ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180200942-0787272.pdf · 2017. 7. 31. ·...

ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣ

ΤΟΥ

ΤΟ

Μετάφραση – Πρόλογος:

ΑΥγΟΥΣτΟΣ ΚΟΡτώ

ΣΕΙΡΑ: φΙλΟΣΟφΙΑ

Συγγραφέας και τίτλος πρωτοτύπου:Ambrose Bierce, The Devil’s Dictionary

Copyright © Ambrose Bierce, 2008This translation of The Devil’s Dictionary is published

by Minoas SA by arrangement with Bloomsbury Publishing Plc.

Σχέδια: Ralph SteadmanΕισαγωγή: Angus Calder

Παραγωγή: MINώAΣ A.E.E. 1η έκδοση: Σεπτέμβριος 2013

Μετάφραση – Πρόλογος: Αύγουστος ΚορτώΕπιμέλεια κειμένου: γιώργος Διαμάντης

© Εικονογράφησης εξωφύλλου: λαυρέντης ΧωραΐτηςΣχέδια σελ. 63, 74, 110, 126, 155, 162,

186, 212, 221, 223: λαυρέντης Χωραΐτης Σελιδοποίηση: Δήμητρα Μυτσκίδου

Προσαρμογή εξωφύλλου: Ιάκωβος Ψαρίδης

Copyright © για την παρούσα έκδοση: Εκδόσεις MINώAΣ

τ.Θ. 504 88, 141 10 N. Hράκλειο, AΘHNA τηλ.: 210 27 11 222 – fax: 210 27 11 056

www.minoas.gr • e-mail: [email protected]

ISBN 978-618-02-0094-2

ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣ

τΟ ΑλφΑΒΗτΑΡΙ τΟΥ ΔΙΑΒΟλΟΥ

Σχέδια: Ραλφ ΣτέντμανΕισαγωγή: Άνγκους Κάλντερ

Μετάφραση – Πρόλογος:

Αύγουστος Κορτώ

ΠΡΟλΟγΟΣτου Αύγουστου Κορτώ

λίγοι συγγραφείς στην ιστορία μπορούν να καυχώνται –αν υποθέσουμε ότι και στο υπερπέραν διατηρούν, ως καλλιτέχνες, τη φυσική τους ροπή προς τον κομπασμό– πως έζησαν μια ζωή τόσο σπαρταριστά μυθιστορηματική (μα και στιγματισμένη από αλλεπάλληλες τραγωδίες) όσο ο Άμπροουζ Μπιρς.

γιος οικογένειας φτωχής, πλην φανατικά διαβαστερής (η εμμονή τους με τα γράμματα αντανακλάται ως και στο γεγονός ότι έδωσαν και στα δεκατρία, συνολικά, παιδιά τους ονόματα που άρχιζαν από «Α»), ο Μπιρς από πολύ μικρός, με την παρότρυνση των βιβλιοφάγων γονιών του, θα ανακαλύψει τις τέρψεις της λογοτεχνίας και στην τρυ-φερή ηλικία των δεκαπέντε ετών θα εργαστεί ως «δαί-μων του τυπογραφείου» σε μια μικρή εφημερίδα της γε-νέτειράς του, του Οχάιο.

Στα δεκαεννιά του ο Μπιρς θα καταταγεί στο πεζικό και στα είκοσι θα ζήσει από κοντά τη Μάχη του Πίτσμπουργκ λάντινγκ, πολεμώντας στο πλευρό των Βορείων σε μια από τις πλέον άγριες κι αιματηρές μάχες του Αμερικα-νικού Εμφυλίου – μια φρικιαστική εμπειρία, που θα τον σημαδέψει ανεξίτηλα και θα ενσπείρει για πρώτη φορά

8 ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣ

εντός του τον κυνισμό και τον πεσιμισμό που διατρέχει το έργο του, την κοσμοθεωρία του και τη στάση του απέναντι στον άνθρωπο και τις φαυλότητές του.

Μεταπηδώντας κατόπιν στον χώρο της δημοσιογραφίας, και δη του «κίτρινου τύπου» –πνευματικού τέκνου του τετραπέρατου κροίσου της τέταρτης εξουσίας Ουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ–, ο Μπιρς θα εξελιχθεί σε περιζήτητο αρ-θρογράφο, τόσο για την οξυδερκή του ματιά στα κακώς κείμενα του πολιτικού βίου, όσο και για τη βιτριολική του στήλη Prattler (Ο φλύαρος). Παράλληλα τα διηγήματα που γράφει και δημοσιεύει επί δεκαετίες τον έχουν αναδείξει σε μείζονα μορφή της αμερικανικής πεζογραφίας της επο-χής του, και είναι ενδεικτικά του πλούσιου και ποικίλου έργου του, που καταλαμβάνει δώδεκα τόμους.

ώστόσο και η προσωπική του ζωή θα σημαδευτεί από τραγωδίες ανάλογες με αυτές που έζησε στην πρώτη του νιότη ως πεζικάριος. Η αρχή του 20ού αιώνα θα τον βρει να θρηνεί την απώλεια τόσο των δύο του γιων όσο και της γυναίκας του και να τυραννιέται από το άσθμα που τον βασάνιζε παιδιόθεν (σε συνδυασμό με τις τραυματικές μνήμες του Εμφυλίου, που δεν έπαψαν ποτέ να τον στοι-χειώνουν) – στοιχεία που εξηγούν περαιτέρω την ολοένα και πιο σκοτεινή ροπή της γραφής του.

Όσο για το Αλφαβητάρι του Διαβόλου, το πλέον γνωστό και διαχρονικά δημοφιλές έργο του, θα μπορούσε να εί-ναι μια συμπύκνωση της ιστορίας και του ψυχισμού του: μια ακραία απαισιόδοξη ματιά στον άνθρωπο, τη ζωή,

τΟ ΑλφΑΒΗτΑΡΙ τΟΥ ΔΙΑΒΟλΟΥ 9

τον έρωτα και τον θάνατο, ποτισμένη μεν με το δαιμόνιο χιούμορ του (και με στοιχεία παραλόγου, που φέρνουν στον νου το Λεξικό των κοινών τόπων του φλομπέρ), μα στον πυρήνα της μαύρη, σαν τα αδιαπέραστα σκοτάδια της ψυχής, που κι ο πιο λαμπερός νους αδυνατεί να τα φωτίσει.

