ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

«H ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ - ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΩΣ ΠΟΛΥΤΙΜΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΥ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΡΟΥ»

ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ - ΜΑΪΟΣ 2015

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της ενημέρωσης, γνώσης, βιωματικής

δράσης και της κατανόησης όλων μας, μαθητών και μη, για την «Πολύτιμη αξία της

βιοποικιλότητας της λίμνης Τριχωνίδας ως Βιολογικού - Φυσικού πόρου και την

ανάγκη της προστασίας της» με την καθοδήγηση των καθηγητών του Γυμνασίου

Καινουργίου:

Tσιπά Γεωργίου Μητσού Γεωργία Σκεπετάρη Αρτεμισία Τάτση Μαρία

ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Β΄ ΤΑΞΗ Ευθυμίου Ανδρέας Παλιοκώστα Αικατερίνη Ζώη Ελένη Παπαευθυμίου Ηλίας Καγιάντζα Παρασκευή Σαμψώνας Δημήτριος Καψάλης Παναγιώτης Στρεμμένος Παναγιώτης Κόκκαλη Μαρία Στρεμμένου Μαρία Κορδάτος Ιωάννης Ταράτσα Αλεξάνδρα Κωστόπουλος Χρήστος Τσάπαλου Χρυσούλα Λαμπροκωστόπουλος Λεωνίδας Τσιάμης Θεόδωρος Λιάπης Ευθύμιος Τσιγαρίδα Χριστίνα-Ιωάννα Μπλέτσας Θωμάς Φεϊζάι Κλεβίς Νικολόπουλος Γεωργιος Ψιλού Βασιλική Γ΄ ΤΑΞΗ Αρκουμάνη Νίκη-Αλεξία Κατσούπη Βασιλική Ασημάκη Παναγιώτα Μυζήθρας Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος Βασίλειος Ντανελάρι Ερεστίνα Βλάχος Πέτρος Παναγιωτοπούλου Ειρήνη Γιαννογιάννης Κωνσταντίνος Παναγιωτοπούλου Ιωάννα Γκρίζης Μαρίνος Παναγιώτου Παρασκευή Ζησιμόπουλος Θεόδωρος Σταμούλης Παναγιώτης Θάνου Ευαγγελία Στούμπος Κωνσταντίνος Καμζέλα Θεοδώρα Στούμπου Όλγα Καραντζίνης Ηρακλής Στρεμμένος Γεώργιος Λαμπροκωστόπουλος Πέτρος Τασιούλη Βασιλική Λαμπροκωστοπούλου Παυλίνα Τασιούλης Χρήστος Μαμασούλα Δήμητρα Τσάμη Παναγιώτα Μπλέτσας Αθανάσιος Φεϊζάι Λωρένα

3

Να πώς ο Παλαμάς τραγούδησε τη λίμνη Τριχωνίδα:

«Ξέρω δυο λίμνες ξωτικές, δυο λίμνες αδερφάδες

με του χωριού, με του νερού, με του χλωρού τα κάλλη.

Για ονειροπλέκτες έρωτες και για τραγουδιστάδες.

Τη λίμνη τ΄ Αγγελόκαστρου του Βραχωριού τη νάλλη.»

Στα πλαίσια του προγράμματος η περιβαλλοντική ομάδα αφού παρακολούθησε

βίντεο για τους ασβεστούχους βάλτους της λίμνης Τριχωνίδας επισκέφθηκε την

περιοχή του λιμναίου οικοσυστήματος για την αναγνώριση στο πεδίο της προσφοράς

και των αξιών της μοναδικού ευαίσθητου και προστατευόμενου οικότοπου των

ασβεστούχων βάλτων και πραγματοποίησε τριήμερη εκπαιδευτική επίσκεψη στο

ΚΠΕ Ιθάκης υλοποιώντας πρόγραμμα με θέμα «Διατροφή – Υγεία – Περιβάλλον».

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

ΔΑΣΟΣ - ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ - ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ

ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ - ΟΡΥΚΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟΣ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ

ΟΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΓΕΝΙΚΑ ΤΟΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΒΙΟΤΟΠΟΥ

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΛΙΜΝΑΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

ΟΙ ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΕΙΔΗ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΡΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΒΙΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΑΒΙΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΡΟΗ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΤΡΟΦΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ

Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΧΛΩΡΙΔΑ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΤΟΠΛΑΓΚΤΟΝ

ΥΔΡΟΒΙΑ ΚΑΙ ΥΜΙΥΔΡΟΒΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ

5

ΠΑΝΙΔΑ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΝ

ΖΩΟΒΕΝΘΟΣ

ΙΧΘΥΕΣ

ΑΜΦΙΒΙΑ ΚΑΙ ΕΡΠΕΤΑ

ΕΝΤΟΜΑ

ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ - ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ - ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ

Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ - ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σήμερα, το έτος 2015 μ.Χ., κάθε άνθρωπος είτε αυτός είναι ειδικός επιστήμων, είτε απλός

πολίτης - σ' οποιοδήποτε γεωγραφικό μήκος και πλάτος βρίσκεται - παρατηρεί με αγωνία και

αντιλαμβάνεται καθημερινά ότι στον πλανήτη ΓΗ μεταβάλλονται συνεχώς οι εσωτερικές

σχέσεις ισορροπίας. Μάλιστα οι μεταβολές αυτές, τα τελευταία χρόνια παίρνουν επικίνδυνες

διαστάσεις, με δυσάρεστες και καταστρεπτικές συνέπειες. Αυτές οι σοβαρές διαταραχές των

σχέσεων ισορροπίας στο ¨οικοσύστημα γη¨ δυστυχώς συνδέονται με τον μύθο της κυριαρχίας

του ανθρώπου πάνω στη Γη και ξεκινούν από τη βιομηχανική επανάσταση, πριν 250 χρόνια και

συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με γρήγορους και μη ελεγχόμενους ρυθμούς.

