μικής προσαρμογής και διαρθρωτικών αλλαγών, μεγέθους ικανού για να ανατραπεί το αρνητικό κλίμα στις αγορές. Και, βεβαίως, η διαδικασία των υποβαθμίσεων θα ενταθεί εάν και όταν το ΔΝΤ παρέμβει. Τότε, όχι μόνον θα αποκαλυφθούν τα μελανά σημεία της οικονομίας αλλά και η αποδόμηση θα γίνει ταχύτερα εάν χορηγηθεί το λάθος μίγμα πολιτικής.

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

µονάδες βάσεως διαβαθµίσεις

A

A-

BBB+

BBB

BBB-

BB+

BB

BB-

B+

B

B-

CCC+

CCC

CCC-

CC

Πιστοληπτική Διαβάθµιση Moody's

spread µεταξύ ελληνικού και γερµανικού 10-ετούς οµολόγου

Ιαν-

09Φ

εβ-0

9

Απ

ρ-0

9

Απ

ρ-1

0

Μα

ϊ-09

Ιουλ

-09

Αυγ

-09

Σεπ

-09

Σεπ

-11

Νο

ε-09

Νο

ε-10

Δεκ

-09

Φεβ

-10

Φεβ

-11

Μα

ρ-1

0

Μα

ρ-0

9

Μα

ϊ-10

Ιουν

-10

Ιουν

-09

Ιουν

-11

Ιουλ

-10

Σεπ

-10

Οκτ

-10

Δεκ

-10

Ιαν-

11

Ιαν-

10

Ιαν-

12

Μα

ρ-1

1Α

πρ

-11

Μα

ϊ-11

Ιουλ

-11

Αυγ

-11

Αυγ

-10

Οκτ

-11

Νο

ε-11

Δεκ

-11

Οκτ

-09

Πηγή: Bloomberg

Διάγραμμα 1. Ελλάδα: Πιστοληπτικές διαβαθμίσεις σε αναζήτηση αξιοπιστίας!

Τώρα που οι οίκοι αξιολογήσεως έχουν

αρχίσει να αποξηλώνουν τις διαβαθμίσεις των AAΑ από μείζονες χώρες της

Ευρωζώνης, το θέμα έχει αποκτήσει πλέον

καινούργιο ενδιαφέρον. Εάν δεν υπάρξει

αντίδραση, άλλες χώρες θα αρχίσουν να

εισέρχονται σε μία καθοδική σπειροειδή

πορεία υποβαθμίσεων, όπως έγινε και στην

περίπτωση της Ελλάδος.


Ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος, το ΔΝΤ έχει αναδειχθεί πλέον σε βασικό παίκτη στη διαχείριση κρίσεων στην Ευρωζώνη. Αυτό συμβαίνει όταν συνεισφέρει ιδίους πόρους για την χρηματοδότηση των αναγκών μίας χώρας υπό διάσωση. Επίσης, όταν εξετάζει την πρόοδο της υλοποιή-σεως του προγράμματος προσαρμογής, όπως για παράδειγμα στην περί-πτωση της Ελλάδος, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, ή απλά όταν του ανατίθεται η παρακολούθηση της προόδου της δημοσιονομικής εξυγιάν-σεως σε χώρες χωρίς πρόγραμμα, όπως η Ιταλία, σύμφωνα με της αποφά-σεις της συνόδου του G20 στις Κάννες, στις αρχές Νοεμβρίου 2011. Αυτό οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην αμεροληψία την οποία ο οργανισμός θεωρείται ότι διαθέτει, ανεξάρτητα από το βαθμό του ελέγχου τον οποίο ασκούν στις αποφάσεις του τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΔΝΤ που προέρχονται από την Ευρώπη, σε συνδυασμό με την ανάγκη εισαγω-γής αξιοπιστίας από εμπειρογνώμονες εκτός Ευρώπης. Η κατάσταση αυτή, ωστόσο, έχει εισαγάγει μία εξωτερική, μη ευρωπαϊκή παράμετρο σε μία ευρωπαϊκή διαδικασία ληψεως αποφάσεων, με απρόβλεπτες σε κάποιες περιπτώσεις συνέπειες. Για παράδειγμα, στα μέσα του 2011 το ΔΝΤ ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά στους εταίρους του στην Τρόικα ότι το ΔΝΤ δεν μπορεί να συνεχίσει να χρηματοδοτεί την Ελλάδα όταν δεν έχει εξασφαλισθεί πλήρως η κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας. Με βάση την μεσοπρόθεσμη αξιολόγηση των στελεχών του ΔΝΤ, η υλοποίηση του προγράμματος όπως αυτό είχε συμφωνηθεί με τις ελληνι-κές αρχές δεν θα επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες χρηματοδοτήσε-ως της περιόδου 2012-2013. Επομένως, θα έπρεπε να υπάρξει επαναδια-πραγμάτευση ενός νέου, πιο αυστηρού προγράμματος, κάτι που τελικά έγινε τον Ιούλιο του 2011. Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο–Οκτώ-βριο του 2011, το ΔΝΤ απαίτησε ξανά και νέες προσπάθειες προσαρμογής η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους να μην τίθεται σε κίνδυνο. Η ίδια πρακτική ακολουθήθηκε μετέπειτα και μέχρι την ολοκλήρωση του PSI τον Μάρτιο του 2012.

Αυτή είναι η κλασσική περίπτωση όπου ο γιατρός έχει πάντα δίκιο και συνεχίζει να υποβάλλει τον ασθενή σε διερευνητικές εγχειρήσεις, ξανά και ξανά, ώσπου το πρόβλημα να εντοπισθεί και να διορθωθεί. Με δεδομένες τις καθυστερήσεις εκ μέρους της ελληνικής κυβερνήσεως στην υλοποίηση συμφωνημένων μέτρων, τα στελέχη του ΔΝΤ αδυνατούσαν να κατανοή-σουν τη δυναμική της ελληνικής διαδικασίας προσαρμογής και να την θέσουν αποτελεσματικά υπό έλεγχο. Στο κάτω–κάτω, δεν είναι δυνατόν να απαιτούνται νέα μέτρα μόλις δύο μήνες μετά την απόφαση του Συμβουλί-ου Κορυφής της 21ης Ιουλίου 2011, όταν προσδιορίσθηκαν και συμφωνή-θηκαν όλα τα μέτρα που ήταν αναγκαία για την επαναφορά του ελλείμμα-τος στα προγραμματισμένα επίπεδα ανεξαρτήτως του εάν υπήρχε από ελληνικής πλευράς η αναγκαία προσήλωση στην εφαρμογή του. Αντιμέτω-πο με αμείλικτες καθυστερήσεις και με έναν φτωχό απολογισμό ως προς την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων προσαρμογής, το ΔΝΤ άρχι-σε να πιέζει για αποτελέσματα «εδώ και τώρα», ανεξάρτητα από τις κοινω-νικές εντάσεις ή τις επιπτώσεις για το πρότυπο διακυβερνήσεως μίας δημοκρατικής χώρας. Αυτή η επιμονή στην επίτευξη αποτελεσμάτων, τα οποία η πολιτική διαδικασία είναι αντικειμενικά αδύνατον να επιτύχει στους απαιτούμενους χρόνους, έχει ήδη οξύνει την ύφεση και σπρώχνει

Οι δυσκολίες και οι προκλήσεις

υλοποιήσεως του προγράμματος προσαρμογής

Η επιμονή στην επίτευξη αποτελεσμάτων, τα

οποία η πολιτική διαδικασία είναι

αντικειμενικά αδύνατον να επιτύχει στους

απαιτούμενους χρόνους, έχει ήδη οξύνει την

ύφεση και σπρώχνει την Ελλάδα σε μία εν πολλοίς

προαναγγελθείσα κατάσταση.


την Ελλάδα σε μία εν πολλοίς προαναγγελθείσα κατάσταση. Παρ' όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι πιστωτές και εταίροι της Ελλάδος συνεχίζουν να εμπι-στεύονται την ανάλυση ενός Οργανισμού, ο οποίος έχει επανειλημμένα εμφανίσει σοβαρή αστοχία στην μεθοδευση της εφαρμογής του προγραμ-ματος προσαρμογής. Σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε ιδέα για αλλαγή πλεύσεως θα θεωρούνταν απόδειξη αποτυχίας. Έτσι, η μοναδική πολιτικά ορθή ιδέα είναι η πορεία προς τα εμπρός με τη διατήρηση και διεύρυνση της ίδιας προβληματικής προσέγγισης.

Η Ελλάδα είναι μία δημοκρατική χώρα με μία καλά δομημένη μεσαία τάξη. Συγκαταλέγεται στις 30 πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Ευρισκόταν στην 22η θέση το 2010 με βάση τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμέ-νων Εθνών, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ περίπου 28.000 Δολάρια ΗΠΑ. Η μεγαλύ-τερη ανεπάρκεια της αναλύσεως του ΔΝΤ απορρέει από την προσέγγισή του να επιβάλει εξουθενωτική λιτότητα και υπέρμετρη αύξηση του φορολο-γικού βάρους των συνεπών φορολογουμένων σε μία προηγμένη χώρα όπου το 23% του ενεργού πληθυσμού εργάζεται στον δημόσιο τομέα και ένα επι-πλέον 35% δεν ανήκει στην τάξη των μισθωτών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται όσον αφορά στην επίπτωση της λιτότητας στην συνολική ζήτηση και την φοροδιαφυγή. Ταυτόχρονα, περίπου το 100% των συντάξεων όλων των ατόμων στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα της οικονομίας καταβάλλεται ουσιαστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό στη βάση ενός συστήματος καθορισμένων παροχών. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η επίπτωση της δημοσι-ονομικής προσαρμογής και της λιτότητας στην κοινωνική συνοχή και την σταθερότητα της ελληνικής κοινωνίας δεν θα έπρεπε να είχε υποεκτιμηθεί.

Από την αρχή, η προσαρμογή ακολούθησε λάθος ρότα. Αντί να δοθεί μεγάλη έμφαση στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να είχαν γίνει εδώ και πολλά έτη, η συνταγή που υιοθετήθηκε ήταν η προσπάθεια να εστιαστεί στον εύκολο στόχο της αυξήσεως των φορολογικών εσόδων με κάθε τρόπο και περικοπής των αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων και των συντάξεων όλου του πληθυσμού, με ταυτόχρονη αναδιοργάνωση των δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών ώστε να μειωθούν τα ελλείμματα. Πράγματι, στην Ελλάδα ξεκίνησαν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγο-ρές εργασίας και προϊόντων, ενώ επιχειρήθηκε η απελευθέρωση των κλει-στών επαγγελμάτων για να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και, έτσι, να μειωθεί η βάση κόστους της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στις προσπάθειες αυτές όμως δεν δόθηκε από την κυβέρνηση η δέουσα προτεραιότητα και η υλοποίησή τους δεν αναλήφθηκε με την απαιτούμενη αίσθηση του κατε-πείγοντος. Ένα κρίσιμο σφάλμα που έγινε στον τομέα αυτόν ήταν ότι δεν δρομολογήθηκε ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων και μειώσεως του υπερμεγέθους κράτους, κάτι που αργότερα ήρθε να στοιχειώσει – και με το παραπάνω – τη διαδικασία προσαρμογής.

Παρ’ όλα αυτά, στην αρχική φάση της διαδικασίας, ολοκληρώθηκε μία πολύ πετυχημένη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος (με τον εξορθολογισμό παραμέτρων ώστε να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη βιωσι-μότητά του), αν και χωρίς άμεση επίπτωση στην περιστολή των ελλειμμά-των. Η υιοθέτηση μεταβατικών περιόδων εφαρμογής ήταν μόνον εν μέρει η αιτία για το τελευταίο. Ο Αρμαγεδδών της λιτότητας που επακολούθησε οδήγησε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων εκτός απασχολήσεως στον ιδιω-

Η επίπτωση της δημοσιονομικής

προσαρμογής και της λιτότητας στην κοινωνική

συνοχή και την σταθερότητα της

ελληνικής κοινωνίας δεν θα έπρεπε να είχε

υποεκτιμηθεί.