Πιστός στον μυθιστορηματικό μίτο του βίου του ως το τέ-λος, ο Μπιρς θα εξαφανιστεί από προσώπου γης το 1913, όταν, παρά τα 71 του χρόνια, αποφασίζει να ταξιδέψει στο Μεξικό και να συνοδεύσει τον επαναστατικό στρατό του Πάντσο Βίγια ως ρεπόρτερ. τελευταίο σημείο ζωής ήταν ένα γράμμα σε έναν φίλο του, στα τέλη του Δεκέμβρη του 1913. Κι έκτοτε τίποτε. Όσες έρευνες κι αν έγιναν, όσες εικασίες κι αν διατυπώθηκαν, η εξαφάνιση του Άμπροουζ Μπιρς παραμένει ένα μυστήριο που δεν διαλευκάνθηκε ποτέ.

Πολύ ταιριαστό τέλος για έναν δαίμονα, όχι μόνο του τυ-πογραφείου, μα και των ίδιων των γραμμάτων – ο εξαφα-νισμένος είναι σχεδόν σαν να μην πέθανε ποτέ. Κι έτσι αθάνατο παραμένει και το Αλφαβητάρι του Διαβόλου, ξεπηδώντας, θαρρείς, με κάθε συναρπαστικό του λήμμα, από τα έγκατα της γης, που κατάπιαν τον δημιουργό του.

ΕΙΣΑγώγΗτου Angus Calder

Ο Άμπροουζ Μπιρς (1842–1913;) απεχθανόταν τον ρεα-λισμό. Στο Αλφαβητάρι του Διαβόλου τον ορίζει ως την «τέχνη του να αναπαριστάς τη φύση όπως τη βλέπει ο βάτραχος … ή μια ιστορία γραμμένη από ένα σκουλήκι». Δεδομένου ότι η ίδια του η ζωή υπήρξε μια μυθοπλασία, ποιος θα χαρακτήριζε «ρεαλιστική» είτε την αρχή είτε την κατάληξή της – τις αλλόκοτες περιστάσεις υπό τις οποί-ες πήρε το όνομά του, «Άμπροουζ γκουίνετ», ή το εξω-πραγματικό γεγονός ότι ένας από τους πλέον επιφανείς ανθρώπους των αμερικανικών γραμμάτων, με εξίσου έντονη παρουσία στον δημόσιο λόγο, θα εξαφανιζόταν χωρίς το παραμικρό ίχνος σε μια υπαρκτή ή επινοημένη εξόρμηση στο Μεξικό για να δει από κοντά τις μάχες της Επανάστασης;

Σε πολύ πιο πεζό επίπεδο, υπάρχει μια κραυγαλέα αντί-φαση ανάμεσα στην προσωπικότητα που προβάλλει μέσα από τα δημοσιογραφικά του κείμενα –η εικόνα ενός κυ-νικού μισάνθρωπου και πεισματάρη μισογύνη, απελπι-σμένου με όλους τους πολιτικούς και με το κενό λεκτικό τους ιδίωμα, φαρμακερού πολέμιου κάθε θρησκευτικής δοξασίας και των κληρικών παντός γνωστού ή πιθανού δόγματος και ανελέητου στους προπηλακισμούς συγγρα-


φέων, διάσημων και αφανών, που τους θεωρούσε κακούς λογοτέχνες– και στο πρόσωπο που φέρνουν στο φως οι πιο επιμελείς του βιογράφοι. Η μελαγχολική κι ευέξαπτη περσόνα του Μπιρς στο Αλφαβητάρι ήταν η μάσκα ενός ανθρώπου με βαθιές πληγές.

Παρότι αργά ή γρήγορα τσακωνόταν με τους περισσότε-ρους φίλους του, διέθετε πάντα άφθονους για να επιλέ-ξει. Ίσως επειδή νόμιζαν ότι ήξεραν πως η περιφρόνησή του για το γυναικείο φύλο ήταν μια πόζα, πολλές γυναί-κες υπήρξαν μέλη του πλήθους των νέων συγγραφέων που στρέφονταν αγεληδόν για συμβουλές στον δόκτορα τζόνσον του Σαν φρανσίσκο, τον λογοτεχνικό τιμητή της Αμερικής της Δυτικής Ακτής, κι εκείνος τους πρόσφερε αδιαλείπτως την πιο καλοπροαίρετη υποστήριξη. Ο «Πι-κρόχολος Μπιρς», «ο πιο κακεντρεχής άνθρωπος του Σαν φρανσίσκο», κατόρθωσε κάπως να επιβιώσει, με μια φήμη μεστή σαν το ηλιοβασίλεμα, με μακρά σταδιοδρομία στον χώρο της δημοσιογραφίας, στη διάρκεια της οποίας σάρωσε, με ένα πνεύμα και μια διάθεση σαρκασμού που είχε απήχηση στα μήκη και τα πλάτη της Αμερικής, μα και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, διάσημους συναδέλφους του συγγραφείς, όπως ο Χένρι τζέιμς κι ο Στίβεν Κρέ-ιν, όλους τους ελευθεροτέκτονες, εξωφρενικά πλούσιους κεφαλαιοκράτες και κάμποσους προέδρους των ΗΠΑ – καθώς επίσης και άσημους ιεροκήρυκες, ανέντιμους το-πικούς άρχοντες και αναιμικούς ποιητές της συμφοράς.

