Περιεχόμενα - Publicπροσωπικά σχόλια του συντάκτη της ή...

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Περιληπτική Απόδοση Κειμένων 911 Στοιχεία θεωρίας 912 Απαντημένα θέματα 1413 Θέματα για εξάσκηση 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Η Προσυγγραφική Φάση στην Παραγωγή Λόγου 4021 Στοιχεία θεωρίας 40

211 Το επιχειρηματολογικό κείμενο 40212 Η δομή του επιχειρηματολογικού κειμένου 41213 Η γλώσσα του επιχειρηματολογικού κειμένου 43214 Οι κειμενικοί τύποι 43215 Η αξιολόγηση της έκθεσης 55

22 Απαντημένα θέματα 5923 Θέματα για εξάσκηση 70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Η Παράγραφος (στα επιχειρηματολογικά κείμενα) 7331 Στοιχεία θεωρίας 73

311 Η δομή της παραγράφου 73312 Οι τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου 78313 Η άσκηση Β1 των Πανελλαδικών Εξετάσεων 85314 Η συνοχή των δομικών μερών της παραγράφου 86


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο Σημεία Στίξης 10541 Στοιχεία θεωρίας 10542 Απαντημένα θέματα 10943 Θέματα για εξάσκηση 110

5

Περιεχόμενα

Ekfrasi-Ekthesi G Lyk_C diorth_Layout 1 01072016 430 μμ Page 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο Το Ρήμα και τα Παρεπόμενά του 11251 Στοιχεία θεωρίας 112

511 Φωνές και Διαθέσεις 112512 Χρόνοι 114513 Εγκλίσεις 116514 Πρόσωπα και Αριθμοί 117


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο Οι Λειτουργίες του Λόγου 12061 Στοιχεία θεωρίας 12062 Απαντημένα θέματα 12163 Θέματα για εξάσκηση 123

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο Οι Σημασίες των Λέξεων 12771 Στοιχεία θεωρίας 127

711 Ομωνυμία 128712 Παρωνυμία 129713 Πολυσημία 130714 Συνωνυμία 131715 Αντωνυμία 132716 Υπωνυμία 134

72 Θέματα για εξάσκηση 136

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο Τρόποι amp Μέσα Πειθούς 14181 Στοιχεία θεωρίας 141

811 Επίκληση στη λογική 141812 Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη 141813 Επίκληση στο ήθος του πομπού 142814 Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου 143815 Επίκληση στην αυθεντία 143


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο Είδη Συλλογισμών 15791 Στοιχεία θεωρίας 157

911 Είδη συλλογισμών ως προς την πορεία της σκέψης 157912 Είδη συλλογισμών ως προς το είδος των προκείμενων

προτάσεων 158

6

ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Γrsquo ΛΥΚΕΙΟΥ



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο Αξιολόγηση Επιχειρήματος 167101 Στοιχεία θεωρίας 167

1011 Το παραγωγικό επιχείρημα 1671012 Το επαγωγικό επιχείρημα 1681013 Το υποθετικό επιχείρημα 1691014 Το διαζευκτικό επιχείρημα 169


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11ο Τεκμήρια 178111 Στοιχεία θεωρίας 178112 Απαντημένο θέμα 178113 Θέματα για εξάσκηση 179

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12ο Διαφημιστικός Λόγος 181121 Στοιχεία θεωρίας 181

1211 Είδη διαφημιστικού λόγου 1811212 Μέσα amp τεχνικές διαφημιστικής πειθούς 1831213 Η γλώσσα της διαφήμισης 183

122 Απαντημένο θέμα 184123 Θέματα για εξάσκηση 185

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13ο Επιστημονικός Λόγος 188131 Στοιχεία θεωρίας 188132 Απαντημένο θέμα 189133 Θέματα για εξάσκηση 191

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14ο Πολιτικός Λόγος 194141 Στοιχεία θεωρίας 194142 Απαντημένο θέμα 195143 Θέματα για εξάσκηση 197

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15ο Δημοσιογραφικός Λόγος 200151 Στοιχεία θεωρίας 200152 Απαντημένα θέματα 200153 Θέμα για εξάσκηση 205

7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16ο Το Δοκίμιο 208161 Στοιχεία θεωρίας 208

1611 Τα είδη του δοκιμίου 2081612 Η γλώσσα του δοκιμίου 2091613 Η πειθώ στο δοκίμιο 210


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 221

8



9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ1 Περιληπτική Απόδοση Κειμένων1ο

Η περίληψη δεν αποτελεί ένα ανεξάρτητο είδος λόγου (όπως για παράδειγμαη περιγραφή ή η αφήγηση) αλλά ένα laquoμετακείμενοraquo με το οποίο αποδίδεται συ-νοπτικά το περιεχόμενο ενός προϋπάρχοντος αυθεντικού κειμένου Παρrsquo όλα αυ-τά η χρησιμότητά της είναι σπουδαία τόσο ως διαδικασία που απαιτεί από τονπομπό αναπτυγμένη αναλυτική και γλωσσική ικανότητα όσο και ως αποτέλεσμαμε πολλαπλές εφαρμογές στην καθημερινή επικοινωνία (σημειώσεις σε διάλεξηπαρουσίαση έργων τέχνης κτλ)

Γιrsquo αυτούς ακριβώς τους λόγους εντάχθηκε στην εκπαίδευση (πρωτοβάθμιακαι δευτεροβάθμια) ως ανεξάρτητο διδακτικό αντικείμενο στο πλαίσιο του μαθή-ματος της Νεοελληνικής Γλώσσας Βέβαια η laquoσχολικήraquo περίληψη ακριβώς επει-δή αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας και αξιολόγησης και όχι ένα αυθόρμηταπαραγόμενο κείμενο διαφοροποιείται σημαντικά από τις laquoχρηστικέςraquo περιλήψειςΕιδικότερα η σχολική περίληψη ανήκει στο ευρύτερο είδος της laquoπληροφοριακήςndash περιγραφικήςraquo περίληψης1 έχει προκαθορισμένη έκταση (περίπου το 13 τουαυθεντικού κειμένου στις Πανελλαδικές Εξετάσεις 70 έως 90 ή 80 έως 100 ήσυνήθως 100 έως 120 λέξεις) γεγονός που ουσιαστικά καθορίζει και τον βαθ-μό αφαίρεσης στον οποίο laquoαναγκάζεταιraquo να προβεί ο μαθητής Έπειτα η σχολικήπερίληψη λόγω του πληροφοριακού της χαρακτήρα οφείλει να είναι περισσό-τερο laquoαντικειμενικήraquo από τις laquoχρηστικέςraquo καθώς δεν επιτρέπεται να περιλαμβάνει

11 Στοιχεία θεωρίας


1 Σύμφωνα με τις laquoΟδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειοraquo(Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2001) εξίσου αποδεκτή στις Πανελλαδικές Εξετάσεις είναι και ηlaquoαπλή πύκνωσηraquo η περίληψη δηλαδή εκείνη που ξεκινά κατευθείαν από τις ιδέες του κειμένουκαι ταυτίζεται με τον συγγραφέα του Παρrsquo όλα αυτά στα βαθμολογικά κέντρα κυριαρχεί ηπρακτική να laquoπριμοδοτείταιraquo στη συνολική αποτίμηση της περίληψης των μαθητών η laquoπληρο-φοριακήraquo


προσωπικά σχόλια του συντάκτη της ή να προσθέτει πληροφορίες αλλά επιβάλ-λεται να αποδίδει πιστά τις επιλογές του συγγραφέα του αυθεντικού

Στο βιβλίο αυτό καθότι αναφερόμαστε μόνο στη σχολική περίληψη θα περιο-ριστούμε στην ανάπτυξη ενός θεωρητικού αλλά και πρακτικού μοντέλου περιλη-πτικής απόδοσης πραγματολογικών (πληροφοριακών) και επιχειρηματολογικών(πειθούς) κειμένων αυτών δηλαδή που διδάσκονται και εξετάζονται στη Μέση Εκ-παίδευση Η διαδικασία αυτή θα βασιστεί πάνω στη laquoδιφυήraquo φύση της ίδιας τηςπερίληψης την πρόσληψη (επεξεργασία του περιεχομένου του αυθεντικού κειμέ-νου) και την παραγωγή (συγγραφή ενός νέου κειμένου που ανασυνθέτει τις πλη-ροφορίες που προέκυψαν από την ανάγνωση) Το μοντέλο που προτείνεται είναι(για μια σειρά λόγων που θα εκτεθούν στη συνέχεια) αυτό των laquoσημειώσεων σεσυνεχή λόγοraquo αντί των laquoπλαγιοτίτλωνraquo που έχει κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνιαστη διδακτική πρακτική και ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τις εξαιρετικά χαμηλέςεπιδόσεις των μαθητών στην περιληπτική απόδοση κειμένων στις ΠανελλαδικέςΕξετάσεις όπως αποδεικνύεται από όλες τις στατιστικές έρευνες

Α Πρόσληψη του κειμένουΗ πράξη της ανάγνωσης και αποκωδικοποίησης ενός αυθεντικού κειμένου είναιμια εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία καθώς εξαρτάται από πλήθος παραγόντωνυποκειμενικών (γνώσεις αντιλήψεις προκαταλήψεις κτλ του αναγνώστη) αλλάκαι αντικειμενικών (πολιτιστικά κοινωνικά πολιτικά κτλ συμφραζόμενα) Μπο-ρούμε πάντως γενικά να πούμε πως διαβάζοντας ο αναγνώστης κατασκευάζειμία laquoυπερδομήraquo του κειμένου απομονώνει δηλαδή τις βασικές πληροφορίες πουλαμβάνει και τις τοποθετεί μέσα σε ένα πλέγμα σχέσεων που αναδεικνύουν τονόημά τους Η κατασκευή αυτή επιτυγχάνεται μέσω κάποιων επιμέρους νοητικώνδιεργασιών οι οποίες αποτελούν στην πραγματικότητα και λειτουργίες πύκνωσηςαπαραίτητες για να αποδοθεί περιληπτικά ένα αυθεντικό κείμενο1) Απαλοιφή παραλείπονται οι δευτερεύουσες πληροφορίες εκείνες δηλαδή

που συμβάλλουν απλώς στην κατανόηση των κύριων Αυτό δε σημαίνει βέ-βαια πως οι πληροφορίες αυτές διαγράφονται από τον νου του αναγνώστηαντιθέτως καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το τελικό επίπεδο της πρόσληψηςτων βασικών ιδεών

2) Επιλογή οι πιο σημαντικές από τις πληροφορίες του αυθεντικού κειμένου υι-οθετούνται αυτούσιες (στο επίπεδο του περιεχομένου και όχι της μορφής)στην περίληψη

3) Γενίκευση και σύνθεση με τη γενίκευση ένα σύνολο πληροφοριών αντικαθί-σταται από ένα υπερώνυμο (πχ οι έννοιες laquoμαθητέςraquo και laquoκαθηγητέςraquo απότην έννοια laquoσχολική κοινότηταraquo) ενώ με τη σύνθεση ένα σύνολο ετερογενώνπληροφοριών αντικαθίσταται από έναν συνθετικό όρο που δηλώνει την αιτιακή

10


Ekfrasi-Ekthesi G Lyk_C diorth_Layout 1 29062016 1250 μμ 0

τους σχέση (πχ οι πράξεις laquoενημέρωσηraquo laquoευαισθητοποίησηraquo και laquoενεργο-ποίησηraquo των πολιτών μπορεί να αντικατασταθεί από την πράξη laquoδημιουργίακοινωνίας πολιτώνraquo)

4) Συναγωγή η ανάλυση ή σύνθεση στοιχείων που δεν αναφέρονται ρητά στοαυθεντικό κείμενο προέρχονται από διαφορετικά χωρία του κτλ (πχ laquoέναπαιδί που πεθαίνει σε κάποια χώρα της Αφρικής από έλλειψη πόσιμου νερούδε φαίνεται να συγκινεί τη διεθνή κοινότηταraquo rarr η διεθνής κοινότητα αδιαφορείγια τα προβλήματα των παιδιών του Τρίτου Κόσμου)

Στην πράξη η φάση της πρόσληψης (όσον αφορά την άσκηση της περιληπτικής από-δοσης κειμένων στις Πανελλαδικές Εξετάσεις) προτείνεται να ολοκληρωθεί σε δύοστάδια που αντιστοιχούν σε δύο διαδοχικές αναγνώσεις του αυθεντικού κειμένου

1ο Στάδιο Πρώτη (συνεχής) ανάγνωση Εύρεση του νοηματικού κέντρουΜε την πρώτη συνεχή ανάγνωση του κειμένου ο συντάκτης της περίληψης στο-χεύει στον εντοπισμό και την καταγραφή1) Του κεντρικού θέματος του κειμένου αλλά και της θέσης του συγγραφέα απέ-

ναντί του2) Πληροφοριών για την ταυτότητα του κειμένου (κειμενικό είδος ndash συντάκτης)

2ο Στάδιο Δεύτερη (διακοπτόμενη και παλίνδρομη) ανάγνωση Εύρεση τωνθεματικών κέντρων amp Σύνταξη σημειώσεωνΗ δεύτερη ανάγνωση του κειμένου δεν είναι πλέον συνεχής αφού διακόπτεταικαι επαναλαμβάνεται για παράδειγμα σε σημεία δυσνόητα για τον αναγνώστηή για να εκτιμηθεί εκ νέου μία προηγούμενη άποψη του συγγραφέα υπό το πρίσμαάλλων απόψεών του που έπονται

