1

Α΄ Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού

Ερευνητική Εργασία Α΄ Λυκείου 2012-2013

Υπεύθυνες καθηγήτριες: Βάλια Λουτριανάκη, Χριστίνα Μιλτσακάκη

«ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ»

2

Εισαγωγικά Η ερευνητική εργασία «Σκέφτομαι δημιουργικά – Επικοινωνώ αποτελεσματικά» επελέγη ως γενικό θέμα με κριτήριο τη χρησιμότητα και το αναμενόμενο ενδιαφέρον. Η ανάπτυξη χρήσιμων δεξιοτήτων επικοινωνίας και παραγωγής ιδεών αποτελεί αντικείμενο με ευρεία εφαρμογή, τόσο στην καθημερινότητα όσο και στις επαγγελματικές σχέσεις. Επιπλέον, στη σύγχρονη σχολική τάξη –και μάλιστα λυκειακής βαθμίδας– δεν αποδίδεται η δέουσα σημασία, πλην ίσως του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας. Στην παρακάτω σχεδιαγραμματική παρουσίαση περιγράφονται οι στόχοι και το περιεχόμενο του προγράμματος. Αξίζει να επισημανθεί ο εργαστηριακός χαρακτήρας των συναντήσεων, ο οποίος υπερείχε της συγγραφικής διαδικασίας. Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι δεν δόθηκε έμφαση, σε όλα τα στάδια, στη μεθοδολογία έρευνας, στη δομή της συγγραφικής εργασίας και στην αξιολόγηση. Η γενικότερη εντύπωση που δημιουργήθηκε ήταν θετική, ακριβώς για τη σημασία που δόθηκε στην πρακτική εξάσκηση.

Ερευνητική Εργασία στην Α΄ Λυκείου – Συνοπτική παρουσίαση

Όψεις της επικοινωνίας στο σχολείο, στην οικογένεια, στο επάγγελμα

Α΄ Μέρος (4 δίωρα). Βιωματικές ασκήσεις και συζητήσεις. Στόχοι:

Γνωριμία της ομάδας και διαμόρφωση οικείου κλίματος (αξιοποίηση ποικίλων ασκήσεων γνωριμίας, ομαδικότητας, εμπιστοσύνης, επικοινωνίας)

Επαφή των μαθητών με καθημερινές συμπεριφορές (δικές τους και άλλων) και προβληματισμός επάνω στην (μη) αποτελεσματικότητά τους

Πρώτη επαφή με θεωρητικά και επιστημονικά δεδομένα που αφορούν στις παραμέτρους της αποτελεσματικής επικοινωνίας, στη γλώσσα του σώματος, στην έννοια της προφορικότητας, στη σύνδεση της επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, τη διαφήμιση, τον επαγγελματικό χώρο, τις διαπροσωπικές σχέσεις κ.λπ.

Έμπνευση για (πρώτη) επιλογή θέματος προς διερεύνηση

Ενότητες α΄ μέρους:

1. Στοιχεία / αρχές / εμπόδια επικοινωνίας 2. Γλώσσα του σώματος 3. Η γλώσσα του σώματος στη Λογοτεχνία 4. Η γλώσσα του σώματος σε διεθνές επίπεδο 5. Η γλώσσα του σώματος στην Τέχνη 6. Επικοινωνία και ΜΜΕ 7. Επικοινωνία και διαφήμιση

3

8. Επικοινωνία και πολιτική 9. Η Ρητορική της εικόνας 10. Η επικοινωνία στο Facebook και γενικότερα στο Διαδίκτυο 11. Ο ηθοποιός και το μήνυμα 12. Τέχνη και επικοινωνία 13. Η δημιουργικότητα και η καινοτομία στην επικοινωνία

Β΄ Μέρος (περίπου 7 δίωρα, έως το τέλος του α΄ τετραμήνου, προβλέπονται και 2 δίωρα για παρουσιάσεις)

Στόχοι:

Η αυτοβελτίωση στην επικοινωνία εν γένει, την προφορική έκφραση, την επιλογή των κατάλληλων λέξεων ανάλογα με το σκοπό, το περιεχόμενο και το ακροατήριο μιας ομιλίας ή τον συνομιλητή, την αυθόρμητη αλλά δομημένη ανταπόκριση, τη διατύπωση τεκμηριωμένων θέσεων κ.ά.

Η διατύπωση ερωτημάτων και συνακόλουθη διερεύνηση ζητημάτων που οι μαθητές θεωρούν χρήσιμα και με νόημα για τους ίδιους

1. Διαμόρφωση ομάδων βάσει και των έως τώρα συζητήσεων και προσωπικών προτιμήσεων

2. Διάθεση χρόνου (30 λεπτά) στην αρχή κάθε διώρου για παιχνίδια ρόλων, παρουσιάσεις, ρητορικές και θεατρικές ασκήσεις κ.λπ.: κάθε δίωρο θα μπορούσε να είναι αφιερωμένο σε συγκεκριμένο θέμα, π.χ. την έννοια της ανοχής, της διαπραγμάτευσης, τη δημόσια ομιλία, την πειθώ κ.λπ. Μετά από κάθε δραστηριότητα ακολουθεί συζήτηση αξιολόγησης και καταγραφής συμπερασμάτων. Ομάδες / άτομα που έχουν ήδη ερευνήσει κάποιο σχετικό θέμα μπορούν να λαμβάνουν το ρόλο συντονιστών.

3. Συνεργασία των ομάδων για την πραγματοποίηση των εργασιών: πέραν της βιβλιογραφικής αναζήτησης προστίθενται ως εργαλεία συλλογής πληροφορικών τα φύλλα αυτό- και ετερο-αξιολόγησης που έχουν οι ίδιοι διαμορφώσει (ή που έχουν δοθεί έτοιμα) για τη συμμετοχή τους στις παραπάνω ασκήσεις.

4. Παρουσιάσεις εργασιών 5. Γενική αποτίμηση Α΄ τετραμήνου και προτάσεις για το περιεχόμενο των συναντήσεων

του Β΄ τετραμήνου

Γ΄ Μέρος (περίπου 8 δίωρα, έως το τέλος του β΄ τετραμήνου, προβλέπονται και άλλα 2 δίωρα για παρουσιάσεις)

Στόχοι: Συνέχιση της συστηματικής άσκησης των μαθητών σε προφορικές

δραστηριότητες και ρητορικά αγωνίσματα και αντιμετώπιση προσωπικών αδυναμιών και αναγκών

Επέκταση και εμβάθυνση σε πιο εξειδικευμένα θέματα επικοινωνίας Εμπλουτισμός των εργασιών που παρουσιάστηκαν ήδη ή ανάληψη καινούριων

4

Εξοικείωση με την έννοια και τις τεχνικές δημιουργικής σκέψης

Ενδεικτικές ενότητες (που παρουσιάστηκαν, όπως και στο Α΄ μέρος, με 2 εργαστηριακού τύπου εισαγωγικές βιωματικές συναντήσεις):

1. Πώς ξεπερνάμε αδυναμίες στην επικοινωνία: θέματα αυτοπεποίθησης, δόμησης σκέψης, ενδυνάμωσης επιχειρηματολογίας, πειθαρχημένης συμπεριφοράς, δημόσιας εικόνας κ.ά.

2. Η επικοινωνία στον επαγγελματικό χώρο: από τη συνέντευξη στην προαγωγή και στην αποφυγή της απόλυσης

3. Η τέχνη των διαπραγματεύσεων 4. Διαχείριση κρίσεων 5. Τα χαρακτηριστικά του ηγέτη 6. Η καινοτομία στον επαγγελματικό χώρο και την καθημερινότητα 7. Ο ενεργός πολίτης και πώς επικοινωνεί με τους άλλους για να αλλάξει τον

κόσμο! 8. Επικοινωνία με τον εαυτό μας – αναζητώντας την αυτογνωσία 9. Τεχνικές δημιουργικής σκέψης και παραγωγής ιδεών: προβλήματα που

ζητούν και βρίσκουν λύσεις με τη φαντασία

Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων προγραμματίστηκαν διαδικτυακές και ζωντανές συνεντεύξεις με ειδήμονες, όπως τη διακεκριμένη διαφημίστρια κ. Κατερίνα Τσεμπερλίδου και τον επικοινωνιολόγο κ. Δημάκη, ο οποίος ασχολείται με τη γλώσσα του σώματος και συγγράφει λόγους πολιτικών.

Βάλια Λουτριανάκη

Χριστίνα Μιλτσακάκη

5

a

«ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ»

Α΄ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΨΥΧΙΚΟΥ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013

Επιμέλεια εργασίας: Αντωνίου Μαρίνα, Βαρκάτζα Καλλιόπη, Βλάχου Χριστίνα, Γεωργαρίου Βασιλική, Γρηγοριάδου Ίρις,

Σούκα Λίνα

Υπεύθυνες καθηγήτριες: Λουτριανάκη Βάλια, Μιλτσακάκη Χριστίνα

6

«ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ»

ΤΙΤΛΟΣ ΥΠΟΟΜΑΔΑΣ:

«ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ: Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………2 ΑΓΑΠΗ: ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΛΕΣ «Σ’ΑΓΑΠΩ»; ..3 ΑΓΧΟΣ…………………………………………………………………………8 ΘΛΙΨΗ……………………………………………….......................19 ΘΥΜΟΣ……………………………………………………………………..23 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ……………………………..34 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ…………………………………………………………….38 ΕΡΕΥΝΑ…………………………………………………………………….42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………...…………………….57

7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Με στόχο την εύρεση θέματος, που να απασχολεί κυρίως εμάς, τους εφήβους, ξεκίνησαν οι συζητήσεις μας και οι προτάσεις μας. Αρχικά, προσεγγίσαμε την σημασία των συναισθημάτων, της πολυπλοκότητας των εκφράσεων τους και την κατανόησή τους. Έτσι, οδηγηθήκαμε με πολλή προσοχή στην διατύπωση του τίτλου «Συναισθήματα: η εκδήλωσή τους και τα εμπόδιά της». Στο πλαίσιο της εργασίας μας αναλύσαμε κάποια από τα συναισθήματα μας, τα συσχετίσαμε με τη λογική μας, αλλά και τα διαχωρίσαμε από τη διανοητική νοημοσύνη (I.Q.). Επιβεβαιώνοντας την ανάγκη διαχείρισής τους θέλουμε να προβάλουμε στους συνομήλικους μας τον προβληματισμό μας και τις αναζητήσεις μας, ώστε η εξωτερίκευση των συναισθημάτων όλων μας να αιτιολογείται, αλλά και να κατανοείται από όλους εμάς.

8

Α Γ Α Π Η

9

ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΛΕΣ

«Σ’ΑΓΑΠΩ»;

10

Ξέρεις τι σημαίνει όταν λες «σ' αγαπώ»;...

Η κακοποίηση της έννοιας «αγάπη» στην καθημερινότητά μας δεν έχει προηγούμενο.

Εντελώς ανεπίγνωστα και υποκριτικά την ταυτίζουμε με την ανταλλαγή προσδοκιών για τρυφερότητα, φροντίδα και ασφάλεια στο πλαίσιο των διαπροσωπικών μας σχέσεων.

Όταν νιώθουμε -ή λέμε- το "σ' αγαπώ" στον φίλο, τον σύντροφο, τον γονιό, ή το παιδί μας συνήθως αιτούμαστε από μέρους τους την επίδειξη, με λέξεις ή πράξεις, του ενδιαφέροντός τους ώστε να καλύψουμε τις ακόρεστες και ανεκπλήρωτες "παιδικές" μας ανάγκες.

Το γεγονός συνήθως ότι δεν τολμούμε να βυθίσουμε το φως της επίγνωσης και της αποδοχής στην πληθώρα των ανεκπλήρωτων και βασικών ψυχικών και υπαρξιακών αναγκών της παιδικής μας ηλικίας, ακριβώς για να παραμείνουν στη σκιά, εξηγεί το ότι οι μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων αρνείται πεισματικά να δεχτεί τον αιτητικό χαρακτήρα του "σ' αγαπώ", ενώ αυτάρεσκα και επιδεικτικά υπερτονίζει την ανάγκη για δοτικότητα.

Η έννοια της αγάπης βέβαια δεν έχει καμία σχέση με το παραπάνω "παιχνίδι" εντυπώσεων και αυτοδικαίωσης. Η αγάπη υπερβαίνει καταλυτικά τις αυτο-τροφοδοτούμενες συναισθηματικές εντυπώσεις που παίρνουν και δίνουν στις δια-προσωπικές σχέσεις. Είναι ή ύστατη και γι' αυτό τελειωμένη κατάσταση ύπαρξης, από την οποία απουσιάζει κάθε είδους προσδοκία.

Όταν τα παιδιά μάς λένε «Τι είναι αγάπη»!

Όταν είσαι τεσσάρων ή πέντε χρόνων και σε ρωτήσουν «τι είναι αγάπη», η απάντησή σου πιθανώς να σοκάρει! Για ποιον λόγο; Γιατί τότε είναι που οι μεγαλύτεροι καταλαβαίνουμε από τις απαντήσεις των παιδιών ποιο είναι το πραγματικό νόημα της αγάπης. Ρομαντικές, τρυφερές, αγαπησιάρικες, συγκινητικές μα πάνω από όλα αληθινές,

όλες οι απαντήσεις αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας! Άλλωστε την αγάπη τα παιδιά την καταλαβαίνουν και την αισθάνονται καλύτερα από τους μεγάλους, έστω και με διαφορετικό τρόπο. Και, το σημαντικότερο, τη δίνουν απλόχερα, χωρίς διακρίσεις, χωρίς ανταλλάγματα…:

11

Κάρολος, 5 ετών

Αγάπη είναι όταν βγαίνεις για φαγητό και δίνεις στον άλλον τις μισές τηγανιτές σου πατάτες χωρίς να του ζητήσεις να σου δώσει κι αυτός από τις δικές του.

Χριστίνα, 6 ετών

Αγάπη είναι αυτό που σε κάνει να χαμογελάς όταν είσαι κουρασμένη.

Λευτέρης, 4 ετών

Αγάπη είναι όταν η μαμά φτιάχνει καφέ για τον μπαμπά και πίνει πρώτα μια γουλιά εκείνη για να δει αν τον πέτυχε.

Τζένη, 8 ετών

Η αγάπη είναι όταν λες σε ένα αγόρι ότι σου αρέσει το πουκάμισό του κι αυτός μετά το φοράει κάθε μέρα.

Θωμάς, 6 ετών

Κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ πιάνου μου μ’ έπιασε φόβος πάνω στη σκηνή. Τότε κοίταξα κάτω και είδα τον μπαμπά μου να με χαιρετάει χαμογελώντας. Ήταν ο μόνος που το έκανε αυτό. Τότε μου πέρασε ο φόβος.

Χρήστος, 7 ετών

Αγάπη είναι όταν το σκυλάκι σου, σου γλύφει το πρόσωπο ακόμα κι αφού το άφησες μόνο του όλη μέρα.

Λάμπρος, 4 ετών

Αφήνω τη μεγαλύτερη αδελφή μου να με πειράζει γιατί η μαμά λέει ότι με πειράζει επειδή μ’ αγαπάει. Και μετά εγώ πειράζω την μπέιμπι σίτερ γιατί την αγαπάω.

Μάρκος, 6 ετών

Δεν πρέπει να λες σ’ αγαπώ αν δεν το εννοείς. Αλλά αν το εννοείς, πρέπει να το λες συνέχεια γιατί οι άνθρωποι ξεχνάνε.

12

Α Γ Χ Ο Σ

13

Ορισμός άγχους Όλοι οι άνθρωποι λέμε πολλές φορές ότι νιώθουμε άγχος, stress, πίεση, ένταση κ.λπ., και πολύ συχνά φορτώνουμε στο άγχος μας τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί να συναντάμε στη δουλειά μας ή στο σπίτι μας. Τι είναι όμως άγχος και ποιο κοινό θέμα βρίσκεται πίσω από τους απειράριθμους όρους που χρησιμοποιεί ο καθένας μας για να περιγράψει αυτή την πανανθρώπινη εμπειρία; Το άγχος επιστημονικά αναφέρεται σε ένα είδος δυσάρεστης συγκίνησης. Συνδέεται πάντοτε με έναν επαπειλούμενο κίνδυνο. Όταν νιώσουμε ότι κάποια πτυχή της ύπαρξής μας κινδυνεύει, νιώθουμε φυσιολογικά άγχος. Ο φοιτητής που έχει άγχος πριν τις πανελλαδικές εξετάσεις νιώθει ότι κινδυνεύει διότι μια πιθανή αποτυχία μπορεί κατά την γνώμη του να έχει σοβαρές συνέπειες στην μελλοντική του καριέρα αλλά και στην προσωπική του υπόληψη («αν αποτύχω, θα γίνω ρεζίλι»). Άλλες φορές βεβαίως ο κίνδυνος δεν είναι τόσο εμφανής ή είναι φανερά υπερβολικός, πάντα όμως το θέμα του «κινδύνου», όπως τον βιώνει το κάθε άτομο, προκαλεί άγχος. Συμπτώματα

Ο ανθρώπινος οργανισμός λόγω άγχους μπορεί να εμφανίσει πληθώρα συναισθηματικών και σωματικών αντιδράσεων, καθώς και αντιδράσεις συμπεριφοράς

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ανησυχία, υπερένταση, αγωνία, δυσφορία, εκνευρισμός, αίσθημα συνεχούς φόβου ότι θα συμβεί κάτι κακό, απογοήτευση, επιθετικότητα, νοητική εξάντληση, μελαγχολία, καχυποψία, τάση για κλάμα, τάση φυγής .

ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ταχυκαρδία, πόνος ή πλάκωμα στο στήθος, δύσπνοια, ζαλάδα, τάση για λιποθυμία, ναυτία, εφίδρωση, προβλήματα ύπνου, νευρικότητα, μουδιάσματα, ξηρότητα στο στόμα και στο λαιμό, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα, διάρροια, συχνοουρία, αδυναμία μυών, τρέμουλο, πονοκέφαλος .

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Απομόνωση, αποξένωση, κατάθλιψη, αναποφασιστικότητα, αμφιθυμία διαρκής αναζήτηση επιβεβαίωσης, ευσυγκινησία, δυστροπία, απώλεια ενδιαφέροντος για σεξ, λεκτική και σωματική επιθετικότητα προς τους άλλους .

14

Αιτίες 1. Οικονομικός Παράγοντας: Τα οικονομικά είναι συνέχεια στο μυαλό σου. Οι κακοί οικονομικοί οιωνοί σε αγχώνουν καθημερινά. 2. Δουλειά παντού και πάντα: Αν δεν το κάνεις εσύ, θα το κάνει ο ανταγωνιστής σου. Ο ελεύθερος χρόνος συρρικνώνεται και οι άνθρωποι αφιερώνουν όλο και λιγότερο χρόνο στον εαυτό τους κι όσους αγαπούν. 3. Μία δουλειά που δεν σου αρέσει: Σε περίοδο οικονομικής και εργασιακής κρίσης, συχνά δεν έχεις την πολυτέλεια της επιλογής. Εξάλλου, άλλοι άνθρωποι είναι άνεργοι και παρά το ότι εργάζεσαι με μισή καρδιά, βαριέσαι και δεν έχεις κανένα ενδιαφέρον, δεν μπορείς να την εγκαταλείψεις. 4. Προσωπικές σχέσεις: Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες και οι εντάσεις της καθημερινότητας προκαλούν τριβές και καυγάδες. Τα οικονομικά της οικογένειας, η έλλειψη χρόνου για τον σύντροφο και τα παιδιά σε αγχώνουν. Οι συχνές εντάσεις απαιτούν δραστικές λύσεις, που δεν έχεις. 5. Φροντίδα για την οικογένεια: Η φροντίδα των εξαρτώμενων μελών της οικογένειας είναι μεγάλη ευθύνη. Είτε πρόκειται για παιδιά είτε για ηλικιωμένους χρειάζεται συνεχής στενή παρακολούθηση. Να μην ξεχάσουν οι παππούδες τα φάρμακά τους, να πάνε τα παιδιά στο φροντιστήριο, να κάνουν εξετάσεις. Καθημερινές υποχρεώσεις που δεν επιτρέπουν χαλάρωση, σε αγχώνουν ακόμα και στον ύπνο σου. 6. Πίεση των διακοπών 7. Δεν λες ποτέ όχι: Φοβάσαι ότι θα πληγώσεις ανθρώπους και δεν χαλάς ποτέ χατίρι σε κανέναν. 8. Έλλειψη ποιοτικού χρόνου: Στερώντας χρόνο απ’ τον εαυτό σου, δεν αποφορτίζεσαι από το στρες της ημέρας και δεν βρίσκεις διεξόδους από τις εντάσεις. 9. Εμμονή με την τελειότητα: Η εμμονή με την τελειότητα, δεν σου αφήνει χρόνο να σκεφτείς άλλα πράγματα εκτός από τον στόχο σου, αλλά έτσι χάνεις τον εαυτό σου. 10. Έλλειψη ενδιαφέροντος: Ξεκινάς μία νέα ενασχόληση και την βαριέσαι, βάζεις έναν στόχο και τα παρατάς στη μέση. Δεν έχεις πάθος και κίνητρο. Αυτό σε στεναχωρεί και σε σπρώχνει στην απόγνωση. 11. Αταξία παντού: Όταν όλα είναι αποδιοργανωμένα, τίποτα δεν λειτουργεί ομαλά. Το σπίτι είναι ακατάστατο, το γραφείο βομβαρδισμένο, η αίσθηση ότι όλα σε πνίγουν γίνεται όλο και πιο έντονη. Η ακαταστασία έχει την μαγική ιδιότητα να μας κρατάει πίσω και να μας θυμίζει το παρελθόν. Τα ρούχα που δεν σιδερώθηκαν, δουλειές που έμειναν στη μέση, εντάσεις με συναδέλφους και εκκρεμότητες που μας αγχώνουν.

15

Το άγχος, σύμφωνα με την έρευνα του Whole Living Magazine, αποτελεί για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά μεγάλο πρόβλημα και μπορεί οι παραπάνω αιτίες να είναι συνηθισμένες, αλλά δύσκολα οι άνθρωποι τις καταπολεμούν.

Συνέπειες άγχους • Το άγχος μπορεί να αυξήσει την πίεση του αίματος, η οποία με την σειρά της αυξάνει τις πιθανότητες καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού επεισοδίου. • Μερικά άτομα εμφανίζουν ευερέθιστη κύστη ως αντίδραση σε πιεστικά γεγονότα (συχνοουρία). • Η τριχόπτωση πολλές φορές αποτελεί συνέπεια υπερβολικού άγχους • Πολλά άτομα που βρίσκονται κάτω από υπερβολική πίεση και στρες συχνά εμφανίζουν πληγές στο στόμα (επιχείλιος έρπης, άφθες) • Άσθμα και άλλα πνευμονικά προβλήματα μπορεί να χειροτερεύουν εξαιτίας του υπερβολικού άγχους • Πολλά άτομα εξαιτίας υπερβολικού άγχους εμφανίζουν αύξηση του σακχάρου στο αίμα καθώς και δυσλειτουργία του θυροειδούς αδένα • Το άγχος μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει πολλές ασθένειες της πεπτικής οδού όπως είναι η δυσπεψία, τα έλκη και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. • Το έντονο στρες μπορεί να οδηγήσει πολύ συχνά στην υπερβολική απώλεια ή την υπερβολική αύξηση βάρους (νευρική ανορεξία ή βουλιμία) • Πολλά ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα προκαλούνται ή εντείνονται από έντονο άγχος • 10% του πληθυσμού απευθύνεται κάποια στιγμή σε γιατρό λόγω του άγχους • 2% - 4% του πληθυσμού πάσχει από κάποια διαταραχή άγχους • Τέλος το υπερβολικό άγχος μπορεί να προκαλέσει τις λεγόμενες αγχώδεις διαταραχές οι οποίες συνοπτικά διακρίνονται σε : διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, φοβίες όπως η απλή ή κοινωνική φοβία, η ψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή μετά από τραυματικό στρες και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή .

Τρόποι αντιμετώπισης (με φυσικούς τρόπους) Α) Ένας πολύ καλός τρόπος αντιμετώπισης του άγχους είναι η άσκηση και ιδίως η αερόβια (όπως τζόγκινγκ, κωπηλατική κ.λπ.). Μπορείτε να κάνετε 20 λεπτά διάδρομο (treadmill) σε γυμναστήριο.

Β) Αρωματοθεραπεία: αγοράστε κάποιο χαλαρωτικό αιθέριο έλαιο από το φαρμακείο και ρίξτε 2-3 σταγόνες σε ειδικό πήλινο δοχείο.

16

Γ) Δοκιμάστε ένα ζεστό μπάνιο (χαλαρώστε για 20-30 λεπτά βυθισμένος στο νερό) που είναι χαλαρωτικό, ιδίως πριν τον ύπνο. Μάλιστα μπορείτε να διαλύσετε στο νερό αιθέρια έλαια όπως το δενδρολίβανο. Αν δεν έχετε χρόνο, απλά κάντε ένα ντους. Δ) Πιείτε κάποιο χαλαρωτικό αφέψημα: τίλιο, χαμομήλι, φασκόμηλο, τσάι του βουνού, μέντα (βοηθάει και το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου). Ε) Ακούστε ήρεμη μουσική ή ήρεμα κλασσικά κομμάτια ή ειδική χαλαρωτική μουσική που υπάρχει σε όλα τα δισκοπωλεία. Η ήρεμη μουσική, αλλά και το μπαρόκ, βοηθάνε στη συγκέντρωση, π.χ. ενός μαθητή ή φοιτητή που μελετάει τα μαθήματά του. Ο χειρότερος εχθρός της μάθησης είναι η διάσπαση προσοχής (π.χ εξαιτίας νεύρωσης). Επίσης, να προτιμήσετε συλλογές με ήχους από θάλασσα ή ορχηστρικές. ΣΤ) Χαλαρώστε σταδιακά τους μυς σας. Σφίγγοντας και χαλαρώνοντας όλους τους μυς του σώματός σας ανακουφίζει την ένταση και μέσα σε λίγα λεπτά θα αισθανθείτε πιο χαλαρά, χωρίς να χρειάζεστε κάποιο εξοπλισμό ή εκπαίδευση. Ξεκινήστε σφίγγοντας το πρόσωπό σας και μετρώντας μέχρι το 10 Ζ) Η βαλεριάνα είναι φυτικό χαλαρωτικό για άγχος και αϋπνία. Άλλο φυσικό ηρεμιστικό, κυρίως αντικαταθλιπτικό, είναι το βότανο Hyperici Herba, με το εμπορικό όνομα Remotiv. Υπάρχουν και ειδικά χαλαρωτικά χάπια με την ονομασία Αγιουβέρδα (Himalaya) που θα βρείτε επίσης στα φαρμακεία. Άλλο χαλαρωτικό είναι τα ανθοϊάματα Μπαχ τα οποία θα βρείτε στα φαρμακεία. Διαλύετε σταγόνες από το ανθοΐαμα σε ένα ποτήρι νερό. Αγχολυτικό και αντικαταθλιπτικό είναι και το βότανο St John’s Wort. Η) Δοκιμάστε και την ομοιοπαθητική. Κάποιος ομοιοπαθητικός μπορεί να σας συνταγογραφήσει αγχολυτικά. Αποφύγετε τη μέντα (τσίχλες, οδοντόκρεμες) όταν λαμβάνετε ομοιοπαθητικά φάρμακα. Θ) Ψυχολογική βοήθεια από ειδικό: ψυχολόγο (λεκτική προσέγγιση με χρήση ειδικής μεθόδους για τη συγκεκριμένη περίσταση π.χ. γνωσιακή – συμπεριφορολογική θεραπεία) ή ψυχίατρο (συχνότερα σε ψυχιατρικό υπόβαθρο, όπως κατάθλιψη, και χρήση φαρμάκων που συνήθως έχουν παρενέργειες και συχνά προκαλούν εθισμό). Προτιμείστε κάποιον ψυχίατρο που προχωράει σε υποστηρικτική (λεκτική) θεραπεία και δεν ξεφορτώνεται τον ασθενή απλά φορτώνοντάς τον με φάρμακα (τα οποία συχνά είναι αναπόφευκτα όταν το άγχος είναι αφόρητο). Ι) Κι ένα μυστικό: Φτιάξτε ένα μη στρεσογόνο περιβάλλον στο χώρο που εργάζεστε. Αν π.χ. το γραφείο σας είναι γκριζωπό και σκοτεινό, κολλήστε φωτογραφίες από αγαπημένα σας πρόσωπα ή όμορφες αφίσες στους τοίχους. Τοποθετήστε 1-2 μικρά γλαστράκια με λουλούδια και μην παραλείπετε να του δίνετε τη «νότα» της κάθε εποχής π.χ. μερικά πασχαλινά διακοσμητικά για αυτή την περίοδο. Η δική σας προσωπική νότα, θα μετατρέψει το γραφείο σε ένα χώρο που μπορεί να είναι επαγγελματικός, αλλά δεν χρειάζεται να είναι άσχημος και να σας δημιουργεί το αίσθημα της πίεσης. Προσέξτε, βέβαια, μην το παρακάνετε.

17

10 «όπλα» ενάντια στο στρες Δείτε πώς θα μειώσετε το στρες και τα ενοχλητικά συμπτώματά του με ακόμα δέκα απλούς καθημερινούς τρόπους - Οι αγχολυτικές τροφές: Καταπολεμήστε φυσικά τις στρεσογόνες καταστάσεις με τις σωστές τροφές, που μπορούν να αποδειχθούν φάρμακα. Αν δεν το έχετε κάνει ήδη, εντάξτε τα παρακάτω τρόφιμα στο διαιτολόγιό σας και δείτε την διαφορά: *Πορτοκάλια: Η βιταμίνη C που περιέχουν, εκτός από όλες τις άλλες θετικές επιδράσεις της στον οργανισμό, μειώνει τα επίπεδα των ορμονών που προκαλούν στρες και επαναφέρει την πίεση και την κορτιζόλη στις κατάλληλες ποσότητες. Μάλλον η γνωστή παροιμία για το μήλο και τον γιατρό έχει αποκτήσει ανταγωνιστή. *Σπανάκι: Το μαγνήσιο που περιέχεται στο συγκεκριμένο λαχανικό διατηρεί την ορμόνη της κορτιζόλης σε χαμηλά επίπεδα και βοηθά έτσι στην καταπολέμηση του άγχους που αυτή προκαλεί. Έχετε δει ποτέ αγχωμένο τον Ποπάυ; *Ψάρια: Τα ω-3 λιπαρά που μπορούμε να λάβουμε από τον τόνο ή τον σολομό δεν κάνουν καλό μόνο στην καρδιά, αλλά και στη γενικότερη υγεία του οργανισμού, θωρακίζοντάς τον ενάντια στους στρεσογόνους παράγοντες. *Μαύρο τσάι: Η επιστήμη ερεύνησε το θέμα και κατέληξε πως το μαύρο τσάι βοηθά στην αντιμετώπιση άσχημων για την ψυχολογική υγεία καταστάσεων. Σε σχετικό πείραμα, όσοι κατανάλωσαν μαύρο τσάι μετά από μια αγχωτική περίσταση δήλωσαν πιο ήρεμοι από αυτούς που ήπιαν κάποιο άλλο αφέψημα, ιδιαίτερα καφέ. *Φυστίκια Αιγίνης και αμύγδαλα: Μία χούφτα από αυτούς τους ξηρούς καρπούς κάθε μέρα ρίχνουν την πίεση του αίματος και βοηθούν τον οργανισμό να διαχειριστεί καλύτερα την έκρηξη αδρεναλίνης που συνοδεύει τις κρίσεις άγχους. *Συνθετικοί υδατάνθρακες: Ή αλλιώς, δημητριακά, ψωμί και ζυμαρικά, πάντα ολικής άλεσης. Οι συγκεκριμένοι υδατάνθρακες έχει αποδειχθεί πως ενισχύουν την δράση της σεροτονίνης, μιας ουσίας στον οργανισμό που μας κάνει να… αισθανόμαστε όμορφα. *Ένα ποτήρι ζεστό γάλα πριν τον ύπνο: Η συνήθεια που πάντα μας προέτρεπαν οι γονείς μας να υιοθετήσουμε διαθέτει τη χημική της εξήγηση. Το ασβέστιο έχει μυοχαλαρωτική δράση και δίνει στο σώμα μας το σύνθημα για να ηρεμήσει, να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί ήσυχα. - Υπνοθεραπεία Οι σωστές συνήθειες ύπνου είναι βάλσαμο για τον οργανισμό μας, καθώς τον βοηθούν να είναι ξεκούραστος και να εμποδίζει το στρες να μας κατακλύσει. Άλλωστε, τις ώρες που κοιμόμαστε, λήγει ο συναγερμός του άγχους και το σώμα και το πνεύμα μας μπορεί να χαλαρώσει. Διατηρήστε ένα ικανοποιητικό ωράριο ύπνου και προσπαθήστε να είστε συνεπείς με αυτό. - Αλλάξτε ξυπνητήρι Όπως είπαμε, ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός. Δεν είναι κρίμα να τον ολοκληρώνετε με ένα άσχημο ξύπνημα, βεβιασμένο από έναν ενοχλητικό, μονότονο και άχαρο ήχο; Βάλτε ένα ευχάριστο τραγούδι ως ήχο ξυπνητηριού και αναθέστε στον αγαπημένο σας

18

τραγουδιστή να σας λέει την πρώτη καλημέρα. Αλλάξτε ανά διαστήματα τον ήχο, για να μην… πλήττετε ποτέ το πρωί και να μην έχετε «μούτρα» όλη την υπόλοιπη ημέρα. - Ασκήσεις εναντίον του στρες Ένα υγιές και γυμνασμένο σώμα μπορεί να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τους παράγοντες που προκαλούν άγχος. Προτιμήστε τις αερόβιες ασκήσεις, οι οποίες προκαλούν την έκκριση των πολύτιμων ενδορφινών, των ορμονών της «ευτυχίας». - Μασάζ Ένα καλό μασάζ πάντα μας βοηθά να χαλαρώσουμε, ακόμη κι αν δεν προέρχεται από τα έμπειρα χέρια ενός ειδικού, αλλά από αυτά του αγαπημένου μας προσώπου. Συνδυάστε το με αρωματικά κεριά και απαλή μουσική και θα έχετε πετύχει ένα καίριο πλήγμα εναντίον όλων αυτών που σας κατέτρεχαν καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας. - Πάρτε ανάσα Την επόμενη φορά που θα σας κυριεύσει το άγχος, καθίστε, πάρτε βαθιά ανάσα, κρατήστε την αναπνοή σας όσο μπορείτε και στην συνέχεια αφήστε την σιγά σιγά. Επαναλάβετε μέχρι να αισθανθείτε καλύτερα. Οι πιο προχωρημένοι δοκιμάστε μερικά μαθήματα yoga για να νιώσετε στον οργανισμό σας όλα τα αγχολυτικά της οφέλη. - Θέστε έναν στόχο τη φορά Η συχνότερη αιτία στρες είναι η προσπάθεια να στριμώξουμε όλες τις υποχρεώσεις μας σε περιορισμένο χρόνο και να πελαγώνουμε στη σκέψη ότι δεν προλαβαίνουμε. Η λύση είναι να προχωρούμε βήμα-βήμα, θέτοντας έναν μικρό στόχο κάθε φορά και επικεντρώνοντας την προσοχή μας σε αυτόν. Επίσης, δεν είναι κακό να γνωρίζουμε τις δυνατότητες και τις αντοχές μας και να αρνούμαστε να αναλάβουμε παραπάνω υποχρεώσεις από αυτές που αντέχουμε. - Ενυδάτωση Μια βόλτα μέχρι τη βρύση ή ένα μπουκαλάκι νερό στην τσάντα μας είναι οι πιο εύκολες κινήσεις και κρύβουν περισσότερα οφέλη από όσα θα περίμενε κανείς. Το νερό μας διατηρεί ενεργούς και αποβάλλει τοξίνες από τον οργανισμό μας. Αυτό σημαίνει πως μας απαλλάσσει από τις ουσίες του στρες και τονώνει την σωματική και πνευματική μας κατάσταση. Και φυσικά, δεν κοστίζει τίποτα. - Ψυχοθεραπεία Όταν το στρες αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις και οι κρίσεις άγχους διαδέχονται τα ψυχοσωματικά προβλήματα, η επίσκεψη σε έναν ψυχοθεραπευτή είναι η καλύτερη λύση. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο απροχώρητο για να ζητήσουμε βοήθεια, καθώς ο ειδικός θα μας βοηθήσει να χτυπήσουμε το πρόβλημα στην ρίζα του και να το αντιμετωπίσουμε με περισσότερη αποτελεσματικότητα.

