1. ΕΙΑΓΩΓΗ Η παρούσα Ερευνητική Έκθεση αποτελεί τη σύνθεση των εργασιών των μαθητών της Γ΄

Σάξης του 2ου Γυμνασίου Υιλιππιάδας στο πλαίσιο του μαθήματος της Ερευνητικής

Εργασίας (Project) κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2015-2016.

Γνωρίζουμε ότι το συγκεκριμένο

θέμα αποτελεί τεράστιο και

ανεξάντλητο τμήμα της

νεοελληνικής μας ιστορίας. Με

την παρούσα εργασία

επιχειρήσαμε μόνο μια

προσέγγιση και παράλληλα την

ευαισθητοποίηση των μαθητών

μας στο «φλέγον» ζήτημα των

«επιθέσεων» τις οποίες κατά

καιρούς δέχεται ο ελληνισμός και

στην προσπάθεια που αυτός ο

λαός καταβάλλει για να

διαφυλάξει την εθνική του

ταυτότητα στηριζόμενος στη

γνώση της ιστορίας του και στη

διατήρηση των παραδόσεών του.

Ο Πόντος δεν αποτελεί γεωγραφική ενότητα χωρισμένη από την υπόλοιπη μικρασιατική

ενδοχώρα. Και στη συνείδηση των ξένων ταξιδιωτών (με ελάχιστες εξαιρέσεις) ήταν

καθιερωμένος ως τμήμα της Μικράς Ασίας. Η συνήθεια που επικράτησε ανάμεσα σε

ορισμένους, Έλληνες κυρίως, συγγραφείς να μνημονεύουν τον Πόντο χωριστά από τη Μικρά

Ασία, υπαγορεύθηκε από τη διαπίστωση διαφόρων στην ιστορική και πολιτισμική εξέλιξη της

περιοχής σε σχέση με τον υπόλοιπο μικρασιατικό χώρο. Η διαπίστωση αυτή θα μπορούσε να

αφορά εξίσου και την Καππαδοκία, σε σχέση με την Ιωνία και τη δυτική γενικά μικρασιατική

παράλια ζώνη.

2. Ο ΠΟΝΣΟ - ΓΕΩΓΡΑΥΙΑ

3. ΙΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΠΟΝΣΟΤ

Άλλες πόλεις που ίδρυσαν οι Μιλήσιοι στα δυτικά παράλια του Εύξεινου Πόντου είναι, η Ίστρος ή

Ιστορία, η Απολλωνία, η Οδησσός όπως ήδη αναφέρθηκε από άλλη πηγή, οι Κρουνοί κ.ά. Η αρχική

ονομασία ήταν «Άξενος» (αφιλόξενος) Πόντος. Γρήγορα όμως έγινε «Εύξεινος» Πόντος, δηλαδή

φιλόξενος, από τους Έλληνες που αποίκησαν εκεί. Οι λόγοι που ώθησαν τους πρώτους αποικιστές

προς τον Πόντο ήταν καθαρά οικονομικοί. Από την περιοχή αυτή έφερναν στην Ελλάδα σίδηρο,

χαλκό, αλάτι, λινάρι, ξυλεία, σιτηρά, μαλλί, κερί, μέλι και το πιο πολύτιμο μέταλλο, το χρυσάφι. Σο

εμπόριο ήταν επίσης μια από τις δραστηριότητες των Ελλήνων στην περιοχή αυτή λόγω της

γεωγραφικής της θέσης.

Η περιοχή του Πόντου αποικήθηκε

κατά την περίοδο του Β΄ ελληνικού

αποικισμού (8ο – 6ο αι. π.χ.) με

σημαντικότερες αποικίες την Άβυδο, την

Οδησσό, τη Φαλκηδόνα και το Βυζάντιο

(αποικία των Μεγαρέων) . Οι Μιλήσιοι

αποίκησαν επίσης αρκετές περιοχές του

Πόντου όπως η ινώπη, η Αμισός και η

Σραπεζούντα στα μέσα του 8ου αιώνα π.χ.

Σα αρχαιολογικά ευρήματα όμως μαρτυρούν

ελληνικές εγκαταστάσεις κατά εκατό έως

εκατόν πενήντα χρόνια νωρίτερα στην

περιοχή του Πόντου.

Κατά την περίοδο των Ελληνιστικών

(μεταλεξανδρινών) χρόνων ιδρύθηκε

στην περιοχή του Πόντου ένα βασίλειο με

καθαρά ελληνικές επιρροές, γνωστό ως

ελληνιστικό βασίλειο του Πόντου (302/301-

64/63 π.Φ.). Δημιουργός του κράτους

υπήρξε ο πρώην σατράπης της Κίου,

Μιθριδάτης, ο οποίος έκανε πρωτεύουσά του

την Αμάσεια. Αρχικά το κράτος αυτό

περιελάμβανε την Καππαδοκία (Μεγάλη

Καππαδοκία και Καππαδοκία του Πόντου), αλλά αργότερα επεκτάθηκε και στις

ελληνικές πόλεις των ακτών του Εύξεινου Πόντου. Οι ανεπτυγμένες ελληνικές πόλεις

παρέμειναν εμπορικά κέντρα, ενώ η καλλιέργεια της γης αποτελούσε την κύρια απασχόληση

των κατοίκων, ιδιαίτερα στις κοιλάδες και τα δέλτα των ποταμών. Μεγάλη υπήρξε επίσης

και η εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων αργύρου, σιδήρου, χαλκού. Περί το 2ο

αι. π.Φ. το Κράτος του Πόντου εγκαινίασε επιθετική πολιτική με την κατάληψη της

ινώπης από το Υαρνάκη Α’ (βασ. 185-169 π.Φ.), καθώς και των Ποντικών Ορέων

και της παραλιακής ζώνης του Ευξείνου (Κερασούντα, Κύτωρο, Αρμήνη κ.α.).

Αφού στο βασίλειο συμπεριλήφθηκε και η Σραπεζούντα, επί Υαρνάκη Α’ και των διαδόχων του

ευνοήθηκαν οι οικονομικές συμφωνίες με τη χερσόνησο της Κριμαίας, καθώς και οι πολιτικοί και

οικονομικοί δεσμοί με τη Δήλο και την Αθήνα. Κατά την εποχή της βασιλείας του Μιθριδάτη Ε’

του Ευεργέτη (περίπου 150-120 π.Φ.) δημιουργήθηκε μισθοφορικός στρατός σύμφωνα με τα

ελληνικά πρότυπα. Σο βασίλειο του Πόντου έφτασε στο υψηλότερο σημείο της ακμής του επί

Μιθριδάτη Σ’ Ευπάτορα (120-63 π.Φ.) ο οποίος επιχειρώντας να πραγματοποιήσει τη

φιλοδοξία του για την ίδρυση εξελληνισμένου ασιατικού κράτους, ήλθε αντιμέτωπος με την

πανίσχυρη τότε ρωμαϊκή αυτοκρατορία και πραγματοποίησε εναντίον της τέσσερις (04)

πολέμους, που είναι γνωστοί ως μιθριδατικοί πόλεμοι.

Κατά τον α’ μιθριδατικό πόλεμο (89-84 π.Φ.) ο Μιθριδάτης, έχοντας ως

σύμμαχο το βασιλιά της Αρμενίας, Σιγράνη, εξόντωσε 80.000, περίπου,

Ρωμαίους που βρίσκονταν στη Μικρά Ασία («Εφέσιος Εσπερινός», 88 π.Φ.),

πήρε με το μέρος του την Αθήνα, τη Βοιωτία και τη Λακεδαίμονα, κατέλαβε τη

Δήλο και ανάγκασε τον επικεφαλής των ρωμαϊκών δυνάμεων, Λεύκιο

Κορνήλιο ύλλα, να υπογράψει τη συνθήκη της Δαρδάνου. Κατά το β’

πόλεμο (83-81) ο Μιθριδάτης κατέλαβε τμήμα της Καππαδοκίας.

