ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ

ΧΡΗΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝΧΡΗΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ∆ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ

∆ρ ΓΙΩΡΓΟΣ ∆ΗΜΑΣΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ

ΤΜΗΜΑ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΟΝΑ∆ΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΡΟΝΟΙΑΣΣΥΝΕΡΓ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Γ∆ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι άνθρωποι διεξάγουν έρευνες προκειμένου να διερευνήσουν θέματα κατά τρόποσυστηματικό αυξάνοντας έτσι τη γνώση τους. Ανεξάρτητα ωστόσο του σκοπού μιάςέρευνας και των σχετικών ερωτήσεων θα πρέπει να συλλεχθούν δεδομένα για νααπαντηθούν οι ερωτήσεις.Εάν συλλεχθούν και αναλυθούν δεδομένα από κάθε δυνατή περίπτωση ή ομάδα μελώναυτό ονομάζεται απογραφή, η οποία δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί στην πλειοψηφίατων ερευνητικών περιπτώσεων για πρακτικούς και οικονομικούς λόγουςτων ερευνητικών περιπτώσεων για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους.Αντίθετα οι τεχνικές δειγματοληψίας αποτελούν μεθοδολογία, η οποία επιτρέπει τη μείωσητης ποσότητας των δεδομένων που χρειάζονται να συλλεχθούν θεωρώντας δεδομέναμόνο από ένα υποσύνολο των περιπτώσεων που εξετάζονται.μόνο από ένα υποσύνολο των περιπτώσεων που εξετάζονται.Μολονότι υπάρχει πλούσια εμπειρία και μεγάλη βιβλιογραφία για τη συλλογή δεδομένων,ωστόσο δεν έχει αναπτυχθεί αντίστοιχη θεωρητική βάση όπως πχ της δειγματοληψίας.

Γ∆ 2

ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΔΕΔΟΜΕΝΑ: Οι πληροφορίες που συλλέγει ο ερευνητής από τα στοιχεία (άτομα) του δείγματος.

ΟΡΓΑΝΟ: Το μέσο συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιεί ο ερευνητής (ερωτηματολόγιο,...)ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΔομή: Η συλλογή των ίδιων πληροφοριών πραγματοποιείται με προκαθορισμένο καιΔομή: Η συλλογή των ίδιων πληροφοριών πραγματοποιείται με προκαθορισμένο και

συγκρίσιμο τρόπο.Αντικειμενικότητα: Απαιτείται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ενώ ο βαθμός της

εξαρτάται από το είδος της μελέτης.Ποσοτικοποίηση: Στη στατιστική ανάλυση τα δεδομένα συλλέγονται και ποσοτικοποιούνται με

συγκεκριμένους τρόπους. Στην ποιοτική ανάλυση η συλλογή δεδομένωνπραγματοποιείται σε μορφή διηγηματική.

Αντιδραστικότητα: Η ποιότητα των δεδομένων επηρεάζεται από το βαθμό επίγνωσης τωνατόμων που χρησιμοποιούνται στην έρευνα ή μελέτη.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙΠεριορισμοί τίθενται στους πόρους (ανθρώπινους και οικονομικούς), στο διαθέσιμο χρόνο και

στο μέγεθος του δείγματος.

Γ∆ 3

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Οι απαντήσεις που δίνονται στα ερωτήματα των ερευνών δεν είναι πάντοτε ακριβείς. Τασφάλματα που τις συνοδεύουν μπορεί να οφείλονται σε σκοπιμότητα (πχ ιδιότητες πουέχουν επαγγελματικό ή προσωπικό χαρακτήρα).

Η ύπαρξη των σφαλμάτων ελέγχεται με ειδικές διαδικασίες έτσι ώστε πολλά από αυτάεπισημαίνονται και εξαλείφωνται ή περιορίζονται.

Οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων για μιά ομάδα ανθρώπων μπορούν να ταξινομηθούνά λλ ύ ό Η θέ ί ί όλ θκατά πολλούς τρόπους. Η συνηθέστερη κατηγοριοποίηση είναι η ακόλουθη:

1. Μέθοδος άμεσης παρατήρησης2. Μέθοδος προσωπικής συνέντευξης3. Μέθοδος τηλεφωνικής συνέντευξης4. Αποστολή ερωτηματολογίου ταχυδρομικά5. Χρήση δευτερογενών πηγών (αρχεία, δημοσιεύσεις κλπ)

Γ∆ 4

1. ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΜΕΣΗΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

Η άμεση παρατήρηση χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου, οι σκοποί της έρευνας και οιερωτήσεις ενδιαφέρονται με το τι κάνουν οι άνθρωποι. Με άλλα λόγια συμπεριλαμβάνειτη συστηματική παρατήρηση, καταγραφή, ανάλυση και ερμηνεία της συμπεριφοράς τωνανθρώπων.Δύο διαφορετικοί τύποι άμεσης παρατήρησης υπάρχουν. Η συμμετοχική παρατήρηση ηοποία είναι ποιοτική μέθοδος και προέρχεται από τις εργασίες της κοινωνικήςανθρωπολογίας Η έμφαση στη μέθοδο αποδίδεται στους λόγους με τους οποίους οιανθρωπολογίας. Η έμφαση στη μέθοδο αποδίδεται στους λόγους με τους οποίους οιάνθρωποι συνδέουν τις πράξεις τους. Αντίθετα η δομημένη παρατήρηση είναι ποσοτικήμέθοδος και αναφέρεται στη συχνότητα των λόγων.Η συμμετοχική παρατήρηση αναφέρεται στο ότι ο ερευνητής προσπαθεί να συμμετάσχειμμ χ ή ρ ήρη η φ ρ ρ η ής ρ μμ χολοκληρωτικά στη ζωή και τη δράση των ατόμων αποτελώντας έτσι μέλος της ομάδαςτους.Αυτό επιτρέπει στον ερευνητή να μοιρασθεί την εμπειρία και την αίσθηση της ομάδας απότο να απλά να παρατηρεί (Gill and Johnson , 1997).

Γ∆ 5

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

1. Θεωρείται ικανοποιητική μέθοδος στην εξήγηση ειδικών κοινωνικών καταστάσεων.2. Θεωρείται ιδιαίτερα χρήσιμη μέθοδος για ερευνητές που εργάζονται μέσα στον επαγγελματικό τους χώροεπαγγελματικό τους χώρο.

3. Όλα τα δεδομένα που συλλέγονται είναι ουσιαστικά χρήσιμα.

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

1. Ενδέχεται να προκύψουν ηθικά διλήματα για τον ερευνητή.2. Ενδέχεται να απαιτηθεί αρκετός χρόνος.3. Η πρόσβαση σε επαγγελματικούς χώρους μπορεί να είναι δύσκολη.

Γ∆ 6

ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Η δομημένη παρατήρηση είναι συστηματική και έχει υψηλό βαθμό προκαθορισμένηςδόμησης. Η λειτουργία της εστιάζεται κυρίως στη συχνότητα που συμβαίνουν κάποιαπράγματα παρά στους λόγους που συμβαίνουν Υπό αυτήν τη λειτουργία η συμπλήρωσηπράγματα παρά στους λόγους που συμβαίνουν. Υπό αυτήν τη λειτουργία η συμπλήρωσηεντύπων, η κράτηση σημειώσεων κλπ δημιουργούν μία ισχυρή έννοια-κλειδί «του χρόνουκαι της κίνησης».

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

1 Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον καθένα έπειτα από μικρή εκπαίδευση1. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον καθένα έπειτα από μικρή εκπαίδευση.2. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ταυτόχρονα σε διαφορετικές θέσεις – τοποθεσίες.3. Παράγει πολύ αξιόπιστα αποτελέσματα λόγω της απλής καταγραφής των πραγμάτων.

Γ∆ 7

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

1. Περιορισμός των ερευνητικών αποτελεσμάτων.2. Η συλλογή των δεδομένων γίνεται με αργό ρυθμό και αρκετό κόστος..

Η άμεση παρατήρηση ενδείκνυται σε έρευνες που ασχολούνται με την συμπεριφορά τωνανθρώπων (τρόπος ζωής, εργασίας κλπ) και ιδιαίτερα σε μικρά δείγματα. Η μέθοδοςείναι προτιμότερη από άλλες διότι με την άμεση παρατήρηση καταχωρείται σανείναι προτιμότερη από άλλες διότι με την άμεση παρατήρηση καταχωρείται σανπληροφορία ότι αντιλαμβάνεται ο προσεκτικός παρατηρητής και όχι ότι επιθυμεί ναδηλώσει ή να θυμηθεί ο ερωτώμενος.