19

Θ Λ Ι Ψ Η

20

Θ Λ Ι Ψ Η

Η διατάραξη των ευτυχισμένων συνηθειών μας από μία απόλυση, μία χρεοκοπία, μία αποτυχία των σχεδίων μας, μία ανατροπή στο κοινωνικό μας περιβάλλον, μία αξεπέραστη δυσκολία, ένας χωρισμός, μία ασθένεια, ένα πρόβλημα στις σχέσεις μας με τον σύντροφό μας, τους φίλους μας, την οικογένειά μας, ένα ατύχημα ή ένας θάνατος μας προκαλούν έναν βαθύ ψυχικό πόνο. Χωρίς να το καταλάβουμε μπαίνουμε σε ένα κύκλο θλίψης από όπου κατά τη διάρκεια του περνούμε από πολλές αλλαγές. Ο τελικός υγιής προορισμός μιας θλίψης είναι η ανακούφιση και η συνέχεια της ζωής μας. Τα στάδια που περνάμε για την αντιμετώπιση της απώλειας ή γενικότερα της θλίψης είναι σoκ, άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη και τελικά αποδοχή. Είναι σκόπιμο να περάσουμε όλα τα στάδια της θλίψης για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε την απώλεια και να μην μείνουμε παθητικά καθηλωμένοι σε κάποιο δυσάρεστο γεγονός. ΣΤΑΔΙΑ

Σοκ Η πρώτη αντίδραση σε κάποιο δυσάρεστο γεγονός που μας συγκλόνισε είναι το

σοκ, δηλαδή η άρνηση αντίδρασης, η άρνηση επικοινωνίας με το περιβάλλον, «η ψυχική παράλυση» και το μπλοκάρισμα των σκέψεων, των συναισθημάτων καθώς και των ενεργειών μας. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε δεν ξέρουμε τι νοιώθουμε, ούτε τι είναι αυτό που ακούμε. Η κατάσταση αυτή μας οδηγεί εκτός πραγματικότητας προκειμένου να αποφύγουμε τον πόνο. Είναι ένα είδος συναισθηματικής προστασίας που μπορεί να διαρκέσει έως και δύο εβδομάδες. Άρνηση

Συνήθως ακολουθεί μία τάση ενεργής φυγής από την πραγματικότητα η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με το σοκ, αλλά και να μην θεωρείται ως αδιαφορία. Είναι μία φυσιολογική αντίδραση που παρουσιάζεται με σκέψεις όπως «Αποκλείεται αυτό να συμβαίνει σε εμένα. Δεν θα το πω πουθενά, μάλλον κάνουν λάθος», «Θα κλείσω τα μάτια μου και όταν τα ανοίξω όλα θα ανήκουν στο παρελθόν.» Απαρνιόμαστε τα συναισθήματα μας, τα «παγώνουμε», για να ξεπεράσουμε την απώλεια. Σε αυτό το στάδιο η ζωή χάνει το νόημά της και τίποτα δεν αξίζει το ενδιαφέρον μας και την προσοχή μας. Κι ενώ προσπαθούμε να βρούμε κάποιο στήριγμα για να προχωρήσουμε και πασχίζουμε να βρούμε τη δύναμη γι’ αυτό τότε θα αρχίσει και η διαδικασία της

21

επούλωσης γιατί θα έχει ξεκινήσει η αποδοχή της καινούργιας κατάστασης.

Θυμός Όταν αντιληφθούμε την πραγματικότητα με σαφήνεια τότε είναι σαν να

προσπαθούμε από το θυμό μας να αντλήσουμε τη δύναμη που χρειαζόμαστε. Τα ξεσπάσματά μας είναι έντονα και υπερβολικά γι’ αυτό και οι άνθρωποι του περιβάλλοντός μας τρομάζουν και μας θεωρούν επικίνδυνους αφού τους καθιστούμε υπεύθυνους για το κακό που μας έχει συμβεί. Η επιθετικότητά μας αυτή προκαλεί συχνά προβλήματα στις σχέσεις μας με τους φίλους και τους συγγενείς μας. Κάποιοι στρέφουν την επιθετικότητά τους και στον ίδιο τους τον εαυτό. Οι σκέψεις που μας διακατέχουν: «Γιατί να συμβεί σε εμένα αυτό;» ή «δεν θέλω να δω κανένα, κανένας δεν θέλει το καλό μου, όλοι θέλουν να με εκμεταλλευτούν» είναι ίσως και η κινητήριος δύναμη που μας αναγκάζει να ζυγίσουμε, να επαναξιολογήσουμε τα γεγονότα και φυσιολογικά να οδηγηθούμε στην εκτόνωση και στην διαπραγμάτευση. Διαπραγμάτευση

Όταν οδηγηθούμε στο στάδιο της διαπραγμάτευσης έχουμε ξεπεράσει το θυμό και αναζητούμε την λύση που θα μας βοηθήσει να βγούμε από την δύσκολη θέση που έχουμε βρεθεί και να απευθυνθούμε σε κάποια ανώτερη δύναμη προκειμένου να διαπραγματευθούμε τη ζωή κάποιου δικού μας αγαπημένου προσώπου ή να μειώσουμε τις ενοχές μας και τον πόνο μας. Είναι το στάδιο στο οποίο η προσπάθειά μας εστιάζεται στο να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να αλλάξουμε την πραγματικότητα.

Θλίψη Όταν η προσοχή μας στραφεί στο παρόν τότε αισθανόμαστε το κενό, την απώλεια

ή την αποτυχία και εμφανίζεται έντονα η θλίψη ή και η κατάθλιψη. Ποικίλες διαταραχές στον ύπνο, στην όρεξή μας για φαγητό ή και στη σωματική μας υγεία. Η διάθεσή μας δεν βελτιώνεται παρά τις ενθαρρυντικές συμβουλές και συμπεριφορές των προσώπων που μας αγαπούν και τις προτροπές τους για ανανέωση της διάθεσής μας και αναθεώρηση του τρόπου σκέψης μας που παραμένει επικεντρωμένος στις αναμνήσεις του παρελθόντος. Είναι κι αυτό το στάδιο απαραίτητο για να φθάσουμε στην αποκατάσταση. Αποδοχή

Είναι αναγκαίο να αποδεχθούμε την πραγματικότητα και το γεγονός ότι δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο ευτυχισμένο παρελθόν. Έτσι ξεκινάμε να επιστρέφουμε στη ζωή, να αντικρίζουμε τον κόσμο που είναι πια διαφορετικός και να προσαρμοστούμε στο καινούργιο περιβάλλον το οποίο θα πρέπει να το «φτιάξουμε» παραγωγικό, δημιουργικό, χαρούμενο, ευτυχισμένο, χωρίς να ξεχάσουμε αυτό που μας έχει συμβεί και χωρίς να πιέσουμε τον εαυτό μας, αλλά απλά να τον πείσουμε πως θα βοηθηθεί αν επιτύχει μια υγιή καθημερινότητα.

22

Σε όλα τα παραπάνω στάδια απαραίτητη είναι η στήριξη από τους φίλους και την οικογένειά μας, γιατί… Λύπης ιατρός εστίν ανθρώποις λόγος. (Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής).

23

Θ Υ Μ Ο Σ

24

ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ

Ο θυμός με το θυμικό έχουν την ίδια ρίζα και προέρχονται από την αρχαία λέξη «θυμός» που σημαίνει ψυχή. Ο όρος θυμικόν χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία ως όρος ευρέως περιεχομένου, για να καλύψει όλα εκείνα τα βιώματα στα οποία υπάρχει συναισθηματικός τόνος οποιουδήποτε χαρακτήρα .

Αν συμβολίζαμε το θυμικό ως ένα σάκο μέσα στον οποίο υπάρχουν όλα τα συναισθήματα, κομμάτι του σάκου και μάλιστα πολύ δυνατό θα ήταν και ο θυμός, διότι είναι ένα πανίσχυρο συναίσθημα που συνδέεται με καταστάσεις οργής, άγχους και επιθετικότητας. Σπάνια νιώθουμε θυμό χωρίς να νιώθουμε πληγωμένοι (προσβεβλημένοι) σε κάποιο βαθμό και σπάνια νιώθουμε πληγωμένοι ψυχικά χωρίς να νιώθουμε θυμό γι’ αυτό που προκάλεσε τον πόνο. Μερικές φορές απλά και μόνο η απειλή του να πληγωθούμε ή να ντροπιαστούμε μπορεί να πυροδοτήσει το συναίσθημα του θυμού.

Όλες οι εμπειρίες των διαπροσωπικών σχέσεων που μας υποτιμούν, μας ντροπιάζουν, μας πληγώνουν, μας τραυματίζουν ψυχικά, μας μειώνουν, μας κάνουν να νιώθουμε θυμό. Αν ακόμα αντιληφθούμε ότι στα παραπάνω κρύβεται μια σκοπιμότητα εις βάρος μας τότε θα νιώσουμε περισσότερο θυμό και ή θα τον στρέψουμε ανοιχτά σε αυτόν που μας τον προκάλεσε ή θα τον στρέψουμε σε μας τους ίδιους ή σε κάποιους άλλους.

Ο καθένας μας ξέρει για τον εαυτό του αν είναι ο άνθρωπος που συσσωρεύει το θυμό του για πολύ καιρό, για βδομάδες ή χρόνια ή είναι ο τύπος που εκρήγνυται εκείνη τη στιγμή και σε δέκα λεπτά δεν μπορεί να κατανοήσει πως έχασε τόσο πολύ τον έλεγχο.

Τι συμβαίνει όταν θυμώνουμε;

Όταν εκδηλώνουμε τον θυμό μας, αυξάνονται η αρτηριακή πίεση, οι καρδιακοί παλμοί, η ροή του αίματος προς τους μυς, τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα, καθώς και οι τιμές κάποιων ορμονών, όπως η κορτιζόλη, αλλά και ορισμένων νευροδιαβιβαστών, όπως η νοραδρεναλίνη. Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί ενεργοποιείται ο αρχέγονος -εγγεγραμμένος στο DNA μας- μηχανισμός της πάλης ή της φυγής (fight or flight) απέναντι στο στρες-κίνδυνο που αντιμετωπίζουμε, μπροστά στο οποίο θα πρέπει να επιλέξουμε πώς θα αντιδράσουμε (αν θα κάτσουμε να παλέψουμε ή αν θα το βάλουμε στα πόδια να

25

σωθούμε). Παράλληλα, διαστέλλονται οι κόρες των ματιών μας για να βλέπουμε καλύτερα στη διαδικασία της «μάχης» ή της «οπισθοχώρησης», οξύνεται η ακοή μας και οι πνεύμονές μας διαστέλλονται, ώστε να εισπνεύσουν το επιπλέον οξυγόνο που πιθανώς θα χρειαστούν. Σύμφωνα με τους ειδικούς, νιώθουμε επίσης πιο δραστήριοι και γεμάτοι ενέργεια μόλις θυμώσουμε. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τη φυσιολογική αντίδραση στον θυμό/στρες και φυσικά υποχωρούν όταν ηρεμήσουμε, χωρίς να έχουν υπάρξει βλάβες για την υγεία μας, τουλάχιστον μακροπρόθεσμες. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο οργανισμός υπόκειται σε όλες αυτές τις αλλαγές εξαιτίας του στρες και του θυμού που νιώθουμε συχνά ή/και για μεγάλο χρονικό διάστημα τη φορά.

Συνέπειες του θυμού

Ο θυμός που έχει θαφτεί ή έχει αναχαιτιστεί ή έχει εκφραστεί λάθος έχει συνέπειες στο σώμα μας, την ψυχή μας και στον κοινωνικό μας εαυτό.

Οι συγκινήσεις - που είναι άμεσα συνδεδεμένες με τα συναισθήματα- επιδρούν στις λειτουργίες του σώματος αλλά και είναι αφετηρία έναρξης πολλών ασθενειών.

Ο πολύς θυμός μπορεί να σκοτώσει. Ο θυμός ενεργοποιεί την αδρεναλίνη και το σώμα αντιδρά λέγοντας κίνδυνος. Οι θυμωμένοι άνθρωποι λοιπόν αντιδρούν βίαια απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό με

συνέπεια πολλές φορές να αυτοκαταστρέφονται. Ενοχές και ντροπή είναι τα συναισθήματα που νιώθει κάθε φορά όποιος πληγώνει έναν

άλλο άνθρωπο. Τα οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα. (Όταν ένα μέλος της οικογένειας είναι

συνέχεια θυμωμένο δημιουργεί προβλήματα στην οικογένεια με συχνότερο το διαζύγιο και τη συναισθηματική κακοποίηση, που τις περισσότερες φορές εξαντλείται στα παιδιά της οικογένειας. Μέσα στην οικογένεια υποτίθεται πως υπάρχει αγάπη όχι μίσος.)

καταστρέφονται φιλίες προκαλούνται καυγάδες

Τι κάνω τον θυμό μου, τον εκφράζω και πώς;

Ο Robert j. Landy (2001) αναφέρει πως για να βρεις την ηρεμία, πρέπει να διαπραγματευτείς με την τάση να διαταράσσεις την ηρεμία. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να αφήνουμε να εκφραστεί ο θυμός και να ακούσουμε προσεκτικά το μήνυμά του.

Το ερώτημα που γεννάται είναι τι μπορούμε να κάνουμε όταν θυμώνουμε;

Πολλοί ταλαιπωρημένοι ψυχικά άνθρωποι για να αποφύγουν την αβεβαιότητα κλείνουν την πόρτα στην αμφιθυμία*. Κλείνοντας όμως την πόρτα στην αμφιθυμία δεν οδηγούνται στην ισορροπία αλλά σε περισσότερη δυσθυμία, διότι αν αγνοήσουμε το

26

δυνατό συναίσθημα του θυμού μπορεί να δημιουργήσει πολλές συνέπειες εξίσου σοβαρές με κείνες της άγριας και λανθασμένης έκφρασής του. Η έκφραση του θυμού μας καθορίζεται από δύο βασικούς παράγοντες: την επιρροή από τους γονείς και τις κοινωνικές επιρροές.

* Συναισθηματική κατάσταση που προέρχεται από ταυτόχρονες και αντιφατικές σκέψεις, θέσεις ή αποφάσεις. Συναισθηματική αστάθεια.

Ποιες είναι οι επιρροές;

Από τους γονείς

Τους τρόπους δράσης και αντίδρασης τους μαθαίνουμε όταν είμαστε πολύ μικροί και επηρεαζόμαστε από τους γύρω μας. Ξεκινάμε αντιγράφοντας την συμπεριφορά των γονιών μας και άλλων προτύπων προσιτών σε μας:

1) Αν ο πατέρας ή η μητέρα είναι συνεχώς θυμωμένοι ή εκφράζουν το θυμό τους σιωπώντας, τα παιδιά θα αντιγράψουν κάποια μοντέλα, δηλ. αν μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι εξωτερικεύοντας το θυμό μας κάνουμε κάτι κακό, μπορεί να μην παραδεχτούμε ποτέ ότι θυμώνουμε.

2) Αν είμαστε μαθημένοι να μην προκαλούμε ποτέ φασαρία, ενδέχεται να εκφράζουμε τον θυμό μας ενοχοποιώντας τους γύρω μας ή κατηγορώντας τους εαυτούς μας και καλλιεργώντας αισθήματα ενοχής.

3) Ακολουθούμε γονεϊκά πρότυπα, αλλά μερικές φορές βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι γονείς τον θυμό, τον απορρίπτουμε αποφασίζοντας να αντιδρούμε με διαφορετικό τρόπο: πολλές φορές τον ακριβώς αντίθετο από εκείνον των γονιών μας.

Από την κοινωνία

Συνηθισμένος «μύθος» είναι ότι οι άνθρωποι θεωρούνται ευγενικοί, πολιτισμένοι, μορφωμένοι και δεν θυμώνουν ποτέ. Αυτό είναι αστείο ακόμα και να λέγεται. Κανείς δεν εξαιρείται από αυτό το βασικό ανθρώπινο συναίσθημα.

Την απάντηση στο ερώτημα ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να εκφράσουμε τον θυμό μας δίνει ο Αριστοτέλης με την φράση «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και την σωστή στιγμή, για την σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο».

27

Σε κάθε περίπτωση είναι φανερό πως η μέση ψυχική διάθεση και ο διάλογος είναι αυτά που βοηθάνε να καθορίζουμε εναντίον ποιών πρέπει να θυμώνουμε και με ποιές αιτίες αλλά και να λύνουμε τις διαφορές μας με το λιγότερο ψυχικό και συναισθηματικό κόστος. Όπως είναι γνωστό, «τα άκρα δεν οδηγούν στην λύση των προβλημάτων, κάπου στη μέση πρέπει να αναζητήσουμε την λύση τους». Υπάρχει λοιπόν και η λεγόμενη μέση οδός που είναι η ιδανική περίπτωση.

Τι προκαλεί θυμό σε έναν άνθρωπο;

Υπάρχουν δύο βασικές προϋποθέσεις για να βιώσει θυμό ένα άτομο: 1) Με τον εαυτό του (π.χ. να μην πήγε τόσο καλά στις εξετάσεις όσο περίμενε), 2) Με κάποιο άλλο άτομο ή συνθήκες.

Ο θυμός μπορεί δηλαδή να προκληθεί από εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες. Ακόμη και συναισθηματικές δυσκολίες, προσωπικά προβλήματα, αναμνήσεις ή τραυματικές εμπειρίες μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού. Επίσης, οι υψηλές, μη ρεαλιστικές και απραγματοποίητες προσδοκίες μπορούν να οδηγήσουν στο θυμό. Μήπως περιμένεις πολλά από τους γύρω και από τον εαυτό σου για μια κατάσταση; Μήπως έχεις υπερβολικές απαιτήσεις;

Διατηρείς το θυμό περισσότερο από όσο χρειάζεται;

Κάποια άτομα διατηρούν το θυμό ή τα συναισθήματα έντονης απογοήτευσης για να τιμωρήσουν το άλλο άτομο ή καταστάσεις ενώ δεν κατανοούν ότι με αυτό τον τρόπο απλά τιμωρούν και πληγώνουν τον εαυτό τους. Η επίλυση μέσω σωστής επικοινωνίας μπορεί να επιφέρει επιθυμητά αποτελέσματα. Ένας τρόπος είναι η ώριμη και ήρεμη αναφορά των γεγονότων όταν περάσουν τα συναισθήματα θυμού που ακολουθούν ένα περιστατικό. Με αυτό τον τρόπο βοηθείται τόσο το ίδιο το άτομο όσο και ο παράγοντας που σχετίζεται με το περιστατικό.

Η διατήρηση του θυμού κάποιες φορές δείχνει και την τάση του ανθρώπου να θυματοποιεί τον εαυτό του και να κοιτάζει τη ζωή του και τον κόσμο με αρνητικό φακό. Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα του να νιώθει το άτομο αβοήθητο και να διατηρεί για καιρό αισθήματα μνησικακίας.

Μήπως θυμώνεις περισσότερο από το κανονικό;

Εάν κατανοείς ότι θυμώνεις αρκετά εύκολα και ότι διατηρείς το θυμό σου, τότε ίσως να έχεις πρόβλημα με τη διαχείριση του θυμού. Εάν νιώθεις πως όταν θυμώνεις είσαι «εκτός ελέγχου» και με τρόπο που φοβίζει τους άλλους ίσως να χρειάζεσαι βοήθεια για την εξεύρεση τρόπων διαχείρισης του θυμού.

28

Κάποια άτομα όντως θυμώνουν πιο εύκολα από άλλα και σε πιο έντονο βαθμό και ο τρόπος που εκφράζουν το θυμό τους δεν είναι πάντα να φωνάζουν ή να πετάνε αντικείμενα. Μπορεί να απομονωθούν κοινωνικά ή να είναι επιρρεπή σε ασθένειες. Η κατάσταση αυτή συνήθως οφείλεται σε χαμηλή ανεκτικότητα για απογοήτευση ή ενόχληση. Η αιτία για αυτό είναι σε κάποιες περιπτώσεις γενετική ή ψυχολογική. Έχουν γίνει έρευνες που αποδεικνύουν ότι κάποια παιδιά δείχνουν από την ώρα της γέννησης ότι είναι ευέξαπτα και ότι θυμώνουν εύκολα. Όσον αφορά τον ψυχοκοινωνικό παράγοντα, ο θυμός θεωρείται αρνητικό συναίσθημα και έχουμε μάθει ότι δεν πρέπει να το εκφράζουμε. Έτσι, δεν μαθαίνουμε πώς να το χειριζόμαστε.

Είναι η έκφραση θυμού υγιής;

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να χειριστούν τα αισθήματα θυμού. Οι τρεις βασικές προσεγγίσεις είναι η έκφραση, η καταπίεση συναισθημάτων και η ηρεμία. Η σωστή έκφραση συναισθημάτων είναι η πιο υγιής τεχνική διαχείρισης του θυμού. Για να το κάνεις αυτό, πρέπει να ξεκαθαρίσεις ποιες είναι οι ανάγκες σου και πώς να τις εκπληρώσεις χωρίς να πληγώσεις άλλα άτομα. Ο θυμός που δεν έχει εκφραστεί μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα όπως παθολογική αντιμετώπιση θυμού ή τη δημιουργία μιας κυνικής και εχθρικής προσωπικότητας. Τα άτομα που υποτιμούν, γελοιοποιούν, είναι κυνικοί με άλλα άτομα και κατακρίνουν καταστάσεις δεν έχουν μάθει πώς να εκφράζουν το θυμό τους σωστά και όπως είναι αναμενόμενο δεν έχουν αρκετές εποικοδομητικές σχέσεις.

Διαχείριση θυμού και τεχνικές

Στόχος της διαχείρισης του θυμού είναι να μειώσει τα αρνητικά συναισθήματα και να αποτρέψει τις σωματικές συνέπειες μέσω διαφόρων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης του θυμού είναι η αντιμετώπιση της πηγής του θυμού είτε πρόκειται για άλλα άτομα, είτε για τον εαυτό σου αλλά και για καθημερινές καταστάσεις. Η πιο αναποτελεσματική προσέγγιση είναι η καταπίεση των συναισθημάτων θυμού χωρίς την επεξεργασία τους και η αποφυγή της κατάστασης αλλά και των παραγόντων που προκάλεσαν το θυμό. Αυτός ο τρόπος είναι επιζήμιος στις ανθρώπινες σχέσεις αφού η «αποθήκευση» συναισθημάτων θυμού συνήθως οδηγεί σε τιμωρητικές συμπεριφορές.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΘΥΜΟΥ

1. ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΝΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ

29

Συνήθως ο θυμός προέρχεται από το φόβο και την αδυναμία ή σαν δευτερεύων συναίσθημα όταν πληγωθούμε και εξωτερικεύεται μέσω του θυμού. Νιώθει το άτομο ότι χάνει τον έλεγχο μιας κατάστασης και ότι απειλούνται οι αξίες και οι στόχοι του. Η αναγνώριση αυτών των συναισθημάτων θα βοηθήσει στην αντίληψη και κατανόηση στους παράγοντες που βρίσκονται πίσω από το θυμό.

2. ΕΠΕΛΕΞΕ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΑΡΑ ΤΟΝ ΘΥΜΟ

Η διατήρηση αρνητικών συναισθημάτων οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές συνέπειες που συμπεριλαμβάνουν αρνητικές επιπτώσεις στο σώμα και απορροφούν την απόλαυση από ευχάριστες στιγμές. Τα άτομα που από συνήθεια επιλέγουν το θυμό ζουν ζωές που τις χαρακτηρίζει η απογοήτευση και ο θυμός.

3. Time –Out (Διάλειμμα)ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΘΥΜΟΥ ΚΑΙ ΕΝΤΑΣΗΣ

«Παρακολούθησε» τα δικά σου συναισθήματα και αντιδράσεις όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση θυμού ή απογοήτευσης. Αν δεις ότι νιώθεις θυμό, άγχος, ένταση, ή ενοχή τότε δώσε στον εαυτό σου time-out. Time-Out σημαίνει να σταματήσουν να συζητούν όλα τα εμπλεκώμενα μέλη (δύο ή περισσότερα) ή να χωρίσουν για αρκετή ώρα για να σκεφτούν λογικά, να ηρεμήσουν και να επανακτήσουν τον έλεγχο. Θα είναι πιο αποτελεσματικό εάν περιοριστεί στο χρονικό όριο του ενός μέχρι πέντε λεπτών. Μπορείς να πεις « Χρειάζομαι λίγη ώρα για να σκεφτώ αυτά που είπαμε. Θα ήθελα να συνεχίσω τη συζήτηση σε λίγο». Εάν το άλλο άτομο δεν σας επιτρέπει να φύγετε, επιμένετε και φύγετε έτσι κι αλλιώς. Μπορείς να ακολουθήσεις και τα βήματα Σωστής Επικοινωνίας και Επίλυσης Διαφορών ώστε να μην προχωρήσει η κατάσταση σε αυτό το σημείο.

4. ΒΡΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Ο θυμός δημιουργεί υψηλά επίπεδα ενέργειας που μπορούν να διαρκέσουν για ώρες ή και περισσότερο. Κατά τη διάρκεια αυτή τείνουμε να ανανεώνουμε το θυμό. Έτσι, εκτός από τις εσωτερικές διαδικασίες διαχείρισης της έντασης του θυμού υπάρχουν και δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν όπως το περπάτημα, τρέξιμο, κολύμπι και άλλες δραστηριότητες που συμπεριλαμβάνουν σωματική κίνηση και εξάσκηση.

5. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΗΡΕΜΙΑΣ

Απλές τεχνικές όπως οι βαθιές αναπνοές και η ήρεμη σκηνή μπορούν να βοηθήσουν στην επεξεργασία συναισθημάτων του θυμού. (Βλέπε ασκήσεις χαλάρωσης, νοητική κατεύθυνση και προοδευτική χαλάρωση των μυών)

6. ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

30

Αναζήτησε τρόπους επίλυσης προβλημάτων από τους οποίους τα άτομα που εμπλέκονται σε μια κατάσταση έντασης και θυμού να νιώσουν ότι έχουν κερδίσει. Προσπάθησε και δείξε τους ότι προσπαθείς να κατανοήσεις την άποψη και συναισθήματα τους αλλά και τη δική σου θέση. Με αυτό τον τρόπο θα καλύψεις τις ανάγκες σου, θα μειώσεις τον δικό σου θυμό προς το άλλο πρόσωπο ή κατάσταση και πιθανόν να φέρεις το άλλο άτομο πιο κοντά σου.

7. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΕΡΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τα θυμωμένα άτομα έχουν την τάση να συμπεράνουν βιαστικά και κάποτε αυτά τα συμπεράσματα μπορούν να είναι αναληθές. Το πρώτο βήμα που θα ήταν αποτελεσματικό να γίνει θα ήταν να ρίξεις τους ρυθμούς και να σκεφτείς τις αντιδράσεις σου. Μην πεις το πρώτο που σου έρχεται στο μυαλό και σκέψου ακριβώς τι είναι αυτό που θες να πεις. Άκουσε προσεκτικά τι έχει να πει το άλλο άτομο και μην συμπεράνεις βιαστικά το νόημα της συζήτησης. Αν κάποιος που ξέρεις θυμώνει πάρα πολύ, προσπάθησε να κατανοήσεις τι είναι αυτό που βρίσκεται πίσω από το θυμό του ατόμου. Μπορεί για παράδειγμα να σου λέει πως δεν του δίνεις αρκετή σημασία ή να νιώθει ότι δεν το αγαπάς. (Π.χ. ίσως το ότι θυμώνει για διάφορες δραστηριότητες σου να μην σημαίνει ότι ζηλεύει ή ότι σε καταπιέζει αλλά ότι δεν έχεις αρκετή ώρα για να περάσεις μαζί του). Η διατήρηση της ηρεμίας σου ίσως μειώσει την πιθανότητα για ρήξη στη σχέση. 8. ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Με απλά λόγια σημαίνει την αλλαγή τρόπου σκέψης. Τα θυμώδη άτομα συνηθίζουν να βρίζουν, να φωνάζουν ή να μιλούν με λόγια που εκφράζουν τις εσωτερικές τους σκέψεις. Όταν θυμώνει το άτομο ίσως να υπερβάλλει ή να γίνεται πολύ δραματικό. Αυτές οι σκέψεις μπορούν να αντικατασταθούν με πιο λογικές σκέψεις! Μπορείς, για παράδειγμα, να θυμίσεις τον εαυτό σου ότι ο θυμός δεν θα διορθώσει τίποτα και ότι δεν θα σε κάνει να νιώσεις καλύτερα. Η λογική μπορεί να νικήσει το θυμό αφού ο θυμός, ακόμα και δικαιολογημένος, μπορεί γρήγορα να μετατραπεί αδικαιολόγητος και παράλογος. Τα θυμώδη άτομα έχουν την τάση να απαιτούν ορισμένες καταστάσεις να γίνονται με το δικό τους τρόπο και όταν αυτό δεν επιτευχθεί τότε απογοητεύονται. Ένα παράδειγμα Γνωστικής Αναδιάρθρωσης είναι η κατανόηση της απαιτητικής τους φύσης και η μετάφραση των απαιτήσεων τους σε επιθυμίες. Και όταν μια επιθυμία δεν εκπληρωθεί, τότε ίσως βιώσουν συνηθισμένες αντιδράσεις όπως απογοήτευση, πόνο, αλλά όχι θυμό. Κάποια «θυμώδη» άτομα χρησιμοποιούν αυτό το θυμό σαν ένα τρόπο για να αποφύγουν τον πόνο χωρίς να σημαίνει ότι ο πόνος φεύγει.

9. ΑΛΛΑΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Σε μερικές περιπτώσεις το άμεσο περιβάλλον είναι αιτία για θυμό και αγανάκτηση. Τα προβλήματα και οι ευθύνες μπορούν να προκαλέσουν πίεση και τότε

31

είναι που το άτομο χρειάζεται να διευθετήσει κάποιες αλλαγές όπως ο προσωπικός χρόνος και χώρος, η αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν αναστάτωση και ένταση.

Μικρές Συμβουλές για Αντιμετώπιση του Θυμού

Να θυμάσαι ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και έτσι δεν είναι ούτε σωστό ούτε λάθος, ούτε καλό ούτε κακό. Το τι κάνεις με το συναίσθημα του θυμού είναι που έχει σημασία. Και έχεις τον έλεγχο των συμπεριφορών σου.

Αναγνώριση δυσκολίας για διαχείριση θυμού. Βάλε τον εαυτό σου στη θέση του άλλου ατόμου Μάθε πώς να γελάς και να βλέπεις την θετική άποψη κάθε προβλήματος Μάθε πώς να ηρεμείς Μάθε να ακούς πραγματικά Συγχώρησε τα άτομα που σε έχουν αναστατώσει Σκέψου τη ρήξη που μπορεί να προκαλέσει ο θυμός σε κάποια σχέση Έχεις την ευθύνη για το δικό σου θυμό. Ίσως σε θυμώσει κάποιο άτομο αλλά εσύ

επιλέγεις το θυμό ανάμεσα σε άλλα συναισθήματα Έμαθες να θυμώνεις μήπως; Από πού; Πρόσεξε τον εαυτό σου και την υγεία σου καθημερινά Απόφυγε την κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών για να ηρεμήσεις Τι ρόλο είχε ο θυμός στην οικογένεια σου όταν μεγάλωνες; Πόσο λογικά είναι αυτά που σε θυμώνουν; Πώς θα ήταν η ζωή σου χωρίς θυμό; Εξερεύνησε συναισθήματα πόνου και φόβου Διατηρείς το θυμό περισσότερο από όσο χρειάζεται;

ΠΗΓΗ:

www.iatronet.gr

www.selftherapy.gr

www.ucy.ac.cy www.vita.gr

32

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

Συναισθηματική Νοημοσύνη Οι τέσσερις μορφές νοημοσύνης:

Πνευματική (πνεύμα) Διανοητική (νους) Σωματική (σώμα) Συναισθηματική (Καρδιά)

33

Συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τόσο τα δικά μας συναισθήματα, όσο και των άλλων, αλλά και να τα ελέγχουμε ώστε να διαχειριζόμαστε σωστά τις σχέσεις μας με τους άλλους.

Η νοητική ευφυΐα (IQ) αλλάζει σταδιακά μετά την εφηβεία και σχετίζεται με την ικανότητα μάθησης.

Η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) είναι δεξιότητα που αποκτάται και αναπτύσσεται με συστηματική προσπάθεια και μέσω των εμπειριών, εφόσον τις επεξεργαστούμε. Η συναισθηματική νοημοσύνη συνδέεται με: Την αυτεπίγνωση, δηλαδή… Με το πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας:

Γνωρίζουμε τα δυνατά και τα αδύνατων σημεία μας. Αναγνωρίζουμε τις αξίες και τα πιστεύω μας. Έχουμε συνείδηση των συναισθημάτων μας, του τι νιώθουμε χωρίς να

κατακλυζόμαστε από αυτά. Παίρνουμε την ευθύνης των συναισθημάτων μας και συνειδητοποιούμε ότι

προκύπτουν από τις σκέψεις μας. Την αυτοδιαχείριση, δηλαδή…

Οφείλουμε να μην επιτρέπουμε σε ασυνείδητες δυνάμεις να αποφασίζουν για τη ζωή μας. Εμείς επιλέγουμε. Δεν είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι μας συμβαίνει αλλά είμαστε υπεύθυνοι για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσουμε σε ό,τι μας συμβαίνει.

Εμείς αποφασίζουμε αν θα θυμώσουμε, σε ποιο βαθμό, πότε, για ποιο θέμα. Ενεργούμε με εστίαση στους στόχους μας. Έχουμε επίγνωση του ότι δεν είμαστε θύματα. Έχοντας επιμονή και υπομονή επιτυγχάνουμε ένα θεμιτό αποτέλεσμα και δεν

χρειαζόμαστε εξωτερική υποκίνηση. Την κοινωνική επίγνωση, δηλαδή…

Έχουμε την ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Κατορθώνουμε να κερδίζουμε την εμπιστοσύνη των άλλων.