Οι γ’ και δ’ πόλεμοι απέβησαν μοιραίοι για τον Πόντιο βασιλιά γιατί, αφού

υπέστη αρχικά ήττες από το Ρωμαίο ύπατο, Μάριο Αυρήλιο Κόττα, στη

Φαλκηδόνα, δέχτηκε το τελικό χτύπημα από τον Γαίο Πομπήιο

(64 π.Φ.) που κατέλαβε τη ινώπη και τελευταία την Σραπεζούντα

(63 π.Φ.). Μιθριδάτης ΣΤ', ο Βασιλιάς του Πόντου (προτομή που βρίσκεται στο Λούβρο).

τη ρωμαϊκή-βυζαντινή περίοδο ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος αποφασίζει να

μεταφέρει την πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους (324/330 μ.Φ.) από τη Δύση στην Ανατολή

(στην αποικία που ίδρυσαν οι Μεγαρείς , το Βυζάντιο). Σο Βυζαντινό κράτος που συνεχίζει την

πορεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην ανατολή, χαρακτηρίζεται από δύο στοιχεία και

στηρίζεται σε αυτά, τον ελληνισμό (ελληνική γλώσσα, που είναι το συνεκτικό στοιχείο της

πλειονότητας του πληθυσμού στην περιοχή) και το χριστιανισμό που έχει ήδη διαδοθεί ως νέα

θρησκεία στο ανατολικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (βυζαντινό). Σα ελληνικά στοιχεία

που φέρει ο ρωμαϊκός-βυζαντινός πολιτισμός συνδέονται με τον ελληνικό πολιτισμό που έχει ήδη

τη δική του μακραίωνη πορεία στην περιοχή αυτή. Επί χίλια περίπου χρόνια μέχρι την άλωση

της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς τούρκους και την εξάπλωσή τους στα Βαλκάνια,

ο ελληνισμός του Πόντου γνωρίζει ανάπτυξη οικονομική και πολιτισμική.

Ο Ιουστινιανός χωρίζοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε

Θέματα (διοικητικές επαρχίες), δημιουργεί και το Θέμα της

Φαλδίας, με πρωτεύουσα την Σραπεζούντα. Έτσι ο Πόντος

γίνεται η ασπίδα του Βυζαντίου από τις βαρβαρικές

επιδρομές των Περσών, των Αράβων και αργότερα των

Σούρκων. Εκεί έδρασαν οι Ακρίτες, δημιουργώντας τους

θρύλους της λαϊκής παράδοσης του Πόντου, με κορωνίδα

όλων το λόγιο έπος του "Βασίλειου Διγενή Ακρίτα", που

αποτελεί το νεότερο έπος του ελληνισμού, το πρώτο

χειρόγραφο του οποίου ανακαλύφθηκε το 1873 στο

μοναστήρι της Παναγίας ουμελά.

Επί 2000 χρόνια οι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν αναλλοίωτη την ορθόδοξη χριστιανική

πίστη. Έχτισαν δεκάδες μονές που διατηρούν επί χρόνια, όπως είναι η Ιερά μονή της Παναγίας

ουμελά που βρίσκεται στο όρος Μελάς από όπου έλαβε το όνομά της. Επίσης διατήρησαν την

ελληνική γλώσσα στη μορφή της ποντιακής διαλέκτου η οποία διατηρεί τα στοιχεία της αρχαίας

ελληνικής (ιωνικής). Σο εμπόριο και τα γράμματα είναι οι δραστηριότητες που ανέπτυξαν οι

κάτοικοι των περιοχών του Πόντου. Κάτω από δύσκολες συνθήκες ίδρυσαν σχολεία (1682-

Υροντιστήριο Σραπεζούντας) και δίδαξαν τα γράμματα στα παιδιά τους. Πολλοί Έλληνες του

Πόντου ήταν δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί και γενικά επιστήμονες.

Παναγία ουμελά - Σραπεζούντα

Η ιστορία των Ποντίων όμως έχει το δικό της τραγικό κομμάτι. Σο μεγαλύτερο πλήγμα για τη

μακραίωνη ιστορία του ελληνισμού στην περιοχή ήταν η γενοκτονία. Τπήρξαν περισσότεροι από

353.000 νεκροί (1916-1923). Με τον όρο γενοκτονία εννοούμε την ολική ή την μερική μεθοδική

εξολόθρευση μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Ο γενοκτόνος δεν εξοντώνει μια

ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι. την περίπτωση των Ποντίων επειδή ήταν

Έλληνες και χριστιανοί. Σο γενοκτονικό σχέδιο των Νεότουρκων απέβλεπε στην πρώτη φάση

στον αφανισμό όλων των χριστιανικών εθνοτήτων και στη δεύτερη στην τουρκοποίηση των

Μουσουλμανικών εθνοτήτων.

Σα αρχεία του Τπουργείου Εξωτερικών της Ευρώπης και της Αμερικής, καθώς

επίσης και οι εκθέσεις διεθνών οργανισμών πιστοποιούν το μέγεθος και το είδος

του διωγμού που υπέστησαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Με τη σύμβαση της ανταλλαγής των

πληθυσμών η οποία υπογράφεται στην αρχή

του έτους 1923 (ακολουθεί μερικούς μήνες

μετά η υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης)

οι Έλληνες του Πόντου μαζί με τους

υπόλοιπους Έλληνες της Μικράς Ασίας

εγκαταλείπουν την πατρίδα και όλα τα

υπάρχοντά τους και φτάνουν ως πρόσφυγες

στην Ελλάδα.

Η παρουσία των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας στον ελλαδικό χώρο αυτή την

περίοδο είναι γεγονός ότι δημιούργησε προβλήματα οικονομικά στο ήδη καταπονημένο από τους

πολέμους κράτος και ανέδειξε τις αδυναμίες του στον οργανωτικό τομέα. μως το νέο ανθρώπινο

δυναμικό που έφτασε την Ελλάδα, έδωσε πνοή στην ελληνική κοινωνία, ώθηση στην οικονομία,

μπόλιασε την κοινωνία με νέες ιδέες και δραστηριότητες άγνωστες μέχρι τότε. τον πνευματικό

τομέα επίσης σημειώθηκε σπουδαία πρόοδος. υγκεκριμένα στη λογοτεχνία, η γενιά του 30

άντλησε θεματικά ερεθίσματα από τη ζωή και τα έθιμα των προσφύγων, ενώ τα εξαιρετικά

ακριτικά και ιστορικά τραγούδια του Πόντου, τα θρησκευτικά τραγούδια της Καππαδοκίας τα

ρεμπέτικα της Ιωνίας πλούτισαν και ανανέωσαν με το βυζαντινό τόνο και το χρώμα τους την

ελλαδική μουσική. Οι πολεμικοί ποντιακοί χοροί, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, τα προσφυγικά

σωματεία, τα βιβλία, οι εφημερίδες και τα περιοδικά τους, αποτελούν μέχρι σήμερα σημαντικό

τμήμα της πολιτισμικής κληρονομιάς του παρευξείνιου ελληνισμού. Με ανάλογο τρόπο

διαφυλάχθηκε από τους πρόσφυγες η ελληνοχριστιανική παράδοση τόσο στην Ελλάδα όσο

και στο εξωτερικό.

Πρόσφυγες του 1922 στην περιοχή Θησείο στην Αθήνα

Πρόσφυγες του 1922 στα σκαλιά

της σημερινής Βουλής

Η Βουλή των Ελλήνων

αναγνώρισε την Γενοκτονία

το 1994 και ψήφισε την

ανακήρυξη της 19ης Μαΐου

ως «Ημέρα μνήμης για την

Γενοκτονία των Ελλήνων

στον Μικρασιατικό Πόντο»,

ημέρα που ο Μουσταφά

Κεμάλ αποβιβάσθηκε στην

αμψούντα.