Αξίζει να επισημανθεί ότι η άμεση παρατήρηση μπορεί να διευκολυνθεί από τη σύγχρονη τεχνολογία (εγγραφή σε βίντεο από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης).

Γ∆ 8

2. ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η μέθοδος της προσωπικής συνέντευξης είναι μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενεςμεθόδους συλλογής πληροφοριών. Πρωταρχικό έργο του συνεντεύκτη είναι ναεπισημάνει τις μονάδες του δείγματος ή του πληθυσμού που πρέπει να συναντήσει.Μετά τον εντοπισμό κάθε μονάδας ο συνεντεύκτης πρέπει να εξασφαλίσει την επιθυμητήσυνεργασία. Για το σκοπό αυτό πρέπει να δηλώσει ποιός είναι και ποιούς εκπροσωπεί, ναεξηγήσει σύντομα τους σκοπούς της έρευνας να επιδείξει κατάλληλα έγγραφα ανεξηγήσει σύντομα τους σκοπούς της έρευνας, να επιδείξει κατάλληλα έγγραφα ανχρειάζεται και να συνεργασθεί με το κατάλληλο προσωπικό. Έχει παρατηρηθεί ότι ταερωτώμενα πρόσωπα δέχονται κατά κανόνα να συνεργασθούν πρόθυμα εάν οσυνεντεύκτης τους το ζητήσει με ευγένεια και ειλικρίνεια.Μία ενημερωτική επικοινωνία (επιστολή ή τηλέφωνο) πριν τη συνέντευξη διευκολύνεισημαντικά την όλη διαδικασία.Η υποβολή των ερωτήσεων θεωρείται τέχνη και πρέπει να γίνεται με τη φραστικήδιατύπωση και τη σειρά που έχουν καθορίσει οι σχεδιαστές της έρευνας. Ο τρόποςδιατύπωσης και ο τονισμός των λέξεων μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά τον ερωτώμενο.

Γ∆ 9

Δομημένη προσωπική συνέντευξη (structured interview) είναι εκείνη που χρησιμοποιείδομημένα ερωτηματολόγια δηλαδή ερωτηματολόγια που βασίζονται σε προκαθορισμένα και

έ ύ λ ή Η δ έ έ ξ άζ ί ίτυποποιημένα σύνολα ερωτήσεων. Ημιδομημένη συνέντευξη ονομάζεται εκείνη στην οποία ο

ή έ έ άλ θ ά ή λύ ί δέερευνητής έχει έναν κατάλογο θεμάτων και ερωτήσεων να καλύψει οι οποίες ενδέχεται ναδιαφέρουν από συνέντευξη σε συνέντευξη. Δομημένες συνεντέυξεις χρησιμοποιούνται σεπεριγραφικές μελέτες σαν μέσα προσδιορισμού γενικών υποδειγμάτων ενώ ημιδομημένεςσυνεντεύξεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε επεξηγηματικές μελέτες δηλαδή σε εκείνεςσυνεντεύξεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε επεξηγηματικές μελέτες δηλαδή σε εκείνεςπου επιδιώκουμε να κατανοήσουμε σχέσεις μεταξύ μεταβλητών.

Σημαντικό βήμα στην προσωπική συνέντευξη αποτελεί η επιλογή και η εκπαίδευση τωνημ βήμ η ρ ή ξη η γή η ησυνεντευκτών. Οι ερευνητές πριν αναλάβουν το έργο διεξαγωγής των συνεντέυξεωνυποβάλλονται σε εκπαίδευση από ειδικευμένους επιστήμονες. Επεξηγείται στουςυποψηφίους ο σκοπός της έρευνας, δίδεται εγχειρίδιο με αναλυτικές εξηγήσεις καιδ ί έ έ δ ξά έ έ ξ ά ίοδηγίες για το έργο του συνεντέυκτη, διεξάγονται εικονικές συνεντέυξεις και εάν είναιδυνατό λαμβάνουν μέρος σε πιλοτικές συνεντέυξεις. Γίνεται βέβαια σαφές ότι όλες οιπαραπάνω διαδικασίες αυξάνουν σημαντικά το κόστος της μεθόδου.

Γ∆ 10

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΚΤΩΝ

Ο έλεγχος του έργου των συνεντευκτών αποβλέπει στη διαπίστωση εάνπραγματοποιήθηκαν ή όχι οι συνεντέυξεις.ρ γμ ή η ή χ ξ ςΑυτό μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους πχ εξετάζοντας τη σχετική αποδοτικότητατου συνεντέυκτη, δηλαδή αν η αναλογία των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων είναιπαρόμοια με άλλων συνεντευκτών.Άλλος τρόπος είναι η εξέταση της αναλογίας συγκεκριμένων ερωτήσεων με εκείνες τωνάλλων συνεντευκτών και τέλος η διακριτική διευκρίνηση προς κάποιους ερωτώμενουςεάν πραγματοποιήθηκαν ή όχι οι συνεντέυξεις.Χ ί β λί ή έ ξ λ ί ά λ ή έΧωρίς αμφιβολία η προσωπική συνέντευξη αποτελεί αρκετά πλεονεκτική προσέγγισησυλλογής πληροφοριών ειδικότερα όταν υπάρχουν πολλές ερωτήσεις προς απάντηση,όταν οι ερωτήσεις είναι ανοικτές – κλειστές ή όταν η διάταξη και η λογική τωνερωτήσεων μπορεί να μεταβληθεί.ρ ή μ ρ μ β η

Σε κάθε περίπτωση όταν οι στόχοι της έρευνας έχουν γίνει κατανοητοί και οισυμμετέχοντες συμφωνούν με αυτούς τότε η διαδικασία της μεθόδου εξελίσσεται ομαλά.

Γ∆ 11

Έχει αποδειχθεί (Healey, 1991) ότι, τα διοικητικά στελέχη είναι πρόθυμα να δώσουνχ χ ( y, ) , η χη ρ μπροσωπική συνέντευξη παρά να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια ιδιαίτερα όταν το θέμα είναισχετικό με την εργασία τους

3. ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΗ τηλεφωνική συνέντευξη επιτρέπει την επικοινωνία με πολλούς συμμετέχοντες με τους

οποίους η προσωπική συνέντευξη θα ήταν πρακτικά αδύνατη λόγω απόστασης χρόνουοποίους η προσωπική συνέντευξη θα ήταν πρακτικά αδύνατη λόγω απόστασης, χρόνουκλπ. Γίνεται φανερό ότι πλεονεκτήματα της μεθόδου αποτελούν η προσβασιμότητα, ηταχύτητα και το μικρότερο κόστος. Ωστόσο υπάρχουν ζητήματα που θα πρέπει ναπροσεχθούν. Ένα ζήτημα είναι εκείνο της επαφής και της εμπιστοσύνης που δύσκολααναπτύσσεται στην τηλεφωνική συνέντευξη ιδιαίτερα όταν το περιεχόμενο τωνερωτήσεων είναι ευαίσθητο. Ο απρόσωπος χαρακτήρας της τηλεφωνικής συνέντευξηςδημιουργεί επισης προβλήματα σε θέματα συντονισμού και καταγραφής των απαντήσεωνκαθώς και σε ηθικά ζητήματα όπως η ανωνυμία, η εμπιστευτικότητα και βέβαια ηκαθώς και σε ηθικά ζητήματα όπως η ανωνυμία, η εμπιστευτικότητα και βέβαια ηακεραιότητα και υπευθυνότητα του συνεντέυκτη. Για όλους αυτούς τους λόγους ημέθοδος είναι ενδεδειγμένη σε ειδικές περιπτώσεις (πχ λόγω απόστασης) και αφού έχειπροηγηθεί μία πρώτη επαφή. Σε κάθε περίπτωση το δείγμα θα πρέπει να επιλέγεται από

έ βά δ δ έεπικαιροποιημένες βάσεις δεδομένων.Ωστόσο η μέθοδος απαιτεί κατάλληλα προετοιμασμένους ερευνητές δεδομένου ότι πολλάεξαρτώνται από τη φιλικότητα της φωνής και την εντύπωση της ομιλίας του ερευνητή.

