ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118...

26
σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ Οι τόποι ως δρώντα βίαιων εκδικητικών επιτελέσεων. Από το δράμα στον δρόμο. Η βία, ως πράξη εκδίκησης, διατρέχει την κοινωνία από τις απαρχές της. Φαίνεται μάλιστα ότι ανταποκρίνεται στην πεποίθηση ότι η «χρήση βίας [...] ιδιότητα εν γένει ζωώδης του ανθρώπινου είδους, είναι αναγνωρίσιμη [...] ως ένα φυσικό [η έμφαση στο πρωτότυπο] δεδομένο το οποίο έχει τις ρίζες του στο βιολογικό είναι του ανθρώπου», όπως παρατηρεί ο Pierre Clastres. 1 Από την πλευρά του, ο Roger Dadoun, θεωρώντας τη βία ως «πρωταρχικό, ουσιώδες και συστατικό του ανθρώπινου είναι», ορίζει τον homo violens ως το «ανθρώπινο ον, καθορισμένο εγγενώς και δομημένο θεμελιωδώς από τη βία». 2 Κατ’ επέκταση, η επιθυμία ανταπόδοσης της βλάβης υπακούει στον ίδιο βιολογικό μηχανισμό, εκείνον της μη ανεκτικότητας, που επιδεικνύει πρώτη η ίδια η φύση, μηχανισμό ενσωματωμένο σε κοινωνικές κουλτούρες ώστε να ωθεί σε αιματηρές εκδικήσεις. 3 Άλλωστε, υπό μια σύγχρονη φιλοσοφική οπτική, η προσφυγή στη βία ως απάντηση (αντεκδίκηση) στην άκρατη επιθετικότητα της ίδιας της κρατικής εξουσίας είναι αναγκαία, θεωρούμενη μάλιστα ως «νόμιμη άμυνα». Πράγματι, για τον γερμανό διανοητή και ακτιβιστή Günter Anders, για παράδειγμα, «η άσκηση της αντιβίας στην οποία είμαστε υποχρεωμένοι να καταφεύγουμε είναι νόμιμη μόνο και μόνο γιατί αυτή στοχεύει στη δημιουργία μιας κατάστασης μη βίας». 4 Στην ιστορική (ατομική ή συλλογική) μορφή του, πρόκειται για πανάρχαιο τρόπο απονομής δικαιοσύνης γνωστού ως Ανταπόδοσης, Ταυτοπάθειας ή και Αντιπεπονθότος και διασώζεται έντονα στη γνωστή μας κρητική ή μανιάτικη βεντέτα. 5 Η δικαιϊκή αυτή αρχή προβλέπει τον κολασμό του δράστη ενός εγκλήματος με ποινή ανάλογη σε είδος και βαρύτητα με το κακό που διέπραξε. Το άτομο που υπέστη τη βλάβη, αισθανόμενο ότι αποκλείεται από την ορθή απονομή της δικαιοσύνης, νιώθει 1 Pierre Clastres, Αρχαιολογία της βίας. Ο πόλεμος στις πρωτόγονες κοινωνίες, μτφ. Βασίλης Κουγκουλού, Έρασμος, Αθήνα 1994, σ. 13. 2 Roger Dadoun, Η βία. Δοκίμιο για τον «homo violens», μτφ. Νικόλας Αλ. Σεβαστάκης, Scripta, Αθήνα 1998, σ. 11. 3 Robert N. Watson, «Tragedy», στο: A. R. Braunmuller και Michael Hattaway (επιμ.), The Cambridge Companion to English Renaissance Drama, Cambridge University Press, Καίμπριτζ 7 2002 [1990], σ. 318. 4 Günter Anders, Βία, ναι ή όχι. Μια αναγκαία συζήτηση, χ. μτφ., Ελευθεριακή Κουλτούρα, Αθήνα 2011. 5 Βλ. σχετικά, Δημήτρης Α. Ξυριτάκης, Λόγω τιμής. Ιστορίες Κρητικής Βεντέτας, Μελάνι, Αθήνα 2011, σ. 12 15, όπου σύντομη αναδρομή στην ιστορία της συγκεκριμένης δικαιϊκής αρχής.

Transcript of ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118...

Page 1: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 118

ΔΗΜΗΤΡΗΣ13 ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ13

Οι13 τόποι13 ως13 δρώντα13 βίαιων13 εκδικητικών13 επιτελέσεων13 13

Από13 το13 δράμα13 στον13 δρόμο13 13

13

13

Η13 βία13 ως13 πράξη13 εκδίκησης13 διατρέχει13 την13 κοινωνία13 από13 τις13 απαρχές13 της13 Φαίνεται13

μάλιστα13 ότι13 ανταποκρίνεται13 στην13 πεποίθηση13 ότι13 η13 laquoχρήση13 βίας13 []13 ιδιότητα13 εν13 γένει13

ζωώδης13 του13 ανθρώπινου13 είδους13 είναι13 αναγνωρίσιμη13 []13 ως13 ένα13 φυσικό13 [η13 έμφαση13 στο13

πρωτότυπο]13 δεδομένο13 το13 οποίο13 έχει13 τις13 ρίζες13 του13 στο13 βιολογικό13 είναι13 του13 ανθρώπουraquo13

όπως13 παρατηρεί13 ο13 Pierre13 Clastres113 Από13 την13 πλευρά13 του13 ο13 Roger13 Dadoun13 θεωρώντας13 τη13

βία13 ως13 laquoπρωταρχικό13 ουσιώδες13 και13 συστατικό13 του13 ανθρώπινου13 είναιraquo13 ορίζει13 τον13 homo13

violens13 ως13 το13 laquoανθρώπινο13 ον13 καθορισμένο13 εγγενώς13 και13 δομημένο13 θεμελιωδώς13 από13 τη13

βίαraquo213 Κατrsquo13 επέκταση13 η13 επιθυμία13 ανταπόδοσης13 της13 βλάβης13 υπακούει13 στον13 ίδιο13

βιολογικό13 μηχανισμό13 εκείνον13 της13 μη13 ανεκτικότητας13 που13 επιδεικνύει13 πρώτη13 η13 ίδια13 η13

φύση13 μηχανισμό13 ενσωματωμένο13 σε13 κοινωνικές13 κουλτούρες13 ώστε13 να13 ωθεί13 σε13 αιματηρές13

εκδικήσεις313 Άλλωστε13 υπό13 μια13 σύγχρονη13 φιλοσοφική13 οπτική13 η13 προσφυγή13 στη13 βία13 ως13

απάντηση13 (αντεκδίκηση)13 στην13 άκρατη13 επιθετικότητα13 της13 ίδιας13 της13 κρατικής13 εξουσίας13

είναι13 αναγκαία13 θεωρούμενη13 μάλιστα13 ως13 laquoνόμιμη13 άμυναraquo13 Πράγματι13 για13 τον13 γερμανό13

διανοητή13 και13 ακτιβιστή13 Guumlnter13 Anders13 για13 παράδειγμα13 laquoη13 άσκηση13 της13 αντιβίας13 στην13

οποία13 είμαστε13 υποχρεωμένοι13 να13 καταφεύγουμε13 είναι13 νόμιμη13 μόνο13 και13 μόνο13 γιατί13 αυτή13

στοχεύει13 στη13 δημιουργία13 μιας13 κατάστασης13 μη13 βίαςraquo413

Στην13 ιστορική13 (ατομική13 ή13 συλλογική)13 μορφή13 του13 πρόκειται13 για13 πανάρχαιο13

τρόπο13 απονομής13 δικαιοσύνης13 γνωστού13 ως13 Ανταπόδοσης13 Ταυτοπάθειας13 ή13 και13

Αντιπεπονθότος13 και13 διασώζεται13 έντονα13 στη13 γνωστή13 μας13 κρητική13 ή13 μανιάτικη13 βεντέτα513

Η13 δικαιϊκή13 αυτή13 αρχή13 προβλέπει13 τον13 κολασμό13 του13 δράστη13 ενός13 εγκλήματος13 με13 ποινή13

ανάλογη13 σε13 είδος13 και13 βαρύτητα13 με13 το13 κακό13 που13 διέπραξε13 Το13 άτομο13 που13 υπέστη13 τη13

βλάβη13 αισθανόμενο13 ότι13 αποκλείεται13 από13 την13 ορθή13 απονομή13 της13 δικαιοσύνης13 νιώθει13

113 Pierre13 Clastres13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 σ13 1313 13 213 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813 σ13 1113 313 Robert13 N13 Watson13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 31813 13 413 Guumlnter13 Anders13 Βία13 ναι13 ή13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13 201113 13 513 Βλ13 σχετικά13 Δημήτρης13 Α13 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 σ13 12-shy‐1513 όπου13 σύντομη13 αναδρομή13 στην13 ιστορία13 της13 συγκεκριμένης13 δικαιϊκής13 αρχής13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 119

ταυτόχρονα13 εξοβελισμένο13 από13 την13 ίδια13 τη13 φυσική13 τάξη13 πραγμάτων13 σημειώνει13 ο13 Robert13

Watson613 13

Ενδεικτικό13 των13 παραπάνω13 αποτελεί13 ο13 επιβιώσας13 του13 εκσυγχρονισμού13

παραδοσιακός13 (και13 πλησιέστερος13 στη13 φυσική13 τάξη13 πραγμάτων)13 γυναικείος13 θρήνος13 στη13

Μάνη13 όσο13 ίσχυαν13 οι13 παραδοσιακές13 κοινωνικές13 δομές13 το13 laquoκλάμαraquo13 αποτελούσε13 ένα13

τελετουργικό13 και13 δημόσιο13 θεσμό13 που13 αντιπαρατίθετο13 στον13 έτερο13 βασικό13 θεσμό13 την13

laquoγεροντικήraquo13 των13 ανδρών13 Σήμερα13 όπως13 και13 στο13 παρελθόν13 και13 παρά13 την13 έκλειψη13 της13

laquoγεροντικήςraquo13 το13 γυναικείο13 laquoκλάμαraquo13 μπροστά13 στον13 νεκρό13 συνεχίζει13 να13 ασκεί13 κριτική13 σε13

συμβιβαστικέςσυμφιλιωτικές13 λύσεις13 που13 συχνά13 επιδιώκουν13 mdashόπως13 και13 στο13 παρελθόν13

η13 laquoγεροντικήraquomdash13 οι13 αντρικοί13 εκσυγχρονισμένοι13 θεσμοί13 Διατηρεί13 επιπλέον13 ζωντανή13 την13

υποχρέωση13 αντεκδίκησης13 όχι13 μόνον13 ονοματίζοντας13 κατά13 τον13 θρήνο13 τον13 υπόχρεο13

αντεκδικητή13 αλλά13 και13 αποκαλύπτοντας13 τον13 φονιά13 του13 συγγενούς713 Η13 θρηνητική13

τελετουργία13 των13 γυναικών13 παράγει13 έτσι13 μια13 επιτελεστική13 γλωσσική13 πράξη13

αναντίρρητου13 διεκφραστικού13 αποτελέσματος813 13

Εξού13 και13 στη13 συνείδηση13 των13 Κρητών13 ή13 των13 Μανιατών13 η13 βεντέτα13 δεν13 θεωρείται13

πράξη13 βαρβαρότητας913 και13 το13 πρόσωπο13 του13 εκδικητή13 χαίρει13 σεβασμού13 αρκεί13 να13 μην13

υπερβαίνει13 η13 εκδίκησή13 του13 τα13 ειωθότα13 Είναι13 ενδιαφέρον13 ωστόσο13 να13 προσεγγίσουμε13

τον13 τόπο13 εκδίκησης13 όχι13 ως13 αδιάφορη13 συνιστώσα13 αλλά13 ως13 δραστικό13 στοιχείο13 της13 όλης13

διαδικασίας13 δηλαδή13 ως13 πρωτεύον13 συχνά13 στοιχείο13 της13 επιτελεστικότητας13 πράγματι13

αν13 θελήσουμε13 να13 αντιμετωπίσουμε13 τον13 τόπο13 εκδίκησης13 ως13 δρώσα13 δύναμη13 ενός13

πραξιακού13 μοντέλου13 θα13 διαπιστώσουμε13 ότι13 αυτός13 μπορεί13 να13 καταλάβει13 ποικίλες13 θέσεις13

του13 διαγράμματος13 άλλοτε13 ως13 Πηγή13 Δράσης13 δηλαδή13 ως13 δύναμη13 που13 υποβάλλει13 στο13

Υποκείμενο13 να13 δράσει13 εκδικητικά13 άλλοτε13 ως13 δρων1013 Αντικείμενο13 δηλαδή13 ως13 αυτό13 που13

613 Watson13 laquoTragedyraquo13 σ13 31913 713 Για13 τη13 Μάνη13 και13 τη13 λειτουργία13 του13 γυναικείου13 θρήνου13 βλ13 Κ13 Νάντια13 Σερεμετάκη13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413 σ13 16613 κεξ13 όπου13 και13 παραδείγματα13 μοιρολογιών13 που13 κατονομάζουν13 τα13 εμπλεκόμενα13 στην13 εκδίκηση13 πρόσωπα13 13 813 Τα13 κατά13 Austin13 επιτελεστικά13 εκφωνήματα13 [performative13 utterances]13 αποβλέπουν13 στην13 προτροπή13 σε13 πράξη13 ενώ13 η13 πιο13 σύγχρονη13 ριζοσπαστική13 και13 γενικά13 αποδεκτή13 πλέον13 τριμερής13 διάκριση13 των13 γλωσσικών13 πράξεων13 που13 επιτελεί13 το13 εκφώνημα13 mdashφραστική13 [locutionary]13 εμφραστική13 [illocutionary]13 και13 διεκφραστική13 [perlocutionary]13 πράξηmdash13 αποδίδει13 στην13 τελευταία13 την13 αξία13 της13 μέσα13 από13 το13 αποτέλεσμα13 που13 έχει13 το13 εκφώνημα13 στον13 ακροατή13 του13 Βλ13 σχετικά13 Keir13 Elam13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφ-shy‐εισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 18613 κεξ13 13 913 Για13 τη13 σχετικότητα13 των13 αντιλήψεων13 γύρω13 από13 το13 τι13 θεωρείται13 βάρβαρο13 ανά13 εποχή13 και13 κοινωνία13 βλ13 Tzvetan13 Todorov13 laquoΒαρβαρότητα13 και13 πολιτισμόςraquo13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13 Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 σ13 31-shy‐9413 Ο13 Montaigne13 είχε13 επανειλημμένα13 ψέξει13 τη13 φοβία13 για13 τον13 άλλο13 την13 αντιμετώπιση13 του13 μη-shy‐γαλλικού13 εθίμου13 ως13 βάρβαρου13 καταλήγοντας13 ότι13 laquoο13 καθένας13 αποκαλεί13 βαρβαρότητα13 ότι13 δεν13 του13 είναι13 οικείοraquo13 Μισέλ13 ντε13 Μονταίνι13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 τμ13 Ι13 κεφ13 3113 τμ13 ΙΙΙ13 κεφ13 913 σ13 26313 13 1013 Χρησιμοποιώ13 τον13 όρο13 lsquoδρωνrsquo13 [acteur]13 σύμφωνα13 με13 την13 ορολογία13 του13 A13 J13 Greimas13 και13 όπως13 την13 επεξεργάστηκε13 για13 το13 θέατρο13 η13 Anne13 Ubersfeld13 δηλαδή13 ως13 υλοποίηση13 σε13 κάθε13 συγκεκριμένο13 αφηγηματικό13 (ή13 δραματικό)13 κείμενο13 των13 δρωσών13 δυνάμεων13 [actants]13 που13 συνθέτουν13 το13 Μοντέλο13 Δράσης13 ή13 Πραξιακό13 Μοντέλο13 [Modegravele13 Actanciel]13 αναλαμβάνοντας13 μια13 συντακτική13 λειτουργία13 Βλ13 A13 J13 Greimas13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 και13 Anne13 Ubersfeld13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13

σκηνή τχ 4 (2012) 120

υφίσταται13 την13 πράξη13 εκδίκησης13 και13 άλλοτε13 ως13 δρων13 Υποκείμενο δηλαδή13 ως13 μια13

δύναμη13 που13 προσωποποιείται13 σε13 τόπο13 ο13 οποίος13 φαίνεται13 να13 τελεί13 την13 εκδίκηση13 Η13

αναγωγή13 αυτή13 στους13 όρους13 του13 πραξιακού13 μοντέλου13 ίσως13 επιτρέψει13 να13 εκμαιεύσει13

κανείς13 ευκολότερα13 τη13 διασύνδεση13 θεατρικού13 και13 κοινωνικού13 εκδικητικού13 τοπίου13 σε13

συνδυασμό13 με13 την13 κοινωνιο-shy‐ανθρωπολογική13 οπτική13 των13 κοινωνικών13 τελετουργικών13

(δραματοποιήσεων13 σύμφωνα13 με13 την13 ορολογία13 του13 Jean13 Duvignaud)13 ή13 πολιτισμικών13

επιτελέσεων13 (Turner13 Schechner)1113 13

13

Ο13 τόπος13 ως13 Πηγή13 Δράσης13 της13 εκδίκησης13

Στις13 περιπτώσεις13 κρητικής13 βεντέτας13 ιδιαίτερη13 σημασία13 για13 τη13 δική13 μας13 προσέγγιση13

αποκτά13 η13 περίπτωση13 κατά13 την13 οποία13 η13 τέλεση13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 συμβαίνει13 μέσα13

στα13 δικαστήρια13 όπου13 δικάζεται13 ο13 δράστης13 και13 τελείται13 από13 συγγενή13 του13 θύματος13

γεγονός13 που13 αποκτά13 πρόσθετο13 συμβολικό13 χαρακτήρα13 Ο13 Δ13 Α13 Ξυριτάκης13 στο13

προαναφερθέν13 βιβλίο13 του13 αναφέρει13 κάποιες13 χαρακτηριστικές13 τέτοιες13 περιπτώσεις13

επισημαίνοντας13 ότι13 σε13 αυτές13 υπάρχει13 ένα13 είδος13 αμφισβήτησης13 του13 κράτους13

αμφισβήτησης13 συνυφασμένης13 με13 το13 νόημα13 της13 βεντέτας13 με13 την13 έννοια13 ότι13 ο13 εκδικητής13

αποφασίζει13 να13 απονείμει13 ο13 ίδιος13 αντί13 του13 εισαγγελέα13 δικαιοσύνη13 σε13 αυτόν13 τούτο13 τον13

θεωρούμενο13 ως13 τον13 θεσμικά13 αρμόζοντα13 τόπο13 παραδιδόμενος13 στη13 συνέχεια13 στους13

δικαστές13 καθότι13 ο13 φόνος13 του13 είναι13 εκ13 προοιμίου13 απόλυτα13 αποδεδειγμένος1213 Η13

παραπάνω13 αμφισβήτηση13 του13 κρατικού13 θεσμού13 του13 δικαστηρίου13 θυμίζει13 ωστόσο13 τη13

θέση13 του13 Μισέλ13 Φουκώ13 όταν13 αμφισβητεί13 ακόμη13 και13 την13 έννοια13 του13 laquoλαϊκού13

δικαστηρίουraquo13 αυτού13 δηλαδή13 που13 αποδίδει13 δικαιοσύνη13 στο13 όνομα13 του13 λαού13 αφού13 γιrsquo13

αυτόν13 η13 ίδια13 η13 έννοια13 του13 laquoδικαστηρίουraquo13 εκλαμβάνεται13 ως13 laquoη13 γραφειοκρατία13 του13

νόμουraquo13 Με13 άλλη13 διατύπωση13 laquoη13 ιστορική13 λειτουργία13 τουraquo13 απέναντι13 στη13 δικαιοσύνη13

είναι13 laquoνα13 την13 παγιδεύει13 να13 την13 ελέγχει13 και13 να13 την13 αναστέλλει13 επανεγγράφοντάς13 τη13 σε13

θεσμούς13 που13 είναι13 τυπικοί13 ενός13 κρατικού13 μηχανισμούraquo1313 Σύμφωνα13 με13 τον13 Στέφανο13

4198213 [1977]13 σ13 53-shy‐10713 Για13 την13 ελληνική13 ορολογία13 και13 σχετικές13 προσεγγίσεις13 βλ13 Ζωή13 Σαμαρά13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13 Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐113middot13 Μαρίκα13 Θωμαδάκη13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13 του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐78middot13 της13 ίδιας13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 σ13 10113 κεξmiddot13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13 Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13 σ13 155-shy‐17113 1113 Patrice13 Pavis13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 σ13 23613 24713 13 1213 laquoΟ13 δράστης13 του13 εκδικητικού13 φόνου13 επιλέγοντας13 το13 δικαστήριο13 φαίνεται13 σα13 να13 θέλει13 να13 διακηρύξει13 ότι13 δεν13 τον13 ικανοποιεί13 η13 θεσπισμένη13 από13 το13 κράτος13 διαδικασία13 απονομής13 δικαιοσύνης13 και13 ότι13 επομένως13 δικαιούται13 να13 γίνει13 αυτός13 ο13 νομοθέτης13 ο13 δικαστής13 και13 ο13 εκτελεστής13 της13 δικής13 του13 απόφασηςraquo13 (Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 44)13 13 1313 Michel13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6213 και13 σ13 1713 Ο13 Φουκώ13 βέβαια13 και13 οι13 συνομιλητές13 του13 διαφοροποιούν13 κατηγορηματικά13 εδώ13 τη13 λαϊκή13 δικαιοσύνη13 από13 την13 προσωπική13 πράξη13 εκδίκησης13 (σ13 20-shy‐21)13 παρόλο13 που13 και13 σε13 αυτή13 την13 περίπτωση13 ο13

σκηνή τχ 4 (2012) 121

Ροζάνη13 που13 σχολιάζει13 την13 παραπάνω13 άποψη13 laquoη13 δικαιοσύνη13 δεν13 είναι13 δυνατόν13 να13

ενταχθεί13 ούτε13 στο13 δίκαιο13 ούτε13 στον13 θεσμό13 δικαίου13 διότι13 η13 δικαιοσύνη13 είναι13

αντινομικήraquo1413 13

Κατ13 αντιστοιχία13 και13 υπό13 μια13 ανάλογη13 οπτική13 για13 τον13 εκδικητή13 ο13 επίσημος13

κρατικός13 θεσμός13 απονομής13 δικαιοσύνης13 γίνεται13 το13 θέατρο13 εφαρμογής13 του13

αντιπεπονθότος13 ενώ13 το13 γραπτό13 δίκαιο13 το13 οποίο13 κατ13 εξοχήν13 εφαρμόζεται13 εντός13 του13

χώρου13 του13 και13 του13 οποίου13 το13 γράμμα13 υποχρεούται13 να13 ακολουθεί13 υποκαθίσταται13 από13

το13 φυσικόεθιμικό13 δίκαιο13 Ο13 τόπος13 όπου13 επιτελείται13 η13 δικαστική13 λειτουργία13

μετατρέπεται13 συμβολικά13 σε13 τόπο13 εκτελεστικής13 λειτουργίας13 μιας13 ήδη13 ειλημμένης13

απόφασης13 ένα13 Aλλού13 Ο13 ίδιος13 ο13 τόπος13 του13 δικαστηρίου13 ενδεδυμένος13 με13 όλη13 τη13 θεσμική13

του13 ισχύ13 μεταστρέφεται13 μέσω13 της13 ατομικής13 δράσης13 σε13 πηγή13 δράσης13 της13 εκδίκησης13 ο13

τόπος13 του13 δικαστηρίου13 είναι13 αυτός13 που13 επιτάσσει13 στον13 εκδικητή13 την13 απονομή13

(αντιθεσμικής13 laquoαντινομικήςraquo)13 δικαιοσύνης13 Ανάγεται13 άρα13 σε13 έναν13 τόπο13 που13 κατά13

ειρωνικό13 τρόπο13 νομιμοποιεί13 την13 απόδοση13 μιας13 laquoαυταπόδεικτηςraquo13 για13 τον13 εκδικούμενο13

δικαιοσύνης13 ακυρώνοντας13 ταυτόχρονα13 τη13 lsquoγραφειοκρατικήrsquo13 του13 σύσταση13 Και13 αν13 το13

δικαστήριο13 χρησιμοποιεί13 μια13 θεσμοθετημένη13 επιτελεστική13 τελετουργία13 ο13 δράστης13

εφευρίσκει13 την13 αντίστοιχη13 δική13 του13 ένα13 ολόκληρο13 τελετουργικό13 προετοιμασίας13 και13

επιτέλεσης13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 που13 δεν13 διαφέρει13 από13 μια13 θεατρική13 περφόρμανς1513 13

13 Αντιστικτική13 αλλά13 και13 επιβεβαιωτική13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13

αντεκδίκησης13 εμφανίζεται13 η13 θέση13 του13 Reneacute13 Girard13 ότι13 οι13 κοινωνίες13 φοβούμενες13 για13

έναν13 πιθανά13 ατελεύτητο13 κύκλο13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αποδίδουν13 στο13 θέατρο13 τον13

ρόλο13 τελετουργικού13 κυματοθραύστη13 αυτής13 της13 επικίνδυνης13 κοινωνικής13

δυσλειτουργίας1613 Θέση13 στην13 οποία13 αντιπαρατίθενται13 άλλοι13 μελετητές1713 προβάλλοντας13

τις13 αρνητικές13 επιδράσεις13 που13 ασκεί13 στο13 κοινωνικό13 σύνολο13 η13 αναπαράσταση13 της13 βίας13

μέσω13 καλλιτεχνικών13 ή13 άλλων13 μέσων13 επικοινωνίας13 Γεγονός13 που13 δεν13 φαίνεται13 με13 τη13

σειρά13 του13 να13 γίνεται13 αποδεκτό13 από13 την13 κοινωνική13 ψυχολογία13 σύμφωνα13 με13 την13 οποία13

γάλλος13 φιλόσοφος13 επιμένει13 ότι13 ένας13 θεσμός13 laquoδικαστηρίουraquo13 δεν13 θα13 ήταν13 ο13 αρμόδιος13 για13 την13 επίλυση13 της13 διαφοράς13 και13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13 1413 Στέφανος13 Ροζάνης13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 εισαγωγή13 στο13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 1113 1513 Τα13 στοιχεία13 επιτελεστικότητας13 στην13 οποία13 καταφεύγει13 ο13 επίδοξος13 δράστης-shy‐εκδικητής13 για13 την13 οργάνωση13 ενός13 φόνου13 εντός13 δικαστηρίου13 είναι13 αναντίρρητα13 Σκηνοθεσία13 προσποίηση13 επιδέξια13 μεταμφίεση13 προετοιμασία13 του13 ρόλου13 είναι13 μόνο13 κάποια13 από13 εκείνα13 που13 συνθέτουν13 τη13 θεατρικότητα13 της13 δράσης13 Βλ13 για13 παράδειγμα13 την13 περίπτωση13 του13 γέροντα13 Παπαδόσηφου13 και13 το13 laquoμυστικόraquo13 του13 όπως13 το13 περιγράφει13 ο13 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 52-shy‐5313 1613 Reneacute13 Girard13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 1713 Για13 μια13 τέτοια13 άποψη13 βλ13 για13 παράδειγμα13 J13 D13 Martinez13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 Βλ13 επίσης13 ανάλογες13 αντιδράσεις13 σε13 κείμενα13 πολλών13 μελετητών13 στο13 Ian13 Herbert13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

σκηνή τχ 4 (2012) 122

laquo[η]13 κάθε13 λογής13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 προσφέρει13 μια13 αίσθηση13 ελέγχου13 και13

ανακουφιστικής13 χειραγώγησηςraquo1813 Αντίληψη13 που13 φαίνεται13 ότι13 βρήκε13 την13 καλύτερή13 της13

απόδειξη13 στην13 περίπτωση13 της13 μετά13 απαρτχάιντ13 εποχής13 στη13 Νότια13 Αφρική13 όπου13

δικαστήριο13 αναπαράσταση13 και13 θεατρική13 παράσταση13 διαπλέκονται13 και13

συλλειτουργούν13 13

Η13 σύσταση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 (Truth13 and13 Reconciliation13

Commission)13 το13 199513 λίγο13 μετά13 τις13 πρώτες13 ελεύθερες13 δημοκρατικές13 εκλογές13 του13 199413