τικό τομέας της οικονομίας. Δεδομένης της καθοδικής ακαμψίας των μισθών και λόγω περιορισμών στην ευελιξία της αγοράς εργασίας, το ποσοστό ανεργίας διπλασιάσθηκε σε περίπου 19% στη διάρκεια της διετί-ας 2010–2011. Ως αποτέλεσμα, οι εισροές εισφορών κοινωνικής ασφαλί-σεως στα συνταξιοδοτικά ταμεία μειώθηκαν δραματικά. Αυτό συνέβαινε σε μία χρονική στιγμή όπου η εισφοροδιαφυγή αυξανόταν, εξαιτίας των δυσκολιών οι οποίες έπλητταν τις μικρές και σχετικά μη παραγωγικές επι-χειρήσεις. Εκτός αυτού, τα άτομα που ευρίσκονταν κοντά στην ηλικία συνταξιοδοτήσεως επέλεξαν να συνταξιοδοτηθούν κατά κύματα, σε μία – ως αποδείχθηκε εκ των υστέρων – μάταιη απόπειρα να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο συντάξεως. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν η θεαματική έκρηξη των ελλειμμάτων του συνταξιοδοτικού συστήματος, που κατέστησε αναγκαία τη πληρωμή σημαντικού ύψους επιχορηγήσεων από τον τακτικό προϋπολογισμό παρά την συνεχή περικοπή των συντάξεων. Αυτός είναι και ο λόγος για την συνεχιζόμενη αύξηση των πρωτογενών δαπανών του τακτικού προϋπολογισμού, παρά την ουσιαστική εξοικονόμη-ση που επιτεύχθηκε από την περικοπή του μισθολογικού κόστους και των λειτουργικών δαπανών του Δημοσίου. Συνολικά, πάντως, οι πρωτογενείς δαπάνες σε επίπεδο γενικής κυβερνήσεως έχουν μειωθεί σημαντικά κυρί-ως λόγω περικοπής των συντάξεων. Στο μεταξύ, η φοροδιαφυγή εξακο-λουθούσε να ανθεί και στην πράξη αυξήθηκε με την ελλειπή εφαρμογή των θεσπιζομένων μέτρων και με την αποδιοργάνωση και της φοροει-σπρακτικής υποδομής. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να προστατέψουν το επίπεδο διαβιώσεως και τις επιχειρήσεις τους από τις φοροεπιδρομές, θεωρώντας ότι έτσι θα μπορούσαν να διατηρήσουν το συγκριτικό τους πλεονέκτημα σε μία αγορά όπου τα διαθέσιμα εισοδήματα ευρίσκονταν σε ραγδαία πτώση και οι πωλήσεις εξαφανίζονταν, ενώ τα πάγια έξοδα, όπως τα εμπορικά ενοίκια, δεν έπεφταν με αντίστοιχα υψηλό ρυθμό. Αυτό ωστό-σο δεν ήταν αρκετό για να κρατήσει σε λειτουργία τις επιχειρήσεις.

Τελικά, η ακαμψία του κόστους εργασίας έδωσε τη θέση της σε περισσό-τερο ευέλικτες πρακτικές απασχολήσεως, με τις συμβάσεις μερικής απα-σχολήσεως να υπερδιπλασιάζονται σε σχέση με το επίπεδο τους πριν από την κρίση, φθάνοντας στο 60% περίπου όλων των νέων συμβάσεων. Οι απολύσεις διευκολύνθηκαν αλλά οι προσλήψεις ήταν περιορισμένες όχι μόνο λόγω της ελλείψεως ζητήσεως στην αγορά αλλά και, μέχρι πρόσφα-τα, λόγω των αντιδράσεων στην μείωση του ελάχιστου (νόμιμου) μισθού, όπως καθορίζεται από την γενική συλλογική σύμβαση εργασίας, που απο-τελεί και την βάση για τον καθορισμό των αμοιβών σε όλη την οικονομία. Στο περιβάλλον αυτό, πολλοί εργοδότες άρχισαν να δραστηριοποιούνται στην παράλληλη αγορά εργασίας, προσλαμβάνοντας εργαζόμενους παράνομα (πληρώνοντας αμοιβές κάτω από τον ελάχιστο μισθό και χωρίς καταβολή εισφορών κοινωνικής ασφαλίσεως). Σε κάθε περίπτωση, η προ-σαρμογή της οικονομίας στο χαμηλότερο επίπεδο ζητήσεως έγινε μέσω ανεργίας και όχι μέσω μειώσεως μισθών. Τελικά, από τις αρχές του 2012, ο ελάχιστος μισθός μειώθηκε κατά 22%, και κατά 32% για νέους μέχρι 25 ετών, σε μία προσπάθεια να μειωθεί η ανεργία των νέων ηλικίας 15 έως 24 ετών που στο τέλος του 2011 είχε ανέλθει σε 59%.

Οι προσπάθειες να αυξηθούν τα φορολογικά έσοδα μέσω αντιμετωπίσεως της φοροδιαφυγής, αν και ξεκίνησαν με ενθουσιασμό, αργότερα θεωρή-

Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να προστατέψουν το

επίπεδο διαβιώσεως και τις επιχειρήσεις τους από

τις φοροεπιδρομές, θεωρώντας ότι έτσι θα

μπορούσαν να διατηρήσουν το συγκριτικό τους

πλεονέκτημα σε μία αγορά όπου τα

διαθέσιμα εισοδήματα ευρίσκονταν σε ραγδαία

πτώση και οι πωλήσεις εξαφανίζονταν, ενώ τα πάγια έξοδα, όπως τα εμπορικά ενοίκια, δεν

έπεφταν με αντίστοιχα υψηλό ρυθμό. Αυτό

ωστόσο δεν ήταν αρκετό για να κρατήσει σε

λειτουργία τις επιχειρήσεις.


θηκε ότι δεν αντιπροσώπευαν μία αξιόπιστη πηγή μεσοπρόθεσμης αυξή-σεως εσόδων, καθώς η διαδικασία ήταν μάλλον αργή και το νομικό πλαί-σιο δυσκίνητο. Πρόσφατα, οι φορολογικές αρχές, σε μία αξιοσημείωτη αλλαγή τακτικής, προχωρούν σε συλλήψεις ατόμων με εκκρεμείς φορολο-γικές οφειλές μεγάλου ύψους και σε κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων και τραπεζικών καταθέσεων. Μακροπρόθεσμα, η μάχη κατά της φοροδια-φυγής αναμένεται να αποδώσει ουσιαστικά αποτελέσματα όσον αφορά στην αύξηση των εσόδων, ιδίως καθώς η οικονομία θα ανακάμπτει. Μεσο-πρόθεσμα ωστόσο, και με την ύφεση σε πλήρη εξέλιξη, δεν ήταν δυνατόν να αποτελέσει τη βάση εξασφάλισης εσόδων σε επίπεδο που θα ικανοποι-ούσε τους στόχους για μείωση των ελλειμμάτων. Στους λόγους για τους οποίους αυτό συνέβη, θα πρέπει να αναφερθεί ειδικότερα και το χαμηλό ηθικό του φοροεισπρακτικού μηχανισμού, με τις περικοπές προσωπικού να έχουν αποδιοργανώσει τις εφορίες και με το σύστημα κινήτρων να έχει καταρρεύσει πλήρως μετά από τις εκτεταμένες περικοπές στις αποδοχές και τα επιδόματα.

Με δεδομένες όλες αυτές τις αδυναμίες και κάτω από την πολιτική πίεση να υπάρξουν αποτελέσματα προσαρμογής προς ικανοποίηση της κοινής γνώμης των πιστωτριών χωρών που συμμετείχαν στην ελληνική διάσωση, από τα μέσα του 2011 δρομολογήθηκε μία νέα φάση προσαρμογής, βασι-σμένη σε δύο πυλώνες. Πρώτον, η προσαρμογή θα στηριζόταν στα έσοδα από την ιδιωτικοποίηση εταιριών και δραστηριοτήτων του δημοσίου τομέα και την ανάπτυξη ακινήτων και γης κρατικής ιδιοκτησίας. Οι ιδιωτικοποιή-σεις και οι πωλήσεις ακινήτων αποτελούν προφανώς μία καλοδεχούμενη επιπλέον διάσταση στη διαδικασία προσαρμογής με τεράστιες δυνατότη-τες που υπερβαίνουν τον στόχο για έσοδα € 50 δισ. Ωστόσο, δεδομένης της ανάγκης για την επίτευξη αποτελεσμάτων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εξαιτίας της αποτυχίας προηγούμενων πολιτικών προσαρμο-γής, η ελληνική κυβέρνηση, υπό την απειλή της στάσης πληρωμών, συμ-φώνησε στην πώληση, βρέξει-χιονίσει, περιουσιακών στοιχείων σε συγκε-κριμένα χρονικώς καθορισμένα διαστήματα, ώστε να αντισταθμισθούν οι προηγούμενες καθυστερήσεις. Αυτό το είδος πωλήσεως περιουσιακών στοιχείων ισοδυναμούσε με αναγκαστική εκποίηση υπό πίεση, κατά παρά-βαση των διαδικασιών δέουσας επιμέλειας. Πάντως, πιο πρόσφατα, η δια-δικασία αποκρατικοποιήσεων συμφωνήθηκε να επεκταθεί σε μακρύτερο χρονικό ορίζοντα. Δεύτερον, η εξάρτηση από τους έκτακτους φόρους επί των εισοδημάτων και από φόρους στην ακίνητη περιουσία θα αυξανόταν δραματικά, επηρεάζοντας κυρίως τους μισθωτούς και, γενικότερα, τους έντιμους φορολογούμενους οι οποίοι καταβάλλουν τους φόρους τακτικά και έγκαιρα. Ταυτόχρονα, το αφορολόγητο όριο θα μειωνόταν από € 12.000 σε € 5.000, ώστε να φορολογηθούν τουλάχιστον με την χαμηλότερη κλί-μακα του 10% όλοι οι μη μισθωτοί, οι οποίοι απέφευγαν να πληρώνουν φόρους δηλώνοντας εισοδήματα κάτω από το ελάχιστο όριο. Με την προ-σέγγιση αυτή, βέβαια, πλήττονταν αθέλητα και οι μισθοσυντήρητοι με χαμηλά εισοδήματα. Αυτή ήταν μία μορφή φορολογήσεως με ιδιαίτερα αντίστροφη προοδευτικότητα που, σε συνδυασμό με την προφανή αδυνα-μία εμφανίσεως συγκεκριμένων σημαντικών αποτελεσμάτων στο μέτωπο της φοροδιαφυγής, δημιούργησε κοινωνική ένταση. Το μίγμα πολιτικής θεωρήθηκε πέρα για πέρα άδικο ενώ το κλίμα στην κοινωνία οξύνθηκε κι

Ωστόσο, δεδομένης της ανάγκης για την επίτευξη αποτελεσμάτων σε πολύ

σύντομο χρονικό διάστημα, εξαιτίας της

αποτυχίας προηγούμενων πολιτικών προσαρμογής, η ελληνική

κυβέρνηση, υπό την απειλή της στάσης

πληρωμών, συμφώνησε στην πώληση, βρέξει-

χιονίσει, περιουσιακών στοιχείων σε

συγκεκριμένα χρονικώς καθορισμένα

διαστήματα, ώστε να αντισταθμισθούν οι

προηγούμενες καθυστερήσεις. Αυτό το

είδος πωλήσεως περιουσιακών στοιχείων

ισοδυναμούσε με αναγκαστική εκποίηση

υπό πίεση, κατά παράβαση των

διαδικασιών δέουσας επιμέλειας.