Την κοινωνική επιρροή, δηλαδή…

34

Έχουμε την ικανότητα να:

Επηρεάζουμε το περιβάλλον μας με πειστικότητα και έμπνευση. Προσαρμοζόμαστε ανάλογα με τους ανθρώπους και τις καταστάσεις.

Οι έρευνες έδειξαν ότι:

1. Οι γυναίκες επιδεικνύουν πολύ μεγαλύτερη βαθμολογία συναισθηματικής νοημοσύνης(+25%). Μπορούν να χρησιμοποιούν τα συναισθήματά τους προς όφελός τους αποτελεσματικότερα.

2. Υψηλότερη βαθμολογία συναισθηματικής νοημοσύνης επιδεικνύουν τα άτομα που εργάζονται σε θέσεις εξυπηρέτησης πελατών και χαμηλότερη οι άνεργοι.

3. Το υψηλότερο ποσοστό συναισθηματικής νοημοσύνης έχει ως επακόλουθο αποτέλεσμα την καλύτερη απόδοση τόσο στον προσωπικό, όσο και στον επαγγελματικό τομέα.

4. Η συναισθηματική νοημοσύνη αυξάνεται και βελτιώνεται αναλογικά με την ηλικία. ΠΗΓΗ: www.eefam.gr/assets/files/ekdilosis/imerides/synaisth.../Katsalis.pdf http://sxeseis.gr/quiz.php?qid=58

Δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια άμα ένας νέος άνθρωπος έχει αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη. Εξαρτάται από τον τρόπο που μεγάλωσε, το περιβάλλον του, το φύλο του, την ηλικία, την μόρφωση κ.τ.λ.

35

Σ ένα «φυσιολογικό παιδί», δηλαδή που δεν διατρέχει κάποια παθολογία, πρέπει να μελετήσουμε την οικογενειακή του κατάσταση και τις εμπειρίες που έχει ώστε να κρίνουμε την συναισθηματική του νοημοσύνη. Γιατί κάθε παιδί λαμβάνει από την οικογένεια του κάποια πρότυπα μ αυτό τον τρόπο διαμορφώνει το χαρακτήρα του, ανάλογα δηλαδή από τα βιώματα του.

Είναι σημαντικό το παιδί να έχει την ωριμότητα ανάλογα την ηλικία του να αντιληφθεί τα προτερήματα της προσωπικότητας του ώστε να τα ενισχύσει, καθώς και τις αδυναμίες του και τα ελλατωματικά στοιχεία του χαρακτήρα του ώστε να τα μετριάσει. Κάθε παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται τον θυμό του με διαφορετικούς τρόπους. Καθώς η διαχείριση του θυμού είναι σημαντική για την δημιουργία υγιών και συνεργατικών σχέσεων με τους συνανθρώπους μας, το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναγνωρίζει τη σωστή συμπεριφορά και να προσπαθεί να την υιοθετήσει.

Οι νεαροί, οι έφηβοι ακόμα και οι νεαροί ενήλικες δεν έχουν ακόμα κατασταλάξει στο ποιος είναι ο χαρακτήρας τους γιατί είναι σε «εξέλιξη»! Για να το καταφέρουν αυτό πρέπει να το θέλει πολύ. Φυσικά όσο το άτομο μεγαλώνει αυτό γίνεται συνεχώς πιο δύσκολο γιατί τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας παγιώνονται. Είναι σημαντικό ο έφηβος να μπορεί να κρίνει αντικειμενικά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του προκειμένου να εντοπίζει και να κατανοεί τυχόν λανθασμένες συμπεριφορές του. Τότε έχει την ικανότητα να αλλάξει, ελέγχοντας και βελτιώνοντας τη στάση του, δηλαδή το χαρακτήρα του. Πρέπει να είναι ικανός να βλέπει τα θετικά και τα αρνητικά του και να δει τι πρέπει να κάνει για να γίνει σωστός. Να καταλάβει πως αυτά τα χαρακτηριστικά που δεν του αρέσουν μπορεί να τα αλλάξει! Θα εμπλουτίσει τα θετικά του κι θα διώξει τα αρνητικά. Έτσι δημιουργείται και αναπτύσσεται η συναισθηματική νοημοσύνη. Αν ένα παιδί ή ένας νεαρός άνθρωπος θεωρεί ότι «Έτσι είμαι και δεν μπορώ να αλλάξω!» σημαίνει ότι δεν είναι ακόμα ψυχολογικά ώριμος και δεν έχει τις κατάλληλες εμπειρίες λόγω της ηλικίας του να κρίνει τον χαρακτήρα του. Γι' αυτό το λόγο το άτομο πρέπει να σταματήσει να βρίσκει δικαιολογίες για τον εαυτό του. Μαζί με την εξέλιξη του αναπτύσσεται και η συναισθηματική νοημοσύνη προς το καλύτερο ή το χειρότερο. Όταν ένα άτομο πάει προς το κακό, αυτό γίνεται γιατί βλέπει τα αρνητικά του και τα ενισχύει! Εξαρτάται από αυτόν αν θα έχει αυτό το μέλλον ή το αν θα έχει εξελιγμένη συναισθηματική νοημοσύνη. Τον επηρεάζουν βέβαια και τα βιώματα του αλλά η τελική απόφαση για το πως θα είναι ο χαρακτήρας του, ανήκει σ' αυτόν.

Μπορεί να τον βοηθήσει να εξελιχθεί η θέληση να αλλάξει καθώς και ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Όλοι έχουν μια ευθύνη ανάλογα με την ηλικία τους. Παρατηρούμε ότι η προσωπική ανάληψη ευθύνης μπορεί να επιφέρει θετικά προς το άτομο ακόμα και αν έχει μεγαλώσει σε άσχημο περιβάλλον, από την στιγμή που κρίνει και αποφασίζει πιο είναι το καλύτερο γι αυτόν!

36

Παραδείγματος χάρη άτομα που έχουν μεγαλώσει σε κακοποιητικό περιβάλλον, άλλοτε καταστρέφονται και άλλοτε θριαμβεύουν. Όταν θριαμβεύουν είναι γιατί αντιλαμβάνονται πιο είναι το καλύτερο γι΄αυτούς και παίρνουν την απόφαση πως δεν θα τους επηρεάσει ό,τι τους έχει συμβεί, γιατί αυτοί καθορίζουν το μέλλον τους.

Αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη σημαίνει:

Έλεγχος των συναισθημάτων ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις! Διατήρηση της φυσικότητας του και του αυθορμητισμού είναι τα πιο σημαντικά!

Για τους έφηβους είναι αρκετό να μπαίνουν στην θέση του άλλου και να μην κάνουνε εσκεμμένα κάτι που δεν θα θέλανε να κάνουνε στους ίδιους. Να μην βλάπτουν, να μην προδίδουν και να νοιάζονται για τους γύρω τους είναι αυτό που οφείλουν να προσπαθούν. Δεν πρέπει να παρασύρονται, γιατί απλά γνωρίζουν και σέβονται τις ανάγκες τους. Δεν πρέπει να επηρεάζονται από τους άλλους. Διατηρούν την προσωπικότητά τους και δεν κάνουν τα χατίρια των άλλων απλά για να γίνονται συμπαθής.

Πρέπει να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στον εαυτό του και στο πόσο ασχολούνται με τους άλλους. Υπευθυνότητα στις αρμοδιότητες τους και καλή σχέση με την οικογένεια τους. Κατανόηση των ευθυνών τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να είναι σ΄όλα τέλειοι. Το παν είναι να υπάρχει ένα μέτρο για να φερθούμε και να πράξουμε με το σωστό τρόπο. "Είναι στο χέρι καθενός να ελέγχει το πως νιώθει και το πως αντιδρά" είπε χαρακτηριστικά η κυρία Ανδρεαδάκου.

Υπάρχουν τεστ για την συναισθηματική νοημοσύνη, αλλά τα τεστ δεν είναι σίγουρο ότι αποδίδουν μία εικόνα ακριβή για τον κάθε άνθρωπο. Νομίζω ότι σίγουρα αν απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό με τον χώρο της ψυχικής υγείας, είτε μέσα από κάποια τεστ είτε μέσα από κάποια συνέντευξη, μπορεί ο ειδικός να έχει μία εικόνα για τον άνθρωπο αυτό σχετικά με τις συναισθηματικές ικανότητες που διαθέτει η που μπορεί να υπολείπεται σε σχέση με αυτές και μπορεί με αυτόν τον τρόπο να τον καθοδηγήσει έτσι ώστε να βελτιώσει αυτές τις πλευρές του εαυτού του. Το άλλο κομμάτι που αφορά ίσως και μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους είναι το να προσπαθεί κανείς να έχει μία συγκεκριμένη αυτοσυνειδητότητα, αυτοπαρατήρηση, έτσι ώστε και ο ίδιος μέσα από την επιτυχία του και τις θετικές ή τις αρνητικές απολαβές που μπορεί να έχει μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις αντιλαμβάνεται ότι ή «το ΄χω, επικοινωνώ ευχάριστα, είμαι κοινωνικός, είμαι αποδεκτός» ή «κάπου πραγματικά δυσκολεύομαι οπότε εφόσον υπάρχουν άτομα που μπορώ να απευθυνθώ και να με βοηθήσουν, το ψάχνω». Και βέβαια για να πας στον ειδικό χρειάζεται μία στοιχειώδης αυτοπαρατήρηση ή να εμπιστευθείς τη γνώμη κάποιων πολύ δικών σου ανθρώπων, να σου πουν «είσαι πολύ απότομος» ή «βλέπω ότι δεν συμπάσχεις με τους άλλους, μήπως πρέπει να πας να το ψάξεις;»

37

Μέσω των τεστ μπορεί να έχει μία πρώτη εικόνα και μπορεί να αντλήσει κάποια στοιχεία από site που έχουν μια υποδομή, κάποια είναι σαφές ότι είναι της πλάκας. Από εκεί και πέρα αν θέλει μια πιο εξειδικευμένη άποψη θα πάει σε έναν ειδικό ο οποίος ασχολείται με το χώρο της ψυχικής υγείας. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ: οι ερωτήσεις είναι αρκετά εύστοχες, αλλά δεν μπορούν να δώσουν μία εικόνα για το επίπεδο συναισθηματικής νοημοσύνης, διότι αυτό έχει πάρα πολύ να κάνει και με την ηλικία. Ας πούμε πως αυτό το ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε εφήβους. Οι περισσότεροι έφηβοι θα απαντήσουν με έναν τρόπο που θα δείχνει πως δεν έχουν συναισθηματική νοημοσύνη, επειδή αν δώσει κάποιος πραγματικές απαντήσεις και όταν σκοντάψει στο δρόμο θα κοκκινίσει και θα ντραπεί. Όσο πιο μικρός είναι δεν έχει αποκτήσει δεξιότητες που χρειάζονται ώστε να μάθει να μην επηρεάζεται από τη γνώμη των συνομηλίκων του και του κοινωνικού περιβάλλοντος, δηλαδή είναι πολύ δύσκολο ένας έφηβος να έχει ισχυρή εικόνα του εαυτού του και να μην επηρεάζεται από κανέναν. Άρα αυτό το τεστ αν το κάνεις σε έναν ενήλικα και σου απαντήσει πως επηρεάζεται και καταρρακώνεται γενικώς, τότε φαίνεται ότι έχει θέματα συναισθηματικής νοημοσύνης. Για έναν έφηβο όμως μπορούμε να μιλήσουμε και για συναισθηματικές δεξιότητες τις οποίες μπορεί να έχει σε μεγάλο ή σε μικρό βαθμό και τις οποίες θα μπορούσε να τις εξελίξει.

Άρα συμπεραίνουμε ότι οι ενήλικες θα έχουν πιο ικανοποιητικά και σαφή αποτελέσματα γιατί έχουν κατασταλαγμένη προσωπικότητα, ενώ για τα παιδιά είναι ενδεικτικό για το έχουν συναισθηματικές δεξιότητες και αν χρειάζεται να τις εξελίξουν.

38

Το παρακάτω ερωτηματολόγιο μοιράστηκε σε 50 μαθητές της Α’ Λυκείου, σε 50 μαθητές της Β’ Λυκείου και σε 25 ενήλικες με σκοπό να ανακαλύψουμε εάν υπάρχει αύξηση στο ποσοστό της συναισθηματικής νοημοσύνης ανάλογα με την ηλικία. Ερωτηματολόγιο Ηλικία/Τάξη:_______________ Ας υποθέσουμε ότι…

1. Σκοντάφτεις και πέφτεις κάτω. Πώς αντιδράς; α) Σηκώνεσαι γελώντας και συνεχίζεις την πορεία σου β) Αγχώνεσαι και φεύγεις ντροπιασμένος/η

γ) Αισθάνεσαι πολύ άσχημα, κοκκινίζεις και φεύγεις με κατεβασμένο το κεφάλι δ) Άλλο

2. Σε προσβάλει λεκτικά κάποιος φίλος σου. Τι κάνεις; α) Δεν του δίνεις σημασία και αποχωρείς αμίλητος β) Θίγεσαι, λυπάσαι και το εκδηλώνεις γ) Εκνευρίζεσαι και αντιδράς κι εσύ λεκτικά δ) Άλλο

3. Έπεται μία πολύ σημαντική εξέταση…

α) Προσπαθείς να διατηρηθείς ήρεμος/η β) Αγχώνεσαι χωρίς όμως αυτό να σε επηρεάζει αρνητικά γ) Αγχώνεσαι υπερβολικά και εξ’ αιτίας αυτού δεν μπορείς ν’ αποδώσεις δ) Άλλο

4. Ο καλύτερός σου φίλος/ Η καλύτερή σου φίλη παθαίνει ένα σοβαρό ατύχημα. Τι κάνεις; α) Επικοινωνείς μαζί του, όμως η ψυχολογία σου δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα β) Διατηρείς την ψυχραιμία σου και προσπαθείς να τον βοηθήσεις γ) Ανησυχείς υπερβολικά επηρεάζοντας αρνητικά και εκείνον

39

δ) Άλλο

5. Επιτυγχάνεις ένα στόχο και όλοι σε επιβραβεύουν. Τι κάνεις; α) Ικανοποιείσαι, αλλά αφοσιώνεσαι αμέσως στον επόμενο στόχο β) Χαίρεσαι πολύ, αλλά δεν προβάλεις υπερβολικά την επιτυχία σου γ) Υπερηφανεύεσαι και συμπεριφέρεσαι επιδεικτικά δ) Άλλο

6. Ένας γνωστός σου είναι συχνά θλιμμένος χωρίς να έχει συμβεί κάτι συγκεκριμένο. Εσύ… α) Δεν κάνεις κάτι – Αδιαφορείς β) Προσπαθείς μέσω του διαλόγου να τον βοηθήσεις με το πρόβλημά του γ) Του προτείνεις να συμβουλευτεί ένα ψυχολόγο δ) Άλλο

7. Έχεις διαπληκτισθεί με έναν κοντινό σου φίλο, στον οποίο έχεις εκμυστηρευτεί κάτι σημαντικό για σένα. Τι πιστεύεις ότι θα κάνει; α) Παρά τις διαφορές σας δεν θα το αποκαλύψει β) Άθελά του θα το κάνει γνωστό σε κάποιο κοινό σας φίλο γ) Θα το διαδώσει παντού για να σε φέρει σε δύσκολη θέση δ) Άλλο

8. Ένας φίλος σου/ Μία φίλη σου έχει ένα χαρακτηριστικό στην εμφάνισή του που το θαυμάζουν όλοι. Εσύ… α) Χαίρεσαι γι αυτόν και το θαυμάζεις κι εσύ β) Το θαυμάζεις, όμως εύχεσαι να το είχες κι εσύ γ) Τον/ Την φθονείς που φέρει αυτό το χαρακτηριστικό δ) Άλλο

9. Ένα κοντινό σου πρόσωπο σού προσφέρει ένα δώρο που δεν ανταποκρίνεται στον χαρακτήρα σου. Τι κάνεις;

α) Ενθουσιάζεσαι πολύ, γιατί πιστεύεις πως η πράξη μετράει β) Προσποιείσαι πως σου αρέσει, αλλά το αλλάζεις

γ) Δεν χαίρεσαι ιδιαίτερα, αφού θα προτιμούσες (αυτό το πρόσωπο) να εκδηλώσει τα συναισθήματά του με μια πιο συμβολική πράξη δ) Άλλο

10. Δεν πετυχαίνεις ένα σημαντικό στόχο για εσένα. Τότε… α) Είσαι αισιόδοξος, επειδή πιστεύεις ότι θα πετύχεις τον επόμενο β) Δεν σ’ ενοχλεί ιδιαίτερα γ) Νιώθεις απόγνωση, καθώς απέτυχες

40

δ) Άλλο

41

67%17%

4%

12% Ερώτηση 1α

β

γ

δ

8%

74%

8%10%

Ερώτηση 4α

β

γ

δ

22%

36%32%

10%

Ερώτηση 3

α

β

γ

δ

34%

46%

6%

14% Ερώτηση 5α

β

γ

δ

22%16%

42%

20%

Ερώτηση 2

α

β

γ

δ

Ερωτηματολόγιο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Α’ Λυκείου (50 ερωτηθέντες)

1. α.- 33/50 = 70% β.- 9/50 = 18% γ.- 2/50 = 4% δ.- 6/50 = 12% γ < δ< β< α

2. α. 11/50 = 22% β. 8/50 = 16% γ. 21/50 = 42% δ. 10/50 = 20% β< δ< α< γ

3. α. 11/50 = 22% β. 18/50 = 36% γ. 16/50 = 32% δ. 5/50 = 10% δ< α< γ< β

4. α. 4/50 = 8% β. 37/50 = 74% γ. 4/50 = 8% δ. 5/50 = 10% α = γ< δ < β

5. α. 17/50 = 34% β. 23/50 = 46% γ. 3/50 = 6% δ. 7/50 = 14% γ < δ< α< β

42

43

12%

82%

4% 2%

Ερώτηση 6

α

β

γ

δ

60%18%

6% 16%

Ερώτηση 7

α

β

γ

δ

42%

36%

6% 16%

Ερώτηση 8

α

β

γ

δ

22%

24%38%

16%

Ερώτηση 10

α

β

γ

δ

34%

54 %

8% 4%

Ερώτηση 9

α

β

γ

δ

6. 6.α. 6/50 = 12% β. 41/50 = 82% γ. 2/50 = 4% δ. 1/50 = 2% δ < γ < α < β

7. α. 30/50 = 60% β. 9/50 = 18% γ. 3/50 = 6% δ. 8/50 = 16% γ < δ < β < α

8. α. 21/50 = 42% β. 18/50 = 36% γ. 3/50 = 6% δ. 8/50 = 16% γ < δ < β < α

9. α. 17/50 = 34% β. 27/50 = 54% γ. 4/50 = 8% δ. 2/50 = 4% δ < γ< α< β 10. α. 11/50 = 22% β. 12/50 = 24% γ. 19/50 = 38% δ. 8/50 = 16% δ < α < β < γ

44

78%

16%0% 6% Ερώτηση 1

α

β

γ

20%

16%36%

28%

Ερώτηση 2

α

β

γ

28%

50%

14%8%

Ερώτηση 3

α

β

γ

δ2%

84%

4% 10%Ερώτηση 4

α

β

γ

δ

30%

56%

8% 6%

Ερώτηση 5

α

β

γ

δ

2%

86%

4% 8%

Ερώτηση 6α

β

γ

δ

76%

10%6% 8%

Ερώτηση 7α

β

γ

δ

56%32%

2% 10%

Ερώτηση 8

α

β

γ

δ

Β’ Λυκείου (50 ερωτηθέντες)

1 α.-39/50 = 78% β.-8/50 = 16% γ.-0/50 = 0% δ.3/50 = 6%

γ <δ <β <α 2α.10/50 = 20% β.-8/50 = 16% γ.-18/50 = 36% δ.-14/50 = 28% β <α <δ <γ

3α.14/50 = 28% β.-25/50 = 50% γ.-7/50 = 14% δ.-4/50 = 8%

δ< γ< α <β 4α.1/50 = 2% Β.-42/50 = 84% Γ.-2/50 = 4% Δ.-5/50 = 10%

α <γ <δ< β 5α.15/50 = 30% β.-28/50 = 56% γ.-4/50 = 8% δ.-3/50 = 6%

γ <δ <α <β

6α.1/50 = 2% β.-43/50 = 86% γ.-2/50 = 4% δ.-4/50 = 8%

α <γ <δ <β 7α.38/50 = 76%

β.-5/50 = 10% γ.-3/50 = 6% δ.-4/50 = 8%

γ< δ <β <α 8α.28/50 = 56%

β.-16/50 32%

45

36%

44%

4%16%

Ερώτηση 9α

β

γ

δ

18%

18%46%

18%

Ερώτηση 10α

β

γ

δ

γ.-1/50 = 2% δ.-5/50 = 10%

γ< δ< β <α 9α.18/50 = 36% β.-22/50 = 44% γ.-2/50 = 4% δ.-8/50 = 16% γ< δ <α <β 10α.9/50 = 18% β.-9/50 = 18% γ.-23/50= 46% δ.-9/50 = 18% α= β= δ <γ

46

64%12%

12%12%

Ερώτηση 1α

β

γ

δ

12%

40%32%

16%

Ερώτηση 2α

β

γ

δ

16%

68%

16% 0%

Ερώτηση 3

α

β

γ

δ

0%

96%

0%4%

Ερώτηση 4

α

β

γ

δ

56%40%

0% 4%

Ερώτηση 5

α

β

γ

δ

4%

88%

8% 0%Ερώτηση 6

α

β

γ

δ

Ενήλικες (25 ερωτηθέντες)

1. α.- 16/25 = 64% β.- 3/25 = 12% γ.- 3/25 = 12% δ.- 3/25 = 12% β = γ = δ < α

2. α. 3/25 =12 % β. 10/25 = 40% γ. 8/25 = 32% δ. 4/25 = 16% α < δ < γ < β

3. α. 4/25 = 16% β. 17/25 = 68% γ. 4/25 = 16% δ. 0/25 = 0% δ < α = γ < β

4. α. 0/25 = 0% β. 24/25 = 96% γ. 0/25 = 0% δ. 1/25 = 4% α = γ< δ < β

5. α. 14/25 = 56% β. 10/25 = 40% γ. 0/25 = 0% δ. 1/25 = 4% γ < δ < β < α 6.α. 1/25 = 4% β. 22/25 = 88% γ. 2/25 = 8% δ. 0/25 = 0%

47

56%32%

8% 4%

Ερώτηση 7

α

β

γ

δ

76%

16%

0% 8%

Ερώτηση 8

α

β

γ

δ

48%

32%

16%

4%

Ερώτηση 9

α

β

γ

δ

32%

12%28%

28%

Ερώτηση 10

α

β

γ

δ

δ < α < γ < β 7.α. 14/25 = 56% β. 8/25 = 32% γ. 2/25 = 8% δ. 1/25 = 4% δ < γ < β < α 8.α. 19/25 = 76% β. 4/25 = 16% γ. 0/25 = 0% δ. 2/25 = 8% γ < δ < β < α 9.α. 12/25 = 48% β. 8/25 = 32% γ. 4/25 = 16% δ. 1/25 = 4% δ < γ < β < α 10. α. 8/25 = 32% β. 3/25 = 12% γ. 7/25 = 28% δ. 7/25 = 28% β < γ = δ < α

Συμπέρασμα

Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου καταλήξαμε στα παρακάτω συμπεράσματα. Αρχικά, στο ότι τόσο το συναίσθημα της ντροπής (ερώτηση 1), όσο και του άγχους (ερώτηση 3) είναι πιο έντονα στις μικρότερες ηλικίες, αφού το άτομο μεγαλώνοντας μπορεί πιο εύκολα να τα διαχειρίζεται. Ενώ ο θυμός (ερώτηση 2) ελέγχεται δύσκολα ανεξάρτητα από την ηλικία. Όσον αφορά στην αισιοδοξία (ερώτηση 10) και στην ανησυχία (ερώτηση 4) παρατηρήσαμε πως διαφοροποιούνται ελάχιστα ανάλογα με την ηλικία. Στην περίπτωση της απαισιοδοξίας στις ηλικίες κάτω των 18 η αρνητική επιρροή είναι έντονη, σε αντίθεση με την ανησυχία,

48

της οποίας είναι αμελητέα. Επιπλέον, σχετικά με την εκδήλωση του ενθουσιασμό(ερώτηση 9) και της περηφάνιας (ερώτηση 5) δεν φαίνεται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, να είναι υπερβολική, καθώς γίνεται αντιληπτό τι έχει πραγματικά αξία. Επίσης, είναι αξιοσημείωτη η σταδιακή ωρίμαση του ατόμου, καθώς δείχνει στα κοντινά του πρόσωπα όλο και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη (ερώτηση 7) και δεν φαίνεται να τα φθονεί (ερώτηση 8). Τέλος, η ερώτηση 6 του ερωτηματολογίου αποσκοπούσε στο να ανακαλύψουμε τον τρόπο αντιμετώπισης ενός προβλήματος που αφορά στην διαταραχή της ψυχολογικής υγείας ενός γνωστού προσώπου στους ερωτηθέντες. Διαπιστώσαμε, λοιπόν, ότι το άτομο προσπαθεί μέσω του διαλόγου να τον βοηθήσει, ενώ θέτει σε δεύτερη μοίρα τη βοήθεια του ψυχολόγου.

49

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: http://apolitik.pblogs.gr/2010/01/586200.html http://counsellingpsychotherapycy.blogspot.gr/2009/11/blog-post_09.html http://e-psychology.gr/anxiety-stress-phobias/429-anxiety-somatic-m... http://www.tovima.gr/society/article/?aid=393133 http://web4health.info/el/answers/anx-def.htm www.eefam.gr/assets/files/ekdilosis/imerides/synaisth.../Katsalis.pdf http://sxeseis.gr/quiz.php?qid=58 www.vita.gr www.ucy.ac.cy www.selftherapy.gr www.iatronet.gr

ΕΙΚΟΝΩΝ: http://weheartit.com/entry/31231219/via/Marina21 http://weheartit.com/search?page=2&query=anger&sort=1 http://weheartit.com/search?page=2&query=anger&sort=1 http://weheartit.com/entry/39724717/via/eleniz http://www.google.gr/search?q=love+radio&aq=0&sugexp=chrome,mod% http://www.neopolis.gr

50

ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ-ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ

Έτος: 2012-2013

Τίτλος εργασίας: Ομοιότητες και διαφορές στην παγκόσμια γλώσσα του σώματος

Την εργασία επιμελήθηκαν:

Αναγνωστοπούλου Αναστασία

Αλευρογιάννη Κορίνα

Βουρλή Νέμη

Δάρρα Ιωάννα

Υπεύθυνες καθηγήτριες:

Βάλια Λουτριανάκη

Χριστίνα Μιλτσακάκη

51

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή : Η γλώσσα του σώματος......................................σελ. 3

Η διαφορετικότητα της γλώσσας του σώματος ανά τον κόσμο..........................................................................................σελ. 4

Παραδείγματα γλώσσας σώματος..............................................σελ. 7

Η διεθνής γλώσσα του σώματος................................................σελ. 12

Ζωτικός χώρος και ζώνες ..........................................................σελ. 16

Η γλώσσα του σώματος στη λογοτεχνία....................................σελ. 18

Συνέντευξη με τη συγγραφέα – ηθοποιό – σεναριογράφο παιδικού θεάτρου Σίσσυ Αλατά

Η γλώσσα του σώματος στη ζωγραφική....................................σελ. 20

Ανάλυση χαρακτηριστικών πινάκων ζωγραφικής

Βιβλιογραφία ..............................................................................σελ. 27

52

H ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν δύο τελείως ξεχωριστές γλώσσες με διαφορετική

λειτουργία. Όλοι ξέρουμε τον προφορικό λόγο που σ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου

χρησιμοποιείται για την ανταλλαγή πληροφοριών. Είναι η γλώσσα των γεγονότων και των

αντικειμένων, ο λόγος της λογικής και της λύσης προβλημάτων, ο λόγος που μπορεί να

γίνει γραπτός. Υπάρχει ακόμα μια πιο μυστηριώδης γλώσσα, η γλώσσα του σώματος, που

συχνά τη χρησιμοποιούμε , χωρίς να το καταλαβαίνουμε, για να εκφράσουμε τις

πραγματικά ανθρώπινες πλευρές του εαυτού μας, δηλαδή τα συναισθήματά μας, τις

στάσεις μας και την προσωπικότητά μας. Χρειαζόμαστε και τις δύο γλώσσες για να

εκφράσουμε τις δύο πλευρές της ύπαρξής μας: την πρακτική πλευρά, που ασχολείται με τα

απαραίτητα, και την ανθρώπινη πλευρά, που εμπεριέχει και τις σχέσεις με τους άλλους

ανθρώπους.

Πολύ συχνά δεν συνειδητοποιούμε τι κάνουμε με το σώμα μας ή με τη φωνή μας.

Ωστόσο, αυτή η μη λεκτική επικοινωνία όχι μόνο καθορίζει μια συνομιλία αλλά την

εμπλουτίζει και την κάνει πολύ πιο ευέλικτη. Όταν οι λέξεις μας εγκαταλείπουν, οι

χειρονομίες συχνά μας βγάζουν από τη δύσκολη θέση. Η στίξη είναι πολύ σημαντικό

στοιχείο στη μετάδοση μηνυμάτων. Ανεβοκατεβάζουμε τον τόνο της φωνής μας, κάνουμε

μικρές παύσεις για κόμματα, πιο μεγάλες για τελείες, κάνουμε μικρές κινήσεις των χεριών,

του προσώπου, των ματιών και των φρυδιών και αλλάζουμε τη στάση του σώματός μας για

να δώσουμε έμφαση στις λέξεις και να διευκρινίσουμε τα νοήματα. Τέλος ένα κλείσιμο

ματιού ή ένα χαμόγελο μπορούν να αλλάξουν τελείως το νόημα όσων λέγαμε παραπάνω.

53

Η γλώσσα του σώματος

και η διαφορετικότητά της ανά τον κόσμο

Όταν θεωρούμε πως γνωρίζουμε κάποιον πολύ καλά, ισχυριζόμαστε πως τον

διαβάζουμε σαν ανοιχτό βιβλίο. Όμως τι εννοούμε με αυτό;

Συνήθως όταν έχουμε ένα πρόσωπο απέναντί μας και συζητάμε μαζί του προσπαθούμε

να κατανοήσουμε τα λόγια αλλά και τα συναισθήματά του παρατηρώντας το πρόσωπό του.

Κρεμόμαστε από μια γκριμάτσα, ένα γέλιο ή μια έκφραση απορίας και

αποκωδικοποιούμε τα σήματα που μας δίνει.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, μόλις ένα 8% της ανθρώπινης επικοινωνίας «συμβαίνει» με

τα λόγια. Τα υπόλοιπα μηνύματα που στέλνουμε, ηθελημένα ή αθέλητα, στον περίγυρο,

εκπέμπονται από τη γλώσσα του σώματος, τη στάση μας, τις χειρονομίες, τις εκφράσεις

του προσώπου και τον τόνο της φωνής μας. Μηνύματα που οι περισσότεροι

αποκωδικοποιούμε υποσυνείδητα –και σε αυτό ακριβώς το ένστικτο οφείλεται η αίσθηση

ότι κάποιος που μόλις γνωρίσαμε μας συμπαθεί ή όχι.

Το γεγονός ότι αντιλαμβανόμαστε όντως τη γλώσσα του σώματος υποσυνείδητα –

και εξίσου υποσυνείδητα αντιδράμε σε αυτήν, με τη δική μας στάση/ έκφραση/

χειρονομίες– δεν εμπόδισε μια στρατιά από ειδικούς να ξοδέψουν άπειρο χρόνο και χρήμα

σε έρευνες για την αποκωδικοποίησή της.

54

Η γλώσσα του σώματος, επικοινωνία και διαπροσωπικές σχέσεις

Ως όρος διαπροσωπικές σχεσεις σημαίνει

οτιδήποτε «διαδραματίζεται» μεταξύ δύο ή

περισσότερων προσώπων και αναφέρεται στην

αντίληψη, αξιολόγηση, την κατανόηση και τον

τρόπο αντίδρασης .

Για διαπροσωπικές σχέσεις μιλούμε, όταν οι

ενέργειες και γενικότερα η συμπεριφορά ενός

ατόμου επηρεάζει την συμπεριφορά ενός ή άλλων

ατόμων, έτσι ώστε να έχουμε αλληλεπίδραση και αμοιβαία ρύθμιση της

συμπεριφοράς. Η αμοιβαιότητα αυτή αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο των

διαπροσωπικών σχέσεων και χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να μιλούμε για

διαπροσωπικές σχέσεις .

Η γλώσσα του σώματος μπορεί να αποκαλύπτει περισσότερα από τα λεγόμενα

ενός ατόμου. Όμως μην περιμένετε να γίνετε ειδικοί στην κατανόηση της μη

προφορικής επικοινωνίας άμεσα. Χρειάζεται μελέτη, συνεχή άσκηση,

παρακολούθηση των συνομιλητών σας και οπωσδήποτε επαλήθευση

βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα των συμπερασμάτων σας για ένα συγκεκριμένο

άτομο ή μια κατάσταση.

Είναι σημαντικό πάντοτε να θυμάστε ότι οι άνθρωποι επικοινωνούν σε διάφορα

επίπεδα. Μάθετε να ακούτε με τα μάτια σας και σίγουρα θα έχετε πολλά να κερδίσετε.

Δώστε σημασία στην έκφραση του προσώπου του ατόμου με το οποίο συνομιλείτε.

Προσέξετε το πως σας κοιτάζει με τα μάτια του, ποια στάση έχει το σώμα του, που και πως

έχει τα χέρια και τα πόδια του. Παρατηρείτε με προσοχή τις κινήσεις του, πως περπατά,

ποια σημασία δίνει στην παρουσία σας ή σε αυτή άλλων.

Εάν αποκτήσετε αυτούς τους αυτοματισμούς στις αλληλεπιδράσεις με άλλους

ανθρώπους και στις διαπροσωπικές σας σχέσεις, θα είστε σε θέση να συλλέγετε πληθώρα

55

χρήσιμων πληροφοριών για τα άτομα με τα οποία έρχεστε καθημερινά σε επαφή προτού

αυτά μιλήσουν.

Ακόμη καλύτερα, ο προσεκτικός παρατηρητής της γλώσσας του σώματος έχει τη

δυνατότητα να καταλαβαίνει εάν αυτά που λέει προφορικά ο συνομιλητής του,

συμβαδίζουν με αυτά που σκέφτεται βαθιά μέσα του και άθελα του τα εκφράζει με τις μη

προφορικές του εκφράσεις.

Υπάρχει δημοσιευμένη μελέτη που έχει γίνει ειδικά για το θέμα της γλώσσας του σώματος

. Πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια για να προσδιοριστεί σε ποιο

βαθμό η γλώσσα του σώματος ενός ατόμου μπορεί να επηρεάσει την εντύπωση που έχουμε

για αυτόν/αυτή. Το πόσο δηλαδή μας ενδιαφέρει κάποιος και πόσο δεκτικοί είμαστε

απέναντί του. Το συγκλονιστικό αποτέλεσμα ήταν ότι άνθρωποι δημιουργούν τις

εντυπώσεις τους για τον καθένα με βάση:

55 % από την στάση του σώματος και τις κινήσεις.