Δεν μπορούμε να συλλάβουμε στο ακέραιο την όποια σα-


γήνη ασκούσε ο Μπιρς, που έκανε τους συγχρόνους του να ανέχονται, να απολαμβάνουν ή ακόμα και να λατρεύ-ουν το μεγάλο «στραβόξυλο». Αρκεί να επισημάνουμε –στοιχείο που παραλείπεται στις σύντομες μαρτυρίες γύρω από τη ζωή του– ότι υπήρξε ένας εξαιρετικά γοητευτικός άντρας. Ήταν ψηλός κι ευθυτενής και είχε όψη ανθρώ-που εύρωστου και ρωμαλέου, παρότι υπέφερε από χρόνιο άσθμα. Είχε πυκνά ξανθά μαλλιά κι ένα εξαίσιο μουστά-κι. τα μάτια του ήταν γαλάζια, σαν τον ουρανό, και το χρώμα της επιδερμίδας του ροδαλό και δροσερό, παρά τις συνεχείς καταχρήσεις του σε σκληρά ποτά. Ντυνόταν σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας και είχε εμμονή με την καθαριότητα, ίσως επειδή τα πρώτα του χρόνια, αυτά που διαμορφώνουν την προσωπικότητα, τα είχε περάσει μες στη βρομιά και τη δυσωδία μιας από τις αθλιότερες διαμάχες στην ανθρώπινη ιστορία.

γεννήθηκε στις 24 Ιουνίου του 1842 στην κομητεία Μιγκς του Οχάιο. Ήταν το δέκατο παιδί της λόρα και του Μάρ-κους «Αουρέλιους» Μπιρς. Ο πατέρας, φτωχός αγρότης, πουριτανός και φανατικός υπέρμαχος της εκκλησιαστι-κής αυτοδιοίκησης, με καταγωγή, όπως και η μητέρα, από εποίκους που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Αγγλία τον 17ο αιώνα, αποφάσισε ότι τα ονόματα όλων των παιδιών έπρεπε να αρχίζουν από άλφα: Άμπιγκεϊλ, Αμίλια, Αν, Άντισον, Αουρέλιους, Αουγκούστους, Αλμέντα, Άντριου, Άλμπερτ και τέλος Άμπροουζ. Αλλά πού να είχε πετύχει άραγε ο Μάρκους το μελόδραμα του Άγγλου συγγραφέα τζέρολντ με τίτλο Άμπροουζ Γκουίνετ, ή Μια θαλασσινή


ιστορία (1828), που του έδωσε το «G» (Gwinnett) που θα συνόδευε το «Α» στο όνομα του μικρού;

Ακολούθησαν κι άλλα «Α» – ο Άρθουρ, που πέθανε το 1846 σε ηλικία εννέα μηνών, κι έπειτα τα δίδυμα κοριτσά-κια Αντίλια και Αουρέλια, που πέθαναν και τα δυο πριν κλείσουν τα δύο τους χρόνια. για να κατανοήσει κανείς τον Άμπροουζ, πρέπει να ξεκινήσει από το γεγονός ότι, καθώς ανέτελλε η δική του αντίληψη για τον κόσμο, η μη-τέρα του ήταν απορροφημένη κατά πρώτον στη φροντίδα των μωρών και κατά δεύτερον στο πένθος για τις αλλε-πάλληλες απώλειες. Η γυναίκα δεν έδωσε στο αγόρι την αγάπη που χρειαζόταν. Κι εκείνο, απορρίπτοντας γονείς και οικογένεια, στράφηκε στα βιβλία. Ο Μάρκους λέγε-ται ότι διέθετε τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη στην κομητεία Κοσιούσκο της Ιντιάνα, όπου μετακόμισε η οικογένεια το 1846. Εκεί περνούσε τον χρόνο του χαζολογώντας το μι-κρό αγόρι.

Ο Άμπροουζ ήταν μοναχικό πλάσμα, δυστυχισμένο τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο. Μόλις έκλεισε τα δεκα-πέντε, εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία διά παντός, δουλεύοντας αρχικά ως «βοηθός τυπογράφου» σε μια εφημερίδα που είχε προσφάτως ιδρυθεί στην κοντινή πόλη του Ουόρσοου και υποστήριζε την κατάργηση της δουλείας. Αποκεί βρέθηκε στο Άκρον του Οχάιο, όπου ο νεότερος –και πολύ διαφορετικός– αδελφός του Μάρ-κους, ο λούσιους, ήταν ο πλέον επιφανής πολίτης – δι-κηγόρος, συγγραφέας, τετράκις εκλεγμένος δήμαρχος και


στρατιωτικός θρύλος. το 1838, όταν ο Καναδάς έβραζε από επαναστατικό μένος εναντίον της βρετανικής ηγεμο-νίας, ο «στρατηγός» Μπιρς είχε οδηγήσει μια στρατιωτική δύναμη 500 εθελοντών στην αντίπερα όχθη της λίμνης Ίρι για να υποκινήσει αναταραχές. τώρα ήταν ένας δυναμικός θιασώτης της κατάργησης της δουλείας, ο οποίος προμή-θευσε με όπλα και πυρομαχικά τον τζον Μπράουν όταν ο τελευταίος κίνησε για την αιματοβαμμένη του εξόρμηση στον –απρόθυμο να καταργήσει τη δουλεία– Νότο.

Ο λούσιους αποφάσισε ότι ο Άμπροουζ έπρεπε να γίνει στρατιώτης και τον έστειλε, σε ηλικία δεκαεπτά ετών, στο περίφημο Στρατιωτικό Ινστιτούτο του Κεντάκι. Ο Άμπρο-ουζ τα παράτησε με το τέλος της πρώτης χρονιάς, αλλά απέκτησε στρατιωτικό παράστημα και δεξιότητες στο σχέδιο και τη χαρτογραφία, που σύντομα του φάνηκαν εξόχως χρήσιμες. Επί εννέα μήνες ο Άμπροουζ έκανε δι-άφορες χειρωνακτικές εργασίες στο Ουόρσοου. Έπειτα, την άνοιξη του 1861, ξέσπασε ο Εμφύλιος. Ο Μπιρς ήταν από τους πρώτους που κατετάγησαν στον στρατό του λίν-κολν.

