Οι πιτσιρίκοι

Δ.Ψαθάς

Σπανάκη Ζαχαρένια

Δημήτρης Ψαθάς O δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς γεννήθηκε το 1907

στην Τραπεζούντα του Πόντου. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Από το 1925 εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε διάφορες αθηναϊκές εφημερίδες και περιοδικά (Ελεύθερο Βήμα, Αθηναϊκά Νέα, Ελευθεροτυπία, Ταχυδρόμος), και χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους κορυφαίους του χρονογραφήματος.

• Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1937, με την έκδοση της συλλογής ευθυμογραφημάτων «Η Θέμις έχει κέφια». Ακολούθησαν πολλά ανάλογα έργα, όλα στο χώρο της σατιρικής ευθυμογραφίας, με κορυφαία τη «Μαντάμ Σουσού» του 1940.

• Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1940 με την κωμωδία «Το στραβόξυλο», που ανέβηκε από το θίασο του Βασίλη Αργυρόπουλου και γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Ακολούθησαν έργα όπως: «Φον Δημητράκης», «Μικροί φαρισαίοι», «Ένας βλάκας και μισός», «Η Χαρτοπαίχτρα», «Ξύπνα Βασίλη», που γνώρισαν επιτυχία στη σκηνή και πολλά μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο με ανάλογη επιτυχία.

• Τη δραματική περίοδο της ιταλογερμανικής κατοχής, ο Δημήτρης Ψαθάς περιέγραψε με το δικό του τρόπο στα βιβλία του «Χειμώνας του '41» (1945), «Αντίσταση» (1945) και «Χιούμορ μιας εποχής» (1946). Ταξίδεψε σε Γαλλία, Αγγλία, Αμερική, Τουρκία, Αίγυπτο και περιέλαβε τις εντυπώσεις του στα βιβλία «Κάτω από τους Ουρανοξύστες» (1950), «Στη χώρα των μυλόρδων» (1951) και «Παρίσι, Σταμπούλ κι άλλα εύθυμα ταξίδια» (1951), που συνδυάζουν δημοσιογραφικά και ευθυμογραφικά στοιχεία με κοινωνικά και πολιτικά σχόλια.

Οι πιτσιρίκοι του Δ. Ψαθά Ο αφηγητής μάς μεταφέρει στο Γενάρη του 1942.Μια ομάδα παιδιών, σαλταδόρων κάνει σαμποτάζ σ΄ ένα γερμανικό φορτηγό στο Ζάππειο. Ο γερμανός φρουρός προσέχει το φορτηγό και έχει ανάψει τα φώτα. Ο μικρός πάει με ένα τσιγάρο και προσπαθεί να το ανάψει από τα φώτα του αυτοκινήτου του Γερμανού (απόσπαση προσοχής). Πιάνουν κουβέντα και ο Γερμανός, που παρομοιάζεται από τον αφηγητή με το «φοβερό Κύκλωπα»,τον Πολύφημο, διασκεδάζει με τα καμώματα του μικρού που παρομοιάζεται με τον Οδυσσέα (υποκρίνεται τον αφελή με στόχο την εξαπάτηση) .Όταν χαιρετιούνται και ο Γερμανός πηγαίνει στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου, κατάπληκτος διαπιστώνει το σαμποτάζ που έκαναν οι φίλοι του πιτσιρίκου . Οι πιτσιρίκοι εκμεταλλεύτηκαν το λάθος του Γερμανού να αστειεύεται με το μικρό, νιώθοντας «την απέραντη υπεροχή του απέναντι σε αυτό το μικροσκοπικό χαζόπραμα» και να μην προσέχει το αυτοκίνητό του. Ο Γερμανός «Λυσσά. Γαβγίζει. Τραβά το πιστόλι» αλλά οι πιτσιρίκοι έχουν χαθεί.

Το ιστορικό πλαίσιο

Ελληνοϊταλικός πόλεμος και

Ελληνογερμανικός πόλεμος(1940-1941)

Κατοχή – Αντίσταση (1941-1944)

Η τριπλή κατοχή

Οι Γερμανοί στην Αθήνα

Γενάρης του ’42.Σκελετωμένοι άνθρωποι γυρίζουνε στους δρόμους

Το κρύο, η πείνα και ο φόβος αγωνίζονται ποιο από τα τρία θα καταφέρει να γονατίσει μια ώρα αρχύτερα τον αναιδέστατο αυτό λαό

Συσσίτια στην Αθήνα

Ο πιτσιρίκος έχει κέφι

Το «Ξυπόλυτο τάγμα», ταινία του 1954

Σκηνές από την ταινία.

Παράλληλα κείμενα 1. Άλκης Ζέη,“Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου”. 2. Στέλιου Ανεμοδουρά ,νεανικό περιοδικό “Ο Μικρός

Ήρως”. (Σχετικό και το τραγούδι Λουκιανού Κηλαηδόνη «Μικρός Ήρως»).