στη13 χώρα13 που13 έφεραν13 στην13 εξουσία13 τη13 μαύρη13 πλειονότητα13 στόχο13 είχε13 την13 αποφυγή13

αντεκδίκησης13 εκ13 μέρους13 των13 θυμάτων13 και13 συγγενών13 τους13 οι13 οποίοι13 θα13 στρέφονταν13

κατά13 των13 δραστών13 που13 υπηρετούσαν13 το13 προηγούμενο13 ρατσιστικό13 καθεστώς13 Η13

διαδικασία13 που13 εφαρμόστηκε13 ήταν13 η13 ενώπιον13 κοινού13 laquoδίκηraquo13 μεταδιδόμενη13 τηλεοπτικά13

σε13 εθνική13 εμβέλεια13 όπου13 τα13 θύματα13 εξέθεταν13 αναλυτικά13 τα13 βασανιστήρια13 και13 τις13

φρικαλεότητες13 που13 υπέστησαν13 ενώ13 οι13 δράστες13 αποδεχόμενοι13 δημοσίως13 τα13 εγκλήματά13

τους13 ζητούσαν13 συγχώρεση13 από13 τα13 θύματα13 και13 στη13 συνέχεια13 εφόσον13 αυτή13 τους13

δινόταν13 αιτούνταν13 αμνηστίας1913 Το13 ιδιότυπο13 αυτό13 δικαστήριο13 συνιστά13 όχι13 τόπο13

αντεκδίκησης13 αλλά13 αντίθετα13 συγχώρεσης13 Η13 προσέλευση13 στον13 χώρο13 τόσο13 του13 θύματος13

όσο13 και13 του13 θύτη13 η13 αποδοχή13 των13 εγκλημάτων13 του13 τελευταίου13 και13 η13 συγχώρεση13 εκ13

μέρους13 του13 θύματος13 συνιστά13 μια13 τελετουργική13 επιτελεστική13 διαδικασία13 ενώπιον13

ακροατηρίουndashθεατών13 ανάλογου13 χαρακτήρα13 με13 εκείνον13 που13 ο13 Girard13 αναγνωρίζει13 στη13

θεατρική13 λειτουργία13 μια13 λειτουργία13 κάθαρσης13

13 13 Η13 θεατρική13 παραγωγή13 της13 Νοτίου13 Αφρικής13 δεν13 έμεινε13 ανεπηρέαστη13 από13 την13 όλη13

διαδικασία13 Υπεραμυνόμενη13 της13 λειτουργίας13 της13 Επιτροπής13 και13 άρα13 της13 όσο13 το13 δυνατόν13

αναίμακτης13 μετάβασης13 στη13 δημοκρατία13 αποσοβώντας13 αντεκδικήσεις13 προχώρησε13 σε13

διασκευές13 κυρίως13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 (και13 κάποιων13 κωμωδιών)13 ώστε13 μέσω13

των13 μνημείων13 του13 δυτικού13 πολιτισμού13 (που13 πλέον13 μπορούσαν13 ελεύθερα13 οι13

νοτιοαφρικανοί13 καλλιτέχνες13 να13 διαχειριστούν13 και13 να13 προσαρμόσουν13 στις13 κοινωνικές13

τους13 ιδιαιτερότητες)13 να13 μιλήσουν13 για13 την13 τρέχουσα13 πραγματικότητα13 της13 χώρας13 Το13

αρχαίο13 δράμα13 δεν13 ήταν13 άγνωστο13 κατά13 τη13 προηγούμενη13 περίοδο13 mdash13 εθεωρείτο13 όμως13

είδος13 της13 ελιτίστικης13 δυτικής13 κουλτούρας13 εισαγόμενο13 από13 τη13 αποικιοκρατική13 δύναμη13

ενώ13 οι13 παραστάσεις13 του13 ήσαν13 σύμφωνες13 με13 το13 κείμενο13 σε13 ευπρεπή13 αγγλική13 κυρίως13

μετάφραση13 αρχαιοπρεπείς13 κλασικίζουσες13 και13 στομφώδεις13 όπως13 αρμόζει13 στην13 υψηλή13

δυτική13 τέχνη13 που13 απευθυνόταν13 στη13 λευκή13 μειονότητα2013 Επομένως13 σε13 αυτό13 το13 πλαίσιο13

1813 Φωτεινή13 Τσαλίκογλου13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 σ13 5613 13 1913 Βλ13 J13 Sarkin13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13 2004middot13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513 ειδικά13 σ13 11613 13 2013 Όπως13 σημειώνει13 η13 Lorna13 Hardwick13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 Post-shy‐Colonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 2: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 119

ταυτόχρονα13 εξοβελισμένο13 από13 την13 ίδια13 τη13 φυσική13 τάξη13 πραγμάτων13 σημειώνει13 ο13 Robert13

Watson613 13

Ενδεικτικό13 των13 παραπάνω13 αποτελεί13 ο13 επιβιώσας13 του13 εκσυγχρονισμού13

παραδοσιακός13 (και13 πλησιέστερος13 στη13 φυσική13 τάξη13 πραγμάτων)13 γυναικείος13 θρήνος13 στη13

Μάνη13 όσο13 ίσχυαν13 οι13 παραδοσιακές13 κοινωνικές13 δομές13 το13 laquoκλάμαraquo13 αποτελούσε13 ένα13

τελετουργικό13 και13 δημόσιο13 θεσμό13 που13 αντιπαρατίθετο13 στον13 έτερο13 βασικό13 θεσμό13 την13

laquoγεροντικήraquo13 των13 ανδρών13 Σήμερα13 όπως13 και13 στο13 παρελθόν13 και13 παρά13 την13 έκλειψη13 της13

laquoγεροντικήςraquo13 το13 γυναικείο13 laquoκλάμαraquo13 μπροστά13 στον13 νεκρό13 συνεχίζει13 να13 ασκεί13 κριτική13 σε13

συμβιβαστικέςσυμφιλιωτικές13 λύσεις13 που13 συχνά13 επιδιώκουν13 mdashόπως13 και13 στο13 παρελθόν13

η13 laquoγεροντικήraquomdash13 οι13 αντρικοί13 εκσυγχρονισμένοι13 θεσμοί13 Διατηρεί13 επιπλέον13 ζωντανή13 την13

υποχρέωση13 αντεκδίκησης13 όχι13 μόνον13 ονοματίζοντας13 κατά13 τον13 θρήνο13 τον13 υπόχρεο13

αντεκδικητή13 αλλά13 και13 αποκαλύπτοντας13 τον13 φονιά13 του13 συγγενούς713 Η13 θρηνητική13

τελετουργία13 των13 γυναικών13 παράγει13 έτσι13 μια13 επιτελεστική13 γλωσσική13 πράξη13

αναντίρρητου13 διεκφραστικού13 αποτελέσματος813 13

Εξού13 και13 στη13 συνείδηση13 των13 Κρητών13 ή13 των13 Μανιατών13 η13 βεντέτα13 δεν13 θεωρείται13

πράξη13 βαρβαρότητας913 και13 το13 πρόσωπο13 του13 εκδικητή13 χαίρει13 σεβασμού13 αρκεί13 να13 μην13

υπερβαίνει13 η13 εκδίκησή13 του13 τα13 ειωθότα13 Είναι13 ενδιαφέρον13 ωστόσο13 να13 προσεγγίσουμε13

τον13 τόπο13 εκδίκησης13 όχι13 ως13 αδιάφορη13 συνιστώσα13 αλλά13 ως13 δραστικό13 στοιχείο13 της13 όλης13

διαδικασίας13 δηλαδή13 ως13 πρωτεύον13 συχνά13 στοιχείο13 της13 επιτελεστικότητας13 πράγματι13

αν13 θελήσουμε13 να13 αντιμετωπίσουμε13 τον13 τόπο13 εκδίκησης13 ως13 δρώσα13 δύναμη13 ενός13

πραξιακού13 μοντέλου13 θα13 διαπιστώσουμε13 ότι13 αυτός13 μπορεί13 να13 καταλάβει13 ποικίλες13 θέσεις13

του13 διαγράμματος13 άλλοτε13 ως13 Πηγή13 Δράσης13 δηλαδή13 ως13 δύναμη13 που13 υποβάλλει13 στο13

Υποκείμενο13 να13 δράσει13 εκδικητικά13 άλλοτε13 ως13 δρων1013 Αντικείμενο13 δηλαδή13 ως13 αυτό13 που13

613 Watson13 laquoTragedyraquo13 σ13 31913 713 Για13 τη13 Μάνη13 και13 τη13 λειτουργία13 του13 γυναικείου13 θρήνου13 βλ13 Κ13 Νάντια13 Σερεμετάκη13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413 σ13 16613 κεξ13 όπου13 και13 παραδείγματα13 μοιρολογιών13 που13 κατονομάζουν13 τα13 εμπλεκόμενα13 στην13 εκδίκηση13 πρόσωπα13 13 813 Τα13 κατά13 Austin13 επιτελεστικά13 εκφωνήματα13 [performative13 utterances]13 αποβλέπουν13 στην13 προτροπή13 σε13 πράξη13 ενώ13 η13 πιο13 σύγχρονη13 ριζοσπαστική13 και13 γενικά13 αποδεκτή13 πλέον13 τριμερής13 διάκριση13 των13 γλωσσικών13 πράξεων13 που13 επιτελεί13 το13 εκφώνημα13 mdashφραστική13 [locutionary]13 εμφραστική13 [illocutionary]13 και13 διεκφραστική13 [perlocutionary]13 πράξηmdash13 αποδίδει13 στην13 τελευταία13 την13 αξία13 της13 μέσα13 από13 το13 αποτέλεσμα13 που13 έχει13 το13 εκφώνημα13 στον13 ακροατή13 του13 Βλ13 σχετικά13 Keir13 Elam13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφ-shy‐εισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 18613 κεξ13 13 913 Για13 τη13 σχετικότητα13 των13 αντιλήψεων13 γύρω13 από13 το13 τι13 θεωρείται13 βάρβαρο13 ανά13 εποχή13 και13 κοινωνία13 βλ13 Tzvetan13 Todorov13 laquoΒαρβαρότητα13 και13 πολιτισμόςraquo13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13 Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 σ13 31-shy‐9413 Ο13 Montaigne13 είχε13 επανειλημμένα13 ψέξει13 τη13 φοβία13 για13 τον13 άλλο13 την13 αντιμετώπιση13 του13 μη-shy‐γαλλικού13 εθίμου13 ως13 βάρβαρου13 καταλήγοντας13 ότι13 laquoο13 καθένας13 αποκαλεί13 βαρβαρότητα13 ότι13 δεν13 του13 είναι13 οικείοraquo13 Μισέλ13 ντε13 Μονταίνι13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 τμ13 Ι13 κεφ13 3113 τμ13 ΙΙΙ13 κεφ13 913 σ13 26313 13 1013 Χρησιμοποιώ13 τον13 όρο13 lsquoδρωνrsquo13 [acteur]13 σύμφωνα13 με13 την13 ορολογία13 του13 A13 J13 Greimas13 και13 όπως13 την13 επεξεργάστηκε13 για13 το13 θέατρο13 η13 Anne13 Ubersfeld13 δηλαδή13 ως13 υλοποίηση13 σε13 κάθε13 συγκεκριμένο13 αφηγηματικό13 (ή13 δραματικό)13 κείμενο13 των13 δρωσών13 δυνάμεων13 [actants]13 που13 συνθέτουν13 το13 Μοντέλο13 Δράσης13 ή13 Πραξιακό13 Μοντέλο13 [Modegravele13 Actanciel]13 αναλαμβάνοντας13 μια13 συντακτική13 λειτουργία13 Βλ13 A13 J13 Greimas13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 και13 Anne13 Ubersfeld13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13

σκηνή τχ 4 (2012) 120

υφίσταται13 την13 πράξη13 εκδίκησης13 και13 άλλοτε13 ως13 δρων13 Υποκείμενο δηλαδή13 ως13 μια13

δύναμη13 που13 προσωποποιείται13 σε13 τόπο13 ο13 οποίος13 φαίνεται13 να13 τελεί13 την13 εκδίκηση13 Η13

αναγωγή13 αυτή13 στους13 όρους13 του13 πραξιακού13 μοντέλου13 ίσως13 επιτρέψει13 να13 εκμαιεύσει13

κανείς13 ευκολότερα13 τη13 διασύνδεση13 θεατρικού13 και13 κοινωνικού13 εκδικητικού13 τοπίου13 σε13

συνδυασμό13 με13 την13 κοινωνιο-shy‐ανθρωπολογική13 οπτική13 των13 κοινωνικών13 τελετουργικών13

(δραματοποιήσεων13 σύμφωνα13 με13 την13 ορολογία13 του13 Jean13 Duvignaud)13 ή13 πολιτισμικών13

επιτελέσεων13 (Turner13 Schechner)1113 13

13

Ο13 τόπος13 ως13 Πηγή13 Δράσης13 της13 εκδίκησης13

Στις13 περιπτώσεις13 κρητικής13 βεντέτας13 ιδιαίτερη13 σημασία13 για13 τη13 δική13 μας13 προσέγγιση13

αποκτά13 η13 περίπτωση13 κατά13 την13 οποία13 η13 τέλεση13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 συμβαίνει13 μέσα13

στα13 δικαστήρια13 όπου13 δικάζεται13 ο13 δράστης13 και13 τελείται13 από13 συγγενή13 του13 θύματος13

γεγονός13 που13 αποκτά13 πρόσθετο13 συμβολικό13 χαρακτήρα13 Ο13 Δ13 Α13 Ξυριτάκης13 στο13

προαναφερθέν13 βιβλίο13 του13 αναφέρει13 κάποιες13 χαρακτηριστικές13 τέτοιες13 περιπτώσεις13

επισημαίνοντας13 ότι13 σε13 αυτές13 υπάρχει13 ένα13 είδος13 αμφισβήτησης13 του13 κράτους13

αμφισβήτησης13 συνυφασμένης13 με13 το13 νόημα13 της13 βεντέτας13 με13 την13 έννοια13 ότι13 ο13 εκδικητής13

αποφασίζει13 να13 απονείμει13 ο13 ίδιος13 αντί13 του13 εισαγγελέα13 δικαιοσύνη13 σε13 αυτόν13 τούτο13 τον13

θεωρούμενο13 ως13 τον13 θεσμικά13 αρμόζοντα13 τόπο13 παραδιδόμενος13 στη13 συνέχεια13 στους13

δικαστές13 καθότι13 ο13 φόνος13 του13 είναι13 εκ13 προοιμίου13 απόλυτα13 αποδεδειγμένος1213 Η13

παραπάνω13 αμφισβήτηση13 του13 κρατικού13 θεσμού13 του13 δικαστηρίου13 θυμίζει13 ωστόσο13 τη13

θέση13 του13 Μισέλ13 Φουκώ13 όταν13 αμφισβητεί13 ακόμη13 και13 την13 έννοια13 του13 laquoλαϊκού13

δικαστηρίουraquo13 αυτού13 δηλαδή13 που13 αποδίδει13 δικαιοσύνη13 στο13 όνομα13 του13 λαού13 αφού13 γιrsquo13

αυτόν13 η13 ίδια13 η13 έννοια13 του13 laquoδικαστηρίουraquo13 εκλαμβάνεται13 ως13 laquoη13 γραφειοκρατία13 του13

νόμουraquo13 Με13 άλλη13 διατύπωση13 laquoη13 ιστορική13 λειτουργία13 τουraquo13 απέναντι13 στη13 δικαιοσύνη13

είναι13 laquoνα13 την13 παγιδεύει13 να13 την13 ελέγχει13 και13 να13 την13 αναστέλλει13 επανεγγράφοντάς13 τη13 σε13

θεσμούς13 που13 είναι13 τυπικοί13 ενός13 κρατικού13 μηχανισμούraquo1313 Σύμφωνα13 με13 τον13 Στέφανο13

4198213 [1977]13 σ13 53-shy‐10713 Για13 την13 ελληνική13 ορολογία13 και13 σχετικές13 προσεγγίσεις13 βλ13 Ζωή13 Σαμαρά13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13 Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐113middot13 Μαρίκα13 Θωμαδάκη13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13 του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐78middot13 της13 ίδιας13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 σ13 10113 κεξmiddot13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13 Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13 σ13 155-shy‐17113 1113 Patrice13 Pavis13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 σ13 23613 24713 13 1213 laquoΟ13 δράστης13 του13 εκδικητικού13 φόνου13 επιλέγοντας13 το13 δικαστήριο13 φαίνεται13 σα13 να13 θέλει13 να13 διακηρύξει13 ότι13 δεν13 τον13 ικανοποιεί13 η13 θεσπισμένη13 από13 το13 κράτος13 διαδικασία13 απονομής13 δικαιοσύνης13 και13 ότι13 επομένως13 δικαιούται13 να13 γίνει13 αυτός13 ο13 νομοθέτης13 ο13 δικαστής13 και13 ο13 εκτελεστής13 της13 δικής13 του13 απόφασηςraquo13 (Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 44)13 13 1313 Michel13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6213 και13 σ13 1713 Ο13 Φουκώ13 βέβαια13 και13 οι13 συνομιλητές13 του13 διαφοροποιούν13 κατηγορηματικά13 εδώ13 τη13 λαϊκή13 δικαιοσύνη13 από13 την13 προσωπική13 πράξη13 εκδίκησης13 (σ13 20-shy‐21)13 παρόλο13 που13 και13 σε13 αυτή13 την13 περίπτωση13 ο13

σκηνή τχ 4 (2012) 121

Ροζάνη13 που13 σχολιάζει13 την13 παραπάνω13 άποψη13 laquoη13 δικαιοσύνη13 δεν13 είναι13 δυνατόν13 να13

ενταχθεί13 ούτε13 στο13 δίκαιο13 ούτε13 στον13 θεσμό13 δικαίου13 διότι13 η13 δικαιοσύνη13 είναι13

αντινομικήraquo1413 13

Κατ13 αντιστοιχία13 και13 υπό13 μια13 ανάλογη13 οπτική13 για13 τον13 εκδικητή13 ο13 επίσημος13

κρατικός13 θεσμός13 απονομής13 δικαιοσύνης13 γίνεται13 το13 θέατρο13 εφαρμογής13 του13

αντιπεπονθότος13 ενώ13 το13 γραπτό13 δίκαιο13 το13 οποίο13 κατ13 εξοχήν13 εφαρμόζεται13 εντός13 του13

χώρου13 του13 και13 του13 οποίου13 το13 γράμμα13 υποχρεούται13 να13 ακολουθεί13 υποκαθίσταται13 από13

το13 φυσικόεθιμικό13 δίκαιο13 Ο13 τόπος13 όπου13 επιτελείται13 η13 δικαστική13 λειτουργία13

μετατρέπεται13 συμβολικά13 σε13 τόπο13 εκτελεστικής13 λειτουργίας13 μιας13 ήδη13 ειλημμένης13

απόφασης13 ένα13 Aλλού13 Ο13 ίδιος13 ο13 τόπος13 του13 δικαστηρίου13 ενδεδυμένος13 με13 όλη13 τη13 θεσμική13

του13 ισχύ13 μεταστρέφεται13 μέσω13 της13 ατομικής13 δράσης13 σε13 πηγή13 δράσης13 της13 εκδίκησης13 ο13

τόπος13 του13 δικαστηρίου13 είναι13 αυτός13 που13 επιτάσσει13 στον13 εκδικητή13 την13 απονομή13

(αντιθεσμικής13 laquoαντινομικήςraquo)13 δικαιοσύνης13 Ανάγεται13 άρα13 σε13 έναν13 τόπο13 που13 κατά13

ειρωνικό13 τρόπο13 νομιμοποιεί13 την13 απόδοση13 μιας13 laquoαυταπόδεικτηςraquo13 για13 τον13 εκδικούμενο13

δικαιοσύνης13 ακυρώνοντας13 ταυτόχρονα13 τη13 lsquoγραφειοκρατικήrsquo13 του13 σύσταση13 Και13 αν13 το13

δικαστήριο13 χρησιμοποιεί13 μια13 θεσμοθετημένη13 επιτελεστική13 τελετουργία13 ο13 δράστης13

εφευρίσκει13 την13 αντίστοιχη13 δική13 του13 ένα13 ολόκληρο13 τελετουργικό13 προετοιμασίας13 και13

επιτέλεσης13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 που13 δεν13 διαφέρει13 από13 μια13 θεατρική13 περφόρμανς1513 13

13 Αντιστικτική13 αλλά13 και13 επιβεβαιωτική13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13

αντεκδίκησης13 εμφανίζεται13 η13 θέση13 του13 Reneacute13 Girard13 ότι13 οι13 κοινωνίες13 φοβούμενες13 για13

έναν13 πιθανά13 ατελεύτητο13 κύκλο13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αποδίδουν13 στο13 θέατρο13 τον13

ρόλο13 τελετουργικού13 κυματοθραύστη13 αυτής13 της13 επικίνδυνης13 κοινωνικής13

δυσλειτουργίας1613 Θέση13 στην13 οποία13 αντιπαρατίθενται13 άλλοι13 μελετητές1713 προβάλλοντας13

τις13 αρνητικές13 επιδράσεις13 που13 ασκεί13 στο13 κοινωνικό13 σύνολο13 η13 αναπαράσταση13 της13 βίας13

μέσω13 καλλιτεχνικών13 ή13 άλλων13 μέσων13 επικοινωνίας13 Γεγονός13 που13 δεν13 φαίνεται13 με13 τη13

σειρά13 του13 να13 γίνεται13 αποδεκτό13 από13 την13 κοινωνική13 ψυχολογία13 σύμφωνα13 με13 την13 οποία13

γάλλος13 φιλόσοφος13 επιμένει13 ότι13 ένας13 θεσμός13 laquoδικαστηρίουraquo13 δεν13 θα13 ήταν13 ο13 αρμόδιος13 για13 την13 επίλυση13 της13 διαφοράς13 και13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13 1413 Στέφανος13 Ροζάνης13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 εισαγωγή13 στο13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 1113 1513 Τα13 στοιχεία13 επιτελεστικότητας13 στην13 οποία13 καταφεύγει13 ο13 επίδοξος13 δράστης-shy‐εκδικητής13 για13 την13 οργάνωση13 ενός13 φόνου13 εντός13 δικαστηρίου13 είναι13 αναντίρρητα13 Σκηνοθεσία13 προσποίηση13 επιδέξια13 μεταμφίεση13 προετοιμασία13 του13 ρόλου13 είναι13 μόνο13 κάποια13 από13 εκείνα13 που13 συνθέτουν13 τη13 θεατρικότητα13 της13 δράσης13 Βλ13 για13 παράδειγμα13 την13 περίπτωση13 του13 γέροντα13 Παπαδόσηφου13 και13 το13 laquoμυστικόraquo13 του13 όπως13 το13 περιγράφει13 ο13 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 52-shy‐5313 1613 Reneacute13 Girard13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 1713 Για13 μια13 τέτοια13 άποψη13 βλ13 για13 παράδειγμα13 J13 D13 Martinez13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 Βλ13 επίσης13 ανάλογες13 αντιδράσεις13 σε13 κείμενα13 πολλών13 μελετητών13 στο13 Ian13 Herbert13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

σκηνή τχ 4 (2012) 122

laquo[η]13 κάθε13 λογής13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 προσφέρει13 μια13 αίσθηση13 ελέγχου13 και13

ανακουφιστικής13 χειραγώγησηςraquo1813 Αντίληψη13 που13 φαίνεται13 ότι13 βρήκε13 την13 καλύτερή13 της13

απόδειξη13 στην13 περίπτωση13 της13 μετά13 απαρτχάιντ13 εποχής13 στη13 Νότια13 Αφρική13 όπου13

δικαστήριο13 αναπαράσταση13 και13 θεατρική13 παράσταση13 διαπλέκονται13 και13

συλλειτουργούν13 13

Η13 σύσταση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 (Truth13 and13 Reconciliation13

Commission)13 το13 199513 λίγο13 μετά13 τις13 πρώτες13 ελεύθερες13 δημοκρατικές13 εκλογές13 του13 199413

στη13 χώρα13 που13 έφεραν13 στην13 εξουσία13 τη13 μαύρη13 πλειονότητα13 στόχο13 είχε13 την13 αποφυγή13

αντεκδίκησης13 εκ13 μέρους13 των13 θυμάτων13 και13 συγγενών13 τους13 οι13 οποίοι13 θα13 στρέφονταν13

κατά13 των13 δραστών13 που13 υπηρετούσαν13 το13 προηγούμενο13 ρατσιστικό13 καθεστώς13 Η13

διαδικασία13 που13 εφαρμόστηκε13 ήταν13 η13 ενώπιον13 κοινού13 laquoδίκηraquo13 μεταδιδόμενη13 τηλεοπτικά13

σε13 εθνική13 εμβέλεια13 όπου13 τα13 θύματα13 εξέθεταν13 αναλυτικά13 τα13 βασανιστήρια13 και13 τις13

φρικαλεότητες13 που13 υπέστησαν13 ενώ13 οι13 δράστες13 αποδεχόμενοι13 δημοσίως13 τα13 εγκλήματά13

τους13 ζητούσαν13 συγχώρεση13 από13 τα13 θύματα13 και13 στη13 συνέχεια13 εφόσον13 αυτή13 τους13

δινόταν13 αιτούνταν13 αμνηστίας1913 Το13 ιδιότυπο13 αυτό13 δικαστήριο13 συνιστά13 όχι13 τόπο13

αντεκδίκησης13 αλλά13 αντίθετα13 συγχώρεσης13 Η13 προσέλευση13 στον13 χώρο13 τόσο13 του13 θύματος13

όσο13 και13 του13 θύτη13 η13 αποδοχή13 των13 εγκλημάτων13 του13 τελευταίου13 και13 η13 συγχώρεση13 εκ13

μέρους13 του13 θύματος13 συνιστά13 μια13 τελετουργική13 επιτελεστική13 διαδικασία13 ενώπιον13

ακροατηρίουndashθεατών13 ανάλογου13 χαρακτήρα13 με13 εκείνον13 που13 ο13 Girard13 αναγνωρίζει13 στη13

θεατρική13 λειτουργία13 μια13 λειτουργία13 κάθαρσης13

13 13 Η13 θεατρική13 παραγωγή13 της13 Νοτίου13 Αφρικής13 δεν13 έμεινε13 ανεπηρέαστη13 από13 την13 όλη13

διαδικασία13 Υπεραμυνόμενη13 της13 λειτουργίας13 της13 Επιτροπής13 και13 άρα13 της13 όσο13 το13 δυνατόν13

αναίμακτης13 μετάβασης13 στη13 δημοκρατία13 αποσοβώντας13 αντεκδικήσεις13 προχώρησε13 σε13

διασκευές13 κυρίως13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 (και13 κάποιων13 κωμωδιών)13 ώστε13 μέσω13

των13 μνημείων13 του13 δυτικού13 πολιτισμού13 (που13 πλέον13 μπορούσαν13 ελεύθερα13 οι13

νοτιοαφρικανοί13 καλλιτέχνες13 να13 διαχειριστούν13 και13 να13 προσαρμόσουν13 στις13 κοινωνικές13

τους13 ιδιαιτερότητες)13 να13 μιλήσουν13 για13 την13 τρέχουσα13 πραγματικότητα13 της13 χώρας13 Το13

αρχαίο13 δράμα13 δεν13 ήταν13 άγνωστο13 κατά13 τη13 προηγούμενη13 περίοδο13 mdash13 εθεωρείτο13 όμως13

είδος13 της13 ελιτίστικης13 δυτικής13 κουλτούρας13 εισαγόμενο13 από13 τη13 αποικιοκρατική13 δύναμη13

ενώ13 οι13 παραστάσεις13 του13 ήσαν13 σύμφωνες13 με13 το13 κείμενο13 σε13 ευπρεπή13 αγγλική13 κυρίως13

μετάφραση13 αρχαιοπρεπείς13 κλασικίζουσες13 και13 στομφώδεις13 όπως13 αρμόζει13 στην13 υψηλή13

δυτική13 τέχνη13 που13 απευθυνόταν13 στη13 λευκή13 μειονότητα2013 Επομένως13 σε13 αυτό13 το13 πλαίσιο13

1813 Φωτεινή13 Τσαλίκογλου13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 σ13 5613 13 1913 Βλ13 J13 Sarkin13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13 2004middot13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513 ειδικά13 σ13 11613 13 2013 Όπως13 σημειώνει13 η13 Lorna13 Hardwick13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 Post-shy‐Colonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 3: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 120