Για την επιτυχία του σταδίου αυτού προτείνεται1) Το laquoκομμάτιασμαraquo των παραγράφων αρχικά στα βασικά δομικά τους μέρη

(θεματική πρόταση λεπτομέρειες κατακλείδα) κι έπειτα των λεπτομερειών στιςεπιμέρους βασικές λεπτομέρειες

2) Ο εντοπισμός και η υπογράμμιση σε καθένα από τα laquoκομμάτιαraquo του αυθεντι-κού κειμένου με τη βοήθεια των λειτουργιών πύκνωσης που προαναφέρθηκαν(απαλοιφή επιλογή γενίκευση και σύνθεση συναγωγή)α Των laquoλέξεων-κλειδιώνraquo κάθε παραγράφου (θεματικά κέντρα ή βασικές λε-

πτομέρειες)β Των διαρθρωτικών λέξεων ή φράσεων που αποκαλύπτουν τις νοηματικές

σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των επιμέρους θεματικών κέντρων2

11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

2 Δύο βασικές αδυναμίες των περιλήψεων των μαθητών που εντοπίζουμε στα βαθμολογικάκέντρα τα τελευταία χρόνια οφείλονται αφενός στην προσπάθεια των μαθητών να αποδώ-


B Παραγωγή της περίληψηςΜετά την πρόσληψη του κειμένου την επιλογή δηλαδή των κυριότερων σημείωντου περιεχομένου και την αποκωδικοποίησή τους ακολουθεί η συνθετική φάσηη συγγραφή της περίληψης Στη φάση αυτή το ενδιαφέρον εστιάζεται στη μορφήκαι όχι πλέον στο περιεχόμενο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα δύο αυτά επίπεδατης γλώσσας είναι απολύτως διακριτά μεταξύ τους

Όπως τονίστηκε στην εισαγωγή του κεφαλαίου η περίληψη στην οποία ανα-φερόμαστε είναι η σχολική γεγονός που θέτει ορισμένους περιορισμούς στονσυντάκτη της1) Έκταση Η σχολική περίληψη είναι εκτεταμένη η έκτασή της δηλαδή καθορί-

ζεται περίπου στο 13 του αυθεντικού κειμένου Επομένως σε αυτή περιλαμ-βάνονται το νοηματικό κέντρο του αυθεντικού κειμένου και τα θεματικά κέντρατων επιμέρους παραγράφων (θέμα και βασικές λεπτομέρειες)

2) Ύφος Το ύφος είναι laquoπληροφοριακόraquo επιλέγεται δηλαδή η τριτοπρόσωπηοπτική γωνία ο laquoαχρονικόςraquo ενεστώτας και συνήθως η παθητική σύνταξηενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην αντικειμενικότητα παρουσίασης του πε-ριεχομένου του αυθεντικού κειμένου στην απουσία δηλαδή αξιολογικών κρί-σεων και σχολίων Αποφεύγεται επίσης στο μέτρο του δυνατού η επανάληψηαυτούσιων φράσεων του πρωτότυπου κειμένου που ενδεχομένως προδίδουνδυσκολίες κατανόησης του περιεχομένου του3

3) Δομή Στην περίληψη γίνεται ευρεία χρήση των μέσων συνοχής και συνεκτι-κότητας (πχ συνδέσμων και διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων δηλωτικώντων νοηματικών σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των επιμέρους νοημάτωντου αυθεντικού κειμένου βλ 3ο Κεφάλαιο Η Παράγραφος) Γίνονται ακόμημεταγλωσσικές παρεμβάσεις από τον συντάκτη της περίληψης για να δηλω-θούν οι γλωσσικές πράξεις του συντάκτη του αυθεντικού κειμένου Στη συνέ-χεια παρατίθεται ένα σύνολο ρημάτων (μπορούν να χρησιμοποιηθούν στηνενεργητική ή την παθητική φωνή ή και να laquoονοματοποιηθούνraquo) με τα οποία επι-τυγχάνεται ο στόχος αυτός

12


σουν τις λέξεις ή φράσεις που υπογράμμισαν με μηχανιστικές παραφράσεις (πχ μέσω της ευ-ρύτατα διαδεδομένης στη διδακτική πρακτική laquoτεχνικήςraquo των συνωνύμων) αφετέρου στην πλήρηαδυναμία να αντιληφθούν το αυθεντικό κείμενο ως συνεχή λόγο με αλληλουχία νοημάτων καιστη μηχανιστική απόδοση της αλληλουχίας αυτής με φράσεις όπως laquoστη συνέχεια ο συγγραφέαςτονίζειhellipraquo laquoακολούθως υπογραμμίζειhellipraquo κτλ Και στις δύο περιπτώσεις αποδεικνύεται η αδυναμίακατανόησης του κειμένου με αποτέλεσμα την απώλεια μονάδων στο επίπεδο του περιεχομένου

3 Η παράφραση έχει μετατραπεί σε εμμονή της διδασκαλίας της περίληψης με αποτέλεσμα οιμαθητές να αντιμετωπίζουν πλέον την περίληψη όχι ως μία άσκηση κατανόησης αλλά σανλεξιλογική Θυμίζουμε ότι στην περίληψη αποδίδουμε το περιεχόμενο ενός ολόκληρου θε-ματικού κέντρου μιας παραγράφου (ενός από τα τμήματα στα οποία την laquoκομματιάσαμεraquo) καιόχι μιας αποσπασματικής φράσης της


Για τη δήλωση της δομής αρχίζει συνεχίζει τελειώνει καταλήγει συμπεραίνειανακεφαλαιώνει κτλΓια τη δήλωση του περιεχομένου αναφέρει παρατηρεί σημειώνει επισημαίνειυπογραμμίζει υποστηρίζει διαπιστώνει ισχυρίζεται διερωτάται απαντά διευ-κρινίζει αναλύει επεξηγεί αναρωτιέται απορεί ορίζει αιτιολογεί κρίνει αξιο-λογεί επιχειρηματολογεί τεκμηριώνει συμφωνεί διαφωνεί απορρίπτει αντικρού-ει συγκρίνει αντιθέτει προτείνει συμβουλεύει εύχεται προβλέπει κτλ

Κλείνοντας το θεωρητικό μέρος του κεφαλαίου παραθέτουμε τα κριτήρια αξιο-λόγησης της περίληψης καθώς και ορισμένους άξονες βαθμολόγησής της στιςΠανελλαδικές Εξετάσεις όπως δίνονται στις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστι-τούτου και των συντονιστών στα βαθμολογικά κέντρα της χώρας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (0-12 μονάδες)Θετικά στοιχεία θεωρούνται1) Η σύλληψη του νοηματικού πυρήνα του κειμένου2) Η πλήρης κατανόηση του κειμένου3) Ο εντοπισμός των κυριότερων ιδεών και πληροφοριών του κειμένουΑρνητικά στοιχεία θεωρούνται1) Η αδυναμία κατανόησης και η απόκλιση από τον νοηματικό πυρήνα2) Η επιλογή δευτερευουσών ιδεών σε βάρος των κύριωνΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1) Γίνονται αποδεκτοί και οι δύο τύποι περίληψης α Που εισάγει απευθείας στις

ιδέες του κειμένου β Που ξεκινά με την παρουσίαση του κειμένου (συγγρα-φέας κειμενικό είδος νοηματικό κέντρο)

2) Οι βαθμολογητές δε μετρούν αυστηρά (laquoλέξη προς λέξηraquo) την έκταση της πε-ρίληψης Η μη τήρηση του ορίου έως +- 10 γίνεται αποδεκτή Για κάθε δέκα(10) λέξεις πέραν του ποσοστού αυτού αφαιρείται μία (1) μονάδα

ΜΟΡΦΗ (0-8 μονάδες)Θετικά στοιχεία θεωρούνται1) Η ορθή χρήση της γλώσσας σε όλα τα επίπεδα 2) Η χρήση ορθού πληροφοριακού ύφουςΑρνητικά στοιχεία θεωρούνται1) Αυτούσια μεταφορά λέξεων του κειμένου στην περίληψη2) Τα λάθη στη χρήση της γλώσσας3) Η άσκηση κριτικής και σχολιασμού στις απόψεις που διατυπώνονται στο αρ-χικό κείμενο

13



ΣΗΜΕΙΩΣΗΜία περίληψη που περιορίζεται στην αυτούσια αντιγραφή χωρίων του αυθεντικούκειμένου (ακόμα και αν είναι εύστοχη η επιλογή των βασικών πληροφοριών του)δεν μπορεί να αξιολογηθεί με βαθμολογία μεγαλύτερη των οκτώ (8) έως δέκα(10) μονάδων

ΔΟΜΗ (0-5 μονάδες)Θετικά στοιχεία θεωρούνται1) Η συγγραφή ενός κειμένου με συνοχή του λόγου και συνεκτικότητα των ιδεών2) Η ικανότητα εντοπισμού των δομικών επιλογών στο αρχικό κείμενο3) Η επιτυχής χρήση συνδετικών μέσωνΑρνητικά στοιχεία θεωρούνται1) Η έλλειψη συνοχής και συνεκτικότητας2) Η μηχανιστική παρακολούθηση της δομής του πρωτότυπου κειμένουΣΗΜΕΙΩΣΗ Για την έλλειψη συνοχής στη δομή και συνεκτικότητας στο περιεχόμενο της πε-ρίληψης αφαιρούνται κατrsquo εκτίμηση των βαθμολογητών από μία (1) έως τρεις (3)μονάδες

121 Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθείσε μία παράγραφο με έκταση 100 έως 120 λέξεων

1η ΦΑΣΗΑνάγνωση του κειμένου

Κλυδωνισμούς άλλοτε ισχυρότερους και άλλοτε ασθενέστερους περνούν ανέ-καθεν όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί στο διάβα της ιστορίας Για τον απλούστατο λό-γο ότι οι όροι της ζωής της συλλογικής και της ατομικής του ανθρώπου βρίσκο-νται σε αέναη μεταβολή και είναι πολύ φυσικό οι προσωρινά παγιωμένες μορφέςτου κοινωνικού βίου να κλονίζονται από την πίεση των νέων αναγκών που δενμπορούν πια να τις ικανοποιήσουν Βέβαια οι θεσμοί αντιστέκονται στη ροή επι-ζούν ακόμα και τότε που έχουν πάψει να λειτουργούν τα γενεσιουργά τους αίτιααυτοσυντηρούνται κατά κάποιο τρόπο από την αίγλη που τους έχει δώσει η μα-κροζωία (υπάρχει κοντά στη φυσική και μια ιστορική laquoαδράνειαraquo) Εάν κατορθώ-σουν να προσαρμοστούν στις νέες καταστάσεις με αποφασιστικές παραχωρή-σεις και με την ανακαίνισή τους να νικήσουν την laquoαμφισβήτησηraquo (η οποία στην

12 Απαντημένα θέματα

14



ιστορία εμφανίζεται με πολλές μορφές το φάσμα τους απλώνεται από την laquoακα-δημαϊκήraquo επίκριση έως τη laquoλαϊκήraquo ανταρσία) σώζουν πότε περισσότερα και πότελιγότερα στοιχεία από τον πυρήνα τους Στην αντίθετη περίπτωση η αποσύνθεσήτους είναι αναπόφευκτη τόσο περισσότερο όσο (καθώς συμβαίνει σχεδόν κατάκανόνα στην ιστορία) έχει από μακρούς χρόνους προετοιμαστεί με μια laquoδιάβρω-σηraquo που επειδή γίνεται στο εσωτερικό τους (κάποτε και από εκείνους που έχουνίσα ίσα ταχθεί να τους προστατεύουν) δε γίνεται αντιληπτή παρά μόνο όταν έχειπια συντελεστεί το αποτέλεσμα

Και της οικογένειας ο θεσμός από τότε που μπορούμε να παρακολουθήσουμετην ιστορία του μέσα στον κύκλο και του δικού μας πολιτισμού και άλλων παλαι-ότερων ή χρονικά παράλληλων έχει γνωρίσει πολλές laquoδοκιμασίεςraquo που τον υπο-χρέωσαν να αλλάξει δομή τύπο οργάνωση Η μορφή λχ της λεγόμενης στηγλώσσα των ειδικών laquoπυρηνικήςraquo οικογένειας (άντρας + γυναίκα + παιδιά ως τηνενηλικίωσή τους ή περίπου) όπως την έχουμε σήμερα είναι σχετικά πολύ πρό-σφατη και επικράτησε στον δυτικό πολιτισμό Παλαιότερα η δομή της οικογένειαςήταν σύνθετη και περίπλοκη λχ οι αδερφοί της μητέρας καθώς και τα αρσενικάπαιδιά που παντρεύονταν έμεναν μέσα στην οικογένεια και αποτελούσαν οργα-νικά μέλη της με διάφορες σχέσεις προς τον αρχηγό και με ποικίλες θέσεις στηνιεραρχία της Στους χρόνους μας όμως κάτω από την πίεση πλήθους παραγό-ντων (τα αποτελέσματα στη σφαίρα της ιστορικής πραγματικότητας έρχονται όχιαπό μια και μονοειδή αλλά από πολλές και πολυειδείς αιτίες) η laquoπυρηνικήraquo οι-κογένεια δίνει την εντύπωση ότι με γοργό ρυθμό πηγαίνει προς τη διάλυση Καιαυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε

Πώς προετοιμάστηκε και τελικά κορυφώθηκε η κρίση που απειλεί σήμερα ναδιαλύσει την οικογένεια με τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα Κύρια αιτία κατάτη γνώμη μου είναι το γεγονός ότι από τότε που με την τεχνολογική πρόοδο τονθρίαμβο της μηχανής επιμερίστηκε και διαφοροποιήθηκε η εργασία σε βαθμόάγνωστο έως τώρα στην ιστορία του Γένους η οικογένεια άρχισε να παραιτείταιαπό τις παραδοσιακές λειτουργίες της τη μια ύστερα από την άλλη Το οικογε-νειακά οργανωμένο laquoσπίτιraquo ήταν επί αιώνες το κέντρο όπου (με κοινωνική ανα-γνώριση και προστασία) ικανοποιούνταν οι βασικές ανάγκες της ζωής του αν-θρώπου όχι μόνο ο έρωτας και η τεκνογονία η αγωγή των παιδιών και η ψυχα-γωγία της laquoσυντροφιάςraquo αλλά και το μαγείρεμα το νοικοκύρεμα (ράψιμο πλύ-σιμο συγύρισμα κτλ) και η περίθαλψη στην αρρώστια και στα γηρατειά Όλααυτά τα αγαθά άλλοτε δεν μπορούσε να τα αποκτήσει και να τα εξασφαλίσει κα-νείς παρά με τον γάμο και τη σύσταση οικογένειας Και κινδύνευε να τα χάσειόλα ή τα περισσότερα όταν ο συμβιωτικός αυτός αστερισμός για τον ένα ή γιατον άλλο λόγο διαλυόταν Ο εργένης και το γεροντοπαλίκαρο η χήρα ή η χωρι-σμένη γυναίκα ήσαν πολύ δυστυχείς κατά κάποιο τρόπο ακρωτηριασμένοι ανά-

15



πηροι άνθρωποι που υπέφεραν από τη μόνωση και την εγκατάλειψη Σήμερα στιςlaquoεξελιγμένεςraquo κοινωνίες τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά Από τότε που η γυ-ναίκα και παντρεμένη ακόμα και μητέρα παιδιών εργάζεται βιοποριστικά έξωαπό το laquoσπίτιraquo οι πλείστες από τις ανάγκες που αναφέραμε ικανοποιούνται χωρίςτην οικογένεια Τα παιδιά από τους πρώτους μήνες της ζωής παραδίνονται στηφροντίδα της baby-sitter έπειτα του νηπιαγωγείου και αργότερα του σχολείου(όπου μένουν και για το μεσημέρι) Το εστιατόριο αντικατασταίνει τη σπιτική κου-ζίνα τα έτοιμα φαγητά είναι πιο βολικά και οικονομικότερα ιδίως όταν έχει ναπεριποιηθεί κανείς στο σπίτι του πολλούς φίλους Το laquoνοικοκύρεμαraquo το έχουν ανα-λάβει τα ραφεία τα πλυντήρια τα καθαριστήρια Και η περίθαλψη γίνεται πλέονστα νοσοκομεία και στους οίκους ευγηρίας Όσο για την ψυχαγωγία πόσοι τηχαίρονται σήμερα μέσα στην laquoοικογένειαraquo Όταν βραδιάσει ή τα Σαββατοκύρια-κα όλοι τρέχουν να εγκαταλείψουν την laquoεστίαraquo (σχεδόν πανικόβλητοι) για κέντραδιασκεδάσεων ή για τη δήθεν εξοχή Έτσι η οικογένεια χάνει πλέον κάθε λόγούπαρξης και διαλύεται Απόδειξη πόσο πολλαπλασιάζονται κάθε χρόνο τα δια-ζύγια σε όλες τις ηλικίες Κατά κύριο λόγο φυσικά στις πόλεις

Θα ήταν πάντως μεγάλη ατυχία για την ανθρωπότητα να διαλυθεί η οικογένειαΓιατί αν σε όλες τις άλλες λειτουργίες της μπορεί να αντικατασταθεί με άλλουείδους κοινωνικές υπηρεσίες καμιά άλλη αρχή ή οργάνωση δεν είναι δυνατόννα την αναπληρώσει στην αγωγή των παιδιών Όχι απλώς θεωρητικά και πειρα-ματικά έχει αποδειχτεί ότι κανένα περιβάλλον δεν μπορεί να εξασφαλίσει και ναεγγυηθεί την ψυχική ευστάθεια και την πνευματική υγεία του παιδιού όσο η οικο-γένεια

ΕΠ Παπανούτσος laquoΗ κρίση της οικογένειαςraquo Η κρίση του πολιτισμού μας εκδ Φιλιππότη 1978

16



2η ΦΑΣΗΕπεξεργασία του κειμένου amp Σύνταξη σημειώσεων

17


1η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣΔΟΜΗ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Θεματική Κλυδωνισμούς άλλοτε ισχυρότερους και άλλο-τε ασθενέστερους περνούν ανέκαθεν όλοι οικοινωνικοί θεσμοί στο διάβα της ιστορίας

Όλοι οι κοινωνικοί θεσμοίδιέρχονται κρίσεις

1η Λεπτ Για τον απλούστατο λόγο ότι οι όροι της ζωήςτης συλλογικής και της ατομικής του ανθρώπουβρίσκονται σε αέναη μεταβολή και είναι πολύφυσικό οι προσωρινά παγιωμένες μορφές τουκοινωνικού βίου να κλονίζονται από την πίεσητων νέων αναγκών που δεν μπορούν πια να τιςικανοποιήσουν

αιτιολόγησηΟι συνθήκες της ζωής με-ταβάλλονται

2η Λεπτ Βέβαια οι θεσμοί αντιστέκονται στη ροή επι-ζούν ακόμα και τότε που έχουν πάψει να λειτουρ-γούν τα γενεσιουργά τους αίτια αυτοσυντηρού-νται κατά κάποιο τρόπο από την αίγλη που τουςέχει δώσει η μακροζωία (υπάρχει κοντά στη φυ-σική και μια ιστορική laquoαδράνειαraquo)

αντίθεσηΟι θεσμοί αντιστέκονταιστην κρίση

3η Λεπτ Εάν κατορθώσουν να προσαρμοστούν στις νέεςκαταστάσεις με αποφασιστικές παραχωρήσειςκαι με την ανακαίνισή τους να νικήσουν την laquoαμ-φισβήτησηraquo (η οποία στην ιστορία εμφανίζεταιμε πολλές μορφές το φάσμα τους απλώνεταιαπό την laquoακαδημαϊκήraquo επίκριση έως τη laquoλαϊκήraquoανταρσία) σώζουν πότε περισσότερα και πότελιγότερα στοιχεία από τον πυρήνα τους

αποτέλεσμαΌσοι κατορθώσουν να προ-σαρμοστούν στις νέες συν-θήκες θα επιβιώσουν

4η Λεπτ Στην αντίθετη περίπτωση η αποσύνθεσή τουςείναι αναπόφευκτη τόσο περισσότερο όσο (κα-θώς συμβαίνει σχεδόν κατά κανόνα στην ιστο-ρία) έχει από μακρούς χρόνους προετοιμαστείμε μια laquoδιάβρωσηraquo που επειδή γίνεται στο εσω-τερικό τους (κάποτε και από εκείνους που έχουνίσα ίσα ταχθεί να τους προστατεύουν) δε γίνε-ται αντιληπτή παρά μόνο όταν έχει πια συντελε-στεί το αποτέλεσμα

αντίθεσηΟι υπόλοιποι θα εξαφανι-στούν

Κατακλ ndash ndash


18



Θεματική Και της οικογένειας ο θεσμός από τότε πουμπορούμε να παρακολουθήσουμε την ιστορίατου μέσα στον κύκλο και του δικού μας πολιτι-σμού και άλλων παλαιότερων ή χρονικά πα-ράλληλων έχει γνωρίσει πολλές laquoδοκιμασίεςraquoπου τον υποχρέωσαν να αλλάξει δομή τύποοργάνωση

αναλογίαΑνάλογες κρίσεις που με-τέβαλαν τη δομή της γνώ-ρισε και η οικογένεια

1η Λεπτ Η μορφή λχ της λεγόμενης στη γλώσσα τωνειδικών laquoπυρηνικήςraquo οικογένειας (άντρας + γυ-ναίκα + παιδιά ως την ενηλικίωσή τους ή περί-που) όπως την έχουμε σήμερα είναι σχετικάπολύ πρόσφατη και επικράτησε στον δυτικό πο-λιτισμό

παράδειγμαΗ πυρηνική οικογένεια εί-ναι σύγχρονη μορφή

2η Λεπτ Παλαιότερα η δομή της οικογένειας ήταν σύν-θετη και περίπλοκη λχ οι αδερφοί της μητέ-ρας καθώς και τα αρσενικά παιδιά που πα-ντρεύονταν έμεναν μέσα στην οικογένεια καιαποτελούσαν οργανικά μέλη της με διάφορεςσχέσεις προς τον αρχηγό και με ποικίλες θέ-σεις στην ιεραρχία της

αντίθεσηΠαλιότερα η οικογένειαήταν εκτεταμένη

3η Λεπτ Στους χρόνους μας όμως κάτω από την πίεσηπλήθους παραγόντων (τα αποτελέσματα στησφαίρα της ιστορικής πραγματικότητας έρχο-νται όχι από μια και μονοειδή αλλά από πολ-λές και πολυειδείς αιτίες) η laquoπυρηνικήraquo οικο-γένεια δίνει την εντύπωση ότι με γοργό ρυθμόπηγαίνει προς τη διάλυση

αντίθεσηΚαι η πυρηνική οικογένειαοδηγείται προς τη διάλυ-ση

Κατακλ Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα που αντι-μετωπίζουμε

συμπέρασμαΑυτό είναι το πρόβλημα


19



Θεματική Πώς προετοιμάστηκε και τελικά κορυφώθηκε ηκρίση που απειλεί σήμερα να διαλύσει την οι-κογένεια με τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα

αιτιολόγηση

1η Λεπτ Κύρια αιτία κατά τη γνώμη μου είναι το γεγο-νός ότι από τότε που με την τεχνολογική πρόο-δο τον θρίαμβο της μηχανής επιμερίστηκε καιδιαφοροποιήθηκε η εργασία σε βαθμό άγνω-στο έως τώρα στην ιστορία του Γένους η οικο-γένεια άρχισε να παραιτείται από τις παραδο-σιακές λειτουργίες της τη μια ύστερα από τηνάλλη

έμφασηΗ εξειδίκευση της εργα-σίας είχε ως αποτέλεσματην αφαίρεση λειτουργιώναπό την οικογένεια

2η Λεπτ Το οικογενειακά οργανωμένο laquoσπίτιraquo ήταν επίαιώνες το κέντρο όπου (με κοινωνική αναγνώ-ριση και προστασία) ικανοποιούνταν οι βασι-κές ανάγκες της ζωής του ανθρώπου όχι μόνοο έρωτας και η τεκνογονία η αγωγή των παι-διών και η ψυχαγωγία της laquoσυντροφιάςraquo αλλάκαι το μαγείρεμα το νοικοκύρεμα (ράψιμοπλύσιμο συγύρισμα κτλ) και η περίθαλψη στηναρρώστια και στα γηρατειά Όλα αυτά τα αγα-θά άλλοτε δεν μπορούσε να τα αποκτήσει καινα τα εξασφαλίσει κανείς παρά με τον γάμο καιτη σύσταση οικογένειας Και κινδύνευε να ταχάσει όλα ή τα περισσότερα όταν ο συμβιωτι-κός αυτός αστερισμός για τον ένα ή για τον άλ-λο λόγο διαλυόταν Ο εργένης και το γεροντο-παλίκαρο η χήρα ή η χωρισμένη γυναίκα ήσανπολύ δυστυχείς κατά κάποιο τρόπο ακρωτη-ριασμένοι ανάπηροι άνθρωποι που υπέφεραναπό τη μόνωση και την εγκατάλειψη

επεξήγησηΠαλιότερα όλες οι βασι-κές ανάγκες του ανθρώ-που ικανοποιούνταν απότην οικογένεια

3η Λεπτ Σήμερα στις laquoεξελιγμένεςraquo κοινωνίες τα πράγ-ματα έχουν αλλάξει ριζικά Από τότε που η γυ-ναίκα και παντρεμένη ακόμα και μητέρα παι-διών εργάζεται βιοποριστικά έξω από το laquoσπί-τιraquo οι πλείστες από τις ανάγκες που αναφέραμεικανοποιούνται χωρίς την οικογένεια Τα παιδιάαπό τους πρώτους μήνες της ζωής παραδίνο-νται στη φροντίδα της baby-sitter έπειτα του νη-πιαγωγείου και αργότερα του σχολείου (όπου

αντίθεσηΜε την έξοδο της γυναίκαςστην εργασία οι παραδο-σιακές λειτουργίες της οι-κογένειας μεταφέρονται σεεξειδικευμένους θεσμούς