άλλο με την περαιτέρω περικοπή των συντάξεων ηλικιωμένων ατόμων τα οποία ως επί το πλείστον δεν είναι σε θέση να επανέλθουν στην αγορά εργασίας. Πιο πρόσφατα, η ίδια διαδικασία επιταχύνθηκε και η ελληνική κυβέρνηση άρχισε, τελικά, να μειώνει τον αριθμό των απασχολουμένων στο δημόσιο τομέα και να προβαίνει σε μεγαλύτερες περικοπές μισθών και ημερομισθίων. Υπό την απειλή της στάσης πληρωμών, όλες αυτές οι περικοπές γίνονταν με τρόπο μη μεθοδικό, χωρίς κανένα απολύτως σχέδιο και καμμία απολύτως προετοιμασία. Η τελευταία συμφωνία με την Τρόικα (Φεβρουάριος 2012) προβλέπει μία πιο συντηρητική μείωση απασχολήσε-ως, κατά 15.000 άτομα το 2012 και κατά 150.000 μέχρι το 2015, αντί της μειώσεως κατά 30.000 άτομα εντός του Δεκεμβρίου 2011, μετά όμως από κατάλληλες διαδικασίες αναδιαρθρώσεως των υπηρεσιών και αξιολογήσε-ως των αναγκών σε προσωπικό του δημοσίου τομέα. Η μείωση του μεγέ-θους του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα, την τελευταία σοβιετική οικονομία στην Ευρώπη, είναι επιβεβλημένη. Ωστόσο, η άναρχη, μερικές φορές, κατανομή του κόστους για την κοινωνία και οι συνακόλουθες συνέπειες για την οικονομική εμπιστοσύνη και την αποδοχή των μεταρρυθμίσεων, εμφανίζεται ως μία κοινωνικά ανάλγητη και οικονομικά αναποτελεσματική διαδικασία. Έτσι, η διαδικασία προσαρμογής, με τον τρόπο με τον οποίο το ΔΝΤ την διαχειρίσθηκε στην Ελλάδα, δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Οι συνολικές επιδόσεις του προγράμματος προσαρμογής όσον αφορά στην επίτευξη μόνιμων βελτιώσεων υπήρξαν μάλλον πενιχρές. Με δύο λόγια, υπερβολικά μεγάλες θυσίες για υπερβολικά μικρό όφελος.

Μία άλλη πτυχή της αποτυχίας της προσαρμογής αφορά στην σημαντικά χαμηλή ποιότητα διαχειρίσεως των προσδοκιών. Χωρίς διάθεση αφέσεως των αμαρτιών σε κυβερνητικό επίπεδο, σε κάθε τριμηνιαίο έλεγχο, το ΔΝΤ και η Τρόικα γενικά παρουσίαζαν προβολές για την αύξηση του ΑΕΠ, τα ελλείμματα και τα χρέη. Με τρόπο συστηματικό, οι αριθμοί παρουσιάζο-νταν ως εάν να γινόταν κάποια συνειδητή προσπάθεια να ενσωματωθεί στις προβλέψεις αυτές η λειτουργία του Νόμου του Μέρφυ δηλαδή εάν κάτι μπορεί να πάει στραβά, τότε θα πάει στραβά. Δηλαδή, με βάση τις υποθέσεις περί «αμετάβλητης πολιτικής», οι προβλέψεις για την εξέλιξη του λόγου ελλείμματος προς ΑΕΠ εμφάνιζαν συστηματικά τον λόγο αυτό να υπερβαίνει τους στόχους του Προγράμματος, για την επίτευξη των οποίων είχαν ήδη ληφθεί επώδυνα μέτρα. Αποτέλεσμα ήταν ότι η ελληνική κοινή γνώμη στρεφόταν κατά των μέτρων αυτών, καθώς οι άνθρωποι δεν έβλεπαν καμμία βελτίωση στα βασικά οικονομικά μεγέθη για τους επόμε-νους μήνες και τα επόμενα έτη. Κλασσικό τέτοιο παράδειγμα είναι η προ-βολή του ΔΝΤ για την αύξηση του ΑΕΠ το 2012, που από +1,1% τον Μάρ-τιο του 2011 έγινε +0,6% τον Ιούλιο του 2011, -3% τον Δεκέμβριο του 2011 και -4,8% τον Μάρτιο του 2012. Στην κυβίστηση αυτή ανήκει δικαιω-ματικά μία θέση στο βιβλίο Γκίνες για την παγκόσμια επίδοση στο πόσο ταχεία και πόσο βαθειά μπορεί να είναι η αλλαγή οικονομικών προοπτικών μίας χώρας. Η πρόβλεψη αυτή για υψηλό αρνητικό ρυθμό αναπτύξεως υπέθετε σιωπηρά ότι οι επενδύσεις θα συνέχιζαν να υποχωρούν για έκτη συνεχή χρονιά, ότι το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων των € 50 δισ. δεν φέρνει καμμία άμεση ξένη επένδυση, ότι οι εκτεταμένες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν έχουν επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη, ότι η εμπι-στοσύνη δεν βελτιώνεται και ότι η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να απορρο-

Η μείωση του μεγέθους του δημοσίου τομέα στην

Ελλάδα, την τελευταία σοβιετική οικονομία στην

Ευρώπη, είναι επιβεβλημένη. Ωστόσο, η

άναρχη, μερικές φορές, κατανομή του κόστους για την κοινωνία και οι

συνακόλουθες συνέπειες για την οικονομική

εμπιστοσύνη και την αποδοχή των

μεταρρυθμίσεων, εμφανίζεται ως μία

κοινωνικά ανάλγητη και οικονομικά

αναποτελεσματική διαδικασία.


φά με ρυθμό χελώνας τα διαθέσιμα διαρθρωτικά κονδύλια της ΕΕ, ύψους € 14 δισ., ή δεν θα τα απορροφά καθόλου. Στο μεταξύ, η τελευταία προβολή του ΔΝΤ πριν η απομείωση του χρέους κατά 50% ήταν ότι ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ θα φθάσει το 189% το 2012, υποθέτοντας ουσιαστικά ότι όλες οι ενδεχό-μενες υποχρεώσεις θα καταστούν απαιτητές και όλα τα αποθεματικά ασφαλεί-ας θα χρησιμοποιηθούν. Για τον επιχειρηματία ή τον καταναλωτή που αναρω-τιέται για τις προοπτικές στο άμεσο μέλλον, αυτό ισοδυναμούσε με κήρυξη αδυναμίας πληρωμών. Και η διάβρωση της εμπιστοσύνης στο εσωτερικό δεν είναι η μόνη ζημιά που έγινε. Αυτό που είναι ακόμη χειρότερο είναι ότι οι αναλυ-τές και οι αγορές διεθνώς υιοθετούν αμέσως αυτές τις προβλέψεις, χωρίς να εξετάζουν τις υποκείμενες υποθέσεις, ως απόδειξη επιβεβαιώσεως των εκτιμή-σεών τους ότι η στάση πληρωμών είναι αναπόφευκτη. Και η καθοδική σπειροει-δής πορεία συνεχίζεται…χωρίς ορατό τέλος. Φυσικά, οι προβολές, τελικά, πράγματι επαληθεύονται, όχι τόσο εξαιτίας της ευρωστίας των προβλέψεων, αλλά περισσότερο μέσω της διαβρώσεως της εμπιστοσύνης στην πραγματική οικονομία.

Έτσι, το νέο χρηματοδοτικό πακέτο για την Ελλάδα που εγκρίθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2011, όπως οριστικοποιήθηκε και ενισχύθηκε τον Φεβρουάριο του 2012, αποτελεί μία τολμηρή απόπειρα να τεθεί χαλινάρι στις αγορές και να καταδείξει την αποφασιστικότητα των αρχών της Ευρωζώνης να αντιμετωπίσουν την κρίση δημοσίου χρέους και την τραπεζική κρίση μία για πάντα. Η συμφωνία προβλέπει την ανακεφαλαιοποίηση όχι μόνο των ελληνικών τραπεζών, αλλά και των ευρωπαϊκών τραπεζών που έχουν στην κατοχή τους ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, σε συνέχεια του «κουρέ-ματος» του ελληνικού χρέους. Από όλες τις τράπεζες ζητείται να προχω-ρήσουν σε αυξήσεις κεφαλαίου στις οποίες θα εγγραφούν πρώτα οι αγο-ρές, και στη συνέχεια, εφόσον χρειασθεί, οι κυβερνήσεις που επωφελού-νται από τη διάθεση πόρων του ΕΤΧΣ. Οι ελληνικές τράπεζες μπορούν, ειδικότερα, να κάνουν χρήση των € 50 δισ. των κονδυλίων διασώσεως που προορίζονται για το σκοπό αυτό. Ζητώντας από τις τράπεζες να αποτιμή-σουν σε τρέχουσες τιμές αγοράς το σύνολο των κρατικών χρεογράφων που έχουν στην κατοχή τους και, επιπλέον να διαμορφώσουν ένα βασικό δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας (core Tier I) τουλάχιστον 9% μέχρι τα μέσα του 2012, ελπίζεται ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες θα διαθέτουν επαρκή κεφαλαιοποίηση για να αντιμετωπίσουν οποιεσδήποτε έκτακτες απαιτή-σεις, δεδομένων των σημερινών πιθανοτήτων αδυναμίας πληρωμών εκ μέρους των διαφόρων κρατών. Η ιδέα είναι, φυσικά, ότι η Ιταλία ή η Ισπα-νία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα με σχετικά μεγάλο μέγεθος θα προχωρή-σουν σε προγράμματα εξυγιάνσεως τα οποία θα θεωρηθούν αξιόπιστα από τις αγορές. Θεωρείται αδιανόητο ότι χώρες όπως αυτές μπορεί να κηρύξουν στάση πληρωμών διότι, εάν το κάνουν, αυτό θα σημάνει και το τέλος του Ευρώ. Σε όλο αυτό το αμυντικό οικοδόμημα, η αντιμετώπιση της Ελλάδος έχει κομβική σημασία. Επιβάλλοντας ένα βαθύ «κούρεμα», η ελπίδα είναι ότι οι αγορές θα σταματήσουν να ασχολούνται με την Ελλά-δα, καθώς οι προσδοκίες περί βιωσιμότητας του χρέους μπορεί να ενισχυ-θούν σημαντικά και η αποτελεσματικότητα στην διαχείριση κρίσεων στην Ευρωζώνη να θεωρηθεί ότι έχει αποκατασταθεί. Δηλαδή, η υιοθέτηση μίας αποφασιστικής στάσης έναντι της Ελλάδος θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα δίχτυ προστασίας για άλλες χώρες της Ευρωζώνης με δυσοίωνες προοπτικές, όπως είναι η Ιταλία και η Ισπανία.

Σε όλο αυτό το αμυντικό οικοδόμημα, η

αντιμετώπιση της Ελλάδος έχει κομβική

σημασία. Επιβάλλοντας ένα βαθύ «κούρεμα», η

ελπίδα είναι ότι οι αγορές θα σταματήσουν να ασχολούνται με την

Ελλάδα, καθώς οι προσδοκίες περί

βιωσιμότητας του χρέους μπορεί να ενισχυθούν

σημαντικά και η αποτελεσματικότητα

στην διαχείριση κρίσεων στην Ευρωζώνη να

θεωρηθεί ότι έχει αποκατασταθεί. Δηλαδή,

η υιοθέτηση μίας αποφασιστικής στάσης έναντι της Ελλάδος θα

μπορούσε να δημιουργήσει ένα δίχτυ

προστασίας για άλλες χώρες της Ευρωζώνης με

δυσοίωνες προοπτικές, όπως είναι η Ιταλία και η

Ισπανία.