Ο υπερπληθυσμός,

η ρύπανση και η μόλυνση του εδάφους του νερού και της ατμόσφαιρας,

η αραίωση της στοιβάδας του όζοντος στην στρατόσφαιρα,

το φαινόμενο του θερμοκηπίου,

η όξινη βροχή,

η καταστροφή της βιοποικιλότητας και

η ελάττωση των φυσικών πόρων,

είναι τα πιο σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, οι αγωνιώδεις συνιστώσες, οι οποίες

συνθέτουν αυτό που παγκοσμίως ονομάζεται οικολογική κρίση.

Το πετρέλαιο ένας γεωλογικός σχηματισμός εκατομμυρίων ετών αναμένεται να εξαντληθεί σε

μερικές δεκάδες χρόνια, σύμφωνα με πρόσφατους υπολογισμούς. Το ενεργειακό μέλλον σε

παγκόσμια κλίμακα διαγράφεται αβέβαιο. Καθημερινά σ' όλο τον κόσμο η κατάρρευση και

εξαφάνιση των φυσικών οικοσυστημάτων έχει ως αποτέλεσμα τη δραματική μείωση της

βιοποικιλότητας. Τροπικά δάση και υγρότοποι συνεχώς εξαφανίζονται.

Παρατηρείται μεγάλη έλλειψη νερού άρδευσης και ύδρευσης στον γαλάζιο πλανήτη. Κάθε

χρόνο, 26.000.000.000 τόνοι ζωτικού επιφανειακού εδάφους, από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις

και τα δάση, κατευθύνονται προς τα ποτάμια, τις λίμνες και τις θάλασσες. Τα επόμενα 50

χρόνια, σύμφωνα με τους ειδικούς, ο πληθυσμός του ανθρώπου πάνω στη ΓΗ θα κυμανθεί

μεταξύ των 7,7 και 11,8 δισεκατομμυρίων ατόμων που ίσως είναι και τα όρια αντοχής του

πλανήτη μας. Αυτό σημαίνει ότι ο αγώνας του ανθρώπου για επιβίωση θα γίνει σκληρότερος και

θα απαιτηθεί μεγαλύτερη κατανάλωση φυσικών πόρων. Η κατανάλωση των φυσικών πόρων

του πλανήτη επιβαρύνεται κάθε χρόνο με 80.000.000 ανθρώπους.

7

Εξαιτίας του υπερπληθυσμού και της αλόγιστης χρήσης διαγράφεται μεγάλος κίνδυνος

εξάντλησης των φυσικών πόρων του πλανήτη στο μέλλον. Η δημιουργία πόλεων και η

επέκταση των μεγάλων πόλεων, η εντατικοποίηση της γεωργίας και οι εξορύξεις είναι

δραστηριότητες του ανθρώπου που οδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στην αλλοίωση του φυσικού

τοπίου και στην ελάττωση των φυσικών πόρων. Η σπάταλη και υπερκαταναλωτική

συμπεριφορά των λαών των ανεπτυγμένων χωρών, ενέχεται σε μεγάλο βαθμό στην εξάντληση

των φυσικών πόρων, οι οποίοι προορίζονται για όλους τους ανθρώπους και για όλες τις

επερχόμενες γενεές.

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Με τον όρο φυσικοί πόροι, εννοούμε το σύνολο των πρωταρχικών - χωρίς την παρέμβαση του

ανθρώπου - βασικών αγαθών της Φύσης, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την

κάλυψη των βασικών αναγκών του ανθρώπου σήμερα και στο μέλλον. Πιο απλά μπορούμε να

πούμε ότι φυσικοί πόροι είναι οτιδήποτε παίρνει ο άνθρωπος από τη φύση για να ικανοποιήσει

τις ανάγκες αλλά και τις επιθυμίες του.

Σύμφωνα με τη νέα αντίληψη για τους φυσικούς πόρους, η ΓΗ στο σύνολο της θεωρείται και

είναι ένας ενιαίος φυσικός πόρος. Με τον όρο διαχείριση των φυσικών πόρων εννοούμε την

ορθολογική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων χωρίς την επιβάρυνση αλλά

αντιθέτως με την ταυτόχρονη φροντίδα και προστασία του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη κάθε

χώρας και της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό όχι μόνον από την

ύπαρξη φυσικών πόρων αλλά και από την ορθή διαχείριση αυτών.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Α. Διηνεκείς ή ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι (πηγές ενέργειας)

Ο Ήλιος - ηλιακή ενέργεια

Ο Άνεμος - αιολική ενέργεια

Οι παλίρροιες

Τα ρέοντα ύδατα

Γεωθερμία

Το υδρογόνο

Β. Εν δυνάμει ή δυνητικά ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι

Ο καθαρός αέρας

Το γλυκό νερό

8

Το γόνιμο έδαφος

Τα δάση

Η αλιεία

Η θήρα

Η βιοποικιλότητα

Η βιομάζα

Γ. Μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι ή εξαντλούμενοι

α. ενεργειακοί πόροι

ορυκτά καύσιμα (άνθρακας - πετρέλαιο - φυσικό αέριο)

πυρηνικά καύσιμα (ουράνιο - θόριο)

β. μεταλλοφόροι ορυκτοί πόροι

χαλκός - σίδηρος - αλουμίνιο - νικέλιο - μόλυβδος κ.λπ.

γ. μη μεταλλοφόρους ορυκτούς πόρους

αλάτι - άμμος - άργιλος - φωσφορικά κ.λπ.

Εάν θεωρήσουμε το γόνιμο έδαφος, τον αέρα, το νερό, τα δάση, τα λιβάδια, τις θάλασσες, τους

ωκεανούς, τους ποταμούς, τους υγροτόπους, τις λίμνες, τη βιολογική ποικιλία (βιοποικιλότητα),

τα μέταλλα, τη φυσική ανανέωση των πόρων και τη φυσική ανακύκλωση ως το «Γήινο

Κεφάλαιο», τότε οι «φυσικοί πόροι» είναι οι τόκοι αυτού του γήινου κεφαλαίου. Δυστυχώς

όμως ο άνθρωπος δεν αρκείται μόνο στην κατανάλωση των τόκων για να καλύψει τις ανάγκες

του αλλά βάζει και μάλιστα βαθιά το χέρι του και στο «Γήινο Κεφάλαιο».