20



μένουν και για το μεσημέρι) Το εστιατόριο αντι-κατασταίνει τη σπιτική κουζίνα τα έτοιμα φαγη-τά είναι πιο βολικά και οικονομικότερα ιδίωςόταν έχει να περιποιηθεί κανείς στο σπίτι τουπολλούς φίλους Το laquoνοικοκύρεμαraquo το έχουναναλάβει τα ραφεία τα πλυντήρια τα καθαρι-στήρια Και η περίθαλψη γίνεται πλέον στα νο-σοκομεία και στους οίκους ευγηρίας Όσο γιατην ψυχαγωγία πόσοι τη χαίρονται σήμερα μέ-σα στην laquoοικογένειαraquo Όταν βραδιάσει ή ταΣαββατοκύριακα όλοι τρέχουν να εγκαταλεί-ψουν την laquoεστίαraquo (σχεδόν πανικόβλητοι) για κέ-ντρα διασκεδάσεων ή για τη δήθεν εξοχή

Κατακλ Έτσι η οικογένεια χάνει πλέον κάθε λόγο ύπαρ-ξης και διαλύεται Απόδειξη πόσο πολλαπλα-σιάζονται κάθε χρόνο τα διαζύγια σε όλες τιςηλικίες Κατά κύριο λόγο φυσικά στις πόλεις

αποτέλεσμαΗ οικογένεια χάνει τη λει-τουργικότητά της και δια-λύεται


Θεματική Θα ήταν πάντως μεγάλη ατυχία για την ανθρω-πότητα να διαλυθεί η οικογένεια

συμπέρασμαΗ διάλυση της οικογένειαςθα προκαλούσε προβλή-ματα

1η Λεπτ Γιατί αν σε όλες τις άλλες λειτουργίες της μπο-ρεί να αντικατασταθεί με άλλου είδους κοινω-νικές υπηρεσίες καμιά άλλη αρχή ή οργάνωσηδεν είναι δυνατόν να την αναπληρώσει στηναγωγή των παιδιών Όχι απλώς θεωρητικά καιπειραματικά έχει αποδειχτεί ότι κανένα περι-βάλλον δεν μπορεί να εξασφαλίσει και να εγ-γυηθεί την ψυχική ευστάθεια και την πνευματικήυγεία του παιδιού όσο η οικογένεια

αιτιολόγησηΚανένας άλλος θεσμόςδεν μπορεί να αναθρέψειτα παιδιά όπως αυτή



3η ΦΑΣΗΠροσδιορισμός του νοηματικού κέντρου

Μετά τον εντοπισμό των θεματικών κέντρων του κειμένου μπορούμε πλέον να επι-βεβαιώσουμε το νοηματικό κέντρο που έχουμε ούτως ή άλλως ήδη εντοπίσειαδρομερώς από την πρώτη ανάγνωση

Κεντρική έννοια Οικογένεια Επιμέρους θέματα Αίτια κρίσης Κειμενικό είδος Δοκίμιο Συντάκτης ΕΠ Παπανούτσος

4η ΦΑΣΗΣυγγραφή της περίληψης

Μπορούμε πλέον με τις σημειώσεις μας ολοκληρωμένες να συντάξουμε την πε-ρίληψη ως εξής το νοηματικό κέντρο του κειμένου θα μετατραπεί στη θεματικήπρόταση της παραγράφου της περίληψης και τα θεματικά κέντρα του αυθεντικούκειμένου σε λεπτομέρειες της περίληψης

Το δοκίμιο του ΕΠ Παπανούτσου αναφέρεται στην οικογένεια και αναλύει τουςπαράγοντες που προκαλούν την κρίση της Όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί διέρχονταικρίσεις εξαιτίας των αλλαγών στην κοινωνική ζωή Ωστόσο οι θεσμοί αντιστέ-κονται και θα επιβιώσουν μόνο εκείνοι που θα καταφέρουν να προσαρμοστούνστις αλλαγές Ανάλογες κρίσεις γνώρισε και η οικογένεια όπως για παράδειγμαη μετατροπή της εκτεταμένης οικογένειας σε πυρηνική που με τη σειρά της βρί-σκεται σήμερα σε κρίση Κύρια αιτία της είναι η εξειδίκευση της εργασίας Συ-γκεκριμένα με την εργασία της γυναίκας οι παραδοσιακές λειτουργίες που επι-τελούσε η οικογένεια μεταφέρονται σε άλλους θεσμούς και έτσι αυτή διαλύεταιΩστόσο η διάλυση της οικογένειας θα προκαλούσε προβλήματα καθώς είναιαναντικατάστατη στην ανατροφή των παιδιών (114 λέξεις)

122 Να αποδοθεί περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 έως 120λέξεις (Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων 2015)


Οι χώροι θέασης και ακρόασης που δημιούργησε η ελληνική αρχαιότητα απο-τελούν για πολλούς λόγους μιαν από τις πιο σημαντικές ομάδες μνημείων τηςπολιτισμικής μας κληρονομιάς

Πρώτα απrsquo όλα γιατί οι χώροι αυτοί ως τόποι μαζικής συγκέντρωσης για θρη-

21



σκευτικούς πολιτικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς εκφράζουν στην αρχιτεκτονικήμε τον προφανέστερο τρόπο τη δημοκρατική αντίληψη για τη ζωή και την έντονηαίσθηση κοινότητας που χαρακτήρισε τον αρχαίο βίο Τα σχετικά αρχιτεκτονικάσχήματα εκείνης της δημιουργίας (θέατρα βουλευτήρια κλπ) εξακολουθούν μέ-χρι σήμερα να εξυπηρετούν ανάλογες δραστηριότητες

Ένας δεύτερος λόγος για την ιδιαίτερη σημασία αυτών των χώρων είναι ότι τοθέαμα και ο λόγος που αναπτυσσόταν μέσα σrsquo αυτούς ιδιαίτερα το ψυχαγωγικόθέαμα με την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας της αγωγής της ανθρώπινηςψυχής αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά πολιτισμικά αγαθά Απότη γέννηση του δράματος στους χώρους λατρείας της αρχαίας Ελλάδας μέχρικαι σήμερα ο λόγος και η δράση που εκτυλίσσεται μέσα σε θεατρικούς χώρουςπαράγουν πολιτισμό

Και ένας τρίτος λόγος είναι ότι στον χώρο της Μεσογείου και ιδιαίτερα στηνΕλλάδα σώζονται σε μεγάλο αριθμό οι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από τηνεποχή της διαμόρφωσής της η θεατρική δημιουργία Οι χώροι αυτοί περισσότε-ρο από όσο όλα τα άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος ασκούν στη σύγχρονηκοινωνία αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία μιαν ιδιαίτερη πρόκλη-ση επαφής του παρόντος με το παρελθόν επειδή προσφέρονται κατrsquo εξοχήν γιαχρησιμοποίησή τους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν Αυτή ηεπαφή του παρόντος με το παρελθόν όχι μόνο των ειδικών αλλά και του ευρύτε-ρου κοινού είναι μια βασική επιδίωξη της σύγχρονης αρχαιολογίας η οποία βλέ-πει τη δικαίωσή της στη βίωση από την κοινωνία του ιστορικού περιεχομένου καιτου μηνύματος ζωής των μνημείων Αλλά και από την άλλη πλευρά η βίωση τωνμνημείων και η ένταξή τους στη ζωή εξελίσσεται από τάση σε απαίτηση της σύγ-χρονης κοινωνίας

Η επιδίωξη της συνάντησης της σύγχρονης δημιουργικότητας και των διαμορ-φωμένων από το δημιουργικό παρελθόν σχημάτων θεατρικών χώρων που εξυ-πηρετεί την παραπάνω απαίτηση θέτει βέβαια προβλήματα αφού τα αρχαία θέ-ατρα και οι άλλοι χώροι θέασης όπως τα ωδεία τα στάδια κλπ είναι πλέον μνη-μεία όλα με μικρότερες ή μεγαλύτερες φθορές και καταπονήσεις Τα περισσό-τερα μάλιστα σώζονται αποσπασματικά μέχρι σημείου αδυναμίας αναβίωσηςκαι εξυπηρέτησης της κατά προορισμόν λειτουργίας τους

Τα προβλήματα αυτά δεν πρέπει βέβαια με κανέναν τρόπο να οδηγούν σεαρνητική τοποθέτηση για τη σύγχρονη χρήση των κατάλληλων για τη δραστηριό-τητα αυτή μνημείων Η επαφή του κοινού με τα μνημεία και ιδιαίτερα στην περί-πτωση αυτή η βίωση από το ευρύ κοινό σύγχρονων προβληματισμών και καλλι-τεχνικών εκφράσεων μέσα από το ιστορικό περιβάλλον είναι ο καλύτερος καιαποτελεσματικότερος τρόπος προσέγγισης και οικείωσης της πολιτισμικής μαςκληρονομιάς Αλλά είναι παράλληλα και ο δραστικότερος τρόπος δημιουργίας

22



στην ευρύτερη κοινωνία συνείδησης εκτίμησης και προστασίας των μνημείων μας Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών ndashτων πολύ ή λιγότερο γνωστών των

εντοπισμένων αλλά μη ερευνημένων αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμεακόμη την ύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίεςndash με όλα τα δεδομένα τους δη-λαδή την ιστορία τους τα χαρακτηριστικά τους την κατάστασή τους και τις δυ-νατότητες χρήσης ή απλής ανάδειξής τους θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικόεργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού του πλούτου

Η όσμωση αρχαιολόγων ανθρώπων του θεάτρου παραγόντων της τοπικήςαυτοδιοίκησης και άλλων διανοητών είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει ένα πολύκαλό κλίμα για μια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προσέγγισηςτου είδους αυτού των μνημείων

Η καλλιέργεια εξάλλου με διάφορες εκδηλώσεις στο ευρύτερο κοινό της τά-σης αυτής απέναντι στα μνημεία θα αποτελέσει ουσιαστική θετική συμβολή αφε-νός στην ολοκληρωμένη προστασία τους (ενεργητική προστασία και από το ευρύκοινό) και αφετέρου στη δημιουργική βίωση των αρχαίων χώρων θέασης

Β Λαμπρινουδάκης laquoΕμείς και οι αρχαίοι χώροι θέασης και ακρόασηςraquo στο Διάζωμα εκδ Διάζωμα 2009


23


1η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣΚΕΙΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Οι χώροι θέασης και ακρόασης που δημιούργησε η ελ-ληνική αρχαιότητα αποτελούν για πολλούς λόγους μιαναπό τις πιο σημαντικές ομάδες μνημείων της πολιτισμικήςμας κληρονομιάς

Τα αρχαία θέατρα αποτε-λούν σημαντικό τμήμα τηςπολιτισμικής μας κληρο-νομιάς


Πρώτα απrsquo όλα γιατί οι χώροι αυτοί ως τόποι μαζικής συ-γκέντρωσης για θρησκευτικούς πολιτικούς ή ψυχαγωγι-κούς σκοπούς εκφράζουν στην αρχιτεκτονική με τον προ-φανέστερο τρόπο τη δημοκρατική αντίληψη για τη ζωή καιτην έντονη αίσθηση κοινότητας που χαρακτήρισε τον αρ-χαίο βίο Τα σχετικά αρχιτεκτονικά σχήματα εκείνης τηςδημιουργίας (θέατρα βουλευτήρια κλπ) εξακολουθούνμέχρι σήμερα να εξυπηρετούν ανάλογες δραστηριότητες

Πρώτον διότι εκφράζουντη δημοκρατική συνείδη-ση της Αρχαίας Ελλάδας


24



Ένας δεύτερος λόγος για την ιδιαίτερη σημασία αυτώντων χώρων είναι ότι το θέαμα και ο λόγος που αναπτυσ-σόταν μέσα σrsquo αυτούς ιδιαίτερα το ψυχαγωγικό θέαμαμε την πραγματική έννοια της ψυχαγωγίας της αγωγής τηςανθρώπινης ψυχής αποτελεί ένα από τα σημαντικότερακοινωνικά πολιτισμικά αγαθά Από τη γέννηση του δράμα-τος στους χώρους λατρείας της αρχαίας Ελλάδας μέχρικαι σήμερα ο λόγος και η δράση που εκτυλίσσεται μέσασε θεατρικούς χώρους παράγουν πολιτισμό

Δεύτερον διότι εκεί πα-ράγονταν γνήσια ψυχα-γωγία και πολιτισμός


Και ένας τρίτος λόγος είναι ότι στο χώρο της Μεσογείουκαι ιδιαίτερα στην Ελλάδα σώζονται σε μεγάλο αριθμόοι χώροι στους οποίους ασκήθηκε από την εποχή της δια-μόρφωσής της η θεατρική δημιουργία

Τρίτον διότι σώζονται σεμεγάλο αριθμόhellip

Οι χώροι αυτοί περισσότερο από όσο όλα τα άλλα κα-τάλοιπα του παρελθόντος ασκούν στη σύγχρονη κοινω-νία αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία μιανιδιαίτερη πρόκληση επαφής του παρόντος με το παρελ-θόν επειδή προσφέρονται κατrsquo εξοχήν για χρησιμοποίησήτους με την ίδια λειτουργία για την οποία σχεδιάστηκαν

hellipκαι εξασφαλίζουν μεαυτόν τον τρόπο την επι-κοινωνία του παρελθό-ντος με το παρόνhellip