Αλλά για να συμβεί κάτι τέτοιο, θα έπρεπε κανείς να στηριχθεί σε αποδεί-ξεις ότι το ελληνικό χρέος δεν ήταν βιώσιμο, ότι υπήρχε δηλαδή θέμα αδυναμίας εξυπηρετήσεως. Και έτσι οδηγηθήκαμε σε διαδοχικούς γύρους αναθεωρήσεων των προβλέψεων επί το χείρω, έτσι ώστε να υπάρχει θεω-ρητική θεμελίωση των αποφάσεων των Ευρωπαϊκών Συνόδων Κορυφής για την λήψη νέων μέτρων. Η προηγηθείσα Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2001 σχετικά με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα (PSI), η οποία δεν υλο-ποιήθηκε ποτέ, αντικαταστάθηκε από μία πιο ριζική, που προέβλεπε μείω-ση κατά 50% της ονομαστικής αξίας του χρέους το οποίο κατέχουν κυρί-ως ευρωπαϊκά χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Αυτό είχε ως στόχο τη μείω-ση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδος στο 120% μέχρι το 2020, έναντι της προηγούμενης προβλέψεως για τη μείωση του λόγου αυτού σε 152%, με δεδομένη την υποβάθμιση των προοπτικών της ελληνικής οικο-νομίας τους προηγούμενους μήνες. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ για το 2020 που χρησιμοποιείτο στις προβλέψεις τον Ιούλιο του 2011 ήταν 130%, αλλά με σημαντικά μεγαλύτερη ανάπτυξη και υψηλότερα πρωτογενή πλε-ονάσματα, που τον Οκτώβριο του 2011 θεωρήθηκαν πλέον ως μη επιτεύξι-μα. Πράγματι, στην έκθεση του ΔΝΤ του Ιουλίου 2011, η μέση ονομαστική ετήσια αύξηση του ΑΕΠ κατά την περίοδο 2012–20 προβλεπόταν να είναι 3,7%, με μέσο πρωτογενές πλεόνασμα 5,6% του ΑΕΠ και σωρευτικά (2011-2015) έσοδα € 50 δισ. από ιδιωτικοποιήσεις. Αντίθετα, στη Συμφω-νία του Οκτωβρίου 2011, όπως αποτυπώνεται στην έκθεση του ΔΝΤ του Δεκεμβρίου 2011, η πρόβλεψη για την μέση ονομαστική ετήσια αύξηση του ΑΕΠ στη διάρκεια της περιόδου 2012-20 διαμορφώθηκε σε 2,5%, με μέσο πρωτογενές πλεόνασμα 3,7% του ΑΕΠ και σωρευτικά (2011-2015) έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις μόλις € 20 δισ.! Τέλος, κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το PSI (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2012), οι χώρες–πιστώτριες της Ελλάδος επέμειναν σε μία απομείωση μεγαλύτερη του 50% του χρέους, θέτοντας σε αμφισβήτηση τον εθελοντικό χαρακτήρα της συναλλαγής. Για ακόμη μία φορά υπήρξε ανατροπή και, με βάση τις τότε προβλέψεις του ΔΝΤ, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ διαμορφωνόταν πλέον σε 129% το 2020, δημιουργώντας την ανάγκη για μεγαλύτερο PSI ή

90%

120%

150%

180%

g: µέση ετήσια µεταβολή ονοµαστικού ΑΕΠ 2012 - 2020

Εκτιµήσεις Τρόικα, Μάρτιος 2012, g=2,9%

Εκτιµήσεις Alpha Bank, Μάρτιος 2012,

g= 3,9%

Χρέος ως % του ΑΕΠ

Πηγή: Alpha Bank

Διάγραμμα 2. Ελλάδα: Ανάπτυξη και βιωσιμότητα χρέους


πρόσθετη επίσημη χρηματοδότηση, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο στόχος βιω-σιμότητας του χρέους του 120%. Αυτό οδήγησε στην τελική συναλλαγή του PSI όπου υπήρξε μία μείωση κατά 53,5% της ονομαστικής αξίας του ελληνικού χρέους. Δεδομένης και της επιτυχίας της ανταλλαγής ομολό-γων, το ΔΝΤ προβλέπει πλέον τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ να διαμορφώνε-ται στο 116,5% το 2020 (Μάρτιος 2012, Διάγραμμα 2).

Δεδομένων των συνθηκών, το 2011 η πτώση του πραγματικού ΑΕΠ δια-μορφώθηκε τελικά σε -6,9%, πιστοποιώντας κατά κάποιο τρόπο την υπο-βάθμιση των προοπτικών της ελληνικής οικονομίας. Αυτό δεν αντανακλά μόνο την ανώτερη προβλεπτική ικανότητα του ΔΝΤ αλλά και το γεγονός ότι η οικονομία κατακρημνίσθηκε το τελευταίο τρίμηνο του έτους υπό την επήρεια των δυσμενών σεναρίων που επεκράτησαν σχεδόν αμέσως μετά την Συμφωνία της 21ης Ιουλίου 2011 και ενώ η οικονομία βρισκόταν σε φάση ανακάμψεως το τρίτο τρίμηνο του 2011. Η εμπιστοσύνη στην οικο-νομία επηρεάσθηκε δυσμενώς κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής, με την Ελλάδα να παίρνει πρόσθετα μέτρα κατά κύματα σε μία προσπάθεια εκπληρώσεως των προϋποθέσεων για την είσπραξη της έκτης δόσης της χρηματοδοτικής βοήθειας διασώσεως. Τα χρήματα τελικά αποδεσμεύθη-καν τον Δεκέμβριο του 2011, με καθυστέρηση τριών μηνών περίπου, και αφού είχε αποφασισθεί η απομείωση κατά 50% του ονομαστικού ελληνι-κού χρέους στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 26ης Οκτωβρίου 2011 και αφού είχε παραιτηθεί ο Έλληνας Πρωθυπουργός στις 11 Νοεμβρίου 2011. Σε αυτό το χαοτικό περιβάλλον, η μείωση του πραγματικού ΑΕΠ το τέταρτο τρίμηνο του 2011 κατέγραψε ένα αρνητικό ποσοστό -7,5%, από -5% το τρίτο τρίμηνο του 2011 όταν είχε υπάρξει βελτίωση από το -7,3% του δεύ-τερου τριμήνου του 2011 και το -8% του πρώτου τριμήνου του 2011, με την αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών να ανατρέπεται και να γίνεται αρνητική και την μείωση της καταθετικής βάσεως των τραπεζών να επιταχύνεται. Το μάθημα που μπορεί να διδαχθεί κάποιος από την ελληνι-κή εμπειρία είναι ότι το οικονομικό κλίμα πρέπει να προστατεύεται και να καλλιεργείται. Διαφορετικά, η λιτότητα που φέρνει ύφεση οδηγεί σε υστε-ρήσεις εφαρμογής, που απαιτούν την λήψη περαιτέρω διορθωτικών μέτρων, που οδηγούν σε μεγαλύτερη ύφεση, που εμποδίζει την δημοσιο-νομική προσαρμογή, σε έναν φαύλο κύκλο που δεν έχει τέλος.

Αυτή είναι η περιγραφή μίας οικονομίας σε μόνιμη λιτότητα, όπου οι διαρ-θρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν παράγουν κανένα σημαντικό όφελος σε όρους αναπτύξεως! Δεν υπάρχει ωστόσο καμμία εξήγηση για το τι άλλαξε τόσο ριζι-κά ώστε οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας να υποβαθ-μισθούν τόσο απότομα. Μία προφανής εξήγηση είναι η αλλαγή στάσης του ΔΝΤ και των αρχών της Ευρωζώνης όσον αφορά στην ταχύτητα της προσπά-θειας για εξυγίανση και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ταυτόχρονα με την κοινωνική αποδοχή της προσπάθειας αυτής, δεδομένης της συνεχιζόμενης αδυναμίας να επιτευχθεί η προσαρμογή που θα βελτίωνε την ψυχολογία της αγοράς. Δεν μπορεί, όμως, να μην σημειωθεί ότι ο κατεπείγων χαρακτήρας αυτής της αλλαγής επιτάθηκε από την έντονη επιθυμία να αναληφθούν δρά-σεις ώστε να περιορισθεί η μετάδοση του προβλήματος σε άλλες χώρες της περιφέρειας, περιλαμβανομένων της Ιταλίας και της Ισπανίας.

Η ιδέα ήταν να απομονωθούν οι χώρες που δυνητικά θα μπορούσαν να κηρύξουν στάση πληρωμών, όχι μόνον με την ανάληψη δράσεων που θα

Το 2011 η πτώση του πραγματικού ΑΕΠ

διαμορφώθηκε τελικά σε -6,9%, πιστοποιώντας

κατά κάποιο τρόπο την υποβάθμιση των προοπτικών της

ελληνικής οικονομίας. Αυτό δεν αντανακλά μόνο την ανώτερη προβλεπτική

ικανότητα του ΔΝΤ αλλά και το γεγονός ότι η

οικονομία κατακρημνίσθηκε το

τελευταίο τρίμηνο του έτους υπό την επήρεια

των δυσμενών σεναρίων που επεκράτησαν σχεδόν

αμέσως μετά την Συμφωνία της 21ης

Ιουλίου 2011 και ενώ η οικονομία βρισκόταν σε

φάση ανακάμψεως το τρίτο τρίμηνο του 2011.


φαίνονταν τολμηρές, όπως στην περίπτωση της Ελλάδος, αλλά και με την ενίσχυση του ΕΤΧΣ. Η ανάληψη δράσεως για την ενίσχυση του ΕΤΧΣ έγινε με τη μάταια ελπίδα ότι ένας μηχανισμός που δημιουργήθηκε για να υπο-στηρίζει χώρες κατά περίπτωση, μπορεί πράγματι να αντιμετωπίσει συστη-μικές διαταραχές. Το ΕΤΧΣ μπορεί να λειτουργήσει ομαλά όταν η διάσωση αφορά μόνον λίγες μικρές χώρες. Εάν όμως χρειασθεί να διασωθούν περισσότερες χώρες, και ιδίως εάν στην εικόνα προστεθεί και η Ιταλία, τότε το ΕΤΧΣ δεν θα έχει καμμία ουσιαστική αποτελεσματικότητα. Η Ιταλία τράβηξε την προσοχή των αγορών όχι μόνον εξαιτίας του μεγάλου μεγέ-θους του δημοσίου χρέους της και των ασθενών αναπτυξιακών της προο-πτικών, αλλά και εξαιτίας της μεγάλης συμμετοχής στο ΑΕΠ της Ευρωζώ-νης (που είναι περίπου το μισό της γερμανικής οικονομίας). Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά της Ιταλίας, το ΕΤΧΣ κάθε άλλο παρά μπορεί να θεω-ρηθεί ως αξιόπιστη άμυνα για τη βιωσιμότητα της Ευρωζώνης. Εάν η Ιτα-λία χαθεί, τότε χάνεται και η Ευρωζώνη, με τα όνειρα και τις επιδιώξεις διαδοχικών γενεών Ευρωπαίων πολιτών να γίνονται για πάντα συντρίμμια. Έγινε, λοιπόν, προσπάθεια το ΕΤΧΣ να συνεπικουρηθεί με τις νέες πιστω-τικές διευκολύνσεις, όπως η Προληπτική Πιστωτική Γραμμή Ρευστότητας (Precautionary and Liquidity Line – PLL), που παρουσίασε πρόσφατα το ΔΝΤ στη σύνοδο του G20 στις Κάννες στις αρχές Νοεμβρίου 2011, ή ακόμη και με κεφάλαια από την Κίνα, τη Ρωσία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα, καθώς και πόρους του Ευρωσυστήματος Κεντρικών Τραπεζών που θα δανεισθεί το ΔΝΤ για χρήση σε επιχειρήσεις διασώσεως χωρών της Ευρω-ζώνης. Εάν, όμως, οι αγορές θεωρήσουν ότι το ΕΤΧΣ δεν πρόκειται να επι-τύχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα λόγω του μεγέθους της χρηματο-δοτούμενης χώρας ή της απουσίας ενός μηχανισμού για τη γρήγορη και αποτελεσματική λήψη αποφάσεων (φαντασθείτε τους Φιλανδούς να απαι-τούν εγγυήσεις για δάνεια διασώσεως της Ιταλίας!), τότε η Ευρωζώνη είναι καταδικασμένη.