Με το 9ο Σύνταγμα Πεζικού Εθελοντών της Ιντιάνα ο Μπιρς εισέρχεται σε μια καθημερινά τραυματική περί-οδο. 20.000 Βρετανοί στρατιώτες είχαν πεθάνει στον πρόσφατο Κριμαϊκό Πόλεμο, και από αυτούς μόνο 3.000 στο πεδίο της μάχης. Στη φρικαλέα Μάχη του Σάιλο, τον Απρίλιο του 1862, στην οποία έλαβε μέρος και ο Μπιρς, οι νεκροί έφτασαν τους 23.741. Όλη του τη θητεία την


πέρασε στον Νότο. Στα μάτια ενός τέκνου των πεδινών μεσοδυτικών πολιτειών τα ορεινά εδάφη φάνταζαν συ-γκλονιστικά όμορφα. Η ομορφιά αυτή, μαζί με μια αγω-νιώδη ειρωνεία, αποτέλεσε το φόντο σε σκηνές μάταιου ηρωισμού και νυχτερινών σφαγών. Ο Μπιρς είδε γου-ρούνια να τρώνε πτώματα νεκρών στρατιωτών, μυαλά να χύνονται μέσα από συνθλιμμένα κρανία. Κατά μία έννοια «πέρασε καλά» στον πόλεμο. Η εξαιρετική του γενναιό-τητα τράβηξε πάνω του από νωρίς τα βλέμματα της προ-σοχής, όταν έσωσε έναν τραυματία συμπολεμιστή του υπό τα πυρά των στρατιωτών της Συνομοσπονδίας. Ο ένας χρόνος που είχε φοιτήσει στο Ινστιτούτο του Κεντάκι συ-νέβαλε επίσης στην προαγωγή του. τον φεβρουάριο του 1862, ήδη λοχίας, μετατέθηκε στην ταξιαρχία του στρατη-γού Ουίλιαμ Μπ. Χέιζεν στο Σώμα Στρατού του Μπιούλ στο Οχάιο και ορίστηκε αξιωματικός τοπογράφος. Μέσα σε έναν χρόνο ανήλθε στον βαθμό του υπολοχαγού. τον Νοέμβριο του 1864 προβιβάστηκε τιμητικά σε λοχαγό. Όντας σε στενή επαφή με το επιτελείο, παρατηρούσε με αποστροφή τη συμπεριφορά των στρατηγών, που άλλοι τους φέρονταν ανόητα και άλλοι με τρομερή αναλγησία. Ο ήρωάς του ήταν ο Χέιζεν, που δεν ανεχόταν την ανοη-σία, ούτε στους οπλίτες ούτε στους υψηλόβαθμους.

Ο συγγραφέας που έμελλε να γράψει το Αλφαβητάρι του Διαβόλου είχε κληρονομήσει από τους πουριτανούς προγόνους του μια τρομερά αυστηρή συνείδηση. Έτσι του προκαλούσαν αποτροπιασμό τα όσα έβλεπε, μετά την αποστράτευσή του, ως υπάλληλος του Ομοσπονδιακού


Υπουργείου Οικονομικών στη Σέλμα της Αλαμπάμα. τυ-χοδιώκτες είχαν σπεύσει στον Νότο να πλιατσικολογή-σουν. Η δουλειά του Μπιρς ήταν να βρίσκει και να κατά-σχει βαμβάκι που κρινόταν ότι ανήκε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ. Επρόκειτο για αγαθό με τεράστια ζήτηση, εξίσου σημαντικό, με τον τρόπο του, όσο και το πετρέλαιο στις μέρες μας. Συνάδελφοί του τα έκαναν πλακάκια με ασυ-νείδητους επιχειρηματίες και αναίσχυντους πειρατές και λαθρεμπόρους. Η πεισματική ακεραιότητα του Μπιρς έθε-τε τη ζωή του σε κίνδυνο. Στο μεταξύ είχε απομυθοποιήσει τον στομφώδη ιδεαλισμό του θείου λούσιους. Ποιος ήταν αλήθεια ο σκοπός αυτού του πολέμου; Από την ακόρεστη φιλοδοξία των στρατιωτών για ιεραρχική ανέλιξη μέχρι τη φιλαργυρία των δημοσίων υπαλλήλων, ο πόλεμος και τα επακόλουθά του είχαν προσφέρει στον Μπιρς, αυτόν τον θιγμένο ηθικολόγο, την κυνική όψη της ανθρώπινης φύ-σης που συναντά κανείς στο Αλφαβητάρι του Διαβόλου.

Ο Χέιζεν τον έσωσε καλώντας τον να τον συνοδεύσει σε μια περιοδεία επιθεώρησης οχυρών στην πρόσφατα δημιουργημένη Ορεινή Περιφέρεια (Mountain District) στη Δύση. Η αποστολή ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1866 κι επρόκειτο για μια ριψοκίνδυνη, αλλά απολαυστική περι-πλάνηση μέσα από την ινδιάνικη ύπαιθρο, όπου οι βούβα-λοι περιφέρονταν ελεύθεροι. Ο Μπιρς έφτασε στο Σαν φρανσίσκο στο τέλος της αποστολής περιμένοντας να λάβει την είδηση της προαγωγής του σε λοχαγό του Αμε-ρικανικού Στρατού. το γράμμα όμως που άνοιξε του πρό-σφερε τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Έγινε έξαλλος κι


αποφάσισε να παραιτηθεί. Έτσι βρέθηκε άνεργος σε μια ευημερούσα πόλη, που είχε δημιουργηθεί στο διάστημα της τελευταίας εικοασετίας χάρη στον Πυρετό του Χρυ-σού. Θα έμενε εκεί, ως επί το πλείστον, για περισσότερα από τριάντα χρόνια.