υφίσταται13 την13 πράξη13 εκδίκησης13 και13 άλλοτε13 ως13 δρων13 Υποκείμενο δηλαδή13 ως13 μια13

δύναμη13 που13 προσωποποιείται13 σε13 τόπο13 ο13 οποίος13 φαίνεται13 να13 τελεί13 την13 εκδίκηση13 Η13

αναγωγή13 αυτή13 στους13 όρους13 του13 πραξιακού13 μοντέλου13 ίσως13 επιτρέψει13 να13 εκμαιεύσει13

κανείς13 ευκολότερα13 τη13 διασύνδεση13 θεατρικού13 και13 κοινωνικού13 εκδικητικού13 τοπίου13 σε13

συνδυασμό13 με13 την13 κοινωνιο-shy‐ανθρωπολογική13 οπτική13 των13 κοινωνικών13 τελετουργικών13

(δραματοποιήσεων13 σύμφωνα13 με13 την13 ορολογία13 του13 Jean13 Duvignaud)13 ή13 πολιτισμικών13

επιτελέσεων13 (Turner13 Schechner)1113 13

13

Ο13 τόπος13 ως13 Πηγή13 Δράσης13 της13 εκδίκησης13

Στις13 περιπτώσεις13 κρητικής13 βεντέτας13 ιδιαίτερη13 σημασία13 για13 τη13 δική13 μας13 προσέγγιση13

αποκτά13 η13 περίπτωση13 κατά13 την13 οποία13 η13 τέλεση13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 συμβαίνει13 μέσα13

στα13 δικαστήρια13 όπου13 δικάζεται13 ο13 δράστης13 και13 τελείται13 από13 συγγενή13 του13 θύματος13

γεγονός13 που13 αποκτά13 πρόσθετο13 συμβολικό13 χαρακτήρα13 Ο13 Δ13 Α13 Ξυριτάκης13 στο13

προαναφερθέν13 βιβλίο13 του13 αναφέρει13 κάποιες13 χαρακτηριστικές13 τέτοιες13 περιπτώσεις13

επισημαίνοντας13 ότι13 σε13 αυτές13 υπάρχει13 ένα13 είδος13 αμφισβήτησης13 του13 κράτους13

αμφισβήτησης13 συνυφασμένης13 με13 το13 νόημα13 της13 βεντέτας13 με13 την13 έννοια13 ότι13 ο13 εκδικητής13

αποφασίζει13 να13 απονείμει13 ο13 ίδιος13 αντί13 του13 εισαγγελέα13 δικαιοσύνη13 σε13 αυτόν13 τούτο13 τον13

θεωρούμενο13 ως13 τον13 θεσμικά13 αρμόζοντα13 τόπο13 παραδιδόμενος13 στη13 συνέχεια13 στους13

δικαστές13 καθότι13 ο13 φόνος13 του13 είναι13 εκ13 προοιμίου13 απόλυτα13 αποδεδειγμένος1213 Η13

παραπάνω13 αμφισβήτηση13 του13 κρατικού13 θεσμού13 του13 δικαστηρίου13 θυμίζει13 ωστόσο13 τη13

θέση13 του13 Μισέλ13 Φουκώ13 όταν13 αμφισβητεί13 ακόμη13 και13 την13 έννοια13 του13 laquoλαϊκού13

δικαστηρίουraquo13 αυτού13 δηλαδή13 που13 αποδίδει13 δικαιοσύνη13 στο13 όνομα13 του13 λαού13 αφού13 γιrsquo13

αυτόν13 η13 ίδια13 η13 έννοια13 του13 laquoδικαστηρίουraquo13 εκλαμβάνεται13 ως13 laquoη13 γραφειοκρατία13 του13

νόμουraquo13 Με13 άλλη13 διατύπωση13 laquoη13 ιστορική13 λειτουργία13 τουraquo13 απέναντι13 στη13 δικαιοσύνη13

είναι13 laquoνα13 την13 παγιδεύει13 να13 την13 ελέγχει13 και13 να13 την13 αναστέλλει13 επανεγγράφοντάς13 τη13 σε13

θεσμούς13 που13 είναι13 τυπικοί13 ενός13 κρατικού13 μηχανισμούraquo1313 Σύμφωνα13 με13 τον13 Στέφανο13

4198213 [1977]13 σ13 53-shy‐10713 Για13 την13 ελληνική13 ορολογία13 και13 σχετικές13 προσεγγίσεις13 βλ13 Ζωή13 Σαμαρά13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13 Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐113middot13 Μαρίκα13 Θωμαδάκη13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13 του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐78middot13 της13 ίδιας13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 σ13 10113 κεξmiddot13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13 Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13 σ13 155-shy‐17113 1113 Patrice13 Pavis13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 σ13 23613 24713 13 1213 laquoΟ13 δράστης13 του13 εκδικητικού13 φόνου13 επιλέγοντας13 το13 δικαστήριο13 φαίνεται13 σα13 να13 θέλει13 να13 διακηρύξει13 ότι13 δεν13 τον13 ικανοποιεί13 η13 θεσπισμένη13 από13 το13 κράτος13 διαδικασία13 απονομής13 δικαιοσύνης13 και13 ότι13 επομένως13 δικαιούται13 να13 γίνει13 αυτός13 ο13 νομοθέτης13 ο13 δικαστής13 και13 ο13 εκτελεστής13 της13 δικής13 του13 απόφασηςraquo13 (Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 44)13 13 1313 Michel13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6213 και13 σ13 1713 Ο13 Φουκώ13 βέβαια13 και13 οι13 συνομιλητές13 του13 διαφοροποιούν13 κατηγορηματικά13 εδώ13 τη13 λαϊκή13 δικαιοσύνη13 από13 την13 προσωπική13 πράξη13 εκδίκησης13 (σ13 20-shy‐21)13 παρόλο13 που13 και13 σε13 αυτή13 την13 περίπτωση13 ο13

σκηνή τχ 4 (2012) 121

Ροζάνη13 που13 σχολιάζει13 την13 παραπάνω13 άποψη13 laquoη13 δικαιοσύνη13 δεν13 είναι13 δυνατόν13 να13

ενταχθεί13 ούτε13 στο13 δίκαιο13 ούτε13 στον13 θεσμό13 δικαίου13 διότι13 η13 δικαιοσύνη13 είναι13

αντινομικήraquo1413 13

Κατ13 αντιστοιχία13 και13 υπό13 μια13 ανάλογη13 οπτική13 για13 τον13 εκδικητή13 ο13 επίσημος13

κρατικός13 θεσμός13 απονομής13 δικαιοσύνης13 γίνεται13 το13 θέατρο13 εφαρμογής13 του13

αντιπεπονθότος13 ενώ13 το13 γραπτό13 δίκαιο13 το13 οποίο13 κατ13 εξοχήν13 εφαρμόζεται13 εντός13 του13

χώρου13 του13 και13 του13 οποίου13 το13 γράμμα13 υποχρεούται13 να13 ακολουθεί13 υποκαθίσταται13 από13

το13 φυσικόεθιμικό13 δίκαιο13 Ο13 τόπος13 όπου13 επιτελείται13 η13 δικαστική13 λειτουργία13

μετατρέπεται13 συμβολικά13 σε13 τόπο13 εκτελεστικής13 λειτουργίας13 μιας13 ήδη13 ειλημμένης13

απόφασης13 ένα13 Aλλού13 Ο13 ίδιος13 ο13 τόπος13 του13 δικαστηρίου13 ενδεδυμένος13 με13 όλη13 τη13 θεσμική13

του13 ισχύ13 μεταστρέφεται13 μέσω13 της13 ατομικής13 δράσης13 σε13 πηγή13 δράσης13 της13 εκδίκησης13 ο13

τόπος13 του13 δικαστηρίου13 είναι13 αυτός13 που13 επιτάσσει13 στον13 εκδικητή13 την13 απονομή13

(αντιθεσμικής13 laquoαντινομικήςraquo)13 δικαιοσύνης13 Ανάγεται13 άρα13 σε13 έναν13 τόπο13 που13 κατά13

ειρωνικό13 τρόπο13 νομιμοποιεί13 την13 απόδοση13 μιας13 laquoαυταπόδεικτηςraquo13 για13 τον13 εκδικούμενο13

δικαιοσύνης13 ακυρώνοντας13 ταυτόχρονα13 τη13 lsquoγραφειοκρατικήrsquo13 του13 σύσταση13 Και13 αν13 το13

δικαστήριο13 χρησιμοποιεί13 μια13 θεσμοθετημένη13 επιτελεστική13 τελετουργία13 ο13 δράστης13

εφευρίσκει13 την13 αντίστοιχη13 δική13 του13 ένα13 ολόκληρο13 τελετουργικό13 προετοιμασίας13 και13

επιτέλεσης13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 που13 δεν13 διαφέρει13 από13 μια13 θεατρική13 περφόρμανς1513 13

13 Αντιστικτική13 αλλά13 και13 επιβεβαιωτική13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13

αντεκδίκησης13 εμφανίζεται13 η13 θέση13 του13 Reneacute13 Girard13 ότι13 οι13 κοινωνίες13 φοβούμενες13 για13

έναν13 πιθανά13 ατελεύτητο13 κύκλο13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αποδίδουν13 στο13 θέατρο13 τον13

ρόλο13 τελετουργικού13 κυματοθραύστη13 αυτής13 της13 επικίνδυνης13 κοινωνικής13

δυσλειτουργίας1613 Θέση13 στην13 οποία13 αντιπαρατίθενται13 άλλοι13 μελετητές1713 προβάλλοντας13

τις13 αρνητικές13 επιδράσεις13 που13 ασκεί13 στο13 κοινωνικό13 σύνολο13 η13 αναπαράσταση13 της13 βίας13

μέσω13 καλλιτεχνικών13 ή13 άλλων13 μέσων13 επικοινωνίας13 Γεγονός13 που13 δεν13 φαίνεται13 με13 τη13

σειρά13 του13 να13 γίνεται13 αποδεκτό13 από13 την13 κοινωνική13 ψυχολογία13 σύμφωνα13 με13 την13 οποία13

γάλλος13 φιλόσοφος13 επιμένει13 ότι13 ένας13 θεσμός13 laquoδικαστηρίουraquo13 δεν13 θα13 ήταν13 ο13 αρμόδιος13 για13 την13 επίλυση13 της13 διαφοράς13 και13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13 1413 Στέφανος13 Ροζάνης13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 εισαγωγή13 στο13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 1113 1513 Τα13 στοιχεία13 επιτελεστικότητας13 στην13 οποία13 καταφεύγει13 ο13 επίδοξος13 δράστης-shy‐εκδικητής13 για13 την13 οργάνωση13 ενός13 φόνου13 εντός13 δικαστηρίου13 είναι13 αναντίρρητα13 Σκηνοθεσία13 προσποίηση13 επιδέξια13 μεταμφίεση13 προετοιμασία13 του13 ρόλου13 είναι13 μόνο13 κάποια13 από13 εκείνα13 που13 συνθέτουν13 τη13 θεατρικότητα13 της13 δράσης13 Βλ13 για13 παράδειγμα13 την13 περίπτωση13 του13 γέροντα13 Παπαδόσηφου13 και13 το13 laquoμυστικόraquo13 του13 όπως13 το13 περιγράφει13 ο13 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 52-shy‐5313 1613 Reneacute13 Girard13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 1713 Για13 μια13 τέτοια13 άποψη13 βλ13 για13 παράδειγμα13 J13 D13 Martinez13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 Βλ13 επίσης13 ανάλογες13 αντιδράσεις13 σε13 κείμενα13 πολλών13 μελετητών13 στο13 Ian13 Herbert13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

σκηνή τχ 4 (2012) 122

laquo[η]13 κάθε13 λογής13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 προσφέρει13 μια13 αίσθηση13 ελέγχου13 και13

ανακουφιστικής13 χειραγώγησηςraquo1813 Αντίληψη13 που13 φαίνεται13 ότι13 βρήκε13 την13 καλύτερή13 της13

απόδειξη13 στην13 περίπτωση13 της13 μετά13 απαρτχάιντ13 εποχής13 στη13 Νότια13 Αφρική13 όπου13

δικαστήριο13 αναπαράσταση13 και13 θεατρική13 παράσταση13 διαπλέκονται13 και13

συλλειτουργούν13 13

Η13 σύσταση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 (Truth13 and13 Reconciliation13

Commission)13 το13 199513 λίγο13 μετά13 τις13 πρώτες13 ελεύθερες13 δημοκρατικές13 εκλογές13 του13 199413

στη13 χώρα13 που13 έφεραν13 στην13 εξουσία13 τη13 μαύρη13 πλειονότητα13 στόχο13 είχε13 την13 αποφυγή13

αντεκδίκησης13 εκ13 μέρους13 των13 θυμάτων13 και13 συγγενών13 τους13 οι13 οποίοι13 θα13 στρέφονταν13

κατά13 των13 δραστών13 που13 υπηρετούσαν13 το13 προηγούμενο13 ρατσιστικό13 καθεστώς13 Η13

διαδικασία13 που13 εφαρμόστηκε13 ήταν13 η13 ενώπιον13 κοινού13 laquoδίκηraquo13 μεταδιδόμενη13 τηλεοπτικά13

σε13 εθνική13 εμβέλεια13 όπου13 τα13 θύματα13 εξέθεταν13 αναλυτικά13 τα13 βασανιστήρια13 και13 τις13

φρικαλεότητες13 που13 υπέστησαν13 ενώ13 οι13 δράστες13 αποδεχόμενοι13 δημοσίως13 τα13 εγκλήματά13

τους13 ζητούσαν13 συγχώρεση13 από13 τα13 θύματα13 και13 στη13 συνέχεια13 εφόσον13 αυτή13 τους13

δινόταν13 αιτούνταν13 αμνηστίας1913 Το13 ιδιότυπο13 αυτό13 δικαστήριο13 συνιστά13 όχι13 τόπο13

αντεκδίκησης13 αλλά13 αντίθετα13 συγχώρεσης13 Η13 προσέλευση13 στον13 χώρο13 τόσο13 του13 θύματος13

όσο13 και13 του13 θύτη13 η13 αποδοχή13 των13 εγκλημάτων13 του13 τελευταίου13 και13 η13 συγχώρεση13 εκ13

μέρους13 του13 θύματος13 συνιστά13 μια13 τελετουργική13 επιτελεστική13 διαδικασία13 ενώπιον13

ακροατηρίουndashθεατών13 ανάλογου13 χαρακτήρα13 με13 εκείνον13 που13 ο13 Girard13 αναγνωρίζει13 στη13

θεατρική13 λειτουργία13 μια13 λειτουργία13 κάθαρσης13

13 13 Η13 θεατρική13 παραγωγή13 της13 Νοτίου13 Αφρικής13 δεν13 έμεινε13 ανεπηρέαστη13 από13 την13 όλη13

διαδικασία13 Υπεραμυνόμενη13 της13 λειτουργίας13 της13 Επιτροπής13 και13 άρα13 της13 όσο13 το13 δυνατόν13

αναίμακτης13 μετάβασης13 στη13 δημοκρατία13 αποσοβώντας13 αντεκδικήσεις13 προχώρησε13 σε13

διασκευές13 κυρίως13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 (και13 κάποιων13 κωμωδιών)13 ώστε13 μέσω13

των13 μνημείων13 του13 δυτικού13 πολιτισμού13 (που13 πλέον13 μπορούσαν13 ελεύθερα13 οι13

νοτιοαφρικανοί13 καλλιτέχνες13 να13 διαχειριστούν13 και13 να13 προσαρμόσουν13 στις13 κοινωνικές13

τους13 ιδιαιτερότητες)13 να13 μιλήσουν13 για13 την13 τρέχουσα13 πραγματικότητα13 της13 χώρας13 Το13

αρχαίο13 δράμα13 δεν13 ήταν13 άγνωστο13 κατά13 τη13 προηγούμενη13 περίοδο13 mdash13 εθεωρείτο13 όμως13

είδος13 της13 ελιτίστικης13 δυτικής13 κουλτούρας13 εισαγόμενο13 από13 τη13 αποικιοκρατική13 δύναμη13

ενώ13 οι13 παραστάσεις13 του13 ήσαν13 σύμφωνες13 με13 το13 κείμενο13 σε13 ευπρεπή13 αγγλική13 κυρίως13

μετάφραση13 αρχαιοπρεπείς13 κλασικίζουσες13 και13 στομφώδεις13 όπως13 αρμόζει13 στην13 υψηλή13

δυτική13 τέχνη13 που13 απευθυνόταν13 στη13 λευκή13 μειονότητα2013 Επομένως13 σε13 αυτό13 το13 πλαίσιο13

1813 Φωτεινή13 Τσαλίκογλου13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 σ13 5613 13 1913 Βλ13 J13 Sarkin13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13 2004middot13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513 ειδικά13 σ13 11613 13 2013 Όπως13 σημειώνει13 η13 Lorna13 Hardwick13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 Post-shy‐Colonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 4: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 121

Ροζάνη13 που13 σχολιάζει13 την13 παραπάνω13 άποψη13 laquoη13 δικαιοσύνη13 δεν13 είναι13 δυνατόν13 να13

ενταχθεί13 ούτε13 στο13 δίκαιο13 ούτε13 στον13 θεσμό13 δικαίου13 διότι13 η13 δικαιοσύνη13 είναι13

αντινομικήraquo1413 13

Κατ13 αντιστοιχία13 και13 υπό13 μια13 ανάλογη13 οπτική13 για13 τον13 εκδικητή13 ο13 επίσημος13

κρατικός13 θεσμός13 απονομής13 δικαιοσύνης13 γίνεται13 το13 θέατρο13 εφαρμογής13 του13

αντιπεπονθότος13 ενώ13 το13 γραπτό13 δίκαιο13 το13 οποίο13 κατ13 εξοχήν13 εφαρμόζεται13 εντός13 του13

χώρου13 του13 και13 του13 οποίου13 το13 γράμμα13 υποχρεούται13 να13 ακολουθεί13 υποκαθίσταται13 από13

το13 φυσικόεθιμικό13 δίκαιο13 Ο13 τόπος13 όπου13 επιτελείται13 η13 δικαστική13 λειτουργία13

μετατρέπεται13 συμβολικά13 σε13 τόπο13 εκτελεστικής13 λειτουργίας13 μιας13 ήδη13 ειλημμένης13

απόφασης13 ένα13 Aλλού13 Ο13 ίδιος13 ο13 τόπος13 του13 δικαστηρίου13 ενδεδυμένος13 με13 όλη13 τη13 θεσμική13

του13 ισχύ13 μεταστρέφεται13 μέσω13 της13 ατομικής13 δράσης13 σε13 πηγή13 δράσης13 της13 εκδίκησης13 ο13

τόπος13 του13 δικαστηρίου13 είναι13 αυτός13 που13 επιτάσσει13 στον13 εκδικητή13 την13 απονομή13

(αντιθεσμικής13 laquoαντινομικήςraquo)13 δικαιοσύνης13 Ανάγεται13 άρα13 σε13 έναν13 τόπο13 που13 κατά13

ειρωνικό13 τρόπο13 νομιμοποιεί13 την13 απόδοση13 μιας13 laquoαυταπόδεικτηςraquo13 για13 τον13 εκδικούμενο13

δικαιοσύνης13 ακυρώνοντας13 ταυτόχρονα13 τη13 lsquoγραφειοκρατικήrsquo13 του13 σύσταση13 Και13 αν13 το13

δικαστήριο13 χρησιμοποιεί13 μια13 θεσμοθετημένη13 επιτελεστική13 τελετουργία13 ο13 δράστης13

εφευρίσκει13 την13 αντίστοιχη13 δική13 του13 ένα13 ολόκληρο13 τελετουργικό13 προετοιμασίας13 και13

επιτέλεσης13 της13 πράξης13 εκδίκησης13 που13 δεν13 διαφέρει13 από13 μια13 θεατρική13 περφόρμανς1513 13

13 Αντιστικτική13 αλλά13 και13 επιβεβαιωτική13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13

αντεκδίκησης13 εμφανίζεται13 η13 θέση13 του13 Reneacute13 Girard13 ότι13 οι13 κοινωνίες13 φοβούμενες13 για13

έναν13 πιθανά13 ατελεύτητο13 κύκλο13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αποδίδουν13 στο13 θέατρο13 τον13

ρόλο13 τελετουργικού13 κυματοθραύστη13 αυτής13 της13 επικίνδυνης13 κοινωνικής13

δυσλειτουργίας1613 Θέση13 στην13 οποία13 αντιπαρατίθενται13 άλλοι13 μελετητές1713 προβάλλοντας13

τις13 αρνητικές13 επιδράσεις13 που13 ασκεί13 στο13 κοινωνικό13 σύνολο13 η13 αναπαράσταση13 της13 βίας13

μέσω13 καλλιτεχνικών13 ή13 άλλων13 μέσων13 επικοινωνίας13 Γεγονός13 που13 δεν13 φαίνεται13 με13 τη13

σειρά13 του13 να13 γίνεται13 αποδεκτό13 από13 την13 κοινωνική13 ψυχολογία13 σύμφωνα13 με13 την13 οποία13

γάλλος13 φιλόσοφος13 επιμένει13 ότι13 ένας13 θεσμός13 laquoδικαστηρίουraquo13 δεν13 θα13 ήταν13 ο13 αρμόδιος13 για13 την13 επίλυση13 της13 διαφοράς13 και13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13 1413 Στέφανος13 Ροζάνης13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 εισαγωγή13 στο13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 1113 1513 Τα13 στοιχεία13 επιτελεστικότητας13 στην13 οποία13 καταφεύγει13 ο13 επίδοξος13 δράστης-shy‐εκδικητής13 για13 την13 οργάνωση13 ενός13 φόνου13 εντός13 δικαστηρίου13 είναι13 αναντίρρητα13 Σκηνοθεσία13 προσποίηση13 επιδέξια13 μεταμφίεση13 προετοιμασία13 του13 ρόλου13 είναι13 μόνο13 κάποια13 από13 εκείνα13 που13 συνθέτουν13 τη13 θεατρικότητα13 της13 δράσης13 Βλ13 για13 παράδειγμα13 την13 περίπτωση13 του13 γέροντα13 Παπαδόσηφου13 και13 το13 laquoμυστικόraquo13 του13 όπως13 το13 περιγράφει13 ο13 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 52-shy‐5313 1613 Reneacute13 Girard13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 1713 Για13 μια13 τέτοια13 άποψη13 βλ13 για13 παράδειγμα13 J13 D13 Martinez13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 Βλ13 επίσης13 ανάλογες13 αντιδράσεις13 σε13 κείμενα13 πολλών13 μελετητών13 στο13 Ian13 Herbert13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

σκηνή τχ 4 (2012) 122

laquo[η]13 κάθε13 λογής13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 προσφέρει13 μια13 αίσθηση13 ελέγχου13 και13

ανακουφιστικής13 χειραγώγησηςraquo1813 Αντίληψη13 που13 φαίνεται13 ότι13 βρήκε13 την13 καλύτερή13 της13

απόδειξη13 στην13 περίπτωση13 της13 μετά13 απαρτχάιντ13 εποχής13 στη13 Νότια13 Αφρική13 όπου13

δικαστήριο13 αναπαράσταση13 και13 θεατρική13 παράσταση13 διαπλέκονται13 και13

συλλειτουργούν13 13

Η13 σύσταση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 (Truth13 and13 Reconciliation13

Commission)13 το13 199513 λίγο13 μετά13 τις13 πρώτες13 ελεύθερες13 δημοκρατικές13 εκλογές13 του13 199413

στη13 χώρα13 που13 έφεραν13 στην13 εξουσία13 τη13 μαύρη13 πλειονότητα13 στόχο13 είχε13 την13 αποφυγή13

αντεκδίκησης13 εκ13 μέρους13 των13 θυμάτων13 και13 συγγενών13 τους13 οι13 οποίοι13 θα13 στρέφονταν13

κατά13 των13 δραστών13 που13 υπηρετούσαν13 το13 προηγούμενο13 ρατσιστικό13 καθεστώς13 Η13

διαδικασία13 που13 εφαρμόστηκε13 ήταν13 η13 ενώπιον13 κοινού13 laquoδίκηraquo13 μεταδιδόμενη13 τηλεοπτικά13

σε13 εθνική13 εμβέλεια13 όπου13 τα13 θύματα13 εξέθεταν13 αναλυτικά13 τα13 βασανιστήρια13 και13 τις13

φρικαλεότητες13 που13 υπέστησαν13 ενώ13 οι13 δράστες13 αποδεχόμενοι13 δημοσίως13 τα13 εγκλήματά13

τους13 ζητούσαν13 συγχώρεση13 από13 τα13 θύματα13 και13 στη13 συνέχεια13 εφόσον13 αυτή13 τους13

δινόταν13 αιτούνταν13 αμνηστίας1913 Το13 ιδιότυπο13 αυτό13 δικαστήριο13 συνιστά13 όχι13 τόπο13

αντεκδίκησης13 αλλά13 αντίθετα13 συγχώρεσης13 Η13 προσέλευση13 στον13 χώρο13 τόσο13 του13 θύματος13

όσο13 και13 του13 θύτη13 η13 αποδοχή13 των13 εγκλημάτων13 του13 τελευταίου13 και13 η13 συγχώρεση13 εκ13

μέρους13 του13 θύματος13 συνιστά13 μια13 τελετουργική13 επιτελεστική13 διαδικασία13 ενώπιον13

ακροατηρίουndashθεατών13 ανάλογου13 χαρακτήρα13 με13 εκείνον13 που13 ο13 Girard13 αναγνωρίζει13 στη13

θεατρική13 λειτουργία13 μια13 λειτουργία13 κάθαρσης13

13 13 Η13 θεατρική13 παραγωγή13 της13 Νοτίου13 Αφρικής13 δεν13 έμεινε13 ανεπηρέαστη13 από13 την13 όλη13

διαδικασία13 Υπεραμυνόμενη13 της13 λειτουργίας13 της13 Επιτροπής13 και13 άρα13 της13 όσο13 το13 δυνατόν13

αναίμακτης13 μετάβασης13 στη13 δημοκρατία13 αποσοβώντας13 αντεκδικήσεις13 προχώρησε13 σε13

διασκευές13 κυρίως13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 (και13 κάποιων13 κωμωδιών)13 ώστε13 μέσω13

των13 μνημείων13 του13 δυτικού13 πολιτισμού13 (που13 πλέον13 μπορούσαν13 ελεύθερα13 οι13

νοτιοαφρικανοί13 καλλιτέχνες13 να13 διαχειριστούν13 και13 να13 προσαρμόσουν13 στις13 κοινωνικές13

τους13 ιδιαιτερότητες)13 να13 μιλήσουν13 για13 την13 τρέχουσα13 πραγματικότητα13 της13 χώρας13 Το13

αρχαίο13 δράμα13 δεν13 ήταν13 άγνωστο13 κατά13 τη13 προηγούμενη13 περίοδο13 mdash13 εθεωρείτο13 όμως13

είδος13 της13 ελιτίστικης13 δυτικής13 κουλτούρας13 εισαγόμενο13 από13 τη13 αποικιοκρατική13 δύναμη13

ενώ13 οι13 παραστάσεις13 του13 ήσαν13 σύμφωνες13 με13 το13 κείμενο13 σε13 ευπρεπή13 αγγλική13 κυρίως13

μετάφραση13 αρχαιοπρεπείς13 κλασικίζουσες13 και13 στομφώδεις13 όπως13 αρμόζει13 στην13 υψηλή13

δυτική13 τέχνη13 που13 απευθυνόταν13 στη13 λευκή13 μειονότητα2013 Επομένως13 σε13 αυτό13 το13 πλαίσιο13

1813 Φωτεινή13 Τσαλίκογλου13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 σ13 5613 13 1913 Βλ13 J13 Sarkin13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13 2004middot13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513 ειδικά13 σ13 11613 13 2013 Όπως13 σημειώνει13 η13 Lorna13 Hardwick13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 Post-shy‐Colonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 5: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 122

laquo[η]13 κάθε13 λογής13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 προσφέρει13 μια13 αίσθηση13 ελέγχου13 και13