Αργά ή γρήγορα οι Ευρωπαίοι θα αναγνωρίσουν τα όρια των επιμέρους κατά χώρα λύσεων. Οι λύσεις αυτές δεν μπορούν ποτέ να υπερέχουν της εκδόσεως Ευρωομολόγων ή της χρήσεως «δύναμης πυρός» της Ευρωπαϊ-κής Κεντρικής Τράπεζας για την σταθεροποίηση της αγοράς κρατικών ομολόγων. Το καταστατικό της τελευταίας δεν της επιτρέπει, σε αντίθεση με εκείνο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ ή της Τράπε-ζας της Αγγλίας, να ενεργήσει ως ύστατος δανειστής για κυβερνήσεις. Παρ’ όλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μέσω μακροπρόθεσμων πράξεων αναχρηματοδοτήσεως των τραπεζών παρέχει πλέον στις αγορές επαρκή ρευστότητα για τρία έτη, βοηθώντας έτσι στην σταθεροποίηση, τουλάχιστον προσωρινά, της ευρωπαϊκής αγοράς κρατικών ομολόγων. Μακροπρόθεσμα, φαίνεται όλο και πιο πιθανό ότι οι αγορές θα είναι κατ’ εξοχήν η δύναμη που θα αναγκάσουν τους διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωζώνη να εξετάσουν το αδιανόητο σε ορισμένους κύκλους, επιταχύνοντας έτσι την ευρωπαϊκή ενοποίηση, πολύ γρηγορότε-ρα και πολύ πιο αποτελεσματικά από ό,τι μπορούν να το κάνουν όλες μαζί οι διακρατικές συμφωνίες και οι ενδιάμεσες συνθήκες. Το Ευρώ στο τέλος θα επιβιώσει. Αυτό θα είναι μία καλή εξέλιξη για όλους τους Ευρωπαίους και για την παγκόσμια οικονομία. Το πραγματικό ερώτημα που τίθεται, βεβαίως, είναι πόσος πόνος, πόση προσπάθεια και πόσα χαμένα χρόνια θα απαιτηθούν πριν το αναπόφευκτο γίνει αποδεκτό και εφαρμοσθεί.

Αργά ή γρήγορα οι Ευρωπαίοι θα

αναγνωρίσουν τα όρια των επιμέρους κατά

χώρα λύσεων. Οι λύσεις αυτές δεν μπορούν ποτέ

να υπερέχουν της εκδόσεως

Ευρωομολόγων ή της χρήσεως «δύναμης

πυρός» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την σταθεροποίηση της

αγοράς κρατικών ομολόγων.


Η κρίση του ελληνικού δημοσίου χρέους έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα κράτη-μέλη αλληλεπι-δρούν και συνεργάζονται στην πράξη. Στην πραγματικότητα, η κακοτυχία της Ελλάδος αποτέλεσε πολιτική φλέβα χρυσού για τη Γερμανία, που βγήκε από τις αναταράξεις ως η αδιαφιλονίκητη ηγέτις και χρηματοδότρια της Ευρώπης, με την Γαλλία να την ακολουθεί ασθμαίνουσα κατά πόδας. Άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις όπως η Ιταλία και η Ισπανία, έχουν μείνει πίσω, αδυνατώντας να συμμετάσχουν ως ίσοι στη νέα ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων, λόγω υστερήσεων στις οικονομικές τους επιδόσεις (χαμηλή ανάπτυξη ή υψηλός δανεισμός ή και τα δύο). Έτσι, το περιβάλλον έχει πλέον διαμορφωθεί για μία Ευρωζώνη όπου καμμία απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί εάν η Γερμανία έχει αντιρρήσεις. Ωστόσο, η δημόσια εικόνα της Γερμανίας απαιτεί την συνδιαχείριση με άλλους. Η ευθύνη αυτή πέφτει στους ώμους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το οποίο δυστυχώς ολοένα και συχνότερα θεωρείται ότι απλώς νομιμοποιεί επιλογές προς τις οποίες η Γερμανία διάκειται ευμενώς. Ο ιστορικός της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως θα εξετάσει σίγουρα στο μέλλον κατά πόσον ή όχι η Γερμανία έκανε καλή χρήση της ισχύος της. Στην σημερινή συγκυρία, η ανάδειξη της Γερμανίας ως ύψιστης πολιτικής δύναμης στην ηπειρωτική Ευρώπη αποτελεί μία πραγματικότητα. Και κάθε χώρα, αργά ή γρήγορα, μαθαίνει να συμβιβά-ζεται με την ιδέα αυτή. Βεβαίως, δεν πρόκειται για μία κατάσταση στασι-μότητας. Η ιστορία διδάσκει ότι το κέντρο της δύναμης μετατοπίζεται δια-χρονικά.

Παρ’ όλα αυτά, η διακυβέρνηση της Ευρωζώνης, όπως σε όλες τις πολύ-πλοκες δημοκρατικές κοινωνίες, εξακολουθεί να μην είναι αποτελεσματι-κή. Για να συμφωνηθεί οποιαδήποτε πρόταση, χρειάζεται να ληφθούν αποφάσεις από 17 χώρες. Κάποιες φορές, στις κυβερνήσεις συνασπι-σμού, η διαδικασία εμποδίζεται από τις απόψεις περιθωριακών πολιτικών κομμάτων που κρατούν την λήψη αποφάσεων στο επίπεδο της Ευρωζώ-νης όμηρο ιδιοτροπιών ή/και στενόμυαλων/επαρχιώτικων αντιλήψεων. Φυσικά, αυτή η χρονοβόρος και αναποτελεσματική διαδικασία λήψεως αποφάσεων είναι βούτυρο στο ψωμί των αγορών, καθώς οι αποφάσεις των Ευρωπαίων πολιτικών θεωρούνται κατά κανόνα κατώτερες των προσ-δοκιών και ότι συνήθως έχουν ξεπερασθεί από τα γεγονότα. Συνεπώς, υποδαυλίζουν περαιτέρω την αβεβαιότητα, εξακοντίζοντας τα περιθώρια των συμβολαίων αντισταθμίσεως πιστωτικού κινδύνου (CDS) σε όλο και υψηλότερα επίπεδα.

Η λήψη αποφάσεων στην Ευρωζώνη αμαυρώνεται ολοένα και συχνότερα από εσωτερικούς πολιτικούς συσχετισμούς στα κράτη-μέλη. Κάποιες φορές, περιθωριακά πολιτικά κόμματα φαίνεται να εκμεταλλεύονται τις ξενοφοβικές σε μεγάλο βαθμό αντιλήψεις του εκλογικού σώματος, επειδή έτσι αυξάνεται η ισχύ τους στο επίπεδο της εθνικής πολιτικής σκηνής. Σε δύσκολους οικονομικούς καιρούς, μικρόνοες πολιτικοί τείνουν να ασκούν σημαντικά μεγαλύτερη επιρροή από αυτήν που οι ιδέες τους θα συγκέ-ντρωναν σε καιρούς μεγαλύτερης ευημερίας. Ταυτόχρονα, αυτού του είδους η δυναμική αναγκάζει τα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα να βάζουν νερό στο κρασί τους όσον αφορά στην μακροχρόνια στάση τους υπέρ της Ευρώπης, είτε για να μην απωλέσουν πολιτική επιρροή είτε για να συνεχί-

Οι πολιτικοί σε αναζήτηση αξιοπιστίας

Η διακυβέρνηση της Ευρωζώνης, όπως σε όλες τις πολύπλοκες

δημοκρατικές κοινωνίες, εξακολουθεί να μην είναι

αποτελεσματική ενώ η λήψη αποφάσεων στην

Ευρωζώνη αμαυρώνεται ολοένα και συχνότερα

από εσωτερικούς πολιτικούς συσχετισμούς

στα κράτη-μέλη.


σουν να κυβερνούν στο πλαίσιο συνασπισμών με μικρότερα πολιτικά κόμ-ματα, διατηρώντας την ισορροπία δυνάμεων σε εγγενώς ασταθείς πολιτι-κούς σχηματισμούς. Τα τελευταία τείνουν να λαμβάνουν αποφάσεις με περίπλοκο τρόπο, κυρίως σε αρμονία με επικρατούσες αργές διαδικασίες και τοπικιστικές αντιλήψεις πολλών και διαφορετικών συνιστωσών στο εκλογικό σώμα. Έτσι, τίθενται σε κίνηση φυγόκεντρες δυνάμεις που οδη-γούν την Ευρώπη σε επιμέρους λύσεις για επιμέρους χώρες και όχι σε λύσεις που λαμβάνουν υπ’ όψει την προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποιήσε-ως. Από τη Φιλανδία μέχρι τη Σλοβακία και από τη Γερμανία μέχρι την Ολλανδία, αυτή η προσέγγιση είναι βαθειά εδραιωμένη στην ευρωπαϊκή πολιτική πρακτική και απειλεί την εξέλιξη αυτού καθαυτού του πυρήνα του σχεδίου για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Η κατάσταση αυτή γίνεται εμφανέ-στερη στη διαχείριση κρίσεων, όπου απαιτούνται όχι μόνον γρήγορες, αλλά και φιλικές προς την Ευρώπη αποφάσεις. Όλο και περισσότερο, ορι-σμένοι πολιτικοί σχηματισμοί στην Ευρώπη δρουν σήμερα με τρόπο που προσιδιάζει περισσότερο στους «ιδιώτες» της αρχαίας αθηναϊκής δημο-κρατίας, θέτοντας την εκλογική τους επιτυχία σε τοπικό επίπεδο υπεράνω του οράματος της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως.

Μία άλλη ανεπάρκεια στη διαχείριση της προσπάθειας προσαρμογής αφορά τις επιπτώσεις που οι διάφορες ανακοινώσεις έχουν στην εμπιστο-σύνη. Οι σύγχρονοι πολιτικοί λειτουργούν σε ένα περιβάλλον που χαρα-κτηρίζεται από διαρροές στον Τύπο, προσωπικές στρατηγικές και δημόσια σχόλια σχετικά με ο,τιδήποτε θεωρείται άξιο λόγου με στόχο τον επηρεα-σμό των ψηφοφόρων τους, εν πολλοίς ανεξαρτήτως εθνικού συμφέροντος και χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψει η ζημιά σε άλλες χώρες. Η πρακτική αυτή επεκτείνεται επίσης στους συμβούλους και στα υψηλόβαθμα κλιμά-κια της δημόσιας διοικήσεως, τα οποία συνήθως συνδέονται με πολιτι-κούς. Σε πολλές χώρες, τα εθνικά ΜΜΕ έχει εκφυλισθεί σε μέσο μεταδό-σεως προς τα τοπικά ακροατήρια των ειδήσεων που προέρχονται από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία και τις κορυφαίες οικονομικές εφημερίδες παγκόσμιας κυκλοφορίας. Έτσι, η μία ή η άλλη δήλωση ενός συμβούλου της γερμανικής κυβερνήσεως γίνεται σημαντική είδηση τοπικά στην Ελλά-δα και ερμηνεύεται ως ένδειξη των μελλοντικών εξελίξεων σε σχέση με τα σχέδια της Γερμανίας, για παράδειγμα, για την βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Το σφυροκόπημα αυτό είναι συνεχές και ενισχύεται από τηλεοπτι-κά ειδησεογραφικά προγράμματα, μπλογκ, τοπικές ειδησεογραφικές ομά-δες που λειτουργούν αποκλειστικά μέσω Διαδικτύου κ.λπ. Αποτέλεσμα είναι η εξάπλωση ενός κλίματος αδιεξόδου και κατήφειας, καθώς όλες οι άξιες δημοσιεύσεως ειδήσεις είναι συνήθως οι αρνητικές ειδήσεις. Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία μεταδίδουν ασταμάτητα δηλώσεις πολιτικών, συμβούλων, εμπειρογνωμόνων κ.λπ., επηρεάζοντας τις αγορές.