Σην πατρίδαμ’ έχασα,

άκλαψα και πόνεσα.

Λύουμαι κι αρόθυμο, όι όι

ν’ ανασπάλω κι επορώ.

Μίαν κι άλλο `σην ζωή μ’

σο πεγάδι μ’ σην αυλή μ’ .

Νέροπον ας έπινα, όι όι

και τ’ ομμάτα μ’ έπλυνα.

Σά ταφία μ’ έχασα

ντ’ έθαψα κι ενέσπαλα.

Σ’ εμετέρτς αναστορώ, όι όι

και `ς σο ψυόπο μ’ κουβαλώ.

Εκκλησίας έρημα,

μοναστήρα ακάντηλα,

πόρτας και παράθυρα, όι όι

4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μετά την εξάπλωση των Οθωμανών στα Βαλκάνια και την υποδούλωση του ελληνισμού στην

οθωμανική αυτοκρατορία ο σουλτάνος παραχωρεί ειδικά προνόμια γνωστά στην ιστορία με τους

νομικούς όρους «Φάτι ερίφ» (1839) και «Φάτι Φουμαγιούν» (1856). Η θεωρητική ισονομία και η

θρησκευτική ελευθερία μαζί με την ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας οδήγησαν στη

δημογραφική αύξηση του ποντιακού πληθυσμού, στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και

στην ανάπτυξη της νεοελληνικής συνείδησης. Ο ποντιακός ελληνισμός εγκατέλειψε τα

κρησφύγετά του και κατέβηκε στις παραλιακές περιοχές, όπου έκτισε καινούρια χωριά,

εκκλησίες και σχολεία. ε σύντομο χρονικό διάστημα πήρε ξανά στα χέρια του το εμπόριο

ολόκληρου του Εύξεινου Πόντου και της ενδοχώρας, ενώ η Σραπεζούντα ξαναβρήκε τις παλιές

της δόξες. Σο μέλλον της περιοχής προβλεπόταν ευοίωνο, χάρη στην εύφορη χώρα με την

πλούσια βλάστηση, τις απέραντες δασικές εκτάσεις με έλατα, πλατάνια, πεύκα και άλλα δέντρα

που κάλυπταν τις περιοχές της ινώπης, της Σρίπολης, της Κερασούντας, της Σραπεζούντας και

των ούρμενων. την Κερασούντα είχαν ιδρυθεί εργοστάσια ατμοπρίονων για την παραγωγή

ξυλείας από έλατα. Μεγάλη σπουδαιότητα επίσης είχε η λεπτοκαρυά που εξαγόταν στο

Αμβούργο, την Σεργέστη, τη Ν.Τόρκη και τη Ρωσία.

Η γεωργική οικονομία στηριζόταν κυρίως στο σιτάρι, το καλαμπόκι, το κριθάρι, τα όσπρια,

τα πορτοκάλια, τα γεώμηλα και τα εξαίρετα καπνά, ιδιαίτερα των περιοχών της Αμισού και της

Μπάφρας. Σα τυροκομικά προϊόντα του Πόντου ήταν και είναι επίσης δημοφιλή στις αγορές της

Κωνσταντινούπολης και των άλλων μεγαλουπόλεων. Προς το βορά η οροσειρά Παρυάδρου,

πλούσια σε μεταλλευτικά κοιτάσματα, έδωσε τη δυνατότητα δημιουργίας μεταλλείων αργύρου,

χαλκού και μολύβδου στις περιφέρειες της Σρίπολης και της Αργυρούπολης. Εξίσου

ανεπτυγμένη ήταν η βιοτεχνία στο χώρο της χρυσοχοΐας, της σιδηρουργίας, και της

χαλκουργίας, καθώς επίσης και η βιομηχανία της ναυπηγικής. Η Σραπεζούντα μέχρι το 1869 έλεγχε το 40% του εμπορίου της Περσίας και το διαμετακομιστικό εμπόριο απέφερε κέρδος

περίπου 200.000.000 φράγκα το χρόνο.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις διέθεταν εμπορικά υποκαταστήματα και πρακτορεία μεταφορών στη

Ρωσία, την Περσία, την Αγγλία, την Κωνσταντινούπολη, τη Μασσαλία και σε άλλες μεγάλες

πόλεις της Ευρώπης. Σέσσερις μεγάλοι ελληνικοί τραπεζικοί και εμπορικοί οίκοι της

Σραπεζούντας έλεγχαν μαζί με το υποκατάστημα της Σράπεζας Αθηνών σχεδόν όλη την

οικονομία του ανατολικού Πόντου. Η οικονομική άνθηση του ελληνισμού στην

ευρύτερη περιοχή του

Εύξεινου Πόντου είχε ως αποτέλεσμα την

πνευματική και καλλιτεχνική αναγέννηση.

Οι εκπρόσωποι του επιχειρηματικού

κόσμου προσέφεραν γενναιόδωρα ένα

σεβαστό ποσό από τα κέρδη τους υπέρ των

θρησκευτικών, εκπαιδευτικών και

φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και αξιόλογοι

επιστήμονες στέλνονταν για εξειδίκευση

σε διάφορα Πανεπιστήμια της Ευρώπης,

για να μεταφέρουν στην πατρίδα τους τις

νέες επιστημονικές μεθόδους διδασκαλίας.

5. Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΟΝ ΠΟΝΣΟ Κατά τους μέσους χρόνους, μετά υποδούλωση του Πόντου στους Οθωμανούς τούρκους (1461) η παιδεία

εξέπεσε. Οι κατακτητές δεν επιτρέπουν την ίδρυση σχολείων και τα οποιαδήποτε υπάρχοντα έπαψαν

πλέον να λειτουργούν, επίσης περιόρισαν την άσκηση λατρείας σε υποτυπώδεις εκδηλώσεις, αποσύνθεσαν

και εξαφάνισαν κάθε μορφή παιδείας απαγόρευαν ακόμη και τη χρήση της μητρικής γλώσσας σε μερικές

περιοχές του Πόντου. Ο Ελληνισμός του Πόντου προσπάθησε όλα αυτά τα χρόνια να βρει τους

προσαρμοστικούς μηχανισμούς και την εθνική του συνοχή να διατηρήσει τα γράμματα, στοιχειωδώς να τα

καλλιεργήσει. Έργα γράφτηκαν ή αντιγράφτηκαν στους κώδικες στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών,

πολλοί από τους οποίους παρ’ όλες τις λεηλασίες και τις διαρπαγές διασώθηκαν μέχρι τους νεότερους

χρόνους. Από το 1650 και ύστερα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αρχίζει να εμφανίζεται κάπως

προγραμματισμένη και οργανωμένη η παιδεία. Σο 1682 ο Πόντιος δάσκαλος του γένους εβαστός

Κυμινήτης ιδρύει στην Σραπεζούντα το σχολείο που θα μένει ονομαστό με το όνομα «Υροντιστήριο», ενώ

στην Αργυρούπολη της επαρχίας Φαλδίας του Πόντου ιδρύεται το 1722 και εκεί οργανωμένο σχολείο. Η

εκατονταετία 1821-1922 σημαδεύεται από κρίσιμα και αποφασιστικά για τον Ελληνισμό πολιτικά,

πολεμικά και άλλα γεγονότα και ιδιαίτερα εκείνα που έχουν σχέση με τον υπόδουλο Ελληνισμό, τα οποία

επηρεάζουν εν γένει τη ζωή και τη δράση των Ελλήνων του Πόντου. Από τις αρχές του 19ου αιώνα και ως

το 1860 περίπου υπάρχουν λίγα σχολεία στα αστικά κυρίως κέντρα και στα μοναστήρια της ουμελά, του

Βαζελώνα, του Περιστερεώτα, του Φουτουρά, του Άγιου Γεωργίου κ.α. την Σραπεζούντα ειδικότερα το

« Υροντιστήριο» ανασυντάσσεται το 1817 από τον άββα Σριανταφυλλίδη. Κάποια σχολεία

λειτουργούσαν και σε μερικές άλλες πόλειςκαι κωμοπόλεις του Πόντου, όπως στην Κερασούντα, στη

ινώπη, στην Αμισό, στα Κοτύωρα, στα ούρμενα κλπ. Μερικά από τα στοιχειώδη αυτά σχολεία είχαν

εξελιχθεί και σε « Ελληνικά σχολεία».