Γ∆ 12

ΧΡΗΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ

Κάποιοι ερευνητές προκειμένου να πετύχουν τους στόχους της έρευνας θεωρούν τοενδεχόμενο ανάλυσης ή χρήσης δεδομένων που έχουν συλλεχθεί για κάποιουςάλλους σκοπούς. Τα δεδομένα αυτά ονομάζονται δευτερογενή δεδομένα καιάλλους σκοπούς. Τα δεδομένα αυτά ονομάζονται δευτερογενή δεδομένα καισυνήθως τηρούνται σε αρχεία ή δημοσιεύσεις. Τα δευτερογενή δεδομένα μπορείνα είναι ποιοτικά ή ποσοτικά και χρησιμοποιούνται σε περιγραφικές έρευνες ήεπεξηγηματικές Διαφορετικοί ερευνητές (Robson 1993 Bryman 1989) έχουν ταξινομήσει ταεπεξηγηματικές. Διαφορετικοί ερευνητές (Robson,1993 , Bryman,1989) έχουν ταξινομήσει ταδευτερογενή δεδομένα σε κατηγορίες όπως τα

τεκμηριωμένα με έγγραφα δεδομένα όπου ανήκουν τα γραπτά υλικά (βιβλία, τεκμηριωμένα με έγγραφα δεδομένα όπου ανήκουν τα γραπτά υλικά (βιβλία,εφημερίδες, περιοδικά,αρχεία οργανισμών κλπ) και τα μή γραπτά υλικά όπωςβιντεοσκοπημένες συζητήσεις, συνεντέυξεις κλπ

πολλαπλές πηγές δεδομένων όπως κρατικές δημοσιεύσεις, κλαδικές στατιστικές κλπς ηγ ς μ ς ρ ς ημ ς, ς ς έρευνες με δευτερογενή δεδομένα, οι οποίες αναφέρονται σε στοιχεία συλλεχθέντα από

ερωτηματολόγια, όπως είναι οι συνεχείς κανονικές έρευνες (πχ κρατικές για τανοικοκυριά), Ad hoc έρευνες και απογραφές.

Γ∆ 13

ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟΥ

Με τη μέθοδο αυτή αποστέλλονται ταχυδρομικά στις μονάδες του δείγματος έντυπα ερωτηματολόγια, τα οποία αφού συμπληρωθούν επιστρέφονται με το ταχυδρομείο στον αρχικό αποστολέα. Στα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι:αποστολέα. Στα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι:

Το χαμηλό κόστος, αφού αυτό καλύπτει το κόστος των φακέλων και των γραμματοσήμων.γρ μμ ήμ

Η συντομία , αφού ο χρόνος που απαιτείται για να φθάσει το ερωτηματολόγιο στις μονάδες του δείγματος είναι πολύ μικρός..

Η ανωνυμία, αφού σε μεγάλο ποσοστό δεν απαιτείται ονοματεπώνυμο. Η χρονική άνεση συμπλήρωσης. Η αποφυγή σφαλμάτων, αφού μηδενίζονται τα σφάλματα που οφείλονται στην

παρουσία του συνεντεύκτη. Προσωπικές ερωτήσεις, είναι οι ερωτήσεις που δεν απαντώνται με ευκολία στις

προσωπικές συνεντέυξεις, είναι δυνατόν να απαντηθούν με περισσότερη ειλικρίνεια με τη μέθοδο του ταχυδρομείου.

Γ∆ 14

Εκτός από τα προηγούμενα πλεονεκτήματα υπάρχουν συγκεκριμένα μειονεκτήματα καιΕκτός από τα προηγούμενα πλεονεκτήματα υπάρχουν συγκεκριμένα μειονεκτήματα και περιορισμοί που χαρκτηρίζουν τη μέθοδο και τα οποία είναι τα ακόλουθα:

Το χαμηλό ποσοστό των απαντήσεων. Έχει παρατηρηθεί ότι ένα πολύ μικρό μέρος τωνερωτηματολογίων επιστρέφονται στον αποστολέα και από αυτά κάποια δεν είναισυμπληρωμένα σε όλες τις απαντήσεις.. Κύριος παράγοντας του προβλήματος αυτούείναι η υπάρχουσα νοοτροπία στην οποία δεν έχει γίνει αντιληπτό η σημαντικότητα τουμεγάλου δείγματος απαντήσεων στις ερευνητικές προσπάθειες.Το ποσοστό απαντήσεων μπορεί να αυξηθεί με την προσεκτική σύνταξη ενημερωτικήςεπιστολής και τον κατάλληλο σχεδιασμό του ερωτηματολογίου Δηλαδή ταεπιστολής και τον κατάλληλο σχεδιασμό του ερωτηματολογίου. Δηλαδή ταερωτηματολόγια θα πρέπει να είναι απλά, σύντομα και σαφή έτσι ώστε να μηνδημιουργείται απροθυμία και δυσθυμία από τους αποδέκτες.Επίσης στις περισσότερες έρευνες εμπεριέχεται με τα ερωτηματολόγια απαντητικόςΕπίσης στις περισσότερες έρευνες εμπεριέχεται με τα ερωτηματολόγια απαντητικόςφάκελος με πληρωμένο το τέλος αποστολής έτσι ώστε να διευκολύνεται η όληδιαδικασία.

Αδυναμία πρόσθετης πληροφόρησης, που αφορά την αξιοπιστία του ερωτώμενου προσώπου.

Τα τελευταία χρόνια η μέθοδος έχει αναπτυχθεί μέσω του διαδικτύου όπου με στοχευμένες ομάδες και διευθύνσεις προκύπτουν καλύτερα αποτελέσματα.

Γ∆ 15

ΧΡΗΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

Με τα ερωτηματολόγια συλλέγονται δεδομένα ζητώντας από ανθρώπους να απαντήσουν σεακριβώς το ίδιο σύνολο ερωτήσεων. Χρησιμοποιούνται συνήθως στα πλαίσια μιάς ερευνητικήςστρατηγικής προκειμένου να συλλεχθούν περιγραφικά και επεξηγηματικά δεδομένα γιαστρατηγικής προκειμένου να συλλεχθούν περιγραφικά και επεξηγηματικά δεδομένα γιααπόψεις, συμπεριφορές, χαρακτηριστικά , στάσεις κλπ. Μολονότι υπάρχουν διάφοροι ορισμοί(Kervin 1999, Bell 1999) χρησιμοποιούμε το ερωτηματολόγιο σαν ένα γενικό όρο πουπεριλαμβάνει τεχνικές συλλογής δεδομένων όπου κάθε κάθε ερωτώμενος απαντά στο ίδιοπεριλαμβάνει τεχνικές συλλογής δεδομένων όπου κάθε κάθε ερωτώμενος απαντά στο ίδιοσύνολο ερωτήσεων με προκαθορισμένη σειρά Περιλαμβάνει επομένως προσωπικέςσυνεντέυξεις, τηλεφωνικές και ερωτηματολόγια με την ταχυδρομική μέθοδο.Πότε χρησιμοποιούνται ;Πότε χρησιμοποιούνται ;Έχει παρατηρηθεί ότι πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τα ερωτηματολόγια για συλλογήδεδομένων χωρίς να έχουν προηγουμένως θεωρήσει άλλες μεθόδους όπως δευτερογενείςπηγές πληροφοριών άμεση παρατήρηση κλπ Η υπόδειξη είναι ότι πρέπει να θεωρούνταιπηγές πληροφοριών, άμεση παρατήρηση κλπ. Η υπόδειξη είναι ότι, πρέπει να θεωρούνταιολες οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων και να επιλέγεται εκείνη που κρίνεται ως η πλέονκατάλληλη για τους σκοπούς και τις ερωτήσεις της έρευνας.

Γ∆ 16

Όπως προαναφέρθηκε τα ερωτηματολόγια χρησιμοποιούνται για περιγραφικές έρευνες καιεπεξηγηματικές δηλαδή για τη διερεύνηση χαρακτηριστικών γνωμών τη σχέση μεταξύεπεξηγηματικές δηλαδή για τη διερεύνηση χαρακτηριστικών, γνωμών, τη σχέση μεταξύμεταβλητών και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τυποποιημένες ερωτήσεις οι οποίες μπορούν ναερμηνευθούν κατά τον ίδιο τρόπο από όλους τους ερωτώμενους.

ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

Οι κυριότεροι τύποι ερωτηματολογίων είναι το ταχυδρομικό, το τηλεφωνικό, προσωπικήσυνέντευξη, μέσω διαδικτύου και το άμεσης παράδοσης και παραλαβής.Η επιλογή του ερωτηματολογίου επηρεάζεται από μία σειρά παραγόντων που σχετίζονται μετους σκοπούς της έρευνας. Ειδικότερα παράγοντες μπορεί να είναι: Η αξιοπιστία των απαντήσεων. Έχει να κάνει με τη σημαντικότητα των απαντήσεων από

συγκεκριμένους ανθρώπους. Η προσωπική συνέντευξη, τηλεφωνική, διαδίκτυο κλππαρέχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία.