38 % από τον τόνο της φωνής (ρυθμός και συχνότητα).

7 % από το τι λες!!!

Βέβαια, δεν μπορούμε να βγάζουμε απόλυτα συμπεράσματα στηριζόμενοι μόνο στη

γλώσσα του σώματος και να εμπιστεύμαστε απολύτως αυτά τα σημάδια, καθώς μπορεί

συχνά να οδηγούμαστε σε λάθος ερμηνείες συμπεριφορών.

Η γλώσσα του σώματος δεν είναι κάτι που εύκολα ερμηνεύεις. Μία κίνηση μπορεί να

μεταφραστεί σε πολλά πράγματα και για να μπορέσεις να καταλήξεις σε ένα σχετικά

ασφαλές συμπέρασμα, θα πρέπει να έχεις αρκετές ενδείξεις (κινήσεις / στάσεις) που να

επιβεβαιώνουν την ερμηνεία σου. Όσες περισσότερες ενδείξεις, τόσο το καλύτερο για ένα

έγκειρο αποτέλεσμα - επειδή όμως είμαστε και πρακτικοί, ο εμπειρικός κανόνας είναι πως

χρειάζεσαι τουλάχιστον 3 ενδείξεις.

Από την άλλη , συγκρατείστε ότι εάν υπάρχει διαφορά μεταξύ αυτών που λέει

προφορικά κάποιος και αυτών που μεταδίδει η γλώσσα του σώματος του, συνήθως η

πραγματικότητα βρίσκεται στη δεύτερη μορφή επικοινωνίας.

Η γλώσσα του σώματος μπορεί να αποκαλύπτει περισσότερα από τα λεγόμενα ενός

ατόμου. Μη βιάζεστε να βγάζετε πρόωρα συμπεράσματα. Από την άλλη όμως, μην

56

αγνοείτε το ένστικτο σας όσον αφορά στην αξιολόγηση της ειλικρίνειας και της

αξιοπιστίας μιας προσωπικότητας.

Το σώμα μας καταγράφει όλες τις εμπειρίες μας και γίνεται αδιάψευστος μάρτυράς

τους. Όλοι γνωρίζουμε πως όταν πονούμε σε ένα συγκεκριμένο σημείο, χάνουμε την

ευκινησία μας, κυρτώνουμε, χάνουμε και την ισορροπία μας. Το ίδιο, όμως, συμβαίνει και

όταν μας πλημμυρίζουν αρνητικά συναισθήματα ή μας καταβάλλει το στρες. Γιατί και σ’

αυτή την περίπτωση συσπώνται οι μύες και αλλάζει στάση το σώμα μας.Καθοριστικό ρόλο

παίζει και ο χαρακτήρας μας, που μπορεί να επηρεάζει αρνητικά τη στάση του σώματός

μας.

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που δεν αντέχουν την πίεση, έχουν την τάση να κυρτώνουν τους ώμους τους, λες και πραγματικά και όχι μεταφορικά μεταφέρουν το βάρος των ευθυνών.

Εκείνοι πάλι που είναι ντροπαλοί και θέλουν να περνούν απαρατήρητοι, έχουν την τάση να κυρτώνουν την πλάτη και να κρύβουν το στήθος. Με τη στάση αυτή, όμως, οι άνθρωποι αυτοί δείχνουν πιο κοντοί και παχουλοί.

Όταν βρισκόμαστε σε κατάθλιψη χαμηλώνουμε το στήθος και αναπνέουμε άσχημα, με αποτέλεσμα να χειροτερεύουμε την ψυχολογική μας κατάσταση.

Έτσι, όταν για παράδειγμα, αισθανόμαστε μια φυσική ενόχληση, προετοιμάζουμε το

σώμα μας για τα χειρότερα ή προσπαθούμε να το ανακουφίσουμε με κάποια στάση ή

μαζευόμαστε για να αποφύγουμε το επόμενο χτύπημα. Το ίδιο συμβαίνει και στο

συναισθηματικό τομέα. Τέλος, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν κάποιο συναισθηματικό

πρόβλημα, παρουσιάζουν τάσεις εσωστρέφειας και αυτό εκδηλώνεται και με τη στάση του

σώματός τους.

Εάν θέλετε να μη φανερώνετε το τι πραγματικά σκέπτεστε, προσέχετε στο τι μηνύματα

μεταδίδει η μη προφορική συμπεριφορά σας. Αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο όταν δέχεστε

ενώπιον άλλων νέα πληροφόρηση.

Οι επιδράσεις της νέας πληροφόρησης, μπορεί να φανούν άμεσα διότι ενώ μπορείτε να

ελέγχετε καλύτερα το τι λέτε, είναι δύσκολο όντας απροετοίμαστοι να κρύψετε τις

πραγματικές σας σκέψεις.

57

Παραδείγματα στάσεων του σώματος και σημασίες τους:

Η κλασική στάση με τα χέρια σταυρωμένα

στο ύψος του στήθους. Το σταύρωμα των

χεριών σημαίνει φραγμός, άμυνα, ανάγκη

αυτοπροστασίας, αντεπίθεση, αδιαφορία,

αβεβαιότητα, νευρικότητα, φραγή στα

λεγόμενα του συνομιλητή, συνήθεια και μαζί

με χαμήλωμα του κεφαλιού υποδηλώνει

κατηγορηματικότητα.

Κάποιος μπορεί να είναι καθιστός με τα δύο χέρια πίσω από το

κεφάλι που συναντάται ως τυπική κίνηση διευθυντών και λογιστών.

Δείχνει ότι έχει τον έλεγχο της κατάστασης. Την χρησιμοποιούν και οι

δικηγόροι σε συναδελφικές παρέες για να δείξουν ότι είναι οι πιο

έξυπνοι της παρέας. Ένας καλός τρόπος να αλλάξετε τις ισορροπίες σε

μια συζήτηση είναι να κάνετε κάποιες ερωτήσεις. Θα αναγκαστεί να

αλλάξει στάση και να έρθει προς το μέρος σας. Γενικά ανοιχτοί

αγκώνες με τα χέρια πλεγμένα πίσω απ’ το κεφάλι σημαίνει

χαλάρωση, ανωτερότητα, νίκη, δικαίωση, απελευθέρωση (συνήθως μετά από κάποια

χρονοβόρα συζήτηση που τελικά έφτασε σε τελικό δεκτό αποτέλεσμα).

Είναι ο συνομιλητής μας καθιστός με το ένα χέρι στη

μέση και το άλλο στο πρόσωπο, με το δείκτη να ακουμπάει

στο μάγουλο, το άλλο δάχτυλο να σκεπάζει το στόμα και

τον αντίχειρα να στηρίζει το πιγούνι, στάση που

συναντούμε πολύ συχνά. Πρόκειται για μια στάση άκρως

επικριτική, γεγονός που φαίνεται από τις στάσεις των

58

χεριών και το πιγούνι που γέρνει προς τα κάτω και δηλώνει εχθρότητα.

Το μήνυμα είναι απλό: «Δεν μου αρέσει αυτό που λες και δεν πρόκειται να συμφωνήσω

ποτέ μαζί σου».

Πλησιάζοντας ο ένας τον άλλο με ανασηκωμένα τα χέρια (σαν να κρατάτε κάτι).

Οι περισσότεροι, ακόμα και χωρίς να το καταλάβουμε, διατηρούμε μεταξύ μας μια

απόσταση μισού μέτρου. Όταν ο ένας πλησιάζει προς τον άλλο, δείχνει μια τάση

κατάκτησης. Αν γείρετε προς τα πίσω και σηκώσετε ψηλά τα χέρια σας στην περιοχή του

στέρνου, δίνετε το μήνυμα ότι ο άλλος έχει εισχωρήσει στο ζωτικό σας χώρο και καλά θα

κάνει να απομακρυνθεί.

Όρθιος με τα χέρια στη μέση Η «στάση μποξέρ» των αθλητών πριν ανέβουν στο ρινγκ. Επιθετική, δηλώνει άνθρωπο έτοιμο για όλα. Οι ειδικοί την ονομάζουν «στάση επίτευξης». Ο άλλος έχει ένα στόχο και τίποτα δεν θα τον εμποδίσει. Συχνή στους άντρες ιδιαίτερα παρουσία γυναικών, όταν θέλουν να περάσουν μήνυμα ελέγχου.

Καθιστός με σταυρωμένα τα πόδια

Όπως και στην περίπτωση των σταυρωμένων χεριών, πρόκειται για στάση που δείχνει

νευρικότητα. Έχει όμως την ιδιαίτερη εξήγηση της. Για παράδειγμα, υπάρχει η ευρωπαϊκή

στάση σταυρώματος των ποδιών όπου το δεξί πόδι αγκαλιάζει το αριστερό και δείχνει

άμυνα, τα σταυρωμένα πόδια σε σχήμα του αριθμού

«τέσσερα» δηλώνουν ετοιμότητα για μάχη, το σφίξιμο του

ενός ποδιού που σταυρώνεται με το άλλο δείχνει πείσμα

και το σταύρωμα των ποδιών σε όρθια στάση που

συνήθως συνδυάζεται με το σταύρωμα των χεριών,

σημαίνει ότι δεν νιώθετε σιγουριά και περιμένετε να δείτε

την εξέλιξη των πραγμάτων.

Κινήσεις που φανερώνουν ότι ο συνομιλητής μας ψεύδεται:

α. Η κίνηση μπρος-πίσω του σώματος, είτε σε καθιστή είτε σε όρθια στάση.

β. Η απότομη αλλαγή στάσης. Παράδειγμα: Κάθεται κάποιος σταυροπόδι και τη στιγμή

που μας απαντά αλλάζει στάση των ποδιών. Το να λέμε ψέματα ακόμα και για τον

επαγγελματία του είδους είναι κάτι άβολο. Έτσι το σώμα δεν βολεύεται, αλλάζει θέσεις

σαν κάτι να του φταίει!

59

γ. Ασυνείδητες κινήσεις στα χέρια ή τα πόδια. Χτυπήματα στο δάπεδο ή των χεριών στο

τραπέζι, σφίξιμο έντονο των χεριών μεταξύ τους, συμπίεση των μηρών μεταξύ τους.

Σφίξιμο με τα χέρια της καρέκλας ή της πολυθρόνας όπου κάθεται. Τα πόδια στρέφουν τα

πέλματα προς άλλη κατεύθυνση από το συνομιλητή, σαν να θέλει αυτός που λέει ψέματα

να σηκωθεί να φύγει!

δ. Στροφή της λεκάνης. O συνομιλητής που ψεύδεται στρέφει τη λεκάνη του σε άλλη

κατεύθυνση από το μέρος μας, σαν να θέλει να προστατευτεί. Το ψεύδος επειδή κρύβει

φόβο μάς κάνει να αναπτύσσουμε υψηλό αίσθημα αυτοσυντήρησης.

ε. Υπερβολική οικειότητα, χτύπημα στην πλάτη, αγγίγματα, πλησίασμα. O συνομιλητής

μας πολλές φορές νιώθοντας αδέξιος μέσα στο ψέμα του προσπαθεί να μας καλοπιάσει.

Έτσι παραβιάζει τον προσωπικό μας χώρο και γινόμενος υπερβολικά οικείος θέλει να

μειώσει τις υποψίες μας. Είναι δύσκολο να πεις ψεύτη κάποιον που σε χτυπάει φιλικά στην

πλάτη ή έχει πλησιάσει πολύ κοντά σου. Αν η οικειότητα είναι υπερβολική, αναίτια και

άκαιρη, ενώ το θέμα που συζητάμε βάζει σε δοκιμασία την ειλικρίνεια του άλλου, πρέπει

να είμαστε προσεκτικοί. Μια υποκατηγορία αυτής της ψεύτικης οικειότητας, που αφορά

περισσότερο το πρόσωπο, αλλά εντάσσεται ψυχολογικά σ' αυτή την κατηγορία, είναι το

ψεύτικο χαμόγελο. O ψεύτης συνομιλητής χαμογελά πολύ και απότομα και σε στιγμές που

δεν δικαιολογείται. Η φιλικότητα και η εμπιστοσύνη που χαρακτηρίζουν συνειρμικά το

χαμόγελο κρύβει τον ψεύτη μ' ένα προσωπείο φερεγγυότητας.

Θετικά μηνύματα απο τη γλώσσα του σώματος κατά την επικοινωνία

1. Εάν το άλλο άτομο κάθεται άνετα και χαλαρωμένα , χωρίς όμως να δείχνει

βαριεστημένο, απλά απολαμβάνει την συζήτηση και την προσέχει.

2. Η συνεχής οπτική επαφή , και ειδικά το κοίταγμα στα μάτια θα πρέπει να σας δώσει

θετικά σημάδια!

3. Σκύβει προς το μέρος σας; Δεν είστε πια δύο ξένοι και αρχίζει να αναπτύσσεται μια

οικειότητα μεταξύ σας.

4. Σας ακουμπάει; Το καλύτερο σημάδι είναι εάν σας κρατάει το χέρι αλλά και

οποιαδήποτε άλλη κίνηση προς το μέρος σας εκλαμβάνεται ως θετικό σημάδι.

5. Μήπως κρύβει τις παλάμες; Οι ανοιχτές παλάμες , και η έκθεση τους στο άλλο άτομο

δείχνει φιλική διάθεση και ζεστασιά.

60

6. Συμφωνεί κουνώντας το κεφάλι καταφατικά κατά την διάρκεια που του μιλάτε ; Αυτό

δείχνει ότι σας προσέχει, κρέμεται από τα χείλη σας και βρίσκει την συζήτηση

ενδιαφέρουσα.

7. Προσαρμόζεται ανάλογα με τις δικές σας κινήσεις; Εάν, παραδείγματος χάρη, σκύψετε

στο τραπέζι, σκύβει και αυτό; Εάν αλλάξετε την φορά του σώματος σας στο κάθισμα, την

αλλάζει και αυτό; Ψιθυρίζει όταν ψιθυρίζετε; Εάν ναι, τότε σημαίνει ότι αρχίζει να

αναπτύσσετε μεταξύ σας μια αρμονία και ένας κοινός ρυθμός. Εξαιρετικά καλό σημάδι.

Αρνητικά μηνύματα από τη γλώσσα του σώματος κατά την επικοινωνία

1. Μήπως το άτομο απέναντι σας έχει σταυρωμένα τα χέρια στο στήθος; Αυτό

σημαίνει ότι ασυναίσθητα βάζει ένα τείχος ανάμεσα σας. Μάλλον, δεν είναι

διατεθειμένο για μεγαλύτερη οικειότητα.

2. Χασμουριέται; Αυτό είναι πολύ κακό σημάδι.

3. Συχνές κινήσεις του κεφαλιού, αντί για λεκτικές απαντήσεις. Αυτό σημαίνει πάλι

ότι το άλλο άτομο βάζει τείχος ανάμεσα σας ή δεν σας παρακολουθεί συγκεντρωμένα.

4. Δεν σας κοιτάζει στα μάτια; Κοιτάζει οπουδήποτε αλλού εκτός από σας; Σ αυτή την

περίπτωση θα πρέπει να ανησυχήσετε πολύ. Μάλλον σας έχει βαρεθεί!

5. Κρατάει απόσταση από σας; Όταν το άλλο άτομο δεν σας πλησιάζει , και δεν

εννοούμε απαραίτητα να σας πλησιάσει για κάποιο σκοπό, δεν σας αγγίζει και δεν

στέκεται δίπλα σας, μάλλον αποφεύγει οποιαδήποτε σωματική επαφή!

Η γλώσσα του σώματος είναι διεθνής αλλά διαφορετική ανα τον κόσμο

Οι περισσότεροι λαοί έχουν τον δικό τους τρόπο να δείχνουν την ευχαρίστηση ή τον

θυμό τους. Ιδού μερικά «μυστικά» αυτής της γλώσσας:

Όρθιος με τα χέρια στη μέση

ΗΠΑ: Είμαι χαλαρός, έχω τον έλεγχο και... «δεν μου πάει το κοστούμι μου;».

Μεξικό, Ινδονησία, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Φιλιππίνες: Ενδέχεται να θεωρηθεί ως

επιθετική ή προκλητική χειρονομία.

61

Κούνημα του κεφαλιού δεξιά - αριστερά

ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες: Εκδήλωση άρνησης.

Τουρκία: Για τους περισσότερους δεν έχει κανένα νόημα. Οι Τούρκοι λένε «όχι»

σηκώνοντας τα φρύδια και γέρνοντας το κεφάλι προς τα πίσω.

Ο αντίχειρας και ο δείκτης σχηματίζουν κύκλο, με τα υπόλοιπα δάχυλα ανασηκωμένα. ΗΠΑ, Μάλτα, Ιταλία, Τυνησία, Τουρκία, Φιλιππίνες: «Εντάξει».

Βραζιλία, Γουατεμάλα: Χυδαία βρισιά, προσβολή (δηλώνει το απόκρυφο σημείο του σώματος). Κολομβία: «Είσαι ομοφυλόφιλος» (όταν ο κύκλος σχηματίζεται επάνω από τη μύτη).

Ιαπωνία: Χρήμα.

Δείχνοντας με το πόδι ή επιδεικνύοντας τη σόλα του

παπουτσιού

ΗΠΑ: Δεν σημαίνει τίποτε.

Ινδία, Ισραήλ, Μαλαισία, Τουρκία και στις περισσότερες

αραβικές χώρες: Πολύ προσβλητική χειρονομία, διότι τα πόδια

62

θεωρούνται βρώμικα. Ποτέ να μην κάθεστε σταυροπόδι επιδεικνύοντας τις σόλες των

παπουτσιών σας στις χώρες αυτές ούτε να μετακινείτε αντικείμενα με τα πόδια.

Σχηματίζοντας με τα δάχτυλα του χεριού το V

ΗΠΑ: Σήμα της νίκης ή της ειρήνης.

Αγγλία: Αν η παλάμη είναι στραμμένη προς τον εαυτό σας, είναι χυδαία βρισιά,

ταυτόσημη με το ανασήκωμα του μέσου δακτύλου προς τα πάνω. Αν η παλάμη είναι

στραμμένη προς τα έξω, δηλώνει το σήμα της νίκης.

Χτυπώντας ελαφρά την κορυφή του κεφαλιού κάποιου (όπως σε ένα μικρό παιδί)

ΗΠΑ: «Πολύ ευγενικό εκ μέρους σου».

Ινδονησία, Μαλαισία: Προσβολή, ακόμη και για τα παιδιά.

Νεύοντας με την παλάμη προς τα επάνω και κουνώντας τα δάχτυλα προς το

μέρος σας

ΗΠΑ, Καναδάς, Αγγλία, Κένυα: «Ελα εδώ».

Στις περισσότερες χώρες του κόσμου

(συμπεριλαμβανομένων της Ιταλίας,

της Λατινικής Αμερικής, της

Ινδονησίας, της Καμπότζης και της

Κεντρικής Ασίας): Σημαίνει το ίδιο,

αλλά νεύοντας με την παλάμη προς

τα κάτω και κινώντας τα δάχτυλα

του χεριού προς το μέρος σας.

63

Ξαφνικό και ελαφρύ χτύπημα με το δάχτυλο στον λαιμό, κοντά στο σαγόνι Πολωνία: Πρόσκληση για ποτό. Δείχνοντας με τον δείκτη Ινδία: Αγενής χειρονομία. Αν θέλετε να δείξετε προς κάποια κατεύθυνση, κάντε το με το σαγόνι ή με ολόκληρο το χέρι σας. Ινδονησία: Αγενής χειρονομία. Χρησιμοποιήστε καλύτερα τον αντίχειρα με τη γροθιά κλειστή. Ισραήλ, Σρι Λάνκα, Ταϊβάν: Δηλώνει απρέπεια. Μαλαισία: Χρησιμοποιείται μόνο για ζώα. Αν θέλετε να δείξετε, κάντε το με τον αντίχειρα του δεξιού χεριού και με τα υπόλοιπα δάκτυλα «κλεισμένα» στην παλάμη.

Το σήμα του σηκωμένου αντίχειρα

Θεωρητικά δηλώνει ότι όλα πάνε καλά, ενώ χρησιμοποιείται και για το οτοστόπ. Οι Ιταλοί

όμως έχουν τη δική τους εξήγηση: αν σηκώσετε με δύναμη τον αντίχειρα προς τα πάνω,

σημαίνει ότι σκέφτεστε κάτι ιδιαίτερα πονηρό, οπότε άδικα περιμένετε στην άκρη του

δρόμου κάποιον καλό άνθρωπο να σας πάρει με το αυτοκίνητο του.

64

ΖΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΖΩΝΕΣ

Η επιστημονική έρευνα απέδειξε, ότι και ο άνθρωπος, έχει τη δική του προσωπική

φυσαλίδα που κινείται μαζί του. Ο ζωτικός χώρος διακρίνεται σε τέσσερις διαφορετικές

ζώνες:

Ζώνη Οικειότητας: (ανάμεσα στα 15-50 εκ.) Είναι η πιο σημαντική, γιατί αυτήν

ακριβώς φρουρεί το άτομο σαν ιδιοκτησία του και μόνο σε αυτούς που είναι

συναισθηματικά κοντά του επιτρέπει την παραβίασή της.

Προσωπική Ζώνη: (50 εκ.-1,5 μ.) Είναι η απόσταση που στέκεται κάποιος από τους

άλλους στις κοινωνικές συναναστροφές και τις φιλικές συγκεντρώσεις.

Κοινωνική Ζώνη: (1,5 μ.-3,5 μ.) Στεκόμαστε σε αυτή την απόσταση από ξένους, ένα

καινούργιο συνάδελφο και γενικά ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε πολύ καλά.

Δημόσια Ζώνη: (πάνω από 3,5 μ.) Είναι η βολική απόσταση που διαλέγουμε κάθε φορά

που απευθυνόμαστε σε μια μεγάλη μάζα ανθρώπων.

Συμβουλές για την «πρώτη εντύπωση»:

Το πρόσωπο: Μετά τα μάτια, το πρόσωπο είναι το πιο εκφραστικό μέρος του σώματος.

Για να δείξουμε χαρούμενοι που γνωρίζουμε κάποιον,ας δώσουμε ένα θετικό μήνυμα με

ένα ζεστό χαμόγελο.Προσέχουμε να μην το παρακάνουμε, γιατί μπορεί να δείξει ψεύτικο.

Κρατάμε το στόμα μας κλειστό.

Τα μάτια: Διατηρούμε μια σταθερή και ευγενή οπτική επαφή. Δεν ξεπερνάμε τα πέντε

δευτερόλεπτα γιατί αυτό το συνεχές βλέμμα μπορεί να μεταφραστεί ως επιθετική

συμπεριφορά ή ως προσπάθεια επιβολής. Βέβαια, το να αποφεύουμε το βλέμμα κάποιου ή

το να κοιτάζουμε με το βλέμμα στραμμένο προς το πάτωμα, είναι σημάδι αδυναμίας ή

κλειστού χαρακτήρα.

65

Η χειραψία: Θα πρέπει να είναι δυναμική και σταθερή καθώς κοιτάζουμε τον άλλο στα

μάτια και δείχνουμε πόσο ευγενικοίείμαστε. Όχι χαλαρές χειραψίες που δείχνουν έλλειψη

ισχυρής προσωπικότητας. Τα ιδρωμένα χέρια προδίδουν την αγωνία και τη νευρικότητα.

Όταν θέλουμε να δείξουμε συμπόνια κρατάμε τη χειραψία λίγο παραπάνω.

Πώς να κάθεσαι: Καθόμαστε χωρίς να καμπουριάζουμε και δεν σταυρώνουμε τα πόδια

ή τα χέρια. Αυτά είναι δείγματα κλειστού χαρακτήρα και απόρριψης. Όταν γέρνουμε προς

την μια μεριά, δείχνουμε πως δεν αισθανόμαστε άνετα.

Η απόσταση: Διατηρούμε μια απόσταση 60 εκατοστών από τον συνομιλητή μας. Είναι

η κατάλληλη για να μην αισθάνονται οι γύρω μας πως απειλούνται.

66

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Γνωρίζουμε ότι το πνεύμα, το σώμα και τα συναισθήματα αποτελούν έναν αξεδιάλυτο

δεσμό. Όταν είμαστε στενοχωρημένοι, χαμηλώνουμε τους ώμους, σκύβουμε το κεφάλι,

κάνουμε απαισιόδοξες σκέψεις και νομίζουμε πως τίποτα δεν πάει καλά στη ζωή μας.

Όταν είμαστε χαρούμενοι, το σώμα μας ανοίγει, το κεφάλι μας σηκώνεται και έχουμε την

εντύπωση πως όλα θα πάνε καλύτερα. Η στάση του σώματος, οι σκέψεις και τα

συναισθήματα αλλάζουν πάντα ταυτόχρονα. Όλα αυτά χρησιμοποιούνται εξαιρετικά συχνά

στη λογοτεχνία.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο της Ερευνητικής μας εργασίας για τη γλώσσα του σώματος

στην Τέχνη, απευθυνθήκαμε στην συγγραφέα-ηθοποιό-σεναριογράφο παιδικού θεάτρου

κυρία Σίσσυ Αλατά η οποία μας ανέπτυξε την άποψή της για το θέμα ως εξής:

«Όταν έγραφα τη διασκευή της «Παναγίας των Παρισίων» του Βίκτορος Ουγκώ, για

παιδικό θεατρικό έργο, εντυπωσιάστηκα ιδιαίτερα από τον τρόπο που ο συγγραφέας

περιγράφει την αντίδραση του Κουασιμόδου που είναι δέσμιος με αλυσίδες, σε μια εξέδρα

στην πλατεία, που χλευάζεται από το πλήθος και σχεδόν

πετροβολείται όταν διψασμένος ζητά νερό, τη στιγμή που

βλέπει την Εσμεράλδα, την οποία είχε επιχειρήσει την

προηγούμενη νύχτα να την απαγάγει, να τον πλησιάζει και

να του δίνει νερό από ένα φλασκί.

«… Την είδε πράγματι να ανεβαίνει αποφασιστικά τη σκάλα.

Η οργή και το πείσμα τον έπνιγαν. Θα ‘θελε να μπορούσε να

γκρεμίσει τον κύφωνα. Αν η αστραπή του ματιού του είχε τη

δυνατότητα να κεραυνοβολεί, η τσιγγάνα θα είχε γίνει στάχτη

πριν καν φτάσει στην εξέδρα. Εκείνη, δίχως να πει λέξη,

πλησίασε τον κατάδικο, που μάταια πάσχιζε να της ξεφύγει, και βγάζοντας ένα φλασκί απ’ τη

ζώνη της, το έφερε απαλά στα ξεραμένα χείλη του. Τότε, σ’ εκείνο το στεγνό και φλογισμένο

ως τώρα μάτι, φάνηκε να αναβλύζει ένα χοντρό δάκρυ, που κύλησε αργά στο δύσμορφο και

67

για ώρα χαραγμένο απ’ την απελπισία πρόσωπό του. Ίσως και να ‘ταν το πρώτο δάκρυ που

έχυσε ποτέ ο δύσμοιρος!»

Ένα άλλο κείμενο, που διδασκόμαστε στη Δραματική Σχολή και περιγράφει τη στάση

ικεσίας στην αρχαία εποχή, είναι ο μονόλογος της «Ιφιγένειας της εν Αυλίδι», του

Ευριπίδη. Η Ιφιγένεια, όταν μαθαίνει ότι ο πατέρας της, ο βασιλιάς Αγαμέμνων, θα τη

σκοτώσει για να έχει ο στρατός του ούριο άνεμο και ν’ αρμενίσει στην Τροία, πέφτει στα

γόνατα θρηνώντας και με το χέρι της αγγίζει τα γένια του, προσπαθώντας να τον

συγκινήσει, να την σπλαχνιστεί και να μην τη στείλει στον κάτω κόσμο.

Ένα βιβλίο στο οποίο περιγράφεται με τη μεγαλύτερη ακρίβεια και αγάπη η γλώσσα

του σώματος των προσώπων που παίρνουν μέρος είναι «Ο μικρός πρίγκηπας» του

Αντουάν ντε Σαιντ Εξιπερύ. Στο ταξίδι του από πλανήτη σε πλανήτη συναντά τους

«μεγάλους ανθρώπους» και διαπιστώνει ότι είναι πολύ παράξενοι.

Μια ακόμη σκηνή που στηρίζεται στη γλώσσα του σώματος είναι η επιτυχία που είχε ο

γενναίος Δον Κιχώτης στην καταπληκτική και αφάνταστη περιπέτεια με τους

ανεμόμυλους, στο ομώνυμο έργο του Ισπανού συγγραφέα Μιγκέλ ντε Θερβάντες.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αποτυπώνει κι αυτός με γλαφυρό και αδρή τρόπο τη

συμπεριφορά και το χαρακτήρα των ηρώων του. Στο διήγημά του «Ο Αμερικάνος», το

πετυχαίνει αυτό τονίζοντας την περιγραφή της στάσης του σώματός του και τις εκφράσεις

του προσώπου του, όσο αυτός προσπαθεί να βρει το πατρικό του σπίτι.»

68

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΤΕΧΝΗ

Στην Τέχνη η χρησιμοποίηση της γλώσσας του σώματος είναι κυρίαρχη. Στη

ζωγραφική, που είναι τέχνη παραστατική, οι εικαστικοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τη

γλώσσα του σώματος στους πίνακές τους για να μεταφέρουν τα συναισθήματα και τις

σχέσεις των απεικονιζόμενων προσώπων, τα οποία παραθέτουν με τέτοιο τρόπο ώστε να

δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι παίζουν κάποιο ρόλο. Η αναπαράσταση της

πραγματικότητας στηρίζεται κυρίως στην κίνηση και το ρυθμό των μορφών κι όχι τόσο

των χρωμάτων, που είναι σαφώς ζωγραφικό στοιχείο. Άρα δεν αρκεί μονάχα μια πιστή,

ρεαλιστική αφήγηση, όπως στη φωτογραφία, αλλά πρέπει να συνυπάρχουν η κίνηση, η

δράση, η έκφραση.

Πίνακας ζωγραφικής

Φωτογραφία

69

Η γλώσσα του σώματος στην τέχνη έχει μεγάλη δύναμη και όσο πιο δεξιοτέχνης,

παρατηρητικός και εμπνευσμένος είναι ένας καλλιτέχνης τόσο πιο πιστά αποτυπώνονται

τα συναισθήματα και οι σχέσεις στα έργα του, τα οποία επιδρούν στη φαντασία μας,

πλουτίζουν τη συνείδησή μας και μένουν βαθιά χαραγμένα στη μνήμη μας.

Παρακάτω θα αναλύσουμε κάποιους χαρακτηριστικούς πίνακες ζωγραφικής, τους

οποίους μας πρότεινε η κυρία Αλατά.

« Ο Γάμος των Χωρικών» , Π. Μπρίγκελ

Πολλοί από τους πίνακες του μεγάλου Φλαμανδού ζωγράφου Πίτερ Μπρίγκελ του

πρεσβύτερου (1525-1569), είναι εμπνευσμένοι από τη ζωή των χωρικών και ξεχειλίζουν

από κίνηση και ενέργεια. Ζωγραφίζει λαϊκές σκηνές με ρεαλισμό και το ύφος του

συγγενεύει με το θεατρικό ύφος του Σαίξπηρ. Μεταξύ των πινάκων του είναι και «Ο Γάμος

των Χωρικών», έργο πολυπρόσωπο, με πολλές λεπτομέρειες, με θαυμάσια οργάνωση του

70

χώρου έτσι ώστε να μη δημιουργείται η εντύπωση συνωστισμού και σύγχυσης του κόσμου,

και απαράμιλλο χιούμορ.

Στο συγκεκριμένο πίνακα, οι καλεσμένοι κάθονται σ ́ ένα μακρύ τραπέζι που ο

ζωγράφος το βλέπει από τα πλάγια. Η νύφη κάθεται, χαμογελαστή, κάτω από ένα χάρτινο

στέμμα σε μια κωμικά σοβαρή πόζα. Λίγο πιο μακριά, στην καρέκλα με την ψηλή πλάτη,

βρίσκεται ο συμβολαιογράφος που φοράει μπερέ και ζακέτα με γούνινο τελείωμα, για να

συντάξει αργότερα το γαμήλιο συμβόλαιο. Το τραπέζι επεκτείνεται ως το βάθος της

αίθουσας, όπου οι περίεργοι συνωστίζονται στην είσοδο της σιταποθήκης, οι υπηρέτες

μεταφέρουν το φαγητό και κάποιος σερβίρει στο τραπέζι. Όλοι συμμετέχουν στη γιορτή: οι

δυο μουσικοί που παίζουν μουσικά όργανα, ο άνδρας που γεμίζει μπίρα τις κανάτες καθώς

και ο μικρός που κάθεται στο πάτωμα και γλείφει τη γαβάθα φορώντας σκούφο με φτερό

παγωνιού.

« Η Κραυγή » , Ε. Μούνκ

71

Εντελώς διαφορετική θεματογραφία έχουν τα έργα του νορβηγού ζωγράφου

Έντβαρτ Μουνκ (1863-1944), του οποίου το πιο γνωστό έργο είναι «Η Κραυγή».

Απεικονίζει μια μορφή που τα χαρακτηριστικά της είναι αλλοιωμένα καθώς κραυγάζει

με αγωνία, την οποία επιτείνει το κατακόκκινο σαν αίμα χρώμα του ουρανού. Η

ατμόσφαιρα είναι ανήσυχη και τεταμένη, υπάρχει έντονη συναισθηματική φόρτιση και

εκφραστική ενέργεια. Μερικοί θεωρούν πως συμβολίζει το ανθρώπινο είδος κάτω από

τη συντριβή του υπαρξιακού τρόμου, απεικονίζοντας μια κατάσταση του μυαλού παρά

μια εξωτερική πραγματικότητα. Στη μορφή αυτή υπάρχει τόσο μεγάλη πυκνότητα στην

έκφραση που η μορφή ανάγεται σε σύμβολο, σε μάσκα αρχαίας τραγωδίας. Είναι δε

τόση η έντασή της που μεταδίδει τον ηλεκτρισμό της άμεσα και είναι σα να ακούς την

κραυγή ή σαν, από την μεγάλη εσωτερική ένταση της μορφής, να μη βγαίνει κανένας

ήχος.

« Η Μόνα Λίζα » , Λ. Ντ. Βίντσι

72

Θαυμαστό έργο είναι η περίφημη «Μόνα Λίζα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-

1519). Η ιδιοφυής προσωπικότητα του Ιταλού ζωγράφου, αρχιτέκτονα και επιστήμονα,

δημιούργησε αυτή τη μορφή που το αινιγματικό της χαμόγελο ταξιδεύει στους αιώνες

και έγινε γνωστό ανά τον κόσμο. Θεωρείται ότι ο Λ. ντα Βίντσι χρησιμοποίησε τη

χρυσή τομή για αν βρει τις τέλειες αναλογίες με τις οποίες ζωγράφισε το πορτρέτο της

Μόνα Λίζα. Η γενικότερη στάση του σώματός της υποδηλώνει μια γαλήνη, ηρεμία,

σοφία, και ταυτόχρονα προκαλείται ένα μυστηριώδες και ασαφές αίσθημα σε όποιον

την κοιτάζει. Η Μόνα Λίζα θεωρείται ως το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής.