Σομή στην πρόοδο της παιδείας και στην εν γένει οικονομική και κοινωνική ζωή των Ελλήνων

δημιουργεί το «Φάτι Φουμαγιούν» (σουλτανικό διάταγμα 1856-έχει ήδη αναφερθεί) με το οποίο οι

Σούρκοι αναγκάζονται να παραχωρήσουν σε όλους τους υπηκόους της οθωμανικής

αυτοκρατορίας ισονομία, ισοπολιτεία και ανεξιθρησκία όπως έχει ήδη αναφερθεί.

Μετά το Φάτι Φουμαγιούν εκδίδονται οι εθνικοί κανονισμοί από το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινουπόλεως . Με τους κανονισμούς αυτούς καθιερώνεται πλέον το σύστημα

διακυβέρνησης των Εκκλησιαστικών και εθνικών πραγμάτων των υπόδουλων Ελλήνων

σύμφωνα με το νέο πνεύμα που έφεραν οι εθνικοί Κανονισμοί, ενώ οι Έλληνες του Πόντου

σημειώνουν εκπληκτική πρόοδο σε όλους τους τομείς της οικονομικής, της κοινωνικής ζωής και

της εκπαίδευσης ιδιαίτερα. Λίγο μετά, το 1862 στην περιοχή του Πόντου λειτουργούσαν

περισσότερα από 100 σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης και περίπου 15 Ελληνικά σχολεία.

τα χρόνια που ακλουθούν η εκπαίδευση παρουσιάζει αλματώδη ανάπτυξη. Ανεγείρονται

παντού σχολεία σε πόλεις και χωριά δημιουργούνται βαθμίδες εκπαίδευσης. Σα περισσότερα

σχολεία λειτουργούν με βάση κανονισμούς. Σα σχολικά βιβλία, η διδακτέα ύλη και οι μέθοδοι

διδασκαλίας και τα προγράμματα των μαθημάτων αντιστοιχούσαν με αυτά που ίσχυαν στο

ελεύθερο Ελληνικό κράτος. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που απόφοιτοι αναγνωρισμένων

Διδασκαλείων προσλαμβάνονται ως δάσκαλοι σε καλά οργανωμένα σχολεία. Μετά την ίδρυση

του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1837 πολλοί Πόντιοι συρρέουν σε αυτό και μετά την αποφοίτηση

τους φεύγουν για να προσφέρουν τα φώτα στην γενέτειρά τους. Οι διευθυντές των γυμνασίων

και των σχολαρχείων έχουν μεγάλη μόρφωση και κατάρτιση ακόμη και με σπουδές στο

εξωτερικό ή διδακτορικά διπλώματα.

Γύρω στα 1890 στον Πόντο υπάρχουν περίπου 500 σχολεία στα οποία φοιτούν 20.500 μαθητές

και μαθήτριες. Κατά την περίοδο αυτή και συγκεκριμένα το 1882 το «Υροντιστήριο»

Σραπεζούντας εξελίχθηκε σε τέλειο γυμνάσιο αναγνωρισμένο από το Ελληνικό κράτος. την

πρώτη 15ετία του 20ου αιώνα η πρόοδος της παιδείας στον Πόντο φτάνει στο απόγειό της. Από

κανένα χωριό, έστω και 10 οικογενειών, δε λείπει σχολείο. Παράλληλα ιδρύονται σωματεία

φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, βιβλιοθήκες δίνονται διαλέξεις και ανεβαίνουν θεατρικά έργα.

Δημιουργούνται θεατρικές ομάδες και δίνονται συναυλίες.

Ο ρόλος της Εκκλησίας: Μετά τη δημοσίευση των Εθνικών Κανονισμών του Πατριαρχείου

(1862) κοντά στην Εκκλησία προστέθηκε και η δημογεροντία η οποία, μεταξύ των άλλων, είχε

και την φροντίδα λειτουργιάς των σχολείων τελευταίο πάντως λόγο, όπως και αλλού τονίσαμε,

τον είχε η Εκκλησία με επικεφαλής το μητροπολίτη κάθε επαρχίας. τον Πόντο πάντως οι

μητροπολίτες των έξι (06) εκκλησιαστικών επαρχιών συνέβαλαν τα μάλα στην ανάπτυξη των

σχολείων.

Από την εποχή των Νεότουρκων (1908) άρχισε να παραβιάζεται το προνομιακό καθεστώς των

σχολείων. Οι Νεότουρκοι επεδίωξαν να υπαγάγουν τα σχολεία των Ελλήνων στο υπουργείο

Παιδείας, το οποίο θα τα διοικούσε με κυβερνητικές επιτροπές με δικαίωμα να συντάσσουν τα

προγράμματα των μαθητών, να καθορίζουν τα διδακτικά βιβλία, να διορίζουν τους δάσκαλους

και να επιβάλουν στα σχολεία της μέσης εκπαίδευσης ως αποκλειστική γλώσσα διδασκαλίας την

τουρκική. Η λειτουργία των σχολείων κατάντησε προβληματική. Σο διδακτικό προσωπικό για

να αποφύγει τη στράτευση και τις διώξεις εγκαταλείπει το σχολειό. Οι μαθητές διακόπτουν τη

φοίτηση στα σχολεία και τα σχολικά κτίρια επιτάσσονται για στρατιωτικούς λογούς. Με μια

λέξη η εκπαίδευση αποσυντίθεται.

Σο δράμα των Ελλήνων

του Πόντου και στον

τομέα της εκπαίδευσης

κορυφώνεται μετά το

κίνημα του Κεμάλ, το

1919, αφού ο μίσος

πληθυσμός του

Πόντου εξοντώνεται. Η

ελληνική εκπαίδευση

στον Πόντο που

αναγεννήθηκε μετά τα

1856 και σημείωσε

εκπληκτική πρόοδο διακόπηκε οριστικά το 1922 μαζί με τον

ξεριζωμό των Ελλήνων Ποντίων από τις προαιώνιες εστίες τους.

6. ΠΟΛΙΣΙΜΟ Ήθη και έθιμα Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν από

τον Πόντο. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και

σήμερα. Φαρακτηριστικό έθιμο της ποντιακής κοινωνίας είναι τα κάλαντα. Σα ποντιακά κάλαντα

συνοδεύονταν από την πατροπαράδοτη ποντιακή λύρα και τα έψελναν μικροί και μεγάλοι,

χωρισμένοι σε μικρές ομάδες. Επισκέπτονταν όλα τα σπίτια του χωριού, την παραμονή ή

ανήμερα της γιορτής, κυρίως μετά τη δύση του ήλιου. Καθώς όμως τα περισσότερα χωριά του

Πόντου βρίσκονταν σε ορεινές περιοχές και τα κάλαντα ψέλνονταν κατά τη χειμερινή περίοδο,

οι μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες ανάγκαζαν μικρούς και μεγάλους να ψέλνουν τα

κάλαντα και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι "καλαντάδες" (ραψωδοί) εκτός από τη συνοδεία της

λύρας, φρόντιζαν να φέρνουν μαζί τους και ένα στολισμένο καράβι, φτιαγμένο από χαρτόνι και

λεπτό σανίδι για να εντυπωσιάσουν τους νοικοκυραίους. υνήθως φώτιζαν τα καραβάκια

τους με κεριά, ενώ κάθε ομάδα προσπαθούσε να φτιάξει το πιο όμορφο και φανταχτερά

στολισμένο, εν είδη συναγωνισμού. Σα Ποντιακά Κάλαντα των Φριστουγέννων, που είναι και τα

πιο διαδεδομένα, περιέχουν όλη τη ζωή του Θεανθρώπου, από τη στιγμή της Γέννησής του, μέχρι

τη στιγμή της ύλληψής του, χωρίς όμως να προχωρούν και στη θανάτωσή του, γεγονός που θα

ερχόταν σε αντίθεση με το χαρμόσυνο γεγονός των Φριστουγέννων.

Φριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον

χα, καλή ώρα, καλή σου μέρα.

Φα, καλόν παιδίν οψέ `γεννέθεν.

Οψέ `γεννέθεν, ουράνοστάθεν.

Σον εγέννεσεν η Παναΐαν

τον ανέστησεν Αγιά Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάριν

Εκατήβεν σο σταυροδρόμιν

ταυροδρόμιν και μυροδρόμιν

Αρπαξάν ατόν οι χιλ΄ Εβραίοι

χιλ’ Εβραίοι και μύρ’ Εβραίοι

χίλ’ Εβραίοι και μύρ’ Εβραίοι.

Ασ’ σα κρέντικα και ασ’ σην καρδίαν

γαίμαν έσταξεν, χολήν κι εφάνθεν.

Ούμπαν εσταξεν εμυροστάθεν

Εμυρίστεν ατ’ ο κόσμον όλεν

για μυρίστ’ ατό και εσύ αφέντα

ση αφέντα, καλέ μ’ αφέντα.

Δέβα σο ταρέζ κι έλα σην πόρταν

δώσ’ μας ουβας και λεπτοκάρια

Έβγαλ την κεσες και δος παραδας.

Φριστός γεννέθεν

Μουσική την ενότητα αυτή αναφέρονται κάποια σημαντικά μουσικά όργανα που

χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ποντιακή μουσική:

Ο Ζουρνάς (Ο Οξύαυλος) Κατασκευάζεται από διάφορα ξύλα χωρίζεται σε δυο τμήματα το ένα, το

επιστόμιο με διπλό γλωσσίδι, γνωστό στην ποντιακή ως «ο πετεινός», μικρό

στο μέγεθος τοποθετείται στο επάνω μέρος του οργάνου στο δεύτερο τμήμα

που είναι και μεγαλύτερο σε μήκος και η απόληξή του είναι χονδροειδής εκεί

όπου είναι ανοιγμένες οι καθορισμένες τρύπες (7 επάνω Ι κάτω).

Σο «αγγείον» ή τουλούμ ή άσκαυλος Κατασκευάζεται από δέρμα προβάτου και κατσικιού

κατάλληλα επεξεργασμένο. Πρόκειται για πέτσινο

αεροθάλαμο με δυο τρύπες. τη μια τοποθετείται ένα

καλάμι με τέτοιο τρόπο, ώστε ο οργανοπαίκτης από αυτό να

το γεμίζει με αέρα, αλλά και να εμποδίζεται η εξαγωγή του.

την άλλη τρύπα τοποθετείται δίδυμος αυλός με

καθορισμένες τρύπες.

Η Λύρα «κεμεντζές» Η πρώτη λύρα εμφανίζεται στην ελληνική μυθολογία στο μύθο του θεού Ερμή, όταν ήταν ακόμη

παιδί ο Ερμής είχε κλέψει ένα κοπάδι αγελάδες, οι οποίες ανήκαν στο θεό Απόλλωνα. το δρόμο

είχε πεινάσει ο μικρός Ερμής και σκότωσε μια χελώνα. Σο καβούκι της το έκανε λύρα. ταν ο

Απόλλων κατάλαβε ποιος ήταν ο μικρός κλέφτης πήγε στη μητέρα του τη «Μαία» και ζήτησε

πίσω το κοπάδι του. Ο Ερμής για να καταλαγιάσει την οργή του Απόλλωνα εκτός από τα ζώα

έδωσε και τη λύρα του. Με αυτήν ο Απόλλων έγινε περίφημος μουσικός και προστάτης θεός

όλων των μουσικών. Ο μηρος μας δίνει πληροφορία, πως από την εποχή του, ο πυρρίχιος

χορευόταν με τη συνοδεία της λύρας, αλλά και του αυλού.

Ποντιακή σημασία ημασία

1 Σο κιφάλ Η κεφαλή

2 Σα ωτία Αυτιά (ώτα)

3 Η γούλα Λαιμός

4 Η γλώσσα Γλώσσα, γραβάτα

5 Σο καπάκ Καπάκι

6 Σα ρωθώνια Ρουθούνια

7 Ο γάιδαρον Καβαλάρης, γάιδαρος

8 Σο παλικάρ Παλικάρι

9 Σο σκαφίδ κάφος

10 Σο στυλάρ τήριγμα

11 Σα κόρδας Φορδές

Ο «κεμενές» και «κεμανές» Για την κατασκευή του μουσικού αυτού οργάνου ισχύει ό,τι και στη λύρα. Μόνο που το μέγεθος

εδώ είναι μεγαλύτερο και οι χορδές περισσότερες (5-8). τον κεμανέ, εκτός από τις κανονικές

χορδές, υπάρχουν και οι βοηθητικές, που τοποθετούνται κάτω από τις κανονικές και οι οποίες

απλώς πάλλονται χωρίς να αγγίζονται ποτέ από τα δάχτυλα του οργανοπαίχτη τόσο ο κεμανές,

όσο και η λύρα παίζονται με δοξάρι, οι τρίχες του οποίου είναι παρμένες από ουρά αλόγου γι’

αυτό και διατηρούνται ζωντανές και σκληρές κατάλληλες για παραγωγή καλύτερου ήχου.

Σο «ταούλ» (τύμπανο, ταμπούρλο) Ο σκελετός του έχει σχήμα κυκλοτερές, όπου στις πλάγιες πλευρές του

τοποθετούνται τεζαρισμένα κατεργασμένα με σχοινιά, κατεργασμένα

δέρματα, συνήθως από βόδι ή γάιδαρο. Σο όργανο συνοδεύεται από τα

κρόταλα, το ένα πρέπει να είναι χοντρό για το κύριο χτύπημα που

δίνει το ρυθμό και το άλλο λεπτή βίτσα με την οποία δίνεται κατά

κάποιο τρόπο η μελωδία του σκοπού.