ανακουφιστικής13 χειραγώγησηςraquo1813 Αντίληψη13 που13 φαίνεται13 ότι13 βρήκε13 την13 καλύτερή13 της13

απόδειξη13 στην13 περίπτωση13 της13 μετά13 απαρτχάιντ13 εποχής13 στη13 Νότια13 Αφρική13 όπου13

δικαστήριο13 αναπαράσταση13 και13 θεατρική13 παράσταση13 διαπλέκονται13 και13

συλλειτουργούν13 13

Η13 σύσταση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 (Truth13 and13 Reconciliation13

Commission)13 το13 199513 λίγο13 μετά13 τις13 πρώτες13 ελεύθερες13 δημοκρατικές13 εκλογές13 του13 199413

στη13 χώρα13 που13 έφεραν13 στην13 εξουσία13 τη13 μαύρη13 πλειονότητα13 στόχο13 είχε13 την13 αποφυγή13

αντεκδίκησης13 εκ13 μέρους13 των13 θυμάτων13 και13 συγγενών13 τους13 οι13 οποίοι13 θα13 στρέφονταν13

κατά13 των13 δραστών13 που13 υπηρετούσαν13 το13 προηγούμενο13 ρατσιστικό13 καθεστώς13 Η13

διαδικασία13 που13 εφαρμόστηκε13 ήταν13 η13 ενώπιον13 κοινού13 laquoδίκηraquo13 μεταδιδόμενη13 τηλεοπτικά13

σε13 εθνική13 εμβέλεια13 όπου13 τα13 θύματα13 εξέθεταν13 αναλυτικά13 τα13 βασανιστήρια13 και13 τις13

φρικαλεότητες13 που13 υπέστησαν13 ενώ13 οι13 δράστες13 αποδεχόμενοι13 δημοσίως13 τα13 εγκλήματά13

τους13 ζητούσαν13 συγχώρεση13 από13 τα13 θύματα13 και13 στη13 συνέχεια13 εφόσον13 αυτή13 τους13

δινόταν13 αιτούνταν13 αμνηστίας1913 Το13 ιδιότυπο13 αυτό13 δικαστήριο13 συνιστά13 όχι13 τόπο13

αντεκδίκησης13 αλλά13 αντίθετα13 συγχώρεσης13 Η13 προσέλευση13 στον13 χώρο13 τόσο13 του13 θύματος13

όσο13 και13 του13 θύτη13 η13 αποδοχή13 των13 εγκλημάτων13 του13 τελευταίου13 και13 η13 συγχώρεση13 εκ13

μέρους13 του13 θύματος13 συνιστά13 μια13 τελετουργική13 επιτελεστική13 διαδικασία13 ενώπιον13

ακροατηρίουndashθεατών13 ανάλογου13 χαρακτήρα13 με13 εκείνον13 που13 ο13 Girard13 αναγνωρίζει13 στη13

θεατρική13 λειτουργία13 μια13 λειτουργία13 κάθαρσης13

13 13 Η13 θεατρική13 παραγωγή13 της13 Νοτίου13 Αφρικής13 δεν13 έμεινε13 ανεπηρέαστη13 από13 την13 όλη13

διαδικασία13 Υπεραμυνόμενη13 της13 λειτουργίας13 της13 Επιτροπής13 και13 άρα13 της13 όσο13 το13 δυνατόν13

αναίμακτης13 μετάβασης13 στη13 δημοκρατία13 αποσοβώντας13 αντεκδικήσεις13 προχώρησε13 σε13

διασκευές13 κυρίως13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 (και13 κάποιων13 κωμωδιών)13 ώστε13 μέσω13

των13 μνημείων13 του13 δυτικού13 πολιτισμού13 (που13 πλέον13 μπορούσαν13 ελεύθερα13 οι13

νοτιοαφρικανοί13 καλλιτέχνες13 να13 διαχειριστούν13 και13 να13 προσαρμόσουν13 στις13 κοινωνικές13

τους13 ιδιαιτερότητες)13 να13 μιλήσουν13 για13 την13 τρέχουσα13 πραγματικότητα13 της13 χώρας13 Το13

αρχαίο13 δράμα13 δεν13 ήταν13 άγνωστο13 κατά13 τη13 προηγούμενη13 περίοδο13 mdash13 εθεωρείτο13 όμως13

είδος13 της13 ελιτίστικης13 δυτικής13 κουλτούρας13 εισαγόμενο13 από13 τη13 αποικιοκρατική13 δύναμη13

ενώ13 οι13 παραστάσεις13 του13 ήσαν13 σύμφωνες13 με13 το13 κείμενο13 σε13 ευπρεπή13 αγγλική13 κυρίως13

μετάφραση13 αρχαιοπρεπείς13 κλασικίζουσες13 και13 στομφώδεις13 όπως13 αρμόζει13 στην13 υψηλή13

δυτική13 τέχνη13 που13 απευθυνόταν13 στη13 λευκή13 μειονότητα2013 Επομένως13 σε13 αυτό13 το13 πλαίσιο13

1813 Φωτεινή13 Τσαλίκογλου13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 σ13 5613 13 1913 Βλ13 J13 Sarkin13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13 2004middot13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513 ειδικά13 σ13 11613 13 2013 Όπως13 σημειώνει13 η13 Lorna13 Hardwick13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 Post-shy‐Colonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 6: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 123

η13 αρχαιοελληνική13 τραγωδία13 είχε13 αποκτήσει13 για13 τους13 γηγενείς13 ρατσιστικό13 πρόσημο13 Οι13

μετά13 τη13 δημοκρατική13 αποκατάσταση13 παραστάσεις13 επιδεικνύουν13 ωστόσο13 έναν13 έντονα13

υβριδικό13 χαρακτήρα2113 αφού13 το13 αρχαίο13 ελληνικό13 δράμα13 επιμίγνυται13 με13 ιθαγενή13 στοιχεία13

(γλωσσικά13 όσο13 και13 θεματικά)13 γίνεται13 είδος13 τοπικού13 πειραματισμού13 καταργεί13 την13

επέμβαση13 τού13 από13 μηχανής13 θεού13 αφού13 ο13 άνθρωπος13 πρέπει13 μόνος13 να13 βρίσκει13 λύσεις13

ικανοποιεί13 την13 υπάρχουσα13 πολυγλωσσία13 γίνεται13 εργαλείο13 κατά13 παντός13 είδους13

διακρίσεων2213 Ωστόσο13 εκτός13 από13 προσαρμοσμένες13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 νέοι13

θίασοι2313 ανέβασαν13 πειραματικά13 έργα13 υψηλών13 προδιαγραφών13 που13 ενέπλεξαν13 τους13

θεατές13 τους13 (ειδικά13 συγκεκριμένων13 κοινοτήτων)13 σε13 κοινωνικο-shy‐πολιτικά13 θέματα13

αποβλέποντας13 σε13 μια13 θεραπεία13 του13 συλλογικού13 τραύματος13 των13 επιζησάντων13 του13

απαρτχάιντ13 θυμάτων13 όσο13 και13 θυτών13 Απώτερος13 στόχος13 τους13 η13 απόδοση13 μέσω13

θεάτρου13 μιας13 laquoαποκαταστατικής13 δικαιοσύνηςraquo13 (laquorestorative13 justiceraquo)13 και13 η13 επανένταξη13

όλων13 στην13 κοινωνία13 αλλά13 ειδικότερα13 η13 αποκατάσταση13 της13 αξιοπρέπειας13 των13

θυμάτων2413 13

Το13 παράδειγμα13 ωστόσο13 στο13 οποίο13 θα13 αναφερθώ13 συγκεκριμένα13 και13 συνιστά13

ανάδειξη13 του13 επιτελεστικού13 χαρακτήρα13 της13 laquoεκδίκησης13 ως13 συγχώρεσηςraquo13 είναι13 μια13

παράσταση13 βασισμένη13 στην13 αισχύλεια13 Ορέστεια13 παράσταση13 που13 ταξίδεψε13 και13 εκτός13

Νοτίου13 Αφρικής13 με13 τίτλο13 Molora13 (Τέφρα13 2003)13 της13 σκηνοθέτιδας13 και13 συγγραφέα13 Yael13

Classics13 in13 Post-shyColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813 η13 μετάφραση13 των13 αρχαιοελληνικών13 κειμένων13 στην13 αγγλική13 γλώσσα13 συνδέθηκε13 με13 την13 αποικιοκρατική13 κυριαρχία13 που13 συμπεριελάμβανε13 την13 κατάργηση13 των13 άλλων13 γλωσσών13 (σ13 305)13 για13 να13 καταλήξει13 ότι13 το13 σκηνικό13 μπόλιασμα13 των13 αρχαιοελληνικών13 τραγωδιών13 με13 τοπικές13 γλώσσες13 τόσο13 στην13 Αφρική13 όσο13 και13 σε13 προηγμένες13 δυτικές13 χώρες13 που13 όμως13 υπέστησαν13 την13 κυριαρχία13 ξένων13 (πχ13 Ιρλανδία)13 οδήγησε13 στο13 να13 επαναπροσδιοριστούν13 τόσο13 τα13 κλασικά13 κείμενα13 όσο13 και13 η13 έννοια13 της13 μεταndashαποικιοκρατίας13 (σ13 328)13 13 2113 Μέσω13 του13 αρχαιοελληνικού13 υλικού13 συγγραφείς13 και13 σκηνοθέτες13 προσπάθησαν13 να13 πιστοποιήσουν13 τα13 κοινά13 στοιχεία13 μέσω13 των13 οποίων13 διαφορετικοί13 πολιτισμοί13 και13 πολιτικές13 ιστορίες13 μπορούν13 να13 βρεθούν13 σε13 διάλογο13 αλλά13 και13 να13 επιβεβαιωθεί13 η13 πολιτισμική13 υβριδικότητα13 της13 Νοτιο-shy‐αφρικανικής13 ταυτότητας13 Κάτι13 ανάλογο13 συνέβη13 και13 με13 την13 υποδοχή13 του13 αρχαιοελληνικού13 δράματος13 από13 τους13 λαούς13 της13 Καραϊβικής13 όπου13 ο13 νομπελίστας13 συγγραφέας13 Derek13 Walcott13 υποστήριξε13 την13 άποψη13 ότι13 υπάρχει13 αντιστοιχία13 μεταξύ13 του13 νησιωτικού13 συμπλέγματος13 της13 Καραϊβικής13 και13 της13 αρχαίας13 κοινής13 κουλτούρας13 της13 Ανατολικής13 Μεσογείου13 που13 είχε13 επίσης13 θαλάσσια13 προέλευση13 καταλήγοντας13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 αυτός13 δεν13 υπήρξε13 δυτικοποιημένος13 Ευρωπαϊκός13 Για13 μια13 πλήρη13 παρουσίαση13 της13 σχέσης13 καραϊβικής13 και13 αφρικανικής13 κουλτούρας13 της13 μετα-shy‐αποικιοκρατικής13 εποχής13 με13 το13 αρχαιοελληνικό13 δράμα13 βλ13 Lorna13 Hardwick13 laquoGreek13 Drama13 and13 Anti-shy‐Colonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13 Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213 2213 Αποκορύφωμα13 ίσως13 αυτού13 αποτελεί13 η13 παράσταση13 Mamma13 Medea13 (2002)13 του13 Βέλγου13 Tom13 Lanoye13 που13 μεταφράζει13 ο13 ποιητής13 Antjie13 Krog13 χρησιμοποιώντας13 πλήθος13 διαλέκτων13 και13 στην13 οποία13 Ιάσων13 και13 Μήδεια13 σκοτώνουν13 ο13 καθένας13 από13 ένα13 τους13 παιδί13 καταλύοντας13 τις13 διακρίσεις13 μεταξύ13 άντρα13 και13 γυναίκας13 μεταξύ13 φυλών13 συζύγων13 πολιτισμένων13 και13 βαρβάρων13 Για13 την13 παράσταση13 αυτή13 αλλά13 και13 άλλες13 εμπνευσμένες13 από13 το13 αρχαίο13 δράμα13 που13 ανέβηκαν13 στην13 Νότια13 Αφρική13 βλ13 Betine13 van13 Zyl13 Smit13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13 and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 ειδικά13 σ13 375-shy‐37613 13 2313 Όπως13 η13 ομάδα13 laquoMina13 Naweraquo13 (στα13 ζουλού13 σημαίνει13 laquoΕγώ13 κι13 εσύraquo)13 του13 Themba13 Lonzi13 στο13 Κέηπ13 Τάουν13 ή13 η13 ομάδα13 laquoVictory13 Sonqoba13 Theatre13 Companyraquo13 υπό13 τη13 διεύθυνση13 του13 Bongani13 Linda13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 2413 Βλ13 σχετικά13 Stephanie13 Marlin-shy‐Curiel13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813 και13 ειδικά13 27613 TRC13 είναι13 τα13 αρχικά13 της13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commission13 ενώ13 TfD13 εκείνα13 του13 Theatre13 of13 Development13 όπως13 ονομάστηκαν13 τα13 έργα13 που13 απέβλεπαν13 στη13 θεραπεία13 της13 κοινότητας13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 7: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 124

Farber2513 Ο13 σκηνικός13 χώρος13 ένα13 είδος13 ανοιχτού13 δικαστηρίου13 παραπέμπει13 ευθέως13 σε13

εκείνον13 των13 αιθουσών13 όπου13 γίνονταν13 οι13 ακροάσεις13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13

Συμφιλίωσης13 σε13 δύο13 τραπέζια13 αντικριστά13 κάθονται13 ο13 θύτης13 (η13 λευκή13 Κλυταιμνήστρα)13

και13 το13 θύμα13 (η13 μαύρη13 Ηλέκτρα)middot13 στο13 βάθος13 είναι13 τοποθετημένες13 οι13 έξι13 καρέκλες13 του13

ακροατηρίουndashΧορού13 που13 αποτελείται13 από13 γυναίκες13 της13 φυλής13 Xhosa13 και13 οι13 οποίες13

εκτός13 από13 την13 επιτέλεση13 των13 χορικών13 στη13 διάλεκτό13 τους13 με13 συνοδεία13 ιθαγενών13

μουσικών13 οργάνων13 θα13 αναλάβουν13 στο13 τέλος13 κρίσιμο13 παρεμβατικό13 ρόλο13 πείθοντας13 την13

Ηλέκτρα13 να13 ακολουθήσει13 το13 παράδειγμα13 του13 Ορέστη13 και13 να13 συγχωρέσει13 και13 αυτή13 όπως13

εκείνος13 τη13 μητέρα13 τους13 Ένας13 χορός-shy‐κοινό13 (αντικαθρέφτισμα13 του13 πραγματικού13 κοινού)13

που13 αναλαμβάνει13 ρόλο13 παρεμβατικό13 υπέρ13 της13 αναίμακτης13 κάθαρσης13 επικυρώνοντας13

έτσι13 και13 το13 έργο13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Στο13 μεταξύ13 η13

Κλυταιμνήστρα13 έχει13 αποδεχθεί13 σταδιακά13 την13 ενοχή13 της13 ενώ13 σε13 περιοδικές13 αναλήψεις13

αναπαριστάνονται13 τα13 βασανιστήρια13 που13 έκανε13 στην13 Ηλέκτρα13 προσπαθώντας13 να13 της13

αποσπάσει13 τον13 τόπο13 όπου13 αυτή13 είχε13 φυγαδεύσει13 τον13 Ορέστη13 mdash13 βασανιστήρια13

πανομοιότυπα13 με13 εκείνα13 που13 χρησιμοποιούσε13 η13 Ασφάλεια13 του13 καθεστώτος13 του13

απαρτχάιντ13 κατά13 των13 μαύρων13 και13 τα13 οποία13 αποκαλύφθηκαν13 κατά13 τις13 ακροάσεις13 της13

Επιτροπής13

Σε13 αντίθεση13 με13 τα13 παραδείγματα13 του13 κρητικού13 αντιπεπονθότος13 που13 έλαβαν13

χώρα13 εντός13 της13 αίθουσας13 του13 δικαστηρίου13 η13 αίθουσα13 ακροάσεων13 που13 αναπαριστά13 η13

σκηνή13 της13 Molora13 γίνεται13 τόπος13 απόδοσης13 δικαιοσύνης13 μέσω13 συγχώρεσης13 και13

συμφιλίωσης13 κατάργησης13 του13 μηχανισμού13 της13 εκδίκησης13 και13 πρώτιστα13 της13

αυτοδικίας13 Εδώ13 ο13 τόπος13 δρα13 ως13 πηγή13 δράσης13 που13 επιβάλλει13 στα13 δρώντα13 την13

προδιαγεγραμμένη13 λειτουργία-shy‐εντολή13 του13 συνδιαλεγόμενος13 ευθέως13 με13 το13 πολιτικο-shy‐

κοινωνικό13 ζητούμενο13 Θα13 πρέπει13 να13 σημειωθεί13 ότι13 η13 χωροταξική13 διευθέτηση13 της13

laquoαίθουσαςraquo13 με13 την13 απουσία13 της13 έδρας13 των13 δικαστών13 ως13 τρίτης13 ουδέτερης13 δύναμης13

που13 θα13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 σηματοδοτεί13 εξ13 αρχής13 το13 νόημα13 του13 συγκεκριμένου13

τόπου13 ως13 πηγής13 δράσης13 του13 επιδιωκόμενου13 στόχου13 της13 συμφιλίωσης13 Ταυτόχρονα13 η13

laquoσκηνή-shy‐αίθουσαraquo13 περιβάλλεται13 διττά13 από13 τους13 πολίτες-shy‐κριτές13 αφού13 απέναντι13 στις13

καρέκλες13 του13 κοινού13 βρίσκονται13 οι13 καρέκλες13 του13 Χορού13 13

Μια13 ανάλογη13 διάταξη13 που13 καταργεί13 την13 ιδεολογικά13 φορτισμένη13 θεσμική13

χωροταξία13 του13 δικαστηρίου13 2613 εφάρμοσε13 ο13 Θεόδωρος13 Τερζόπουλος13 στο13 ανέβασμα13 του13

2513 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Grahamstown13 National13 Festival13 of13 Arts13 και13 στη13 συνέχεια13 στο13 Γιοχάνεσμπουργκ13 Το13 κείμενο13 εκδόθηκε13 πέντε13 χρόνια13 αργότερα13 Yael13 Farber13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 παρουσίαση13 του13 έργου13 βλ13 Van13 Zyl13 Smit13 laquoOrestes13 and13 the13 TRCraquo13 ειδικότερα13 σ13 124-shy‐13213 13 2613 Για13 την13 παγιωμένη13 χωροταξική13 διευθέτηση13 των13 δικαστηρίων13 και13 τη13 σχέση13 της13 με13 την13 ιδεολογία13 που13 τη13 διέπει13 βλ13 Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 σ13 29-shy‐3013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 8: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 125

έργου2713 του13 Χάινερ13 Μύλλερ13 Μάουζερ2813 Με13 απούσες13 τις13 όποιες13 σκηνικές13 οδηγίες13 ως13 προς13

τη13 διάρθρωση13 του13 χώρου13 ο13 Τερζόπουλος13 τοποθετεί13 στις13 κορυφές13 μίας13 τάφρου13 όπου13

βρίσκονται13 οι13 κατηγορούμενοι13 τους13 δικάζοντες13 ή13 κρίνοντες13 ενώ13 κατά13 μήκος13 των13 δύο13

πλευρών13 τοποθετούνται13 αντικριστά13 οι13 θεατές13 πλαισιώνοντας13 τους13 κατηγορούμενους13

Πρόκειται13 για13 μια13 μορφή13 λαϊκού13 δικαστηρίου13 όπου13 εφαρμόζεται13 η13 δικαιοσύνη13 εκείνη13

που13 καταδικάζει13 τόσο13 τη13 λιγοψυχία13 όσο13 και13 τον13 υπερβάλλοντα13 ζήλο13 απέναντι13 στον13

εχθρό13 μια13 δικαιοσύνη13 laquoαντινομικήraquo13 εκτός13 του13 κρατικού13 μηχανισμού13 όπως13 θα13 έλεγε13 ο13

Φουκώ13 αλλά13 εξίσου13 βίαιη13 και13 εκδικητική13 απέναντι13 στις13 παραλείψεις13 των13 εντολών13 του13

Κόμματος13 Το13 όλο13 προαναφερθέν13 σκηνικό13 τοποθετείται13 δε13 πάνω13 στη13 σκηνή13 του13

θεάτρου13 ενώ13 τις13 θέσεις13 της13 πλατείας13 έχουν13 καταλάβει13 φωτογραφίες13 Ελλήνων13

αγωνιστών13 της13 Εθνικής13 Αντίστασης13 που13 μοιάζει13 να13 συμμετέχουν13 ως13 θεατές13 στην13 όλη13

διαδικασία13 αλλά13 που13 ταυτόχρονα13 ως13 πρόσωπα13 μια13 εθνικής13 αφήγησης13 λειτουργούν13

διαχρονικά13 και13 διατοπικά13 (σε13 σχέση13 με13 τον13 δραματικό13 χώρο)2913 Έτσι13 το13 πραγματικό13

εισβάλλει13 στο13 θεατρικό13 υπερκαθορίζοντάς13 το13 Για13 άλλη13 μια13 φορά13 η13 διάρθρωση13 του13

χώρου13 τον13 καθιστά13 πηγή13 δράσης13 του13 είδους13 δικαιοσύνης13 που13 αποδίδεται13 ενώ13

ταυτόχρονα13 θέατρο13 και13 laquoδικαστήριοraquo13 διαπλέκονται13 και13 ταυτίζονται13 σε13 έναν13 και13 τον13

αυτό13 τόπο13 13

Παρόλα13 αυτά13 το13 θέατρο13 από13 αρχαιοτάτων13 χρόνων13 αναπαριστά13 τη13 βίαιη13

εκδίκηση13 οι13 αρχαιοελληνικές13 τραγωδίες13 η13 αναγεννησιακή13 δραματουργία13 το13 σύγχρονο13

θέατρο13 σφύζουν13 από13 βίαιες13 πράξεις13 εκδίκησης13 συχνά13 πολύ13 βιαιότερες13 από13 την13 αιτία13

που13 τις13 προκαλεί13 Και13 αν13 η13 αρχαία13 τραγωδία13 τις13 επιτελούσε13 εκτός13 σκηνής13 το13

ελισαβετιανό13 θέατρο13 και13 ειδικά13 η13 αποκαλούμενη13 ιακωβίνικη13 laquoτραγωδία13 εκδίκησηςraquo13 ή13

laquoτραγωδία13 του13 αίματοςraquo3013 αλλά13 και13 η13 δραματουργία13 του13 τέλους13 του13 20ού13 αιώνα13 mdashη13

Σάρα13 Κέιν13 ή13 ο13 Μάρτιν13 Μακ13 Ντόνα13 είναι13 από13 τα13 αντιπροσωπευτικά13 παραδείγματαmdash13

απαιτούν13 την13 ορατή13 σκηνική13 επιτέλεση13 βιαιοτήτων13 που13 αγγίζουν13 συχνά13 τα13 θεάματα13

των13 ρωμαϊκών13 αμφιθεάτρων3113 Η13 πρόσληψη13 της13 βίας13 από13 τους13 θεατές13 τού13 τότε13 και13 του13

2713 Η13 παράσταση13 ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άττις13 στη13 μετάφραση13 της13 Ελένης13 Βαροπούλου13 και13 σκηνοθεσία13 του13 Θεόδωρου13 Τερζόπουλου13 τη13 θεατρική13 περίοδο13 2009-shy‐201013 και13 συνεχίστηκε13 την13 επόμενη13 χρονιά13 Την13 πρώτη13 χρονιά13 τον13 ρόλο13 των13 Κριτών13 στην13 παράσταση13 ερμήνευαν13 ο13 ίδιος13 ο13 σκηνοθέτης13 και13 η13 αγωνίστρια13 του13 ΕΛΑΣ13 Μαρία13 Μπέικου13 η13 οποία13 απεβίωσε13 κατά13 την13 επανάληψη13 των13 παραστάσεων13 την13 επόμενη13 χρονιά13 13 2813 Heiner13 Muumlller13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 200913 σ13 43-shy‐7113 2913 Για13 μια13 αναλυτικότερη13 προσέγγιση13 της13 λειτουργίας13 των13 φωτογραφιών13 στην13 παράσταση13 αυτή13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 13 3013 Βλ13 για13 παράδειγμα13 Margot13 Heinemann13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 19013 3113 Για13 τη13 σχέση13 κλασικού13 θεάτρου13 και13 ρωμαϊκού13 αμφιθεάτρου13 βλ13 μεταξύ13 άλλων13 James13 Harley13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 41-shy‐4813

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 9: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 126

σήμερα3213 παραμένει13 ένα13 ενδιαφέρον13 θέμα13 που13 ίσως13 δεν13 είναι13 άσχετο13 με13 την13 έννοια13 της13

laquoκαθημερινήςraquo13 ή13 laquoσυμβολικής13 βίαςraquo13 για13 την13 οποία13 μίλησε13 ο13 Bourdieu13 ή13 με13 εκείνη13 του13

laquoτρόμου13 ως13 κάτι13 σύνηθεςraquo13 που13 εισήγαγε13 ο13 Benjamin3313 Στην13 περίπτωση13 της13 βίας13 και13 της13

εκδίκησης13 το13 κοινωνικό13 είναι13 άμεσα13 συνυφασμένο13 με13 το13 θεατρικό13 13

laquoΑφού13 ούτε13 στη13 γη13 ούτε13 στην13 κόλαση13 υπάρχει13 δίκιο13 θα13 ικετέψουμε13 τον13 ουρανό13

και13 όλους13 τους13 θεούς13 να13 στείλουν13 τη13 θεά13 εκδίκησηraquo3413 λέει13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 στην13

ομώνυμη13 και13 πλέον13 αιματοβαμμένη13 τραγωδία13 του13 Σαίξπηρ13 (1589-shy‐90)13 Δύο13 χρόνια13 πριν13

ο13 κεντρικός13 ήρωας13 Ιερώνυμος13 της13 Ισπανικής13 Τραγωδίας13 (1587)13 του13 Τόμας13 Κυντ13 λίγο13

πριν13 προβεί13 στην13 αυτοδικία13 προκειμένου13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 για13 την13 άδικη13

δολοφονία13 του13 γιου13 του13 Οράτιου13 θα13 εμψυχώσει13 τον13 εαυτό13 του13 λέγοντας13 κατrsquo13 ιδίαν13

laquoΙερώνυμε13 πρέπει13 οπωσδήποτε13 να13 εκδικηθείς13 Το13 δίχτυ13 απλώθηκε13 της13 τρομερής13

εκδίκησης13 Εμπρός13 Ιερώνυμε13 κυνήγα13 την13 εκδίκηση13 Γιατί13 δεν13 μένει13 τίποτα13 παρά13 η13 πράξη13

της13 εκδίκησηςraquo3513 13

Και13 στις13 δύο13 περιπτώσεις13 η13 ατιμωρησία13 και13 η13 απόγνωση13 απέναντι13 στην13

εγκληματική13 πράξη13 ζητεί13 επιμόνως13 εκδίκηση13 Και13 τα13 δραματικά13 πρόσωπα13 την13

παίρνουν13 ανταποδίδοντας13 το13 έγκλημα13 με13 αυτοδικία13 κι13 αν13 ο13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 διαθέτει13

την13 κατάλληλη13 εξουσία13 για13 να13 προβεί13 σε13 αυτοδικία13 ο13 Ιερώνυμος13 που13 μάταια13

προσπαθεί13 να13 προσεγγίσει13 τον13 βασιλιά13 για13 να13 αιτηθεί13 σε13 αυτόν13 την13 ανεύρεση13 και13

τιμωρία13 των13 δολοφόνων13 του13 γιου13 του13 καταστρώνει13 την13 εκδίκησή13 του13 μέσω13 του13 ίδιου13

του13 μηχανισμού13 του13 θεάτρου13 δηλαδή13 ανεβάζοντας13 θεατρική13 παράσταση13 στη13 βασιλική13

Αυλή13 όπου13 ως13 ηθοποιοί13 συμμετέχουν13 και13 οι13 δολοφόνοι13 του13 γιού13 του13 τους13 οποίους13 θα13

δολοφονήσει13 ως13 δραματικά13 πρόσωπα13 του13 θεάτρου13 που13 laquoπαίζεταιraquo13 μέσα13 στο13 θέατρο13 η13