Αυτή η επαφή του παρόντος με το παρελθόν όχι μόνο τωνειδικών αλλά και του ευρύτερου κοινού είναι μια βασικήεπιδίωξη της σύγχρονης αρχαιολογίας η οποία βλέπει τηδικαίωσή της στη βίωση από την κοινωνία του ιστορικούπεριεχομένου και του μηνύματος ζωής των μνημείων

hellipόπως ζητά τόσο η σύγ-χρονη επιστήμηhellip

Αλλά και από την άλλη πλευρά η βίωση των μνημείωνκαι η ένταξή τους στη ζωή εξελίσσεται από τάση σε απαί-τηση της σύγχρονης κοινωνίας

hellipόσο και η σύγχρονη κοι-νωνία


25



Η επιδίωξη της συνάντησης της σύγχρονης δημιουργικό-τητας και των διαμορφωμένων από το δημιουργικό παρελ-θόν σχημάτων θεατρικών χώρων που εξυπηρετεί την πα-ραπάνω απαίτηση θέτει βέβαια προβλήματα αφού τααρχαία θέατρα και οι άλλοι χώροι θέασης όπως ταωδεία τα στάδια κλπ είναι πλέον μνημεία όλα με μικρό-τερες ή μεγαλύτερες φθορές και καταπονήσεις Τα περισ-σότερα μάλιστα σώζονται αποσπασματικά μέχρι σημείουαδυναμίας αναβίωσης και εξυπηρέτησης της κατά προο-ρισμόν λειτουργίας τους

Ωστόσο η αξιοποίησήτους δεν είναι πάντοτε εύ-κολη εξαιτίας των φθο-ρών που έχουν υποστείτα μνημεία αυτά από τονχρόνο


Η καταγραφή όλων των μνημείων αυτών ndashτων πολύ ή λι-γότερο γνωστών των εντοπισμένων αλλά μη ερευνημέ-νων αλλά και εκείνων των οποίων γνωρίζουμε ακόμη τηνύπαρξη μόνο από αρχαίες μαρτυρίεςndash με όλα τα δεδομέ-να τους δηλαδή την ιστορία τους τα χαρακτηριστικάτους την κατάστασή τους και τις δυνατότητες χρήσης ήαπλής ανάδειξής τους θα προσφέρει ένα πολύ σημαντικόεργαλείο στη συστηματικότερη διαχείριση αυτού τουπλούτου

Μέσο για την επιτυχία τουστόχου αυτού είναι η κα-ταγραφή της κατάστασηςτων μνημείωνhellip


Τα προβλήματα αυτά δεν πρέπει βέβαια με κανέναν τρό-πο να οδηγούν σε αρνητική τοποθέτηση για τη σύγχρονηχρήση των κατάλληλων για τη δραστηριότητα αυτή μνη-μείων

Ωστόσο οι φθορές αυ-τές δεν πρέπει να απο-θαρρύνουν την αξιοποίη-σή τουςhellip

Η επαφή του κοινού με τα μνημεία και ιδιαίτερα στην πε-ρίπτωση αυτή η βίωση από το ευρύ κοινό σύγχρονων προ-βληματισμών και καλλιτεχνικών εκφράσεων μέσα από τοιστορικό περιβάλλον είναι ο καλύτερος και αποτελεσμα-τικότερος τρόπος προσέγγισης και οικείωσης της πολιτι-σμικής μας κληρονομιάς

hellip(διότι) με τον τρόπο αυ-τό θα επιτευχθεί η εξοικεί-ωση των πολιτών με τηνπολιτισμική τους κληρο-νομιάhellip

Αλλά είναι παράλληλα και ο δραστικότερος τρόπος δη-μιουργίας στην ευρύτερη κοινωνία συνείδησης εκτίμησηςκαι προστασίας των μνημείων μας

hellipκαι θα κατανοηθεί η α-νάγκη για την προστασίατους



Κεντρική έννοια Αρχαία θέατραΕπιμέρους θέματα Αξία ndash προϋποθέσεις αξιοποίησηςΚειμενικό είδος Επιστημονικό άρθροΣυντάκτης Β Λαμπρινουδάκης


Στο επιστημονικό άρθρο του Β Λαμπρινουδάκη αναλύεται η αξία των αρχαίωνθεάτρων και καταγράφονται οι προϋποθέσεις για την αξιοποίησή τους Οι χώροιαυτοί αποτελούν σημαντικό τμήμα της πολιτισμικής μας κληρονομιάς Πρώτονδιότι εκφράζουν τη δημοκρατική συνείδηση της αρχαίας Ελλάδας δεύτερον διό-τι παράγονταν σε αυτούς γνήσια ψυχαγωγία και πολιτισμός και τρίτον διότι σώ-ζονται σε μεγάλο αριθμό και εξασφαλίζουν την επικοινωνία του παρελθόντος μετο παρόν όπως απαιτεί η σύγχρονη επιστήμη αλλά και ολόκληρη η κοινωνία Βέ-βαια οι χώροι αυτοί έχουν υποστεί φθορές οι οποίες όμως δεν πρέπει να απο-θαρρύνουν την αξιοποίησή τους μέσω της οποίας θα εξοικειωθούν οι πολίτες μετην πολιτισμική τους κληρονομιά και θα κατανοήσουν την αναγκαιότητα προστα-σίας τους Για την επιτυχία του στόχου αυτού πρέπει να καταγραφούν τα αρχαία

26



Η όσμωση αρχαιολόγων ανθρώπων του θεάτρου παρα-γόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων διανοητώνείναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει ένα πολύ καλό κλίμα γιαμια κοινή προσπάθεια ισορροπημένης και συνετής προ-σέγγισης του είδους αυτού των μνημείων

hellipη συνεργασία των ειδι-κών με παράγοντες τηςτοπικής κοινωνίαςhellip


Η καλλιέργεια εξάλλου με διάφορες εκδηλώσεις στο ευ-ρύτερο κοινό της τάσης αυτής απέναντι στα μνημεία θααποτελέσει ουσιαστική θετική συμβολή αφενός στηνολοκληρωμένη προστασία τους (ενεργητική προστασίακαι από το ευρύ κοινό) και αφετέρου στη δημιουργικήβίωση των αρχαίων χώρων θέασης

hellipκαι η καλλιέργεια τουενδιαφέροντος της κοι-νωνίας για τους χώρουςαυτούς


θέατρα να συνεργαστούν οι ειδικοί με παράγοντες της τοπικής κοινωνίας και νακαλλιεργηθεί το ενδιαφέρον των πολιτών γιrsquo αυτά (140 λέξεις)

131 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 έως 100 λέξεις (Εισα-γωγικές Εξετάσεις Ομογενών 2002)Πριν από μία ακριβώς εβδομάδα ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της ΠαγκόσμιαςΣυνόδου του ΟΗΕ για τη Γη που έγινε στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρι-κής Η σύνοδος κορυφής ή όπως ονομαζόταν επίσημα laquoΠαγκόσμια ΔιάσκεψηΚορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξηraquo ήταν σύμφωνα με τους διοργανωτές ηπιο σημαντική η πιο μεγάλη και η πιο πολυδάπανη σύνοδος που έχει γίνει έωςτώρα Στις εργασίες παραβρέθηκαν 150 αρχηγοί κρατών 40000-60000 αντιπρόσωποι κυβερνήσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων καθώς και πε-ρίπου 5000 δημοσιογράφοι

Ύστερα από έντονες διαφωνίες και αρκετές αντιπαραθέσεις οι σύνεδροι από190 χώρες κατέληξαν σε μια συμφωνία ψηφίζοντας να υιοθετηθεί ένα κοινόπαγκόσμιο σχέδιο δράσης που επικυρώθηκε επίσημα από το σώμα της συνόδουυπό τη μορφή πολιτικής διακήρυξης

Το σχέδιο αποβλέπει στην καταπολέμηση της φτώχειας και στην προστασία τουπεριβάλλοντος αλλά επικρίθηκε για το ότι χαρακτηρίζεται από έλλειψη συγκε-κριμένων δεσμεύσεων και χρονοδιαγραμμάτων έτσι ώστε να είναι πολύ δύσκοληη υλοποίηση των στόχων του

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν χαρακτήρισε επιτυχή την παγκό-σμια διάσκεψη αν και παραδέχτηκε ότι δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσειόλους τους αρχικούς στόχους της Την αισιοδοξία του γενικού γραμματέα τουΟΗΕ όμως δε φαίνεται να συμμερίζονται οι περισσότερες μη κυβερνητικές ορ-γανώσεις που συμμετείχαν στη σύνοδο όπως η Greenpeace το Παγκόσμιο Τα-μείο για τη Φύση (WWF) κά

Οι εργασίες της Παγκόσμιας Διάσκεψης στράφηκαν κυρίως γύρω από θέμα-τα που αφορούν την πρόσβαση σε καθαρό νερό την ενέργεια το κλίμα τη φτώ-χεια την υγεία τη γεωργία και τη βιοποικιλότητα Ανάμεσα στις σημαντικότερεςαποφάσεις που ελήφθησαν ήταν εκτός από άλλες εκείνες που αφορούν το νερόκαι την υγιεινή τη βιοποικιλότητα το εμπόριο και τη γεωργία

Συγκεκριμένα ως προς το νερό και την υγιεινή αποφασίστηκε έως το έτος2015 να αυξηθεί στο διπλάσιο ο αριθμός των ατόμων που έχουν πρόσβαση σεπόσιμο νερό και σε στοιχειώδη μέσα υγιεινής Σήμερα ο αριθμός των ατόμων

13 Θέματα για εξάσκηση

27



που δεν έχουν πρόσβαση στα βασικά αυτά μέσα ανέρχεται στα 2 δισ δηλαδήπερίπου το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Γης Οι κυβερνήσεις δεσμεύ-τηκαν να παρουσιάσουν σχετικά προγράμματα δράσης έως το 2005

Όπως υπογραμμίστηκε στη σύνοδο η πρόσβαση στα στοιχειώδη μέσα υγιει-νής θα σήμαινε σημαντική μείωση του αριθμού των θανάτων από χολέρα και άλ-λες ασθένειες Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια των εννέα ημερών της παγκό-σμιας συνόδου 50000 παιδιά πέθαναν από ασθένειες που σχετίζονται με τηνέλλειψη των αναγκαίων μέσων υγιεινής

Στο πρόβλημα της βιοποικιλότητας η σύνοδος αποφάσισε να μειώσει όσο τοδυνατόν περισσότερο την εξαφάνιση σπανίων ειδών φυτών και ζώων έως το 2010χωρίς όμως να υπάρξει καταγραφή του τρόπου δράσης προς επίτευξη του σκοπούαυτού Αποφασίστηκε επίσης να γίνουν προσπάθειες αναβίωσης των αλιευτικώνπεριοχών και να ιδρυθεί ένα δίκτυο προστασίας των θαλασσών έως το 2012 Επι-πλέον αποφασίστηκε να γίνουν προσπάθειες για την ενίσχυση των κανονισμώνπου σχετίζονται με την προστασία των δασών και την παράνομη υλοτομία

Τέλος για το εμπόριο και τη γεωργία προς μεγάλη ανακούφιση οικολογικώνοργανώσεων και υπουργών Περιβάλλοντος τροποποιήθηκε τελικά ο όρος τηςσχετικής συμφωνίας που καθιστούσε απαραίτητη τη συναίνεση του ΠαγκόσμιουΟργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στην εφαρμογή μέτρων για την προστασία του πε-ριβάλλοντος Επίσης στη σύνοδο αποφασίστηκε το άνοιγμα των αγορών των οι-κονομικά ισχυρότερων κρατών στα αγροτικά προϊόντα από τις πιο φτωχές χώρες

Οι σύνεδροι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η φτώχεια και η καταστροφή τουπεριβάλλοντος είναι θέματα αλληλένδετα και αποφάσισαν να γίνουν προσπά-θειες ώστε να μειωθεί τουλάχιστον στο ήμισυ ο αριθμός των 12 δισ ατόμωνπου σήμερα ζουν με εισόδημα κάτω από ένα δολάριο την ημέρα

(Κείμενο από τον ημερήσιο τύπο)

132 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις (Πα-νελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων 2013)Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα τη σέβεται η ζωή όμως σε άλλους κόσμουςδιεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του Είναι άραγε περιέργεια κατακτητικήδιάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι Ίσως όλα μαζί ταυτόχρονα όμως κιένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει κα-ταστήσει πιεστική και ανούσια Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγο-ριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα Ακόμη όμως και αν δεχθούμε μεαισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπανένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται Είναι ανάγκη να συνειδητο-ποιηθεί ndashόσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μαςndash ότι με τη ζωή αυτήη επικοινωνία εμφανίζεται για το ορατό τουλάχιστον μέλλον ανέφικτη

28



Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε η ζωή όμωςγύρω μας ανθίζει Η ζωή εδώ σrsquo έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη ανέδειξεύστερα από σιωπηλές διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μιαθαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων Οι θάλασσες και τα δάση της Γης τα βουνάκαι οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη γοητεία που κρύβουν τα χιλιά-δες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως Η ανεμώνη και το δελφίνι οαίλουρος αλλά και ο γυπαετός τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικέςτους παραλλαγές είναι δίπλα μας συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη και του μέλλο-ντός του

Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωποςαυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως έχει διπλή υπόσταση Από τη μια είναιικανός για μεγάλες πράξεις έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοείτον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη Από τηνάλλη ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους καιαγριότητες θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητεςΕλάχιστα τέλος σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής ενώ η φύση και οιθάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του Η υπερφία-λη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλονπου ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως

Είναι λοιπόν καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχειαλλά η προσδοκία να τη συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα Η ζωή όμωςστη Γη ανθίζει ακόμα και τον περιμένει Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέριτου προς τη ζωή αυτή το φυτικό και ζωικό της θαύμα τον Άλλο και τους άλλουςίσως αισθανθεί λίγο πιο άξιος έποικος της Γης

Έτσι είναι σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοι-νωνία εδώ στη Γη Το περίεργο ωστόσο είναι ότι όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώ-νει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα τόσο ημοναξιά μας η ανθρώπινη μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί Φαίνεται ότιαυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της επο-χής απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού Οιεφιάλτες άλλωστε από τα περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν και η Γηδεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας

Σημασία επομένως δεν έχει να συναντηθούμε ndashαν ποτέ συναντηθούμεndash στοπολύ μακρινό μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξε-λίξεως Το σπουδαίο θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε σε χιλιά-δες ή εκατομμύρια χρόνια ότι το ανθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδαισότητας και αξιών και ότι οι πόλεμοι έχουν εκλείψει και ότι η Γη το λίκνο της αν-θρώπινης ζωής έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες τα δάση ή την ατμό-σφαιρά της και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης Διάσπαρτα άλλωστε εδώ

29



ή εκεί θα βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών που αι-ώνες τώρα συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου

Η laquoεξωγήινη μοναξιάraquo λοιπόν δε φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τονάνθρωπο Η γήινή του ωστόσο μοναξιά που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητηείναι μεγάλη ανάγκη να απαλυνθεί Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθεανθρώπου και η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενοκαι νόημα

Γιώργος Γραμματικάκης Ένας αστρολάβος του ουρανού και της ζωήςΠανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2013 (Διασκευή)

133 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια σε 100έως 120 λέξεις (Πανελλαδικές Εξετάσεις Εσπερινών Λυκείων 2007)Όσοι έχουν να κάνουν με σημερινούς Νέους όλων των ηλικιών νομίζω ότι είναιυποχρεωμένοι να μάθουν τη laquoγλώσσαraquo τους και να τους μιλούν στη laquoγλώσσαraquoτους Διαφορετικά θα είναι αδύνατη η συνεννόηση μαζί τους Γιατί έχουν το δικότους τρόπο οι Νέοι σήμερα νrsquo αντιλαμβάνονται και να εξηγούν τα πράγματα ταδικά τους μέτρα να εκτιμούν τις καταστάσεις Επαφή μαζί τους θα έχουμε μόνοαν μυηθούμε κι εμείς στις σημασιολογήσεις και στις εκτιμήσεις τους Τούτο δεσημαίνει ότι θα τις παραδεχτούμε κιόλας σημαίνει μόνο ότι θα είμαστε σε θέσηνα τις καταλαβαίνουμε Και έως εκεί θα φτάσουμε εάν έχουμε πυκνές σχέσειςμαζί τους και εάν τους ακούμε πάντοτε με υπομονή και συμπάθεια

Αντιτείνουν μερικοίmdash Πώς να συζητήσει κανείς με τα σημερινά laquoοργισμένα Νιάταraquo Για να συνεν-

νοηθείς μαζί τους πρέπει να υποχωρείς στις αξιώσεις τους να τους λες διαρκώςναι Διαφορετικά γίνεσαι εχθρός τους

Πόσο λίγο γνωρίζουν τον νέο άνθρωπο εκείνον που δεν laquoωρίμασεraquo δεν στα-θεροποιήθηκε ακόμα όσοι διατυπώνουν αυτή την αντίρρηση Από το 3oέτος τηςηλικίας περίπου όταν ndashόπως έχει παρατηρηθείndash το παιδί αντιδρά έντονα στηβούληση των laquoμεγάλωνraquo και από πείσμα κάνει το αντίθετο απrsquo ότι το προστάζουνο Νέος είναι ένα βασανιστικά αβέβαιο διαρκώς ταλαντευόμενο πλάσμα πουαγωνίζεται να ανακαλύψει και να παραδεχτεί τον laquoεαυτόraquo του Μέσα στην ανα-σφάλεια που αισθάνεται και την αδυναμία του να αναμετρηθεί γενναία με τουςlaquoμεγάλουςraquo ιδρύει και ορθώνει το laquoεγώraquo του με την αντίδραση με το laquoόχιraquo σεκάθε είδος πίεσης απrsquo laquoέξωraquo Η άρνηση λοιπόν είναι το κλίμα του το καταφύγιοτης σωτηρίας του Με την άρνηση θέλει να δηλώσει ότι είναι και αυτός ένα πρό-σωπο αυθυπόστατο Το laquoόχιraquo του όμως γίνεται αποτελεσματικό όταν συναντήσειένα άλλο laquoόχιraquo την απόφαση όχι τόσο του ομήλικου όσο του ισχυρότερου τουlaquoμεγάλουraquo να μην υποχωρήσει γιατί κατά την κρίση του και προς το συμφέροντου απρόθυμου να συμμορφωθεί laquoμικρούraquo δεν πρέπει να υποχωρήσει

30



Είναι λάθος λοιπόν να υποστηρίζεται ότι οι Νέοι έχουν την αξίωση να τους λέ-με πάντοτε laquoναιraquo Απεναντίας όταν από μικροί δεν βρίσκουν πουθενά αντίστασηστις απαιτήσεις τους επειδή ενστιγματικά αισθάνονται ότι αγύμναστη καθώς μέ-νει θα αποδυναμωθεί θα γίνει έρμαιο παράλογων ορέξεων η βούλησή τους (ηπιο ουσιαστική η ενεργητική πλευρά του laquoεγώraquo τους) δυσφορούν Και δείχνουντη δυσφορία τους με την περιφρόνηση προς το γονιό ή το δάσκαλο που από αδυ-ναμία ή αμφιβολία παραιτείται από το πρώτιστο χρέος του να κάνει τον τρόφιμότου αυθύπαρκτο υποκείμενο ισχυρό και αυτοπειθαρχούμενο

Κανείς βέβαια δεν ενθουσιάζεται την ώρα που τον επικρίνουν ή αντιστέκονταιστις επιθυμίες του οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν νrsquo ακούσουν απrsquo αυτόν πουσυμβουλεύονται όσα επιθυμούν ή έχουν ήδη αποφασίσει να πράξουν Αργά ήγρήγορα όμως (με τα laquoπαθήματαraquo της απερισκεψίας και της ισχυρογνωμοσύνηςτους) καταλαβαίνουν την πλάνη και αναθεωρούν τις εκτιμήσεις τους Αλλά χρει-άζονται στο σημείο αυτό μερικές διευκρινίσεις

Το laquoόχιraquo το δικό σου θα το τιμήσει ο Νέος περισσότερο από του άλλου τοlaquoναιraquo με δύο απαράβατους όρους

α Ότι θα πεισθεί για τη σοβαρότητα και την ειλικρίνειά σουβ Ότι του έδωσες (με έμπρακτες αποδείξεις) να καταλάβει πως η αποτροπή

το laquoόχιraquo σου λέγεται προς το συμφέρον τουΤο παράπονο του Νέου είναι ότι εμείς οι laquoμεγάλοιraquo δεν μπορούμε να παρα-

δεχτούμε πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι δικά του προβλήματα καιδιαρκώς τα συσχετίζουμε με όρους και υποχρεώσεις που βρίσκονται έξω απότον κύκλο της προσωπικής του ζωής ή με τη δική μας θέση μέσα στην laquoκοινω-νίαraquo

ΕΠ Παπανούτσος Η παιδεία το μεγάλο μας πρόβλημα εκδ Δωδώνη 1976 (Διασκευή)

134 Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δό-θηκε σε 80 έως 100 λέξεις (Επαναληπτικές Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερή-σιων Λυκείων 2011)Ένα γενικό χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι το κυνήγι του χρόνου Όλοι τρέ-χουν λαχανιάζουν αγωνιούν και πάντοτε έχουν την αίσθηση ότι δεν πρόφτασανκάτι Αυτή η παραφροσύνη του καιρού μας που μας σπρώχνει συνεχώς πίσω απότον χρόνο μας εμπλέκει μέσα στη ροή του χρόνου και μας αφαιρεί τη χαρά νασυνυπάρχουμε με τον χρόνο (συμβαδίζοντας και συνυπάρχοντας με άνεση) εκ-μηδενίζει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα και ως ανθρώπινη ουσία

Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου ώστε να πα-γιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις Λες και βά-λαμε όλη την τέχνη και τη σοφία μας στο να συνθλίψουμε τους εαυτούς μας Ο

31



άδειος από τις ασχολίες χρόνος που θα είναι δικός μας αποκλειστικά είναι ήελάχιστος ή ανύπαρκτος Δεν έχουμε καιρό να συναντηθούμε με τον εαυτό μαςνα αναδιπλωθούμε και να ταξιδέψουμε μέσα μας να ονειροπολήσουμε ή να νο-σταλγήσουμε να αποχωρισθούμε απrsquo όλους τους εξωτερικούς περισπασμούςσε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας

Έτσι ο χρόνος χάνεται ερήμην μας και ανακαλύπτουμε ξαφνικά την απουσίατου ή με υπομνήσεις επετείων ή με μνήμες που αναβιώνουν απροσδόκητα ή μεσυμπτώματα βιολογικής καταπόνησης και ανημποριάς Και διαπιστώνουμε ξαφ-νικά πόσο εγκληματικά αποκοπήκαμε από πρόσωπα και πράγματα Οι στιγμέςπου συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουνφεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες

Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμόςτου βίου που μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες μιας πρωτοφανούς εξο-ντώσεως Είναι και η παθολογία του καιρού μας που συμβάλλει στην εξαθλίωσήμας Όλοι συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει για να κατοχυρώσου-με την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις οάλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες ο τρίτος στις υπηρεσίες για να laquoκυνηγήσειraquo τιςυποθέσεις του ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τονστηρίξει κτλ Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις και πάλι άλλες θέσεις και συμμετο-χές σε συμβούλια και σε επιτροπές επιδιώκουν γνωριμίες που κοστίζουν χρόνοκαι ταπείνωση προσπαθούν να επιβάλουν ένα ndashσυχνόταταndash μίζερο εαυτό πουμε άγχος βαδίζει στη φθορά

Και όλα αυτά ξεκινούν (πέρα από την ανθρώπινη κενοδοξία) από μια αβεβαι-ότητα από την ανασφάλεια του ανθρώπου Και τρέχουν οι laquoτλήμονες θνητοίraquo ναεξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα Και ο χρόνος εκδικείται για τον θάνατό τουΚαι η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη

Αριστόξενος Σκιαδάς Διαπιστώσεις χε 1977 (Διασκευή)

135 Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δό-θηκε σε 100 έως 120 λέξεις (Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων2010)Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασίατης οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος ο οποίοςέχοντας επίγνωση των αναγκών και των επιθυμιών του καλείται να συμβάλει απο-φασιστικά στην πορεία της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής του κατάρτισης Σεαυτή την ατομική και πολλές φορές εξαιρετικά δύσκολη πορεία κατάκτησης νέωνγνώσεων δεν ενεργεί μόνος του όπως θα μπορούσαμε να υποθέσουμε με βάσητο πρώτο συνθετικό της λέξης αυτο-μόρφωση Ο άνθρωπος δε δραστηριοποιεί-ται μέσα σε ένα κοινωνικό κενό αλλά μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον Βρί-

32



σκεται δηλαδή σε συνεχή επικοινωνία με τους άλλους σε επαφή και ανταλλαγήμε τους επίσημους ή ανεπίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς με ποικίλους οργα-νισμούς και κέντρα κατάρτισης ακόμη και όταν οι νέες τεχνολογίες τού επιτρέ-πουν να μαθαίνει και να εργάζεται σε φυσική απόσταση από τους άλλους

Με αυτή την έννοια οι διαδικασίες και οι πρακτικές αυτομόρφωσης στη ση-μερινή εποχή δε σημαίνουν την απουσία των άλλων θεσμών και ατόμων ούτετην κοινωνική απομόνωση του καθενός ατόμου αλλά την ενεργητική στάση τουαφού το ίδιο αποφασίζει άλλοτε αυτοβούλως και άλλοτε κάτω από την πίεση συ-γκεκριμένων αναγκών να εκπαιδευθεί Η ενεργητική στάση συνίσταται στο ότι οάνθρωπος καλείται να διαμορφώσει μαζί με τους άλλους συμμετέχοντες (οργα-νισμούς εκπαιδευτές εκπαιδευόμενους) το περιεχόμενο τη διαδικασία και τουςτρόπους της εκπαίδευσής του