Ανεφορίτσα, Αρματσούκ,

Ατσαπάτ, Γέμουρα,

Γετίερε,

Γιουβαρλαντούμ,

Διπάτ, Εταιρέ,

Καλόν κορίτς

Κόνιαλι, Κότσαρι,

Λετσίνα, Μαντήλια,

Μηλίτσα, Ομάλ Καρς,

Ούτσαϊ, Πατούλα,

Πιτσάκ ή Φορός των

μαχαιριών, αμσόν,

αρί κουζ (ξανθό κορίτσι),

ερανίτσα Σας,

Tάμσαρα Σικ μονό,

Σικ τρομαχτόν,

Σίταρα, Σρυγόνα,

Φαλάι,

Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός σέρα, τον οποίο πολλοί ταυτίζουν με τον

αρχαίο πυρρίχιο και ο χορός πιτσάκ ή χορός των μαχαιριών. Ακολουθεί κατάλογος των

χαρακτηριστικότερων ποντιακών χορών:

Η ποντιακή διάλεκτος Η ποντιακή διάλεκτος αποτελεί μία από τις τέσσερις διαλέκτους της νέας ελληνικής γλώσσας και

είναι άμεση απόγονος της ιωνικής διαλέκτου της αρχαίας ελληνικής, καθώς Ίωνες από τη Μίλητο

αποίκησαν τα παράλια του Εύξεινου Πόντου ξεκινώντας από τη ινώπη και συνεχίζοντας με τα

Κοτύωρα, την Κερασούντα και την Σραπεζούντα. Η ελληνική ταυτότητα, τουλάχιστον για την

Σραπεζούντα, επιβεβαιώνεται από τη μαρτυρία του Ξενοφώντα στην «Κύρου Ανάβαση», όπου

περιγράφει την Σραπεζούντα ως «πόλιν ελληνίδα, οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω, ινωπέων

αποικία». Η περιοχή του Πόντου αποτέλεσε το βορειοανατολικό άκρο, στο οποίο ομιλήθηκε η

ελληνική γλώσσα. Και, χάρη στη γεωγραφική απόσταση του Πόντου από τη μητροπολιτική

Ελλάδα, δεν επηρεάστηκε η ποντιακή από την κοινή νεοελληνική, διασώζοντας έτσι πολλούς

τύπους της αρχαίας ελληνικής είτε ατόφιους είτε ελαφρά παραλλαγμένους. Παρατηρούμε π.χ.

πως αντίθετα με τη λατινική λέξη «τσεκούρι», που χρησιμοποιείται στη νέα ελληνική, η ποντιακή

χρησιμοποιεί τη λέξη «αξινάριν», η οποία προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «αξίνη».

Η ποντιακή κρατώντας τη λέξη «μακέλιν», αντί για τη λέξη κασμάς, που χρησιμοποιούμε σήμερα,

διατηρεί την αρχαία ελληνική λέξη «μακέλη», κι όχι τη λέξη «κασμάς» που είναι τουρκικής

προέλευσης.

Σο ίδιο συμβαίνει και με τη λέξη «ρούχο». Ενώ, δηλαδή, η ποντιακή χρησιμοποιεί τη λέξη

«λώμα», που προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «λώπη» (ένδυμα), η νεοελληνική

χρησιμοποιεί τη σλαβική λέξη «ρούχο». Σέλος, για τη λέξη «τσουκνίδα», η οποία δεν είναι σίγουρο

πώς προέκυψε ετυμολογικά στη νέα ελληνική, η ποντιακή χρησιμοποιεί τη λέξη «κνιδέα» και

«κιντέα», διατηρώντας την αρχαία ελληνική ονομασία «κνίδη».

Ανάλογες σκέψεις προκαλούν και αρκετά ρήματα που διασώθηκαν στην ποντιακή, τα οποία η

νέα ελληνική δεν τα κράτησε ή τα αντικατέστησε με άλλα. Π.χ. το ρήμα «κλωτσάω»

αντικατέστησε το αρχαίο «λακτίζω», ενώ στην ποντιακή υπάρχει ως «λαχτίζω». το ποδόσφαιρο

χρησιμοποιείται η φράση: «Ο διαιτητής σφύριξε το εναρκτήριο λάκτισμα» Σο «ριγώ», που

παρέμεινε αυτούσιο στην ποντιακή από την αρχαία, στη νέα ελληνική αντικαταστάθηκε από το

«κρυώνω». Ακόμη, το «κρούω» διατηρήθηκε ακέραιο στην ποντιακή, ενώ στη νέα ελληνική

χρησιμοποιείται κυρίως το «χτυπάω».

Η διατήρηση όλων αυτών των αρχαϊκών στοιχείων στη γλώσσα των Ποντίων διατρανώνει πως

η ελληνική συνείδηση παρέμεινε ακλόνητη κι επαυξημένη στον Πόντο, παρ’ όλες τις εχθρικές

επιθέσεις και τις προσπάθειες αφομοίωσης που δέχτηκε για πολλούς αιώνες από ξένους λαούς.

Πέρα, όμως, κι από αυτό, φανερώνει τον πλούτο και τη δύναμη που έχουν τα ιδιώματα της

ελληνικής, τα οποία, δυστυχώς, σε προηγούμενες δεκαετίες αντιμετωπίστηκαν με περιφρόνηση

και αδιαφορία, καθώς υπήρχε ο φόβος ότι οι ομιλητές τους θα αντιμετώπιζαν δυσκολίες

επικοινωνίας κι ένταξης στο κοινωνικό σύνολο.

Επιπλέον, τα ρήματα «φιλέω-ω» και «πονέω-ω» στη νέα ελληνική πήραν την κατάληξη «-άω-

ώ», ενώ στην ποντιακή διατηρήθηκε η αρχαία κατάληξη «-έω-ώ». Σο ρήμα «ικανέω-ώ» και

«ικανέομαι-ούμαι», που δεν διατηρήθηκε στη νέα ελληνική, διατηρήθηκε στην ποντιακή και είναι

το πολύ γνωστό μας «κανείται» (=φτάνει, είναι αρκετό). Σο ίδιο συμβαίνει και με την Ευκτική

Αορίστου β΄ του ρήματος «λαγχάνω», η οποία διατηρείται στην ποντιακή στο γ΄ ενικό για να

εκφράζει πιθανότητα κι ευχή (π.χ. λάχ’ επορούν κι έρχουνταν), ενώ στη νέα ελληνική δεν

διατηρήθηκε το ρήμα αυτό, παρά μόνο τα παράγωγά του, όπως: «λαχνός», «λαχείο»,

«λαχειοφόρος» κτλ.

Φαρακτηριστικά της σημεία είναι : 1. Η διατήρηση της προφοράς του ιωνικού η ως ε (νύφε αvτί νύφη, κλέφτες αντί

κλέφτης, έτον αντί ήτο, κλπ.)

2. Η διατήρηση του ιωνικού σ, αντί του τ (κοσσάρα αντί κότα, σεύτελον αντί τεύτλον

κλπ.).

3. Η διατήρηση του ω (με έκπτωση σε ο) ακόμη και στις περιπτώσεις που η κοινή

νεοελληνική το έχει μετατρέψει σε ου (ζωμίν αντί ζουμί, ρωθώνι αντί ρουθούνι,

κωδώνι αντί κουδούνι κλπ.).

4. Η διατήρηση ασυνίζητων των φωνητικών συμπλεγμάτων -ια , -ιο (καρδία αντί

καρδιά, παιδία αντί παιδιά, ποπαδία αντί παπαδιά, κλπ.).

5. Η διατήρηση του αναβιβασμού του τόνου στην κλητική (Νίκολα αντί Νικόλα,

γάμπρε αντί γαμπρέ, κλπ.).

6. Η διατήρηση των θηλυκών επιθέτων σε -ος αντί σε -η ( η άλαλος αντί η άλαλη, η

έμορφος αντί η όμορφη, κλπ.).

7. Η διατήρηση του αορίστου της προστακτικής σε -ου, αντί -ε (ποίσον-ποίησον αντί

ποίησε, κόψον αντί κόψε, κλπ.).

8. Η διατήρηση της παθητικής κατάληξης -ουμαι (κοιμούμαι αντί κοιμάμαι, φανερούμε

αντί φανερώνομαι, κλπ.).

9. Η διατήρηση της κατάληξης της προστακτικής του παθητικού αορίστου -θετε

(ιωνικά) αντί του -θητε (αττικά) (αγαπηθέτε αντί αγαπηθήτε, κοιμεθέτε αντί

κοιμηθείτε, κλπ.).

10. Η διατήρηση του ιωνικού ουκί, αντί του αττικού ουχί, και η μετάπτωσή του, με

αφαίρεση της πρώτης συλλαβής του ου ('κι θέλω αντί δε θέλω, 'κι τρώγω αντί δεν

τρώω κλπ.). Σο αρνητικό μόριο 'κι διαστέλλει την ποντιακή διάλεκτο από όλες τις

άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουν το μόριο δεν, προερχόμενο από το αρχαίο

ουδέν. Οι Πόντιοι έχουν τη λέξη τιδέν (τίποτε, καθόλου), που προήλθε από το ουδέν.