δολοφονία13 που13 προβλέπεται13 από13 το13 δραματικό13 κείμενο13 θα13 οδηγήσει13 στην13 πραγματική13

δολοφονία13 των13 ενόχων13 στην13 υλοποίηση13 δηλαδή13 της13 αντεκδίκησης13 μέσω13 του13

τελετουργικού13 στησίματος13 μιας13 περφόρμανς13 Έτσι13 όμως13 η13 Αυλή13 του13 βασιλιά13 τόπος13

θεάτρου13 mdashήτοι13 κυματοθραύστης13 της13 βίας13 όπως13 ήδη13 αναφέρθηκεmdash13 αλλά13 και13 νόμιμος13

3213 Για13 κάποιες13 σύγχρονες13 παραστάσεις13 που13 υιοθετούν13 ανάλογα13 ρεαλιστική13 ή13 συμβολική13 αναπαράσταση13 της13 βίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 1513 Μαρτίου13 200913 σ13 2513 13 3313 Pierre13 Bourdieu13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστημονική13 θεώρηση13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 Βλ13 επίσης13 Slavoj13 Žižek13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 σ13 2213 και13 203middot13 Michael13 Taussing13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 ο13 οποίος13 αναφέρει13 και13 υιοθετεί13 τον13 όρο13 του13 Benjaminmiddot13 Nancy13 ScheperndashHughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 σ13 7-shy‐3013 Επίσης13 για13 τις13 διαφορετικές13 μορφές13 βίας13 που13 υφίσταται13 ο13 άνθρωπος13 ήδη13 από13 τη13 γέννησή13 του13 βλ13 Roger13 Dadoun13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 3413 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Τίτος13 Ανδρόνικος13 μτφ13 Γιώργος13 Δεπάστας13 όπως13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 του13 Εθνικού13 Θεάτρου13 σε13 σκηνοθεσία13 Άντζελας13 Μπρούσκου13 και13 παρατίθεται13 αποσπασματικά13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 (πρώτη13 παράσταση13 1642010)13 3513 Τόμας13 Κυντ13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 313 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 σκηνοθεσία13 Κατερίνα13 Ευαγγελάτου13 (πρώτη13 παράσταση13 1542010)13 σ13 10413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 10: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 127

τόπος13 όπου13 αναμένεται13 να13 αποδοθεί13 ματαίως13 η13 θεσμοθετικά13 καθοριζόμενη13 δικαιοσύνη13

γίνεται13 τόπος13 επιτέλεσης13 της13 εκδικητικής13 πράξης13 που13 αποκτά13 αξία13 αποκατάστασης13 της13

φυσικής13 τάξης13 αλλά13 και13 κάθαρσης13 Κάτι13 αντίστοιχο13 με13 την13 άσκηση13 της13 κρητικής13

βεντέτας13 εντός13 του13 δικαστηρίου13 ο13 τόπος13 αποκαλύπτεται13 ως13 η13 πηγή13 δράσης13 που13 όχι13

μόνον13 υποκινεί13 αλλά13 και13 ως13 εκ13 της13 φύσεώς13 του13 laquoνομιμοποιείraquoτο13 δρων13 υποκείμενο13 να13

προβεί13 στην13 αυτοδικία13 απονομή13 δικαιοσύνης13

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Αντικείμενο13 της13 εκδίκησης13 13

Στη13 σύγχρονη13 δημοκρατία13 η13 ατιμωρησία13 των13 ένοχων13 αρχόντων13 προκαλεί13 τη13 λαϊκή13

οργή13 που13 ζητά13 εκδίκηση13 συνθήματα13 που13 ακούστηκαν13 στο13 παρελθόν13 από13 διαδηλωτές13

όπως13 το13 laquoνα13 καεί13 η13 Βουλήraquo13 σημαίνουν13 τη13 μεταφορική13 καταστροφή13 ενός13 τόπου13 εντός13

του13 οποίου13 επωάστηκαν13 από13 τους13 εκπροσώπους13 και13 κυβερνώντες13 άδικες13 πράξεις13 οι13

οποίες13 έμειναν13 ατιμώρητες13 από13 τον13 θεσμό13 εκείνο13 που13 αναμένεται13 να13 αποφασίσει13 την13

απονομή13 δικαιοσύνης13 για13 τα13 δεινά13 της13 χώρας13 και13 των13 πολιτών13 Ο13 τόπος-shy‐Βουλή13

συμφύρει13 μεταφορικά13 σε13 ένα13 νόημα13 τόσο13 τους13 διαπράξαντες13 αδικίες13 όσο13 και13 αυτούς13

που13 κωλυσιεργούν13 στην13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 αναγόμενος13 για13 την13 τρέχουσα13 λαϊκή13

συνείδηση13 σε13 τόπο13 συνομωσίας13 και13 συγκάλυψης13 Ο13 τόπος13 αποκτά13 συμβολική13 διάσταση13

πέραν13 αυτής13 που13 έχει13 θεσμικά13 μετατρεπόμενος13 σε13 ένοχο13 δρων13 που13 υφίσταται13 τη13

λεκτική13 έστω13 εκδικητικότητα13 των13 πολιτών13 αντί13 των13 πραγματικών13 ενόχων13 13

Στην13 Ισπανική13 Τραγωδία13 του13 Κυντ13 υπάρχει13 ένα13 πρόσωπο13 που13 εμφανίζεται13

ελάχιστα13 αλλά13 και13 εξίσου13 ελάχιστα13 απασχολεί13 τους13 μελετητές13 ενώ13 συχνά13 παραλείπεται13

από13 τη13 σκηνική13 διανομή13 πρόκειται13 για13 την13 Ιζαμπέλα13 μητέρα13 του13 δολοφονημένου13

Οράτιου13 και13 σύζυγο13 του13 εκδικητή13 Ιερώνυμου13 Αυτή13 αντιδρώντας13 στην13 οικτρή13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 που13 βρίσκεται13 κρεμασμένος13 και13 μαχαιρωμένος13 στον13 κήπο13 του13

σπιτιού13 τους13 από13 άγνωστους13 μέχρι13 στιγμής13 δολοφόνους13 και13 ενώ13 ο13 Ιερώνυμος13

καταστρώνει13 προσεκτικά13 το13 σχέδιο13 εκδίκησής13 του13 που13 μόλις13 περιγράψαμε13 εμφανίζεται13

στη13 σκηνή13 και13 πριν13 μαχαιρωθεί13 λέει13

Αφού13 ο13 βασιλιάς13 δε13 νιώθει13 ούτε13 ευσέβεια13 ούτε13 οίκτο13 ώστε13 να13 αποδώσει13 δικαιοσύνη13 ή13 έστω13 να13 μας13 συμπονέσει13 13 εγώ13 η13 ίδια13 θα13 εκδικηθώ13 αυτό13 το13 μέρος13 όπου13 μrsquo13 αυτόν13 τον13 τρόπο13 έσφαξαν13 τον13 λατρευτό13 μου13 γιο13 Να13 πέσουν13 κάτω13 αυτά13 τα13 μισητά13 κλαδιά13 ετούτου13 του13 μοιραίου13 πεύκου13 κάτω13 να13 πέσουν13 Ιζαμπέλα13 σκίσrsquo13 τα13 Δε13 θrsquo13 αφήσω13 ούτε13 μία13 ρίζα13 μίσχο13 ή13 δέντρο13 13 ούτε13 ένα13 κλαδάκι13 ένα13 άνθος13 ή13 ένα13 φύλλο13 όχι13 ούτε13 ένα13 χόρτο13 σrsquo13 αυτόν13 τον13 κήπο13 της13 συνομωσίας13 Καταραμένη13 συνομωσία13 για13 τη13 δυστυχία13 μου13 Νά13 rsquoναι13 για13 πάντα13 άκαρπος13 αυτός13 ο13 κήπος13

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 11: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 128

άγονη13 γη13 καταραμένος13 όποιος13 σκέφτεται13 να13 τον13 ξαναφυτέψει3613

Το13 διεκφραστικό13 αποτέλεσμα13 της13 συγκεκριμένης13 γλωσσικής13 πράξης13 θα13 πρέπει13 να13 γίνει13

ορατό13 επί13 σκηνής13 Η13 εκδικητική13 μανία13 της13 Ιζαμπέλας13 κατά13 του13 τόπου13 που13 απλά13

φιλοξένησε13 την13 άδικη13 δολοφονία13 του13 γιου13 της13 η13 πλήρης13 καταστροφή13 του13 με13 την13

πεποίθηση13 ταυτόχρονα13 ότι13 μόνη13 αυτή13 δρα13 κατά13 των13 δολοφόνων13 αφού13 λέει13 πριν13

στρέψει13 στο13 τέλος13 το13 μαχαίρι13 εναντίον13 της13 laquoΚανείς13 δεν13 κάνει13 τίποτα13 εκτός13 από13 μέναraquo13

αγνοώντας13 τις13 μυστικές13 κινήσεις13 του13 άντρα13 της13 καθιστά13 τον13 κήπο13 το13 κυριολεκτικό13

αντικείμενο13 του13 αντιπεπονθότος13 Τηρουμένων13 των13 αναλογιών13 κάτι13 ανάλογο13 με13 αυτό13

που13 επιβάλλει13 και13 ο13 κώδικας13 της13 κρητικής13 βεντέτας13 αν13 η13 τιμωρία13 του13 ίδιου13 του13 φονιά13

είναι13 αδύνατη13 τότε13 η13 εκδίκηση13 θα13 γίνει13 στο13 πρόσωπο13 ενός13 στενού13 συγγενούς13 τού13

δράστη3713 Για13 την13 Ιζαμπέλα13 ο13 κήπος13 αφενός13 προσωποποιείται13 μεταφορικά13 σε13

παρόντα13 στον13 φόνο13 και13 μη13 αντιδρώντα13 παράγοντα13 άρα13 αποτελεί13 συνένοχο13 αφετέρου13

μετωνυμικά13 συμμετέχει13 στην13 πράξη13 λόγω13 συνάφειάς13 του13 με13 το13 έγκλημα13 Και13 στις13 δύο13

εκδοχές13 καθίσταται13 ικανός13 να13 αναχθεί13 σε13 αντικείμενο13 αντεκδίκησης13 σε13 βαθμό13 πλήρους13

εξαφάνισης13 ακόμη13 και13 των13 αναπαραγωγικών13 του13 δυνατοτήτων13 laquoΝά13 rsquoναι13 για13 πάντα13

άκαρπος13 []13 άγονη13 γηraquo13 Η13 Ιζαμπέλα13 υπερβαίνει13 εκ13 πρώτης13 όψεως13 τα13 όρια13 της13

laquoαναλογίαςraquo13 στην13 εκδίκησή13 της13 όπως13 τα13 ορίζει13 η13 κρητική13 βεντέτα13 Υπό13 μία13 άλλη13

οπτική13 ωστόσο13 τα13 τηρεί13 αφού13 η13 ηλικία13 αλλά13 και13 η13 προαποφασισμένη13 αυτοκτονία13 της13

εξαλείφουν13 τη13 συνέχεια13 και13 του13 δικού13 της13 γένους13 13

Με13 ανάλογο13 τρόπο13 η13 ίδια13 η13 Βουλή13 αποτελεί13 αντικείμενο13 εκδίκησης13

αντιμετωπιζόμενη13 laquoως13 όλονraquo13 χωρίς13 διακρίσεις13 Η13 εκδικητική13 μανία13 στρέφεται13 κατά13

πάντων13 των13 εισερχομένων13 ή13 εξερχομένων13 βουλευτών3813 οι13 οποίοι13 διαπομπεύονται13

αδιακρίτως13 και13 ανεξάρτητα13 από13 τη13 δεδηλωμένη13 πρόθεση13 ψήφου13 τους13 σε13 μνημονιακές13 ή13

άλλες13 νομοθετήσεις13 (όπως13 η13 βουλευτής13 του13 ΚΚΕ)13 από13 το13 ανώνυμο13 πλήθος13 η13 συνάφειά13

τους13 με13 τον13 χώρο13 αρκεί13 υπερκαθορίζονται13 από13 αυτόν13 το13 τι13 ψήφισαν13 ή13 θα13 ψηφίσουν13

δεν13 αφορά13 πλέον13 κανένα3913 Δεν13 είναι13 τυχαίο13 ότι13 η13 laquoεκδίκησηraquo13 στρέφεται13 και13 κατά13

συγγενικών13 των13 βουλευτών13 προσώπων13 ανεξάρτητα13 του13 προσωπικού13 τους13 κύρους13 σε13

3613 Στο13 ίδιο13 Πράξη13 Δrsquo13 σκ13 213 σ13 10213 13 3713 Ξυριτάκης13 Λόγω13 τιμής13 σ13 2413 3813 Γιώργος13 Χρ13 Παπαχρήστου13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 13 3913 Βλ13 την13 έκπληξη13 που13 προκάλεσε13 mdashστα13 επεισόδια13 που13 έγιναν13 στη13 Ρόδο13 κατά13 τον13 εορτασμό13 της13 επανένωσης13 της13 Δωδεκανήσουmdash13 το13 γεγονός13 ότι13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 βρισκόταν13 και13 η13 βουλευτής13 Μίκα13 Ιατρίδη13 η13 οποία13 λόγω13 του13 laquoόχιraquo13 που13 ψήφισε13 στο13 δεύτερο13 μνημόνιο13 είχε13 διαγραφεί13 από13 τη13 ΝΔ13 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Είναι13 ίσως13 ενδιαφέρον13 και13 αποκαλυπτικό13 ότι13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 αποχώρησαν13 οι13 πολιτικοί13 ενώ13 έμειναν13 στην13 εξέδρα13 των13 επισήμων13 οι13 στρατιωτικές13 και13 εκκλησιαστικές13 αρχές13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 12: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 129

άλλους13 τομείς13 όπως13 αυτός13 της13 τέχνης4013 Οιοσδήποτε13 έχει13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 γίνεται13

αντικείμενο13 εκδίκησης13 13

13 13 Όταν13 ο13 Ναρσίς13 ο13 έμπιστος13 του13 Νέρωνα13 στον13 Βρεταννικό4113 του13 Ρακίνα13 εξέρχεται13

του13 παλατιού13 δέχεται13 τη13 θανατηφόρα13 επίθεση13 του13 εξαγριωμένου13 πλήθους13 το13 οποίο13

εκδικείται13 στο13 πρόσωπό13 του13 την13 απαρχή13 και13 μόνο13 των13 φρικαλεοτήτων13 του13

αυτοκράτορά13 του13 και13 των13 ραδιουργιών13 του13 παλατιού13 Το13 πρόσωπο13

υπερπροσδιορίζεται13 από13 τον13 τόπο13 13

13 13 Στον13 αντίποδα13 της13 Βουλής13 θεσμοθετημένου13 χώρου13 και13 συμβόλου13 της13

Κοινοβουλευτικής13 (Αντιπροσωπευτικής)13 Δημοκρατίας13 όπου13 όμως13 πλέον13 έχει13

υποβιβαστεί13 στη13 λαϊκή13 συνείδηση13 ως13 τόπος13 που13 φιλοξενεί13 laquoδιεφθαρμένους13

πολιτικούςraquo4213 αντιπαρατίθεται13 ο13 laquoχώρος13 της13 Πλατείας13 Συντάγματοςraquo13 ένας13 τόπος13

laquoάμεσης13 δημοκρατίαςraquo13 που13 φιλοξενεί13 τους13 laquoΑγανακτισμένουςraquo13 ανοργάνωτους13 μεν13 και13

εν13 πολλοίς13 (τουλάχιστον13 στην13 αρχή)13 δρώντες13 ως13 ξεχωριστές13 ατομικότητες13 πολίτες13 που13

λειτουργούν13 όμως13 ως13 μία13 οντότητα13 υπό13 καθεστώς13 μιας13 laquoσυγκρουσιακής13 συναίνεσηςraquo13

[conflictual13 consensus]13 όπως13 υποστηρίζει13 ο13 Hager4313 Αυτό13 που13 ενώνει13 ωστόσο13 και13

αυτούς13 είναι13 στην13 ουσία13 ο13 τόπος13 ο13 οποίος13 τους13 υπερκαθορίζει13 (laquoΟι13 Αγανακτισμένοι13 της13

Πλατείας13 Συντάγματοςraquo)13 τόσο13 λεκτικά13 όσο13 και13 οντολογικά13 η13 Πλατεία13 συνιστά13 το13

πραγματικό13 συλλογικό13 δρων13 που13 αντιπαρατίθεται13 σε13 εκείνο13 της13 Βουλής13 Ο13

θεσμοποιημένος13 τόπος13 ενάντια13 στον13 θεσμοθετημένο13 τόπο13 σε13 αντιφωνική13 δυναμική13

Υπό13 αυτή13 την13 έννοια13 οι13 laquoδραματουργίες13 της13 διαμαρτυρίαςraquo13 [dramaturgies13 of13 protest]4413

της13 Πλατείας13 αφενός13 και13 οι13 laquoδραματουργίες13 θεσμοθέτησηςraquo13 που13 διαδραματίζονται13

εντός13 Βουλής13 αφετέρου13 εικονοποιούν13 αντιμαχόμενα13 δρώντα13 μιας13 δραστικής13 ή13

4013 Το13 laquoγιαούρτωμαraquo13 που13 δέχτηκε13 ο13 Γιώργος13 Νταλάρας13 σε13 δωρεάν13 συναυλία13 του13 προξένησε13 εύλογες13 απορίες13 Από13 ότι13 φαίνεται13 όμως13 από13 τα13 συνθήματα13 που13 καταγράφηκαν13 στο13 Indymedia13 την13 ιστοσελίδα13 των13 αντιεξουσιαστών13 ή13 κοινωνικών13 αναρχικών13 αυτά13 που13 κυριάρχησαν13 έμοιαζαν13 να13 απευθύνονται13 σε13 κάποιον13 πολιτικό13 όπως13 laquoτρομοκρατία13 είναι13 να13 ψάχνεις13 για13 δουλειά13 φωτιά13 στο13 Κολωνάκι13 και13 στην13 Κηφισιάraquo13 κά13 Και13 πράγματι13 αν13 ο13 κ13 Νταλάρας13 δεν13 ασκεί13 εξουσία13 δεν13 ψηφίζει13 ΠΑΣΟΚ13 δεν13 διαχειρίζεται13 δημόσιο13 χρήμα13 κλπ13 όπως13 λέει13 ο13 ίδιος13 αυτό13 ούτε13 το13 γνωρίζουν13 αλλά13 ούτε13 φαίνεται13 ότι13 αφορά13 τους13 δράστες13 Γιrsquo13 αυτούς13 αρκεί13 ότι13 είναι13 σύζυγος13 της13 βουλευτού13 κ13 Άννας13 Νταλάρα13 για13 την13 οποία13 επίσης13 ανεξάρτητα13 από13 τι13 ψήφισε13 στα13 επίμαχα13 νομοσχέδια13 αρκεί13 το13 ότι13 έχει13 σχέση13 συνάφειας13 με13 τη13 Βουλή13 Για13 τα13 συνθήματα13 και13 τις13 δηλώσεις13 του13 κ13 Νταλάρα13 βλ13 Νίκος13 Χασαπόπουλος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2713 Φαίνεται13 πάντως13 πως13 η13 συνάφεια13 με13 τη13 Βουλή13 υποτιμάται13 από13 δημοσιεύματα13 και13 έρευνες13 όπως13 διαπιστώνει13 κανείς13 από13 άρθρα13 εφημερίδων13 όπως13 η13 Έρευνα13 που13 παραθέτει13 η13 Νικολέττα13 Μουτούση13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 3013 Εδώ13 αφού13 αναφερθούν13 πολλές13 περιπτώσεις13 laquoγιαουρτώματοςraquo13 πολιτικών13 παρατίθεται13 έρευνα13 που13 δημοσιεύτηκε13 στην13 ιστοσελίδα13 της13 Αμερικανικής13 Ομοσπονδίας13 Ανθρωπολογίας13 με13 τίτλο13 laquoΠολεμοφόδια13 από13 γιαούρτι13 διατροφή13 διαμαρτυρία13 και13 η13 ελληνική13 ταυτότηταraquo13 όπου13 αφού13 το13 γιαούρτι13 χαρακτηριστεί13 ως13 συνδεδεμένο13 με13 την13 ελληνική13 ταυτότητα13 και13 κουλτούρα13 συμπεραίνεται13 ότι13 laquoτο13 γιαούρτωμα13 αποτελεί13 συμβολισμό13 ενδεικτικό13 όχι13 μόνο13 της13 έλλειψης13 σεβασμού13 αλλά13 και13 της13 απώλειας13 της13 εθνικής13 ελληνικής13 ταυτότηταςraquo13 των13 πολιτικών13 13 4113 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 σ13 30413 13 4213 Νίκος13 Μουζέλης13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 σ13 Α2513 4313 Philip13 Hager13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13 Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 55313 4413 Στο13 ίδιο13 σ13 55013 13

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 13: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 130

πραξιακής13 αφήγησης13 με13 αντικείμενο13 διndashεκδίκησης13 αντιπαράθεσης13 και13 αντεκδίκησης13

τον13 αστικό13 χώρο13 και13 τη13 διαχείρισή13 του13 ως13 παραγωγού13 ενεργού13 δημοκρατίας13 13

Παρόλα13 αυτά13 αν13 το13 λεκτικό13 σύνθημα13 κατά13 της13 Βουλής13 στην13 laquoπυράraquo13 σε13 μια13

καθαρά13 μεταφορική13 του13 σημασία13 θα13 μπορούσε13 να13 προσλάβει13 την13 τελετουργική13

διάσταση13 ενός13 επιζητούμενου13 καθαρμού13 ο13 πραγματικός13 εμπρησμός13 κτιρίου13 που13

ακολούθησε13 αργότερα13 με13 αποτέλεσμα13 να13 καούν13 αθώοι13 άνθρωποι13 (Τράπεζα13 Μαρφίν)13

αποκτά13 τη13 διάσταση13 (λάθος)13 ανθρωποθυσίας13 στο13 όνομα13 μιας13 laquoλαϊκήςraquo13 αυτοδικίας13

αλλά13 χωρίς13 επώνυμο13 αντεκδικητή13 αφού13 ουδείς13 ανέλαβε13 την13 ευθύνη13 για13 τους13 νεκρούς13

Εκφυλίζοντας13 έτσι13 την13 έννοια13 της13 λαϊκής13 οργής13 και13 της13 βίαιης13 ανυπακοής13 σε13

laquoτραμπουκισμόraquo13 και13 απλή13 εγκληματική13 συμπεριφορά4513 Παρόλα13 αυτά13 το13 φλεγόμενο13

κτίριο13 θα13 μπορούσε13 να13 παραλληλιστεί13 όπως13 θα13 υποστήριζε13 ο13 Girard13 με13 μια13

τελετουργική13 θυσία13 όπου13 το13 laquoθύμαndashκτίριοraquo13 θα13 αποτελούσε13 ένα13 είδος13 αποδιοπομπαίου13

τράγου13 προκειμένου13 να13 εξασφαλιστεί13 η13 κοινωνική13 ειρήνη13 και13 επιβίωση13 mdash13 μια13 θυσία13

που13 οδηγεί13 στο13 τέλος13 του13 κύκλου13 αίματος13 Εξάλλου13 οι13 αρχαίες13 (συχνά13 βίαιες)13 τελετές13

κάθαρσης13 που13 συνόδευε13 η13 πυρά13 είχαν13 στόχο13 τους13 τον13 εξευμενισμό13 των13 θεών13 και13 κατrsquo13

επέκταση13 την13 απόδοση13 δικαιοσύνης13 13

Τέτοια13 θα13 μπορούσε13 να13 χαρακτηριστεί13 η13 σκηνή13 που13 λαμβάνει13 χώρα13 στον13 Τίτο13

Ανδρόνικο13 του13 Σαίξπηρ13 ο13 γιος13 του13 Τίτου13 Λούκιος13 επιθυμώντας13 να13 τηρήσει13 το13 έθιμο13 της13

ανταπόδοσης13 επιδιώκει13 ένα13 συμβολικό-shy‐εξαγνιστικό13 αποτέλεσμα13 αποσπώντας13 την13

άδεια13 από13 τον13 πατέρα13 του13 να13 εκδικηθεί13 τον13 θάνατο13 των13 αδελφών13 του13 θυσιάζοντας13

μόνον13 μεταξύ13 των13 αιχμαλώτων13 τον13 πρωτότοκο13 γιο13 τής13 επίσης13 αιχμάλωτης13 βασίλισσας13

Ταμόρα13 Ο13 Λούκιος13 ένα13 από13 τα13 πλέον13 συνετά13 πρόσωπα13 της13 τραγωδίας13 όπως13

αποκαλύπτεται13 καθόλη13 την13 εξέλιξή13 της13 εδώ13 αποδεικνύεται13 στυγνός13 εκδικητής13 laquoΠάρτε13

τον13 κι13 ετοιμάστε13 αμέσως13 την13 πυρά13 Με13 τα13 σπαθιά13 μας13 θα13 του13 κόψουμε13 τα13 μέλη13 και13 θα13 τα13

κάψουμε13 στις13 φλόγες13 ένα-shyένα13 ώσπου13 να13 γίνουν13 στάχτηraquo13 Όταν13 δε13 ολοκληρώνεται13 η13

τελετουργική13 εκδίκηση13 που13 προστάζει13 θα13 πει13 laquoΟ13 Αλάρμπος13 θυσιάστηκε13 τα13 εντόσθιά13

του13 τρέφουν13 τη13 φλόγα13 της13 πυράς13 και13 ο13 καπνός13 αρωματίζει13 σαν13 θυμίαμα13 τον13 ουρανόraquo13 Η13

κοινωνική13 ειρήνη13 ωστόσο13 δεν13 κατακτάται13 με13 τη13 θυσία13 του13 Αλάρμπου13 Αντίθετα13 ένας13

νέος13 κύκλος13 αιματηρών13 εκδικήσεων13 αρχίζει13 Η13 αντεκδίκηση13 με13 τη13 μορφή13 τελετουργικής13

θυσίας13 αποδεικνύεται13 κενή13 σημαινόμενου13 13

Παρά13 την13 αντίστοιχη13 αγριότητα13 της13 πυράς13 του13 κτιρίου13 της13 Μαρφίν13 και13 τον13

εξαγνισμό13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 επιφέρει13 η13 ανόσια13 laquoθυσίαraquo13 το13 φλεγόμενο13 ιστορικό13

κέντρο13 της13 Αθήνας13 του13 Φεβρουαρίου13 του13 201213 με13 στοχευμένα13 νεοκλασικά13 κτίρια13 (και13

4513 Γιάννης13 Πανούσης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13 διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 ειδικά13 σ13 6913 όπου13 και13 μια13 εκτεταμένη13 αναφορά13 αρθρογραφίας13 του13 ημερήσιου13 και13 εβδομαδιαίου13 Τύπου13 πάνω13 στη13 βία13 Πρβλ13 Γιώργος13 Ν13 Πολίτης13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13 εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 13

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 14: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 131

όχι13 τόπους-shy‐σύγχρονους13 ναούς13 κατανάλωσης13 ή13 χρηματιστηριακής13 άσκησης13 εξουσίας)13

καταλύει13 κάθε13 έννοια13 του13 συμβολικού13 αφού13 μόνον13 ως13 μια13 περφόρμανς13 νερωνικής13

σύλληψης13 θα13 μπορούσε13 να13 θεωρηθεί13 Μόνον13 ένας13 διεστραμμένος13 αυτοκράτορας13 όπως13

ο13 Νέρων13 μπόρεσε13 να13 συλλάβει13 τη13 φλεγόμενη13 Ρώμη13 ως13 θέαμα13 ως13 μια13 περφόρμανς13 προς13

ατομική13 του13 τέρψη13 (γεγονός13 ωστόσο13 που13 δεν13 εμπόδισε13 τη13 δική13 του13 μετέπειτα13 αναγωγή13

σε13 θέαμα)13 Εμβληματικά13 κτίρια-shy‐φορείς13 πολιτισμού13 της13 πόλης13 δοσμένα13 αδιακρίτως13 σε13

πραγματική13 πυρά13 δεν13 τραυματίζουν13 μόνο13 το13 σώμα13 του13 αστικού13 τοπίου13 αλλά13 το13 σώμα13