Όμως οι πρωταρχικοί παράγοντες που καθιστούν την αυτομόρφωση αναγκαίαγια τα άτομα των σύγχρονων κοινωνιών είναι οι νέες επιστημονικές και τεχνολο-γικές ανακαλύψεις και οι συνεπακόλουθες μεταμορφώσεις της αγοράς εργα-σίας Μία από τις συνέπειες αυτών των αλλαγών είναι ότι πολλά επαγγέλματαχάνουν γρήγορα την αξία και τη χρησιμότητά τους ενώ οι γνώσεις και οι δεξιό-τητες που τα άτομα κατέκτησαν στα πρώτα στάδια της ζωής τους καθίστανται ανε-παρκείς για το παρόν και το μέλλον Η συνολική τεχνολογική αναδιάρθρωση τηςεργασιακής δραστηριότητας στερεί όλο και περισσότερο στα άτομα τη δυνατό-τητα να διατηρούν μία και μοναδική επαγγελματική ταυτότητα σε όλη τη διάρκειατης ενεργού ζωής τους Κατά συνέπεια ανεξάρτητα από τις ψυχοκοινωνικές συ-νέπειες αυτής της κατάστασης για τα άτομα οι νέοι άνθρωποι των τεχνολογικώνκοινωνιών καλούνται να αλλάξουν δύο ή τρία επαγγέλματα στην επαγγελματικήπορεία τους Το γεγονός αυτό επιβάλλει στα άτομα να κατακτούν διαρκώς γνώ-σεις να ανανεώνουν τις δεξιότητές τους να αποκτούν γρήγορα νέες ειδικεύσειςδηλαδή να εκπαιδεύονται συνεχώς

Η εκπαίδευση δε νοείται πια ως η απλή κανονιστική μετάδοση γνώσεων απότις μεγαλύτερες γενιές στις νεότερες όπως την όριζε ο E Durkheim κατά τον 19οαιώνα Και τούτο επειδή τόσο το περιεχόμενο της εκάστοτε εκπαιδευτικής πράξηςόσο και ο χρόνος που αφιερώνεται σε αυτήν αποτελούν αντικείμενο διαπραγ-μάτευσης ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές τα δύο φύλα και τις διαφορετικέςκουλτούρες των ανθρώπων γεγονός που παρατηρείται σε όλες τις σύγχρονεςπρακτικές της καθημερινής ζωής Η εκπαιδευτική πράξη καθίσταται επομένως μιαδιαδικασία που δεν περιορίζεται στο χώρο (το σχολείο) και το χρόνο (περίοδοςτης νεότητας) αλλά επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής και πέραν των σχο-λικών τειχών

Αλεξάνδρα Κορωναίου Εκπαιδεύοντας εκτός σχολείου εκδ Μεταίχμιο 2002 (Διασκευή)

33



136 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 100 έως120 λέξεις (Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων 2011)Είναι δεδομένο ότι το διαδίκτυο έφερε μια πιο ισότιμη πρόσβαση στη γνώση Ζού-με ένα κύμα εκδημοκρατισμού της γνώσης Παλιότερα για να δει κανείς τη βι-βλιοθήκη του Κέμπριτζ έπρεπε να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα Σήμερα μπορείνα βρει τα βιβλία της από το γραφείο του Παλιότερα έπρεπε να έχει κάποιος λε-φτά για να παρακολουθήσει μαθήματα του ΜΙΤ Σήμερα έρχονται διαδικτυακάστο σπίτι του

Σrsquo αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται τρεις γκρίνιεςΗ μία είναι η άρνηση της τεχνολογίας εξαιτίας των πιθανών κινδύνων που έχει ηανάπτυξή της Ο Πολ Βιρίλιο για παράδειγμα έγραψε την laquoΠληροφοριακή Βόμ-βαraquo Είναι σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει κινδύνους αλλά άγνω-στους Δεν τους ξέρει αλλάhellip υπάρχουν Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με ταlaquoπαιδάκια της Αφρικήςraquo Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία laquoΤι να το κάνω εγώτο εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπι-ρίνη για τον πυρετόraquo Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική Πραγματικά laquoτι να τοκάνεις το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ αν δεν έχεις Αλτσχάιμερraquo Αν όμως απο-κτήσεις το πρώτο που ξεχνάς είναι τα laquoπαιδάκια της Αφρικήςraquo Η τρίτη γκρίνιαέχει να κάνει με το διαβόητο laquoψηφιακό χάσμαraquo Βέβαια καμιά τεχνολογία καμιάεπιστημονική επανάσταση δε διαχέεται αμέσως σε όλη την υφήλιο Ο Γουτεμ-βέργιος τύπωσε την πρώτη Βίβλο το 1455 ωστόσο στην Ελλάδα η τυπογραφίαήρθε στις αρχές του 19ου αιώνα Όσο για το τυπωμένο βιβλίο ακόμη πασχίζου-με να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού Το σημαντικό όμως είναι ότι η επανάστασηέγινε και ακόμη προχωρεί Εξάλλου αυτοί που μιλούν για ψηφιακό χάσμα στηνΑφρική πρέπει να αναλογιστούν ποιο είναι το τυπογραφικό χάσμα του δυτικούκόσμου με την Αφρική

Πολύ περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μετέχουν ισότιμα στην κοινωνίατης γνώσης και πλέον όχι μόνον ως αναγνώστες αλλά και ως συγγραφείς Στονκυβερνοχώρο οικονομικά και τεχνολογικά όλοι βρίσκονται στο ίδιο σημείο εκ-κίνησης Στο διαδίκτυο το άρθρο ενός δημοσιογράφου είναι εξίσου προσβάσι-μο με το άρθρο ενός πιτσιρίκου Δηλαδή τα δίκτυα επικοινωνιών ισοπεδώνουνπαλιές ιεραρχίες της βιομηχανικής κοινωνίας και απομένει να δούμε αν θα συν-θέσουν νέες Στον κυβερνοχώρο λειτουργεί καθένας σύμφωνα με τις ανάγκες τουκαι τις δυνατότητές του Αυτό όμως δημιουργεί έναν κατακερματισμό της εμπει-ρίας που τρομάζει πολλούς Η κοινότητα χρειάζεται την κοινή εμπειρία για ναείναι κοινότητα Από την άλλη όλη αυτή η πληθώρα διαθέσιμων πληροφοριώνμετατρέπεται σε άγχος laquoΠληροφοριακό άγχοςraquo το ονομάζουν κάποιοι ψυχολό-γοι laquoνα προλάβω να δω το ένα να διαβάσω το άλλο να μη χάσω το τρίτο ώστενα μην είμαι εκτός θέματος και εκτός της κοινότητας όπου ζω και λειτουργώraquo Αυ-

34



τό το άγχος είναι λογικό να υπάρχει και να μεγεθύνεται όσο μεγαλώνει το ποσότων πληροφοριών που όλοι έχουμε διαθέσιμες

Όλα αυτά είναι πραγματικά αλλά το ίδιο θα έλεγε κι ένας μοναχός του Με-σαίωνα βλέποντας την πλημμύρα των αιρετικών κειμένων που άρχισαν να βγαί-νουν από τις τυπογραφικές μηχανές Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πληροφορικήεπανάσταση είναι σε μετάβαση και κάθε επανάσταση σε μετάβαση διασπείρεισύγχυση Το παλιό δεν έχει πεθάνει και το καινούριο δεν έχει γεννηθεί

Πάσχος Μανδραβέλης laquoΟι γκρίνιες για το διαδίκτυοraquo Η Καθημερινή 27-9-2009 (Διασκευή)

137 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 80 έως 100λέξεις (Επαναληπτικές Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων 2008)Πολλοί ndashδε θα πούμε οι περισσότεροιndash νομίζουν πως η Δημοκρατία είναι έναπολίτευμα Δεν ξέρουν πως πρόκειται γιrsquo απόληξη κι όχι γιrsquo αφετηρία Δημοκρατίασημαίνει αναβαθμός πολιτισμού Προϋποθέτει πολλά πράγματα όχι απλώς ένανιδεολογικό προσανατολισμό ή μια κατεύθυνση του γούστου Γίνεσαι άξιος ναυψωθείς ως τη δημοκρατική ιδέα όταν έχεις πριν διανύσει κάποια στάδια εσωτε-ρικού εκπολιτισμού

Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά όχι μονάχαμπροστά στην κάλπη δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινήςζωής σέβεται τη θέση του στην laquoουράraquo προσέχει να μην ενοχλεί το διπλανό τουπιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα Η κοινωνική αγωγή είναιαναγκαία προϋπόθεση της Δημοκρατίας Πώς μπορεί να νοηθεί Δημοκρατία δί-χως το σεβασμό του διπλανού σου

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστείγια να είναι ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας το στάδιο του θαυμασμού προςτη βαναυσότητα Η χοντρή πλάνη να την περνάει κανένας για δύναμη Η πραγ-ματική δύναμη είναι κάτι πολύ πιο δύσκολα εξακριβώσιμο απrsquo ότι πιστεύει ο κό-σμος Εμφανίζεται αθόρυβη και σεμνή εκεί που κανένας σχεδόν δεν το φαντά-ζεται στο εργαστήρι του σοφού στο κελί του αγίου στη φυλακή του επαναστάτηΣπανιότατα στο προσκήνιο Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει ένα και μόνο δύναμηψυχής Κι αυτή φανερώνεται στη μοναξιά και στον κατατρεγμό όχι στην αγοράκαι στο θρίαμβο

Η Δημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση Το πρόβλημάτης είναι σύνθετο Δοκιμασία για τη Δημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσειανθρώπινα σύνολα τεράστια που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα Γιατί το δημο-κρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώ-που όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσαόπου το άτομο έχει υπόσταση δε μεταβάλλεται σrsquo απρόσωπη μονάδα μέσα σε

35



αστρονομικό αριθμό Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η Δημοκρατία μέσα σταωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής είναι κάτιπου θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα rsquoρθουν Κρίση όμως περνάει ηΔημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα Πόσοι καιπού είναι ώριμοι να τη δεχτούν Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν

Άγγελος Τερζάκης Προσανατολισμός στον αιώναΟι Εκδόσεις των Φίλων 1992

138 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 90 έως 110λέξεις (Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων 2009)Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι σου προτείνει έναν πόλεμο έντιμο Δια-λέγεις τα βιβλία που θέλεις μόνα τους εκείνα όταν διαθέτεις ηθική υγεία σε πα-ρακινούν κι άθελά τους ακόμα να διαβάσεις άλλα αντίθετα για να μορφώσειςγνώμη να συγκρίνεις να διαφωτιστείς να επιβεβαιώσεις την προσωπική σου αυ-τοτέλεια να μη γίνεις ετερόφωτος ετεροκίνητος Έτσι με το ένα βιβλίο νrsquo ανα-σκευάζει ή να πολεμάει τrsquo άλλο όλα μαζί σε γυμνάζουν στη διαδικασία του δια-λόγου όπου κανένας δε ρητορεύει από laquoθέσεως ισχύοςraquo γιατί εδώ την αυθεντίαόταν κι όπου υπάρχει με τρόπο πάντως ελέγξιμο δεν την περιφρουρεί καμιάαστυνομική δύναμη Δικαίωμά σου να κρίνεις και τους μέγιστους υπό προσωπικήσου ευθύνη Μrsquo αυτή την έννοια και μόνο ndashδηλαδή με την υψηλότερηndash μπορείκανένας να μιλάει όπως συνηθίζεται για laquoδημοκρατία των Γραμμάτωνraquo Δεν είναικαθεστώς ακέφαλο οι άριστοι διαλάμπουν και σε κλίμακα διεθνή Αλλά δε σευποχρεώνει δηλαδή δε σε υποτάσσει κανένας τους

Η αρετή τούτη γίνεται εντονότερα αισθητή σε καιρούς πολιτικά σκοτεινούς ήισκιωμένους όταν τα μαζικά μέσα επικοινωνίας μπαίνουν αυθωρεί στην υπηρεσίατου σατραπισμού Το βιβλίο τότε ως ελεύθερη έκφραση ιδεών ή απαγορεύεταιndashκι αυτό γίνεται τότε πανηγυρική εκδήλωση αδυναμίας των κρατούντωνndash ή απο-μένει μόνο του να διασώζει την αξιοπρέπεια των συνειδήσεων Τα μέσα μαζικήςεπικοινωνίας τού στήνουν πολιορκία στενή για να το παραμερίσουν να το υπο-καταστήσουν Όταν το πετυχαίνουν αυτό πληρώνεται πανάκριβα από τον άνθρω-πο με αντίτιμο το αυτεξούσιό του Δοκιμάστε όμως να χρησιμοποιήσετε το βιβλίοως μέσο προπαγάνδας Αναδίνει αμέσως μιαν αποφορά σrsquo ακτίνα μακρύτατη ει-δοποιεί Είναι θα έλεγε κανένας μαγική ακατάλυτη η ζώνη που περιβάλλει τηναγνότητα του βιβλίου

Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε πως ο πολιτισμός μας έχει παρεκ-κλίνει αν δεν έχει πάρει ολότελα στραβό δρόμο κάτω από την επίδραση σκοτει-νών εκμεταλλευτών Μόνη ελπίδα να διορθωθεί η πορεία του όσο θα είναι ακό-μα καιρός το βιβλίο Ο Βολταίρος είχε πει κάποτε πως τον κόσμο τον κυβερνάνετα βιβλία Σήμερα πρέπει ένας άλλος λόγος ακόμα πιο κρίσιμος να ειπωθεί

36



πως ο κόσμος αν σωθεί θα το χρωστάει στο βιβλίο Γιατί αυτό το γκόλφι της αν-θρωπιάς έχει τη δύναμη να ξορκίζει τα δαιμόνια να εξυγιαίνει την ατμόσφαιρανα οπλίζει τη λυτρωτική φαντασία να ξυπνάει την αυτογνωσία νrsquo ανάβει το μάτινα στυλώνει το φρόνημα να ψυχώνει το χέρι Η μάχη του ανθρώπου δε θα χαθείενόσω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου το βιβλίο