Οι προσωπικές αντωνυμίες που μπαίνουν ως αντικείμενα των ρημάτων,

τοποθετούνται πάντα μετά από αυτά. (λέγωσε αντί σου λέω, κρούωσε αντί σε

χτυπώ, φιλώσε αντί σε φιλώ, κλπ).

Αξίζει να σημειωθούν ορισμένες από τις πολυάριθμες αρχαίες ελληνικές λέξεις που

διατηρήθηκαν ως σήμερα: βοτρύδιν (τσαμπί), λιμός (πείνα), 'στούδιν (κόκκαλο), ωβόν

(αυγό), ωτίν (αυτί), έγκα (αρχαίο ήνεγκα-έφερα), τ' εμόν (το δικό μου), τ' εμέτερον (το

ημέτερον, το δικό μας)

7. Η ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΗ ΖΩΗ ΣΟΝ ΠΟΝΣΟ Η διάδοση του Φριστιανισμού άρχισε κατά τα Αποστολικά χρόνια με πρώτους κήρυκες τους

Αποστόλους Ανδρέα και Πέτρο. Μεγάλος υπήρξε ο αριθμός των θυμάτων με την εκδίωξη των

Φριστιανών τον οποίο ακολουθεί η αναγνώριση της Φριστιανικής θρησκείας από το Μέγα-

Κωνσταντίνο το 325. Λίγο αργότερα οι μεγάλοι της εκκλησίας πατέρες, ο Βασίλειος ο Μέγας

μαζί με τον αδερφό του Γρηγόριο τον επίσκοπο Νύσσης στήριξαν το χριστιανισμό στον ελληνισμό

του Πόντου και κατά τον 6ο αιώνα ιδρύονται πολλά μοναστήρια και πολλές εκκλησίες, με

αποτέλεσμα ο χριστιανισμός να εδραιωθεί στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου. Σον 9ο αιώνα

φτάνει σε σημείο να θεωρείται ο Πόντος ένα χριστιανικό και πολιτισμικό κέντρο που κατοικείται

κατά κύριο λόγο από χριστιανούς. Σην περίοδο της αυτοκρατορίας της Σραπεζούντας το 13ο έως

το 14ο αιώνα γίνονταν ανοικοδομήσεις σε μοναστήρια και εκκλησίες, οι οποίες παρά την

απόπειρα της ανεξαρτητοποίησής τους, διατήρησαν άριστους πνευματικούς και διοικητικούς

δεσμούς με το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Η Αγία Βαρβάρα η Μεγαλομάρτυς έζησε και μαρτύρησε επί Αυτοκράτορα

Μαξιμιανού. Η μνήμη της τιμάται στις 4 Δεκεμβρίου από την Εκκλησία μας,

και θεωρείται προστάτιδα του Πυροβολικού. Σόπος καταγωγής της κατά μία

παράδοση είναι η Μερζιφούντα του Πόντου (δυτικός Πόντος, στην ευρύτερη

περιοχή της Αμάσειας), κατά μία άλλη η Νικομήδεια της Μικράς Ασίας.

Από τον 2ο αιώνα έως και τον 15ο οι

ιεράρχες του Πόντου έχουν πρωτεύοντα

ρόλο στις ανατολικές εκκλησιές της

βυζαντινής αυτοκρατορίας καθώς και στις

αποφάσεις στις οποίες λαμβάνονται

Ιερές Μονές Ο Πόντος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως

μια εκτεταμένη «μοναστική πολιτεία».

την πράξη εκτός από τα τρία μεγάλα

μοναστήρια της Παναγίας ουμελά, του Αγίου

Ιωάννη του Βαζελώνα και του Αγίου Γεωργίου

Περιστερεώνα , πολλά άλλα ιδρύθηκαν και

λειτούργησαν ως κυψέλες λατρείας και ως

κιβωτοί της Ορθοδοξίας και του Γένους.

Τπολογίζονται γύρω στα 50 μοναστήρια που

ιδρύθηκαν στον Πόντο από τις αρχές του

μοναχισμού (3ος αι. μ.Φ.). Από αυτά σώθηκαν

και λειτούργησαν μέχρι την ανταλλαγή

πληθυσμών, δεκαοκτώ (18).

Παναγία ουμελά

Ανάμεσα στη ζωντανή παράδοση του ποντιακού ελληνισμού ξεχωρίζουν οι συνταγές μαγειρικής,

που με επιμέλεια φροντίζουν οι ποντιακής καταγωγής νοικοκυρές να διατηρήσουν ακόμα και

σήμερα. ε αυτές βρίσκουμε στοιχεία της ελληνικής , βυζαντινής, ανατολίτικης και ρωσικής

κουζίνας. Παραθέτουμε εδώ ενδεικτικά κάποιες παραδοσιακές ποντιακές συνταγές.

Βαρένικα

Ρωσικής προέλευσης ζυμαρικό έδεσμα, το

έφεραν στην Ελλάδα οι εκ Ρωσίας

προερχόμενοι Πόντιοι το 1922-23.

Φαβίτς

Τλικά:

• 2 κούπες καλαμποκίσιο αλεύρι

• 1.5 κουταλάκι αλεύρι

• 250-300 γραμμάρια αγελαδινό βούτυρο

8. ΠΟΝΣΙΑΚΑ ΥΑΓΗΣΑ

Κοχλύδα, Κοχλύδεα, Κοχλύδια (αλιγκάρια) σούπα

τον Πόντο τα κοχλύδα συμπεριλαμβάνονταν στα

νηστίσιμα φαγητά και συνήθως μαγειρεύονταν την

άνοιξη στη διάρκεια της αρακοστής.

Τλικά (για περίπου 30 κομμάτια) :

5 αβγά

1 κούπα ζάχαρη

2 κεσεδάκια γιαούρτι αγελάδος

1 φακελάκι μπέικιν πάουντερ

2-3 κουταλιές ελαιόλαδο

αλεύρι όσο πάρει (κάτι λιγότερο από κιλό)

Ωτία

«Απηέο ηηο κέξεο δηάβαδα δεκνηηθά ηξαγνύδηα γηα η' άζια

ησλ θιεθηώλ θαη ηνπο πνιέκνπο Πξάγκαηα ζπκπαζεηηθά,

δηθά καο, γξαηθηθά. Γηάβαζα θαη ηα πέλζηκα γηα ην ρακό

ηεο πόιεο.

Πήξαλ ηελ πόιηλ, πήξαλ ηελ, πήξαλ ηε αινλίθε.

Καη ηε θσλή πνπ εθεί πνπ νη δπν εςέιλαλ δεξβά ν

βαζηιηάο θαη δεμηά ν Παηξηάξρεο

αθνύζηεθε θη είπε λα πάςνπλ πηα.

Πάςηε παπάδεο ηα ραξηηά θαη θιείζηε ηα Βαγγέιηα.

Πήξαλ ηελ πόιηλ, πήξαλ ηελ, πήξαλ ηε αινλίθε.

Όκσο εθείλν πνπ κε άγγημε πην πνιύ ήηαλ ην άζκα ην

Σξαπεδνύληην κε ηελ παξάμελή ηνπ γιώζζα θαη κε ηε

ιύπε ησλ Γξαηθώλ ησλ καθξηλώλ εθείλσλ πνπ ίζσο όιν

πίζηεπαλ πσο ζα ζσζνύκε αθόκε.

Μα αιίκνλν κνηξαίνλ πνπιίλ από ηελ πόιε έξηε

κεο ζν θηεξνύιηλ' αζ ελ' ραξηίλ πεξηγξακκέλνλ

θη νπδέ ζελ άκπεινλ θνλεύ κεδέ ζν πεξηβόιηλ

επήελ θαη εθόλεςελ ζνπ θππαξίζζ' ηε ξίδαλ.