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Το 97% του νερού του πλανήτη βρίσκεται στους ωκεανούς και το 3% βρίσκεται στη ξηρά ως

γλυκό νερό (πάγοι - ποτάμια -λίμνες - υπόγεια νερά - συστατικό των οργανισμών). Το νερό

χρησιμοποιείται κυρίως για τη γεωργία, τη βιομηχανία και για οικιακή χρήση. Από συνολική

ποσότητα του γλυκού νερού, το πόσιμο νερό είναι λιγότερο από το 1%.

Σήμερα το 1/3 των ανθρώπων ζει σε συνθήκες πείνας λιμού και λειψυδρίας και αντιμετωπίζει

προβλήματα διατροφής, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, έλλειψης αρδευτικού και πόσιμου

νερού. Στις ανεπτυγμένες χώρες μία οικογένεια κατά μέσο όρο ξοδεύει καθημερινά 150 λίτρα

νερού. Το 1/7 των κατοίκων της Ευρώπης πίνουν βρώμικο και ακατάλληλο νερό με

αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, να εμφανίζονται λίγες μέρες πριν

το έτος 2.000, ασθένειες του μεσαίωνα, όπως χολέρα και τύφος. Τα επόμενα χρόνια η

κατανάλωση θα διπλασιασθεί και η κατάσταση θα χειροτερέψει. Οι μεγάλες πόλεις θα ψάχνουν

9

για πόσιμο νερό όλο και πιο μακριά όλο και πιο δύσκολα. Μέχρι το 1925 η Αθήνα κάλυπτε τις

ανάγκες της σε νερό με το Αδριάνειο Υδραγωγείο, (οι πηγές κυρίως στην Πάρνηθα και η

δεξαμενή νερού στο Κολωνάκι).

Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού στο λεκανοπέδιο της Αττικής και η προσπάθεια

αντιμετώπισης των αυξανόμενων αναγκών είχαν ως αποτέλεσμα την κατασκευή νέων

δεξαμενών νερού. Έτσι κατασκευάσθηκαν, πρώτα το φράγμα και η λίμνη του Μαραθώνα 1926-

1929, μετά η λίμνη Υλίκη, κατόπιν το φράγμα του Μόρνου και τώρα τα έργα στον Εύηνο

ποταμό ο οποίος βρίσκεται 250 χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα, στην Αιτωλοακαρνανία.

Έξι χώρες από τις 8 του κόσμου με προβλήματα λειψυδρίας βρίσκονται στην Αφρική. Μέχρι το

2025 προβλέπεται να προστεθούν στην ομάδα κινδύνου άλλες 6 Αφρικανικές χώρες. Εκτός των

παραπάνω χωρών προβλήματα νερού αντιμετωπίζουν και χώρες της Μεσογείου. Στις χώρες της

Μέσης Ανατολής έχουν ήδη ξεσπάσει διαμάχες και συγκρούσεις για τον έλεγχο των υδάτων των

ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Ανάλογο πρόβλημα για τη διαχείριση των υδάτων των ποταμών

Αξιού, Στρυμόνα, Νέστου και Έβρου μπορεί να προκύψει μεταξύ της Ελλάδας και των γειτόνων

της. Μ' αυτά τα δεδομένα, δεν αποκλείεται ο Γ΄ παγκόσμιος πόλεμος, εάν ξεσπάσει, να έχει ως

αιτία τον έλεγχο και τη διαχείριση των υδατικών πόρων.

Στους πλέον σημαντικούς φυσικούς πόρους κατατάσσονται και οι υγρότοποι ή αλλιώς

υγροβιότοποι. Σύμφωνα με τη Σύμβαση Ramsar για τους Υγροτόπους, που υπεγράφη στην

ομώνυμη πόλη του Ιράν το 1971:

«Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση από μη

αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις περιοχές ή από νερό. Οι

περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό ρέον ή στάσιμο, γλυκό,

υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλάσσιο νερό το

βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δε ξεπερνάει τα έξι μέτρα. Στους υγροτόπους συμπεριλαμβάνονται

και οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που γειτονεύουν με υγροτόπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες

υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες από έξι μέτρα κατά τη ρηχία.»

Οι υδρολογικές και οικολογικές λειτουργίες των υγροτόπων και οι αξίες τους για τον άνθρωπο

και το περιβάλλον, καθιστούν τους υγροτόπους ανεκτίμητο οικονομικό, πολιτιστικό, κοινωνικό

και φυσικό κεφάλαιο για την τοπική και ευρύτερη κοινωνία.

Λειτουργίες των υγροτόπων:

α. εμπλουτισμός και παροχή υπογείων υδάτων

β. τροποποίηση των πλημμυρικών φαινομένων

γ. παγίδευση ιζημάτων

10

δ. απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα

ε. αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας

στ. δέσμευση της ηλιακής ενέργειας και στήριξη τροφικών πλεγμάτων

ζ. απομάκρυνση τοξικών ουσιών

Αξίες των υγροτόπων:

α. βιολογική

β. υδρευτική

γ. αρδευτική

δ. αλιευτική

ε. κτηνοτροφική

στ. αντιπλημμυρική

ζ. αναψυχής

η. κλιματική πολιτιστική

θ. επιστημονική/εκπαιδευτική

Ως υγρότοποι μπορεί να χαρακτηρισθούν οι παρακάτω σχηματισμοί:

α. Φυσικές ή τεχνητές λίμνες

β. Δέλτα ποταμών

γ. Ποτάμια – χείμαρροι

δ. Ρηχές παράκτιες περιοχές

ε. Υφάλμυρες ή αλμυρές λιμνοθάλασσες

στ. Έλη κ.λπ.