« Γκουέρνικα » , Π. Πικάσο

Άλλο ένα σημαντικό έργο, που η γλώσσα του σώματος περιγράφει την απανθρωπιά, τη

βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου, είναι η «Γκουέρνικα» του Ισπανού Πάμπλο

Πικάσο. Η σκηνή αρχίζει από το δεύτερο επίπεδο αριστερά με μια μητέρα που θρηνεί για

το παιδί της, κρατώντας το νεκρό στην αγκαλιά. Χαμηλά στο πρώτο επίπεδο κείτονται

κομμένα το κεφάλι και τα χέρια ενός πολεμιστή. Το δεξί του χέρι κρατά ακόμη σφιχτά, με

δραματική ένταση το σπασμένο σπαθί, ενώ στην τεράστια παλάμη του αριστερού είναι

χαραγμένες οι γραμμές της ζωής. Το κέντρο περίπου της σύνθεσης καταλαμβάνεται από

ένα άλογο, το οποίο σφαδάζει από τον πόνο, καθώς ένα κοντάρι το έχει πληγώσει

θανάσιμα στα πλευρά. Πάνω από το κεφάλι του κρέμεται μια τεράστια εκτυφλωτική

73

ηλεκτρική λάμπα -ο τεχνικός πολιτισμός- και πάνω από τον τεντωμένο λαιμό του, το χέρι

μιας γυναίκας με δυσανάλογα μεγάλο κλασικιστικό κεφάλι, σφραγισμένο από τον τρόμο

υψώνει μια λάμπα για να φωτίσει με τη μαρτυρία της -μαρτυρία της δικαιοσύνης ή της

τέχνης- όσα παρανοϊκά συμβαίνουν. Από τα δεξιά μια ακόμη γυναίκα με έντονο

διασκελισμό έρχεται προς το κέντρο για να κλάψει το νεκρό καβαλάρη, χωρίς να βλέπει

πίσω της μιαν άλλη, την οποία έχουν τυλίξει οι φλόγες. Επομένως, καταλαβαίνουμε ότι ο

πίνακας αυτός εκφράζει την εξαθλίωση και τις τραγικές επιπτώσεις που επιφέρει ο

πόλεμος.

« Το κρυφό σχολείο », Ν. Γύζης

Ο Νικόλαος Γύζης ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους του 19ου

αι. της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου». Διακρίθηκε σε όλα τα χρόνια των σπουδών του

και πήρε τα πρώτα βραβεία στην ξυλογραφία, τη ζωγραφική και τη χαλκογραφία.

Εμπνευσμένος από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ζωγράφισε τον παραπάνω πίνακα

αφήνοντας παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές των Ελλήνων πλούσια λαογραφικά

στοιχεία. Όσον αφορά τη γλώσσα του σώματος των απεικονιζόμενων, χαρακτηριστική

74

είναι η γερασμένη φιγούρα του ιερέα δασκάλου η οποία τού προσδίδει κύρος και σοφία,

καθώς διδάσκει τους απορροφημένους στο μάθημα νέους μέσα σε ένα κλίμα βαθιάς

κατάνυξης. Ακόμη, άλλη μια ένδειξη της προσήλωσης των τελευταίων είναι ότι τον

κοιτούν στα μάτια έχοντας σχηματίσει ένα ημικύκλιο γύρω απ’ αυτόν.

Ενδεικτικοί πίνακες του Ν. Γύζη που σκιαγραφούν τα επαγγέλματα των

απλών ανθρώπων.

Ο Κουρέας

Ο ζαχαροπλάστης

75

Βιβλιογραφία – Δικτυογραφία

http://yourforum.gr/InvisionBoard/index.php?showtopic=63848 http://www.apa.org/ http://sciencearchives.wordpress.com/ Wikipedia http://www.medlook.net/article.asp?item_id=2335 Allan και Barbara Pease (1998). Η γλώσσα του σώματος. Αθήνα: Μεταίχμιο. www.papapan.gr

76

«Σκέφτομαι δημιουργικά – Επικοινωνώ αποτελεσματικά»

Εργασία στο μάθημα του Project.

Σχολικό έτος: 2012-2013

Υπεύθυνοι Καθηγητές: Β. Λουτριανάκη, Χ. Μιλτσακάκη

Ομάδα: Leading Team

Μέλη: Άγγελος Παπανικολάου

Νίκος Δέτσης

Γιάννης Χαλκούσης

Θάνος Αϊδίνης

Κωνσταντίνος Μαγκανάς

77

Περιεχόμενα:

1. Η Γλώσσα του Σώματος και η μη λεκτική επικοινωνία στη ζωή μας

2. Βασικά στοιχεία για την αποκωδικοποίηση και την ερμηνεία της γλώσσας του σώματος

3. Ανίχνευση ψεύδους μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας

4. Η Γλώσσα του Σώματος στην πολιτική-σχολιασμός εικόνων

5. Συνέντευξη από επικοινωνιολόγο

6. Πηγές

78

Η Γλώσσα του Σώματος και η μη-λεκτική επικοινωνία

στη ζωή μας

Δεν είναι λίγες οι φορές στις καθημερινές μας συζητήσεις, που τα λόγια μας παρερμηνεύονται από τους συνομιλητές μας. Φίλοι, συγγενικά πρόσωπα, πρόσωπα από τον επαγγελματικό χώρο φαίνεται συχνά να παρεξηγούν τα λεγόμενα μας. Πιο σύνηθες γίνεται αυτό το φαινόμενο σε συζητήσεις στις οποίες δεν υπάρχει οπτική επαφή μεταξύ των συνομιλητών. Παραδείγματος χάριν, μέσω του τηλεφώνου ή της όλο και πιο διαδεδομένης διαδικτυακής επικοινωνίας. Όμως, τι είναι άραγε αυτό που μας κάνει πιο σαφείς (ή το αντίθετο) στην επικοινωνία όπου υπάρχει οπτική επαφή; Μιλάμε φυσικά για τη γλώσσα του σώματος.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η λεκτική επικοινωνία αντιπροσωπεύει περίπου μόνο το 8% της συνολικής μας επικοινωνίας με άλλους. Με τι όμως εκφράζεται το υπόλοιπο 92%; Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν είναι άλλη από την λεγόμενη μη λεκτική επικοινωνία (“non verbal communication”). Η γλώσσα του σώματος (οι εκφράσεις του προσώπου, οι χειρονομίες, η στάση του σώματος μας) αλλά και ο τόνος της φωνής μας συγκροτούν τον τομέα αυτό της επικοινωνίας. Εύκολα λοιπόν καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλο ρόλο έχει μη λεκτική επικοινωνία στην ζωή μας και πως οι περισσότερες ασάφειες και παρερμηνείες οφείλονται τελικά σε «κακή» άσκηση αυτής.

Αξιοσημείωτο είναι, ότι η γλώσσα του σώματος και η υπόλοιπη μη λεκτική επικοινωνία γίνεται υποσυνείδητα. Όλα τα μηνύματα που στέλνουμε διαμέσου της επικοινωνίας αυτής γίνονται δηλαδή χωρίς την θέλησή μας και χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αυτός είναι και ο λόγος, που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εκμεταλλεύονται τα πλεονεκτήματα μιας εύστοχης, ενσυνείδητης μη λεκτικής επικοινωνίας ή χρήσης της γλώσσας του σώματος. Υπάρχουν όμως, και εκείνοι που έχουν εμφυτευμένη ως ταλέντο την χρήση της γλώσσας του σώματος τους με τρόπο τέτοιο, ώστε να επιτυγχάνουν τον σκοπό μιας ομιλίας τους ευκολότερα. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι «φυσικοί ρήτορες», που αντιπροσωπεύουν όμως μόνο το 0,03% του ανθρώπινου πληθυσμού.

Ποια θα ήταν όμως τα πλεονεκτήματα μιας σκόπιμης, ενσυνείδητης έκφρασης της γλώσσας του σώματος, ή της μη λεκτικής επικοινωνίας γενικότερα; Για να γίνει πιο ξεκάθαρη αυτή η χρήση και για να καταλήξουμε σε πιο έγκυρα αποτελέσματα, θα πρέπει να κάνουμε την σύγκριση ανάμεσα σε 2 ομιλητές. Ο ομιλητής Α, δεν δείχνει να έχει μια ιδιαίτερη επαφή με το κοινό, μοιάζει ανέκφραστος και τα μόνα συναισθήματα που δείχνει υποδηλώνουν άγχος και νευρικότητα. Όλοι μας θα έχουμε συναντήσει αυτόν τον τύπο ομιλητή. Ο ομιλητής Β, φαίνεται τελείως διαφορετικός σε

79

σχέση με τον Α. Χαρακτηρίζεται από κάποια ζωντάνια στις κινήσεις και χειρονομίες του, οι οποίες είναι πολλές, αλλά όχι υπερβολικές ώστε να δημιουργούν ένα κωμικοτραγικό κλίμα. Ακόμα, φαίνεται να έχει αρκετή αυτοπεποίθηση, σε λογικά πλαίσια. Τέλος, προσπαθεί να βρίσκεται πιο κοντά στο κοινό του, κοιτάζοντας τον καθένα ξεχωριστά και χαμογελώντας συχνά. Το πιο σημαντικό, είναι ότι αυτός ο ομιλητής δείχνει τα παραπάνω χαρακτηριστικά από την στιγμή που θα μπει στην αίθουσα, «σαν να αλλάζει τον αέρα του χώρου».

Βάζοντας τον εαυτό μας στην θέση του κοινού, μπορούμε γρήγορα και εύκολα να οδηγηθούμε σε πολλά σημαντικά συμπεράσματα. Είναι σίγουρο, πως ο ομιλητής Α θα μας αφήσει αδιάφορους και είναι πολύ πιθανό η συνολική εικόνα του να επηρεάσει την γνώμη μας για τα λόγια του, για αυτό που μας παρουσιάζει. Επίσης, δεν θα ήταν καθόλου παράλογο να έχουμε φύγει πριν κιόλας τελειώσει τον λόγο του. Αντίθετα, ο ομιλητής Β θα μας δώσει μια διαφορετική εικόνα και θα έχει διαφορετική αντιμετώπιση από την πλευρά μας. Η ζωντάνια του και η αίσθηση ότι βρίσκεται πιο κοντά σε μας, θα μας κεντρίσει το ενδιαφέρον. Λογικό είναι, να μας αρέσει περισσότερο αυτό που λέει και να είμαστε περισσότερο ανοιχτοί στις ιδέες που εκφράζει, δηλαδή να επηρεαστούμε πιο εύκολα από αυτόν. Με λίγα λόγια, θα καταφέρει πιο εύκολα τον σκοπό του, όποιος και να είναι αυτός. Η δύναμη της μη λεκτικής επικοινωνίας ενός ομιλητή μπορεί ακόμα και να κάνει το κοινό πιο ευάλωτο σε χειραγώγηση, κάτι που το επιβεβαιώνουν και ιστορικά γεγονότα.

Όμως, εάν γνωρίζουμε να χρησιμοποιούμε την μη λεκτική επικοινωνία σωστά, μπορούμε να επωφεληθούμε και στην καθημερινή μας ζωή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της καθημερινότητας, είναι η επιρροή της μη λεκτικής επικοινωνίας στην πρώτη εντύπωση. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι όταν όσα ακούμε δεν συμφωνούν με τα σιωπηρά σήματα που μας στέλνει ο συνομιλητής μας, τότε έχουμε την τάση να βασιζόμαστε περισσότερο στα δεύτερα για να ερμηνεύσουμε τις προθέσεις τους, πολλές φορές ακόμα και για να τον χαρακτηρίσουμε ως συμπαθητικό ή αντιπαθητικό. Έτσι, η μη λεκτική επικοινωνία είναι αυτή που κερδίζει τις πρώτες εντυπώσεις, “σπάει” τον πάγο ή σηκώνει τείχη αδιαφορίας με τον συνομιλητή μας, προκαλεί οικειότητα και ζεστασιά, γοητεύει, δημιουργεί προσμονή και εκτοξεύει σιωπηλές απειλές.

Η επιρροή της γλώσσας του σώματος στην πρώτη εντύπωση, αφορά όχι μόνο τον καθημερινό κοινωνικό τομέα, αλλά και τον επαγγελματικό. Αξιοσημείωτο παράδειγμα, είναι οι επαγγελματικές συνεντεύξεις. Σίγουρα αποτελούν ένα από τα ποιο σημαντικά και καθοριστικά σημεία του ατόμου για όλη του την ζωή. Είναι κάτι το οποίο προετοιμάζεται μέρες πριν και δίνεται ιδιαίτερη σημασία. Η μη λεκτική επικοινωνία μπορεί να μετατρέψει αυτά τα λίγα όμως κρίσιμα λεπτά, τα οποία στους περισσότερους προκαλούν άγχος, σε μία σχεδόν σίγουρη θέση εργασίας για όσους ξέρουν να την χρησιμοποιούν υπέρ τους.

Η γλώσσα του σώματος έχει μεγάλη επιρροή και στον ευρύτερο χώρο της εργασίας. Λόγου χάριν, στην εκπαίδευση οι δάσκαλοι και οι καθηγητές καλούνται να

80

την χρησιμοποιήσουν για να διευκολύνουν την επικοινωνία τους με τους μαθητές. Επίσης, οι ηθοποιοί κρίνονται σε μεγάλο βαθμό για αυτήν τους την ικανότητα όταν πρέπει να περάσουν μια ακρόαση, ενώ για τους χορευτές είναι μέρος του επαγγέλματος. Επιπλέον, αυτοί που ασχολούνται με το marketing έχουν κάνει την γλώσσα του σώματος δεύτερη φύση τους. Τέλος, σε κραταιά θέση βρίσκονται οι πολιτικοί οι οποίοι τυχαίνει να την “διδάσκονται” και επομένως, να τη γνωρίζουν πολύ καλά. Όσοι από αυτούς πάντως δεν είναι έμπειροι στον συγκεκριμένο τομέα μπορούν να επιτύχουν με αυτήν, έχοντας τη βοήθεια ειδικά εξειδικευμένων επικοινωνιολόγων.

Άψογοι “επαγγελματίες” στην χρήση της γλώσσας του σώματος είναι τα παιδιά. Συνήθως παιδιά μικρότερης ηλικίας τα οποία καθρεφτίζουν τα συναισθήματα τους με το πρόσωπό τους ή και με το σώμα τους, δεδομένου ότι δεν έχουν μάθει ακόμα πώς να τα κρύβουν. Έτσι, τα παιδιά αποτελούν “ανοιχτά βιβλία” καθώς μας προσφέρουν απλόχερα τα κλειδιά και τα αντικλείδια της ανθρώπινης μη λεκτικής επικοινωνίας. Ένα πολύ απλό και χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, είναι όταν τα παιδιά λένε ψέματα και την επόμενη στιγμή, εντελώς αυθόρμητα, καλύπτουν το στόμα με το χέρι τους. Στους ενήλικους, που έχουν μάθει καλύτερα να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, αυτή η κίνηση έχει αντικατασταθεί από το στιγμιαίο άγγιγμα ή ξύσιμο του πηγουνιού ή της μύτης.

Θα ήταν τολμηρό και ίσως αφελές, να πιστέψει κανείς ότι είναι εύκολο να αποκωδικοποιήσει τον μη λεκτικό κώδικα επικοινωνίας. Πρόκειται για τον πιο ασαφή κώδικα επικοινωνίας, όπου κάθε σήμα έχει πολλαπλές ερμηνείες και αναγνώσεις. Υπάρχουν βέβαια, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, σημάδια που χαίρουν μιας γενικότερης αποδοχής όσον αφορά την “μετάφρασή” τους. Παραδείγματος χάριν, το σήκωμα των ώμων υποδηλώνει αδιαφορία, ενώ ένα άγριο και απειλητικό βλέμμα, απειλή.

Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, ούτε υπάρχουν μαγικές συνταγές για την κωδικοποίηση ή την αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών μηνυμάτων. Κατ’ αρχάς, τα σήματα που στέλνουμε με το βλέμμα, το πρόσωπο, τα χέρια, καθώς και με όλο μας το σώμα, μπορεί να είναι αντιφατικά, γι’ αυτό και δεν μπορεί να βασιστεί κανείς π.χ. στη δυνατή χειραψία ενός ανθρώπου, ο οποίος όμως δεν μας κοιτάει στα μάτια, ή στην ήρεμη έκφραση του προσώπου του συνομιλητή μας, ο οποίος όμως κουνάει νευρικά τα πόδια του. Επίσης, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εκδηλώνεται μια συμπεριφορά, καθώς και ο χώρος ( π.χ. σπίτι ή γραφείο ), μπορεί να οδηγήσουν σε διαφορετικές ερμηνείες του ίδιου μηνύματος. Ένα παρατεταμένο βλέμμα, για παράδειγμα, στον χώρο της εργασίας μπορεί να γίνει αιτία παρεξήγησης, ενώ η ίδια κίνηση σε έναν άλλον χώρο, για παράδειγμα στο σπίτι, μπορεί να εκληφθεί θετικά ως φλερτάρισμα.

Διόλου τυχαία, ο Φρόιντ παρομοίασε το 1905 τη μη λεκτική επικοινωνία με γρίφο ή με δυσνόητο κείμενο που απαιτεί ειδικές στρατηγικές ερμηνείας. Βέβαια, είναι κοινώς γνωστό ότι ο τρόπος που επικοινωνούμε λεκτικά, διαφοροποιείται καθώς

81

μεγαλώνουμε (όπως έχει ήδη προαναφερθεί, μαθαίνουμε να κρύβουμε καλύτερα τα συναισθήματά μας), ενώ εξαρτάται από το φύλο, το επάγγελμα, την ηλικία, την κοινωνική τάξη, αλλά και το προσωπικό στυλ του καθενός.

Όσο καλύτερα γνωρίζουμε το στυλ και το ύφος του συνομιλητή μας, αλλά και όσο πιο παρατηρητικοί είμαστε, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να “διαβάσουμε” σωστά τα μη λεκτικά σήματα που μας στέλνει. Αυτό είναι μια διαδικασία που ονομάζεται decoding.

82

Βασικά στοιχεία για την αποκωδικοποίηση και την ερμηνεία της γλώσσας του σώματος

Πρόσωπο: Θεωρείται η πιο σημαντική πηγή μη λεκτικής επικοινωνίας. Το βλέμμα ιδιαίτερα κρίνεται πολύ αποκαλυπτικό. Σχετικά πειράματα έδειξαν, ότι οι παίκτες του πόκερ δυσκολεύτηκαν να κερδίσουν τον αντίπαλό τους όταν εκείνος φορούσε γυαλιά ηλίου, με άλλα λόγια όταν το βλέμμα τους, που μπορεί να πρόδιδε το φύλλο τους, ήταν κρυμμένο. Συνήθως, η μικρή διάρκεια της οπτικής επαφής εκλαμβάνεται ως αγένεια ή αδιαφορία, ενώ η παρατεταμένη ως ένδειξη ενδιαφέροντος.

Ο τόνος της φωνής: “Σημασία δεν έχει τι λες, αλλά πώς το λες”. Είναι μια φράση που έχει αποδειχθεί ότι είναι πέρα για πέρα αληθινή. Ο τόνος και το ύψος της φωνής, αλλά και οι παύσεις, αποκαλύπτουν στοιχεία για τον συνομιλητή μας και τη διάθεσή του. Συχνά οι μελαγχολικοί άνθρωποι μιλούν αργά και χαμηλόφωνα, αλλά το ίδιο μπορεί να κάνει και κάποιος που θέλει να συγκαλύψει την οργή του. Από την άλλη, ο γρήγορος και δυναμικός τρόπος ομιλίας φανερώνει αυτοπεποίθηση και σιγουριά. Δεν αποκλείεται, όμως, κάποιος να μιλά έτσι μόνο και μόνο για να δημιουργήσει τις εντυπώσεις που επιθυμεί.

Τα χέρια: Ο εγκέφαλός μας συνδέεται με τα χέρια με περισσότερες νευρικές συνδέσεις από ότι με οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος, γι' αυτό και οι κινήσεις που κάνουμε με αυτά είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές της συναισθηματικής μας κατάστασης. Οι ώμοι μας κυρτώνουν όταν είμαστε θλιμμένοι, βάζουμε τα χέρια στις τσέπες ή τα σταυρώνουμε στο στήθος όταν δεν είμαστε και τόσο πρόθυμοι να συμμετέχουμε σε μια συζήτηση ή να αποκαλύψουμε πράγματα για τον εαυτό μας, κάνουμε κοφτές κινήσεις όταν θέλουμε να δηλώσουμε αποφασιστικότητα ή τραβάμε ασυναίσθητα τα χέρια προς τα πίσω όταν μας δίνει το χέρι του κάποιος άγνωστος που επιδεικνύει ασυνήθιστη φιλικότητα. Τις περισσότερες φορές κάνουμε αυτές τις κινήσεις ασυναίσθητα. Επίσης, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι εκτεθειμένες παλάμες σχετίζονται με την ειλικρίνεια, ενώ οι παλάμες που είναι στραμμένες προς τα κάτω -αγαπημένη κίνηση πολλών πολιτικών- συνδέονται με την επιθυμία εξουσίας. Τα σταυρωμένα χέρια στη γλώσσα του σώματος σημαίνουν ότι τα άτομα που το κάνουν είναι ιδιαίτερα εσωστρεφή, χωρίς πολλές κοινωνικές συναναστροφές. Αν και σε πολλούς αυτή η κίνηση είναι απλή συνήθεια, η οποία ωστόσο δείχνει ότι το άτομο αυτό είναι ελαφρώς συντηρητικό ή νιώθει άβολα με την εμφάνισή του. Αν κάποιος τρίβει τα χέρια του ή με κάποιον τρόπο ακουμπά τον εαυτό του, τότε αυτό σημαίνει ότι νιώθει άβολα και ανυπομονεί να τελειώσει η συνομιλία μαζί σας. Αν βέβαια κάποιος έχει ελεύθερα τα χέρια του και χαλαρά πίσω από το κεφάλι, αυτό δείχνει έναν άνθρωπο ανοιχτό στη συζήτηση ενώ αν ακουμπά τα χέρια του στους μηρούς του, τότε μάλλον είναι ανυπόμονος και περιμένει κάτι από εσάς.

83

Τα πόδια: Συνήθως δεν μας απασχολεί να ελέγξουμε τα πόδια μας, δεδομένου ότι μας ενδιαφέρει περισσότερο να κρύψουμε τα συναισθήματά μας στο πρόσωπό μας. Γι’ αυτό και τα πόδια θεωρούνται αποκαλυπτικά της διάθεσής μας. Ένας ήρεμος και σίγουρος συνομιλητής, λόγου χάρη, ο οποίος όμως κουνάει νευρικά το πόδι του -το μέρος του σώματος που μας επιτρέπει να τραπούμε σε φυγή-, ενδεχομένως στέλνει ένα μήνυμα ότι δεν έχει τόση αυτοκυριαρχία όση θα ήθελε και νιώθει άβολα.

Το άγγιγμα: Η δύναμη της χειραψίας, η διάρκεια ενός αγγίγματος στο μπράτσο ή στην πλάτη, μια αγκαλιά, αποτελούν σιωπηρά μηνύματα, που συχνά βέβαια καθορίζονται, αλλά και ερμηνεύονται, από το τι επιτρέπεται και τι θεωρείται ταμπού στην εκάστοτε κουλτούρα, από την προσωπικότητα του συνομιλητή μας (αν είναι εξωστρεφής ή εσωστρεφής), καθώς και από τον τρόπο που έχει ανατραφεί.

Το κεφάλι: Όταν κάποιος γέρνει υπερβολικά το κεφάλι του ή χαμογελά ενώ γέρνει, αυτό είναι ένδειξη συμπάθειας ακόμα και φλερτ. Εάν όμως έχει χαμηλωμένο το κεφάλι, τότε σημαίνει ότι κάτι έχει να κρύψει. Όμως, μπορεί κάποιος να είναι ντροπαλός, να έχει θιχτεί, να μην σας εμπιστεύεται ή πολύ απλά να έχει μία διαφορετική άποψη και με την κίνηση αυτή να προστατεύει τον εαυτό του. Σε περίπτωση δε, που έχει χαμηλώσει το κεφάλι έπειτα από μια διευκρίνιση, ίσως να έχει δεύτερες σκέψεις για το αν αυτό που είπε είναι σωστό. Βέβαια σε μερικές κουλτούρες, όταν κάποιος χαμηλώνει το κεφάλι του είναι απλά ένδειξη σεβασμού.

Τα μάτια: Οι άνθρωποι που αποφεύγουν να σας κοιτάξουν κατάματα είτε είναι νευρικοί, είτε λένε ψέματα ή δεν σας προσέχουν, όταν τους μιλάτε, ενδεχομένως επειδή δεν τον πείθετε ή δεν τον ενδιαφέρουν αυτά που λέτε. Ωστόσο αν κάποιος επιμένει να κοιτάει το κάτω, ενδεχομένως να μην πρόκειται για αγένεια, αλλά απλά για άτομο ντροπαλό και συνεσταλμένο. Οι άνθρωποι επίσης έχουν την τάση να κοιτούν κάτω όταν είναι ενοχλημένοι ή θέλουν να κρύψουν κάτι, που αφορά σε συναισθηματική κυρίως κατάσταση. Όταν κοιτούν στο πάτωμα, αυτό σημαίνει ότι σκέφτονται τι να πουν ή απλά αισθάνονται άσχημα για κάτι που προφανώς εσείς αγνοείτε. Στον τομέα των πολιτισμικών διαφορών βέβαια, όταν κάποιος από άλλη χώρα δεν σας κοιτά στα μάτια είναι ένδειξη επίσης σεβασμού καθώς το να κοιτά κάποιον, που ανήκει στο στενό του οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον, κατάματα ίσως είναι δείγμα προσβολής. Όταν κοιτάξετε τον άλλον κατάματα και δείτε τις κόρες του να διαστέλλονται, αυτό είναι καθαρό σημάδι ότι το άτομο αυτό ενδιαφέρεται για σας.

Νευρικές Κινήσεις: Αν δείτε τον συνομιλητή σας να χτενίζει τα μαλλιά του προς τα πίσω με τα χέρια του, αυτό είναι δείγμα ότι του αρέσετε. Αν αυτό συμπληρώνεται από ένα ελαφρύ σήκωμα του φρυδιού όμως, είναι σινιάλο ότι δεν συμφωνεί καθόλου μαζί σας. Στην περίπτωση δε, που ο συνομιλητής σας φοράει γυαλιά και συνεχώς τα πιέζει προς τη μύτη του σαν να τα τοποθετεί ξανά και ξανά στη θέση τους, κάνοντας παράλληλα και ένα ελαφρύ συνοφρύωμα, αυτό σημαίνει ξεκάθαρα πλέον ότι η άποψή του απέχει έτη φωτός μακριά από τη δική σας. Τα χαμηλωμένα φρύδια βέβαια και μια ελαφριά γκριμάτσα (αυτή που κάνει το μέτωπο να ρυτιδώσει ελαφρά) σημαίνει ότι ο συνομιλητής σας σκέφτεται σοβαρά αυτό που του είπατε ενώ αν το βλέμμα του είναι «χαμένο στο διάστημα», τότε δύο πράγματα συμβαίνουν: είτε σκέφτεται με ιδιαίτερη προσήλωση κάτι από το παρελθόν ή πολύ απλά, σκέφτεται εσάς.

84

Ανίχνευση ψεύδους μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας

Στατιστικά:

Περισσότερο από το 80% των γυναικών έχουν παραδεχτεί ότι λένε συχνά αυτό που εκείνες θεωρούν «μισές αλήθειες».

Το 31% των ανθρώπων παραδέχεται ότι γραφεί ψέματα στο βιογραφικό του. Το 13% των ασθενών ψεύδονται στους γιατρούς, συμφώνα με μια έρευνα που

συμμετείχαν συνολικά 1500 άτομα. Περίπου το 40% είπε ψέματα ότι ακλούθησε την θεραπεία που του συνέστησε

ο γιατρός (στην ίδια έρευνα). Πάνω από το 30% για την δίαιτα που ακολουθεί και την γυμναστική που

κάνει (στην ίδια έρευνα). Το 60% των ανθρώπων λένε τουλάχιστον ένα ψέμα σε 10 λεπτά συζήτησης

και κατά μέσο όρο λένε 2 με 3 ψέματα. Οι άνθρωποι ψεύδονται πιο συχνά μέσω του τηλεφώνου, σε σύγκριση με τα

υπόλοιπα μέσα επικοινωνίας. Κατά μέσο όρο, οι άντρες λένε 6 ψέματα την ημέρα στην σύντροφο τους, στο

αφεντικό και στους συναδέλφους τους ενώ οι γυναίκες 3. Το πιο κοινό ψέμα που λέγεται και από τα 2 φύλα είναι το εξής: "Δεν έχω

τίποτα, είμαι καλά".

Σημάδια ψεύδους, με βάση το λεκτικό περιεχόμενο κάποιου:

1. Ένας ψεύτης θα χρησιμοποιήσει τις ίδιες λέξεις με εκείνες της ερώτησης: - Διέρρηξες το σπίτι μου; - -όχι, δεν διέρρηξα το σπίτι σου

2. Ένας ψεύτης θα προσπαθήσει να αποφύγει το ψέμα κάνοντας ερωτήσεις με το ίδιο νόημα μιας ερώτησης που του έγινε:

- -Διέρρηξες το σπίτι μου; - -Σου φαίνομαι σαν να διέρρηξα το σπίτι σου;

3. Ένας ψεύτης θα προσθέσει περισσότερες περιττές λεπτομέρειες για να είναι πιο πειστικός:

- Διέρρηξες το σπίτι μου; - -Δεν διέρρηξα το σπίτι σου! Αρχικά ήμουν στο ….. μετά πήγα….

κ.τ.λ.

85

4. Ένας ψεύτης θα κολλήσει, θα κάνει «σαρδάμ», θα μπερδευτεί κατά τη διάρκεια της απάντησης του:

- Διέρρηξες το σπίτι μου; - -Όχι, δηλαδή εγώ το σπίτι ήταν άδειο ήμουν στον γείτονα

Σημάδια ψεύδους, με βάση την γλώσσα του σώματος κάποιου:

1. Κάποιος που ψεύδεται θα προσπαθεί ασυναίσθητα να περιορίσει το σώμα του σε όσο το δυνατόν λιγότερο χώρο ενώ οι κινήσεις στα χεριά και στους ώμους θα είναι περιορισμένες.

2. Όταν κάποιος αγγίζει το πρόσωπο του, το στόμα ή το λαιμό του τότε αυτό δείχνει ενοχή, όπως επίσης και το ξύσιμο της μύτης ή του αυτιού.

3. Κάποιος που ψεύδεται αποφεύγει την οπτική επαφή. 4. Ένας ψεύτης είναι απίθανο να αγγίξει το στήθος ή την κάρδια του με ανοιχτή

παλάμη 5. Όταν κάποιος δείχνει ψευδή αισθήματα, τότε αυτά περιορίζονται γύρω από το

στόμα και όχι σε όλο το πρόσωπο. Αυτό είναι φανερό όταν κάποιος χαμογελάει ψεύτικα.

Εξαναγκασμένο ή «ευγενικό» χαμόγελο: Χρησιμοποιούνται μόνο οι μύες γύρω από το στόμα.

Φυσικό χαμόγελο: Τα μάγουλα και το πηγούνι θα μετακινηθούν όπως και οι περισσότεροι μύες του προσώπου. Ο καλύτερος τρόπος για να διακρίνει κανείς αυτό το χαμόγελο, είναι να κοιτάξει τα μάτια: όταν κάποιος χαμογελάει φυσικά, τα μάτια αποκτούν ρυτίδες.

Ανίχνευση ψεύδους, με βάση την αντίδραση

1. Ο ένοχος θα προσπαθήσει να "καλύψει τα νώτα του" και να αμυνθεί, ενώ ο αθώος θα "βγει στην αντεπίθεση".

2. Ο ένοχος νιώθει άβολα απέναντι σε αυτόν που του υποβάλλει τις ερωτήσεις ή τον κατηγορεί. Συνήθως στρέφει το κεφάλι του σε αντίθετη κατεύθυνση.

3. Ο ένοχος θα τοποθετήσει ασυναίσθητα ένα αντικείμενο (π.χ. ένα ποτήρι, ένα βιβλίο κ.α.) ανάμεσα σε αυτόν και σε αυτόν που τον κατηγορεί

86

«Μικροεκφράσεις»: κλειδιά για την ανίχνευση ψεύδους

Η «μικροέκφραση» είναι μια στιγμιαία, ακούσια έκφραση του προσώπου, που κάνουν οι άνθρωποι ασυνείδητα όταν προσπαθούν να κρύψουν ένα συναίσθημα. Είναι μια γρήγορη και έντονη έκφραση των κρυμμένων συναισθημάτων ενός ατόμου.

Ομάδες «μικροεκφράσεων»:

Χαρά: Ρυτίδες γύρω από τα μάτια, ζαρωμένα βλέφαρα, ανεβασμένες άκρες των χειλών.

Λύπη: Ρυτιδωμένο κούτελο, κατεβασμένες άκρες των χειλών, κυματιστά χείλη.

Φόβος: Ανεβασμένα φρύδια, ορθάνοιχτα μάτια, ανοικτά χείλη.

Θυμός: Κατεβασμένα φρύδια, συνοφρυωμένα χείλη, μισόκλειστα μάτια.

Έκπληξη: Ανεβασμένα φρύδια, ορθάνοιχτα μάτια και στόμα.

Απέχθεια: Μισόκλειστα μάτια, ρυτιδωμένη μύτη, ελαφρώς ανοιχτό στόμα.

Περιφρόνηση: Ανεβασμένη άκρη των χειλών (συνήθως η μία), χλευαστικό ύφος.

Κινήσεις ματιών

Τα μάτια μπορούν να αναδειχτούν πολλές φορές ως μέσω αναγνώρισης μιας εξαπάτησης. Όμως, είναι πολύ δύσκολο να διαβαστούν σωστά. Δεν συστήνεται η λήψη αποφάσεων χωρίς περεταίρω έρευνα. Τα μάτια μπορούν να δείξουν τι μέρος του εγκεφάλου λειτουργεί, από πού «πηγάζει» αυτό που λέει κάποιος. Εντοπίζοντας αντιφάσεις ανάμεσα στο μέρος του εγκεφάλου που λειτουργεί και τα λόγια κάποιου, μπορούμε να καταλάβουμε εάν ψεύδεται. Αυτό γίνεται κατανοητό με την παρακάτω εικόνα:

87

(Εικόνα από το poster “How to spot a liar”, με επεξεργασία μετάφρασης από την Leading Team)

Συμπεράσματα

Για να καταλάβετε εάν κάποιος λέει ψέματα:

1)Ακούστε τον τρόπο που λέει, ό,τι λέει.

2)Παρακολουθήστε τη γλώσσα του σώματος του.

3)Παρατηρήστε ασυνήθιστες αισθηματικές μεταβολές.