Αρχικά προσλήφθηκε ως φύλακας στο τοπικό Παράρτημα του Ομοσπονδιακού Νομισματοκοπείου, ενώ παράλληλα μοχθούσε για την αυτομόρφωσή του. Διάβασε ολόκληρη την Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Έντουαρντ γκίμπον, γεγονός μεγάλης σημασίας για την εκκόλαψη του Πικρόχολου Μπιρς από τη χρυσαλλί-δα του επίδοξου στρατιώτη εν καιρώ ειρήνης. Στο έργο αυτό ο Μπιρς διάβασε για μια κραταιά δημοκρατία που διολίσθησε στο χάος και καταδικάστηκε σε έναν αλλο-πρόσαλλο καισαρισμό, για ενάρετους ηγέτες που τους δι-αδέχτηκαν στυγνοί τύραννοι. Ήδη αποξενωμένος από την παγερή ευλάβεια των γονιών του και αηδιασμένος από τις μαζικές συγκεντρώσεις θρησκευτικής αφύπνισης των επαρχιωτών ευαγγελιστών, βρήκε στην ειρωνική πραγ-μάτευση της δεισιδαιμονίας, της υποκρισίας και της δια-φθοράς της πρώιμης χριστιανικής Εκκλησίας διά χειρός γκίμπον μια πνευματική διάσταση για τις αντιδράσεις του εντερικού του συστήματος. Όχι μονάχα οι απόψεις, αλλά και ο απόηχος του ύφους του μεγάλου δασκάλου διαπο-τίζει το Αλφαβητάρι του Διαβόλου κάθε φορά που αυτό αποτολμά ένα βήμα στην κατεύθυνση του πομπώδους λα-τινισμού.


το Σαν φρανσίσκο ήταν το ιδανικό μέρος για να κάνει κανείς τα πρώτα του βήματα ως συγγραφέας. Ένας πλη-θυσμός της τάξης των εκατό χιλιάδων συντηρούσε κάπου ενενήντα εφημερίδες και περιοδικά διαφόρων ειδών. Δύο μείζονες πρωτοπόροι αυτού που έλειπε –μιας χαρακτηρι-στικά «αμερικανικής» λογοτεχνίας– ήταν οι αστέρες του εκκεντρικού, αυτοδημιούργητου στερεώματος της πόλης: ο Μπρετ Χαρτ και ο Μαρκ τουέιν. το πρώτο δημοσίευμα του Μπιρς, στο λογοτεχνικό περιοδικό Californian, ήταν ένα ποίημα. Θα εξακολουθούσε να γράφει ποιήματα σε όλο το υπόλοιπο της σταδιοδρομίας του, κάποια από αυτά σπαραχτικά, πιο πολλά σατιρικά και όλα τους άρτια από άποψη τεχνικής, και θα συνέχιζε πάντα να πιστεύει ότι η ποίηση αποτελεί την ύψιστη μορφή λογοτεχνίας. Όμως την ίδια περίπου εποχή το πήρε απόφαση, μετά λύπης, ότι ποτέ δεν θα μπορούσε να αναμετρηθεί με τους κορυφαί-ους του είδους: «Ήταν η πικρότερη στιγμή της ζωής μου» (O’Connor, 265). Άρχισε να εκδίδει άρθρα αποδώ κι αποκεί. το καλοκαίρι του 1868 έπιασε δουλειά στην εφη-μερίδα San Francisco News Letter, όπου τον Δεκέμβριο έγινε διευθυντής σύνταξης. Ο προκάτοχός του, κάποιος γουάτκινς, προτού φύγει για Νέα Υόρκη, είχε την ευγενή καλοσύνη να μυήσει τον Μπιρς στα γραπτά του τζόναθαν Σουίφτ και του Βολταίρου. Από τον τρελό πρωτοπρεσβύ-τερο θα μάθαινε πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η άγρια αγανάκτηση στην κατεύθυνση της ζοφερά ξεκαρδιστικής κακογουστιάς. Από τον γάλλο πρέπει να αφομοίωσε μια μέθοδο ειρωνείας, λακωνική και ζωηρή, στον αντίποδα της μεθόδου του γκίμπον. Στην ίδια σελίδα στο Αλφαβη-


τάρι του Μπιρς η κάπως «σουίφτεια» πρόταση ότι η αγκα-λιά (Lap) είναι «κατά κύριο λόγο χρήσιμη σε γιορτές της υπαίθρου, όπου στηρίζει πιάτα με κρύα κοψίδια κοτόπου-λου και κεφάλια ενηλίκων ανδρών» ακολουθείται από τον «βολταίρειο» ορισμό του λήμματος δικηγόρος (Lawyer): «άτομο επιδέξιο στο να παρακάμπτει τον νόμο».

Ο ιδιοκτήτης της News Letter, ένας Άγγλος ονόματι φρέ-ντερικ Μάριοτ, την είχε καταστήσει το πιο επικερδές όρ-γανο διαφήμισης στο Σαν φρανσίσκο. Ήταν πανευτυχής που ο Μπιρς, γράφοντας με το παρατσούκλι «τελάλης», θα αύξανε την κυκλοφορία της εφημερίδας με μια ολομέ-τωπη επίθεση στον τοπικό κλήρο. Οργισμένες απαντήσεις άρχισαν να καταφθάνουν βροχηδόν. Ο Μπιρς κατήγγελλε τα εγκλήματα των χριστιανών ενάντια στη φίλεργη κοι-νότητα των Κινέζων και σχολίαζε φόνους και αυτοκτονί-ες. Οι πιο αποκρουστικοί φόνοι και σήμερα είναι βασικό τονωτικό της κυκλοφορίας ενός εντύπου. Σε μια εποχή κι ένα μέρος όπου πολλά από αυτά που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες είχαν εριστικό και υβριστικό χαρακτήρα, ολόκληρο το Σαν φρανσίσκο αντέδρασε με κατάπληξη ή τρελή χαρά στην ασυνήθιστη, «σουίφτεια», απουσία ανα-στολών του τελάλη.