Άγγελος Τερζάκης Ταραγμένες ψυχές Οι Εκδόσεις των Φίλων 1993

139 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 100 έως120 λέξεις (Εισαγωγικές Εξετάσεις Ομογενών 2012)Ο ασυμβίβαστος είναι μια πραγματικότητα του καιρού μας γιατί δεν είναι ο έναςο μοναδικός και ο μοναχικός καθώς άλλοτε είναι πια οι πολλοί και ιδίως αυτοίοι νέοι που έρχονται με κραυγές και συχνά με απειλητικές χειρονομίες να μαςεπιπλήξουν για όσα έχουμε πράξει για όσα έχουμε διασώσει και να μας στερή-σουν το δικαίωμα της παρουσίας αν το μπορέσουν

Όταν μιλούμε για τους ασυμβίβαστους έχουμε κυριότατα στο νου μας αυτούςτους νέους ανθρώπους Το ασταμάτητο laquoόχιraquo τους Έγραψα κάπου αλλού και τοπιστεύω πάντα πως η Ιστορία προχωρεί με το laquoόχιraquo δεν προχωρεί με το laquoναιraquoΜε το laquoναιraquo αποτελματώνεται Το laquoόχιraquo μπορεί και να έχει ατομική προέλευσηνα είναι η εξέγερση ενός προσώπου μια αυτόβουλη ενέργεια Το laquoναιraquo σπανιό-τατα είναι η ολόψυχη και φωτισμένη συγκατάθεση Στις περισσότερες περιπτώ-σεις προέρχεται από ραθυμία ατολμία αδιαφορία ή έλλειψη εσωτερικής ανη-συχίας Το laquoναιraquo πληρώνεται ndashκαι πλουσιοπάροχα κάποτε Το laquoόχιraquo πληρώνειndashκαι αδρότατα κάποτε

Και φυσικά αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται για το laquoόχιraquo του αντιρρησία του αρ-νητικού τύπου που είναι απαράγωγος από φυσικού του και πολεμάει κι απαρνιέταιτα πάντα για να μπορέσει αυτόνομα να υπάρξει όπως συχνά συμβαίνει στην ανέ-λιξη της πνευματικής ζωής όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι προσπα-θούν να πλάσουν ένα ατομικό πεπρωμένο με την αδιάκοπη άρνηση καθώς τασκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουντην ύπαρξή τους Ο λόγος είναι για το φωτισμένο συλλογισμένο σταθερό αμε-τακίνητο laquoόχιraquo για μια απόφαση ψυχής και πνεύματος

Η κραυγή των σύγχρονων ασυμβίβαστων τουλάχιστον των περισσότερων ndashγιατί καμιά γενίκευση δεν είναι σωστήndash είναι μια αυθόρμητη κίνηση που δενέχει προφτάσει να συλλογιστεί τον εαυτό της Και τούτο είναι η αδυναμία της Ταlaquoάγουρα χρόνιαraquo είναι όλο φλόγα Άλλωστε εμείς οι πρεσβύτεροι αυτή τη φλόγατη θεωρούμε προνόμιο και τη μακαρίζουμε Και η φλόγα δε φωτίζει μονάχα πυρ-πολεί κιόλας και κατακαίει και μεταμορφώνει σε στάχτη

Οι ασυμβίβαστοι laquoασεβούνraquo και προς την παράδοση Την υποβάλλουν σrsquo εξα-

37



ντλητική ανάκριση για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της όπουφυσικά συμβαίνει να είναι κενή Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί η αντιπα-ραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας που τρομάζει τους απλοϊκούςκαι εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς Αυτή η αντιπαραδοσιακήεπιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο Η επίδρα-ση επομένως των ασυμβίβαστων ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή είναι φυσικόνα έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία

ΙΜ Παναγιωτόπουλος Οι σκληροί καιροί Οι Εκδόσεις των Φίλων 2004 (Απόσπασμα σε διασκευή)

1310 Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε σε 100 έως120 λέξεις (Επαναληπτικές Πανελλαδικές Εξετάσεις Ημερήσιων Λυκείων2013)Ο διάλογος ndashείτε προέρχεται από ένα πρόσωπο είτε από περισσότεραndash ασκείστην ψυχή του ακροατή έντονη παιδευτική επίδραση όπως άλλωστε όλα τα συ-νταρακτικά συμβάντα Αυτός ndashσε αντίθεση με το μονόλογο που είναι πολλέςφορές ανιαρός πληκτικός και μονότονοςndash διακρίνεται για την ευλυγισία τηνπολλαπλότητα τη ζωντάνια και τις αντιθέσεις ώστε να δίνει μια πιο αληθινή ει-κόνα του κόσμου με ζωηρότερα χρώματα Έτσι διατηρεί αδιάπτωτο το ενδιαφέροντων ακροατών Η κατανόηση της αλήθειας αυτής συνετέλεσε ώστε να δίνεται κατάτη διδασκαλία μεγαλύτερη βαρύτητα στο διάλογο παρά στο μονόλογο Ιδιαίτερακατά τα τελευταία χρόνια σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθίσταται όλοκαι περισσότερο αισθητή η αναγκαιότητά του προς αποδοτικότερη και ουσιαστι-κότερη μάθηση

Παιδεία κατά τον Πλάτωνα είναι η laquoολκήraquo και η αγωγή των παιδιών προς τονlaquoορθό λόγοraquo Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα και ευκολότερα με τη συμμετοχή καιτη συνεργασία του μαθητευόμενου στο παιδευτικό έργο επειδή το ενδιαφέρονδιατηρείται σε υψηλά επίπεδα οι δε νοητικές και ψυχικές δυνάμεις των μετεχόντωνσrsquo αυτό βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση Ο μαθητής συνεπώς δεν παραμένειπαθητικός δέκτης μιας ψυχρής μετάδοσης έτοιμων γνώσεων αλλά και ο ίδιος ζη-τάει να βρει την αλήθεια με το να ερευνά να εξετάζει να ερωτά και να ελέγχειΒρίσκεται γενικά σε διαλεκτική μάχη συχνών εναλλαγών επίθεσης και άμυνας μεαποτέλεσμα να σημειώνεται πνευματική ανύψωση και ψυχική καλλιέργεια Με τοντρόπο αυτό ο διάλογος αποκτά ένα δραματικό στοιχείο αφού τα δρώντα πρό-σωπα δοκιμάζουν μια διαλεκτική περιπέτεια ανάλογη με εκείνη των ηρώων τηςτραγωδίας η οποία συνίσταται κατά τον Αριστοτέλη σε μεταβολή στο αντίθετοτων laquoπραττομένωνraquo Η περιπέτεια των προσώπων του διαλόγου έγκειται στην αμη-χανία στην οποία αυτά περιπίπτουν με τον ειρωνικό Σωκρατικό έλεγχο Έτσι η παι-δεία καθίσταται μια τάση που διαπερνά όλο τον ανθρώπινο βίο

38



Ενώ αντικείμενο της τραγωδίας είναι τα σοβαρά και τα σπουδαία της κωμω-δίας είναι τα γελοία Οι μορφές αυτές του δράματος βρίσκονται σε αντίθεση με-ταξύ τους Δεν είναι όμως δυνατόν να αποκτήσει κανείς πλήρη γνώση του ενόςχωρίς να γνωρίζει το άλλο Στις αντιθετικές έννοιες στις οποίες συγκαταλέγονταιη τραγωδία και η κωμωδία απαιτείται παράλληλη γνώση και των δύο Από τη δια-πίστωση αυτή ο Πλάτωνας συνάγει την αναγκαιότητα εκμάθησης εκείνων τωνlaquoπαιγνίωνraquo που προκαλούν τον γέλωτα (Το τρίτο είδος είναι το λεγόμενο σατυ-ρικό δράμα) Τόσο η τραγωδία όσο και η κωμωδία έχουν διδακτικό σκοπό αφούεπιδιώκεται να δοθούν ορισμένα μηνύματα Το ένα είναι αναγκαίο συμπλήρωματου άλλου Συστατικά στοιχεία του δράματος είναι ο διάλογος και η μίμηση Αυτάενυπάρχουν στο φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα αφού ο ίδιος αποκαλεί την laquoπο-λιτείαraquo του όπως είδαμε μίμηση του άριστου βίου Με την τραγωδία την κωμω-δία και το σατυρικό δράμα ολοκληρώνεται το δράμα της ζωής Τα τρία αυτά ποι-ητικά είδη τα οποία σε τελευταία ανάλυση γίνονται δύο πραγματεύονται τα σπου-δαία και τα γελοία τα σοβαρά και τα αστεία Αυτά μεταφερόμενα στην εκπαί-δευση αποκαλούνται από τον Πλάτωνα laquoπαιδιάraquo και laquoπαιδείαraquo δηλαδή παιχνίδικαι σπουδή Ο Σωκράτης διαλεγόταν παίζοντας και σπουδάζοντας

Η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα του γέλιου κατά τη μάθηση τεκμηριώνονταιαπό τον Πλάτωνα και κατrsquo άλλο τρόπο Υποστηρίζει συγκεκριμένα ότι επειδή οιπαιδικές ψυχές δεν μπορούν να υποφέρουν για πολύ τη σοβαρότητα και την επι-μέλεια είναι ανάγκη να διανθίζεται το μάθημα με τραγούδια και αστεία Αυτά δενείναι αυτοσκοπός αλλά απλώς μέσον προκειμένου να συντελεστεί η μάθηση ευ-κολότερα Κάνει μάλιστα μια παρομοίωση του μαθητή με τον ασθενή Όπως δη-λαδή προσπαθούν να δώσουν στον άρρωστο το κατάλληλο φάρμακο με νόστι-μα και γλυκά εδέσματα ενώ ότι δεν επιτρέπεται να πάρει (πλην όμως τα επιθυμεί)του προσφέρεται με άνοστα φαγητά έτσι και κατά τη διδασκαλία είναι απαραί-τητο το γέλιο Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά συνηθίζουν με ορθό τρόπο να ασπά-ζονται και να υιοθετούν τα καλά και να αποφεύγουν τα κακά Αναπόσπαστο λοι-πόν στοιχείο της παιδευτικής αξίας του διαλόγου και συνεπώς συστατικό της δι-δασκαλίας είναι και το λεγόμενο χιούμορ του δασκάλου το οποίο θεωρείταιακόμα και σήμερα αναγκαίο για επιτυχή μάθηση ώστε αποκαλείται παιδαγωγικήαρετή Κι αυτό γιατί η χαρά και η λύπη είναι πρωταρχική αίσθηση και βασικό κρι-τήριο ενεργειών των παιδιών Με βάση αυτές δημιουργούνται η laquoαρετήraquo και ηlaquoκακίαraquo στην παιδική ψυχή Η κατάκτηση δε της αρετής ονομάζεται αληθινή παι-δεία

Κουμάκης Γεώργιος laquoΔιάλογοςraquo Η πολιτική φιλοσοφία σήμεραεκδ Καρδαμίτσα 1994 (Διασκευή)

39



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο Το Ρήμα και τα Παρεπόμενά του 11251 Στοιχεία θεωρίας 112

511 Φωνές και Διαθέσεις 112512 Χρόνοι 114513 Εγκλίσεις 116514 Πρόσωπα και Αριθμοί 117


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο Οι Λειτουργίες του Λόγου 12061 Στοιχεία θεωρίας 12062 Απαντημένα θέματα 12163 Θέματα για εξάσκηση 123

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο Οι Σημασίες των Λέξεων 12771 Στοιχεία θεωρίας 127

711 Ομωνυμία 128712 Παρωνυμία 129713 Πολυσημία 130714 Συνωνυμία 131715 Αντωνυμία 132716 Υπωνυμία 134

72 Θέματα για εξάσκηση 136

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο Τρόποι amp Μέσα Πειθούς 14181 Στοιχεία θεωρίας 141

811 Επίκληση στη λογική 141812 Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη 141813 Επίκληση στο ήθος του πομπού 142814 Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου 143815 Επίκληση στην αυθεντία 143


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο Είδη Συλλογισμών 15791 Στοιχεία θεωρίας 157

911 Είδη συλλογισμών ως προς την πορεία της σκέψης 157912 Είδη συλλογισμών ως προς το είδος των προκείμενων

προτάσεων 158

6














7







8



9














10














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39














7







8



9














10














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39







8



9














10














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



9














10














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39









10














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39














11









12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39








12











13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39









13









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39









14






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39






15






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39






16




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39




17















18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



18














19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



19












20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



20























21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39













21








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39








22









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39









23









24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



24















25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39



25




















26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39







26

















27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39











27










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39










28








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39








29










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39










30












31









32








33






34










35








36










37







38






39












31









32








33






34










35








36










37







38






39









32








33






34










35








36










37







38






39








33






34










35








36










37







38






39






34










35








36










37







38






39










35








36










37







38






39








36










37







38






39










37







38






39







38






39






39



Περιεχόμενα - Publicπροσωπικά σχόλια του συντάκτη της ή...

Documents

Transcript of Περιεχόμενα - Publicπροσωπικά σχόλια του συντάκτη της ή...