4)Καταλάβετε τις «άβολες καταστάσεις» για αυτόν.

5)Δείτε τις εκφράσεις του προσώπου του.

6)Παρατηρήστε τις κινήσεις των ματιών του.

88

Η γλώσσα του σώματος στους πολιτικούς

Στην παραπάνω εικόνα απεικονίζεται ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Barack Obama Από την έκφραση του προσώπου του, καταλαβαίνουμε ότι συλλογίζεται κάτι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δείχνει κάποια ανία, αλλά το αποκλείουμε καθώς το βλέμμα του μοιάζει «χαμένο», που αποτελεί χαρακτηριστική έκφραση συλλογισμού. Ένα ακόμα στοιχείο που υποδεικνύει ότι ο Barack Obama συλλογίζεται, είναι το ότι το κεφάλι του στηρίζεται στο χέρι του.

Η συγκεκριμένη εικόνα παρουσιάζει τον 43ο αμερικανό πρόεδρο των ΗΠΑ, George Bush, ο όποιος εκλέχτηκε το 2000. Η γλώσσα του σώματος του εικονιζόμενου πολιτικού, μοιάζει να έχει δύο ερμηνείες. Στην μία περίπτωση, φαίνεται να ακούει με προσοχή και σύνεση τα λόγια των υπολοίπων βουλευτών

89

που λαμβάνουν μέρος στο συγκεκριμένο συνέδριο ή σύνοδο. Επίσης, θα λέγαμε πως η έκφραση του προσώπου του αποκαλύπτει μια δόση πικρίας αλλά και αγανάκτησης για τα όσα έχει ακούσει μέχρι τώρα. Στην άλλη περίπτωση, θα ερμηνεύαμε την στάση του σώματος του ως ένδειξη πλήξης. Δύο στοιχεία που μας υποδηλώνουν την παραπάνω ερμηνεία, είναι κίνηση του χεριού του και το βαθυστόχαστο βλέμμα του.

Συλλογιζόμενος την οικονομική ύφεση που πλήττει την ελληνική σύγχρονη κοινωνία, ο Αντώνης Σαμαράς, παρουσιάζεται απελπισμένος, αγανακτισμένος, απορημένος, εφόσον δε βλέπει στον ορίζοντα κανένα παράθυρο ελπίδας για την έξοδο της χώρας από την ενίσχυση του Δ.Ν.Τ. Το αδιέξοδο αυτό γίνεται αντιληπτό από την έκφραση του προσώπου του, συγκεκριμένα, τα κλειστά του μάτια. Ακόμα, η χειρονομία του, οικεία σε όλους μας ως «τα χέρια της προσευχής», κάνουν τον Έλληνα Πρωθυπουργό να δείχνει πως εύχεται και ελπίζει σε μια καλύτερη εξέλιξη των γεγονότων. Τέλος, θα μπορούσε να ερμηνευθεί η συγκεκριμένη κίνηση ως μέσω συγκράτησης θυμού και χαλάρωσης.

90

Σίγουρος για τον εαυτό του, γεμάτος αυτοπεποίθηση φαίνεται σε αυτήν την εικόνα ο Αλέξης Τσίπρας, πρόεδρος του κόμματος ΣΥΡΙΖΑ. Η στάση του, είναι χαρακτηριστική ένδειξης υπεράσπισης χώρου στην γλώσσα του σώματος, καθώς και επιβολής κυριαρχίας. Όσων αφορά το βλέμμα του, δείχνει αποφασιστικότητα.

Στην συγκεκριμένη εικόνα, ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας φαίνεται απορημένος και προβληματισμένος, πιθανότατα με κάποια εξέλιξη ή ένα ζήτημα που

91

τον απασχολεί. Ακόμα δείχνει πως έχει επίγνωση ότι ίσως βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Η αγανάκτησή του και οι παραπάνω χαρακτηρισμοί, δικαιολογούνται από τη στάση των χεριών του αλλά και από τη διστακτική του έκφραση στο πρόσωπο.

Και σε αυτήν την εικόνα, ο Αλέξης Τσίπρας φαίνεται διστακτικός κα προβληματισμένος. Ακόμα, εδώ φαίνεται πως είτε προσπαθεί να κρύψει τον προβληματισμό του (σε αντίθεση με την προηγούμενη εικόνα που είναι πιο εκφραστικός), είτε ότι βρίσκεται σε κατάσταση πλήξης. Το βαθυστόχαστο μεν, ανέκφραστο δε βλέμμα και πρόσωπο επιβεβαιώνουν τα παραπάνω.

92

Στην συγκεκριμένη εικόνα βλέπουμε ξανά τον τέως πρόεδρο των Η.Π.Α. George Bush σε μία ομιλία. Από την κίνηση του να αγγίξει τα μαλλιά του και να ξύσει το κεφάλι του γίνεται αντιληπτή μια αμηχανία που οφείλεται ίσως στο ότι έχει ξεχάσει αυτά που πρέπει να πει ή πιθανότερα σε κάποια ερώτηση που τον προβλημάτισε. Η δυσχερής θέση γίνεται αντιληπτή αμέσως. Επίσης, το άγγιγμα του κεφαλιού θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ένδειξη απόκρυψης μιας πληροφορίας ή ακόμα και ένδειξη ψέματος.

Σε αυτήν την εικόνα, ο ίδιος πολιτικός έχει τελείως διαφορετική έκφραση, άρα εκφράζει και κάτι διαφορετικό. Η κίνηση των χειλών και τα μισόκλειστα μάτια που φαίνεται να έχει ο George Bush δείχνουν ξεκάθαρα να συμφωνεί, να αποδέχεται ή να θαυμάζει κάτι. Κάποιος, θα μπορούσε να διακρίνει ακόμα και μια δόση χιούμορ στην έκφραση του.

93

Στην επόμενη εικόνα απεικονίζονται οι αρχηγοί των κρατών Ρωσίας και Αμερικής, ο Vladimir Putin και ο George Bush αντίστοιχα, συνάπτοντας τα χέρια. Στην περίπτωση που απλώς χαιρετιούνται, πρόκειται για έναν πολύ προσεγμένο χαιρετισμό: το ένα χέρι σφιχτά πάνω από το άλλο, για να δείξει ένωση των 2 ηγετών, συνεπώς και των κρατών που εκπροσωπούν, οι ώμοι έχουν κατεύθυνση προς το κοινό και τα φώτα των φωτογραφικών φακών, για να αποθανατίσουν την σημαντική αυτή στιγμή, ενώ αμφότεροι φαίνονται ιδιαίτερα χαρούμενοι. Σε περίπτωση που δεν πρόκειται για απλό χαιρετισμό, αλλά για επιβεβαίωση μιας συμφωνίας, η στάση τους είναι ακόμα πιο προσεγμένη: με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά ενός πολύ ένθερμου χαιρετισμού, τονίζουν τη σημασία της συμφωνίας.

94

Σε αυτή την εικόνα, βλέπουμε τους υποψήφιους για το χρίσμα του κόμματος των Δημοκρατικών Hillary Clinton και Barrack Obama πριν τις εκλογές του 2008. Τα συναισθήματα φαίνεται να είναι αμοιβαία και ξεκάθαρα. Τα πρόσωπά τους είναι στραμμένα σε αντίθετη κατεύθυνση, προσπαθούν να είναι όσο πιο μακριά γίνεται από τον πολιτικό τους αντίπαλο στρίβοντας όλο τους το κορμί, αλλά και καθίζοντας στην άκρη της καρέκλας. Έτσι, δείχνουν την απέχθεια, το μίσος και την εχθρική τους στάση προς τον αντίπαλό τους. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι και οι δύο έχουν σταυρωμένα πόδια και ασχολούνται με τα χέρια τους, δείχνοντας έντονη ανυπομονησία.

Άλλη μία εικόνα που παρουσιάζει την επικοινωνία μεταξύ δύο πολιτικών. Στην προκείμενη, βλέπουμε τον Nicola Sarkozy, τέως πρωθυπουργός της Γαλλίας,

95

σε μία έντονη συζήτηση με την Angela Merkel, την Καγκελάριο της Γερμανίας. Από πλευράς και των δύο πολιτικών μπορούμε να διακρίνουμε έντονες εκφράσεις: σοβαρά προσηλωμένα βλέμματα στην συζήτηση, καθώς και υποδείξεις από τα χέρια. Αξιοσημείωτη είναι όμως η συνολική στάση των δύο πολιτικών: παρατηρώντας προσεκτικά, θα δούμε την Γερμανίδα Καγκελάριο να φέρνει το σώμα της στον προσωπικό χώρο του Γάλλου Πρωθυπουργού, κάτι που φαίνεται από κυρτό της κεφάλι. Ακόμα, ο Nicola Sarkozy φαίνεται να αποδέχεται αυτήν την ένδειξη ανωτερότητας και κυριαρχίας της συνομιλήτριάς του, αφού πάει όχι μόνο το κεφάλι του προς τα πίσω αλλά και όλο του τον άνω κορμό.

Μία εικόνα με πολλές ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη. Η κύρια ομοιότητα είναι ότι πρωταγωνιστούν τα ίδια πρόσωπα, αλλά σε ένα τελείως διαφορετικό σκηνικό υπό άλλη ατμόσφαιρα, γεγονός που αποτελεί την κύρια διαφορά. Αναλύοντας την εικόνα, βλέπουμε πως και οι δύο πολιτικοί εμφανίζονται ιδιαίτερα χαρούμενοι αφού η χαρά σκιαγραφείται ξεκάθαρα στο πρόσωπο και των δύο με ένα πλατύ χαμόγελο.

96

Ο Dick Cheney, Υφυπουργός των HΠΑ κατά την προεδρία Bush. Φαίνεται μια πολλή άσχημη διάθεση η οποία φτάνει στα όρια του μίσους και της απέχθειας. Επίσης υπάρχει μια έκφραση χλευασμού προς τους άλλους. Τα παραπάνω δεν δηλώνονται μόνο από την μία σφιγμένη πλευρά των χειλών, αλλά και από το σήκωμα ολόκληρη της αριστερής πλευράς του προσώπου, το μάγουλο.

Ο John McCain, υποψήφιος των βουλευτικών εκλογών το 2008. Από την έκφραση του προσώπου του τονίζεται η επικριτική και η επιθετική πλευρά του. Εκφράζει μίσος και οργή, η οποία εκδηλώνεται πολύ περισσότερο, σε σχέση με την προηγούμενη εικόνα.

97

Σε αυτήν την φωτογραφία φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel είναι στημένη στον φακό. Διακρίνεται ένα ψεύτικο χαμόγελο το οποίο έχει σκοπό να κερδίσει τη συμπάθεια του κόσμου. Επιπλέον με αυτή την καθιερωμένη για την ίδια πόζα, θέλει να δείξει κύρος και ανωτερότητα. Η στάση των χεριών της τονίζει το πόσο απόλυτη είναι.

Σε αντίθεση με την Angela Merkel η χειρονομία του Γάλλου πρώην Προέδρου, Nicola Sarkozy φαίνεται πιο αυθόρμητη και δείχνει να στηρίζει αυτά που λέει και να δίνει βάση σε αυτά. Επίσης, υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στην έντονη χειρονομία του και το ανέκφραστο βλέμμα και πρόσωπό του, κάτι που μπορεί να ερμηνευθεί ως πλήξη και ανυπομονησία για το τέλος της συνέντευξης.

98

Στην τέταρτη εικόνα βλέπουμε τον πρόσφατα επανεκλεγμένο πρόεδρο των Η.Π.Α, Barack Obama. Είναι φανερό ότι μέσω των ανοιχτών χεριών, με τις παλάμες στραμμένες προς το κοινό, επιδιώκει να δείξει αγνότητα και αθωότητα στους ευρισκομένους στο χώρο της συνέντευξης, θέλει να έχει αμεσότητα με τους ακροατές του, να τους μιλήσει με απλότητα και να τους καθησυχάσει. Ακόμα, από τα χέρια του και γενικότερα την στάση του δίνει μια ανακούφιση στους ακροατές του και μια σιγουριά. Ακόμα μπορούμε να πούμε ότι με αυτήν την κίνηση απευθύνεται σε όλους τους Αμερικανούς πολίτες.

Εδώ βλέπουμε τον Έλληνα πρωθυπουργό και αρχηγό του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, Αντώνη Σαμαρά. Η απότομη κίνηση την οποία κάνει με το χέρι του, δείχνει σταθερότητα και απολυτότητα, ενώ θέλει να κάνει τους ακροατές του να νιώσουν σίγουροι.

99

Συνέντευξη από Επικοινωνιολόγο

Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας μας "Σκέφτομαι δημιουργικά-επικοινωνώ αποτελεσματικά", πήραμε συνέντευξη από τον επικοινωνιολόγο κ. Δημάκη, ο οποίος ασχολείται με την γλώσσα του σώματος και συγγράφει λόγους πολιτικών, όπως του προέδρου της Κύπρου. Ρωτήθηκε για πολλά θέματα και λάβαμε απαντήσεις που μας βοήθησαν στη θεμελίωση της τελικής εργασίας μας.

Ποιο θεωρείτε ως το πιο σημαντικό στοιχείο ενός ομιλητή, στον λόγο του, για να επηρεάσει τους ακροατές του;

Αυτό που χρειάζεται ένας ομιλητής είναι ενέργεια, καθαρότητα και διαύγεια. Όλα αυτά θα μπορεί να τα μεταφέρει στο ακροατήριό του, κυρίως, με την χρήση απλών μηνυμάτων. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιεί γέφυρες επικοινωνίας, καθώς και να διαθέτει ικανότητες στην ηγεσία.

Πώς μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο σε έναν πολιτικό η λανθασμένα χρησιμοποιημένη γλώσσα του σώματος του;

Ένας πολιτικός, μέσω κάποιας αρνητικής χρήσης της γλώσσας του σώματος, μπορεί να χάσει την αξιοπιστία τους, το κύρος του και την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων του.

Όντας επικοινωνιολόγος, ποιο νομίζετε ότι είναι το σημαντικότερο στοιχείο μιας ομιλίας;

Η ζωντάνια, η αμεσότητα, η παραστατικότητα και η μικρή δόση χιούμορ. Επιπλέον, η ομιλία χρειάζεται προετοιμασία αλλά και να έχει ρητορικές ερωτήσεις.

Υπάρχουν επαγγέλματα που ασχολούνται με την γλώσσα του σώματος, κι αν ναι, ποια είναι αυτά;

Οι "speech writers" είναι αυτοί που αναλαμβάνουν να ψάξουν και να βρουν το κατάλληλο "sound bite", την κατάλληλη ατάκα δηλαδή, για να κάνουν τον λόγο πιο ενδιαφέρον και άμεσο.

Ένας πρωθυπουργός ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες πάνω στην δημιουργία ενός λόγου και στην σωστή χρησιμοποίηση της γλώσσας του σώματός;

Ένας πρωθυπουργός πρέπει να ακολουθεί και ακολουθεί κανόνες για να δημιουργήσει έναν λόγο, καθώς έχει δίπλα του εξειδικευμένους συνεργάτες που τον βοηθούν κατά πολύ ( "speech writers" ).

100

Πηγές

http://www.iatronet.gr http://www.123helpme.com http://en.wikipedia.org/ http://www.tpo.gr/ http://positivelife.gr/ http://www.happylifemag.com/ http://www.epixeiro.gr/ http://mr-c.gr/

Η ενότητα για το ψέμα, είχε ως πηγή ένα ενημερωτικό poster (infographic) με όνομα “How to spot a liar” του οποίοι οι πηγές είναι:

http://www.databaserecords.com http://www.newsweek.com http://www.eurekalert.org http://www.sciencemuseum.org.uk http://abcnews.go.com http://www.blifaloo.com http://www.paulekman.com http://www.divinecoroline.com

Χρησιμοποιήθηκε αυτούσιο απόσπασμα από το poster, το οποίο μεταφράστηκε από τα αγγλικά από τα μέλη της Leading Team.

101

Project

Θεωρία επικοινωνίας και επικοινωνία στον εργασιακό

χώρο

Αλέξανδρος Μπαρμπέρης

Φοίβος Ξενίδης Θύμης

Τάξη Αγ

Α’ Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού

Υπεύθυνες Καθηγήτριες

Χριστίνα Μιλτσακάκη

Βάλια Λουτριανάκη

Ιανουάριος 2013

102

Πίνακας περιεχομένων

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

2 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 3

2.1 Ορισμός Επικοινωνίας 3

3 ΕΙΔΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 5

3.1 Ψηφιακή και Αναλογική Επικοινωνία 5

3.2 Επίσημη και Ανεπίσημη Επικοινωνία 5

3.3 Προφορική και γραπτή επικοινωνία 6

4 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΔΙΚΤΥΑ 8

5 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 9

6 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 10

7 ΓΛΩΣΣΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 14

7.1 Πρόσωπο 14

7.2 Κορμός και άνω άκρα 15

7.3 Κάτω άκρα 15

7.4 Αξεσουάρ 16

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

103

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η επικοινωνία είναι μια απλή, καθημερινή διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων ή

πληροφοριών ποικίλου περιεχομένου και ταυτόχρονα μια σύνθετη διαδικασία

επιθυμητής μετάδοσης συναισθημάτων, σκέψεων, αντιλήψεων, πεποιθήσεων,

στάσεων και ενδιαφερόντων με καθορισμένη δομή, συγκεκριμένο σκοπό και σαφές

περιεχόμενο.

Η επικοινωνία είναι κατά βάση μια ελεύθερη και αβίαστη πράξη

αλληλεπίδρασης, η αποτελεσματικότητα της οποίας εξαρτάται από ποικίλους

ανθρωπογενείς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Επιπλέον, πρόκειται για τον

σημαντικότερο παράγοντα που καθορίζει το τι είδους σχέσεις θα δημιουργήσει το

άτομο με τον εαυτό του και με το περιβάλλον του και πως θα χειριστεί τη ζωή του.

Αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση της κοινωνικής συμβίωσης, της τεχνολογικής και

πολιτισμικής ανάπτυξης, της συνεύρεσης και της δημιουργικότητας των ανθρώπων

σε όλους ανεξαίρετα τους τομείς.

Αρχικά θα εξετάσουμε σε αυτήν την εργασία την έννοια της επικοινωνίας και

αναλυτικότερα της επιχειρησιακής επικοινωνίας.

2 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

2.1 Ορισμός Επικοινωνίας

Επικοινωνία είναι η διαδικασία που διευκολύνει τις ενέργειες της διοίκησης, δεν

αποτελεί όμως το μόνο μέσο για την καλή άσκηση της διοίκησης. Αποτελεί όμως μια

αναγκαιότητα στο χώρο του οργανισμού και μία από τις σοβαρότερες ανθρώπινες

ανάγκες.

Ο Davis ορίζει την επικοινωνία ως «τη διαδικασία της μεταβίβασης

πληροφοριών από ένα άτομο σε άλλο και κατανόησής τους από το δεύτερο». Οι Katz

και Kahn ορίζουν την επικοινωνία ως «την ανταλλαγή πληροφοριών και μετάδοση

νοημάτων».

104

Η επικοινωνία και η μετάδοση πληροφοριών, όπως προαναφέρθηκε, είναι μια

πρωταρχική ανάγκη του ατόμου και πάντα διατηρούσε κυρίαρχο ρόλο στην ζωή του.

Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η υλοποίηση της ουσιαστικής επικοινωνίας είναι

εύκολη υπόθεση. Η εμπειρία στο συγκεκριμένο θέμα και η χρήση των

καταλληλότερων μέσων είναι ένα πρώτο βήμα για την προσέγγιση της.

Η επικοινωνία στις επιχειρήσεις γίνεται άτυπα (διαπροσωπική επικοινωνία) ή

τυπικά (μέσω των θεσμοθετημένων καναλιών επικοινωνίας της επιχείρησης). Η

διαδικασία της επικοινωνίας πάντα περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία:

Πομπό (αποστολέα μηνύματος),

Δέκτη (παραλήπτη μηνύματος),

Κανάλι επικοινωνίας (μέσο μετάδοσης) και

Μήνυμα.

Οι πληροφορίες μεταδίδονται από τον πομπό στο δέκτη μέσω του καναλιού

επικοινωνίας, αφού προηγουμένως κωδικοποιηθούν από τον αποστολέα και

παραληφθούν και αποκωδικοποιηθούν από το δέκτη. Η διαδικασία της επικοινωνίας

ολοκληρώνεται με την επαναπληροφόρηση, τη μετατροπή δηλαδή του παραλήπτη

σε αποστολέα και του αποστολέα σε παραλήπτη. Στην διαδικασία της επικοινωνίας

ενεργοποιούνται μηχανισμοί κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης. Ο

μηχανισμός της κωδικοποίησης αφορά τον τρόπο με τον οποίο ο πομπός στέλνει τα

μηνύματά του ενώ η αποκωδικοποίηση αναφέρεται στο πως εκλαμβάνονται,

αξιολογούνται, ερμηνεύονται και κατανοούνται τα μηνύματα από το δέκτη. Τόσο η

κωδικοποίηση όσο και η αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων καθορίζονται από τις

προσωπικές ανάγκες, πεποιθήσεις, βιώματα, την προσωπική διάθεση, τη γενικότερη

περίσταση και τον τύπο της σχέσης που χαρακτηρίζει τα άτομα που επικοινωνούν

(προσωπική, επαγγελματική, τυπική-άτυπη) αλλά και από τη συναισθηματική σχέση

(συμπάθεια ή αντιπάθεια) των ατόμων που συνδιαλέγονται.

105

3 ΕΙΔΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

3.1 Ψηφιακή και Αναλογική Επικοινωνία

Κάθε επικοινωνία έχει ένα περιεχόμενο και ανταποκρίνεται σε κάποια σχέση.

Υπάρχουν δύο είδη επικοινωνίας, η ψηφιακή και η αναλογική, που συμπληρώνουν το

μήνυμα και είναι εξίσου απαραίτητες αφού το περιεχόμενο του μηνύματος

μεταφέρεται ψηφιακά ενώ η σχέση είναι από τη φύση της αναλογική. Άρα οι

άνθρωποι επικοινωνούν και ψηφιακά και αναλογικά. Η ψηφιακή γλώσσα είναι πιο

πολύπλοκη από την αναλογική αλλά έχει μια λογική σύνταξη και η σχέση της δεν

έχει επαρκές νόημα σε αντίθεση βέβαια με την αναλογική όπου ισχύει ακριβώς το

αντίθετο.

3.2 Επίσημη και Ανεπίσημη Επικοινωνία

Δύο είναι οι βασικοί τύποι επικοινωνίας, η επίσημη και η ανεπίσημη.

Η επίσημη επικοινωνία μεταξύ των μελών του προσωπικού γίνεται μέσα από τις

γραμμές της ιεραρχίας που καθορίζονται από την διοίκηση. Οι οδηγίες και το

σκεπτικό των εργασιών, οι διαδικασίες, οι μέθοδοι και οι γνώμες για την απόδοση

των υφισταμένων μεταδίδονται μέσα από συγκεκριμένα κανάλια από τη διοίκηση

προς το υφιστάμενο προσωπικό. Η διοίκηση επίσης καθορίζει το δρόμο που θα

ακολουθήσουν οι υφιστάμενοι για να εκφράσουν τις ιδέες, τις απόψεις και τα

συναισθήματά τους σχετικά με τον εαυτό τους, τις δουλείες τους, την πολιτική του

οργανισμού, τις μεθόδους και άλλα θέματα που τους απασχολούν.

Η ανεπίσημη επικοινωνία συντελείται ανάμεσα σε άτομα που βρίσκονται μέσα

στην επιχείρηση, των οποίων οι σχέσεις είναι ανεξάρτητες από την εξουσία και την

δουλειά τους. Είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας που έχουν τα άτομα για κοινωνική

επαφή και μετάδοση των πληροφοριών εκείνων που πιστεύουν ότι δεν έχουν οι

συνάδελφοί τους. Παρόλο που οι επαφές αυτές ακολουθούν κανάλια ανεξάρτητα από

την επίσημη δομή της επιχείρησης δημιουργούν ένα καινούργιο και εξίσου σημαντικό

δίκτυο μέσα στην επιχείρηση. Τα κανάλια αυτά συχνά αναφέρονται ως «κλήματα»

γιατί εξαπλώνονται στην επιχείρηση χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την δομή ή τα

κανάλια της επιχείρησης.

106

3.3 Προφορική και γραπτή επικοινωνία

Η επικοινωνία χωρίζεται επίσης σε προφορική και γραπτή. Και τα δυο 'κανάλια

επικοινωνίας' χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό στην καθημερινή μας ζωή.

Καταρχάς πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι ο προφορικός και γραπτός λόγος

αντιπροσωπεύουν διαφορετικές επικοινωνιακές περιστάσεις, γεγονός που σημαίνει

πως αλλιώς μιλάμε και αλλιώς γράφουμε, ανάλογα πάντα με την περίσταση. Επίσης,

ο προφορικός λόγος-προφορική επικοινωνία ιστορικά και ιεραρχικά προηγείται της

γραπτής, εφόσον η προφορική ομιλία προϋπήρξε της γραπτής και ο άνθρωπος πρώτα

μαθαίνει να μιλάει («ομιλών άνθρωπος») και μετά να γράφει («γράφων άνθρωπος»).

Αποτελεί, λοιπόν, την άμεση και φυσική πλευρά της γλώσσας που επιτελείται με τα

φωνητήρια όργανα του ανθρώπου, ενώ η γραπτή ομιλία αποτελεί μια τεχνητή

συνθήκη και διαδικασία που προϋποθέτει τη γνώση σημειακού συστήματος γραφής.

Πέραν αυτών, συγκρίνοντας τα δύο είδη μπορούμε να εντοπίσουμε τις διαφορές

τους στα εξής χαρακτηριστικά:

1. Στη φυσικότητα και αμεσότητα. Ο προφορικός λόγος είναι ζωντανός, πιο

φυσικός, πιο παραστατικός, πιο άμεσος, γεμάτος παραγωγικά και εξωγλωσσικά

στοιχεία που συμπληρώνουν τα μηνύματα, σε αντίθεση με το γραπτό που είναι

πιο «απρόσωπος», πιο ψυχρός, πιο έμμεσος.

2. Στην επικοινωνιακή τους λειτουργικότητα. Ο προφορικός λόγος υπηρετεί

καλύτερα την ανάγκη της επικοινωνίας των ανθρώπων, την ανάγκη του

διαλόγου, της συζήτησης, της κατανόησης, της αποφυγής παρερμηνειών και

παρεξηγήσεων. Αντίθετα, ο γραπτός λόγος δυσκολεύει έως και αποκλείει το

διάλογο, ενώ η πολυσημία που διακρίνει τις λέξεις και τα μηνύματα συχνά

οδηγεί σε παρερμηνείες τον αναγνώστη.

3. Στη διάρκεια. Ο γραπτός λόγος μένει αναλλοίωτος στο χρόνο και το χώρο,

καθίσταται «αθάνατος», παρέχει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να επανέρχεται,

όσες φορές κρίνει σκόπιμο, και να μελετά ξανά και ξανά το κείμενο, ενώ

παράλληλα συντηρεί την ιστορική μνήμη, εγκολπώνει τη γραπτή παράδοση και

συμβάλλει στην κληροδότηση αυτής. Αντίθετα, ο προφορικός λόγος είναι

εφήμερος, έχει στιγμιαία διάρκεια και χρήση, η ευθύγραμμη ροή του γρήγορα

σβήνει καθώς τα ακουστικά αισθήματα που προκαλεί έρχονται και παρέρχονται

107

με γοργό ρυθμό και η μνήμη μας δύσκολα και για μικρό διάστημα συνήθως τα

συγκρατεί, ενσαρκώνει ωστόσο και διατηρεί ζωντανή την προφορική παράδοση

και όλα τα στοιχεία που μέσω αυτής μεταφέρονται, π.χ. ήθη και έθιμα, λαϊκές

παραδόσεις κ.λπ..

4. Στην άνεση της αντίδρασης. Η ίδια η φύση του γραπτού μηνύματος επιτρέπει

στον αναγνώστη να το αποκωδικοποιεί και να το αναλύει σύμφωνα με το δικό

του ρυθμό και το δικό του τρόπο, έχει δηλαδή τη χρονική άνεση να το

επεξεργαστεί προσεκτικά, να ενεργοποιήσει το σύνολο των μηχανισμών που

διαθέτει προκειμένου να το αναλύσει σωστά, σε αντίθεση με τον προφορικό

λόγο, κατά τον οποίο ο ακροατής είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί το ρυθμό και

την ταχύτητα του συνομιλητή, συχνά υπό καθεστώς πίεσης… και να

επεξεργάζεται τα γλωσσικά μηνύματα γρήγορα και συχνά βιαστικά.

5. Στην απόσταση. Το γραπτό μήνυμα, εν αντιθέσει με το προφορικό, προορίζεται

για κάποιον που δε βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον του πομπού, αλλά σε

κάποια, σημαντική συνήθως, απόσταση από αυτόν, είτε στη διάσταση του χώρου

είτε στη διάσταση του χρόνου. Έτσι, ο αναγνώστης είναι υποχρεωμένος να

αποκωδικοποιεί μηνύματα που έχουν συνταχθεί σε άλλο περιβάλλον ή ακόμη και

σε άλλη εποχή, χωρίς να έχει στη διάθεσή του κανένα άλλο στοιχείο πέρα από το

ίδιο το γραπτό μήνυμα, π.χ. δεν έχει άμεση αντίληψη των συνθηκών υπό τις

οποίες συντάχθηκε, δεν έχει απέναντί του το συντάκτη για να του υποβάλλει

ερωτήσεις και να επιλύσει τυχόν απορίες του. Αντίθετα με τον γραπτό, ο

προφορικός λόγος προορίζεται για αυτόν που βρίσκεται στο άμεσο περιβάλλον

του πομπού διαφορετικά, η επικοινωνία είναι αδύνατη.

6. Στην τυπικότητα. Ο γραπτός λόγος σε αντιδιαστολή με τον προφορικό διαθέτει

και ένα ακόμη χαρακτηριστικό, την τυπικότητα. Με τον όρο «τυπικότητα»

εννοείται η ιδιότητα ενός κειμένου να εντάσσεται σε ευρύτερες κατηγορίες

γραπτών μηνυμάτων, τα οποία διαθέτουν κοινά χαρακτηριστικά τόσο ως προς τη

μορφή τους όσο και ως προς το περιεχόμενο, όπως είναι για παράδειγμα τα είδη

κειμένου (π.χ. λογοτεχνικά κείμενα). Αυτό, βέβαια, διευκολύνει τον αναγνώστη

να κατανοήσει καλύτερα το γραπτό κείμενο, αντλώντας επιπλέον πληροφορίες

από το ευρύτερο «γένος» στο οποίο εντάσσεται.

108

7. Στη συστηματικότητα. Το γεγονός ότι ο γραπτός λόγος αφενός λειτουργεί

εκτός περιβάλλοντος, που σημαίνει πως πρέπει να συμπεριλάβει όλα εκείνα τα

στοιχεία που θεωρούνται απαραίτητα για την κατανόηση του μηνύματος, και

αφετέρου παρέχει στο συντάκτη το χρόνο και την άνεση να σκεφτεί με ηρεμία,

προϋποθέτει, αλλά και πετυχαίνει, μεγαλύτερη σε σχέση με τον προφορικό λόγο

συστηματικότητα. Γι’ αυτό και ο γραπτός λόγος είναι πιο επιμελημένος σε σχέση

με τον προφορικό.

4 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΔΙΚΤΥΑ

Η επικοινωνία δεν γίνετε μόνο μεταξύ δύο ατόμων αλλά και μεταξύ πολλών

ατόμων και ομάδων. Υπάρχουν δύο είδη επικοινωνιακών δικτύων τα συγκεντρωτικά

και τα αποκεντρωτικά.

i. Τα συγκεντρωτικά δίκτυα επικοινωνίας

Σ’ αυτά τα δίκτυα το μήνυμα της επικοινωνίας περνά μέσω ενός κεντρικού

ατόμου της ομάδας που ενεργεί και ως ηγέτης της. Οι αποφάσεις σ’ αυτά τα

δίκτυα λαμβάνονται ταχύτερα, αλλά η ικανοποίηση των μελών της ομάδας

είναι χαμηλή.

ii. Τα αποκεντρωμένα δίκτυα επικοινωνίας

Σ’ αυτά τα δίκτυα τα μήνυμα της επικοινωνίας περνά εξίσου σε όλα τα μέλη

της ομάδας. Κάθε μέλος της ομάδας μπορεί να επικοινωνήσει με οποιοδήποτε

άλλο μέλος και γι’ αυτό τα δίκτυα αυτά είναι αποτελεσματικά για τη λύση

πολύπλοκων προβλημάτων.

5 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων σε κάθε κοινωνική συνθήκη

παρεμποδίζεται και παρερμηνεύεται από παράγοντες, που είτε έχουν σχέση με τους

ομιλητές (φύλο, ηλικία, προσωπικότητα, τρόπος επικοινωνίας, κίνητρα και ανάγκες,

στάσεις και ιδεολογικό σύστημα αξιών, κοινωνική θέση και κοινωνικός ρόλος) είτε

έχουν σχέση με το φυσικό/περιβαλλοντικό πλαίσιο επικοινωνίας. Για να είναι η

επικοινωνία επιτυχημένη θα πρέπει να υπάρχει σύμπτωση ανάμεσα στο νόημα που

εστάλη και στο μήνυμα που ελήφθη , ο αποδέκτης λοιπόν θα πρέπει να ερμηνεύσει τα

109

σύμβολα της επικοινωνίας με τρόπο πανομοιότυπο με αυτόν που είχε υπόψη του ο

αποστολέας. Στην πράξη αυτό δεν ισχύει γιατί παρεμβαίνουν δύο λειτουργίες της

επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους με αποτέλεσμα την ατελή

επικοινωνία. Αυτές οι λειτουργίες είναι ο χειρισμός των συμβόλων από τον

αποστολέα και η ερμηνεία των συμβόλων από τον αποδέκτη, δηλαδή η κωδικοποίηση

και η αποκωδικοποίηση του μηνύματος. Ο χειρισμός των συμβόλων είναι η

δραστηριότητα με την οποία ο αποστολέας δίνει στις ιδέες του τη μορφή συμβόλων

για να μεταδοθούν στον αποδέκτη. Ο αποστολέας καθορίζει την ταυτότητα του, τον

τρόπο με τον οποίο μεταδίδει τις αξίες του, την ψυχική διάθεση με την οποία

μεταδίδει το μήνυμα και το κίνητρο ή το λόγο της επικοινωνίας.

Ο κάθε άνθρωπος όμως έχει βούληση, κρίση, συνείδηση, συναισθήματα, αρχές,

αξίες, πεποιθήσεις και πολλά άλλα ψυχοπνευματικά χαρακτηριστικά τα οποία

επιδρούν καταλυτικά στον καθορισμό, στην έκφραση και τελικά στην πραγμάτωση

της επικοινωνιακής του συμπεριφοράς. Ενσυνείδητα δημιουργεί επικοινωνιακά

πλαίσια μέσα στα οποία επιχειρεί την ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων και

επιζητά την κατανόηση του επικοινωνιακού συντρόφου άλλοτε για λόγους επίδειξης

και εντυπωσιασμού και άλλοτε για λόγους ζωτικής σημασίας, όπως είναι η

τεχνολογική ή η εικαστική δημιουργία ή ακόμη και η ίδια του η επιβίωση καθώς η

επικοινωνία συνταυτίζεται πλέον με την ίδια τη ζωή, τις απαιτήσεις και τις

προοπτικές της.