Το μέγεθος του δείγματος Το μέγεθος που απαιτείται εξαρτάται από τους σκοπούς της Το μέγεθος του δείγματος .Το μέγεθος που απαιτείται εξαρτάται από τους σκοπούς τηςέρευνας, το μέγεθος του πληθυσμού και την τεχνική που επιλέγεται.

Το μέγεθος του ερωτηματολογίου. Μεγάλα και πιο σύνθετα ερωτηματολόγια μπορούν ναχρησιμοποιηθούν στις προσωπικές συνεντέυξεις.

Χρόνος διαθέσιμος. Χρηματοδότηση έρευνας. Διαθεσιμότητα συνεντευκτών και βοηθητικού προσωπικού.

Γ∆ 17

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ

Η αξιοπιστία και εγκυρότητα των δεδομένων που συλλέγονται και ο ρυθμός ανταπόκρισης πουεπιτυγχάνεται εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το σχεδιασμό των ερωτήσεων, τη δομή τουερωτηματολογίου και την εφαρμογή του πιλοτικού τεστ.ερωτηματολογίου και την εφαρμογή του πιλοτικού τεστ.Όταν σχεδιάζονται οι επι μέρους ερωτήσεις οι ερευνητές πραγματοποιούν ένα από ταακόλουθα : Υιοθετούν ερωτήσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλα ερωτηματολόγια Υιοθετούν ερωτήσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλα ερωτηματολόγια. Προσαρμόζουν ερωτήσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλα ερωτηματολόγια Αναπτύσσουν τις δικές τους ερωτήσεις.Αρχικά θα πρέπει να θεωρήσετε τον τύπο των ερωτήσεων και τις λέξεις που θαΑρχικά θα πρέπει να θεωρήσετε τον τύπο των ερωτήσεων και τις λέξεις που θαχρησιμοποιηθούν και στη συνέχεια τη θέση που θα εμφανισθούν στο ερωτηματολόγιο. Σαφείςδιατυπώσεις και κατανοητές λέξεις βελτιώνουν την εγκυρότητα του ερωτηματολογίου.Στα περισσότερα ερωτηματολόγια χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός ανοικτών και κλειστώνΣτα περισσότερα ερωτηματολόγια χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός ανοικτών και κλειστών΄ερωτήσεων. Οι ανοικτές ερωτήσεις επιτρέπουν σε κάποιον να απαντήσει κατά το δικό τουτρόπο. Οι κλειστές ερωτήσεις επιτρέπουν να επιλέξει κάποιος από ένα αριθμό εναλλακτικών.

Γ∆ 18

Οι ερωτήσεις καταλόγου παρέχουν σε κάποιον τη δυνατότητα να απαντήσει από έναν κατάλογο επιλογών. Οι κατηγορικές ερωτήσεις παρέχουν τη δυνατότητα απάντησης σε κατηγορική κλίμακα. Τέλος οι ερωτήσεις κλίμακας χρησιμοποιούνται για συλλογή δεδομένων που αφορούν απόψεις, συμπεριφορές κλπ. Συνήθης κλίμακα είναι εκείνη του Likert η οποία χρησιμοποιείπενταβάθμια κλίμακα με 1 = διαφωνώ και 5 = συμφωνώ.

ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣυνήθως τα συλλεχθέντα δεδομένα εισάγονται για ανάλυση σε υπολογιστή οπότε χρειάζεταιΣυνήθως τα συλλεχθέντα δεδομένα εισάγονται για ανάλυση σε υπολογιστή οπότε χρειάζεταινα κωδικοποιηθούν τα στοιχεία πριν την εισαγωγή. Για ποσοτικές ερωτήσεις οι πραγματικοίαριθμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν κώδικες. Για άλλες ερωτήσεις θα χρειασθεί ναεκπονηθεί ένα σχέδιο κωδικοποίησηςεκπονηθεί ένα σχέδιο κωδικοποίησης.

ΦΟΡΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥΌταν κατασκευάζεται το ερωτηματολόγιο θα πρέπει να δαπανηθεί κάποιος χρόνος για τηΌταν κατασκευάζεται το ερωτηματολόγιο θα πρέπει να δαπανηθεί κάποιος χρόνος για τηδιάταξη και τη ροή των ερωτήσεων, τα οποία θα πρέπει να έχουν κάποια λογική προς τονερωτώμενο. Χρήσιμες ερωτήσεις που μπορούν να συμπεριληφθούν για το σκοπό αυτό είναιοι λεγόμενες ερωτήσεις φίλτρου (διχοτομικές ερωτήσεις) ενώ θα πρέπει να αποφεύγονται οιοι λεγόμενες ερωτήσεις φίλτρου (διχοτομικές ερωτήσεις) ενώ θα πρέπει να αποφεύγονται οιαόριστες ερωτήσεις, οι ειδικής ορολογίας και εξεζητημένων φράσεων, οι καθοδηγητικές καιοι προσωπικές ερωτήσεις.

Γ∆ 19

ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

Η εμφάνιση του ερωτηματολογίου θα πρέπει να είναι ελκυστική ώστε να ενθαρρύνει τον ερωτώμενο να το συμπληρώσει και να το επιστρέψει. Το μέγεθος του ερωτηματολογίου επηρεάζει το ρυθμό ανταπόκρισης.Το κατάλληλο μέγεθος εξαρτάται από τον πληθυσμό καιεπηρεάζει το ρυθμό ανταπόκρισης.Το κατάλληλο μέγεθος εξαρτάται από τον πληθυσμό και τους σκοπούς της έρευνας. Όσο πιο ειδικός εμφανίζεται ο πληθυσμός και σχετικός με τους σκοπούς της έρευνας τόσο πιο μακροσκελές θα πρέπει να είναι το ερωτηματολόγιο.Μολονότι ο γενικός κανόνας υποδεικνύει ότι τα ερωτηματολόγια θα πρέπει να είναι όσοΜολονότι ο γενικός κανόνας υποδεικνύει ότι τα ερωτηματολόγια θα πρέπει να είναι όσογίνεται πιο συνοπτικά, ωστόσο για αυτοδιαχειριζόμενα ερωτηματολόγια ένα καλό μέγεθοςείναι 5 έως 8 Α4 σελίδες. Τηλεφωνικά ερωτηματολόγια μπορούν να διαρκούν το πολύ 10-15λεπτά ενώ δομημένα ερωτηματολόγια μπορούν να διαρκούν στους δρόμους λίγα λεπτά καιλεπτά ενώ δομημένα ερωτηματολόγια μπορούν να διαρκούν στους δρόμους λίγα λεπτά καισε ένα άνετο περιβάλλον πολύ περισσότερο.Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι ακόμη και τα ερωτηματολόγια που σχεδιάζονται με σωστές προδιαγραφές δεν είναι βέβαιο ότι φθάνουν τα επιθυμητά όρια αποτελεσματικότητας Για τοπροδιαγραφές δεν είναι βέβαιο ότι φθάνουν τα επιθυμητά όρια αποτελεσματικότητας. Για τολόγο αυτό διεξάγεται συνήθως ανιχνευτική δειγματοληπτική έρευνα (pilot survey) με σκοπό τη δοκιμή της καταλληλότητας και τη βελτίωση του ερωτηματολογίου.

Γ∆ 20

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ

Οι τεχνικές δειγματοληψίας είναι ένα σύνολο μεθόδων που επιτρέπει να μειώσουμε το μέγεθοςτων δεδομένων που πρέπει να συλλεχθούν θεωρώντας δεδομένα από υποομάδες παρά από λ δ έ ώολες τις δυνατές περιπτώσεις.Προκειμένου να επιλέξουμε, από τον πληθυσμό που ερευνούμε, το δείγμα που θα εξετασθείπρέπει να ορίσουμε τον πληθυσμό σαν ένα σύνολο κατάλληλων μονάδων οι οποίες

άζ δ λ έ άδ Η δ λ ή άδ άλ έονομάζονται δειγματοληπτικές μονάδες. Η δειγματοληπτική μονάδα , ανάλογα με την έρευνα,μπορεί να αναφέρεται σε φυσικά πρόσωπα, αντικείμενα ή γεγονότα.Το σύνολο των δειγματοληπτικών μονάδων που αντιστοιχούν στον εξεταζόμενο πληθυσμό αποτελεί το πλαίσιο δειγματοληψίας. Δηλαδή είναι ένας ολοκληρωμένος κατάλογος όλων των περιπτώσεων του πληθυσμού από όπου θα επιλεγεί το δείγμα πχ εάν ο σκοπός της έρευνας αναφέρεται σε γιατρούς του περιφερειακού νοσοκομείου, το δειγματοληπτικό πλαίσιο θα είναιενας ολοκληρωμένος κατάλογος των γιατρών του νοσοκομείου. Ένα δειγματοληπτικό πλαίσιοθα πρέπει οπωσδήποτε να είναι ακριβές και ενημερωμένο.