Έτσι, η διαχείριση κρίσεων της Ευρωζώνης μοιάζει κάποιες φορές να ασκείται με τρόπο ανεύθυνο μέσω των ΜΜΕ, με αρνητικές επιπτώσεις για την εμπιστοσύνη των επιχειρηματιών και των καταναλωτών στις οικονομίες που μοχθούν να υλοποιήσουν επαχθή προγράμματα προσαρμογής. Η αποτελεσματική διαμόρφωση πολιτικής απαιτεί σίγουρα την ανάδειξη πολ-λών προτάσεων και υποδείξεων, αλλά την ανακοίνωση μίας μόνον αποφά-σεως προς το κοινό, και όταν αυτή έχει οριστικοποιηθεί. Αλλά ούτε αυτό

Η διαχείριση κρίσεων της Ευρωζώνης μοιάζει

κάποιες φορές να ασκείται με τρόπο

ανεύθυνο μέσω των ΜΜΕ, με αρνητικές επιπτώσεις για την

εμπιστοσύνη των επιχειρηματιών και των

καταναλωτών στις οικονομίες που μοχθούν να υλοποιήσουν επαχθή

προγράμματα προσαρμογής.


διασφαλίζεται. Το θέαμα Ευρωπαίων ηγετών να εκφράζουν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των μέτρων που έχουν αποφασισθεί είναι αρκετά σύνηθες. Μετά τις αποφάσεις της 21ης Φεβρουαρίου 2012, το μήνυμα στις αγορές ήταν ότι, ανεξαρτήτως των θυσιών που επιβάλλονται στον ελληνι-κό πληθυσμό λόγω της λιτότητας και των διαρθρωτικών μέτρων που υιο-θετούνται, μία νέα διάσωση δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Αναρωτιέται, λοι-πόν, κανείς εάν εδώ έχουμε μία τυπική περίπτωση όπου κάποιος μετακυ-λύει τους φόβους για αποτυχία του δικού του σχεδίου σε άλλους. Αυτό το οποίον μεταφέρεται στην κοινή γνώμη είναι ότι οι όποιες ευθύνες για οποιαδήποτε αποτυχία της πολιτικής της Τρόικας να οδηγήσει την ελληνι-κή οικονομία σε προσαρμογή θα πρέπει να αποδίδονται στους Έλληνες καθώς η αναγνώριση ότι η συνταγή δεν δουλεύει δημιουργεί ψυχική και διανοητική δυσφορία.

Η Ευρώπη έχει πληρώσει ακριβά τον λαϊκισμό στο παρελθόν. Αν μη τι άλλο, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως διαμορφώθηκε εν μέρει – ή ως επί το πλείστον – ως ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο έναντι του κινδύνου επανεμφανίσεως λαϊκιστικών αντιλήψεων στο μέλλον στην Ευρώπη. Η επίρριψη ευθυνών στην Ελλάδα προκειμένου να στηριχθεί η άποψη ότι ο κόσμος είναι ηθικός και δίκαιος, και όπου το κακό υπάρχει μόνον εξαιτίας των επιλογών μας, άρχισε να παίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται την Ελλάδα. Η εκτίμηση ότι τα προβλήματα της Ελλάδος σχετίζονταν άμεσα με ατέλειες στον χαρακτήρα του Έλληνα έχει αρχίσει να χρωματίζει την οπτική των άλλων ευρωπαϊκών λαών και, φυσικά, των πολιτικών τους εκπροσώπων.

Κατά παράδοξο τρόπο, η διάσωση της Ελλάδος, δηλαδή μία πράξη ευρω-παϊκής αλληλεγγύης, έχει καταφέρει το μοιραίο πλήγμα στην ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως. Η πολιτική συνοχή δεν είναι δυνατόν να ευδοκι-μήσει μέσα σε ένα κλίμα ταπεινώσεως. Γιατί αυτό είναι το κυρίαρχο συναί-σθημα που αναδύεται, καθώς ο ελληνικός λαός υποβάλλεται σε θυσίες χωρίς ορατή προοπτική εξόδου από την κρίση ή όταν, βάζοντας αλάτι στην πληγή, υποβάλλονται προτάσεις για την μεταφορά της εθνικής κυρι-αρχίας επί του ελληνικού προϋπολογισμού σε Ευρωπαίο Επίτροπο (δεν έγινε δεκτή), ή ότι τα χρήματα του προγράμματος διασώσεως θα πρέπει να κατατεθούν σε ένα δεσμευμένο λογαριασμό από τον οποίον θα ικανο-ποιούνται κατά προτεραιότητα οι ανάγκες εξυπηρετήσεως του δημοσίου χρέους πριν από κάθε άλλη δημοσιονομική χρήση (έγινε δεκτή). Αυτή η πρόσφατη σκλήρυνση της στάσης των αρχών πολιτικής στην Ευρωζώνη ίσως σχετίζεται σε κάποιο βαθμό με την επιθυμία να καταδειχθεί ότι η Ευρώπη είναι σε θέση, πέραν πάσης αμφιβολίας, να υψώσει ένα τοίχο προστασίας για να εμποδίσει ή να περιορίσει την εξάπλωση της κρίσεως χρέους. Και πάλι, όμως, έχουμε μπροστά μας μία προσπάθεια να ενισχυ-θεί η αξιοπιστία της ευρωπαϊκής πολιτικής ανεξαρτήτως των οικονομικών επιπτώσεων στο επίπεδο διαβιώσεως, και σε βάρος της αξιοπρέπειας, των κατοίκων ενός κράτους-μέλους.

Οι άνθρωποι μπορεί να ξεχνούν ότι και εάν τους κάνεις αλλά ποτέ δεν ξεχνούν πως τους έκανες να αισθανθούν. Αυτό θυμίζει τη δύσκολη θέση της Γερμανίας μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταπείνωση τρέφει τον λαϊκισμό. Τμήματα του πληθυσμού ριζοσπαστικοποιούνται. Στην Ελλά-

Κατά παράδοξο τρόπο, η διάσωση της Ελλάδος,

δηλαδή μία πράξη ευρωπαϊκής

αλληλεγγύης, έχει καταφέρει το μοιραίο πλήγμα στην ιδέα της

ευρωπαϊκής ενοποιήσεως.


δα, τα πολιτικά κόμματα πλην των δύο παραδοσιακών μεγαλυτέρων κομ-μάτων, των σοσιαλιστών και των συντηρητικών, συγκέντρωσαν ήδη την πλειοψηφία στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση της 6ης Μαΐου 2012. Επι-πλέον, οι λαϊκιστές πολιτικοί εκμεταλλεύονται την απελπισία των ανθρώ-πων, καλλιεργώντας το διχασμό και τις ξενοφοβικές αντιλήψεις στην κοι-νωνία. Και οι ομάδες–στόχοι του μίσους δεν περιορίζονται μόνο στους μετανάστες, αλλά περιλαμβάνουν και τους ξένους γενικότερα, ακόμη και άλλους Ευρωπαίους. Σε αυτό το πλαίσιο, η βοήθεια προς την Ελλάδα ώστε να παραμείνει στην Ευρωζώνη μπορεί να έχει ως μη ηθελημένο απο-τέλεσμα την έξοδό της από αυτήν!

Εάν αυτή είναι η νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται στην Ευρώπη, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως γίνεται μάλλον επισφαλής καθώς η μετάδοση της κρίσεως ασκεί δυσμενείς επιπτώσεις σε διάφορες χώρες της Ευρωζώνης. Υπάρχουν άνθρωποι στην Ευρώπη που θεωρούν ότι η Ελλάδα πρέπει να χρεοκοπήσει και να βγει από την Ευρωζώνη ώστε να σωθεί το Ευρώ. Δηλαδή, η διατήρηση του Ευρώ, του πλέον προβεβλημέ-νου και θεαματικού επιτεύγματος μέχρι σήμερα της ευρωπαϊκής ενοποιή-σεως, απαιτεί στην ουσία την εγκατάλειψη του σχεδίου της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως! Η κατάσταση αυτή μπορεί να παραλληλισθεί με την ιστο-ρία της Ιφιγένειας, που έπρεπε να προσφερθεί ως θυσία στους θεούς από τον ίδιο της τον πατέρα, τον Αγαμέμνονα, ώστε ο άνεμος να φυσήξει ξανά και ο ελληνικός στόλος να μπορέσει να αποπλεύσει για την Τροία. Στην αρχαία τραγωδία, η Ιφιγένεια τελικά γλιτώνει τον θάνατο. Στη σύγχρονη ελληνική τραγωδία, όμως, ο δρόμος προς την κάθαρση είναι ασαφής.

Για να γίνει κατανοητή η σημερινή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, πρέπει κανείς να ανατρέξει στην ελληνική ιστορία τα τελευταία 35 έτη. Το δημοκρατικό καθεστώς, που προέκυψε μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974, ήταν μοιραίο να επωμισθεί το έργο της επανορθώσεως των αδικι-ών εκείνης της ιδιαίτερα απεχθούς περιόδου καταπιέσεως. Με την αποκα-τάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, τονώθηκαν οι κοινωνικές αντιλή-ψεις που εξυμνούσαν την αριστερά, τις συνδικαλιστικές ενώσεις, το κρά-τος κ.λπ. Ανεξαρτήτως του εάν στην εξουσία βρισκόντουσαν σοσιαλιστικά ή συντηρητικά κόμματα, οι περισσότεροι άνθρωποι προσέβλεπαν στο κρά-τος για την ικανοποίηση των αναγκών και των επιδιώξεών τους: από την εκπαίδευση και την απασχόληση μέχρι την προστασία από τις φυσικές καταστροφές και τη συντήρηση ενός μικρού παράδρομου σε κάποιο χωριό κ.λπ. Σε αυτό το κλίμα εξαρτήσεως, οι πολιτικοί δρούσαν ως διαμε-σολαβητές μεταξύ του εκλογικού σώματος και ενός παντοδύναμου κρά-τους. Οι πολιτικοί δεν έμαθαν, όμως, ποτέ πώς να κυβερνούν εντός των εισοδηματικών περιορισμών που θέτουν οι προϋπολογισμοί. Μπέρδεψαν τη διακυβέρνηση με τις εξυπηρετήσεις προς την εκλογική τους πελατεία. Τα ελλείμματα εκτοξεύθηκαν στα ύψη. Αυτή η συμβιωτική σχέση κατέρ-ρευσε με την έλευση της κρίσεως δημοσίου χρέους. Ξαφνικά, έπρεπε να γίνουν σκληρές και δύσκολες επιλογές. Η αξιοπιστία των πολιτικών κατα-βαραθρώθηκε. Οι Έλληνες πολίτες αισθάνθηκαν εκτεθειμένοι στις απρό-σωπες δυνάμεις των αγορών, ενώ οι προοπτικές απασχολήσεως και αμοι-βών χειροτέρευαν γύρω τους.

Στο πλαίσιο της συμφωνίας διασώσεως του Μαΐου 2010 και της θεσπίσε-

Oι λαϊκιστές πολιτικοί εκμεταλλεύονται την

απελπισία των ανθρώπων,

καλλιεργώντας το διχασμό και τις

ξενοφοβικές αντιλήψεις στην κοινωνία. Και οι

ομάδες–στόχοι του μίσους δεν περιορίζονται μόνο στους μετανάστες, αλλά περιλαμβάνουν και τους ξένους γενικότερα,

ακόμη και άλλους Ευρωπαίους. Σε αυτό το πλαίσιο, η βοήθεια προς

την Ελλάδα ώστε να παραμείνει στην

Ευρωζώνη μπορεί να έχει ως μη ηθελημένο

αποτέλεσμα την έξοδό της από αυτήν!