Ο ανερχόμενος αστέρας βρήκε ένα ποθητό ταίρι στο πρό-σωπο της Μόλι Ντέι, κόρης πετυχημένου χρυσωρύχου. Ο Μπιρς είχε ήδη ελκύσει την προσοχή του λονδίνου, που εξακολουθούσε να είναι η λογοτεχνική πρωτεύουσα του αγγλόφωνου κόσμου. Ο πεθερός του, ο γερο-Ντέι, με με-


γάλη του χαρά θα έστελνε το νεόνυμφο ζευγάρι στην Αγ-γλία, κι έτσι το 1872 ο Μπιρς εξέπλευσε προς ανατολάς.

Κι άλλα φωτεινά πνεύματα της Καλιφόρνιας ενέδωσαν στην έλξη του ίδιου μαγνήτη. Ο Μπρετ Χαρτ μάλιστα επρόκειτο να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αγγλία. Ο Μαρκ τουέιν κατέφθασε κι αυτός, όπως και ο Χοακίν Μίλερ, ο αυτοπαρουσιαζόμενος ως καουμπόι «ποιητής των σιέ-ρα». Αλλά ο Μπιρς προτιμούσε να συχνάζει σε ταβέρνες συντροφιά με μια ομάδα γνωστών Άγγλων λογοτεχνών και δημοσιογράφων, όπου καμιά φορά έκανε την εμφάνι-σή του κι ο γ.Σ. γκίλμπερτ, ο λιμπρετίστας του Σάλιβαν. Ο Μπιρς βρήκε εκδότες για τρεις συλλογές με πεζά κεί-μενά του. το ψευδώνυμό του, Ντοντ γκριλ (Dod Grile), αναγραμματισμός της φράσης «God Riled», που σημαί-νει «Εξοργισμένος Θεός», δεν έγινε γνωστό τοις πάσι, κι έτσι ο Μπιρς πάσχιζε λίγο να συντηρήσει τη σύζυγο και τους δύο μικρούς του γιους. ώστόσο την απολάμβανε την Αγγλία –πράγματι, έγινε ένας πέρα για πέρα αγγλόφιλος– και δεν χάρηκε καθόλου όταν η Μόλι, που, μην αντέχο-ντας τη νοσταλγία, είχε επιστρέψει εντωμεταξύ στο Σαν φρανσίσκο, του ανακοίνωσε ότι ήταν έγκυος στο τρίτο τους παιδί. Ο Οκτώβριος του 1875 βρήκε τον Μπιρς μαζί με την οικογένειά του στην Καλιφόρνια, η οποία βρισκό-ταν τώρα σε οικονομική ύφεση, γεγονός που είχε ως απο-τέλεσμα να περάσουν κάμποσοι μήνες μέχρι να βρει νέα δουλειά ως αρθρογράφος, διατηρώντας μια στήλη στον Argonaut υπό το ψευδώνυμο «Ο Πολυλογάς» – ο παλιός «τελάλης» με νέο όνομα.


Ambrose Bierce, The Devil’s Dictionary, επιμ. Ernest Jerome Hopkins, Gollancz, Λονδίνο 1967.

Ambrose Bierce, The Devil’s Dictionary, εισ. Roy Morris Jr., Oxford University Press, Οξφόρδη 1999.

Ambrose Bierce, Tales of Soldiers and Civilians and Other Stories, επιμ. Tom Quirk, Penguin, Νέα Υόρκη / Λονδίνο 2000.

Roy Morris Jr., Ambrose Bierce: Alone in Bad Company, Oxford University Press, Οξφόρδη 1995.

Richard O’Connor, Ambrose Bierce: A Biography, Gollancz, Λονδίνο 1968.


ΣΗΜΕΙώΣΗ τΟΥ ΕΚΔΟτΗ

το κείμενο της παρούσας έκδοσης αποτελεί συντο-μευμένη εκδοχή αυτού που δημοσιεύεται στον τόμο 7 (1911) του Ambrose Bierce, Collected Works (1909–12).

ΣΥΝτΟΜΟγΡΑφΙΕΣ

αμετ. αμετάβατο (ρήμα)αντ. αντωνυμίαεπίθ. επίθετοεπίρ. επίρρημαμετ. μεταβατικό (ρήμα)μτχ. μετοχήουσ. ουσιαστικόπληθ. πληθυντικόςρ. ρήμα

αβορίγινες, ουσ. πληθ. Άτομα μηδαμινής αξίας που πα-ρακωλύουν την απόβαση στα εδάφη μιας νεοανακαλυ-φθείσας χώρας. Σύντομα παύουν να είναι εμπόδιο και γίνονται λίπασμα.

άγιος, ουσ. Νεκρός αμαρτωλός, σε αναθεωρημένη και επιμελημένη έκδοση.

αγκαλιά, ουσ. ºΈνα από τα σημαντικότερα όργανα του θηλυκού σώματος – μια θαυμαστή πρόνοια της φύσης για την εναπόθεση των νεογνών, αλλά κατά κύριο λόγο χρήσιμη σε γιορτές της υπαίθρου, όπου στηρίζει πιάτα με κρύα κοψίδια κοτόπουλου και κεφάλια ενηλίκων ανδρών. το άρρεν του είδους μας έχει μια υποτυπώδη αγκαλιά, ατελώς ανεπτυγμένη, που ουδόλως συμβάλ-λει στην ουσιαστική ευημερία του ζώου.

αγόρευση, ουσ. Έκρηξη ρητορικής ρουκέτας. Θαμπώ-


νει, αλλά για έναν παρατηρητή με το λάθος είδος μύτης η πιο χαρακτηριστική της ιδιαιτερότητα είναι η οσμή των διαφόρων ειδών μπαρούτης που χρησιμοποιού-νται στην κατασκευή της.