Οη αξρηεξείο δε δύλαληαη ή δε ζέινπλ λα ην δηαβάζνπλ

έξαο πηόο γελήθαζελ απηόο πνπ ην παίξλεη ην ραξηί

Καη ην δηαβάδεη θη όιν θύξεηαη

ίηα αλαγλώζ' ζίηα λα θιαίεη

ίηα λα θξνύεη ηελ θάξδηαλ

Να αιί εκάο λα βάη εκάο

ε Ρσκαλία πάξζελ.»

Κσλζηαληίλνο Π. Καβάθεο

Πονηιακό ηραγούδι αθιερωμένο

ζηην άλωζη ηης Κωνζηανηινούπολης

Η ΡΩΜΑΝΙΑ ΠΑΡΘΕΝ

Νατιί εκάο θαη βάη εκάο,

νη Σνύξθ ηελ Πνι επαίξαλ.

Δπαίξαλ ην βαζηινζθάκ,

θη ειάελ ε Αθεληία.

Μνηξνινγνύλ ηα εθθιεζηάο,

θιαίγλε ηα καλαζηήξεα.

Κη ν Ατ-Γηάλλεο ν Υξπζόζηνκνλ,

θιαίεη θαη δεξλνθνπάηαη.

Με θιαίο, κε θιαίο Ατ Γηάλλε κνπ,

θαη κε δεξλνθνπάζαη.

Η Ρσκαλία πέξαζελ,

ε Ρσκαλία πάξζελ.

Η Ρσκαλία θη αλ πέξαζελ,

αλζεί θαη θέξεη θη άιιν.

9. ΠΟΝΣΙΑΚΑ ΣΡΑΓΟΤΓΙΑ - ΣΙΥΟΙ

9. ΠΟΝΣΙΑΚΑ ΣΡΑΓΟΤΔΙΑ - ΣΙΦΟΙ ΡΑΙΟΠΟΤΛΟ

Ραζόπνπιν ζα ίλνπκαη ζα ξάζα ζα γπξίδσ

ζα θιάδνπα ζα θάζνπκαη θαη ζα ζειηδνλίδσ.

***

Ράζα κε πξαζηλίδεηαη πνηάκ(η)α κε βνάηε

ζα έξηε ην κηθξόλ η’ αξλί κ’ θη αξ’ απ’ εζάο

θν(β)άηαη.

***

Η δπζ’ εθέθελ ηα ξαζ(η)ά θαη εθάηζε ζα

θακκέλα

ηξπγώλα κ’ αζ’ ηα θύξνπθαο θη αξ’ έια κε η’

εκέλα.

***

Υξπζάγγεινο ζα ίλνπκαη ρξπζά θηεξά ζα

θέξσ

θαη ζν δεζηόλ η’ εγθάιηνπν ζ’ πνπιόπν κ’ ζα

θνλεύσ.

ΔΡΑΝΣΑ ΜΗΛΑ

εξάληα κήια θόθθηλα πνύιη κ’

εξάληα κήια θόθθηλα γηάβξη κ’

’ έλαλ καληίι’ δεκέλα. ’ έλαλ καληίι’ δεκέλα.

εξάληα ζεβληάο θη αλ εθηάο πνύιη κ’

εξάληα ζεβληάο θη αλ εθηάο γηάβξη κ’

Κ’ επξίθη ο άκνλ εκέλα.

Κ’ επξίθη ο άκνλ εκέλα.

***

Γηα έια έια πνύιη κ’ , κε η’ εκέλ έια γηάβξη κ’

Αηό η’ εζόλ ην ηέξεκαλ πνύιη κ’ , ζα ζύξ'θαη

παίξ’ η’ αρνύιη κ’ .

***

εξάληα κήια θόθθηλα πνύιη κ’

εξάληα κήια θόθθηλα γηάβξη κ’

ε ζεηξάλ ηηδεκέλα ε ζεηξάλ ηηδεκέλα.

Έπαξ’ αξλί κ’ θαη ηε ζηξάηαλ πνύιη κ’

Έπαξ’ αξλί κ’ θαη ηε ζηξάηαλ γηάβξη κ’

Νην ζα θέξ’ ηζε ζ’ εκέλα.

Νην ζα θέξ’ ηζε ζ’ εκέλα.

***

Γηα έια έια πνύιη κ’ , κε η’ εκέλ έια γηάβξη κ’

Αηό η’ εζόλ ην ηέξεκαλ πνύιη κ’ , ζα ζύξ’ θαη

παίξ’ η’ αρνύιη κ’ .

11. ΝΕΑ ΚΕΡΑΟΤΝΣΑ ΔΗΜΟΤ ΖΗΡΟΤ - ΥΙΛΙΠΠΙΑΔΑ

Η Νέα Κερασούντα βρίσκεται στο Νομό Πρέβεζας κοντά στον κόμβο που συνδέει

την Άρτα με την Πρέβεζα και τα Ιωάννινα, δίπλα στο κάστρο των Ρωγών.

Ανήκει στο Δήμο Υιλιππιάδας και αριθμεί σήμερα πάνω από 1000 κατοίκους.

Σο χωριό ιδρύθηκε από Πόντιους Πρόσφυγες το 1924. Η καταγωγή των

περισσότερων από τις 50 με 60 οικογένειες που ήρθαν τότε στην περιοχή που

βρίσκεται σήμερα το χωριό ήταν από την Κερασούντα του Πόντου και τα

περίχωρά της και από το Πουλατζάκ. Αποτελεί ένα από τα τέσσερα χωριά (μαζί

με την Νέα αμψούντα, την Νέα ινώπη και τον Αρχάγγελο) Ποντίων

Προσφύγων που ιδρύθηκαν την περίοδο εκείνη στο νομό Πρέβεζας.

Αλαγλώξηζε ηεο θνηλόηεηαο ηεο Νέαο θεξαζνύληαο

Νέα Κεξαζνύληα – Δξγαζίεο ησλ θαηνίθσλ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ πξναύιηνπ ρώξνπ

ηεο εθθιεζίαο πνπ είλαη αθηεξσκέλε ζηελ κεηακόξθσζε ηνπ σηήξνο. Γηαθξίλεηαη ζην

πίζσ κέξνο ε παιηά εθθιεζία πνπ ρηίζηεθε ην 1928 θαη ζηε ζέζε ηεο ζήκεξα

έρεη αλνηθνδνκεζεί λέα.

Νέα Κεξαζνύληα – Γάκνο 1953

Γηα ηε δεκηνπξγία ηεο εξγαζίαο απηήο ζπκκεηείραλ, ππό ηελ επνπηεία ηνπ θαζεγεηή

νπθνπβέινπ Ισάλλε ΠΔ(01) νη παξαθάησ καζεηέο:

1. Λαηλάο Γεώξγηνο

2. Μπαιάθαο Υξήζηνο

3. Νάζηνο Γεώξγηνο

4. Νηθνξέινπ Κσλ/λα

5. Νηάθνπιαο Κσλ/λνο

6. Ξέξα Μαξηιίηα

7. Πάλνπ Νεθηάξηνο

8. Παππάο Βαζίιεηνο

9. Πάζρνο Αιέμαλδξνο

10.Παπιίδε Υξπζαπγή

11.Ράγθνπ Αιεμάλδξα

12.Ράδνπ Γήκεηξα

13.θελίηεο Φίιηππνο

14.σηεξίνπ Θσκάο

15.Σζαλάθα Ισάλλα

16.Σζεβξελίδεο Ισάλλεο

17.Υήξα Αηθαηεξίλε

18.Υξήζηνπ Παλαγηώηα

19.Υξπζνζηόκνπ Κσλ/λνο