ως όλων των μεταγενέστερων ειδικών διαδικασιών διαχειρίσεως της κρί-σεως (ΕΤΧΣ, ΕΜΣ, PSI κ.λπ), η Ελλάδα παίζει το ρόλο του πειραματόζωου. Η λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση κρίσεων στην Ευρωζώνη δοκιμάσθη-κε και πιθανόν να βελτιώθηκε, στην πλάτη της Ελλάδος. Όσο, όμως, η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη βελτιώνεται στον τομέα της αποτελεσματικής διαχειρίσεως κρίσεων, οι αγορές έχουν δυστυχώς, ή και ευτυχώς, αφεθεί ελεύθερες να υπαγορεύουν τους όρους για την επίλυση της κρίσεως. Εάν αφεθούν ανεμπόδιστες, οι αγορές είναι ικανές να οδηγήσουν στη διάλυση της Ευρωζώνης. Μπορούν, όμως, να σπρώξουν τους πολιτικούς και σε αποφάσεις για την δημιουργία μίας ισχυρής ομοσπονδιακής Ευρώπης. Η επιλογή είναι ανάμεσα στη δράση και στη μη δράση εκ μέρους των πολιτι-κών. Η τρέχουσα πρακτική να πορευόμαστε χωρίς πυξίδα, πάντως, έχει ημερομηνία λήξεως, ιδίως σήμερα που η Ιταλία και η Ισπανία ευρίσκονται στην δίνη μίας κρίσεως δημοσίου χρέους.

Η ελληνική περίπτωση ήταν η πρώτη φορά που το ενδιαφέρον των αγο-ρών εστιάσθηκε στην μη αποτελεσματική διαμόρφωση εκ μέρους των αρχών της Ευρωζώνης μίας πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσεως. Ακόμα και σήμερα, ελάχιστα έχουν αλλάξει. «Συνολικά σχέδια» ή λύσεις “big bang” για την επίλυση της κρίσεως, όπως παρουσιάσθηκαν σε μία σειρά αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μέχρι σήμερα, δεν είχαν παρά περιορισμένες επιπτώσεις για την βιωσιμότητα της Ευρωζώνης. Τέλος, η δύσκολη δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδος είχε ως αποτέ-λεσμα να εστιαστεί η προσοχή των αγορών και σε άλλες χώρες της Ευρω-ζώνης με προβλήματα είτε δημοσιονομικής εξυγιάνσεως είτε μη βιωσιμό-τητας του χρέους. Τα προβλήματα της Ιταλίας ή της Ισπανίας δεν έχουν καμμία σχέση με τα προβλήματα της Ελλάδος, ανεξαρτήτως των υποτιμη-τικών σχολίων που ακούγονται για τις χώρες της περιφερειακής Ευρώπης. Αυτό, όμως, που είναι κοινό, είναι η μη αποτελεσματική αντίδραση της οικονομικής πολιτικής στις ανησυχίες των αγορών. Εκτός και εάν τεθεί κάποιος αποτελεσματικός φραγμός, η φύση του συστήματος είναι τέτοια που θα αναγκάσει και άλλες χώρες της Ευρωζώνης να επαναλάβουν την επικίνδυνη διαδρομή της Ελλάδος προς την ύφεση και τη δυστυχία. Φυσι-κά, αυτό θα σήμαινε και το τέλος του Ευρώ όπως το ξέρουμε σήμερα.

Η επιτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004 είναι απόδειξη ότι η Ελλάδα μπορεί να κάνει την έκπληξη και να ανατρέπει τις προσδοκί-ες. Στο παρελθόν, η υπερβολική ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, διεφθαρμένοι αξιωματούχοι και αναποτελεσματικά δικαστήρια οδήγησαν τους περισσότερους Έλληνες να μην εμπιστεύονται την κυβέρ-νηση και να αποφεύγουν να πληρώνουν φόρους. Καθώς, όμως, οι κανόνες συμμετοχής στην Ευρωζώνη θα γίνονται όλο και πιο σαφείς, οι Έλληνες θα προσαρμόζονται και θα ευημερούν. Η απαραίτητη σήμερα διάσωση της χώρας δεν θα είναι απαραίτητη και στο μέλλον. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων είναι άνθρωποι αξιοπρεπείς, σκληρά εργαζόμενοι, αναλαμ-βάνουν κινδύνους, ανοίγουν επιχειρήσεις, κάνουν σημαντικές επενδύσεις στην εκπαίδευση των παιδιών τους,συμμετέχουν με ενθουσιασμό σε εθε-λοντικές πρωτοβουλίες, είναι αφοσιωμένοι στις οικογένειές τους και, το σημαντικότερο, αποστρέφονται τον δανεισμό στην προσωπική τους ζωή.

Επίλογος: Προς μία νέα

φιλόδοξη Ελλάδα

Η Ελλάδα παίζει το ρόλο του πειραματόζωου. Η

λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση κρίσεων στην Ευρωζώνη δοκιμάσθηκε

και πιθανόν να βελτιώθηκε, στην πλάτη

της Ελλάδος.


Όταν ξέσπασε η ελληνική κρίση, η αντίδραση της

Ευρώπης, ήταν μία συνταγή διασώσεως με

λιτότητα–σοκ. Η συνταγή αυτή ωστόσο ήταν

καταστροφική, καθώς η κακή εφαρμογή

αναστάτωσε στην πορεία τις ζωές και ανέτρεψε τις προσδοκίες των Ελλήνων

πολιτών. Ακόμα πιο καταδικαστέο ήταν το

γεγονός ότι η συνταγή δεν έφερε αποτέλεσμα.

Ο δανεισμός των νοικοκυριών το 2009 στην Ελλάδα ανέρχονταν σε μόλις 50% του ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη ήταν 55% ενώ σε άλλες περιφερειακές χώρες ήταν σε πολύ υψηλότερο επίπεδο (Πορτογαλία 82%, Ισπανία 89%, Ιρλανδία 103%, Δανία 139%). Οι άνθρωποι αυτοί, λοιπόν, εκλήθησαν τελευταία να κάνουν την μία θυσία πίσω από την άλλη. Αντελή-φθησαν το γιατί και τις έκαναν.

Στην Ελλάδα δόθηκε χρηματοδοτική βοήθεια διασώσεως εξαιρετικά υψη-λού ύψους που δεν είχε προηγούμενο. Ωστόσο, δεν υπήρχε κατάλληλος σχεδιασμός για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση της βοήθειας αυτής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μαθαίνει καθώς εξελίσσεται. Άλλες χώρες εκτός Ευρώ-πης έχουν τα δικά τους προβλήματα. Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, τα περιθώρια ομολόγων της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας ευρί-σκονται κοντά σε υψηλά επίπεδα για τα δεδομένα της Ευρωζώνης, ενώ οι συζητήσεις για «πολιτική ένωση» κάνουν διστακτικά την εμφάνισή τους σε μέρη όπου προηγουμένως δεν είχες καμμία πιθανότητα να τις ακούσεις. Το ελληνικό πρόβλημα, λοιπόν, δεν ήταν και τόσο ελληνικό σε τελευταία ανάλυση. Με την βιωσιμότητα της Ευρωζώνης, λοιπόν, να ευρίσκεται σε κίνδυνο, το αναπόφευκτο μίας πολιτικής ενώσεως φαντάζει όλο και πιο κοντινό. Σε κάθε περίπτωση, το πρώτο βήμα έγινε ήδη, με την συνομολό-γηση ενός «Δημοσιονομικού Συμφώνου» μεταξύ των χωρών της ΕΕ, με την εξαίρεση του Ηνωμένου Βασιλείου, που επιτεύχθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμ-βούλιο την 9η Δεκεμβρίου 2011. Αλλά ο δρόμος προς την ευρωπαϊκή ενο-ποίηση θα είναι μακρύς και δύσκολος.

Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι οι βαθύτερες αιτίες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσεως 2007-2009 ήταν οι ανισορροπίες στα εμπορικά ισοζύγια, οι οποίες λόγω της παγκοσμιοποιήσεως έφθασαν σε τέτοιες γιγαντιαίες διαστάσεις που χρειάσθηκε μία παγκόσμια ύφεση για να αρχίσει να αποκαθίσταται σταδιακά η ισορροπία. Το ελληνικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτήθηκε για χρόνια από εισ-ροές επενδύσεων χαρτοφυλακίου στο λογαριασμό κινήσεως κεφαλαίων, οι οποίες προέρχονταν κυρίως από τις ευρωπαϊκές χώρες που εμφάνιζαν πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών. Για κάθε πλεόνασμα υπάρχει κάπου αλλού ένα έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κι έτσι, εκτός και εάν κατανοήσουμε αυτή την απλή ταυτότητα, δεν θα αρθούμε ποτέ πάνω από τις βραχυπρόθεσμες εμβαλωματικές λύσεις στο πρόβλη-μα. Οι εύκολες εξηγήσεις για την ανταγωνιστικότητα, και οι συνακόλουθες κατηγορίες που αναφέρονται στην ηθική υπόσταση και το εργασιακό ήθος των άλλων, δεν θα πρέπει να αποτελούν μέρος της Ευρώπης.

Όταν ξέσπασε η ελληνική κρίση, η αντίδραση της Ευρώπης, ήταν μία συνταγή διασώσεως με λιτότητα–σοκ, σε μία προσπάθεια αποκαταστάσε-ως των ανισορροπιών που είχαν συσσωρευθεί στη διάρκεια των ετών. Η συνταγή αυτή ωστόσο ήταν καταστροφική, καθώς η κακή εφαρμογή ανα-στάτωσε στην πορεία τις ζωές και ανέτρεψε τις προσδοκίες των Ελλήνων πολιτών. Επιπροσθέτως, προκάλεσε προβλήματα σε διαχειριστές κεφαλαί-ων σε όλη της Ευρώπη οι οποίοι τοποθετούσαν χρήματα για μελλοντικές συντάξεις σε επενδύσεις που εθεωρούντο ασφαλείς. Ακόμα πιο καταδικα-στέο ήταν το γεγονός ότι η συνταγή δεν έφερε αποτέλεσμα.

Μία από τις κύριες επιπτώσεις της τρέχουσας κρίσεως είναι ότι οι άνθρω-


ποι χάνουν γρήγορα τις αφελείς αντιλήψεις τους, καθώς περνούν από μία ταχεία διαδικασία επώδυνης προσαρμογής. Το βασικό δίδαγμα που πρέ-πει να αντλήσουμε από την τρέχουσα κρίση είναι ότι οι υπερβολικά υψη-λές αποδοχές, συντάξεις ή άλλες απολαβές τις οποίες παρέχουν σπάτα-λες κυβερνήσεις με προσφυγή σε δανεισμό, δεν αποτελούν εγγυήσεις για μόνιμες και ασφαλείς θέσεις εργασίας και, τελικά, για μία καλή ζωή.

Η Ελλάδα είναι προικισμένη με όλα εκείνα τα στοιχεία που της επιτρέπουν να προσφέρει στους κατοίκους της ένα δυνητικά υψηλό επίπεδο διαβιώ-σεως, με την προϋπόθεση ότι στους κανόνες του παιχνιδιού ενσωματώνο-νται ανταμοιβές και ποινές, ώστε να παρακινούνται οι άνθρωποι να αυξή-σουν την παραγωγικότητα τους και να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί. Και η κρίση φέρνει πράγματι αλλαγές προς αυτή την κατεύθυνση. Η προσαρμο-γή σημαίνει αναπόφευκτα ότι αφήνουμε πίσω μας μία εγχώρια οικονομία με πληθώρα ρυθμίσεων, αναποτελεσματική, κρατικά ελεγχόμενη και με χαμηλή παραγωγικότητα, που βασίζεται στη ζήτηση και λειτουργεί πλάι-πλάι σε μία μεγάλη παραοικονομία, υπέρ μίας σύγχρονης και δυναμικής οικονομίας που λειτουργεί με θεσμική διαφάνεια και χρηματοοικονομική σταθερότητα και έχει προσανατολισμό στις εξαγωγές και τις επενδύσεις, με σεβασμό στο περιβάλλον.