Η ένταξη της μελέτης και της έρευνας των υγροτόπων στις δραστηριότητες και τα προγράμματα

της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές και στους καθηγητές

που συμμετέχουν σ' αυτά, να αντιληφθούν την επιστημονική, την οικονομική και την αισθητική

αξία των υγροτόπων και παράλληλα να δημιουργήσουν μία νέα οικολογική ηθική. Από τα

παραπάνω στοιχεία φαίνεται πόσο απαραίτητη και αναγκαία είναι η προστασία και η ορθή

διαχείριση του φυσικού πλούτου των υγροτόπων. Στην Ελλάδα υπάρχουν 11 σπουδαίοι

υγρότοποι που προστατεύονται με τη "Σύμβαση Ramsar".

ΔΑΣΟΣ - ΕΔΑΦΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Για την ανανεώσιμη, όσο βέβαια το επιτρέπει ο άνθρωπος, πλούσια και πολλαπλή προσφορά

του, το δάσος χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πλέον πολύτιμους φυσικούς πόρους. Δάσος

ονομάζεται το σύνολο των δένδρων και των θάμνων που υπάρχουν σε μια μεγάλη επιφανειακή

11

έκταση και μαζί με τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς συνθέτουν τη

δασοβιοκοινότητα, η οποία μαζί με το δεδομένο βιότοπο αποτελούν το δασικό οικοσύστημα.

Πέραν της αισθητικής του αξίας, της αναψυχής και της απόλαυσης που προσφέρει στον

άνθρωπο, το δάσος:

παρέχει χρήσιμα προϊόντα,

προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση,

διατηρεί την ποιότητα του εδάφους,

παράγει βιομάζα ως καύσιμη ύλη και πηγή ενέργειας (ανανεώσιμη),

είναι δεξαμενή γενετικού υλικού (βιοποικιλότητα),

συμμετέχει στον κύκλο του νερού και στον εφοδιασμό του υδροφόρου ορίζοντα,

συμμετέχει στον κύκλο του διοξειδίου του άνθρακα και του οξυγόνου,

συμβάλλει στη σταθεροποίηση του κλίματος της Γης.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω ο άνθρωπος καταστρέφει αυτόν τον φυσικό πόρο με:

την εντατική υλοτομία,

τις σκόπιμες πυρκαγιές,

την αποψίλωση για δημιουργία βοσκοτόπων και νέων καλλιεργησίμων εδαφών.

Αποτέλεσμα των αρνητικών παρεμβάσεων του ανθρώπου είναι το φαινόμενο της διάβρωσης

του εδάφους, οι έντονες πλημμύρες και η ερημοποίηση. Το γόνιμο έδαφος, αυτά τα 25 εκατοστά

που στηρίζουν τη ζωή στον πλανήτη μας, εξαντλείται από την εντατική γεωργία και τη συνεχή

χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Έτσι χάνει βαθμιαία τα θρεπτικά συστατικά του.

Ακολούθως και κάτω από την επίδραση ακραίων κλιματολογικών συνθηκών όπως είναι η

ξηρασία και οι έντονες βροχοπτώσεις, λόγω της καταστροφής των δασών χάνει τη συνοχή του

διαλύεται και μεταφέρεται προς τις λίμνες και τη θάλασσα. Έτσι λοιπόν άλλος ένας φυσικός

πόρος όπως είναι το γόνιμο έδαφος και μάλιστα ανανεώσιμος, χάνεται βαθμιαία με

αποκλειστική ευθύνη του ανθρώπου. Δυστυχώς η υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων και

λιπασμάτων, τα απόβλητα των βιομηχανιών, τα απόβλητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, των

κατοικιών και άλλων μονάδων, επιβαρύνουν το έδαφος και εν γένει τη ζωή στα χερσαία αλλά

και στα θαλάσσια οικοσυστήματα όπου καταλήγουν αυτές οι βλαβερές ουσίες.

Στην Ελλάδα είναι σύνηθες το φαινόμενο των καταστρεπτικών πλημμύρων κατά την περίοδο

των βροχοπτώσεων, σε χωριά και σε αστικά κέντρα. Αυτό οφείλεται μεταξύ των άλλων και στις

μεγάλες πυρκαγιές των δασών της χώρας μας, κάθε καλοκαίρι είτε αυτές είναι σκόπιμες είτε

οφείλονται σε ανθρώπινη αμέλεια ή τυχαίο γεγονός.

12

Στο λεκανοπέδιο της Αττικής στις αρχές του αιώνα υπήρχαν 360 ρέματα που διευκόλυναν μαζί

με τους ποταμούς Κηφισό, Ιλισό και Ηριδανό τη ροή των υδάτων προς τη θάλασσα. Αργότερα

με την αύξηση του πληθυσμού, τις αυξανόμενες ανάγκες για κατοικία, τις περίφημες

καταπατήσεις και τα περίφημα μπαζώματα, ελάχιστα ρέματα απέμειναν. Τα περισσότερα έγιναν

γνωστοί δρόμοι και λεωφόροι εξυπηρετώντας τα νόμιμα και τα αυθαίρετα ρυμοτομικά και

πολεοδομικά σχέδια. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, λιγότερο από έναν αιώνα, με τις

πυρκαγιές των δασών, τυχαίες ή σκόπιμες και τις καύσεις γενικά, το διοξείδιο του άνθρακα στην

ατμόσφαιρα αυξήθηκε κατά 12.5% και συνέβαλε, μαζί και με άλλα αέρια, στη δημιουργία της

εκτροπής του φαινομένου του θερμοκηπίου, με τις γνωστές συνέπειες όπως την αύξηση της

θερμοκρασίας της γης και την αλλαγή του κλίματος παγκοσμίως.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ - ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ

Με την πάροδο πολλών και μακρών γεωλογικών περιόδων η ηλιακή ενέργεια συσσωρεύτηκε

στους ζώντες οργανισμούς με τη μορφή χημικής ενέργειας. Απ' αυτή την εξαιρετικά βραδεία

διαδικασία δημιουργήθηκαν τα ορυκτά καύσιμα όπως λιγνίτης, ανθρακίτης, τύρφη, πετρέλαιο,

φυσικό αέριο κ.λπ.