Η ερμηνεία των συμβόλων είναι η διαδικασία με την οποία ο αποδέκτης

μεταφράζει τα σύμβολα που λαμβάνει από τον αποστολέα. Αυτή η διαδικασία μπορεί

να οδηγήσει σε παραμορφώσεις και υπερφορτώσεις στις επικοινωνίες. Αυτό είναι το

μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει κανείς στις επικοινωνίες και ονομάζεται

σημασιολογικός θόρυβος. Οι λέξεις έχουν διαφορετικό νόημα για διαφορετικούς

ανθρώπους και οι συμβολικές παρουσιάσεις συχνά έχουν πολλαπλές χρήσεις. Όλα τα

προβλήματα που παρουσιάζονται στις διαπροσωπικές ή ενδο-οργανωτικές

επικοινωνίες, συχνά αναφέρονται ως θόρυβος στην επικοινωνία. Όλα αυτά τα

προβλήματα μπορούν να συνοψισθούν σε οκτώ εμπόδια:

1) Κοινά πεδία εμπειριών. Όταν ο πομπός και ο δέκτης δεν έχουν πολλές κοινές

εμπειρίες, η επικοινωνία μεταξύ τους γίνεται πιο δύσκολη.

110

2) Προβολή κύρους. Το μήνυμα απαξιώνεται όταν ο πομπός και το μέσο που

χρησιμοποιείται δεν διαθέτει το απαραίτητο κύρος.

3) Λάθος συνδέσεις.

4) Γλωσσικά προβλήματα. Διαφορετική αντίληψη μηνυμάτων και γλωσσικών

ιδιωμάτων έστω κι αν χρησιμοποιείται η ίδια γλώσσα.

5) Επιλεκτικότητα.

6) Διαφορές κοινωνικής θέσης.

7) Περιορισμοί χρόνου. Λόγω στενότητας χρόνου παρεμποδίζεται πολλές φορές

το επικοινωνιακό μήνυμα καθώς χάνει την δύναμή του και την πειστικότητα

του.

8) Υπερφόρτωση πληροφοριών. Ο άνθρωπος βομβαρδίζεται καθημερινά από μια

πληθώρα πληροφοριών και μηνυμάτων που δεν είναι σε θέση να

αποκωδικοποιήσει και να αξιολογήσει σωστά.

6 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η επικοινωνία στις οργανώσεις αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα

λειτουργίας της και ολοκλήρωσής της. Αποτελεί τον λόγο που επιφέρει πρόοδο και

εξέλιξη, ολοκλήρωση και επίτευξη των στόχων της. Χαρακτηρίζεται ως το βασικό

στοιχείο της επιτυχίας και όχι άδικα.

Σε ένα από τα άρθρα του Kiyoshi Yamauchi τονίζεται το γεγονός ότι η

επιχειρησιακή επικοινωνία είναι εκείνη που μεταφέρει τη φιλοσοφία της επιχείρησης,

τις δεσμεύσεις της επιχείρησης (the management commitments) καθώς και τις

μεθόδους παραγωγής. Για τους λόγους αυτούς θεωρεί την επιχειρησιακή επικοινωνία

σαν μία στρατηγική κλειδί. [Aν και ο Thomas Jefferson, ο τρίτος πρόεδρος των

Ηνωμένων Πολιτειών χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο επιχειρησιακή επικοινωνία

στην ομιλία του στο κογκρέσο το 1802 ήταν ο Ivy Lee που αναβάθμισε τις δημόσιες

σχέσεις σε επιχειρησιακή στρατηγική όταν το 1902 έκανε πράξη το άνοιγμα της

επιχείρησης στην κοινωνία όπου το όραμα και η φιλοσοφία της επιχείρησης

κοινωνείται και είναι αυτό το στοιχείο που προσθέτει αξία στην επιχείρηση και

111

οριοθετεί μία αναδημιουργία αξιών που οδηγούν σε μία σχέση όπου όλοι κερδίζουν

μεταξύ της κοινωνίας και της επιχείρησης.]

Η επικοινωνία στις οργανώσεις θεωρήθηκε ήδη από τις κλασικές θεωρίες της

διοίκησης ως ένα στοιχείο που μπορεί να εξυπηρετήσει την εξουσία και να συμβάλει

στο να υπάρξει αποδοτικότερος συντονισμός των δραστηριοτήτων των μελών της.

Είτε πρόκειται για τη θεωρία της επιστημονικής διοίκησης, είτε για τα πρώτα

υποδείγματα γραφειοκρατικής οργάνωσης, ή για τη ρύθμιση των ανθρώπινων

σχέσεων, η επικοινωνία, από το 1920 περίπου και τουλάχιστον έως τη δεκαετία του

’60 αντιμετωπίζεται ως «παράγοντας» για τη διευθέτηση των προβλημάτων στις

οργανώσεις. Η οργάνωση εκλαμβάνεται ως το πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελείται η

επικοινωνία και η επικοινωνία ως σχηματική παράσταση ή απεικόνιση της

οργάνωσης. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και ύστερα η έρευνα

προσανατολίζεται στους τρόπους με τους οποίους δημιουργείται ένα αποδοτικό

«οργανωτικό κλίμα, δηλαδή μια ευχάριστη ατμόσφαιρα συνεργασίας και

επικοινωνίας μεταξύ των μελών, που επιτρέπει καλύτερη και ταχύτερη κατανόηση

των σκοπών μιας οργάνωσης. Το οργανωτικό κλίμα θεωρήθηκε ως το στοιχείο εκείνο

που θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά την ατομική συμπεριφορά αλλά και τη

συνολική εικόνα της οργάνωσης προς τα έξω.

Επικοινωνία στην επιχείρηση είναι η λήψη και η μετάδοση πληροφοριών

(προφορικών, γραπτών και ηλεκτρονικών) ανάμεσα σε άτομα, ομάδες ακόμα και σε

μηχανές επεξεργασίας δεδομένων, με σκοπό την αποτελεσματική εκτέλεση των

καθηκόντων. Η επιχειρησιακή επικοινωνία είναι μια διαδικασία υψίστης σημασίας

για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα

ικανοτήτων και δυνατοτήτων ανταλλαγής και κατανόησης μηνυμάτων μεταξύ

εργαζομένων και στελεχών. Σκοπός της είναι η αποτελεσματική διαχείριση των

πληροφοριών που κυκλοφορούν στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της

επιχείρησης, με γνώμονα την επίτευξη των εταιρικών στόχων. Με την έννοια αυτή, η

επικοινωνία ως συντελεστής της αποδοτικότητας στα πλαίσια των οργανισμών

συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης με τους ακόλουθους τρόπους:

Ως μέσο για την πληροφόρηση της επιχείρησης

Ως όργανο λήψεως αποφάσεων

112

Ως μέσο συντονισμού των δραστηριοτήτων μεταξύ των διάφορων τμημάτων

της επιχείρησης και

Ως συντελεστής διαμόρφωσης του εργασιακού κλίματος.

Οι διαδικασίες επικοινωνίας εντός οργανισμού αναπτύσσονται συνήθως

σύμφωνα με το οργανόγραμμα, ενώ η οργανωτική δομή της επιχείρησης είναι αυτή

που καθορίζει τη συμπεριφορά των ατόμων και των ομάδων. Τόσο η εξωτερική όσο

και η εσωτερική πραγματικότητα που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση υπαγορεύουν και

την σημασία που θα έχει για αυτήν η επικοινωνία. Αναμφίβολα στις επιχειρήσεις στις

οποίες δίνεται περισσότερη έμφαση στον παράγοντα «άνθρωπος», η επικοινωνία

είναι ιδιαίτερα σημαντική. Στις σύγχρονες πολυπληθείς επιχειρήσεις – οργανισμούς,

συναντάμε άπειρες πληροφορίες, μηνύματα, ιδέες που μεταφέρονται καθημερινά

μεταξύ των μελών της. Έτσι λοιπόν θα πρέπει η επικοινωνία να είναι καλή προς

όφελος όλων, και των μελών αλλά και της επιχείρησης. Τα μηνύματα θα πρέπει να

μεταφέρονται με ακρίβεια, με προσοχή, με σύνεση, να είναι κατάλληλα για να

μπορούν όλοι να τα καταλάβουν και να ανταποκριθούν σε αυτά χωρίς εντάσεις και

προβλήματα που πιθανόν να δημιουργηθούν από μία κακή πληροφόρηση. Με την

καλή επικοινωνία μεταφέρονται πληροφορίες αλλά και γνώσεις, οι απόψεις, τα

πρότυπα και οι αξίες μεταβάλλονται ή ενισχύονται και η επιχείρηση λαμβάνοντας

όλα αυτά υπόψη της κατοχυρώνεται και κερδίζει θετικά αποτελέσματα αφού μιλάμε

για μία μεγάλη ομάδα που συμμετέχουν ενεργά σε αυτήν όλα τα μέλη της στο βαθμό

που επιτρέπεται στον καθένα . Η συμβολή της αποτελεσματικής επικοινωνίας στον

εργασιακό χώρο, είναι λοιπόν σπουδαία, γι’ αυτό και θα πρέπει να δοθεί μεγάλη

προσοχή στο «χτίσιμο» της. Οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών, που

αποτελούν το κλειδί της επιτυχίας, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό και μάλιστα έχει

αποδειχτεί έμπρακτα (από πολλά παραδείγματα επιχειρήσεων που κατέρρευσαν αν

και ήταν «υγιείς» από προβλήματα εσωτερικής φύσεως) ότι αν κλονιστούν οι σχέσεις

των υπαλλήλων τότε η κάμψη, η πτώση, η αποτυχία είναι το αποτέλεσμα. Είναι

λοιπόν η αποτυχία και η κάμψη ο στόχος μιας επιχείρησης; Η απάντηση βέβαια είναι

γνωστή σε όλους. Στον εργασιακό χώρο λοιπόν η επικοινωνία πρέπει να υπάρχει και

να συμβάλει με τα θετικά της στοιχεία, έτσι ώστε οι διαπροσωπικές σχέσεις να είναι

καλές, οι συγκρούσεις και τα προβλήματα να περιορίζονται και να αντιμετωπίζονται

άμεσα με το λιγότερο κόστος. Τα στελέχη πρέπει να αναγνωρίζουν την αξία της

113

έγκαιρης και αποτελεσματικής επικοινωνίας και να μην επικεντρώνονται απλά στην

εκτέλεση του έργου που τους έχει ανατεθεί.

Γενικότερα το κλίμα επικοινωνίας που επικρατεί σε έναν οργανισμό

αντικατοπτρίζει βασικά τις διαθέσεις της ανώτατης διοίκησης ενός οργανισμού. Εάν

η διοίκηση αποκαταστήσει ένα αποδοτικό σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών με

τους συνεργάτες της και επιμείνει ότι και αυτοί πρέπει να ακολουθήσουν το ίδιο

σύστημα στις σχέσεις τους με τους άλλους, τότε το πνεύμα της ανταλλαγής

πληροφοριών θα τείνει να καλύψει ολόκληρο τον οργανισμό. Αν και η

αποκατάσταση ενός αποδοτικού συστήματος επικοινωνιών εξαρτάται από τη

σοβαρότητα και τη σημασία που δίνει σε αυτό η Διοίκηση ενός οργανισμού, εν

τούτοις η ευθύνη της Διοίκησης δεν απαλλάσσει τα κατώτερα κλιμάκια της ιεραρχίας

την υποχρέωση να μεριμνούν για την καθιέρωση ενός βασικού συστήματος

επικοινωνίας μέσα

στον κύκλο της ευθύνης τους. Με την έννοια αυτή κανένα επίπεδο της ιεραρχίας

ούτε ένα απλό άτομο δεν είναι δυνατό να αποφύγει την ευθύνη αυτή διότι όλοι μαζί

και καθένας χωριστά αποτελούν μέρη από την όλη λειτουργία της Διοίκησης.

Οι επιχειρήσεις συνεχώς έρχονται αντιμέτωπες με νέα προβλήματα και νέες

προκλήσεις σε ότι αφορά την επικοινωνία, αφού αναμφισβήτητα ζούμε σε ένα

εκπληκτικά περίπλοκο από επικοινωνιακής άποψης περιβάλλον. Στο σύγχρονο αυτό

ανταγωνιστικό περιβάλλον μόνο μια καλά σχεδιασμένη εταιρική επικοινωνία, σε

συνδυασμό με την δημιουργική χρήση των εξελισσόμενων σύγχρονων τεχνικών της,

μπορούν να συντελέσουν στην αποτελεσματική προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών

και κατ' επέκταση στην κερδοφορία μιας επιχείρησης.

O Harold Wilensky υποστηρίζει ότι υπάρχουν τέσσερις παράγοντες, που

καθορίζουν το επίπεδο σημασίας που έχει η επικοινωνία ή η πληροφόρηση για μια

οργάνωση, και συγκεκριμένα:

1. Ο βαθμός της σύγκρουσης ή του ανταγωνισμού με το εξωτερικό περιβάλλον και η

σχέση της οργάνωσης με την Κυβέρνηση ή την Κεντρική Εξουσία.

2. Ο βαθμός εξάρτησης από την εσωτερική υποστήριξη και ενότητα.

114

3. Ο βαθμός στον οποίο οι εσωτερικές λειτουργίες και οι απαιτήσεις του εξωτερικού

περιβάλλοντος λογοκρατούνται, δηλαδή χαρακτηρίζονται από προβλεπόμενη

ομοιομορφία και μπορεί να υποβληθούν σε προγραμματισμένη επίδραση.

4. Το μέγεθος και η δομή της οργάνωσης, η ετερογένεια των μελών της, η ποικιλία

των στόχων της και η κεντρικότητα της εξουσίας.

7 ΓΛΩΣΣΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το μεγαλύτερο ποσοστό του μηνύματος που τελικά φτάνει στον αποδέκτη

μεταδίδεται από τη μη λεκτική μας επικοινωνία και όχι από τα λόγια μας. Σωστά!

Κάποιοι, μάλιστα, πιστεύουν ότι μπορούμε να ελέγξουμε τη γλώσσα του σώματός

μας, μεταδίδοντας το μήνυμα που επιθυμούμε. Λάθος! Μπορούμε να ελέγξουμε

κάποιες ή και αρκετές από τις κινήσεις μας, αλλά οι υπόλοιπες θα μας «προδώσουν».

Για μία σωστότερη ανάλυση των σημάτων της μη λεκτικής επικοινωνίας

ξεκινούμε ως εξής:

7.1 Πρόσωπο

Σημαντικά θέματα που αφορούν το πρόσωπό μας είναι:

Το σκέπασμα του στόματος του συνομιλητή μας όταν μας ακούει σημαίνει ότι

σκέφτεται πως λέμε ψέματα.

Το σκέπασμα του στόματός μας όταν μιλάμε δείχνει την προσπάθειά μας να

αποκρύψουμε στοιχεία. Και αυτό το σήμα εκλαμβάνεται αρνητικά.

Ο ιδρώτας μας κατά τη διάρκεια μιας σημαντικής συνομιλίας προδίδει ανυπαρξία

ελέγχου της κατάστασης από την πλευρά μας, καθώς έχουμε περιέλθει σε

δύσκολη θέση. Εκλαμβάνεται αρνητικά. Βρισκόμαστε σε δυσχερή θέση: όταν

τρίβουμε τη μύτη, το πηγούνι ή το αυτί μας τη στιγμή που μιλάμε. Προσοχή:

αποφύγετέ τα οπωσδήποτε!

Όταν ακούμε, οι προηγούμενες ενέργειες φανερώνουν σκεπτικισμό ή και

δυσαρέσκεια προς το πρόσωπο του συνομιλητή μας.

115

Η παλάμη που στηρίζει το πρόσωπό μας δείχνει αδιαφορία ή και κούραση. Αν

δούμε τον συνομιλητή μας στη συγκεκριμένη στάση είναι καλό να σταματήσουμε

και να ανανεώσουμε το ραντεβού μας.

Το κοίταγμα πάνω από τα γυαλιά μιλά για επιθετική από τη μεριά μας διάθεση

προς τον απέναντί μας.

7.2 Κορμός και άνω άκρα

Σημαντικά θέματα που αφορούν τον κορμό είναι:

Το σταύρωμα των χεριών του συνομιλητή μας στο στήθος φανερώνει ανάγκη

αυτοπροστασίας ή άμυνα. Δεν είναι θετικό σημάδι και πρέπει να προσπαθήσουμε

να βρούμε την αιτία του.

Το πιάσιμο και με τα δύο χέρια μιας τσάντας ή ενός ποτηριού δείχνει την

αμηχανία μας, καθώς προσπαθεί να κρύψει τα ευαίσθητα σημεία μας, το στήθος

και την κοιλιά μας.

Ακάλυπτο στήθος και κοιλιά σημαίνουν ότι δεν έχουμε κάτι να κρύψουμε σε μια

συζήτηση, είμαστε ανοικτοί σε προτάσεις και ειλικρινείς σε όσα λέμε.

Το τρίψιμο των παλαμών μεταξύ τους δείχνει την έξαψή μας και την προσμονή

μιας θετικής έκβασης της συζήτησης.

7.3 Κάτω άκρα

Σημαντικά θέματα που αφορούν τα κάτω άκρα είναι:

Το σταύρωμά τους, αν συνδυάζεται και με σταύρωμα των χεριών, δείχνει

κλείσιμο των διαύλων επικοινωνίας. Αποφύγετέ το.

Σταύρωμα μπορεί όμως να υπάρχει επειδή απλώς είναι άβολη η καρέκλα ή έτσι

συνηθίζεται. Άρα από μόνο του δεν δείχνει πολλά. Αναζητήστε και άλλα σήματα.

7.4 Αξεσουάρ

Σημαντικά θέματα που αφορούν τα αξεσουάρ είναι:

Το απότομο σβήσιμο του μόλις αναμμένου τσιγάρου δείχνει την αρνητική μας

διάθεση σχετικά με τα όσα ακούμε εκείνη τη στιγμή.

116

Το άναμμα του τσιγάρου, η νωχελική διάθεση και το αόριστο κοίταγμά μας προς

κάποιο, π.χ., παράθυρο φανερώνουν ότι αυτό που ακούμε μας αρέσει.

Το νευρικό παίξιμο κομπολογιού, στυλό ή κλειδιών φανερώνει την αμηχανία ή

και τον εκνευρισμό μας.

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://gym-pelasg.fth.sch.gr/nea8.htm

http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/13515/1/TheofanidouMsc2009.pdf

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1

117

Project

Δημιουργικότητα-εκπαίδευση-κριτική σκέψη

Αναστασία Αναγνωστοπούλου

Ιωάννα Δάρρα

Φοίβος Ξενίδης Θύμης

Τάξη Αγ

Α’ Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού

Υπεύθυνες Καθηγήτριες

Χριστίνα Μιλτσακάκη

Βάλια Λουτριανάκη

Μάρτιος 2013

118

Περιεχόμενα

1 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ................................................................................. 119

1.1 Θεωρία ..................................................................................................... 119

1.2 Η διαδικασία δημιουργικής σκέψης .......................................................... 120

1.3 Οι παράγοντες της προσωπικότητας που ενισχύουν τη δημιουργικότητα: . 121

2 ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ......................................... 122

2.1 Λόγοι που δυσκολεύουν την έκφραση της δημιουργικής σκέψης .............. 124

3 ΘΕΩΡΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ..................................................................... 126

3.1 Η κριτική σκέψη και η αναγκαιότητά της ................................................. 127

3.2 Γιατί επιβλήθηκε η Κριτική Σκέψη ........................................................... 128

3.3 Τα δομικά στοιχεία της κριτικής σκέψης ................................................... 128

3.4 Δεξιότητες κριτικής σκέψης ...................................................................... 129

3.5 Συμβουλές για την διδασκαλία της κριτικής σκέψης από τον οργανισμό «The American Philosophical Association»: ...................................................... 132

3.6 Η κριτική σκέψη σε σχέση με τη δημιουργική ......................................... 132

4 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .......................................................................................... 133

119

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

Θεωρία

Έχουν δοθεί πολυάριθμοι και διαφορετικοί ορισμοί για τη δημιουργικότητα. Ως

γενικότερος και περιεκτικότερος επιλέγεται ο ακόλουθος:

Ως « δημιουργικότητα» ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να παράγει νέες ή

πρωτότυπες ιδέες, να έχει ενοράσεις, να μετασχηματίζει και να ανακαλύπτει,

να κατασκευάζει αντικείμενα, τα οποία αναγνωρίζονται από τους ειδικούς ότι

έχουν ξεχωριστή επιστημονική, αισθητική, κοινωνική ή τεχνολογική αξία.

Βασικό κριτήριο αξιολόγησης ενός πονήματος ως « δημιουργικού» είναι η

καινοτομία, αλλά απαιτείται, επίσης, να είναι χρήσιμο και αποδεκτό, ακόμη

και αν η αξία του μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου (Vernon, 1989) .

Η δημιουργικότητα στο κάθε άτομο παρουσιάζει έξαρση σε ορισμένο στάδιο της

ζωής του. Μια ματιά στη ζωή και το έργο των μεγάλων δημιουργών μας πείθει ότι η

δεύτερη εικοσαετία την ευνοεί ιδιαίτερα. Είναι η ηλικία που φτάνει στην πλήρη

σωματική και πνευματική του ωριμότητα και που οι δυνάμεις του διατηρούνται

ακμαίες. Η δημιουργική παραγωγή δεν ξεκινάει από το μηδέν, προϋποθέτει ανάλογο

υπόβαθρο γνώσεων και δεξιοτήτων

Η ΕΕ ορίζει τις δύο έννοιες:

«Η δημιουργικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό του ανθρώπου που

εκδηλώνεται σε πολλούς τομείς και συγκυρίες, από τα έργα τέχνης, το

καλλιτεχνικό σχέδιο και τη βιοτεχνία μέχρι τις επιστημονικές ανακαλύψεις

και την επιχειρηματικότητα, συμπεριλαμβανομένης και της κοινωνικής

επιχειρηματικότητας. […]Η καινοτομία είναι η επιτυχής υλοποίηση νέων

ιδεών. Η δημιουργικότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ για την καινοτομία.

Νέα προϊόντα, υπηρεσίες, διαδικασίες, στρατηγικές και οργανώσεις απαιτούν

ανθρώπους οι οποίοι γεννούν νέες ιδέες και συνδυασμούς ιδεών. Συνεπώς,

ικανότητες όπως η δημιουργική σκέψη και η προηγμένη επίλυση

120

προβλημάτων είναι εξίσου σημαντικές στον οικονομικό και τον κοινωνικό,

όπως και στον καλλιτεχνικό τομέα.»

Η δημιουργική σκέψη ως δεξιότητα περιλαμβάνει:

Ροή ιδεών: Ικανότητα για εύκολη και γρήγορη ανάκληση, παραγωγή και

χρησιμοποίηση πληροφοριών, ιδεών, διαδικασιών.

Ευελιξία: Πνευματική ευλυγισία και Ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών

προτάσεων, λύσεων.

Πρωτοτυπία: Ικανότητα ανάπτυξης μοναδικών και ασυνήθιστων ιδεών,

λύσεων, σχέσεων, μοντέλων, θεωριών.

Ποικιλόμορφη επεξεργασία: Ικανότητα για εναλλακτικές μορφές προτάσεων

και λύσεων- Χιούμορ.

Ικανότητα παραγωγής κριτηρίων για την αξιολόγηση της διαδικασίας και του

αποτελέσματος.

Η διαδικασία δημιουργικής σκέψης

Η έρευνα σχετικά με τη διαδικασία δημιουργικής σκέψης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό

στις απόψεις του Guilford (1950), ο οποίος την θεωρεί ως νοητική διεργασία, ως

αφηρημένη σκέψη και τη συνδέει με τη διαδικασία επίλυσης προβλήματος. Η θέση

του Guilford για τη δημιουργικότητα συνοψίζεται στα ακόλουθα:

1. Η δημιουργικότητα είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών: η άποψη ότι τα

δημιουργικά άτομα εμφανίζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ήταν κυρίαρχη

στη μελέτη της δημιουργικότητας, έως πρόσφατα.

2. Η δημιουργικότητα είναι σταθερή: ο Guilford υποστηρίζει ότι τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων αναδεικνύονται από την παιδική

ηλικία και τα συνοδεύουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

3. Η αξιοπιστία των τεστ για τη μέτρηση της δημιουργικότητας είναι χαμηλή:

σύμφωνα με τον Guilford η μεγάλη διακύμανση στη δημιουργική

παραγωγικότητα των ατόμων προκαλεί προβλήματα στις μετρήσεις και μειώνει

την αξιοπιστία των σχετικών τεστ.

4. Τα τεστ για τη μέτρηση της δημιουργικότητας πρέπει να αποτελούνται και από

ερωτήσεις ανοικτού τύπου: οι ερωτήσεις αυτές δίνουν στους ερευνώμενους τη

δυνατότητα να εκφράσουν λεπτομερώς τις απόψεις τους.

121

5. Η βαθμολογία που συγκεντρώνει κάποιος σε τεστ δημιουργικότητας παρουσιάζει

μικρή συσχέτιση με τη βαθμολογία του σε τεστ νοημοσύνης: οι δεξιότητες που

αξιολογούνται με ένα τεστ νοημοσύνης δεν είναι σημαντικές για την αξιολόγηση

της δημιουργικότητας και αντίστροφα, τα 11 χαρακτηριστικά της

δημιουργικότητας δεν αναδεικνύονται στα τεστ νοημοσύνης. Σύμφωνα με τον

Guilford, η διαφορά μεταξύ νοημοσύνης και δημιουργικότητας εκφράζει τη

διαφορά μεταξύ αποκλίνουσας και συγκλίνουσας σκέψης.

6. Η δημιουργική έκφραση δεν εξαρτάται μόνο από τη δημιουργικότητα: στοιχεία

της προσωπικότητας ενός ατόμου, όπως ο δυναμισμός, η αφοσίωση στην

επίτευξη στόχων, η θέληση, καθορίζουν αν ένα άτομο με δημιουργικές

ικανότητες θα εκφραστεί δημιουργικά αποκτώντας δημιουργικές δεξιότητες.

7. Τα δημιουργικά άτομα εμφανίζουν ξεχωριστά χαρκτηριστικά: για το λόγο αυτό,

θα παρουσίαζε ενδιαφέρον η μελέτη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της

δημιουργικότητας.

Οι παράγοντες της προσωπικότητας που ενισχύουν τη

δημιουργικότητα:

Παράγοντες όπως η αυτονομία, η αντισυμβατικότητα και η τήρηση ανάλογων

στάσεων, η δεκτικότητα σε ερεθίσματα, η ευπροσαρμοστικότητα, τα επαρκή

αποθέματα δύναμης και η αίσθηση σωστού προσανατολισμού, θεωρούνται πάντα

ευνοϊκοί για τη δημιουργικότητα. Σύμφωνα με μελέτες, η δημιουργικότητα

προϋποθέτει την ύπαρξη παράδοξης προσωπικότητας . Πρόκειται στην ουσία για

συνδιυασμούς διαφορετικών «πόλων» που έρχονται συνεχώς σε σύγκρουση αλλά και

σε μια ισσοροπία με αντικρουόμενα ζεύγη χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, ο

χαρακτηριστικός τύπος της δημιουργικής προσωπικότητας παρουσιάζει μια τυπικά,

«αρσενική» εικόνα με χαρακτηριστικά όπως αυτονομία, αυτοπεποίθηση, τραχύτητα

και ταυτόχρονα, μια τυπικά «θηλυκή» εικόνα με χαρακτηριστικά όπως ευαισθησία,

διαίσθηση, υπεθυνοτητα. Τα ευρήματα αυτά φανερώνουν ότι το στοιχείο της

δημιουργικότητας μπορεί να υπάρξει τόσο μέσα στα πλαίσια των έμφυτων ρόλων που

προκαθορίζονται απόωτο φύλο όσο και σε εκείνο της εύπλαστης ευπροσάρμοστης

και αρμονικής προσωπικότητας. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το συγκέρμασμα των

αντίθετων είναι απαραίτητο σε αυτή την περίπτωση. Οδηγούμαστε λοιπόν στο

122

συμπέρασμα ότι η διαδικασία εμφύσησης δημιουργικών τάσεων σε ένα παιδί πρέπει

να συνοδεύεται από:

Δεκτικότητα σε νέες ιδέες και εμπειρίες.

Διάθεση για πειραματισμό και περιπέτεια.

Αυτονομία.

Εσωτερικά αποθέματα δύναμης.

Υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτοαξιολόγηση.

Αποδοχή όλων των χαρακτηριστικών (ακόμη και των αντιφατικών) που

υποσυνθετουν την προσωπικότητά του.

Ικανότητα ερμηνείας του ασαφούς ή του διφορούμενου

Τάση για πολυδιάστατη ανάπτυξη την προσωπικότητας και των

δραστηριοτήτων του, καθώς και την ικανότηατα να βρίσκει την άκρη σε μια

πολυδιάστατη κατάσταση.

Ως αποτέλεσμα όμως προκύπτει ότι η δημιουργικότητα προυποθέτει απαραίτητα απο

την πλευρά του δημιουργού τα εξής στοιχεία:

Ανεξαρτησία και αντισυμβιβαστικότητα

Γνώση των κοινωνικών εθιμοτυπικών

Αντοχή

Ικανότητα επικοινωνίας

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Σύγχρονοι ερευνητές της επιστημονικής δημιουργικότητας υποστηρίζουν ότι οι

επιστήμονες ακολουθούν υποσυνείδητα τα εξής βήματα για την επίλυση

προβλήματος: επιλογή του προβλήματος- προσπάθεια επίλυσής του- περιορισμούς

στις λύσεις- μετασχηματισμό/ανακατασκευή των περιορισμών- επαλήθευση της

λύσης (Mansfield &Busse, 1981).

Η συνδυαστική διαδικασία, η οποία, σύμφωνα με τον Spearman (Haensly &

Reynolds, 1989), αφορά στη γέννηση μιας καινούργιας ιδέας βασίζεται στις

παρακάτω αρχές, οι οποίες αξιοποιήθηκαν στην εκπαιδευτική πράξη:

123

Αρχή της εμπειρίας/Βιωματική μάθηση: καθένας λειτουργεί με βάση τις αισθήσεις

και τα συναισθήματα. Η αρχή αυτή αξιοποιήθηκε σε εκπαιδευτικές πρακτικές, σε

όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Αρχή της σχέσης: δεδομένων δύο αντικειμένων, ιδεών,εννοιών κ.λπ., το άτομο

μπορεί να βρει διάφορες σχέσεις μεταξύ τους (διασυνδέσεις εννοιών, μεταγνώση).

Αρχή της συσχέτισης: δεδομένου ενός αντικειμένου και μιας σχέσης, το άτομο μπορεί

να το συσχετίσει με ένα άλλο αντικείμενο μέσω αυτής της σχέσης. Πρόκειται για μια

ενεργητική διαδικασία, κατά την οποία οι συσχετίσεις με μια αρχική ιδέα μπορούν να

διαφοροποιηθούν από την αρχική σχέση και, έτσι, να οδηγήσουν σε κάτι

ολοκληρωτικά καινούριο. H αρχή αυτή βρίσκειεφαρμογή στη διαθεματική

προσέγγιση της μάθησης και της αξιολόγησης (Αλαχιώτης & Καρατζιά-Σταυλιώτη,

2009).

Όσον αφορά στην έννοια της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση, ήδη από το τέλος

της δεκαετίας του 1980 γίνεται λόγος για «δημιουργική μάθηση» (Davis, 1992). Στις

εξετάσεις PISA το 2003, δίνεται έμφαση στην «επίλυση προβλήματος για τον κόσμο

του αύριο» ενώ, το 2009 ονομάστηκε από την Ε.Ε. ως έτος «Δημιουργικότητας και

Καινοτομίας». Παράλληλα, η Ε.Ε. ξεκίνησε ενημερωτική εκστρατεία με το σύνθημα

«Φαντασία, Δημιουργία, Καινοτομία». Στόχος του Έτους Δημιουργικότητας και

Καινοτομίας ήταν η πρώθηση δημιουργικών και καινοτόμων προσεγγίσεων σε

διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και η συμβολή στην προετοιμασία

των πολιτών της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων, στην

εποχή της παγκοσμιοποίησης. Τονίζοντας τη σημασία της δημιουργικότητας και της.

καινοτομίας για την προσωπική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη, η Ε Ε. επιθυμεί

να διαμορφώσει το μέλλον της Ευρώπης υπό το πρίσμα του παγκόσμιου

ανταγωνισμού και να προσφέρει ένα πλαίσιο για την ευαισθητοποίηση και την

προώθηση της πολιτικής ανταλλαγής απόψεων σχετικά με τους τρόπους καλλιέργειας

της δημιουργικότητας και της καινοτομίας.

Ο Runco (1999α) ορίζει τις έμμεσες θεωρίες ως απόψεις και αντιλήψεις μη

επιστημόνων. Συχνά, είναι υποκειμενικές και διατυπωμένες με τέτοιο τρόπο που δεν

υπάγονται σε έλεγχο».

Σύμφωνα με τον Kercz (1992) «…εμπεριέχουν απόψεις, αξίες και εικόνες που οι

άνθρωποι αποκτούν κατά τη διάρκεια της ζωής και της εργασιακής τους εμπειρίας».

124

Οι εκπαιδευτικοί έχουν στο μυαλό τους έμμεσες, άρρητες, θεωρήσεις σχετικά με τους

μαθητές/φοιτητές τους, τα μαθήματά τους, τον ρόλο τους καθώς και σχετικά με τις

συμπεριφορές που οφείλουν να υιοθετούν. Σύμφωνα με τον Clark, οι θεωρήσεις

αυτές δεν είναι ακριβείς αναπαραγωγές και εφαρμογές της εκπαιδευτικής

ψυχολογίας, όπως υπάρχει στα σχετικά βιβλία ή όπως διδάσκεται, αλλά αποστάγματα

όλων αυτών καθώς και γενικεύσεις προσωπικών εμπειριών, αρχές, αξίες και

προκαταλήψεις. Οι έμμεσες θεωρήσεις των εκπαιδευτικών έχουν βαρύνουσα σημασία

καθώς καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν τις δραστηριότητές τους στην

τάξη. Σύμφωνα με τον Runco (1999 α), οι έμμεσες θεωρήσεις των εκπαιδευτικών

είναι υποκειμενικές απόψεις για τη δημιουργικότητα, οι οποίες επηρεάζουν τις

προσδοκίες τους, καθορίζουν τη συμπεριφορά τους και δημιουργούν στερεότυπα

σύμφωνα με τα οποία αξιολογείται η δημιουργικότητα των μαθητών/φοιτητών τους.