Γ∆ 21

Οι τεχνικές δειγματοληψίας διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τη δειγματοληψία με πιθανότητεςή αντιπροσωπευτική δειγματοληψία και τη δειγματοληψία χωρίς πιθανότητες ή δειγματοληψίακρίσης Η πρώτη περίπτωση περιλαμβάνει τεχνικές όπως η απλή τυχαία δειγματοληψία ηκρίσης. Η πρώτη περίπτωση περιλαμβάνει τεχνικές όπως η απλή τυχαία δειγματοληψία, ηδειγματοληψία κατά στρώματα, κατά ομάδες κλπ ενώ στη δεύτερη εντάσσονται τεχνικές όπωςη δειγματοληψία ποσοστών, η δειγματοληψία της χιονόμπαλλας κλπ.

Η διαφορά τους είναι ότι στην πρώτη περίπτωση μπορούν να γίνουν στατιστικές αναλύσεις πουαφορούν χαρακτηριστικά του πληθυσμού ενώ για τη δεύτερη περίπτωση δεν ισχύει το ίδιο.

ΑΠΛΗ ΤΥΧΑΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΗ απλή τυχαία δειγματοληψία εξασφαλίζει ίση πιθανότητα σε κάθε μονάδα του πλαισίου ναπεριληφθεί στο δείγμα όπου η τυχαία επιλογή μπορεί να επιτευχθεί με τη μέθοδο των λαχνώνπεριληφθεί στο δείγμα, όπου η τυχαία επιλογή μπορεί να επιτευχθεί με τη μέθοδο των λαχνών,με πίνακες τυχαίων αριθμών ή μέσω ενός Η/Υ.

ΕΦΑΡΜΟΓΗΕΦΑΡΜΟΓΗΈχετε έναν πληθυσμό 5011 ασθενών και θέλετε τη γνώμη τους για κάποιες συνήθειες. Δενυπάρχει ο χρόνος συνεντεύξεων από όλους και εκτιμάται ότι ένα δείγμα 350 ασθενών πρέπεινα ερωτηθεί Πρώτα αντιστοιχείτε σε όλους τους ασθενείς έναν μοναδικό αριθμό αρχίζονταςνα ερωτηθεί.. Πρώτα αντιστοιχείτε σε όλους τους ασθενείς έναν μοναδικό αριθμό αρχίζονταςαπό 0000 και φθάνοντας εώς το 5010. Από τους πίνακες τυχαίων αριθμών έχουμε πχ :32 78 14 47 01 55 10 91 83 21 13 32 59 53 03 38 79 32 71 60 20 53 86 78

Γ∆ 22

Έστω ότι ο πρώτος αριθμός που επιλέγεται τυχαία από τον πίνακα είναι πχ ο 55. Ξεκινώντας μετο 5510 συνεχίζουμε στην ίδια σειρά 9183 2113 3259 5303 3879 3271 κλπ έως ότουτο 5510 συνεχίζουμε στην ίδια σειρά 9183 , 2113 , 3259 , 5303 , 3879 , 3271 , κλπ έως ότουολοκληρώσουμε το μέγεθος του δείγματος , λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι, αριθμοί που δενεντάσσονται στο δειγματοληπτικό πλαίσιο αγνοούνται.

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΗ συστηματική δειγματοληψία περιλαμβάνει την επιλογή του δείγματος από τοΗ συστηματική δειγματοληψία περιλαμβάνει την επιλογή του δείγματος από τοδειγματοληπτικό πλαίσιο σε κανονικά διαστήματα. Τα βήματα που ακολουθούνται είναι: Αριθμούμε κάθε περίπτωση στο πλαίσιο με ένα μοναδικό αριθμό με αρχή το 0 ,1 ,2 ,...... Ε λέ ώ ί έ ί θ ό Επιλέγουμε την πρώτη περίπτωση με έναν πχ τυχαίο αριθμό. Υπολογίζουμε το κλασμα δειγματοληψίας = πραγματικό μέγεθος του δείγματος /

συνολικό πληθυσμό. Επιλέγουμε τις υπόλοιπες περιπτώσεις συστηματικά χρησιμοποιώντας το κλάσμα Επιλέγουμε τις υπόλοιπες περιπτώσεις συστηματικά χρησιμοποιώντας το κλάσμα.

ΕΦΑΡΜΟΓΗΣε ένα πληθυσμό 1500 ασθενών θέλουμε να διερευνήσουμε την αποψή τους σχετικά με έναΣε ένα πληθυσμό 1500 ασθενών θέλουμε να διερευνήσουμε την αποψή τους σχετικά με ένανέο σχήμα εξυπηρέτησης. Ο χρόνος είναι πιεστικός και αποφασίζεται να πάρουν συνέντευξηαπό ένα δείγμα 300 ασθενών που έχει αποδεκτά επίπεδα εμπιστοσύνης και ακρίβειας.

Γ∆ 23

Η επιλογή του δείγματος γίνεται ως εξής. Υπολογίζουμε το κλάσμα δειγματοληψίας που είναι300 / 1500 = 1 / 5 το οποίο σημαίνει ότι επιλέγεται ένας ασθενής ανά 5 από το πλάισιο300 / 1500 = 1 / 5 το οποίο σημαίνει ότι επιλέγεται ένας ασθενής ανά 5 από το πλάισιο.Χρησιμοποιούμε έναν τυχαίο αριθμό για αρχή μεταξύ 0 και 4. Έστω ότι είναι το 2. Τότε τοδείγμα ακολουθεί την εξής σειρά : 2 , 7 , 12 , 22 , 27 , 32 , 37 , 42 , 47 κλπ

ΣΤΡΩΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΕάν ο πληθυσμός που εξετάζεται δεν είναι αρκετά ομοιογενής τότε η απλή τυχαίαΕάν ο πληθυσμός που εξετάζεται δεν είναι αρκετά ομοιογενής τότε η απλή τυχαίαδειγματοληψία μπορεί να μην είναι αντιπροσωπευτική. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί ναβελτιωθεί η αντιπροσωπευτικότητα εφαρμόζοντας δειγματοληψία κατά στρώματα . Δηλαδή

ίζ λ θ ό ί ( ώ ) ίζ ώχωρίζουμε τον πληθυσμό σε κατηγορίες (στρώματα) φροντίζοντας να συγκεντρώσουμε σεκάθε κατηγορία όσο το δυνατόν πιο ομοιογενή στοιχεία έτσι ώστε να διαμορφώνεται ημεγαλύτερη δυνατή διαφοροποίηση μεταξύ των κατηγοριών. Ένα τυχαίο δείγμα (απλό ή

ό) λέ ό άθ ώ ί ώ έ δ ίσυστηματικό) επιλέγεται από κάθε στρώμα τα οποία συνενώνωνται σε ένα δείγμα .

ΕΦΑΡΜΟΓΗΈ ό θέλ ή ό λέ δ θέ έ άΈστω ότι θέλουμε να εκτιμήσουμε το χρόνο για μελέτη που διαθέτουν οι φοιτητές κάποιαςΙατρικής σχολής. Έχουμε παρατηρήσει ότι ο χρόνος διαφέρει περισσότερο από έτος σε έτος καιλιγότερο με ταξύ φοιτητών του ιδίου έτους

Γ∆ 24

Επομένως χωρίζουμε τους φοιτητές της σχολής σε τόσα στρώματα όσα τα έτη σπουδών. Έτσιστο 1ο έτος έχουμε 500 φοιτητές, στο 2ο 400, στρο 3ο 350, στο 4ο 280, στο 5ο 250 και στο 6ο220 Σχηματίζουμε δείγμα από κάθε στρώμα με κλάσμα δειγματοληψίας 10% και παίρνουμε τα220. Σχηματίζουμε δείγμα από κάθε στρώμα με κλάσμα δειγματοληψίας 10% και παίρνουμε ταακόλουθα δείγματα από κάθε έτος : 50, 40, 35, 28, 25, 22 σύνολο 200 , το οποίο αντιπροσωπεύει τους φοιτητές όλων των ετών.