Η νέα Ελλάδα που αναδύεται είναι μία οικονομία φιλική προς τις επιχειρή-σεις, με βαθειά εδραιωμένη τη δημοσιονομική πειθαρχία. Υπάρχουν άφθο-νες ευκαιρίες για ανάπτυξη στις εξαγωγές, τον τουρισμό, τις κατασκευές, την ενέργεια, τη γεωργία και τις «πράσινες» επιχειρήσεις. Η Ελλάδα είναι ακόμη μία σχετικά μη ανεπτυγμένη χώρα, με σημαντικά πλεονεκτήματα που έχουν να κάνουν με τη γεωγραφική της θέση, αλλά και με μορφωμέ-νους ανθρώπους που μπορούν να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξή της στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών. Η νέα Ελλάδα είναι μία χώρα επιλογής για μόνιμη παραμονή, επίσκεψη και εργασία, με μοναδικές εκπαιδευτικές και αθλητικές υποδομές και υποδομές υγείας και με κορυφαίο κλίμα και τοπίο. Ο δρόμος για να φθάσουμε εκεί είναι δύσκο-λος. Η ανταμοιβή όμως κάνει το ταξίδι να αξίζει τον κόπο.

Η προσαρμογή σημαίνει αναπόφευκτα ότι

αφήνουμε πίσω μας μία εγχώρια οικονομία με πληθώρα ρυθμίσεων,

αναποτελεσματική, κρατικά ελεγχόμενη και

με χαμηλή παραγωγικότητα, που

βασίζεται στη ζήτηση και λειτουργεί πλάι-πλάι σε

μία μεγάλη παραοικονομία, υπέρ

μίας σύγχρονης και δυναμικής οικονομίας

που λειτουργεί με θεσμική διαφάνεια και

χρηματοοικονομική σταθερότητα και έχει προσανατολισμό στις

εξαγωγές και τις επενδύσεις, με σεβασμό

στο περιβάλλον. Η νέα Ελλάδα που αναδύεται

είναι μία οικονομία φιλική προς τις επιχειρήσεις, με

βαθειά εδραιωμένη τη δημοσιονομική

πειθαρχία.


Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ.

3. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ (σωρευτικά στοιχεία)

2009 2010 2011

Εμπορικό Έλλειμμα (εκατ. Ευρώ) -30.767,3 -28.279,6 -27.221,2

-Εισαγωγές 46.085,3 45.361,0 47.454,1

-Εισαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία 31.296,9 27.364,0 26.123,7

-Εξαγωγές 15.318,0 17.081,5 20.233,0

-Εξαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία 11.483,1 11.332,9 13.290,6

Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών (εκατ. Ευρώ) 6.965,9 7.375,5 8.823,2

Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών/Εμπορικό Έλλειμμα (%) 22,6 26,1 32,4

-Ταξιδιωτικό Συνάλλαγμα (εισπράξεις) 10.400,3 9.611,3 10.519,6

-Μεταφορές (εισπράξεις) 13.552,2 15.418,4 14.096,6

-Εισπράξεις από την ΕΕ 5.661,1 5.427,8 6.053,4

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (με κεφαλαιακές μεταβιβάσεις) -23.801,3 -20.904,1 -18.398,0

Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (με κεφαλαιακές μεταβιβάσεις)

(% ΑΕΠ) -10,3 -9,2 -8,6

Αφίξεις Τουριστών (χιλ.) 14.915,0 15.007,0 16.427,0

Καθαρή επενδυτική θέση (εκατ. Ευρώ) -199,4 -210,3 -170,4

Καθαρή επενδυτική θέση (% ΑΕΠ) -86,1 -92,5 -79,2

BAΣIKAOIKONOMIKA

MEΓEΘH

1. ΠΡOΪOΝ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές σε σταθερές τιμές)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (2o Μνημόνιο), Μάρτιος 2012.

2010 2011 2012

ΑΕΠ (σε αγοραίες τιμές) -3,5 -6,9 -4,7

Ιδιωτική Κατανάλωση -3,6 -7,1 -5,7

Δημόσια Κατανάλωση -7,2 -9,1 -11,0

Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Kεφαλαίου -15,0 -20,7 -6,6

Εγχώρια Τελική Ζήτηση -6,3 -9,6 -6,7

Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -10,7 -7,1 -5,1

Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 4,2 -0,3 3,2

Τελική ζήτηση -7,2 -8,1 -0,1

2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΚΥΡΙΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ(ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές ή όπως άλλως ορίζεται)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (2o Μνημόνιο), Μάρτιος 2012.

2010 2011 2012

Αποπληθωριστής ΑΕΠ 1,7 1,6 -0,7

ΔΤΚ (μέσα επίπεδα) 4,7 3,1 -0,5

Συνολική απασχόληση -2,7 -6,4 -4,8

Ποσοστό ανεργίας 12,5 17,0 19,1

Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος-σύνολο οικονομίας -3,8 -2,6 -5,9 έως -6,8

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές (ονομαστικές) -4,8 -3,8 -8,4 έως -9,2

Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -10,6 -9,2 -7,2

Πρωτογενές Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -5,0 -2,3 -1,0

Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 145,0 165,3 153,2


Πηγή: Alpha Finance.

2010 2011 2012 (Απρ.)

Γενικός Δείκτης -35,6 -51,9 -51,2

FTSE 20 -41,1 -61,4 -58,7

FTSE / Mid Cap -42,7 -57,2 -52,8

FTSE / Small Cap -40,5 -39,5 -30,9

FTSE / Market -41,2 -60,6 -57,9

Τράπεζες -53,0 -80,1 -74,3

Τηλεπικοινωνίες -40,4 -57,3 -69,2

Βιομηχανία 0,4 -28,3 -26,4

Κατασκευές -30,0 -44,5 -31,0

Εμπόριο -44,6 -37,2 -45,7

Τρόφιμα 19,2 -31,8 -17,9

ΜΜΕ -74,4 -41,1 -11,0

Χρηματιστηριακή Αξία (% ΑΕΠ) 23,5 11,8 13,7

5. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙO ΑΘΗΝΩΝ(12μηνος ρυθμός μεταβολής, τέλος περιόδου)

4. ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΟΚΙΑ(στοιχεία τέλος περιόδου)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

2010 2011

2012

(διαθέσιμη

περίοδος)

Καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών* -12,4 -17,0 -17,4 (Μάρτ.)

Πιστωτική επέκταση προς ιδιωτικό τομέα* 0,0 -3,1 -4,0 (Μάρτ.)

(α) Επιχειρήσεων 1,1 -2,0 -3,3 (Μάρτ.)

(β) Νοικοκυριών -1,2 -3,9 -4,4 (Μάρτ.)

Καταναλωτική πίστη -4,2 -6,4 -6,8 (Μάρτ.)

Στεγαστικά δάνεια -0,3 -2,9 -3,4 (Μάρτ.)

Χρέος νοικοκυριών στις εγχώριες τράπεζες (% ΑΕΠ) 60,7 58,6 60,0 (Μάρτ.)

Χρέος νοικοκυριών στη Ζώνη του Ευρώ 56,3 55,6 55,5 (Μάρτ.)

Επιτόκιο καταθέσεων προθεσμίας έως 1 έτος 3,26 4,18 4,94 (Μάρτ.)

Επιτόκιο δανείων προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις 6,14 7,46 7,76 (Μάρτ.)

Επιτόκιο καταναλωτικών δανείων προς νοικοκυριά έως 1 έτος 9,79 10,16 8,19 (Μάρτ.)

Επιτόκιο στεγαστικών δανείων (1 έως 5 έτη) 4,42 3,86 2,25 (Μάρτ.)

Σύνολο καταναλωτικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 11,64 12,37 11,20 (Μάρτ.)

Σύνολο στεγαστικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 3,84 4,71 3,96 (Μάρτ.)

Απόδοση 10-ετούς ομολόγου

(α) Ελληνικού Δημοσίου 8,95 18,69 23,36 (Μάρτ.)

(β) Ζώνη του Ευρώ 2,78 2,65 1,88 (Μάρτ.)

(γ) ΗΠΑ 3,20 2,76 2,16 (Μάρτ.)

* ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές


7. ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΩΝ(μέσα επίπεδα)

6. ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (σωρευτικά στοιχεία, ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές)

2010 2011

2012

(διαθέσιμη

περίοδος)

Βιομηχανική Παραγωγή -5,8 -8,4 -7,6 (3μην.)

-Μεταποίηση -5,1 -9,5 -9,2 (3μην.)

-Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -22,1 -10,0 -11,7 (3μην.)

-Ορυχεία-Λατομεία -6,5 0,0 -4,6 (3μην.)

-Παραγωγή Σκυροδέματος -14,5 -35,3 -52,1 (3μην.)

-Παραγωγή Τσιμέντου -14,3 -37,8 -46,3 (3μην.)

Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία (από το εξωτερικό) 27,6 21,9 -7,2 (2μην.)

Βαθμός Χρησιμοποίησης Εργοστασιακού Δυναμικού 68,5 67,6 63,9 (4μην.)

Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών στη Μεταποίηση (PMI) 43,8 43,6 40,2 (4μην.)

Όγκος Οικοδομών (αριθμός αδειών) -23,7 -37,7 2,6 (2μην.)

Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτός καυσίμων & λιπαντικών

αυτ/των)-6,9 -8,7 -11,2 (2μην.)

Χονδρικό Εμπόριο (σε αξίες) -5,9 -13,4 …

Εισπράξεις ΦΠΑ 4,8 -2,8 -12,7 (3μην.)

Αυτοκίνητα ΙΧ για πρώτη φορά σε κυκλοφορία -37,2 -29,8 -42,0 (4μην.)

Τιμές Διαμερισμάτων (σύνολο χώρας) -4,7 -5,1 -9,3 (3μην.)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ.

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

2010 2011 2012 (Απρ.)

Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) 5,2 2,4 1,9

-Δομικός ΔΤΚ 3,0 1,1 0,9

-Αγαθά 7,1 1,7 2,6

-Νωπά Οπωροκηπευτικά 4,1 0,5 -0,5

-Διατροφή Xωρίς Oπωροκηπευτικά 0,9 2,8 1,7

-Υπηρεσίες 2,6 1,6 1,0

-Ενοίκια Κατοικιών 1,8 0,6 -1,3

Εναρμονισμένος ΔΤΚ 5,2 1,4 1,5

Εναρμονισμένος Δομικός ΔTK 3,0 0,0 0,7

Εναρμονισμένος ΔΤΚ στη Ζώνη του Ευρώ 2,2 2,5 2,6

8. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜOΣ(12μηνος ρυθμός μεταβολής, τέλος περιόδου)

Πηγή: Έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας ΙΟΒΕ.

2010 2011 2012 (4μην.)

Δείκτης Οικονομικού Κλίματος - Σύνολο χώρας (1990-

2006=100)79,3 77,6 75,7

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία (1996-

2010=100)75,8 76,9 75,1

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Κατασκευές

(1996-2006=100)47,4 34,2 38,5

Κατασκευές Κατοικιών 29,3 16,8 24,4

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανικό Εμπόριο

(1996-2006=100)59,2 58,9 53,3

Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Υπηρεσίες (1998-

2006=100)63,6 61,7 54,7

Ταξιδιωτικά Πρακτορεία 60,4 73,0 47,9

Ξενοδοχεία - Εστιατόρια 73,9 75,8 58,6


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ALPHA BANKΣταδίου 40 - 102 52 ΑΘΗΝΑΙ

oikonomiko deltio.pdf

Documents

Transcript of oikonomiko deltio.pdf