και13 την13 ύπαρξη13 των13 ίδιων13 των13 πολιτών13 Ανάγονται13 σε13 δρώντα13 αντικείμενα13 ανεξέλεγκτης13

αντεκδίκησης13 παραβιάζοντας13 κάθε13 κανόνα13 laquoαναλογίαςraquo13 Η13 ταύτιση13 άλλωστε13 που13

επιτελείται13 συστηματικά13 μεταξύ13 απελπισμένων13 διαμαρτυρόμενων13 ακόμη13 και13

οργισμένων13 πολιτών13 με13 τις13 εμπρηστικές13 ενέργειες13 μόνον13 παραπλανητική13 μπορεί13 να13

θεωρηθεί13 όταν13 η13 εγκληματική13 μανία13 κατά13 των13 τόπων13 μόνον13 με13 τη13 διάχυτη13 πλέον13 βία13

των13 γηπέδων13 μπορεί13 να13 συγκριθεί4613 laquoΗ13 θέα13 ενός13 καιόμενου13 κτιρίου13 μπορεί13 να13 ανεβάζει13

την13 αδρεναλίνη13 του13 όχλου13 όμως13 ο13 εμπρησμός13 είναι13 επαναστατική13 πράξηraquo13 διερωτάται13

η13 Μαρία13 Θέρμου4713 ενώ13 ο13 Χομπσμπάουμ13 καταλήγει13 ότι13 και13 ο13 κάθε13 laquoληστήςraquo13 θα13 πρέπει13

να13 διαλέξει13 αν13 θα13 γίνει13 κακοποιός13 ή13 επαναστάτης4813 13

laquoΓια13 μέρες13 το13 κέντρο13 μοσχοβόλαγε13 κανέλλα13 και13 γαρύφαλλο13 Ως13 κι13 ο13 καπνός13 που13

ανέβαινε13 ψηλά13 άσπρος13 ήτανraquo13 θα13 πει13 περιγράφοντας13 τον13 εμπρησμό13 του13 πατρικού13

μπαχαράδικου13 από13 πατέρα13 και13 νύφη13 για13 καθαρά13 συμφεροντολογικούς13 λόγους13 η13 Ελένη13

Βουτυρά13 μονολογούσα13 ηρωίδα13 της13 Έκτης13 Καρυάτιδας13 των13 Αντώνη13 και13 Κωνσταντίνου13

Κούφαλη4913 mdash13 μιλώντας13 βέβαια13 για13 εγκληματίες13 του13 κοινού13 δικαίου13 ούτε13 για13

αντεκδίκηση13 ούτε13 για13 κάθαρση13 ούτε13 για13 εξαγνισμό13

Παρόλα13 αυτά13 και13 όσο13 κι13 αν13 δυσκολεύεται13 κανείς13 να13 διακρίνει13 γνήσια13

επαναστατικότητα13 στους13 σύγχρονους13 εμπρησμούς13 κτιρίων13 μια13 φωνή13 από13 το13 γραμμένο13

την13 ταραγμένη13 δεκαετία13 του13 6013 έργο13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 την13 Τιμή13 της13 ανταρσίας13

στην13 μαύρη13 αγορά13 η13 φωνή13 της13 laquoβασίλισσαςraquo13 (ενός13 πρόσωπο13 που13 συγχέεται13 μεταξύ13

πραγματικού13 και13 ρόλου13 όντας13 στη13 σκηνή13 ενός13 θεάτρου)13 ηχεί13 ως13 προς13 τις13 ανωτέρω13

αιτιάσεις13 μας13 ιδιαζόντως13 ειρωνική13 στα13 αυτιά13 μας13 όταν13 λέει13

4613 Πόπη13 Διαμαντάκου13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐2513 Μαρτίου13 2012)13 σ13 913 laquoΟ13 τσαμπουκάς13 προβάλλεται13 ως13 μέθοδος13 lsquoιερού13 πολέμουrsquo13 Ο13 τσαμπουκάς13 θα13 διαλύσει13 έναν13 αγώνα13 μια13 συναυλία13 την13 παρέλαση13 θα13 κάψει13 το13 κέντρο13 της13 Αθήνας13 θα13 πάρει13 θέση13 στο13 κέντρο13 του13 τηλεοπτικού13 πλάνου13 Κι13 έτσι13 η13 βία13 που13 εκτείνεται13 από13 τη13 μούντζα13 ως13 τη13 μολότοφ13 κι13 από13 εκεί13 στο13 κοινό13 έγκλημα13 έχει13 σφραγίσει13 ήδη13 το13 μεγάλωμα13 μιας13 ολόκληρης13 γενιάς13 του13 τόπουraquo13 13 4713 Μαρία13 Θέρμου13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913 Φεβρουαρίου13 2012)13 σ13 Α2213 4813 Έρικ13 Χομπσμπάουμ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13 4913 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Κούφαλης13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 Ανέβηκε13 στο13 Θέατρο13 Άλμα13 στις13 513 Μαρτίου13 201213 σε13 σκηνοθεσία13 Κώστα13 Τσόκλη13 με13 τη13 Σοφία13 Φιλιππίδου13 στον13 ρόλο13 της13 Ελένης13 Βουτυρά13 Ευχαριστώ13 και13 από13 τη13 θέση13 αυτή13 τους13 συγγραφείς13 που13 μου13 εμπιστεύτηκαν13 το13 χειρόγραφο13 κείμενο13 του13 έργου13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 15: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 132

Ουτοπική13 η13 θέση13 σας13 Η13 εποχή13 μας13 την13 σταθερότητά13 της13 έχει13 επιτέλους13 βρει13 και13 την13 ισορροπία13 της13 Τι13 να13 την13 κάνουμε13 την13 εξέλιξη13 την13 εξέγερση13 την13 κατάλυση13 Αχρείαστες13 Όσα13 χτίστηκαν13 δεν13 γκρεμίζονται13 Αυτή13 είναι13 η13 πραγματικότητα13 Εγώ13 η13 ίδια13 έχω13 πολύ13 συλλογιστεί13 πάνω13 σrsquo13 αυτό13 το13 πρόβλημα13 μα13 τις13 ιδέες13 μου13 ποτέ13 δεν13 τις13 υπολογίσατε13 Στο13 παρελθόν13 ανήκουν13 οι13 επαναστάσεις13 στην13 Ιστορία13 Οικοδομούμε13 σήμερα13 επάνω13 στα13 θεμέλια13 που13 εμείς13 τοποθετήσαμε13 Οι13 αιώνες13 των13 πυρπολισμών13 έχουν13 ενταφιαστεί13 [δική13 μου13 η13 έμφαση]13 Μόνη13 των13 αρχαίων13 η13 παιδεία13 μας13 διδάσκει13 πώς13 πρέπει13 να13 ετοιμάζουμε13 το13 μέλλον13 Καθένας13 για13 τον13 εαυτό13 του13 Εγωκεντρισμός13 και13 κατανάλωση5013

13

Ο13 τόπος13 ως13 δρων13 Υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

Αν13 η13 Ιζαμπέλα13 εκδικείται13 ξεριζώνοντας13 με13 κατάρες13 τον13 κήπο13 που13 φιλοξένησε13 τη13

δολοφονία13 του13 γιου13 της13 προσδίδοντάς13 του13 τη13 θέση13 του13 αντικειμένου13 εκδίκησης13 σε13 ένα13

άλλο13 έργο13 μια13 Οπτασία13 προφητεύει13 ένα13 δάσος13 εκδικητή13 άρα13 έναν13 τόπο13 δρων13

υποκείμενο13

Πράγματι13 στον13 Μακμπέθ13 η13 Γ΄13 Οπτασία13 (Μάγισσα)13 προβλέπει13 laquoΟ13 Μακμπέθ13 δεν13

πρόκειται13 να13 υποταχθεί13 ώσπου13 το13 δάσος13 του13 Μπέρναμ13 στο13 λόφο13 του13 Ντάνσινέιν13 νrsquo13

ανεβεί13 και13 να13 του13 επιτεθείraquo5113 Σε13 αυτή13 την13 προφητεία13 ο13 Μακμπέθ13 ευτυχής13 απαντά13

laquoΑυτό13 ποτέ13 δεν13 θα13 συμβεί13 Ποιος13 μπορεί13 το13 δάσος13 να13 επιτάξει13 το13 δέντρο13 να13 διατάξει13 τις13

ρίζες13 του13 να13 κόψει13 που13 είναι13 στη13 γη13 δεμένες13 Προμήνυμα13 γλυκόraquo13 Μόνο13 που13 το13 τέχνασμα13

του13 Μάλκολμ13 θα13 κάνει13 το13 δάσος13 να13 επιτεθεί13 τον13 τόπο13 να13 κινηθεί13 και13 έτσι13 όχι13 μόνο13 να13

επαληθεύσει13 τις13 μαντείες13 αλλά13 και13 να13 καταστήσει13 τον13 τόπο13 υποκείμενο13 της13 εκδίκησης13

στο13 όνομα13 των13 άπειρων13 φονευθέντων13 από13 τη13 φοβική13 μανία13 του13 Μακμπέθ13 13

Η13 ανθρωπολόγος13 Nancy13 Scheper-shy‐Hughes13 βρέθηκε13 στη13 Νότια13 Αφρική13 κατά13 την13

κρίσιμη13 μεταβατική13 περίοδο13 της13 χώρας13 (1993-shy‐94)13 λίγο13 πριν13 τις13 εκλογές13 και13 πριν13 την13

ίδρυση13 της13 Επιτροπής13 Αλήθειας13 και13 Συμφιλίωσης13 Διάστημα13 κατά13 το13 οποίο13

σημειώθηκαν13 τα13 μόνα13 κρούσματα13 αντεκδίκησης13 μαύρων13 κατά13 λευκών13 με13 συχνό13 το13

φαινόμενο13 των13 λάθος13 στόχων13 Η13 μαρτυρία13 της13 ανθρωπολόγου13 αφορά13 την13 περίπτωση13

νεαρής13 αμερικανίδας13 φοιτήτριας13 η13 οποία13 οδηγώντας13 μαύρους13 συμφοιτητές13 της13 στο13

σπίτι13 τους13 σε13 περιοχή13 του13 Κέιπ13 Τάουν13 βρέθηκε13 αντιμέτωπη13 με13 ομάδα13 ριζοσπαστών13

φοιτητών13 που13 την13 έσυραν13 από13 το13 αυτοκίνητό13 της13 και13 τη13 λιθοβόλησαν13 μέχρι13 θανάτου13

παρά13 το13 γεγονός13 ότι13 τους13 φώναζε13 ότι13 είναι13 με13 το13 μέρος13 τους13 Η13 υπόθεση13 έφτασε13 στην13

Επιτροπή13 ο13 νεαρός13 που13 πρωτοστάτησε13 στη13 δολοφονία13 ομολόγησε13 τις13 πράξεις13 του13 και13

ζήτησε13 συγνώμη13 την13 οποία13 οι13 γονείς13 της13 δολοφονημένης13 τού13 έδωσαν13 στο13 όνομα13 της13

Συμφιλίωσης13 Θα13 μείνω13 ωστόσο13 σε13 μια13 μάλλον13 κοινότοπη13 μαρτυρία13 που13 ακούστηκε13 5013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 σ13 192-shy‐19313 Το13 έργο13 εμπνευσμένο13 από13 τα13 σχετικά13 με13 τη13 δολοφονία13 Λαμπράκη13 γεγονότα13 γράφτηκε13 στις13 Βρυξέλλες13 και13 ανέβηκε13 τον13 Οκτώβριο13 του13 196813 στο13 Παρίσι13 από13 τον13 Πατρίς13 Σερώ13 [Patrice13 Cheacutereau]13 με13 σκηνοθετική13 ελευθερία13 και13 αυτοσχεδιασμούς13 εμπνευσμένους13 από13 τον13 πρόσφατο13 Μάη13 του13 rsquo6813 13 5113 Ουίλιαμ13 Σαίξπηρ13 Μακμπέθ13 Πράξη13 Δ13 σκ13 113 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 σ13 9613 Η13 μετάφραση13 έγινε13 με13 αφορμή13 και13 ακούστηκε13 στην13 παράσταση13 που13 ανεβάστηκε13 από13 το13 Θέατρο13 του13 Νότου13 στο13 Θέατρο13 Αμόρε13 σε13 σκηνοθεσία13 Γιάννη13 Χουβαρδά13 με13 πρώτη13 παράσταση13 στις13 122199913 13

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 16: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 133

από13 συμφοιτητές13 της13 νεκρής13 laquoΔεν13 θα13 θέλαμε13 να13 κατηγορήσουμε13 την13 Έιμυ13 αλλά13 αυτή13

θα13 έπρεπε13 να13 ξέρει13 καλύτερα13 από13 τον13 καθένα13 Πώς13 μπορεί13 να13 σκέφτηκε13 άραγε13 όταν13

αποφάσισε13 να13 οδηγήσει13 τους13 φίλους13 της13 εκείνο13 το13 βράδυ13 σπίτι13 τους13 στο13 Guguleturaquo13 5213

Στην13 τοποθέτησή13 τους13 γίνεται13 εμφανές13 ότι13 αυτός13 που13 ενοχοποιείται13 είναι13 ο13 τόπος13 και13

όχι13 οι13 άνθρωποι13 ως13 αυτός13 να13 είναι13 το13 δρων13 υποκείμενο13 της13 εκδικητικής13 (κατά13 παντός13

λευκού)13 δράσης13 Εξάρχεια13 Άγιος13 Παντελεήμων13 και13 πλείστες13 όσες13 οικείες13 αναφορές13 σε13

γεωγραφικές13 περιοχές13 προσωποποιούν-shy‐ενοχοποιούν13 τους13 τόπους13 ως13 δρώντα13

υποκείμενα13 βίαιων13 ή13 εκδικητικών13 δράσεων13 διαγράφοντας13 ολοκληρωτικά13 τις13

ξεχωριστές13 ατομικότητες13 των13 πολιτών-shy‐κατοίκων13 τους13 Οι13 τόποι13 επιβαρύνονται13 έτσι13 με13

ιδεολογικά13 σημαινόμενα13 ξένα13 από13 τα13 επιμέρους13 συστατικά13 τους13 αποκόπτονται13 από13 τη13

φυσική13 τους13 χωροθεσία13 εντός13 του13 σώματος13 της13 πόλης13 και13 εντάσσονται13 σε13 νέα13 πλαίσια13

συνδυασμούς13 και13 στοχοθεσίες13 με13 αναρχικές13 ρατσιστικές13 κά13 συνδηλώσεις13 όταν13 δεν13

ανάγονται13 οι13 ίδιοι13 σε13 πολιτικο-shy‐κοινωνικά13 συνθήματα13 13

Αν13 στον13 Ηρακλή13 213 ή13 η13 Ύδρα13 του13 Χάινερ13 Μύλλερ5313 ο13 τόπος13 το13 δάσος13 που13 πίστευε13

πως13 πατούσε13 ο13 Ηρακλής13 αποδεικνύεται13 ότι13 είναι13 τελικά13 το13 ίδιο13 το13 θηρίοndashπολεμική13

μηχανή13 που13 προσπαθεί13 να13 τον13 αφανίσει13 ένα13 δηλαδή13 δρων13 υποκείμενο13 σε13 ένα13 άλλο13

δραματικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 Ομηριάδας13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 ένας13

απομυθοποιητικός13 Οδυσσέας13 υφίσταται13 τις13 συνέπειες13 των13 πράξεών13 του13 από13 μια13

αφιλόξενη13 εχθρική13 Ιθάκη13 Ο13 τόπος13 συμφύρει13 μέσα13 του13 όλα13 τα13 πρόσωπα13 που13 συναντά13 ο13

Οδυσσέας13 στον13 ερχομό13 του13 και13 σε13 έναν13 αμφίθυμα13 ερωτικό13 αγώνα13 μαζί13 του13 όταν13

μαθαίνει13 το13 όνομά13 του13 επιτίθεται13 ως13 εχθρική13 μηχανή13 αντεκδίκησης13 5413

πήρε13 αυτή13 το13 τόξο13 μου13 το13 τέντωσε13 με13 σημάδεψε13 και13 έριξε13 και13 το13 βέλος13 ήρθε13 καρφώθηκε13 σε13 όλα13 μαζί13 τα13 μέλη13 μου13 []13 Το13 βέλος13 μου13 σε13 όλο13 το13 σώμα13 μου13 Γεμάτος13 αιχμές13 ―13 Την13 άκουσα13 να13 φωνάζει13 Σε13 νίκησα13 νικητή13 ―13 Ένιωσα13 τα13 χόρτα13 της13 να13 με13 τυλίγουν13 Υψώθηκαν13 με13 πήραν13 μέσα13 τους13 5513 την13 είδα13 να13 τρέχει13 να13 με13 φτάσει13 να13 πέφτει13 πάνω13 μου13 να13 μου13 βγάζει13 τα13 μάτια13 να13 μου13 κόβει13 τη13 γλώσσα13 να13 μου13 κόβει13 τον13 λαιμό13 να13 μου13 κόβει13 τα13 χέρια13 να13 με13 κόβει13 στη13 μέση13 να13 με13 κόβει13 []13 να13 με13 ρίχνει13 με13 κλωτσιές13 φτυσιές13 σε13 μια13 θάλασσα13 από13 χόρτα13 Βυθός13 Βούλιαξα13 Βουλιάζοντας13 χωρίς13 μάτια13 χωρίς13 γλώσσα13 χωρίς13 Όλος13 ένα13 χωρίς13 Βουλιάζοντας13 Όλος13 χωρίς13 13

Και13 ο13 Οδυσσέας13 συνεχίζει13 την13 περιγραφή13 της13 εκδικητικής13 μανίας13 της13 εγκαταλειμμένης13

δρώσας13 Ιθάκης-shy‐τόπου13 13

5213 Scheper-shy‐Hughes13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 σ13 25-shy‐2613 5313 Heiner13 Muumlller13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφ-shy‐εισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans-shy‐Thies13 Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 σ13 71-shy‐7613 laquoκαι13 τότε13 μέσα13 στον13 εντεινόμενο13 πανικό13 κατάλαβε13 Το13 δάσος13 ήταν13 το13 θηρίο13 από13 καιρό13 το13 δάσος13 πού13 πίστεψε13 πως13 διέσχιζε13 ήταν13 το13 θηρίο13 που13 τον13 μετέφερε13 στο13 ρυθμό13 των13 βημάτων13 του13 οι13 κυματισμοί13 στο13 έδαφος13 ήσαν13 οι13 εισπνοές13 και13 εκπνοές13 του13 και13 ο13 αέρας13 η13 αναπνοή13 του13 το13 ίχνος13 που13 είχε13 ακολουθήσει13 ήταν13 το13 δικό13 του13 αίμα13 για13 να13 το13 γεύεται13 το13 δάσος13 που13 ήταν13 το13 θηρίοraquo13 (σ13 74)13 5413 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΤα13 πόδια13 του13 κρατούσαν13 σφιχτά13 το13 σε13 ανταρσία13 κατά13 της13 βαρύτητας13 όλο13 και13 πιο13 γρήγορα13 περιστρεφόμενο13 έδαφος13 αμάλγαμα13 από13 τα13 πρόσωπα13 του13 εχθρού13 και13 του13 πεδίου13 μάχης13 κόλπο13 γυναίκας13 που13 ήθελε13 να13 τον13 κρατήσει13 Η13 παλιά13 εξίσωση13 Κάθε13 κόλπος13 όπου13 με13 έναν13 κάποιο13 τρόπο13 είχε13 καταλήξει13 ήθελε13 μια13 κάποια13 στιγμή13 να13 γίνει13 ο13 τάφος13 τουraquo13 (σ13 75)13 5513 Πρβλ13 Ηρακλής13 213 ή13 η13 Ύδρα13 laquoΑργότερα13 το13 δάσος13 έμοιαζε13 να13 φύεται13 πυκνότερο13 και13 ο13 τρόπος13 του13 αγγίγματος13 άλλαξε13 από13 χάδι13 έγινε13 μέτρημα13 Όπως13 στον13 ράφτη13 σκέφτηκε13 όταν13 τα13 κλαδιά13 έφτιαχναν13 κλοιό13 γύρω13 από13 το13 κεφάλι13 του13 μετά13 το13 λαιμό13 το13 στήθος13 τη13 μέση13 και13 ούτω13 καθεξήςraquo13 (σ13 72)13

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 17: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 134

Άνθρωποι13 σαν13 εσένα13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχουν13 mdash13 Αυτό13 μου13 έλεγε13 με13 τις13 κλωτσιές13 με13 τις13 φτυσιές13 Δεν13 έπρεπε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 δεν13 ξαναγυρίζει13 Φώναζε13 Ιθάκη13 Όποιος13 την13 αφήνει13 πίσω13 και13 ξαναγυρίζει13 δεν13 πρέπει13 να13 υπάρχει13 mdash13 Το13 τελικό13 τέρας13 αυτή13 []13 Αυτή13 το13 πιο13 σκληρό13 τέρας13 Δεν13 είναι13 το13 ταξίδι13 Δεν13 είναι13 η13 Νοσταλγία13 όχι13 όχι13 καμία13 []13 Κανένας13 νόστος13 Ποτέ13 νόστος13 Θαμμένος13 τώρα13 μέσα13 της13 Αυτή13 το13 μόνο13 τέρας13 Σφαγμένος13 απrsquo13 αυτήν13 Εμένα13 Ιθάκη13 Θαμμένος13 μέσα13 μου13 Οδυσσέας13 μέσα13 μου13 Θαμμένος13 μέσα13 της13 Για13 να13 μην13 ξαναφύγω13 Εγώ13 Ιθάκη13 Από13 παντού13 Ιθάκη13 []13 Είμαι13 ότι13 θέλει13 Να13 τιμωρηθεί13 Συνέχιζε13 να13 το13 λέει13 Να13 τιμωρηθεί13 Οδυσσέα13 τάφος13 Ιθάκη13 τάφος13 Οδυσσέας13 Ιθάκης13 Τελεύτιος13 νόστος5613

Αυτή13 η13 Ιθάκη13 ειρωνικά13 ατενίζουσα13 τη13 μακρινή13 εκείνη13 καβαφική13 και13

υπομονετική13 συνονόματή13 της13 είναι13 ένα13 πλήρως13 δρων13 υποκείμενο13 που13 εκδικείται13 την13

εγκατάλειψή13 της13 από13 τον13 Οδυσσέα13 Αν13 ο13 Ομηρικός13 Οδυσσέας13 καταφέρνει13 να13 εκδικηθεί13

δολοφονώντας13 τους13 μνηστήρες13 αυτός13 ο13 Οδυσσέας13 πέφτει13 θύμα13 της13 ίδιας13 της13 πατρώας13

γης13 η13 οποία13 με13 συμπεριφορά13 εγκαταλειμμένης13 ερωμένης13 ή13 ως13 μετανοημένος13

γεννήτοράς13 του13 τον13 απορροφά13 και13 πάλι13 στη13 μήτρα13 της13 εκδικητικά13 διεκδικητικά13

ζηλόφθονα13 laquoΒουλιάζοντας13 την13 άκουσα13 να13 μου13 φωνάζει13 το13 όνομά13 μου13 Και13 ήταν13 το13 δικό13

τηςraquo13 Δεν13 υπάρχει13 πλέον13 Οδυσσέας13 όντας13 αφομοιωμένος13 συσσωματωμένος13 μέσα13 στο13

σώμα-shy‐τόπο-shy‐Ιθάκη5713 Άτομο13 χωρίς13 ταυτότητα13 χωρίς13 ιδιότητα13 Ιθάκης13 όπως13 λέμε13

Έλληνας13 Μέρος13 ενός13 άμορφου13 όλου13 χωρίς13 πρόσωπο13 που13 η13 βουλιμική13 πατρίδα13

καταπίνει13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 έγραφε13 ένα13 παλιότερο13 σύνθημα13 σε13 τοίχο13 των13

Εξαρχείων5813 διεκδικώντας13 τη13 διαφορετικότητα13 τη13 μη13 ισοπεδωτική13 ταύτιση13 με13 τον13

πατρώο13 πολτό13 Ο13 προδότης13 το13 λάθος13 γέννημα13 αναρροφάται13 λιπαίνοντας13 το13 σώμα-shy‐γη13

όντας13 αδικητής13 επειδή13 πρώτιστα13 εγκατέλειψε13 διαφοροποιήθηκε13 διακρίθηκε13 κι13 επειδή13

παρόλα13 αυτά13 επέστρεψε13 Όντας13 ο13 διαφορετικός13 ο13 νικητής13 έγινε13 ο13 ξένος13

Αποδιοπομπαίος13 και13 τελετουργικό13 σφάγιο13 Η13 πατρώα13 γη13 εκδικείται13 τον13 όποιο13 νόστο13

έχει13 γιrsquo13 αυτήν13 Εξάλλου13 για13 τον13 Δημητριάδη13 η13 χώρα-shy‐τόπος13 εκδικείται13 με13 ποικίλους13

τρόπους13 τους13 πολίτες13 της13 όπως13 φάνηκε13 ήδη13 από13 το13 πρώτο13 του13 και13 πάντα13 επίκαιρο13

έργο13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα5913 laquoΜισώ13 αυτή13 τη13 χώρα13 Μου13 έφαγε13 τα13 σπλάχνα13 Γράφω13 σrsquo13 εσένα13

γιατί13 μαζί13 ποθήσαμε13 να13 είναι13 γόνιμα13 αυτά13 τα13 σπλάχναraquo6013

Είναι13 κοινός13 τόπος13 να13 ακούγεται13 ότι13 η13 φύση13 εκδικείται13 Όμως13 και13 τα13 μνημεία-shy‐

τόποι13 στην13 Ελλάδα13 εκδικούνται13 Ως13 τίτλος13 συνέντευξης13 για13 παράδειγμα13 του13 Κώστα13

5613 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 αποσπάσματα13 Οδυσσέας13 σ13 2113 2213 2313 2413 2613 2713 32-shy‐3313 13 5713 Για13 μια13 αναλυτική13 προσέγγιση13 της13 τριλογίας13 βλ13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 επίμετρο13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 σ13 101-shy‐12413 5813 Χριστόφορος13 Μηλιώνης13 laquoΠοίηση13 και13 αντιποίησηraquo13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 5913 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 σ13 4313 [πρώτη13 έκδοση13 Ausblicke13 τχ13 34-shy‐3513 (1978)13 δεύτερη13 έκδοση13 Λέσχη13 Αθήνα13 1979middot13 τρίτη13 έκδοση13 1980]13 Για13 τις13 θέσεις13 του13 Δημητριάδη13 απέναντι13 στην13 laquoελληνικότηταraquo13 βλ13 το13 άρθρο13 του13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 [πρώτη13 δημοσίευση13 εφ13 Τα13 Νέα13 2052000]13 13 6013 Αυτό13 το13 απόσπασμα13 από13 το13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 βρέθηκε13 στο13 σημείο13 δολοφονίας13 του13 Αλέξανδρου13 Γρηγορόπουλου13 μεταξύ13 άλλων13 σημειωμάτων13 που13 είχαν13 τοποθετηθεί13 από13 περαστικούς13 Βλ13 και13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13 σ13 2113

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 18: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 135

Γεωργουσόπουλου13 φέρεται13 το13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo6113 Αλλά13 και13 ο13 σκηνοθέτης13

Βασίλης13 Νικολαΐδης13 σε13 συνέντευξή13 του13 για13 την13 πρώτη13 του13 σκηνοθεσία13 στην13 Επίδαυρο13 το13 200013 παραδέχεται13 laquoΠροσωπικά13 αισθάνομαι13 ότι13 ο13 χώρος13 εκδικείταιraquo6213 Ο13 Γιώργος13

Μιχαλακόπουλος13 σε13 έρευνα13 της13 εφημερίδας13 Το13 Βήμα13 για13 τα13 όρια13 της13 Επιδαύρου13

μαρτυρεί13 laquoΟι13 χώροι13 των13 αρχαίων13 θεάτρων13 και13 εδικά13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 εκδικητικοίraquo6313

Σε13 άρθρο13 της13 η13 δημοσιογράφος13 Έφη13 Μαρίνου13 της13 Ελευθεροτυπίας13 σχολιάζοντας13 τις13