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΤΑ ΟΜΑΔΕΣΕίναι παρόμοια της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας καθώς είναι απαραίτητο να χωρισθείΕίναι παρόμοια της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας καθώς είναι απαραίτητο να χωρισθείο πληθυσμός σε διακριτές κατηγορίες που ονμάζονται ομάδες και οι οποίες δημιουργούνταικατά οποιαδήποτε φυσική ομαδοποίηση που συμβαίνει στα δεδομένα πχ κατά γεωγραφική

ή ά άδ ί ά ύλλ λ Η ή λ θ ί ξ βήπεριοχή, κατά ομάδα αίματος, κατά φύλλο κλπ. Η τεχνική ακολουθεί τα εξης βήματα : Επιλέξτε την ομαδοποίηση για το δειγματοληπτικό πλαίσιο . Αριθμήστε κάθε μία από τις ομάδες. Η πρώτη ομάδα έχει το 0, η δεύτερη το 1, κλπ Ε λέξ δ ί ώ ά ύ ί δ λ ί Επιλέξτε το δείγμα χρησιμοποιώντας κάποιο τύπο τυχαίας δειγματοληψίας .

Η διαφορά της δειγματοληψίας κατά ομάδες από τη στρωματοποιημένη είναι ότι στη δεύτερηί ί δ ί άδ ό άθ ώ ώ ώ λέ ίπαίρνουμε τυχαίο δείγμα μονάδων από κάθε στρώμα ενώ στην πρώτη επιλέγουμε τυχαία

ορισμένες ομάδες και στη συνέχεια θεωρούμε όλες τις μονάδες που έχει κάθε ομάδα τουδείγματος αυτού.

Γ∆ 25

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΠΟΣΟΣΤΩΝ (QUOTA SAMPLING)(Q )

Δειγματοληψία ποσοστών ονομάζεται το δειγματοληπτικό σχέδιο που είναι παρόμοιο με τη δειγματοληψία κατά στρώματα ωστόσο η επιλογή των μονάδων μέσα σε κάθε στρώμα δενγίνεται τυχαία αλλά από τους συνεντεύκτες με δικά τους κριτήρια.γίνεται τυχαία αλλά από τους συνεντεύκτες με δικά τους κριτήρια.Τα κριτήρια που καθορίζονται τα στρώματα συνδέονται με το θέμα που εξετάζουμε και σύμ-φωνα με όσα προαναφέρθηκαν. Έτσι άν θέλουμε να εξετάσουμε το ποσοστό των Ελλήνων πουείναι δυσαρεστημένοι από την οικονομική κατάσταση θα δημιουργήσουμε στρώματα με κριτή-είναι δυσαρεστημένοι από την οικονομική κατάσταση θα δημιουργήσουμε στρώματα με κριτήρια το φύλλο, την ηλικία, την απασχόληση (δημόσιο, ιδιώτες, άνεργοι, συνταξιούχοι κλπ) τοντομέα (αστικός, αγροτικός), το εισόδημα κλπ. Το ποσοστό των μονάδων που θα επιλεγούν από κάθε στρώμα πρέπει να αντιστοιχεί στη δομή του πληθυσμού όπως προκύπτει από την απογρα-κάθε στρώμα πρέπει να αντιστοιχεί στη δομή του πληθυσμού όπως προκύπτει από την απογρα-φή του πληθυσμού ή από άλλες έρευνες που αποκαλύπτουν τη δομή.Η ποσόστωση για κάθε χαρακτηριστικό ενός κριτηρίου μπορεί να γίναι ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά ή σε συσχετισμό με αυτά ή και τα άλλα κριτήριαυπόλοιπα χαρακτηριστικά ή σε συσχετισμό με αυτά ή και τα άλλα κριτήρια.Στα πλεονεκτήματα της μεθόδου περιλαμβάνονται το χαμηλότερο κόστος και το μικρό χρονι-κό διάστημα ολοκλήρωσης ενώ μειονεκτήματα αποτελούν η έλλειψη τυχαιότητας και η εκδή –λωση μεροληψίας των συνεντευκτώνλωση μεροληψίας των συνεντευκτών.

Γ∆ 26

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΧΙΟΝΟΜΠΑΛΑΣ (SNOWBALL SAMPLING)

Η δειγματοληψία χιονόμπαλας είναι μία τεχνική δημιουργίας ενός δείγματος από έναν πυρήναγνωστών στοιχείων τα οποία στη συνέχεια αυξάνουν προσθέτοντας νέα στοιχεία που προκύπτ-ουν από τα αρχικά στοιχεία του πυρήνα. Έτσι ο αρχικός πυρήνας μεγαλώνει σαν μια κυλιόμε-ουν από τα αρχικά στοιχεία του πυρήνα. Έτσι ο αρχικός πυρήνας μεγαλώνει σαν μια κυλιόμενη χιονόμπαλα σχηματίζοντας ένα δείγμα χρήσιμο για έρευνα. Αυτού του είδους τα δείγματαχρησιμοποιούνται συχνά όταν δεν υπάρχει διαθέσιμο δειγματοληπτικό πλαίσιο που καταγρά –φει όλα τα στοιχεία του πληθυσμού και επομένως χρησιμοποιούνται κυρίως σε πληθυσμούςφει όλα τα στοιχεία του πληθυσμού και επομένως χρησιμοποιούνται κυρίως σε πληθυσμούς που είναι δύσκολα προσβάσιμοι π.χ. οι χρήστες ναρκωτικών κλπ. Επομένως τα δείγματα αυτά δεν είναι τυχαία και άντιπροσωπευτικά του πληθυσμού υπό μελέτη συνεπώς υπόκεινται σε διά-φορα σφάλματαφορα σφάλματα.Η δειγματοληψία χιονόμπαλας χρησιμοποιείται στις επιχειρήσεις προκειμένου να προσδιορισ –θούν experts σε κάποιο πεδίο. Η 3Μ χρησιμοποίησε την τεχνική αυτή για να προσδιορίσει ειδι-κούς και να αυξήσει το μερίδιό της σε χειρουργικά επιστρώματα Κάλεσαν ειδικούς στο θέμακούς και να αυξήσει το μερίδιό της σε χειρουργικά επιστρώματα. Κάλεσαν ειδικούς στο θέμααπό τους οποίους στη συνέχεια ζήτησαν να υποδείξουν επιπλέον ειδικούς για περισσότερες πληροφορίες. Η διαδικασία επαναλήφθη έως ότου έμειναν ικανοποιημένοι από το δείγμα και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαντις πληροφορίες που συλλέχθηκαν.

Γ∆ 27

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣΑναφέρεται στην επιλογή στο δείγμα ορισμένων ομάδων (ή περιπτώσεων) του πληθυσμού που

ύ έ θέικανοποιούν ορισμένες υποθέσεις.

ΜΕΓΕΘΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Όσο μεγαλύτερο είναι το δείγμα τόσο μπορεί να αντιπροσωπεύει καλύτερα τον

πληθυσμό. Το μεγάλο μέγεθος ωστόσο δεν είναι ικανό να εγγυηθεί την αξιοπιστία τωνπληθυσμό. Το μεγάλο μέγεθος ωστόσο δεν είναι ικανό να εγγυηθεί την αξιοπιστία τωναποτελεσμάτων.

Σημασία έχει η σύνθεση του δείγματος, δηλαδή να αντιπροσωπεύονται σε αυτό όλα ταχαρακτηριστικά του πληθυσμού.

Εάν υπάρχει ανομοιογένεια στον πληθυσμό χρειαζόμαστε μεγαλύτερο δείγμα. Σε μικρού μεγέθους δείγματα, βελτίωση στην ακρίβεια επιτυγχάνεται με σχετικά μικρή

αύξηση του μεγέθους (2% βελτίωση στην ακρίβεια με αύξηση 56 ατόμων) Το αντίθετο ισχύει για τα μεγάλα δείγματα όπου βελτίωση στην ακρίβεια επιτυγχάνεται

με μεγάλη αύξηση του μεγέθους ( 0,5% βελτίωση στην ακρίβεια με αύξηση 900 ατόμων). Εάν η στατιστική ανάλυση είναι πολύπλοκη απαιτείται μεγαλύτερο δείγμα. Σε κάθε περίπτωση το μέγεθος του δείγματος εκτιμάται με στατιστικές τεχνικές.Πολλές εταιρίες έχουν περιορίσει το δείγμα τους σε 2000 περιπτώσεις θεωρώντας ότι μετά από

αυτόν τον αριθμό δεν υπάρχει σημαντική μείωση του λάθους (De Vaus, 1991).