αγύρτης, ουσ. (1) Αντίπαλος που επιδιώκει τις ίδιες δη-μόσιες τιμές με εμάς. (2) Άτομο της πλέον μηδαμινής αξίας. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το αρχαι-οελληνικό ρήμα «ἀγυρτάζω», που σημαίνει «μαζεύω χρήματα ζητώντας ελεημοσύνη». Συνεπώς ως αγύρτης μπορεί να εκληφθεί ολόκληρο το σώμα της Εκκλησί-ας. (3) Άτομο του οποίου οι ιδιότητες, έτοιμες προς επίδειξη σαν κασόνι με μούρα σε υπαίθρια αγορά –με τα ωραία μούρα πάνω πάνω–, έχουν ανοιχθεί από τη λάθος πλευρά. Ανεστραμμένος ευγενής.

αδαής, επίθ. Άτομο που δεν είναι εξοικειωμένο με ορι-σμένα είδη γνώσης οικεία σε εμάς, ενώ διαθέτει άλλα είδη γνώσης για τα οποία εμείς δεν γνωρίζουμε τίποτα.

αδάμας, ουσ. Ορυκτό ευρισκόμενο συχνά κάτω από κορσέ. Διαλύεται σε χρυσό.

αδέσμευτος, επίθ. Στην πολιτική, ο πάσχων από αυτο-σεβασμό και εθισμένος στη διαστροφή της ανεξαρτησί-ας. Όρος άκρως χλευαστικός.

Άδης. Ο Κάτω Κόσμος, η κατοικία των πνευμάτων των εκλιπόντων, το μέρος όπου ζουν οι νεκροί. Στους αρχαίους η ιδέα του Άδη δεν ήταν ταυτόσημη με τη δική


μας Κόλαση, καθώς πολλές από τις πλέον ευυπόληπτες μορφές της αρχαιότητας κατοικούσαν εκεί με όλες τις ανέσεις. Μάλιστα τα περίφημα Ηλύσια Πεδία αποτε-λούσαν κι αυτά μέρος του Άδη, αν κι έκτοτε έχουν με-ταφερθεί στο Παρίσι. Όταν η Καινή Διαθήκη της πε-ριόδου των Στούαρτ βρισκόταν στα πρώτα στάδια της εξέλιξής της, ευλαβείς και ευρυμαθείς άνθρωποι που είχαν αναλάβει την εκπόνηση αυτού του έργου επέμει-ναν κατά πλειοψηφία στην απόδοση της αρχαίας ελλη-νικής λέξης «Ἅιδης» ως «Κόλαση», αλλά ένα ευσυνεί-δητο μέλος της μειοψηφίας πήρε κρυφά στην κατοχή του τα πρακτικά και διέγραψε την απαράδεκτη λέξη όπου τη βρήκε. Στην επόμενη σύνοδο ο επίσκοπος του Σάλισμπερι, επιβλέποντας το έργο, ξάφνου πετάχτηκε όρθιος και είπε όλο πάθος: «Κύριοι, μα να σβήσουνε την Κόλαση;», γεννώντας έτσι άθελά του μια σημαντι-κή, χρήσιμη και αθάνατη έκφραση, παντελώς άσχετη με το νόημα των λόγων του και προϊόν παραφθοράς: «Μαζί σου και στην Κόλαση!».

αδιακρισία, ουσ. το έγκλημα της γυναίκας.

αδιάφορος, επίθ. Ατελώς ευαίσθητος σε διαχωρισμούς μεταξύ πραγμάτων.

αδικία, ουσ. Βάρος το οποίο, απ’ όλα όσα φορτώνουμε στους άλλους και σηκώνουμε οι ίδιοι, είναι το ελαφρύ-τερο στο χέρι και το βαρύτερο στην πλάτη.


αδυναμίες, ουσ. πληθ. Αρχέγονες δυνάμεις της γυναίκας τυράννου μέσω των οποίων διατηρεί την κυριαρχία της επί των αρρένων του γένους της, δένοντάς τους στον ζυγό της υπηρέτησης της βούλησής της και παρα-λύοντας τις επαναστατικές τους δυνάμεις.

αέρας, ουσ. Θρεπτική ουσία που προσφέρει η γενναιό-δωρη Θεία Πρόνοια για την πάχυνση των φτωχών.

αθανασία, ουσ.

Παιχνίδι που οι άνθρωποι για τούτο δίνουν μάχη

και πέφτουνε στα γόνατα, και μπρούμυτα, άμα λάχει·τσακώνονται, φιλονικούν και ψεύδονται για δαύτο,

κι άμα ποτέ τους χαριστεί,

ξέχνα το και κλάφ’ το.

αθρησκία, ουσ. Η θεμελιώδης αρχή μιας από τις σπου-δαιότερες πίστεις στον κόσμο.

αθυροστομία, ουσ. Έντονα επικριτική γλώσσα από έναν άλλον που αφορά εμάς τους ίδιους.

αισιοδοξία, ουσ. το δόγμα ή η πίστη ότι όλα είναι ωραία, συμπεριλαμβανομένων και των άσχημων, όλα καλά, ιδίως τα κακά, και όλα τα άδικα δίκαια. την ασπάζο-νται με τη μεγαλύτερη θέρμη οι πλέον εξοικειωμένοι με την κακοτυχία της δυσπραγίας, και εκτίθεται συ-νήθως με έναν μορφασμό που πιθηκίζει το χαμόγελο. ώς τυφλή πίστη, είναι απροσπέλαστη από το φως της διάψευσης – πρόκειται για πνευματική διαταραχή που


δεν επιδέχεται άλλη θεραπεία πλην του θανάτου. Είναι κληρονομική, αλλά ευτυχώς όχι μεταδοτική.

αισιόδοξος, επίθ. Θιασώτης του δόγματος ότι το μαύρο είναι άσπρο.

αιφνίδιο, επίθ. Ξαφνικό και χωρίς παράτες, όπως η άφιξη ενός βλήματος κανονιού και η αναχώρηση του στρατιώτη που τα συμφέροντά του πλήττονται περισσό-τερο από αυτό. Ο δόκτωρ Σάμιουελ τζόνσον αναφέ-ρεται εύγλωττα στις ιδέες ενός άλλου συγγραφέα ως «συνδεόμενες άνευ αιφνιδιασμών».