Το γεγονός αυτό μπορεί να γίνει επικίνδυνο εάν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί δεν

αντιληφθούν την υποκειμενικότητα των αντιλήψεών τους. Παρόλα αυτά, οι έμμεσες

θεωρήσεις παραμένουν σημαντικές καθώς μπορούν να αποκαλύψουν τις

παρεξηγήσεις και τα στερεότυπα, που επηρεάζουν τη σκέψη όχι μόνο απλών

ανθρώπων αλλά, πολλές φορές, ερευνητών και επιστημόνων. Κύρια χαρακτηριστικά

των δημιουργικών ατόμων:

1) δείχνουν έντονη περιέργεια για τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους

2) έχουν πολλές και ποικίλες ερωτήσεις και απορίες

3) αντιλαμβάνονται περισσότερο τις λεπτομέρειες, τη δομή, την πορεία και τις

συνέπειες των φαινομένων

4) έχουν αισιόδοξη διάθεση και πιστεύουν πως μπορούν να φέρουν σε πέρας

οτιδήποτε προσπαθήσουν να δημιουργήσουν

5) παράγουν έργα που έχουν πρωτοτυπία και εκφραστικότητα

6) βρίσκουν νέες ιδέες και λύσεις ακόμη και για κοινά προβλήματα

7) προσαρμόζονται εύκολα στις νέες καταστάσεις

8) αναλύουν το κοινώς παραδεκτό και πολλές φορές το αμφισβητούν

Λόγοι που δυσκολεύουν την έκφραση της δημιουργικής σκέψης

1) έχουν υπερβολικό άγχος μήπως κάνουν κάποιο λάθος

125

2) είναι προσκολλημένοι στο κοινώς παραδεκτό

3) έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη μόνο στη λογική και στη μία και μοναδική λύση

4) φοβούνται την αποτυχία και επιδιώκουν μόνο το ασφαλές

5) έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους ότι μπορούν να βρουν και άλλες

εναλλακτικές λύσεις

6) δείχνουν αδιαφορία και αρνητική στάση για την αντιμετώπιση των καταστάσεων

γύρω τους

Στους περισσότερους από αυτούς τους λόγους μεγάλο μερίδιο της ευθύνης έχουν και

οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι πολλές φορές οδηγούν τους νέους στον φόβο έκφρασης

της γνώμης τους.

Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι συχνότερες από αυτές τις κοινοτοπικές απόψεις για

τη δημιουργικότητα, όπως έχουν ομαδοποιηθεί από τον P. Kampylis (Kampylis,

2010, σελ. 50-55), καθώς ενδέχεται να επηρεάζουν, κατά περίπτωση, την

εκπαιδευτική πολιτική και πράξη. Κάτω από κάθε άποψη παρατίθενται επιστημονικά

ευρήματα με τα οποία ελέγχεται ο βαθμός αξιοπιστίας και εγκυρότητας των

απόψεων, γεγονός που συμβάλλει στη διαμόρφωση σαφέστερης επιστημονικής βάσης

για τη δημιουργικότητα.

1η Άποψη: Η δημιουργικότητα πηγάζει από το υποσυνείδητο σαν ένα ξέσπασμα

έμπνευσης. Ερευνητικά ευρήματα: Πρόκειται για μια από τις ευρύτερα διαδεδομένες

λανθασμένες απόψεις για τη δημιουργικότητα, την οποία ο Heilman (2005) ονομάζει

ως «αρχιμήδεια παρεξήγηση» (Archimedes misconception) εξαιτίας του

θριαμβευτικού «εύρηκα» του Αρχιμήδη. Σε αντίθεση με αυτή την άποψη, ο

Wikiquote (2009) υποστηρίζει ότι «η τύχη ευνοεί εκείνους που είναι προετοιμασμένοι

να την δεχτούν» ενώ οι Beghetto & Kaufman (Beghetto & Kaufman,2007, σελ. 73-

79), Perkins (Perkins,1990, σελ.415-443) και Sawyer (2006a) θεωρούν ότι η

δημιουργικότητα είναι μια μακρόχρονη, εκτεταμένη διαδικασία, κατά τη διάρκεια της

οποίας μπορούν να παρατηρηθούν «εκλάμψεις».

2η Άποψη: Η δημιουργικότητα συνδέεται άμεσα με την ευφυία. Ερευνητικά

ευρήματα: Η σύγχρονη έρευνα αποδεικνύει ότι η δημιουργικότητα μπορεί να

παρατηρηθεί ακόμη και σε άτομα χωρίς ιδιαίτερα υψηλό δείκτη νοημοσύνης (Runco,

2007α· Starko, 2005). Η δημιουργικότητα και η ευφυΐα είναι δυο ξεχωριστές

λειτουργίες (Heilman, 2005· Runco, 2007), με τη δημιουργικότητα να συνδέεται

126

μερικώς με την ευφυΐα (Sternberg & O’Hara, 2000, σελ. 603-628). Σύμφωνα με τον

Amabile (1983), η ευφυΐα είναι αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για τη

δημιουργικότητα.

3η Άποψη: Το δημιουργικό προϊόν είναι εντελώς πρωτότυπο.

Ερευνητικά ευρήματα: Η άποψη αυτή θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στη

θρησκευτική πεποίθηση της δημιουργίας από το τίποτε (ex nihilo), (Keller, 1999,

σελ.284). Στην πραγματικότητα, όμως, προϋπόθεση της δημιουργικής έκφρασης είναι

η κατάλληλα συνδυασμένη αξιοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης

(Csikszentmihalyi,1988). Συνεπώς, η δημιουργικότητα δεν είναι κάτι αντισυμβατικό,

καθώς υπόκειται σε μια σειρά από κανόνες (Runco, 1999β). Σύμφωνα, μάλιστα, με

την κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση (Sawyer, 2006α), η δημιουργική διαδικασία

και τα δημιουργικά προϊόντα εμπεριέχουν στοιχεία μίμησης και παράδοσης. Έτσι, η

σύγχρονη έρευνα για τη δημιουργικότητα αποδέχεται την άποψη ότι η δημιουργική

διαδικασία ή το δημιουργικό προϊόν μπορούν να είναι πρωτότυπα μόνο για τον

δημιουργό (π.χ. Runco, 2007 β). Αυτή η νέα προσέγγιση υποστηρίζεται από

ερευνητές του χώρου ότι μπορεί να αποτελέσει τη βάση της καθημερινής ή

δημοκρατικής δημιουργικότητας (NACCCE, 1999· Richards et al.,1988· Runco, 2007

β· Ripple, 1989) καθώς και το θεωρητικό υπόβαθρο της καλλιέργειας της

δημιουργικότητας μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στις διαφορετικές βαθμίδες

εκπαίδευσης.

ΘΕΩΡΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Κριτική Σκέψη : είναι η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το

άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι

να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με βάση όλα τα δυνατά στοιχεία που

μπορεί να έχει στη διάθεσή του. Αρχικά το άτομο μαθαίνει να στέκεται κριτικά όταν

γνωρίζει τι να ρωτά πώς και πότε και στη συνέχεια πώς να σκέφτεται λογικά πότε και

ποιες μεθόδους και στρατηγικές να χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει μια

κατάσταση.

127

Η κριτική σκέψη και η αναγκαιότητά της

Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για προσέγγιση της γνώσης με κριτική σκέψη, για

γόνιμη σκέψη, δημιουργική σκέψη, διδακτικές προσεγγίσεις της κριτικής σκέψης,

διδακτικές τεχνικές για την καλλιέργεια κριτικής σκέψης κ.ά.

Πρέπει να υπάρχει:

συνενέργεια συναισθήματος και λογικής για τη λήψη της σωστής απόφασης.

Οι διαστάσεις της κριτικής σκέψης προσδιορίζονται στον νοητικό χώρο.

Πρέπει όμως ο μαθητής να:

αιτιολογεί τις απόψεις του

να παρουσιάζει πιθανές αποδείξεις

αντίθετες θέσεις

να εκφράζει ποικιλία άλλων απόψεων

Αν δεν υπάρχει πρόβλημα δεν υπάρχει κριτική σκέψη. Η κριτική σκέψη θεωρείται

δημιουργία .

Η κριτική σκέψη υποβοηθά στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους.

128

Ο άνθρωπος χωρίς κριτική σκέψη δεν είναι καλός ομιλητής, ούτε καλός

αναγνώστης κειμένου.

Η κριτική σκέψη είναι επίσης απαραίτητη στη συνεργατική μάθηση.

Γιατί επιβλήθηκε η Κριτική Σκέψη

α. Λόγοι εκπαιδευτικής ιδεολογίας

1. Ανάπτυξη αυτόνομης προσωπικότητας

2. Απόκτηση έγκυρης γνώσης

3. Προετοιμασία για τη ζωή. (Επειδή ο κόσμος αλλάζει ραγδαία, πρέπει να

μάθουν να σκέφτονται για να τον αντιμετωπίσουν. Οι γνώσεις αυξάνονται

ραγδαία και από τη βαριά βιομηχανία περνάμε στην παροχή υπηρεσιών)

β. Μαθησιακοί λόγοι

1. Η εποικοδόμηση της γνώσης. Η κριτική Σκέψη είναι απαραίτητη για να

οικοδομηθεί η νέα γνώση στην προϋπάροχυσα αλλά και να καταπολεμηθεί η

απάθεια και η πλήξη. Ακόμα και στα μικρά παιδιά πρέπει να διδάσκονται οι

μεταγνωστικές τεχνικές.

2. Σεβασμός στον Μαθητή. Δημοκρατική Εκπαίδευση

γ. Κοινωνικοί λόγοι

1. Εκδημοκρατισμός του πολίτη: Με την αποστασιοποίηση από προσωπικές

πεποιθήσεις, αναγνώριση εναλλακτικών τρόπων σκέψης, αναθεώρηση

υπάρχουσας νοοτροπίας, αντίσταση σε εξωτερικές πιέσεις, ψυχική ισορροπία,

ανάπτυξη υπευθυνότητας απέναντι στους άλλους

2. Ενίσχυση του χαρακτήρα της εκπαίδευσης ως προς τα τι θα «διατηρηθεί» και

το τι «θα αλλάξει» στην κοινωνία.

Τα δομικά στοιχεία της κριτικής σκέψης

Υπάρχουν 3 είδη λογικών συλλογισμών που εφαρμόζει ο άνθρωπος για την

επεξεργασία των στοιχείων και αποτελούν τη βάση της ανθρώπινης ευφυΐας.

129

1. Ο Επαγωγικός Συλλογισμός (inductio). Όταν από το μερικό εξάγουμε

συμπεράσματα για το όλον. Απαιτεί ανάλυση, αφαίρεση, σύγκριση και γενίκευση.

Στην παιδαγωγική είναι πολύ χρήσιμος γιατί

α. συμβάλει στη συσχέτιση με την παλιότερη γνώση

β. διευκολύνει τη συσχέτιση γνώσεων από διάφορα πεδία

γ. συνδέει τη βιωματική με την επιστημονική γνώση

2. Ο Απαγωγικός ή παραγωγικός Συλλογισμός (diductio) Όταν από τη γενική

γνώση εξάγουμε συμπέρασμα για το μερικό. Θεωρήθηκε αντιεπιστημονικός τρόπος,

εντούτοις έχει παιδαγωγική αξία, παρ’ ότι ενισχύει την στείρα απομνημόνευση. Η

ερώτηση τι θα συνέβαινε αν έπαυε να ισχύει ο νόμος της βαρύτητας αναπτύσσει την

κριτική σκέψη.

3. Ο Αναλογικός Συλλογισμός Είναι μια ατελής Επαγωγή. Από το μερικό

καταλήγουμε στο μερικό. Είναι πολύ χρήσιμο στην καθημερινή ζωή, γιατί με

περιορισμένες εμπειρίες επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων. Είναι ο βασικότερος

τρόπος συλλογισμού στο σχολείο που ο δάσκαλος μπορεί να χρησιμοποιήσει με δύο

τρόπους:

α. Να καλέσει το μαθητή να χρησιμοποιήσει την υπάρχουσα γνώση

β. Να προσφέρει γνώση και να καλέσει τον μαθητή να γενικεύσει.

Ο αναλογικός συλλογισμός συνδέει την κριτική με τη δημιουργική σκέψη.

Δεξιότητες κριτικής σκέψης

Οι δεξιότητες κριτικής σκέψης είναι σημαντικές για τη γνωστική ανάπτυξη των

παιδιών. Η εισαγωγή αυτών των δεξιοτήτων μπορεί να αρχίσει ήδη από την

προσχολική ηλικία. Είναι σημαντικό ότι οι

δεξιότητες ανάλυσης, σύγκρισης και

σύνθεσης πρέπει αναπτυχθούν σε μικρή

ηλικία, ώστε οι μαθητές να μπορούν να τις

εφαρμόσουν σε κατάλληλες καταστάσεις,

είτε στην ακαδημαϊκή ή την προσωπική τους

ζωή.

130

Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει ένα πολύπλοκο συνδυασμό δεξιοτήτων. Ανάμεσα

στα κύρια χαρακτηριστικά είναι τα εξής:

Λογική: Η Λογική ασχολείται με τους κανόνες που χρησιμοποιούμε για να

βγάζουμε σωστά συμπεράσματα, συνεπώς μας ενδιαφέρουν τα επιχειρήματα και

οι συλλογισμοί. Σκεφτόμαστε κριτικά όταν:

- Βασιζόμαστε στη λογική και όχι στο συναίσθημα

- Απαιτούμε αποδεικτικά στοιχεία.

- Βρίσκουμε τις καλύτερες δυνατές εξηγήσεις.

Αυτογνωσία: Σκεφτόμαστε κριτικά όταν:

- Σταθμίζουμε τις επιδράσεις των κινήτρων και των προκαταλήψεων μας.

- Αναγνωρίζουμε τις δικές μας υποθέσεις ή προκαταλήψεις.

Τιμιότητα: Σκεφτόμαστε κριτικά όταν

- Αναγνωρίζουμε τις συναισθηματικές παρορμήσεις, εγωιστικά κίνητρα, ή

άλλες πλάνες.

Ευρύτητα πνεύματος: Σκεφτόμαστε κριτικά όταν:

- Αξιολογούμε όλα τα εύλογα συμπεράσματα.

- Μελετούμε την ποικιλία των πιθανών απόψεων ή οπτικών γωνιών.

- Παραμένουμε ανοικτοί σε εναλλακτικές ερμηνείες.

Πειθαρχία: Σκεφτόμαστε κριτικά όταν:

- Είμαστε ακριβείς, λεπτομερείς, πλήρεις και εξαντλητικοί.

- Αντιστεκόμαστε στην χειραγώγηση και σε παράλογες προσφυγές.

- Αποφεύγουμε γρήγορες αποφάσεις.

Αποφασιστικότητα: Σκεφτόμαστε κριτικά όταν:

- Αναγνωρίζουμε τη σημασία και αξία των εναλλακτικών υποθέσεων και

προοπτικών.

- Αναγνωρίζουμε την έκταση και το βάρος της απόδειξης.

131

Οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει την κριτική τους σκέψη, είναι από τη φύση τους σκεπτικιστές, είναι ενεργοί, όχι παθητικοί.

Είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες και προοπτικές.

132

Είναι πρόθυμοι να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους και να διερευνήσουν ανταγωνιστικά στοιχεία

Συμβουλές για την διδασκαλία της κριτικής σκέψης από τον

οργανισμό «The American Philosophical Association»:

Ξεκινήστε νωρίς.

Αποφύγετε την ώθηση ενός δόγματος.

Ενθαρρύνετε τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις

Ζητήστε από τα παιδιά να εξετάσουν εναλλακτικές επεξηγήσεις και λύσεις.

Δώστε στα παιδιά διευκρινισμένες έννοιες.

Συζήτηση για τις προκαταλήψεις.

Μην περιορίσετε την κριτική σκέψη σε αμιγώς πραγματικά ή ακαδημαϊκά

θέματα.

Προωθήστε τη γραφή.

Η κριτική σκέψη σε σχέση με τη δημιουργική

Η πλειονότητα των ειδικών θεωρούν την κριτική και τη δημιουργική σκέψη είναι

αλληλοσυμπληρούμενες, αλλά όχι ταυτόσημες μορφές σκέψης.

133

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ

Η κριτική σκέψη

χαρακτηρίζεται από τη

με λογικό και

συστηματικό τρόπο

ανάλυση των

δεδομένων και

προσφέρεται για την

αντικειμενική

αποτίμηση μέσων, μεθόδων, μαρτυριών, κριτηρίων και

λύσεων. Αντίθετα, η δημιουργική σκέψη χαρακτηρίζεται από τη διαισθητική και

φαντασιακή προσέγγιση των δεδομένων που δεν υπόκειται σε προκαθορισμένους

κανόνες, αλλά είναι ευαίσθητη στα κυρίαρχα στοιχεία του συγκειμένου και

προσφέρεται για την παραγωγή νέων προϊόντων και την επίλυση μη αλγοριθμικών

προβλημάτων, τα οποία χαρακτηρίζει η ασάφεια και η αντιφατικότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www2.cytanet.com.cy/akis/creative_thinking.htm

http://www.gnomikologikon.gr/catquotes.php?categ=2775

www.ekpedeftikos.com

www.vimaonline.gr

www.elliepek.gr

.

134

135

«ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ» Επιμέλεια εργασίας: Αντωνίου Μαρίνα, Βαρκάτζα Καλλιόπη, Μαγκανάς Κώστας, Τάκα Στέλλα Υπεύθυνες καθηγήτριες: Λουτριανάκη Βάλια, Μιλιτσακάκη Χριστίνα Οι σημαντικότερες εξελίξεις στον τομέα του πολιτισμού έχουν προέλθει μέσα από τη δημιουργική διαδικασία αλλά κατά ειρωνικό τρόπο οι πιο πολλοί άνθρωποι δε

διδάχτηκαν πώς να δημιουργούν» (Robert Fritz)

136

Περιεχόμενα Εισαγωγή

1. Γιατί χρειάζεται η ανάπτυξη δημιουργικού τρόπου σκέψης; 2. Μέθοδοι για ανάπτυξη δημιουργικού τρόπου σκέψης 3. Πέντε στάδια δημιουργικότητας 4. Χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου με δημιουργική φαντασία είναι τα

ακόλουθα: 5. Εμπόδια στη δημιουργικότητα: 6. Αποτελέσματα έρευνας European Commission

Δικτυογραφία

137

Εισαγωγή Στο σημερινό σύνθετο κόσμο που ζούμε όπου οι πληροφορίες, τα προσόντα

και οι επιστημονικές δεξιότητες δεν είναι πλέον αρκετά, ίσως το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει όλοι να κάνουμε είναι να μάθουμε πώς να σκεφτόμαστε. Πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε όχι μόνο κριτικά αλλά εποικοδομητικά και δημιουργικά. Δυστυχώς η κοινωνία μας ποτέ δεν έχει δώσει την πρέπουσα προσοχή στα θέματα αυτά. Ο πατροπαράδοτος τρόπος σκέψης είναι στοχαστικός αναλυτικός και κριτικός. Αυτό όμως σήμερα δεν είναι αρκετό. Αν μπορούσαμε να μάθουμε κάποιες απλές τεχνικές και μεθόδους για την ανάπτυξη δεξιοτήτων δημιουργικής σκέψης, τότε σίγουρα θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε ένα βήμα πιο μπροστά.

Θα έλεγα ότι η αρχή μπορεί να γίνει από τα σχολεία, όπου οι μαθητές δεν θα παίρνουν μόνο απλές γνώσεις αλλά θα πρέπει να μάθουν πώς να σκέφτονται. Το να διδάξουμε στα παιδιά πώς να σκέφτονται είναι ίσως το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτά.

Στα σχολεία μας μαθαίνουμε τους μαθητές να "αντιδρούν" στο υλικό το οποίο τους ετοιμάζουμε. Δηλαδή τους δίνουμε βιβλία, κείμενα και όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται και τους καλούμε να εργαστούν πάνω στο υλικό που εμείς τους ετοιμάσαμε. Aν τώρα οι μαθητές έχουν αφομοιώσει καλά το υλικό αυτό και μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, τότε νιώθουμε όλοι ευχαριστημένοι και περήφανοι ότι έχουμε επιτελέσει το καθήκον μας.

Η πραγματική όμως ζωή δε ζητά μόνο γνώση αλλά την ανάπτυξη ικανοτήτων δημιουργικής σκέψης. Η απόκτηση γνώσεων είναι μόνο η πρώτη φάση. Αυτή θα πρέπει να ακολουθείται από την δημιουργία νέων ιδεών. Αυτό δυστυχώς δεν το διδάσκουμε στα σχολεία και ούτε μας απασχολεί. Έχουμε έτσι σχηματίσει την εντύπωση ότι η γνώση από μόνη της είναι αρκετή.

Η εξυπνάδα επίσης από μόνη της δεν είναι αρκετή. Μπορεί ένας έξυπνος μαθητής να είναι άριστος στα μαθήματα αλλά στην προσωπική και κοινωνική του ζωή να μην τα καταφέρνει καθόλου.

Αυτό που λείπει λοιπόν είναι η σοφία. Είναι σημαντικό να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η σοφία μπορεί να διδαχθεί. Είναι εντελώς λανθασμένη η άποψη που έχει δυστυχώς επικρατήσει, ότι δηλαδή η σοφία έρχεται μόνο με την ηλικία και τις εμπειρίες. Η σοφία στηρίζεται στον τρόπο και το βαθμό που κάποιος αντιλαμβάνεται τα διάφορα πράγματα. Έτσι αφού αυτό μπορεί να διδαχθεί κάποιος μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα αντίληψής του.

138

Εκτός αυτού οι γονείς οφείλουν να βοηθούν στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας των παιδιών τους. Ο σεβασμός των γονέων προς το παιδί και η εμπιστοσύνη τους στις ικανότητες του είναι μια καλή αρχή. Ακόμη, χρειάζεται η χορήγηση της απαραίτητης ελευθερίας από τους γονείς στο παιδί για την εξερεύνηση και την λήψη αποφάσεων. Τέλος, οι οικογενειακές αξίες οι οποιες έδιναν έμφαση στην τιμιότητα, στην ποιότητα, στην πνευματική και πολιτιστική προσπάθεια, στην επιτυχία και στη φιλοδοξία.

Έχοντας λοιπόν κατανοήσει και πιστέψει κάποιος ότι μπορεί να βελτιωθεί και να γίνει ένας δημιουργικά σκεπτόμενος άνθρωπος το πρώτο που θα σκεφτεί είναι αν υπάρχουν κάποιες τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιεί ώστε να σκέφτεται δημιουργικά. Η απάντηση ευτυχώς είναι θετική και μάλιστα εύκολοι και απλοί τρόποι, που ακόμη και ένα παιδί μπορεί να μάθει να χρησιμοποιεί. 1. Γιατί χρειάζεται η ανάπτυξη δημιουργικού τρόπου σκέψης;

Είναι σε όλους γνωστό ότι περίπου κάθε τρία χρόνια ο όγκος των γνώσεων

και πληροφοριών διπλασιάζεται. Ο χρόνος αυτός θα γίνεται συνεχώς μικρότερος και όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι είναι τελείως άστοχο και απερίσκεπτο να προσπαθούμε να φορτώνουμε συνεχώς μόνο με γνώσεις τα παιδιά μας χωρίς να τους μαθαίνουμε πώς να σκέφτονται και πώς να βρίσκουν τις γνώσεις αυτές. Φυσικά οι γνώσεις χρειάζονται και δεν είναι άχρηστες. Δεν αποτελούν όμως την αρχή και το τέλος της μάθησης. Πρέπει να μπουν προτεραιότητες για το ποιες γνώσεις είναι βασικές και απαραίτητες. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει οι μαθητές να μάθουν πώς να σκέφτονται δημιουργικά. Η δημιουργική σκέψη δεν είναι κάτι το αφηρημένο και αόριστο. Είναι η ικανότητά μας να βρίσκουμε και να δημιουργούμε νέες ιδέες. Η ικανότητα αυτή μπορεί να αναπτυχθεί και να βελτιωθεί μαθαίνοντας κάποιες μεθόδους και τεχνικές, ώστε να μην πελαγοδρομούμε, αλλά να έχουμε κάποιους συγκεκριμένους τρόπους σκέψης. Πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε ότι όλοι μπορούμε να μάθουμε να σκεφτόμαστε και πως δεν είναι ικανότητα που την φέρουμε μαζί μας.

Κάποιος ο οποίος θέλει να μάθει να παίζει σκάκι μπορεί να παίζει και χωρίς να χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές και μεθόδους. Αν όμως μάθει καλά τους κανόνες του παιχνιδιού και ταυτόχρονα μάθει ορισμένες τεχνικές, τότε σίγουρα θα αναπτύξει τις ικανότητές του στο σκάκι και θα έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα.

Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπορεί κάποιος να εκπαιδευτεί μαθαίνοντας διάφορες τεχνικές και μεθόδους ώστε να αναπτύξει δημιουργικούς τρόπους σκέψης.

139

Ο κάθε άνθρωπος έχει τεράστιες δυνατότητες, οι οποίες όμως μένουν ανεκμετάλλευτες αν δεν βρεθούν τρόποι αξιοποίησής τους.

Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αλλάξει, μπορεί να γίνει κάτι νέο γιατί κάθε φορά που μαθαίνει κάτι γίνεται μια εσωτερική αλλαγή. Κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι νέο, νοιώθουμε να ξεπηδάει από μέσα μας ένας νέος άνθρωπος. Γινόμαστε έτσι εμείς οι ίδιοι κάτι νέο. Ο καθένας από εμάς και ιδιαίτερα οι νέοι, θα πρέπει να φλέγονται από τη λαχτάρα της μάθησης. Αυτό είναι ίσως και η μεγαλύτερη περιπέτεια που θα κάνουμε στη ζωή μας. Αυτό ακριβώς είναι και η διαδικασία της μεταμόρφωσης. Όταν ζούμε κάτι καινούριο δεν είμαστε πια ο ίδιος άνθρωπος που είμαστε χθες. Έχουμε αλλάξει διότι έχουμε ζήσει και έχουμε γευτεί κάτι καινούριο. Η μάθηση λοιπόν δε θα πρέπει ποτέ να γίνει αγγαρεία. 2. Μέθοδοι για ανάπτυξη δημιουργικού τρόπου σκέψης

Οι τεχνικές που θα αναφέρω πιο κάτω είναι εργαλεία σκέψης που κατευθύνουν την προσοχή μας σε συγκεκριμένη κατεύθυνση. Το πόσο σημαντικό είναι αυτό όλοι μπορούμε να το κατανοήσουμε διότι όλοι γνωρίζουμε ότι ένα από τα βασικότερα προβλήματα που συναντούμε στην προσπάθειά μας να σκεφτούμε είναι η εύκολη απόσπαση της προσοχής μας και η σύγχυση που επέρχεται όταν μεταπηδούμε από τη μία σκέψη στην άλλη. Προσπαθούμε δηλαδή να κάνουμε πολλά πράγματα την ίδια στιγμή. Οι πληροφορίες μπερδεύονται με τη λογική, το συναίσθημα, τις ελπίδες μας, τις αμφιβολίες μας και τελικά επέρχεται η σύγχυση χωρίς να μπορούμε να καταλήξουμε πουθενά.

Η χρήση λοιπόν κάποιων τεχνικών που θα μας επιτρέψουν να κάνουμε ένα μόνο πράγμα σε κάθε δεδομένη στιγμή είναι φανερό ότι θα βελτιώσει και θα αναπτύξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Άρα δημιουργικότητα σημαίνει να επινοεί κάποιος κάτι που δεν υπήρχε πριν

και να αναζητεί νέες λύσεις και μορφές. Συνδυάζει φαντασία, διορατικότητα, εφευρετικότητα, καινοτομία, ιδιοφυΐα, διαίσθηση, έμπνευση και διαφώτιση. Οι στρατηγικές και οι παράγοντες ανάπτυξης δημιουργικής σκέψης είναι λοιπόν οι εξής:

Καταιγισμός ιδεών (Ιδεοθύελλα) ελεύθερη και αυθόρμητη έκφραση ιδεών, καταγραφή, κατηγοριοποίηση Παραγωγή-διατύπωση ερωτήσεων (Δίνεται η απάντηση ή η λύση και

αναζητείται η ερώτηση ή το πρόβλημα) π.χ. Ερώτηση: Γιατί…; /Πώς..;

Προγνώσεις

140

π.χ. Πώς θα ήταν το ιδανικό σπίτι; Δημιουργικές εργασίες – Δημιουργική έκφραση

π.χ. Σκεφτείτε ένα σλόγκαν για μια εταιρεία κινητών. Χαρτογράφηση εννοιών/εννοιολογικός χάρτης Ερωτήσεις του τύπου «Τι θα προκύψει αν…;» Προσομοίωση – Οι μαθητές συμμετέχουν νοητά στην

αναπαράσταση μιας κατάστασης που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Καλούνται να αντιληφθούν πώς θα σκέπτονταν και πώς θα αντιδρούσαν ορισμένα πρόσωπα σε συγκεκριμένες συνθήκες (π.χ. εργαζόμενοι, πελάτες, επιχειρηματίες, καταναλωτές… Προσομοίωση συνέντευξης).

Δημιουργική παραγωγή ιδεών μέσα από ανάλογου τύπου ερωτήσεις-οδηγίες, π.χ.: Άλλες χρήσεις (Προτείνετε νέο τρόπο για τη χρησιμοποίηση...)

Προσαρμογή (Δείτε με τι άλλο μοιάζει…) Τροποποίηση (Δώστε ένα διαφορετικό τέλος σε μια ιστορία…) Αντιστροφή (Βρείτε το αντίθετο… Αλλάξτε ή αντιστρέψτε ρόλους…) Συνειρμικές αναπαραστάσεις: Ο δάσκαλος γράφει μια λέξη στον πίνακα π.χ.

«Ανεργία» και καλεί τους μαθητές να αναπτύξουν μια συνειρμική δραστηριότητα, λέγοντας την πρώτη λέξη που τους έρχεται στο νου. Αυτό γίνεται με έξι λέξεις στο σύνολο. Η έκτη λέξη γίνεται αφετηρία για ένα νέο συνειρμικό κύκλο άλλων έξι λέξεων.

3. Πέντε στάδια δημιουργικότητας

1. Προετοιμασία (συλλογή στοιχείων) 2. Προσπάθεια (επεξεργασία δεδομένων ,

ανάλυση και διατύπωση υποθέσεων) 3. Εκκόλαψη (ο δημιουργός αφήνει το θέμα

κατά μέρος και τις ιδέες να "τρέξουν" στο υποσυνείδητο-συνδυασμοί συσχετίσεις)

4. Εμπνευση (η ιδέα έρχεται από το "πουθενά" και καταγράφεται)

5. Αξιολόγηση(τελευταία επεξεργασία και διορθώσεις) 4. Χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου με δημιουργική φαντασία είναι τα ακόλουθα:

1. Ευκολία έκφρασης.

2. Ευκαμψία. Το άτομο είναι ικανό να εξετάσει μια μεγάλη γκάμα προσεγγίσεων για κάποιο πρόβλημα, χωρίς να χάσει από μπροστά του τους κύριους στόχους του.

141

3. Ευαισθησία στα προβλήματα. Ασχολείται με το να ανακαλύπτει, όχι μόνο να λύνει προβλήματα, εκεί που οι άλλοι δεν αντιλαμβάνονται τίποτε το αξιοπερίεργο.

4. Πρωτοτυπία. Αυτή τρέφεται με την έκπληξη, την αλλαγή (ταξίδια, αλλαγή

δραστηριότητας, βουτιά στο απροσδόκητο), έχει ανάγκη να ανανεώνει την εμπειρία.

5. Περιέργεια. Είναι η ικανότητα να θαυμάζει κανείς. Η ανάγκη είναι η μητέρα όλων των εφευρέσεων, αλλά ο πατέρας είναι η περιέργεια.

6. Άνοιγμα στις συγκινήσεις και στο ασυνείδητο. Χρειάζεται να έχει κανείς

περισσότερη ενέργεια, περισσότερη ορμητικότητα, ν' ανταποκρίνεται στις συγκινήσεις και στα συναισθήματα καλύτερα από οτυς άλλους.

7. Έχει κίνητρα. Έχει μια δυνατή επιθυμία να δημιουργήσει, μια βαθιά αίσθηση

της ευθύνης και του καθήκοντος, καθώς και του σκοπού να φτάσει. Ζει το παρόν.

8. Επιμονή και συγκέντρωση. Ένα άθροισμα αποτυχημένων προσπαθειών

ερεθίζει τη δημιουργικότητα, ενεργοποιεί την ασυνείδητη διαδικασία διαλογισμού και επώασης ιδεών. Χωρίς προκαταρκτική εργασία, το ασυνείδητο διατηρεί τη στειρότητά του.

9. Ικανότητα να σκέπτεται με εικόνες. Χρειάζεται να αντιληφθεί κανείς τις νοητικές εικόνες πριν περάσει στο στάδιο του λεκτικού σχηματισμού των εννοιών που βρήκε, γιατί αλλιώς μπορεί να οδηγηθεί στην αλλοίωσή τους.

10. Ικανότητα να «παίξει» με τις ιδέες, σαν ένα είδος ψυχολογικού στρέτσιγκ.

Βοηθά το άτομο να βρίσκει «κατά τύχη» καταπληκτικές λύσεις σε χρόνια προβλήματα.

11. Ικανότητα ανάλυσης και σύνθεσης. Η ανάλυση είναι ο τεμαχισμός των

στοιχείων, ενώ η δημιουργική σύνθεση είναι να αναδιοργανώσει τα διάφορα στοιχεία με τρόπο ώστε να προκύπτει ένα νέο στοιχείο, αποτέλεσμα ολιστικής θεώρησης.

12. Ανοχή στα διφορούμενα. Δε φοβάται την αοριστία. Είναι συνειδητός και

πεπεισμένος για τα πολύπλοκα, παράδοξα, χαοτικά χαρακτηριστικά των περισσότερων καταστάσεων.

13. Διάκριση και επιλεκτικότητα. Ικανότητα να ξεχωρίσει κανείς τα ουσιαστικά

από τα μη.

142

14. Ικανότητα ανοχής στην απομόνωση, για να είναι ικανός να δημιουργήσει.

15. Δημιουργική μνήμη, η οποία έχει ανάγκη από ρευστότητα και δυναμική στα

συστατικά 5. Εμπόδια στη δημιουργικότητα: -Η τυποποίηση της σκέψης -Η απόλυτη κυριαρχία της λογικής -Η έλλειψη εμπιστοσύνης στις δημιουργικές μας ικανότητες -Ο φόβος των σφαλμάτων και της γελοιοποίησης -Οι κοινωνικές πιέσεις για συμμόρφωση -Η ψυχολογική ανασφάλεια για το νέο και το άγνωστο 6. Αποτελέσματα έρευνας European Commission, Joint Research Centre (2010) Creativity in schools in Europe: a survey of teachers:

Ο κάθε ένας μπορεί να είναι δημιουργικός (88%) Η δημιουργικότητα μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε τομέα της

γνώσης και σε κάθε σχολικό αντικείμενο (96%) Η δημιουργικότητα είναι μια θεμελιώδης δεξιότητα η οποία

πρέπει να καλλιεργείται στο σχολείο (94%)

Δικτυογραφία

1. www.moec.gov.cυ 2. www.ekpedeftikos.com

143

3. benl.primedu.uoa.gr 4. www2.cytanet.com.cy 5. www.oepek.gr/

144