Η έντονη χρήση των παραπάνω φυσικών πόρων συμπίπτει με την περίοδο της βιομηχανικής

επανάστασης, η οποία πραγματικά άλλαξε τον κόσμο και οδήγησε στην άνοδο του βιοτικού

επιπέδου πολλών λαών. Η συνολική κατανάλωση ενέργειας στον πλανήτη ΓΗ για τις ανάγκες

μας, αυξάνεται καθημερινά και οι σημερινές πηγές ενέργειας προβλέπεται ότι σύντομα θα

εξαντληθούν. Συγχρόνως όμως δημιουργούνται και οξύνονται τα περιβαλλοντικά προβλήματα

όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος, η όξινη βροχή, η εκτροπή του φαινόμενου του

θερμοκηπίου κ.λπ.

Το νόμισμα της λεγόμενης προόδου και ανάπτυξης έχει δύο όψεις, η μία εμφανίζει την άνοδο

του βιοτικού επιπέδου μόνο των ανεπτυγμένων χωρών και η άλλη εμφανίζει δύο ορατούς

κινδύνους, τον κίνδυνο που ήδη η ανθρωπότητα βιώνει, της επιβάρυνσης δηλαδή του

περιβάλλοντος με τα γνωστά σε όλους μας περιβαλλοντικά προβλήματα και τον κίνδυνο της

εξάντλησης των πηγών ενέργειας. Πρόκειται για πηγές που χαρακτηρίζονται ως μη ανανεώσιμες

επειδή η διαδικασία σχηματισμού τους είναι πολύ αργή και απαιτούνται εκατομμύρια χρόνια για

τον σχηματισμό τους. Έχει λοιπόν το δικαίωμα ο άνθρωπος να σπαταλήσει μέσα σε λίγα χρόνια

το δώρο των εκατομμυρίων ετών που η Φύση απλόχερα του χάρισε; Έχουμε το δικαίωμα να

θυσιάσουμε τα πάντα στο βωμό του κέρδους;

13

Συγκριτικά με τα παραπάνω ορυκτά καύσιμα, το νερό (λευκός άνθρακας) παρουσιάζει μεγάλα

πλεονεκτήματα. Δεν επιβαρύνει το περιβάλλον και δεν εξαντλείται αφού συμμετέχει στον αέναο

υδρολογικό κύκλο, (υδροηλεκτρικά εργοστάσια).

ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ - ΟΡΥΚΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

Για αρκετά είδη ορυκτών πόρων οι ημερομηνίες λήξεως είναι πολύ κοντά εφ' όσον συνεχισθεί ο

σημερινός ρυθμός εκμετάλλευσής τους.

Βωξίτης 142 χρόνια

Χαλκός 48 χρόνια

Μόλυβδος 26 χρόνια

Υδράργυρος 19 χρόνια

Ουράνιο 30 χρόνια

Ψευδάργυρος 15 χρόνια

Κασσίτερος 25 χρόνια

Σιδηρομετάλλευμα 280 χρόνια

Νικέλιο 141 χρόνια

Φωσφορούχα 520 χρόνια

Αν και η εκμετάλλευση των ορυκτών συνδέεται πάντοτε με την τεχνολογία, οι προβλέψεις για

το μέλλον δεν είναι αισιόδοξες. Καλύτερα είναι να προετοιμαζόμαστε για την έλλειψη μερικών

ορυκτών πόρων αφού και η αντικατάσταση τους με πλαστικές ύλες προσκρούει στην ελάττωση

των αποθεμάτων του πετρελαίου που χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη. Η επαναχρησιμοποίηση

και η ανακύκλωση των διαφόρων κατασκευών και υλικών που χρησιμοποιούμε για τις ανάγκες

μας, είναι μία λύση προκειμένου να διατηρηθούν τα αποθέματα των ορυκτών πόρων για

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟΣ – ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ

Βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα ονομάζεται το σύνολο των μορφών της ζωής που

επιβιώνουν πάνω στη ΓΗ. Η βιοποικιλότητα αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της ανθρώπινης

ύπαρξης. Όμως αυτό το βιολογικό κεφάλαιο έχει διαβρωθεί σε ανησυχητικό βαθμό εξαιτίας των

απρόσεκτων ανθρώπινων δραστηριοτήτων και χειρισμών. Εκτός από τις βαθιές ηθικές και

αισθητικές συνέπειες, είναι φανερό πως η απώλεια της βιοποικιλότητας έχει οικονομικές και

κοινωνικές επιπτώσεις. Η βιοποικιλότητα αποτελεί τμήμα της σύγχρονής ζωής και εξασφαλίζει

14

τους πόρους από τους οποίους εξαρτώνται οι οικογένειες, οι κοινωνίες, τα έθνη και οι

μελλοντικές γενιές. Στα τροπικά δάση βρίσκεται και φιλοξενείται πάνω από το 50% όλων των

φυτικών και ζωικών οργανισμών. Ζωή υπάρχει παντού επάνω στη ΓΗ, από τα βάθη των

ωκεανών μέχρι τις κορυφές των υψηλότερων βουνών και από τις έρημους μέχρι την

Ανταρκτική. Όμως όλοι οι οργανισμοί, ακόμη και οι ατελείς μορφές ζωής του πλανήτη

μας, απειλούνται είτε έμμεσα είτε άμεσα από ένα και μόνο είδος, τον άνθρωπο, ένα από

τα 40 περίπου εκατομμύρια είδη που φιλοξενεί η μητέρα ΓΗ. Εμείς οι άνθρωποι λοιπόν

που κατοικούμε και ζούμε σε έναν πλανήτη πεπερασμένο, σε μια μικρή σφαίρα που

κινείται και διαγράφει την πορεία της στην απεραντοσύνη του σύμπαντος οφείλουμε να

γνωρίζουμε ότι η ζωή μας συνδέεται με την ύπαρξη όλων των οργανισμών που βρίσκονται

μαζί μας στη ΓΗ. Όλοι αυτοί οι οργανισμοί εκτός της αναμφισβήτητης αισθητικής αξίας

που έχουν, παρέχουν στον άνθρωπο τροφή, χρήσιμα προϊόντα, υλικό για την ιατρική και

την παραγωγή φαρμάκων, δυνατότητα εργασίας κ.λπ. Επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο

στους βιογεωχημικούς κύκλους, όπως είναι ο υδρολογικός κύκλος, ο κύκλος του

άνθρακα, του οξυγόνου, του αζώτου, του φωσφόρου. Η διατάραξή τους από τις

ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι η αιτία πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων.

ΟΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΓΕΩ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

«Τοπογεωγραφία Λίμνης Τριχωνίδας»

15

Στην καρδιά της Αιτωλοακαρνανίας βρίσκεται η λίμνη Τριχωνίδα, η μεγαλύτερη, η

γραφικότερη και η πιο άγνωστη της Ελλάδας. Η Τριχωνίδα έχει σχήμα επίμηκες και

τοξοειδές και χαμηλές όχθες, επιφάνεια 98 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μέγιστο μήκος 19

χιλιόμετρα, πλάτος 6 χιλιόμετρα και μέγιστο βάθος 58 μέτρα. Βρίσκεται σε

κρυπτοβύθισμα, αφού το βαθύτερο τμήμα της λιμναίας λεκάνης της βρίσκεται κάτω από

τη μέση στάθμη της επιφάνειας της θάλασσας. H περιοχή από την οποία συλλέγει τα νερά

της έχει έκταση 215 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η κοιλότητα της λίμνης περικλείεται από τα

βουνά Παναιτωλικό (2.000 μέτρα) και από το Αράκυνθο ή Ζυγό (984μέτρα).

Τροφοδοτείται από τα νερά των επιφανειακών απορροών της υδρολογικής της λεκάνης,

καθώς και από επιφανειακές και υπόγειες πηγές. Επικοινωνεί με τάφρο μήκους 2,8 km με

την λίμνη Λυσιμαχία, προς την οποία διοχετεύεται το πλεονάζον υδατικό της δυναμικό. Τα

πλεονάζοντα νερά της Τριχωνίδας διοχετεύονται με διώρυγα στη Λυσιμαχία και από κει

με διώρυγα δηλαδή το μικρό ποταμό Δίμικο στον μεγάλο ποταμό στον «αργυροδίνη»

Αχελώο. Παλαιότερα οι δύο λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία σε περιόδους πλημμυρών

ενώνονταν, με αποτέλεσμα να φαίνονται σαν μια λίμνη, την οποία οι κάτοικοι

αποκαλούσαν «Λίμνη του Λιπόκορου». Οι λίμνες ενώνονταν με αβαθείς βάλτους και για

να αποφεύγεται ο κύκλος της Λισιμασίας διά ξηράς η επικοινωνία διεξάγονταν με

πλοιάρια και γαίτες, ενώ μουσελίνης του Κάρελι Αλάι Μπέης περί το 1733 αποφάσισε την

κατασκευή των τριακοσίων εξήντα γεφυριών συνολικού μήκους τριών χιλιομέτρων για τη

σύνδεση τους κάμπους του Καινουργίου – Παναιτωλίου και Παπαδατών Μακρυνείας. Η

ποσότητα του νερού που εισρέει στη Λυσιμαχία ρυθμίζεται σήμερα από τις πόρτες δίπλα

στα γεφύρια του Αλάμπεη, τα οποία σήμερα αυτά δυστυχώς δεν σώζονται λόγω της

κατασκευής της Εθνικής οδού Αντιρίου-Ιωαννίνων.

16

«Άποψη λίμνης Τριχωνίδας»΄

ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Οι ελληνικές λίμνες συνδέονται με τη γεωλογική ιστορία της περιοχής. Η Βαλκανική

χερσόνησος αποτελείται από βουνά που είναι προϊόντα παλαιοτέρων πτυχώσεων και από

νεότερα βουνά που σχηματίστηκαν κατά την τελευταία μεγάλη ορογένεση. Ανάμεσα

δημιουργήθηκαν βυθίσματα που σύντομα γέμισαν με νερό, γιατί η αλλαγή της

μορφολογίας του εδάφους έκλεισε τις παλαιές διόδους από τις οποίες μπορούσαν να

αποχετευτούν στην θάλασσα. Αυτό όμως δεν μπορούσε να κρατήσει για πάντα και σε

κάποια σημεία άνοιξαν δίοδοι αποχέτευσης και μόνο σε κάποια βαθύτερα σημεία

παρέμεινε νερό. Για παράδειγμα η λίμνη Κάρλα, η οποία ήταν απομεινάρι μιας πολύ

μεγαλύτερης που κάλυπτε όλη τη Θεσσαλική πεδιάδα. Λίμνες όμως σχηματίστηκαν και με

άλλους τρόπους, π.χ. όταν ένα ποτάμι περνάει από μία κλειστή λεκάνη με αδιαπέραστο

από το νερό πυθμένα ή από παγετώνες, που άλλοτε κάλυπταν τις κοιλότητες των βουνών.

Η εξέλιξη μιας λίμνης δεν είναι πάντα κάτι σταθερό. Οι ίδιοι ποταμοί που τις τροφοδοτούν

γίνονται συχνά αιτία εξαφάνισής τους, επειδή τις γεμίζουν με φερτές ύλες.