αντιδράσεις13 για13 τους13 Πέρσες13 σε13 σκηνοθεσία13 Ντίμιτερ13 Γκότσεφ13 το13 200913 διαπιστώνει13

laquoΤο13 σίγουρο13 είναι13 ότι13 το13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 lsquoθα13 μας13 πηγαίνειrsquo13 έτσι13 εσαεί13 Έχει13 τον13

τρόπο13 του13 να13 εκδικείται13 όχι13 μόνο13 παραστάσεις13 αλλά13 και13 θεατέςraquo6413 Τέλος13 ο13 Σπύρος13

Ευαγγελάτος13 σε13 κείμενό13 του13 στην13 Καθημερινή13 δίνει13 τη13 γενεαλογία13 της13 εκδικητικής13

όρεξης13 της13 Επιδαύρου13 λέγοντας13 laquoΚυκλοφορεί13 ακόμη13 μια13 lsquoρήσηrsquo13 που13 υπήρχε13 από13 τη13

γενιά13 του13 Μινωτή13 δηλαδή13 την13 ένδοξη13 γενιά13 που13 lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρου13 lsquoΣτο13

αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 όταν13 μπει13 ένα13 θέαμα13 όμορφο13 ο13 χώρος13 το13 αναδεικνύει13 ως13

ακόμη13 ωραιότεροmiddot13 αν13 μπει13 ένα13 άσχημο13 ο13 χώρος13 το13 εκδικείται13 και13 φαντάζει13 ακόμη13

χειρότεροrsquoraquo6513 13

Η13 Επίδαυρος13 επομένως13 δεν13 ανάγεται13 απλώς13 ως13 άλλη13 Ιθάκη13 σε13 δρων13

εκδικητικό13 υποκείμενο13 αλλά13 και13 διαθέτει13 μεταφυσικώ13 τω13 τρόπω13 αισθητική13 κρίση13 και13

αισθητικούς13 κανόνες13 τεχνοκριτικού13 Φυσικά13 δεν13 νοούνται13 εδώ13 οι13 κανόνες13 χωροθεσίας13

και13 οι13 σχετικοί13 με13 τη13 σκηνική13 διαχείριση13 ενός13 ανοικτού13 θεατρικού13 χώρου13 αλλά13 κάποιοι13

άλλοι13 που13 επιτρέπουν13 ή13 απαγορεύουν13 συγκεκριμένα13 είδη13 θεάτρου13 θιάσων13

σκηνοθετών13 διότι13 στο13 διάβα13 του13 χρόνου13 η13 αισθητική13 της13 Επιδαύρου13 είναι13 αλήθεια13

αποδείχτηκε13 ιδιαζόντως13 ρατσιστική13 Και13 είναι13 επίσης13 αλήθεια13 ότι13 η13 laquoένδοξη13 γενιά13 που13

lsquoέχτισεrsquo13 το13 Φεστιβάλ13 Επιδαύρουraquo13 και13 συνέβαλε13 στην13 αποκαλούμενη13 αναβίωση13 του13

αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 σε13 στενή13 συνάφεια13 με13 την13 προσπάθεια13 διαμόρφωσης13

ακριβώς13 μέσω13 της13 αναβίωσης13 μιας13 εθνικής13 ταυτότητας6613 με13 αποδέκτες13 τόσο13 προς13 το13

εσωτερικό13 όσο13 και13 το13 εξωτερικό6713 mdash13 ίσως13 πρώτο13 μέλημα13 το13 τελευταίο13 αφού13 η13 έξωθεν13

καλή13 μαρτυρία13 θα13 επέφερε13 και13 την13 έσωθεν13 αναγνώριση13 Εξού13 και13 η13 ανάδειξη13 του13

6113 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 313 Αυγούστου13 200313 6213 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 6313 Μυρτώ13 Λοβέρδου13 ndash13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13 6413 Έφη13 Μαρίνου13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13 6513 Σπύρος13 Α13 Ευαγγελάτος13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513 Ιουλίου13 1999)13 6613 Η13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 δράματος13 υπήρξε13 συνυφασμένη13 με13 την13 ανάδειξη13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 ήδη13 από13 τον13 19ο13 αιώνα13 Βλ13 σχετικά13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 Το13 ίδιο13 υποστηρίζει13 και13 η13 Άννα13 Μαυρολέων13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 ίδιο13 σ13 109-shy‐11913 13 6713 Νατάσα13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 19: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 136

κοσμικού13 και13 οικονομικού13 μέρους13 με13 καθαρή13 έμφαση13 στον13 τουριστικό13 παράγοντα13 που13

δεν13 θα13 εμποδίσει13 ωστόσο13 την13 αναγωγή13 των13 Επιδαυρίων13 σε13 θεσμό13 ιερού13 χαρακτήρα13

λειτουργώντας13 ως13 διπλή13 συνδήλωση13 αφενός13 του13 καταγωγικού13 μνημείου-shy‐συμβόλου13

πολιτισμικής13 συνεκτικότητας13 του13 ελληνικού13 έθνους13 και13 αφετέρου13 της13 απτής13 μαρτυρίας13

αυτής13 της13 πολιτισμικής13 συνέχειας13 προς13 τα13 έξω13 Εξού13 και13 εναλλακτικά13 παραστάσεις13

που13 ευνοούν13 την13 πολιτιστική13 ομογενοποίηση13 μέσω13 πολιτισμικής13 αποπλαισίωσης6813 mdash

βλέπε13 γενικευμένης13 φολκλοροποίησηςmdash13 γίνονται13 ευχάριστα13 αποδεκτές13 Έτσι13 το13

ελληνιστικό13 θέατρο13 του13 30013 π13 Χ13 περίπου13 συνορεύον13 με13 το13 ιερό13 του13 Ασκληπιού13 και13

προοριζόμενο13 πρώτιστα13 να13 φιλοξενεί13 παραστάσεις13 πολιτιστικούndashψυχαγωγικού13

χαρακτήρα13 για13 τους13 προσκυνητές-shy‐ασθενείς6913 ανάγεται13 σε13 σημαίνον13 που13 αποσπάται13

επιλεκτικά13 από13 το13 παρελθόν13 και13 τις13 συνάφειές13 του13 και13 αποκτά13 σύγχρονα13

σημαινόμενα7013 ενδεδυμένο13 ταυτόχρονα13 με13 νέες13 μυθολογίες13 Ήδη13 από13 την13 πρώτη13

παράσταση13 του13 Ροντήρη13 το13 19557113 στο13 άρτι13 αποκαταστημένο13 αρχαιολογικά13 αρχαίο13

θέατρο13 εκφράζεται13 η13 ευχή13 η13 Επίδαυρος13 να13 φιλοξενεί13 και13 άλλα13 έγκυρα13 σχήματα13 mdash13 πλην13

του13 Εθνικού13 Η13 μονοκρατορία13 του13 τελευταίου13 και13 η13 σθεναρή13 αντίσταση13 τού13 επί13 χρόνια13

διευθυντή13 του13 Αλέξη13 Μινωτή13 αποκλείουν13 την13 πραγμάτωση13 της13 ευχής13 ως13 τα13 χρόνια13 της13

μεταπολίτευσης13 όπου13 δειλά13 εισέρχονται13 δύο13 ή13 τρία13 ακόμη13 επιλεγμένα13 σχήματα7213 Έτσι13

όμως13 προλαβαίνει13 να13 δημιουργηθεί13 η13 περίφημη13 laquoπαράδοσηraquo13 αναβίωσης13 του13 αρχαίου13

δράματος13 από13 μια13 και13 μόνη13 σκηνοθετική13 σχολή13 που13 επαναλαμβάνεται13 μέχρι13

εξαντλήσεως13 και13 πλήρους13 φθοράς13 της13 ενώ13 αυτοεπιβεβαιώνεται13 χρίζοντας13 τα13 εργαλεία13

και13 τις13 μεθόδους13 της13 ως13 τα13 μοναδικά13 νόμιμα13 κληροδοτημένα13 ευθέως13 από13 το13 παρελθόν13

Η13 γενιά13 επομένως13 που13 laquoέχτισεraquo13 το13 Φεστιβάλ13 διαμόρφωσε13 και13 την13 αισθητική13 των13

παραστάσεων13 που13 ανεβάστηκαν13 στο13 ελληνιστικό13 θέατρο13 ως13 τη13 μόνη13 νόμιμη13 δεν13 είναι13

τυχαίο13 ότι13 οι13 αντιδράσεις13 laquoαγανακτισμένωνraquo13 θεατών13 (ή13 μήπως13 της13 ίδιας13 της13

Επιδαύρου)13 εμπεριέχουν13 στις13 επικλήσεις13 τους13 να13 βγουν13 από13 τον13 τάφο13 εναλλακτικά13

Σοφοκλής13 Ευριπίδης13 ή13 Μινωτής13 για13 να13 δουν13 την13 κατάντια13 που13 οι13 νέοι13 ή13 οι13 ξένοι13

επεφύλαξαν13 στην13 αρχαία13 τραγωδία13 Μια13 επινοημένη13 και13 έντεχνα13 καλλιεργημένη13

6813 Για13 τον13 όρο13 βλ13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13 διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 4613 13 6913 Σάββας13 Γώγος13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρο13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 σ13 21-shy‐9513 13 7013 Για13 τη13 λειτουργία13 της13 δημιουργίας13 της13 εθνικής13 ταυτότητας13 από13 επιλεκτικά13 αποσπασμένα13 από13 το13 περιβάλλον13 τους13 σημαίνοντα13 και13 την13 πρόσδεσή13 τους13 σε13 νέα13 επίκαιρα13 σημαινόμενα13 βλ13 Παντελής13 Ε13 Λέκκας13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 200113 σ13 2013 7113 Βλ13 μεταξύ13 άλλων13 Πλάτων13 Μαυρομούστακος13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513 σ13 5813 κεξ13 7213 Την13 ευχή13 είχε13 εκφράσει13 σε13 κριτική13 του13 στη13 Νέα13 Εστία13 ο13 Άλκης13 Θρύλος13 με13 αφορμή13 την13 πρώτη13 παράσταση13 των13 Επιδαυρίων13 τον13 Ιππόλυτο13 σε13 σκηνοθεσία13 Δ13 Ροντήρη13 Σε13 σχέση13 με13 τις13 αντιδράσεις13 Μινωτή13 για13 τον13 αποκλεισμό13 άλλων13 σχημάτων13 ή13 και13 σκηνοθετών13 (Μ13 Βολανάκη)13 όταν13 πλέον13 μετά13 το13 197513 εισέρχονται13 στην13 Επίδαυρο13 το13 ΚΘΒΕ13 και13 το13 Θέατρο13 Τέχνης13 βλ13 Σιουζουλή13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 13

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 20: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 137

παράδοση13 τούς13 ταυτίζει13 λησμονώντας13 ίσως13 ότι13 αφενός13 αιώνες13 χωρίζουν13 αρχαίους13

τραγικούς13 και13 Μινωτή13 (που13 συνέχισε13 την13 εν13 μέρει13 δάνεια13 από13 τον13 Ράινχαρτ13 σκηνική13

αντίληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 του13 Ροντήρη)13 και13 αφετέρου13 ότι13 ουδέποτε13 οι13 μεγάλοι13

τραγικοί13 ανέβασαν13 οι13 ίδιοι13 έργα13 τους13 στην13 Επίδαυρο13 αφού13 είχαν13 πεθάνει13 πολλές13

δεκαετίες13 πριν13 χτιστεί13 το13 θέατρο13 Παρόλο13 που13 σκόπιμα13 και13 παραπλανητικά13 η13

Επίδαυρος13 αναφέρεται13 από13 θεματοφύλακες13 της13 επινοημένης13 παράδοσης13 laquoως13 χώρος13

που13 τα13 έργα13 της13 ακμής13 του13 πολιτισμού13 δημιουργήθηκανraquo13 συγχέοντάς13 την13 mdash

επιτελώντας13 χωρο-shy‐χρονική13 υπέρβασηmdash13 με13 το13 Θέατρο13 του13 Διονύσου13 13

Όμως13 ποιόν13 και13 γιατί13 τελικά13 η13 Επίδαυρος13 laquoεκδικείταιraquo13 Μήπως13 ως13 άλλη13 laquoΙθάκηraquo13

του13 Δημητριάδη13 απορροφά13 εκδικητικά13 αφανίζοντάς13 τους13 ως13 ανεπιθύμητους13 laquoξένουςraquo13

με13 το13 μίασμα13 της13 (βάρβαρης)13 Τροίας13 πάνω13 τους7313 τους13 παλιννοστούντες13 ή13 περαστικούς13

Οδυσσείς13 της13 Φορείς13 νέας13 γνώσης13 μιας13 άλλης13 ιδεολογίας13 Πράγματι13 η13 εκδικητικότητά13

της13 είναι13 βαθειά13 και13 έντονα13 ιδεολογική-shy‐εθνικιστική13 Διότι13 η13 Επίδαυρος13 απαλλαγμένη13

πλέον13 τουλάχιστον13 φαινομενικά13 από13 την13 τουριστική13 της13 διάσταση13 αναβαπτισμένη13

στην13 κολυμπήθρα13 της13 laquoπαράδοσηςraquo13 των13 σκηνικών13 αναγνώσεων13 του13 αρχαίου13 δράματος13

από13 το13 Εθνικό13 Θέατρο13 παράδοση13 της13 οποίας13 υπήρξε13 θεματοφύλακας13 σήμερα13

λειτουργεί13 για13 τους13 laquoπαραδοσιάρχεςraquo7413 ως13 ετεροτοπία13 (για13 να13 θυμηθούμε13 τον13

Φουκώ)7513 ως13 υπαρκτός13 ου-shyτόπος7613 αφού13 στη13 διαμορφωμένη13 εθνική13 συνείδηση13 είναι13

7313 laquoΔεν13 είμαι13 η13 Τροία13 του13 φώναξα13 Δεν13 είμαι13 η13 Τροία13 []13 Δεν13 είμαι13 οι13 Τρώες13 φώναξα13 δεν13 είμαι13 οι13 Τρώεςraquo13 στο13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Ιθάκη13 σ13 60-shy‐6113 7413 Χρησιμοποιώ13 τη13 λέξη13 εκμαιεύοντάς13 την13 από13 τον13 όρο13 laquoκινήματα13 παραδοσιαρχίαςraquo13 που13 χρησιμοποιεί13 ο13 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 1713 7513 Τον13 όρο13 laquoheacuteteacuterotopieraquo13 εισήγαγε13 ο13 Μισέλ13 Φουκώ13 στο13 κείμενό13 του13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 ένα13 κείμενο13 που13 γράφτηκε13 στην13 Τυνησία13 το13 196713 και13 αποτέλεσε13 αντικείμενο13 διάλεξής13 του13 την13 ίδια13 χρονιά13 Επέτρεψε13 να13 δημοσιευτεί13 για13 πρώτη13 φορά13 μόλις13 το13 198413 Τώρα13 περιλαμβάνεται13 στους13 δύο13 συγκεντρωτικούς13 των13 κειμένων13 του13 τόμους13 Michel13 Foucault13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13 200113 σ13 1571-shy‐158113 Την13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 για13 την13 Επίδαυρο13 ανέφερα13 για13 πρώτη13 φορά13 στην13 επιφυλλίδα13 μου13 Δημήτρης13 Τσατσούλης13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 ομολογώ13 με13 κάποια13 διστακτικότητα13 Πρόσφατα13 ανακάλυψα13 ότι13 την13 ίδια13 ακριβώς13 προσέγγιση13 προτείνει13 και13 η13 Ελευθερία13 Ιωαννίδου13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13 αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413 Πρόκειται13 για13 τα13 Πρακτικά13 του13 Γ΄13 Πανελληνίου13 Θεατρολογικού13 Συνεδρίου13 αφιερωμένου13 στον13 Θόδωρο13 Χατζηπανταζή13 που13 οργανώθηκε13 από13 το13 Ινστιτούτο13 Μεσογειακών13 Σπουδών13 και13 το13 Τμήμα13 Φιλολογίας13 του13 Πανεπιστημίου13 Κρήτης13 και13 έλαβε13 χώρα13 στο13 Ρέθυμνο13 στις13 23-shy‐2613 Οκτωβρίου13 200813 συνέδριο13 ωστόσο13 που13 δεν13 παρακολούθησα13 Πρόκειται13 για13 μια13 ευτυχή13 επιστημονική13 συνάντηση13 ως13 προς13 τον13 τρόπο13 προσέγγισης13 του13 χαρακτήρα13 της13 Επιδαύρου13 που13 διέλυσε13 τους13 δισταγμούς13 μου13 ως13 προς13 τη13 χρήση13 του13 όρου13 Η13 έννοια13 της13 laquoετεροτοπίαςraquo13 γενικά13 συναντάται13 και13 σε13 άλλους13 έλληνες13 συγγραφείς13 σε13 σχέση13 με13 τη13 ρήξη13 με13 την13 παράδοση13 χρησιμοποιεί13 τον13 ίδιο13 όρο13 η13 Άννα13 Τζούμα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713 σ13 13813 Παρουσίαση13 της13 έννοιας13 όπως13 την13 αναλύει13 ο13 Φουκώ13 κάνει13 και13 ο13 Γιώργος13 Πεφάνης13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613 7613 Το13 ότι13 είναι13 τόπος13 laquoυπαρκτόςraquo13 τής13 δίνει13 την13 ιδιότητα13 της13 ετεροτοπίας13 και13 όχι13 της13 ουτοπίας13 Όπως13 διευκρινίζει13 ο13 Φουκώ13 laquoοι13 ουτοπίες13 είναι13 τόποι13 χωρίς13 πραγματικό13 τόπο13 []13 μη13 πραγματικοίraquo13 Υπάρχουν13 όμως13 και13 κάποιοι13 άλλοι13 τόποι13 πραγματικοί13 λειτουργικοί13 συχνά13 με13 θεσμικό13 ρόλο13 ένα13 είδος13 αντι-shy‐τόπων13 ένα13 είδος13 ουτοπίας13 που13 πραγματώνεται13 laquoΑυτές13 τις13 τοποθεσίες13 που13 είναι13 ολοκληρωτικά13 lsquoάλλεςrsquo13 από13 τους13

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 21: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 138

συναισθηματικά13 και13 συμβολικά13 φορτισμένη13 ως13 τόπος13 εκτός13 τόπου13 δηλαδή13 εκτός13

χρόνου13 ετεροτοπολογία13 και13 ετεροχρονία7713 που13 σημαίνει13 αμφισβήτηση13 του13 τόπου13

όπως13 αυτός13 βιώνεται13 πραγματικά13 όντας13 ταυτόχρονα13 σε13 ρήξη13 με13 τον13 παραδοσιακό13

χρόνο13 Η13 Επίδαυρος13 ως13 πολιτιστική13 παραπομπή13 χωροθετεί13 τον13 ίδιο13 τον13 Ελληνισμό13 Το13

κρηπίδωμα13 που13 ορίζει13 το13 ίδιο13 το13 έθνος13 και13 το13 διαχωρίζει13 από13 οτιδήποτε13 laquoξένοraquo7813 Με13

άλλα13 λόγια13 ως13 ιδεολογικοποιημένο13 έδαφος13 ανάγεται13 σε13 μικρογραφία13 ή13 συμπύκνωση13

εδαφικής13 περιοχής13 που13 ορίζει13 την13 εθνική13 ταυτότητα13 Μια13 ταυτότητα13 που13 ακόμη13 και13

σήμερα13 αυτοσυστήνεται13 αμυντικά13 (και13 άρα13 εκδικητικά)13 απέναντι13 σε13 αυτούς13 που13

συνιστούν13 δυναμική13 περιβάλλουσα13 πραγματικότητα13 και13 κυρίως13 ξένους13 όπως13 οι13

Βούλγαροι13 Γκότσεφ13 οι13 Ρώσοι13 Βασίλιεφ13 οι13 Γερμανοί13 Λάνγκχοφ13 οι13 Τούρκοι13 που13 εισάγει13

στην13 ορχήστρα13 της13 ο13 Τερζόπουλος13 13

13 13 Ο13 Γιάννης13 Χαμηλάκης13 προσεγγίζοντας13 τη13 Μακρόνησο13 υπό13 το13 πρίσμα13 της13

έννοιας13 της13 φουκωικής13 ετεροτοπίας13 και13 αναφερόμενος13 στην13 laquoεκπαιδευτικήraquo13 της13 mdashγια13

τους13 εκεί13 εκτοπισμένουςmdash13 λειτουργία13 αναφέρει13 ότι13 αυτοί13 όφειλαν13 να13 μάθουν13 και13

μέσω13 των13 μνημειωδών13 κατασκευών13 αρχαιοελληνικής13 αναφοράς13 ότι13 laquoτο13 αρχαίο13

Ελληνικό13 πνεύμα13 []13 δεν13 θα13 μπορούσε13 να13 συμβιβαστεί13 με13 lsquoξένες13 ιδεολογίεςrsquo13 όπως13 ο13

κομμουνισμόςraquo7913 Φαίνεται13 πως13 κατrsquo13 αντίστοιχο13 τρόπο13 η13 Επίδαυρος13 laquoδιδάσκειraquo13 ως13

εκφραστής13 του13 ιδίου13 πνεύματος13 ότι13 δεν13 θα13 ανεχτεί13 ξενόφερτα13 ρεύματα13 και13

σκηνοθεσίες13 ή13 αλλόγλωσσες13 εκφωνήσεις13 στον13 χώρο13 της13 ασύμβατες13 προς13 το13 αρχαίο13

ελληνικό13 πνεύμα13 που13 είναι13 πάντα13 παρόν13 Ασκώντας13 έτσι13 την13 εκδικητική13 παιδευτική13 της13

που13 δεν13 μπορεί13 παρά13 να13 είναι13 καθαρά13 εθνοκεντρική13 Ως13 κατεξοχήν13 πολιτισμικός13 εθνικός13

τόπος13 σημασιολογικά13 φορτισμένος13 αυτοπροστατεύεται13 από13 κάθε13 παρέμβαση13 που13 θα13

την13 έθετε13 πάνω13 στο13 όριο13 το13 κατώφλι13 των13 διασταυρώσεων13 με13 άλλες13 κουλτούρες13

γλώσσες13 φυλές13 ή13 και13 θεατρικά13 είδη8013 Να13 της13 προσδώσει13 δηλαδή13 υβριδικότητα13

απευκταία13 όσο13 και13 επικίνδυνη13 για13 κάθε13 καθαρότητα8113 Η13 Επίδαυρος13 έτσι13 ανάγεται13 σε13

τόπους13 που13 αντανακλούν13 και13 στους13 οποίους13 αναφέρονται13 θα13 τις13 αποκαλέσω13 σε13 αντιδιαστολή13 προς13 τις13 ουτοπίες13 ετεροτοπίεςraquo13 (Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 1574-shy‐1575)13 7713 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 laquoheacuteteacuterotopologieraquo13 σ13 157513 και13 laquoheacuteteacuterochronieraquo13 σ13 157813 13 7813 Πρβλ13 Αντώνης13 Λιάκος13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513 σ13 10113 13 7913 Yannis13 Hamilakis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeologie13 and13 National13 Imagination13 in13 Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 23213 8013 Αναφέρομαι13 εδώ13 στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 (όρος13 που13 θα13 μπορούσε13 να13 αποδοθεί13 στα13 ελληνικά13 ως13 laquoοριακότηταraquo13 laquoμεταιχμιακότηταraquo13 ή13 και13 laquoμεθοριακότηταraquo)13 όπως13 έχει13 αναλυθεί13 από13 τον13 Homi13 Bhabha13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 Βλ13 επίσης13 David13 Huddart13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 σ13 713 Στην13 έννοια13 της13 laquoliminalityraquo13 σε13 διαφορετικό13 περιβάλλον13 εκείνο13 της13 πρόσληψης13 μιας13 περφόρμανς13 αναφέρεται13 και13 η13 Erika13 Fischer-shy‐Lichte13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 και13 ειδικά13 σ13 8813 13 8113 Όπως13 έχει13 ήδη13 παρατηρηθεί13 η13 υβριδικότητα13 απορρίπτεται13 από13 το13 κυρίαρχο13 ευρωπαϊκό13 μοντέλο13 ιδεολογικής13 προσληψιμότητας13 του13 θεάτρου13 ως13 laquoμη13 παραγωγική13 και13 μη13 καθαρή13 διασταύρωση13 που13 αντιβαίνει13 στην13 ιδεολογία13 της13 αυθεντικότηταςraquo13 Βλ13 Patrice13 Pavis13 Lrsquoanalyse13 des13 spectacles13 σ13 26013

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 22: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 139

δρων13 υποκείμενο13 που13 δρα13 εκδικητικά13 κατά13 παντός13 επιβουλευόμενου13 την13 καθαρότητα13

του13 ίδιου13 του13 έθνους13 13

Όμως13 η13 Επίδαυρος13 είναι13 πέρα13 από13 μνημείο13 ένα13 θέατρο13 Δηλαδή13 σύμφωνα13 πάλι13

με13 τον13 Φουκώ8213 εκπροσωπεί13 και13 μια13 διαφορετική13 εκδοχή13 της13 ετεροτοπίας13 αφού13 στον13

χώρο13 του13 θεάτρου13 φιλοξενείται13 μια13 σειρά13 από13 (δραματικούς)13 χώρους13 που13 είναι13 ξένοι13

μεταξύ13 τους13 αλλά13 και13 με13 αυτόν13 τούτο13 τον13 θεατρικό13 χώρο13 Το13 ίδιο13 το13 θέατρο13 επομένως13

ως13 επιτελεστική13 πράξη13 αναδεικνύει13 την13 πληθυντικότητα13 του13 κόσμου13 μας8313 συνθέτει13

χώρους13 υβριδικούς8413 13

Η13 Επίδαυρος13 όμως13 αναδεικνυόμενη13 από13 τους13 υπέρμαχους13 της13 παραδοσιαρχίας13

σε13 ένα13 είδος13 εσωτερικής13 τους13 ετεροτοπίας13 λειτουργεί13 γιrsquo13 αυτούς13 ως13 η13 κατεξοχήν13

έκφρασή13 της13 εκείνη13 του13 καθρέφτη8513 όντας13 στο13 εδώ13 και13 τώρα13 της13 πραγματικότητάς13

τους13 κοιτάζονται13 σε13 αυτήν13 και13 στο13 αλλού13 και13 άλλοτε13 που13 αυτή13 αντιπροσωπεύει13 σαν13 σε13

καθρέφτη13 αντικαθρεφτιζόμενοι13 σε13 μια13 αντανάκλαση13 τόπου13 που13 οι13 ίδιοι13 προβάλλουν13 αν13

και13 αναγκαστικά13 απόντες13 από13 αυτόν13 πιστεύοντας13 όμως13 ότι13 έχουν13 μετουσιωθεί13 σε13 αυτό13

το13 εκεί13 και13 άλλοτε13 μέσα13 στο13 οποίο13 laquoβλέπουνraquo13 τον13 εαυτό13 τους13 σε13 έναν13 μηndashτόπο13 και13 μηndash

χρόνο13 που13 θα13 ήταν13 ουτοπικός13 αν13 δεν13 ήταν13 ταυτόχρονα13 πραγματικός13 13

Υπό13 αυτή13 τη13 λογική13 η13 Επίδαυρος13 (των13 παραδοσιαρχών)13 επιλέγει13 την13

εσωστρέφεια13 απέναντι13 σε13 κάθε13 απόπειρα13 εξωστρεφούς13 ταυτότητας13 που13 επιδιώκουν13 να13

της13 προσδώσουν13 τελευταία13 ακόμη13 και13 οι13 σύγχρονοι13 θεσμικοί13 φορείς13 όπως13 το13 νέο13

Φεστιβάλ13 Αθηνών13 ndash13 Επιδαύρου13 το13 σημερινό13 Εθνικό13 Θέατρο13 κά13 Η13 αντίδραση13 έναντι13

των13 θεσμικών13 φορέων13 αν13 και13 αποκαλυπτική13 των13 εθνικιστικών13 ριζωμάτων13 είναι13

αλήθεια13 ότι13 εμπεριέχει13 μια13 μορφή13 οξύμωρου13 αν13 ακολουθώντας13 κανείς13 τη13 σκέψη13 του13

Τσουκαλά8613 δεχτεί13 ότι13 ο13 πολιτισμός13 διακρίνεται13 από13 το13 laquoιδιωτικό-shy‐αγοραίο-shy‐13