Ακαδημία (αρχαία), ουσ. Σχολή όπου διδάσκονταν η ηθική και η φιλοσοφία.

ακαδημία (σύγχρονη), ουσ. Σχολή όπου διδάσκεται το ράγκμπι.

ακαμψία, ουσ. Χαρακτηριστικό του ανθρώπινου χεριού σε σχέση με το οποιοδήποτε υψηλής αξίας νόμισμα. Αγγίζει την υψηλότερη έκφρασή της στο χέρι που κρατά την εξουσία και θεωρείται χρήσιμος εξοπλισμός για μια σταδιοδρομία στην πολιτική.

ακόλαστος, επίθ. Κάποιος που κυνήγησε με τέτοιο πά-θος την ηδονή, ώστε είχε την ατυχία να την προφτάσει.

ακορντεόν, ουσ. Όργανο σε αρμονία με τα αισθήματα ενός δολοφόνου.


ακόρντο, ουσ. Η συγχορδία, θεμελιώδες στοιχείο της

αρμονίας.

αλήθεια, ουσ. Ευρηματικός συνδυασμός επιθυμίας και

φαινομένου. Η ανακάλυψη της αλήθειας είναι ο μονα-

δικός σκοπός της φιλοσοφίας, που είναι η αρχαιότερη

ενασχόληση του ανθρώπινου νου και έχει αξιόλογες

προοπτικές για τη συνέχισή της, και δη με αυξανόμενη

δραστηριότητα, μέχρι το τέλος του κόσμου.

αλιγάτορας, ουσ. Ο κροκόδειλος της Αμερικής, ανώτε-

ρος σε κάθε του λεπτομέρεια από τον κροκόδειλο των

παρηκμασμένων μοναρχιών της γηραιάς Ηπείρου.

Αλλάχ. το Υπέρτατο Ον των μουσουλμάνων, διακριτό

από αυτό των χριστιανών, των Εβραίων κτλ.

αλλιώς, επίρ. το ίδιο χάλια.

αλλοδαπός, ουσ. Πολίτης της Αμερικής υπό δοκιμή.

άμαχος, ουσ. Ο νεκρός κουακέρος.

αμέλεια, ουσ. Δώρο του Θεού στους οφειλέτες ως απο-

ζημίωση για την ένδεια της συνείδησής τους.

αμερόληπτος, επίθ. Ο ανίκανος να διαβλέψει οποιαδή-

ποτε προοπτική προσωπικού οφέλους από τη σύμπλευ-

ση με μία από τις δύο πλευρές μιας διαμάχης ή από την

υιοθέτηση μίας από τις δύο αντικρουόμενες απόψεις.


αμετανοησία, ουσ. Μέση κατάσταση του νου στο με-

ταίχμιο μεταξύ αμαρτίας και τιμωρίας.

αμνηστία, ουσ. Η μεγαλοψυχία της πολιτείας απέναντι

σε παραβάτες των οποίων η τιμωρία θα είχε υπερβολι-

κά υψηλό κόστος ή τίμημα.

αμφιδέξιος, επίθ. Ικανός να ξαφρίσει με την ίδια επιδε-

ξιότητα μια δεξιά ή μια αριστερή τσέπη.

αναγνωρίζω, ρ. μετ. Καθομολογώ. Η αναγνώριση των

ατελειών των άλλων συνιστά το ευγενέστερο καθήκον

που επιτάσσει η αγάπη μας για την αλήθεια.

αναγνωρισμένος, μτχ. Βαθμός διάκρισης μεταξύ του

«διαβόητου» και του «περιβόητου» – λίγο πιο υποφερ-

τός από τον μεν και λίγο πιο ανυπόφορος από τον δε.

Ορισμένες φορές απονέμεται από χέρι εχθρικό και

απερίσκεπτο.

αναγνώσματα, ουσ. πληθ. το σύνολο των έργων που διαβάζει κανείς. Στη χώρα μας αυτό συνίσταται, κατά

κανόνα, από ρομάντζα, διηγήματα γραμμένα σε «ιδιό-λεκτο» και χιουμοριστικά κείμενα γραμμένα σε αργκό.

Διαβάστε τη συνέχεια στο βιβλίο.

τΟ ΑλφΑΒΗτΑΡΙ τΟΥ ΔΙΑΒΟλΟΥ

τα πρώτα λήμματα του Αλφαβητάριου του Διαβόλου γράφτηκαν στο πλαίσιο εβδομαδιαίας σατιρικής στήλης στην εφημερίδα San Francisco News Letter. Ο Άμπροουζ Μπιρς ήταν ο υπεύθυνος της στήλης από τον Δεκέμβριο του 1868. Υπέγραφε ως «τελάλης» σατιρίζοντας κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς. Μια πρώτη συλλογή των λημμάτων του εκδόθηκε το 1906 με τον τίτλο The cynic’s word book. Η επίδρασή του γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη στη διάρκεια του 20ού αιώνα και προετοίμασε το έδαφος για ένα νέο είδος καλλιτεχνικής έκφρασης που έλαβε διάφορες μορφές: από τις πνευματώδεις γελοιογραφίες του New Yorker έως τις ανεπανάληπτες ατάκες του κωμικού γκράουτσο Μαρξ.

εξικό, ουσ.

Κακόβουλη

φιλολογική επινόηση

που έχει σαν στόχο

να εμποδίσει την

ανάπτυξη της γλώσσας

και να την καταστήσει

σκληρή και ανελαστική.

το παρόν λεξικό,

ωστόσο, είναι ένα

καθ’ όλα χρήσιμο έργο.

ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180200942-0787272.pdf · 2017. 7. 31. ·...

Documents

Transcript of ΑΜΠΡΟΟΥΖ ΜΠΙΡΣmedia.public.gr/Books-PDF/9786180200942-0787272.pdf · 2017. 7. 31. ·...