Γ∆ 28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ερωτηματολόγιο διαπροσωπικής και ενδοπροσωπικής προσαρμογής, Ι. Παρασκευόπουλος, Ελληνικά Γράμματα 1999.

2. Research methods and organisation studies, A. Bryman 1989, Unwin Hyman3. Research methods, Gill and Johnson 1997, Chapman London.4. Real world research, C. Robson 1993, Oxford Blackwell5. Survey methods in social investigation, Moser and Kalton 1979 , Dart mouth6. Surveys in social research, D. De Vaus 1991, Allen and Unwin

Γ∆ 29

ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣΓΡΑΜΜΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ο Γραμμικός Προγραμματισμός (ΓΠ) είναι ενδεχομένως η δημοφιλέστερη μεθοδολογία

της Επιχειρησιακής Έρευνας και αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για προβλήματα

β λ ί Α έ ή έ ό έβελτιστοποίησης. Αναφέρεται στην κατανομή περιορισμένων πόρων σε ανταγωνιστικές

δραστηριότητες κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο και έχει χρησιμοποιηθεί με μεγάλη

επιτυχία για την επίλυση προβλημάτων λήψης αποφάσεων στους χώρους της παραγωγήςεπιτυχία για την επίλυση προβλημάτων λήψης αποφάσεων στους χώρους της παραγωγής

και των υπηρεσιών. Ως πόροι στο επιχειρησιακό περιβάλλον θεωρούνται συνήθως το

ανθρώπινο δυναμικό, τα κεφάλαια, ο μηχανικός εξοπλισμός, οι πρώτες ύλες κ.α. ενώ οι

ανταγωνιστικές δραστηριότητες προσδιορίζονται κατά κανόνα από τη φύση του εκάστοτε

προβλήματος. Ζητούμενο επομένως στον ΓΠ είναι η ορθολογική αξιοποίηση των πόρων

προκειμένου να μεγιστοποιηθεί ένα αναμενώμενο όφελος ή να ελαχιστοποιηθεί κάποιο

κόστος.

Γ∆ 30

ΓΡΑΜΜΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ (ΣΥΝΕΧΕΙΑ)

Στο χώρο της υγείας η γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη δημιουργεί επιπρόσθετα κόστηΣτο χώρο της υγείας, η γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη δημιουργεί επιπρόσθετα κόστη

και αυξανόμενο ενδιαφέρον για φροντίδα έτσι ώστε οι σύνθετες αποφάσεις

κατανομής πόρων που απαιτούνται προϋποθέτουν τη χρήση σύγχρονωνκατανομής πόρων που απαιτούνται προϋποθέτουν τη χρήση σύγχρονων

επιστημονικών εργαλείων για την πραγματοποίηση τους. Επιπλέον, στις

σημερινές δύσκολες οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες, η αποτελεσματικήημ ρ ς ς μ ς ή ς, η μ ή

κατανομή των πόρων αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την περικοπή των

δαπανών στις υπηρεσίες υγείας.

Γ∆ 31

Η ουσία της Επιχειρησιακής Έρευνας και ιδιαίτερα του Γραμμικού Προγραμματισμούβρίσκεται στην κατασκευή και τη χρήση μοντέλων. Το μοντέλο είναι μια απλουστευμένηαπεικόνιση μιας πραγματικής διαδικασίας ή φαινομένου μέσω ποσοτικών σχέσεων ηαπεικόνιση μιας πραγματικής διαδικασίας ή φαινομένου μέσω ποσοτικών σχέσεων, ηδομή του οποίου στον ΓΠ περιέχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Μεταβλητές Απόφασης: Ονομάζονται οι μεταβλητές x1, x2, x3, … , xn οι οποίεςεμπλέκονται στο πρόβλημα, αντιστοιχούν σε δραστηριότητες που πρέπει ναπραγματοποιηθούν και παίρνουν τιμές πραγματικές, μεγαλύτερες ή ίσες τουρ γμ η ρ μ ς ρ γμ ς, μ γ ρ ς ή ςμηδενός.

Αντικειμενική Συνάρτηση: Ονομάζεται μία συνάρτηση z, η οποίαμεγιστοποιείται ή ελαχιστοποιείται και είναι γραμμικός συνδυασμός τωνμεγιστοποιείται ή ελαχιστοποιείται και είναι γραμμικός συνδυασμός τωνμεταβλητών απόφασης. Επιπλέον εκφράζει το στόχο που πρέπει να επιτευχθείκαι αποτελεί το κριτήριο επιλογής των βέλτιστων τιμών των μεταβλητώναπόφασης.φ ης

Σύνολο Περιορισμών: Είναι ένα σύνολο γραμμικών ανισώσεων ή εξισώσεωντων μεταβλητών απόφασης το οποίο εκφράζει συνήθως τους λειτουργικούςκανόνες που διέπουν τη διαδικασία του προβλήματος.κανόνες που διέπουν τη διαδικασία του προβλήματος.

Γ∆ 32

Τα μοντέλα επομένως του ΓΠ με n μεταβλητές απόφασης και m περιορισμούς μπορούν να παρουσιασθούν στη γενική τους μορφή σύμφωνα με την ακόλουθημπορούν να παρουσιασθούν στη γενική τους μορφή σύμφωνα με την ακόλουθη αλγεβρική διατύπωση:

maximize (ή minimize) z = c1x1 + c2x2 + … + cnxn

κάτω από τους περιορισμούς

α11x1 + α12x 2 + … + α1nxn ≤ b1

α21x1 + α22x 2 + … + α2nxn ≤ b2

.. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

.. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

αm1x1 + αm2x2 + … + αmnxn ≤ bm

με x1, x2, x3, … , xn 0

Γ∆ 33

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ – ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Ένα ιδιωτικό νοσοκομείο σχεδιάζει να επεκτείνει τις δραστηριότητές του και

επομένως θα χρειασθεί επιπρόσθετο προσωπικό εξυπηρέτησης των ασθενών.

Ωστόσο δεν είναι σαφές πόσα άτομα θα προσληφθούν δεδομένου ότι θα πρέπει

να ληφθούν υπόψη το κόστος και το επίπεδο παροχής των υπηρεσιών.

Βασισμένη σε πρόσφατες πληροφορίες, μία ανάλυση έχει πραγματοποιηθεί για

τον ελάχιστο αριθμό νοσηλευτριών που απαιτείται σε διαφορετικές ώρες της

ημέρας, για την παροχή ικανοποιητικού επιπέδου υπηρεσιών. Τα στοιχεία της

ανάλυσης παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα:

Γ∆ 34

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

Βάρδιες Ελάχιστος αριθμός

Χρονικοί περίοδοι 1 2 3 4 5 απαιτουμένων νοσηλευτών

6:00 – 10:00 πμ x 55

10:00 – 14:00 x x 70

14:00 – 18:00 x x 60

18:00 – 22:00 x x 50

22:00 – 2:00 x 30

2:00 – 6:00 πμ x 20

Ημερήσιο κόστος/νοσηλεύτρια 85 80 87 90 96

Γ∆35

ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Όπου στην πρώτη στήλη εμφανίζονται οι χρονικοί περίοδοι της ημέρας, στη

δεύτερη στήλη οι βάρδιες με την πρόβλεψη ότι κάθε νοσηλεύτρια εργάζεται 8 ώρες

ανά βάρδια, 5 ημέρες την εβδομάδα (τα x στον πίνακα δείχνουν τις ώρες που

καλύπτει κάθε βάρδια) και στην τελευταία σειρά παρουσιάζεται το ημερήσιο κόστος

της νοσηλεύτριας ανά βάρδια (επειδή κάποιες βάρδιες είναι λιγότερο επιθυμητές

εμφανίζονται με διαφορετικό κόστος). Η τελευταία στήλη παρουσιάζει τον ελάχιστο

θ ό λ ώ ύ ί ή ί δαριθμό νοσηλευτριών που απαιτούνται στην αντίστοιχη χρονική περίοδο.