17

«Ολιγοτροφική λίμνη Τριχωνίδα»

Η λίμνη Τριχωνίδα δημιουργήθηκε κατά το τέλος του Πλειστόκαινο με τον σχηματισμό

της Αιτωλοακαρνανικής λεκάνης των λιμνών και αποτελεί τμήμα μιας μεγαλύτερης

τοπικής λίμνης. Η ρηξιγενή της προέλευση οφείλεται σε διεργασίες από τεκτονικές

κινήσεις, καρστικά φαινόμενα, τη δράση των ποταμών και την ιζηματογένεση. Διατηρεί το

φυσικό και υδατικό της πλούτο και παρά τις πιέσεις που δέχεται (γεωργικές και

κτηνοτροφικές δραστηριότητες, αστικά απόβλητα) κατορθώνει να ανταπεξέρχεται, επειδή

ανανεώνει γρήγορα τα νερά της, τα οποία είναι σημαντικά σε όγκο, έχουν μεγάλη

διαφάνεια, καλή οξυγόνωση και περιορισμένες συγκεντρώσεις θρεπτικών. Η λίμνη

χαρακτηρίζεται ως ολιγοτροφική. Και είναι η μεγαλύτερη διαυγής λίμνη.

Η Τριχωνίδα, που σήμερα ανήκει στις περιοχές Natura 2000, μπορεί να είναι αυτή τη

στιγμή η καθαρότερη λίμνη της Ελλάδας όμως αυτό δεν σημαίνει πως είναι και εντελώς

καθαρή. Ο όγκος του νερού ανέρχεται περίπου σε 142 εκατομμύρια m3. Οι εισρέουσες

ποσότητες νερού προέρχονται από πηγές, κυρίως υπόγειες και από 15 μεγάλους και

αρκετούς μικρότερους χείμαρρους, οι οποίοι ξεκινούν από το Παναιτωλικό και τον

Αράκυνθο. Το νερό της λίμνης χαρακτηρίζεται ως λίγο μεταλλικό, όξινο, ανθρακικό και

μικρής σκληρότητας.

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ - ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που επηρεάζουν αποφασιστικά την παρουσία

και την πυκνότητα των οργανισμών στη φύση είναι το κλίμα. Βέβαια τα οικοσυστήματα

έχουν προσαρμοσθεί έχουν προσαρμοσθεί σε έναν τύπο κλίματος και άλλοι τύποι

κλίματος με ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας ή υδατοπτώσεων είναι δυνατόν να

18

επηρεάσουν πολλές ζωτικές δραστηριότητες των οργανισμών και το εύρος των ορίων

αντοχής τους.

Το κλιματολογικό καθεστώς επηρεάζεται, τόσο από τις θαλάσσιες μάζες του Ιονίου

πελάγους και του Πατραϊκού κόλπου που βρίσκονται στα νότια της περιοχής, όσο και από

τους ορεινούς όγκους στα βόρεια και τα ανατολικά. Οι τοπικές συνθήκες που

διαμορφώνονται λόγω του ανάγλυφου έχουν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση μεγάλου

σχετικά εύρους μεγίστων – ελαχίστων θερμοκρασιών σε σχέση με τις παράκτιες περιοχές

του νομού της Αιτωλοακαρνανίας, όπως επίσης και η δημιουργία ατμοσφαιρικών

κατακρημνισμάτων σε τοπική κλίμακα εξαιτίας της παρουσίας των ορεινών όγκων και της

μεγάλης εξάτμισης από την επιφάνεια της λίμνης.

Σύμφωνα με τα υδρολογικά στοιχεία της περιοχής από τον Δεκέμβριο μήνα έως τον Μάιο

υπάρχει πλεονάζουσα ποσότητα νερού για απορροή, ενώ η περίοδος της ξηρασίας διαρκεί

από τον Μάιο μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου. Εξάλλου, ως προς το βιοκλιματικό διάγραμμα

των Μεσογειακών Περιοχών κατά Emberger, η περιοχή της Τριχωνίδας αντιστοιχεί στην

έφυγρη μεσογειακή περιοχή.

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΜΜΥ (1987-1997) και υπολογισμένα με την μέθοδο Thiessen

στην περιοχή της λεκάνης απορροής της Τριχωνίδας και σύμφωνα με στοιχεία του

Καπνικού Σταθμού στην περιοχή του Αγρινίου (1989-1998) οι μέσες ετήσιες

βροχοπτώσεις ήταν 936 mm και 846 mm, αντίστοιχα.

Η περιοχή της Τριχωνίδας είναι εύκρατη και ως εκ τούτου οδηγούμαστε στο συμπέρασμα

ότι η λίμνη Τριχωνίδα είναι διμικτικού τύπου. Η επιφανειακή ζώνη της λίμνης που

διαπερνάται από το φως λέγεται ευφωτική, ενώ η έλλειψη φωτός χαρακτηρίζει την

αφωτική ζώνη. Μεταξύ των δύο στρωμάτων υπάρχει το θερμοκλινές στρώμα, δηλαδή μια

ζώνη απότομης μεταβολής της θερμοκρασίας σε συνάρτηση με το βάθος. Λίμνη

διμικτικού τύπου σημαίνει, ότι το καλοκαίρι τα επιφανειακά νερά μόνο των λιμνών

αναμιγνύονται λόγω τη αιολικής δράσεως και δεν παρατηρείται ανάμιξη των

επιφανειακών με τα βαθύτερα στρώματα του νερού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το

σχηματιζόμενο διαχωριστικό στρώμα μικρού πάχους που ονομάζεται θερμοκλινές

μεταλίμνιο, το υπερκείμενο θερμό υδάτινο στρώμα από αυτό επιλίμνιο και το υποκείμενο

ψυχρό στρώμα το υπολίμνιο. Το φθινόπωρο η θερμοκρασία του επιλίμνιου ελαττώνεται

και όταν φθάσει στο επίπεδο της θερμοκρασίας του υπολίμνιου, αρχίζει η γενική μίξη των

υδάτων και ο εμπλουτισμός της λίμνης με οξυγόνο. Τον χειμώνα το φαινόμενο

αντιστρέφεται αλλά δεν είναι τόσο έντονο. Να τονισθεί ότι τον χειμώνα οι ανάγκες των

19

οργανισμών σε οξυγόνο είναι περιορισμένες, ενώ την άνοιξη γίνεται η εαρινή αναστροφή,

με αποτέλεσμα να επανέρχεται ο εμπλουτισμός των νερών όχι μόνο στο επιλίμνιο, αλλά

και στο υπολίμνιο.