οικονομικόraquo13 αλλά13 και13 από13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 με13 laquoυπολειμματικούςraquo13 όρους13 Δηλαδή13

ως13 εκείνο13 που13 απομένει13 μετά13 την13 αφαίρεση13 τόσο13 των13 ορθολογικών-shy‐επιβιωτικών13 όσο13

και13 των13 οργανωτικών-shy‐πολιτειακών13 πρακτικών13 ήτοι13 ταυτίζεται13 με13 ότι13 παραμένει13

αρρύθμιστο13 και13 άρα13 κινείται13 στον13 συμβολικά13 προνομιούχο13 χώρο13 της13 ατομικής13

ελευθερίας13 ως13 προς13 την13 επιλογή13 της13 διαφοράς13 της13 πολιτιστικής13 ταυτότητας13 των13

8213 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157713 Ας13 σημειωθεί13 διευκρινιστικά13 ότι13 ο13 Φουκώ13 αναλύοντας13 τις13 διαφορετικές13 laquoεκδηλώσειςraquo13 της13 έννοιας13 της13 ετεροτοπίας13 προβαίνει13 και13 σε13 διαφοροποιήσεις13 του13 γενικού13 ορισμού13 της13 8313 Maryvonne13 Saison13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13 contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 σ13 4913 Η13 συγγραφέας13 αναφέρεται13 στην13 laquoετεροτοπίαraquo13 συνδυάζοντας13 την13 έννοια13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Φουκώ13 για13 το13 θέατρο13 και13 όπως13 την13 ορίζει13 ο13 Τζιάννι13 Βάττιμο13 για13 την13 τέχνη13 13 8413 Jean-shy‐Pierre13 Sarrazac13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 σ13 14813 8513 Η13 έννοια13 του13 καθρέφτη13 αποτελεί13 για13 τον13 Φουκώ13 την13 κατεξοχήν13 έκφραση13 της13 ετεροτοπίας13 Βλ13 Foucault13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 σ13 157513 8613 Κωνσταντίνος13 Τσουκαλάς13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13 της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 23: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 140

πολιτισμικών13 πρακτικών8713 Αντίθετα13 στη13 συγκεκριμένη13 περίπτωση13 που13 μας13 απασχολεί13

ο13 πολιτισμός13 φαίνεται13 να13 ταυτίζεται13 με13 το13 laquoδημόσιο-shy‐κρατικόraquo13 σε13 αντιπαράθεση13 με13 τους13

παράγοντες13 του13 laquoπολιτιστικού-shy‐θεατρικού13 κεφαλαίουraquo13 αυτούς13 που13 θα13 έπρεπε13 να13

υπεραμύνονται13 των13 παραπάνω13 ελευθεριών13 Η13 Επίδαυρος13 όντας13 αγκιστρωμένη13 στο13

μεταίχμιο13 μιας13 εθνικιστικής13 laquoσυμβολαιακήςraquo8813 συνεκτικότητας13 και13 μιας13

πολυπολιτισμικής13 αναρχίας13 ως13 δρων13 υποκείμενο13 αντιστέκεται13 ακόμη13 laquoεκδικούμενηraquo13

τους13 παρείσακτους13 με13 θλιβερές13 ιαχές13 Μόνον13 Ίσα-shy‐ίσα13 λίγη13 τροφή13 σε13 χαλεπούς13 καιρούς13

για13 πολιτιστικό13 ρεπορτάζ13 Διότι13 η13 επίκληση13 της13 παράδοσης13 από13 τους13 θιασώτες13 της13

υποδηλώνει13 πλέον13 σαφώς13 το13 επελθόν13 laquoρήγμαraquo13 στη13 συνέχειά13 της13 γεγονός13 που13

μεταφράζεται13 στο13 ότι13 αυτή13 έχει13 οριστικά13 εκλείψει8913 Και13 πλέον13 η13 Επίδαυρος13 θα13

εκδικείται13 την13 ίδια13 την13 παράδοση13 που13 την13 έχτισε13 και13 θέλησε13 να13 την13 απολιθώσει13 σε13 μια13

ετεροτοπία13 που13 δεν13 της13 αρμόζει13 Γράφοντας13 εκδικητικά13 η13 ίδια13 πάνω13 στις13 αρχαίες13

πέτρες13 της13 βανδαλίζοντάς13 τες13 laquoΈλληνες13 είστε13 και13 φαίνεστεraquo13 13

13

Ή13 με13 τα13 λόγια13 του13 Δημήτρη13 Δημητριάδη13 laquoΕμείς13 κάτοικοι13 αυτής13 της13 γεωγραφικής13

περιοχής13 μόνο13 ως13 ξένοι13 δικαιούμαστε13 να13 αντιμετωπίζουμε13 τους13 Έλληνες13 Να13 τους13

αντιμετωπίζουμε13 ως13 ξένους13 Εμείς13 ως13 μη13 Έλληνεςraquo9013

13

13 13 13 13 13 Απρίλιος13 201213

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13 13 Anders13 Guumlnter13 Βία13 ναι13 η13 όχι13 Μια13 αναγκαία13 συζήτηση13 χ13 μτφ13 Ελευθεριακή13 Κουλτούρα13 Αθήνα13

201113 13 Ανδρεάδης13 Γιάγκος13 laquoΣτα13 ίχνη13 του13 Διονύσου13 σκέψεις13 για13 την13 πορεία13 των13 παραστάσεων13 αρχαίας13

τραγωδίας13 στην13 Ελλάδαraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 21-shy‐6613 13

Bhabha13 Homi13 laquoDissemiNation13 Time13 Narrative13 and13 the13 Margins13 of13 the13 Modern13 Nationraquo13 στο13 Homi13 Bhabha13 (επιμ)13 Nation13 and13 Narration13 Routledge13 Λονδίνο13 199013 σ13 291-shy‐32213 13

Bourdieu13 Pierre13 Η13 αίσθηση13 της13 πρακτικής13 μτφ13 ndash13 επιστ13 θεώρ13 Θεόδωρος13 Παραδέλλης13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 20613 13

Γεωργουσόπουλος13 Κώστας13 laquoΗ13 Επίδαυρος13 εκδικείταιraquo13 συνέντευξη13 στη13 Βασιλική13 Παππά13 εφ13 Πρωινός13 Λόγος13 (313 Αυγούστου13 2003)13

Clastres13 Pierre13 Αρχαιολογία13 της13 βίας13 Ο13 πόλεμος13 στις13 πρωτόγονες13 κοινωνίες13 μτφ13 Βασίλης13 Κουγκουλού13 Έρασμος13 Αθήνα13 199413 13

Γώγος13 Σάββας13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200213 σ13 21-shy‐9513 13

Dadoun13 Roger13 Η13 βία13 Δοκίμιο13 για13 τον13 laquohomo13 violensraquo13 μτφ13 Νικόλας13 Αλ13 Σεβαστάκης13 Scripta13 Αθήνα13 199813

8713 Στο13 ίδιο13 σ13 100-shy‐10113 σημ13 12513 13 8813 Για13 τον13 όρο13 της13 laquoσυμβολαιακήςraquo13 κοινωνίας13 βλ13 στο13 ίδιο13 σ13 3413 8913 Eric13 Hobsbaum13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 σ13 16-shy‐1713 9013 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 σ13 413 13

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 24: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 141

Δημητριάδης13 Δημήτρης13 laquoΕμείς13 και13 οι13 Έλληνεςraquo13 Ένθετο13 στο13 βιβλίο13 Το13 πέρασμα13 στην13 άλλη13 όχθη13 Συζητήσεις13 με13 τον13 Γιώργο13 Καλιεντζίδη13 Άγρα13 Αθήνα13 200513 13

_______________13 Η13 τιμή13 της13 ανταρσίας13 στην13 μαύρη13 αγορά13 Νεφέλη13 Αθήνα13 200513 _______________13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Επίμετρο13 Δημήτρης13

Τσατσούλης13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 _______________13 Πεθαίνω13 σαν13 χώρα13 Άγρα13 Αθήνα13 2200313 13 13 Διαμαντάκου13 Πόπη13 laquoΜια13 γενιά13 εκτεθειμένη13 στη13 βίαraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (Νσυν)13 (23-shy‐

2513 Μαρτίου13 2012)13 Elam13 Keir13 Η13 σημειωτική13 θεάτρου13 και13 δράματος13 μτφndashεισ13 Καίτη13 Διαμαντάκου13 Ελληνικά13

Γράμματα13 Αθήνα13 200113 Ευαγγελάτος13 Σπύρος13 Α13 laquoΟι13 lsquoποιητέςrsquo13 και13 οι13 στενοκέφαλοιraquo13 Κυριακάτικη13 Καθημερινή13 (2513

Ιουλίου13 1999)13 Farber13 Yael13 Molora13 Oberon13 Books13 Λονδίνο13 200813 Fischer-shy‐Lichte13 Erika13 laquoReality13 and13 Fiction13 in13 Contemporary13 Theatreraquo13 Theatre13 Research13

International13 τμ13 3313 τχ13 113 σ13 84-shy‐9613 Foucault13 Michel13 laquoDes13 Espaces13 autresraquo13 Dits13 et13 eacutecrits13 II13 1976-shy198813 Eacuteditions13 Gallimard13 Παρίσι13

200113 σ13 1571-shy‐158113 _______________13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 Girard13 Reneacute13 La13 violence13 et13 le13 sacreacute13 Grasset13 Παρίσι13 197213 13 Greimas13 A13 J13 Seacutemantique13 Structurale13 Larousse13 Παρίσι13 199613 13 Θέρμου13 Μαρία13 laquoΗ13 πρόφαση13 της13 εξέγερσης13 και13 οι13 πυρπολήσειςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (2913

Φεβρουαρίου13 2012)13 13 Θωμαδάκη13 Μαρίκα13 Σημειωτική13 του13 ολικού13 θεατρικού13 λόγου13 Δόμος13 Αθήνα13 199313 _______________13 laquoΣημειωτική13 ανάγνωση13 ενός13 σουρρεαλιστικού13 δράματος13 Οι13 μαστοί13 του13 Τειρεσία13

του13 Απολλιναίρraquo13 Διαβάζω13 (Αφιέρωμα13 στον13 Απολλιναίρ)13 τχ13 23113 (1990)13 σ13 70-shy‐7813 13 Hager13 Philip13 laquoThe13 Protests13 in13 Athens13 Indignant13 Dramaturgies13 and13 Geographies13 in13 Syntagma13

Squareraquo13 Backpages13 Contemporary13 Theatre13 Review13 τμ13 2113 τχ13 413 (2011)13 σ13 542-shy‐55313 Hamilakis13 Yannis13 The13 Nation13 and13 its13 Ruins13 Antiquity13 Archaeology13 and13 National13 Imagination13 in13

Greece13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 Hardwick13 Lorna13 laquoGreek13 Drama13 and13 AntindashColonialism13 Decolonizing13 Classicsraquo13 στο13 E13 Hall13 F13

Macintosh13 A13 Wrigley13 (επιμ)13 Dionysus13 since13 6913 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200413 σ13 219-shy‐24213

_______________13 laquoShades13 of13 Multi-shy‐Lingualism13 and13 Multi-shy‐Vocalism13 in13 Modern13 Performances13 of13 Greek13 Tragedy13 in13 PostndashColonial13 Contextsraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 C13 Gillespie13 (επιμ)13 Classics13 in13 PostndashColonial13 Worlds13 Oxford13 University13 Press13 Οξφόρδη13 200713 σ13 305-shy‐32813

Harley13 James13 laquoThe13 Scenic13 Ideals13 of13 Roman13 Blood13 Spectacles13 and13 Their13 Role13 in13 the13 Development13 of13 Amphitheatrical13 Spaceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 1999σ13 41-shy‐4813

Heinemann13 Margot13 laquoPolitical13 Dramaraquo13 στο13 Braunmuller13 και13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 σ13 161-shy‐20613

Herbert13 Ian13 και13 Kalina13 Stefanova13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Humanism13 in13 a13 World13 of13 Violence13 Πρακτικά13 του13 εικοστού-shy‐τέταρτου13 συνεδρίου13 της13 Διεθνούς13 Εταιρείας13 Θεατρικών13 Κριτικών13 Σόφια13 Βουλγαρία13 200813 St13 Kliment13 Ohridski13 University13 Press13 Σόφια13 200913

Hobsbaum13 Eric13 laquoΕισαγωγή13 Επινοώντας13 παραδόσειςraquo13 στο13 Eric13 Hobsbaum13 και13 Terence13 Ranger13 (επιμ)13 Η13 επινόηση13 της13 παράδοσης13 μτφ13 Θανάσης13 Αθανασίου13 Θεμέλιο13 Αθήνα13 200413 σ13 9-shy‐2413

Huddart13 David13 Homi13 K13 Bhabha13 Routledge13 Λονδίνο13 200613 13 Ιωαννίδου13 Ελευθερία13 laquoΤο13 αρχαίο13 θέατρο13 της13 Επιδαύρου13 ως13 ετεροτοπία13 και13 η13 πρόσληψη13 του13

αρχαίου13 δράματος13 στη13 νεώτερη13 Ελλάδαraquo13 στο13 Αντώνης13 Γλυτζουρής13 και13 Κωνσταντίνα13 Γεωργιάδη13 (επιμ)13 Παράδοση13 και13 εκσυγχρονισμός13 στο13 Νεοελληνικό13 Θέατρο13 Από13 τις13 απαρχές13 ως13 τη13 μεταπολεμική13 εποχή13 Πανεπιστημιακές13 Εκδόσεις13 Κρήτης13 Ηράκλειο13 201013 σ13 457-shy‐46413

Κούφαλης13 Αντώνης13 και13 Κωνσταντίνος13 Η13 Έκτη13 Καρυάτιδα13 Ανέκδοτο13 13 Κυντ13 Τόμας13 Εκδίκηση13 (Ισπανική13 Τραγωδία)13 μτφ13 Κατερίνα13 Τσαμαδιά13 και13 Κατερίνα13

Ευαγγελάτου13 στο13 πρόγραμμα13 της13 παράστασης13 Αμφι-shy‐θέατρο13 Σπύρου13 Α13 Ευαγγελάτου13 Λέκκας13 Παντελής13 Ε13 Το13 παιχνίδι13 με13 το13 χρόνο13 Εθνικισμός13 και13 νεοτερικότητα13 Ελληνικά13 Γράμματα13

Αθήνα13 200113

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 25: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 142

Λιάκος13 Αντώνης13 Πώς13 στοχάστηκαν13 το13 έθνος13 αυτοί13 που13 ήθελαν13 να13 αλλάξουν13 τον13 κόσμο13 Πόλις13 Αθήνα13 4200513

Λοβέρδου13 Μυρτώ13 και13 Ίσμα13 Μ13 Τουλάτου13 laquoΈχει13 όρια13 η13 Επίδαυροςraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (513 Αυγούστου13 2007)13

Μαρίνου13 Έφη13 laquoΜαταιώσεις13 γιούχα13 και13 ανατροπέςraquo13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 (3013 Αυγούστου13 2009)13 13

Marlin-shy‐Curiel13 Stephanie13 laquoThe13 Long13 Road13 to13 Healing13 From13 the13 TRC13 to13 TfDraquo13 Theatre13 Research13 International13 τμ13 2713 τχ13 313 200213 σ13 275-shy‐28813

Martinez13 J13 D13 laquoThe13 Fallacy13 of13 Contextual13 Analysis13 as13 a13 Means13 of13 Evaluating13 Dramatized13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13 Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 76-shy‐8513 13

Μαυρολέων13 Άννα13 laquoΗ13 αναβίωση13 του13 αρχαίου13 ελληνικού13 δράματος13 στην13 Ελλάδα13 τον13 19ον13 και13 τον13 20ον13 αιώναraquo13 στο13 Γιάγκος13 Ανδρεάδης13 (επιμ)13 Στα13 Ίχνη13 του13 Διονύσου13 Παραστάσεις13 αρχαίας13 τραγωδίας13 στην13 Ελλάδα13 1867-shy200013 Ι13 Σιδέρης13 Αθήνα13 200513 σ13 109-shy‐11913 13

Μαυρομούστακος13 Πλάτων13 Το13 θέατρο13 στην13 Ελλάδα13 1940-shy200013 Μια13 επισκόπηση13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 200513

Μηλιώνης13 Χριστόφορος13 Μετρημένα13 λόγια13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200413 Μονταίνι13 Μισέλ13 ντε13 Δοκίμια13 313 τμ13 μτφ13 Φίλιππος13 Δρακονταειδής13 Εστία13 Αθήνα13 2003-shy‐200513 Μουζέλης13 Νίκος13 laquoΗ13 απαξίωση13 της13 πολιτικής13 και13 το13 γιουχάισμα13 των13 πολιτικώνraquo13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13

εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 Μουτούση13 Νικολέττα13 laquoΗ13 τρομοκρατία13 του13 γιαουρτιούraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 ndash13 Σαββατοκύριακο13 (10ndash1113

Μαρτίου13 2012)13 Muumlller13 Heiner13 Μάουζερ13 και13 Οράτιος13 μτφ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 εισ13 HansndashThies13 Lehmann13 Άγρα13

Αθήνα13 200913 _______________13 Μορφές13 από13 τον13 Ευριπίδη13 μτφndashεισ13 Ελένη13 Βαροπούλου13 επίμετρο13 Hans13 Thies13

Lehmann13 Άγρα13 Αθήνα13 199713 Ξυριτάκης13 Δημήτρης13 Α13 Λόγω13 τιμής13 Ιστορίες13 Κρητικής13 Βεντέτας13 Μελάνι13 Αθήνα13 201113 Ο13 μικρο-shy‐πολιτικός13 laquoΤο13 lsquoόχιrsquo13 δεν13 ωφελείraquo13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13 Πανούσης13 Γιάννης13 laquoΠερί13 κανόνων13 ορίων13 και13 (αν)υπακοής13 στη13 δημοκρατίαraquo13 Τετράδια13 πολιτικού13

διαλόγου13 έρευνας13 και13 κριτικής13 τχ13 6113 (2012)13 σ13 65-shy‐7213 13 Παπαταξιάρχης13 Ευθύμιος13 laquoΤα13 άχθη13 της13 ετερότητας13 Διαστάσεις13 της13 πολιτισμικής13

διαφοροποίησης13 στην13 Ελλάδα13 του13 πρώιμου13 21ου13 αιώναraquo13 εισαγωγή13 στο13 Ευθύμιος13 Παπαταξιάρχης13 (επιμ)13 Περιπέτειες13 της13 ετερότητας13 Η13 παραγωγή13 της13 πολιτισμικής13 διαφοράς13 στη13 σημερινή13 Ελλάδα13 Αλεξάνδρεια13 Αθήνα13 200613 σ13 1-shy‐8513

Παπαχρήστου13 Γιώργος13 Χρ13 laquoΑπαθείς13 παρακολουθούμε13 τα13 φαινόμενα13 φασισμούraquo13 Στίγμα13 εφ13 Τα13 Νέα13 (10-shy‐1113 Μαρτίου13 2012)13

Pavis13 Patrice13 L13 analyse13 des13 spectacles13 Nathan13 Παρίσι13 199613 13 Πολίτης13 Γιώργος13 Ν13 Το13 δικαίωμα13 της13 πολιτικής13 ανυπακοής13 Η13 νόμιμη13 άμυνα13 στην13 αυθαίρετη13

εξουσία13 Ψυχογιός13 Αθήνα13 201213 Racine13 Britannicus13 Theacuteacirctre13 complet13 τμ13 113 Flammarion13 Παρίσι13 196413 Ροζάνης13 Στέφανος13 laquoΗ13 αντινομική13 μορφή13 της13 δικαιοσύνης13 στον13 Foucaultraquo13 Εισαγωγή13 στο13 Michel13

Foucault13 Για13 τη13 Λαϊκή13 Δικαιοσύνη13 μτφ13 Αντώνης13 Μαούνης13 Εκδόσεις13 Εξάρχεια13 Αθήνα13 201113 σ13 6-shy‐1513

Σαίξπηρ13 Ουίλιαμ13 Μακμπέθ13 μτφ13 Χριστίνα13 Μπάμπου-shy‐Παγκουρέλη13 Εξάντας13 Αθήνα13 199913 Saison13 Maryvonne13 Les13 theacuteacirctres13 du13 reacuteel13 Pratiques13 de13 la13 repreacutesentation13 dans13 le13 theacuteacirctre13

contemporain13 LrsquoHarmatttan13 Παρίσι13 199813 13 Σαμαρά13 Ζωή13 laquoΑισθητική13 του13 ατελούς13 Συμβολή13 στη13 σημειωτική13 του13 θεατρικού13 κειμένουraquo13

Φιλόλογος13 τχ13 5613 (1989)13 σ13 93-shy‐11313 Sarkin13 J13 Carrots13 and13 Sticks13 The13 TRC13 and13 the13 South13 African13 Amnesty13 Process13 Intersentia13 Αμβέρσα13

200413 13 Sarrazac13 Jean-shy‐Pierre13 Critique13 du13 theacuteacirctre13 De13 lrsquoutopie13 au13 deacutesenchantement13 Circeacute13 Μπελφόρ13 200013 Scheper-shy‐Hughes13 Nancy13 laquoSacred13 Wounds13 Making13 Sense13 of13 Violenceraquo13 στο13 John13 W13 Frick13 (επιμ)13

Theatre13 and13 Violence13 Theatre13 Symposium13 τμ13 713 Southeastern13 Theatre13 Conference13 and13 The13 University13 of13 Alabama13 Press13 Αλαμπάμα13 199913 σ13 7-shy‐3013

Σερεμετάκη13 Κ13 Νάντια13 Η13 τελευταία13 λέξη13 στης13 Ευρώπης13 τα13 άκρα13 Δι-shyαίσθηση13 ―13 Θάνατος13 ―13 Γυναίκες13 μτφ13 Νίκος13 Μαστρακούλης13 Νέα13 ΣύνοραndashΛιβάνης13 Αθήνα13 199413

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13

Page 26: ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ · 2013-04-09 · σκηνή τχ. 4 (2012) 118 ΔΗΜΗΤΡΗΣ’ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ’ Οι#τόποι#ως#δρώντα#βίαιων#εκδικητικών#επιτελέσεων.##

σκηνή τχ 4 (2012) 143

Σιουζουλή13 Νατάσα13 laquoΤο13 Φεστιβάλ13 της13 Επιδαύρουraquo13 στο13 Κώστας13 Γεωργουσόπουλος13 Σάββας13 Γώγος13 Ομάδα13 Θεατρολόγων13 Επίδαυρος13 Το13 αρχαίο13 θέατρο13 οι13 παραστάσεις13 Μίλητος13 Αθήνα13 200413 σ13 225-shy‐24113

Τζούμα13 Άννα13 Εκατό13 χρόνια13 νοσταλγίας13 Το13 αντιβιογραφικό13 αφήγημα13 laquoΈθνοςraquo13 Μεταίχμιο13 Αθήνα13 200713

13 Πεφάνης13 Γιώργος13 laquoΠερί13 σκηνών13 και13 ετεροτοπιών13 Μια13 φουκωική13 ανάγνωση13 της13 θεατρικής13 σκηνήςraquo13 Παράβασις13 Επιστημονικό13 Περιοδικό13 Τμήματος13 Θεατρικών13 Σπουδών13 Πανεπιστημίου13 Αθηνών13 Ergo13 Αθήνα13 201013 σ13 237-shy‐25613

Taussing13 Michael13 The13 Nervous13 System13 Routledge13 Νέα13 Υόρκη13 198913 Todorov13 Tzvetan13 Ο13 φόβος13 των13 βαρβάρων13 Πέρα13 από13 τη13 σύγκρουση13 των13 πολιτισμών13 μτφ13

Γιώργος13 Καράμπελας13 Πόλις13 Αθήνα13 200913 13 Τουλάτου13 Ίσμα13 Μ13 laquoΒάπτισμα13 πυρός13 για13 τρεις13 στην13 Επίδαυροraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 (1113 Ιουνίου13 2000)13 Τσαλίκογλου13 Φωτεινή13 Μυθολογίες13 βίας13 και13 καταστολής13 Παπαζήσης13 Αθήνα13 198913 Τσατσούλης13 Δημήτρης13 laquoΜια13 κοινωνιο-shy‐σημειολογική13 προσέγιση13 του13 θεάτρου13 μέσα13 από13 την13

Ανδρομάχη13 του13 Ρακίναraquo13 Σημειολογικές13 προσεγγίσεις13 του13 θεατρικού13 φαινομένου13 Ελληνικά13 Γράμματα13 Αθήνα13 2199913 [πρώτη13 έκδοση13 Δελφίνι13 Αθήνα13 1997]13

_______________13 laquoΤο13 θέατρο13 της13 στέρησης13 και13 της13 καταστροφήςraquo13 Επίμετρο13 στο13 Δημήτρης13 Δημητριάδης13 Ομηριάδα13 Τρίπτυχο13 (Οδυσσέας13 ―13 Ιθάκη13 ―13 Όμηρος)13 Ίνδικτος13 Αθήνα13 200713 σ13 101-shy‐12413

_______________13 laquoΑναπαραστάσεις13 βίας13 στο13 θέατροraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 38213 (1513 Μαρτίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 ετεροτοπία13 της13 Επιδαύρουraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 40913 (2013 Σεπτεμβρίου13 2009)13 13

_______________13 laquoΗ13 τιμή13 της13 εξέγερσης13 στη13 θεατρική13 αγοράraquo13 Επί13 Σκηνής13 εφ13 Κυριακάτικη13 Ελευθεροτυπία13 laquoΕπτάraquo13 τχ13 37413 (1813 Ιανουαρίου13 2009)13

_______________13 laquoΗ13 αισθητική13 του13 πολιτικού13 θεάτρουraquo13 Νέα13 Εστία13 τχ13 183213 (2010)13 σ13 828-shy‐83113 Τσουκαλάς13 Κωνσταντίνος13 Η13 επινόηση13 της13 ετερότητας13 laquoΤαυτότητεςraquo13 και13 laquoΔιαφορέςraquo13 στην13 εποχή13

της13 παγκοσμιοποίησης13 Καστανιώτης13 Αθήνα13 201013 Ubersfeld13 Anne13 Lire13 le13 theacuteacirctre13 MessidorEacuteditions13 Sociales13 Παρίσι13 4198213 [1977]13 13 Van13 Zyl13 Smit13 Betine13 laquoMulticultural13 Reception13 Greek13 Drama13 in13 South13 Africa13 in13 the13 Late13 Twentieth13

and13 Early13 Twenty-shy‐first13 Centuriesraquo13 στο13 Lorna13 Hardwick13 και13 Christopher13 Stray13 (επιμ)13 A13 Companion13 to13 Classical13 Receptions13 Blackwell13 Οξφόρδη13 200813 σ13 373-shy‐38513 13

_______________13 laquoOrestes13 and13 the13 Truth13 and13 Reconciliation13 Commissionraquo13 Classical13 Receptions13 Journal13 τμ13 213 τχ13 113 (2010)13 σ13 114-shy‐13513

Χασαπόπουλος13 Νίκος13 laquoΟι13 lsquoπατριώτεςrsquo13 οι13 μπαχαλάκηδες13 ο13 Νταλάρας13 και13 η13 25η13 Μαρτίουraquo13 εφ13 Το13 Βήμα13 της13 Κυριακής13 laquoΝέες13 Εποχέςraquo13 (1113 Μαρτίου13 2012)13 13

Χομπσμπάουμ13 Έρικ13 laquoΛηστές13 και13 επαναστάσειςraquo13 εφ13 Η13 Αυγή13 της13 Κυριακής13 (1913 Δεκεμβρίου13 2012)13

Watson13 Robert13 N13 laquoTragedyraquo13 στο13 A13 R13 Braunmuller13 και13 Michael13 Hattaway13 (επιμ)13 The13 Cambridge13 Companion13 to13 English13 Renaissance13 Drama13 Cambridge13 University13 Press13 Καίμπριτζ13 7200213 [1990]13 σ13 301-shy‐35113 13

Žižek13 Slavoj13 Βία13 Έξι13 λοξοί13 στοχασμοί13 μτφ13 Νεκτάριος13 Καλαϊτζής13 Scripta13 Αθήνα13 201013 13

13