3.Λιλίκας Νάκου, “Η κόλαση των παιδιών”, συλλογή διηγημάτων με ήρωες παιδιά της Κατοχής.

4.Δημήτρη Ψαθά, “Χειμώνας του ’41”και “Αντίσταση”. 5. Τερζάκη Άγγελου, “Ελληνική Εποποιΐα”.

6. Ελένης Νικολαΐδου, “Οι συνταγές της...πείνας. Η ζωή στην Αθήνα την περίοδο της Κατοχής”, δημοσιεύματα εφημερίδων εποχής.

Το μυθιστόρημα της Άλκης Ζέη Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου αναφέρεται στη γερμανική κατοχή, στην Αθήνα του 1941- 44. Ο λαός μέσα από τις οργανώσεις αντιστεκόταν όπως μπορούσε, με απεργίες, διαδηλώσεις, καταστροφές σε εγκαταστάσεις ή υλικά του εχθρού. Ορισμένες φορές αντιστέκονταν και τα παιδιά με το δικό τους τρόπο.(Ανθολόγιο δημοτικού)

• Ο Μικρός Ήρως ήταν εβδομαδιαίο ανάγνωσμα που συνέγραψε ο Στέλιος Ανεμοδουράς και διάνθισε με σκίτσα του ο Βύρων Απτόσογλου για μία ολόκληρη 16ετία, από το 1953 έως το 1968, όταν και διακόπηκε για λόγους που είχαν άμεση σχέση με την επιβολή λογοκρισίας που εφάρμοσε το τότε δικτατορικό καθεστώς.Πρόκειται για τις περιπέτειες τριών ηρωικών Ελληνόπουλων (του Γιώργου Θαλάσση της Κατερίνας και του "Σπίθα") κατά τη διάρκεια της κατοχής και του αγώνα τους απέναντι σε Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους φασίστες. Το περιοδικό κυκλοφορούσε υπό μορφή τριπλής έκδοσης, με δύο δηλαδή ανατυπώσεις εντός της ίδιας εβδομάδας και αγαπήθηκε πολύ από τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές, σε μία προσπάθεια του δημιουργού του να αμβλύνει μέσω αυτού τις οδυνηρές συνέπειες του πολέμου, της κατοχής και του εμφυλίου σπαραγμού που είχαν μόλις προηγηθεί. Στόχος του Ανεμοδουρά δεν ήταν τόσο η απόδοση υψηλών λογοτεχνικών εκφράσεων, όσο η χρήση λιτής και κατανοητής γλώσσας αλλά και η αποφυγή διχαστικών αναφορών, προκειμένου να επιτύχει την ανάδειξη αισθήματος πατριωτικής υπερηφάνειας και ομόνοιας, κάτι που πίστευε ότι είχε τόσο ανάγκη η "φουρνιά" των νεαρών κυρίως αναγνωστών εκείνη τη δύσκολη εποχή. Ο "Μικρός Ήρως" επανεκδόθηκε αρκετές φορές, είτε υπό μορφή κόμικς πλήρους εικονογράφησης (1968-1971), είτε υπό μορφή κειμένου με εικόνες (1975), είτε υπό μορφή συλλεκτικών τόμων (1986).

Ζηλεύουνε δεν θέλουνε ντυμένο να με δούνε μπατίρη θέλουν να με δουν για να φχαριστηθούνε. Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα να τους πάρω. Μα 'γω πάντα βολεύομαι γιατί τήνε σαλτάρω σε καν' αμάξι Γερμανού και πάντα τη ρεφάρω. Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα να τους πάρω. Μπενζίνες και πετρέλαια εμείς τα κυνηγάμε γιατ' έχουνε πολλά λεφτά και μόρτικα περνάμε. Σάλτα ρίξε τη ρεζέρβα κάνε ντου και σήκω φεύγα. Οι Γερμανοί μάς κυνηγούν, μα 'μεις δεν τους ακούμε εμείς θα τη σαλτάρουμε ώσπου να σκοτωθούμε. Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω, τη ρεζέρβα να τους πάρω

(Τα ρεμπέτικα του Γενίτσαρη, Κυκλάδες 1975)

Τραγούδια της εποχής

Θα σαλτάρω Παλιό ρεμπέτικο τραγούδι του 1942

ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ

• Το τραγούδι είναι γραμμένο και συνθεμένο στη Θεσσαλονίκη, την Κατοχή.

• «Βγήκε μέσα από τη Συννεφιά της κατοχής» ,γράφει ο Τιτσάνης,«την αφορμή μού την έδωσε ένα από τα τραγικά περιστατικά που συνέβαιναν τότε στον τόπο μας, με την πείνα, τη δυστυχία, το φόβο, την καταπίεση, τις συλλήψεις, τις εκτελέσεις. Ματωμένη Κυριακή, διότι εκείνη τη βαριά χειμωνιάτικη νύχτα μιας Κυριακής, είδα με τα μάτια μου το θάνατο ενός παλικαριού».

• ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ [ΑΛΕΚΟΥ ΓΚΟΥΒΕΡΗ - Β. ΤΣΙΤΣΑΝΗ] (Πρ. Τσαουσάκης – Σ. Μπέλλου) (13/9/1948, HMV AO 2834).

«Συννεφιασμένη Κυριακή,μοιάζεις με την καρδιά μου,που έχει πάντα συννεφιά,Χριστέ και Παναγιά μου.Είσαι μια μέρα σαν κι αυτήπου ‘χασα τη χαρά μου,Συννεφιασμένη Κυριακήματώνει την καρδιά μου.Όταν σε βλέπω βροχερή,στιγμή δεν ησυχάζω,μαύρη μού κάνεις τη ζωήκαι βαριαναστενάζω».

Γελοιογραφίες στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων

του 1940

Πίνακες και φωτογραφίες

«Η κατοχική πείνα στην Αθήνα», Λουκία Ματζώρου. «Παιδιά της πείνας» , Βάλια Σεμερτζίδη.

Μαρτυρίες• 13.12.41• Πείνα και αθλιότης στους δρόμους και στα σπίτια. Οι άνθρωποι

πρίζονται. Πεθαίνουν στους δρόμους. Οι Γερμανοί αφαιρούν το παν. Οι τιμές των τροφίμων έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη. Το θέαμα ανθρώπων αναίσθητων από την πείνα στα πεζοδρόμια της Λεωφόρου Πανεπιστημίου είναι κάθε μέρα συχνότερο. [...] Στο σταθμό μια γυναίκα πέφτει μπροστά μου σαν κεραυνόπληχτη. Την σηκώνουν, μαζεύεται κόσμος και της δίνει λεφτά. Τι να τα κάνει;

• (Ασημ. Πανσέληνος, Φύλλα Ημερολογίου (1941-1943), Αθήνα, Κέδρος, 1993, σ. 118)

• Στα μέσα του χειμώνα 1941-1942, στην Αθήνα όπως και στον Πειραιά και στις άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας, μεγάλες ουρές σχηματίζονταν μπροστά στα δημαρχεία, τα σχολεία, τις διοικητικές υπηρεσίες, τις τράπεζες κι άλλα ιδρύματα. Χιλιάδες και χιλιάδες πολίτες περίμεναν υπομονετικά, μ' ένα άδειο κουτί κονσέρβας στο χέρι, τη διανομή του συσσιτίου. Εργάτες και μικροϋπάλληλοι, αλλά και καθηγητές, διάσημοι συγγραφείς και ζωγράφοι, μέλη της Ακαδημίας, νέοι και γέροι, έκαναν όλοι ουρά, μέσα στον παγερό άνεμο του χειμώνα, για να επωφεληθούν από τη διανομή τροφίμων που δεν ήταν, το συχνότερο, παρά μια σούπα από βραστά ξεροφάσολα με λίγο λάδι από πάνω.

• Ανδρέα Κέδρου, Η Ελληνική Αντίσταση 1940-1944, τ. Α΄, σ. 106-107

• Απλά παιχνίδια,τσίγκινα και ξύλινα,κουκλοθέατρο,καραγκιόζης είναι οι παιδικοί παράδεισοι στα δύσκολα χρόνια της θλίψης.

• Ο διάσημος καραγκιοζοπαίχτης Μόλλας παίζει θέατρο σκιών με ιστορίες εμπνευσμένες από τις δυσκολίες τηςκατοχής.Διασκεδάζει τα παιδιά που μιμούνται τα κατορθώματα του Καραγκιόζη:

• «Ο Μπαρμπαγιώργης και ο Καραγκιόζης βομβαρδίζουν τη Ρώμη»,«Ο Καραγκιόζης και ο Μουσολίνι».

Ο καραγκιοζοπαίχτης Μόλλας στου Μακρυγιάννη

• Στις επιθεωρήσεις η Σοφία Βέμπο ενθουσίαζε τραγουδώντας τη νίκη «των παιδιών της Ελλάδος» στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ή σαρκάζοντας τον Ντούτσε.

Πηγές• Η εποχή του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου 1940-1945, Ίδρυμα

Μείζονος Ελληνισμού .www1.fhw.gr.• H Αθήνα της κατοχής .wwk.kathimerini.gr/7days/1999.• Η πείνα στην περίοδο της κατοχής.www.alfavita.gr/old/4294.• Η πείνα της Ελλάδας.www.istoria.gr/oct03.• http://el.wikipedia.org.• Γελοιογραφίες και πρωτοσέλιδα του 1940 [ Γενική

Γραμματεία Ενημέρωσης & Επικοινωνίας]• http://www.sansimera.gr/biographies/49