Να υπολογισθεί με ένα μοντέλο Γραμμικού Προγραμματισμού ο αριθμός των

νοσηλευτριών που πρέπει να αντιστοιχισθεί σε κάθε βάρδια ώστε νανοσηλευτριών που πρέπει να αντιστοιχισθεί σε κάθε βάρδια ώστε να

ελαχιστοποιείται το συνολικό κόστος προσωπικού ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις

απαιτήσεις.ή ς

Γ∆ 36

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Ζητούμενο στο συγκεκριμένο πρόβλημα είναι ο αριθμός των νοσηλευτριών που

πρέπει να αντιστοιχισθεί σε κάθε βάρδια ώστε να ελαχιστοποιείται το συνολικό

κόστος προσωπικού. Επομένως ως μεταβλητές απόφασης θα ορισθούν

αντίστοιχα οι αριθμοί των νοσηλευτριών της κάθε βάρδιας δηλαδή,

Xj = ο αριθμός νοσηλευτριών που αντιστοιχείται στη βάρδια j όπου j = 1, 2, 3, 4, 5.

δηλαδή,X1 = ο αριθμός νοσηλευτριών που αντιστοιχείται στη βάρδια 1

X2 = ο αριθμός νοσηλευτριών που αντιστοιχείται στη βάρδια 22 ρ μ ς η ρ χ η β ρ

κλπ

Γ∆ 37

Η αντικειμενική συνάρτηση εκφράζει το συνολικό κόστος του προσωπικού υπό πρόσληψη που πρέπει να ελαχιστοποιηθεί.

min z = 85x1 + 80x2 + 87x3 + 90x4 + 96x5

κάτω από τους περιορισμούς,

x1 ≥ 551

x1 + x2 ≥ 70

x2 + x3 ≥ 60

x3 + x4 ≥ 50

x4 ≥ 30

x5 ≥ 20

x1 , x2 , x3 , x4 , και x5 ≥ 0

Λύση, x1 = 55, x2 =40, x3 = 20, x4 = 30, x5 = 20

Με ελάχιστο κόστος 14.235€

Γ∆ 38

ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ

Η πολύ-κριτήρια ανάλυση αποφάσεων αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους καιταχύτατα εξελισσόμενους χώρους της επιχειρησιακής έρευνας με αντικείμενο τηναντιμετώπιση προβλημάτων όπου η λήψη αποφάσεων προσδιορίζεται βάσει πολλαπλώνκριτηρίων και στόχων που έχουν συνήθως μία ανταγωνιστική σχέση μεταξύ τους. Βασικόρόλο στην ανάπτυξη και διάδοση της μεθόδου αποτέλεσε η απλή διαπίστωση ότι ηεπίλυση πολύπλοκων και σημαντικών προβλημάτων λήψης αποφάσεων δεν είναι δυνατόνα πραγματοποιείται μέσω μιας μονόπλευρης και μονοδιάστατης ανάλυσηςνα πραγματοποιείται μέσω μιας μονόπλευρης και μονοδιάστατης ανάλυσης.

Η κύρια διαφορά της πολυ-κριτήριας ανάλυσης από άλλες προσεγγίσεις είναι ότι ησύνθεση όλων των παραμέτρων ενός προβλήματος γίνεται υπό το πρίσμα της πολιτικήςλήψης των αποφάσεων και του συστήματος προτιμήσεων και αξιών, το οποίο συνειδητάή ασυνείδητα χρησιμοποιεί ο αποφασίζοντας. Το χαρακτηριστικό αυτό έχει ιδιαίτερησημασία διότι στη διαδικασία ανάπτυξη των υποδειγμάτων λήψης αποφάσεωνενσωματώνονται τόσο ο αποφασίζοντας όσο και οι προτιμήσεις του.

Γ∆ 39

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (A H P )ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (A.H.P.)

Η Analytic Hierarchy Process (ΑΗΡ) είναι μια από τις πιο γνωστές μεθόδους πολυ-κριτήριας λήψης απόφασης, με ισχυρή μαθηματική θεμελίωση και έχει γνωρίσει πλήθοςεφαρμογών [Saaty 1986, 1990, Saaty & Vargas 1994,]. Σύμφωνα με την μέθοδο τοφ ρμ γ [ y y g ] μφ μ η μπρόβλημα αναλύεται στα συστατικά του μέρη με την χρήση ιεραρχικών δομών. Στοπρώτο επίπεδο της ιεραρχίας συναντάται ο συνολικός-αντικειμενικός στόχος τουπροβλήματος ενώ το τελευταίο διαμορφώνεται από τα προς αξιολόγηση εναλλακτικάσενάρια. Τα ενδιάμεσα επίπεδα διαμορφώνονται από τα κριτήρια και τα υποκριτήρια γιατην αξιολόγηση των σεναρίων. Το βάθος της ανάλυσης καθορίζεται από τον αριθμό τωνενδιάμεσων επιπέδων ενώ το πλάτος από τον αριθμό των κριτηρίων που

λ βά ί (Σ 1)συμπεριλαμβάνονται στην ιεραρχία (Σχ. 1).

Γ∆ 40

A.H.P. (συνέχεια)

Γ∆ 41

H επίλυση ενός πολυκριτήριου προβλήματος γίνεται με κατά ζεύγη συγκρίσεις των στοιχείων του προβλήματος. Αυτές πραγματοποιούνται με τη βοήθεια των πινάκων συσχέτισης (πίνακας 1).

Πίνακας 1: Παράδειγμα πίνακα συσχέτισης

Στόχος i j k i 1 3 2

j 0,33 1 0,25 k 0,50 4 1

Η απόδοση σημαντικότητας στα στοιχεία ενός τέτοιου πίνακα γίνεται με την βοήθεια τηςθεμελιώδους κλίμακας τιμών της τυπικής Α.Η.Ρ. Σύμφωνα με αυτήν οι αριθμοί 1,3,5,7,9αποδίδουν σπουδαιότητα Ίση, Μέτρια, Ισχυρή, Πολύ Ισχυρή και Ισχυρότατη αντίστοιχατου i πάνω στο j στοιχείο. Οι ενδιάμεσες τιμές 2,4,6,8 αποδίδουν εν-διάμεση έντασηπροτίμησης ενώ αντίστροφες τιμές των παραπάνω ορίζουν επικράτηση του στοιχείου jπροτίμησης ενώ αντίστροφες τιμές των παραπάνω ορίζουν επικράτηση του στοιχείου jπάνω στο i.

Γ∆ 42

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Έστω ότι θέλουμε να ιεραρχήσουμε (με ποσοτικό τρόπο) την προτίμηση ενός ατόμου ως προς τρία φρούτα : μήλο μπανάνα και κεράσιατόμου ως προς τρία φρούτα : μήλο, μπανάνα και κεράσι.Θα πρέπει αρχικά να πραγματοποιηθούν συγκρίσεις κατά ζεύγη ζητώντας από το άτομο να δηλώσει την προτίμηση του στην εννεαβάθμια κλίμακα 1,...,9 π.χ.

Μήλο : 9 7 5 3 1 3 5 7 9 : Μπανάνα

Μήλο : 9 7 5 3 1 3 5 7 9 : Κεράσι Μήλο : 9 7 5 3 1 3 5 7 9 : Κεράσι

Μπανάνα : 9 7 5 3 1 3 5 7 9 : Κεράσι

μήλο μπανάνα κεράσι

μήλο 1 1/3 5μήλο 1 1/3 5

μπανάνα 1 7

κεράσι 1

Γ∆ 43

Αναλυτικη Ιεραρχική Διαδικασία (συνέχεια)

μήλο μπανάνα κεράσι

ήλ 1 1/3 5μήλο 1 1/3 5

μπανάνα 3 1 7

κεράσι 1/5 1/7 1 μήλο μπανάνα κεράσι

μήλο 1 1/3 5

μπανάνα 3 1 7

κεράσι 1/5 1/7 1άθροισμα 21/5 31/21 13

Γ∆ 44

Αναλυτικη Ιεραρχική Διαδικασία (συνέχεια)

μήλο μπανάνα κεράσι

μήλο 5/21 7/31 5/13μήλο 5/21 7/31 5/13

μπανάνα 15/21 21/31 7/13

κεράσι 1/21 3/31 1/13

άθροισμα 1 1 1άθροισμα 1 1 1

5/21 + 7/31 + 5/13 0,2828

δ δ ά 1/3 ﴾ ﴿ ﴾ ﴿ιδιοδιάνυσμα = 1/3 ﴾ 15/21 + 21/31 + 7/13 ﴿ = ﴾ 0,6434 ﴿1/21 + 3/31 + 1/13 0,0738

Γ∆ 45