«Θερμοκλινές και ζώνες της λίμνης Τριχωνίδας»΄

Θερμοκρασία: Η θερμοκρασία του νερού ποικίλλει ανάλογα με την εποχή από 4ο–25

ο

Κελσίου. Κυμαίνεται από 25οC βαθμούς στο επιλίμνιο μέχρι 10

οC σε 40μ. Βάθος

(Σεπτέμβρης), από 22ο μέχρι 10

οC. (Οκτώβριος) και από 12,7

ο έως 11,6

ο C (Μάρτιος). Το

θερμοκλινές είναι μεταξύ 14-26μ. Το pH κυμαίνεται από 8.1 - 8.4 (ολικά αλκαλικά).

Διαύγεια: Η διαύγεια μεταβάλλεται από περιοχή σε περιοχή και από εποχή σε εποχή. Ο

δίσκος του Secchi γίνεται αντιληπτός μέχρι τα 5,7-13,9μ. (διαπερατότητα). Η Τριχωνίδα

έχει την πιο χαμηλή πρωτογενή παραγωγή και μια φωτοσυνθετική δραστηριότητα μέχρι

15-20μ.

Περιεκτικότητα σε διαλυμένο οξυγόνο: Σε όλο το επιλίμνιο της Τριχωνίδας η

συγκέντρωση διαλυμένου οξυγόνου φτάνει το 100%. Στο θερμοκλινές οι απόλυτες

συγκεντρώσεις αυξάνουν, ελαφρά συνδυασμένα με αυξανόμενη διαλυτότητα του Ο2 με

μειωμένη θερμοκρασία. Μετά τα 20μ. υπάρχει μείωση οξυγόνου.

ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΛΙΜΝΑΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ

Το κύτταρο είναι η βασική δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής. Κάθε κύτταρο

αποτελείται από μία εξωτερική μεμβράνη ή τοίχωμα και περιέχει το γενετικό υλικό (DΝΑ)

και άλλες συνθέσεις που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση των βασικών λειτουργιών. Κάθε

20

μορφή ζωής:

α. Έχει ιδιαίτερα οργανωμένη εσωτερική δομή και οργάνωση.

β. Διαθέτει χαρακτηριστικά είδη μορίων DΝΑ σε κάθε κύτταρο. Το DΝΑ είναι το

υλικό από το οποίο συνθέτονται τα γονίδια, οι βασικές λειτουργικές μονάδες της

κληρονομικότητας. Αυτά τα μόρια περιέχουν τις πληροφορίες και για την κατασκευή

νέων κυττάρων και για τη συγκέντρωση των πρωτεϊνών και άλλων μορίων που χρειάζεται

το κάθε κύτταρο για να επιβιώσει και να αναπαραχθεί.

γ. Μπορεί να συγκεντρώνει και να μετατρέπει ύλη και ενέργεια από το περιβάλλον

του, ώστε να τροφοδοτεί τις ανάγκες του για επιβίωση, ανάπτυξη και αναπαραγωγή

(μεταβολισμός).

δ. Μπορεί να διατηρεί τις καλύτερες εσωτερικές συνθήκες παρά τις αλλαγές στο

εξωτερικό τους περιβάλλον (ομοιόσταση ), όταν όμως δεν καταστραφούν.

ε. Διαιωνίζονται μέσω της αναπαραγωγής.

στ. Μπορούν να προσαρμόζονται στις αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών

κληρονομώντας την ευεργετική "μετάλλαξη", (τυχαίες αλλαγές στο γενετικό υλικό). Οι

μεταλλάξεις μπορεί να είναι επιβλαβείς, αβλαβείς (ουδέτερες) ή ευεργετικές. Οι ευεργετικές

μεταλλάξεις προωθούν τα νέα γενετικά χαρακτηριστικά, που ονομάζονται χαρακτηριστικά

προσαρμογής και επιτρέπουν την προσαρμογή των οργανισμών στις αλλαγές των

περιβαλλοντικών συνθηκών και την παραγωγή περισσότερων γόνων από εκείνους που

στερούνται αυτό των χαρακτηριστικών. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται "φυσική

επιλογή". Με τη διαδοχή των γενεών αυτά τα χαρακτηριστικά προσαρμογής γίνονται

όλο και πιο εμφανή σ' έναν πληθυσμό. Η αλλαγή αυτή στη γενετική ύλη ενός

πληθυσμού μέσω της διαδοχής των γενεών ονομάζεται "εξέλιξη". Όταν συνεχίζεται για

μεγάλο χρονικό διάστημα οδηγεί στον σχηματισμό ενός νέου είδους. Οι πληθυσμοί των

έμβιων παρουσιάζουν μείωση του αριθμού τους και εξαφανίζονται. Αυτές οι συνεχείς

διαδικασίες της εξαφάνισης και της εξέλιξης σε απάντηση των περιβαλλοντικών αλλαγών επί

δισεκατομμύρια χρόνια οδήγησαν στην ποικιλότητα των μορφών ζωής που υπάρχουν σήμερα

στον πλανήτη μας. Αυτή η "βιοποικιλότητα", ένα σημαντικό μέρος του κεφαλαίου της

Γης, διατηρεί τη ζωή και παρέχει την πρώτη γενετική ύλη για την προσαρμογή στις

μελλοντικές αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών.

21

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ

Η ζωή στη Γη εξαρτάται από τρεις παράγοντες, με άμεση και αμοιβαία σχέση μεταξύ

τους, οι οποίοι σχετίζονται με:

τη μονόδρομη ροή ωφέλιμης ενέργειας υψηλής ποιότητας από τον ήλιο, μέσω των

υλικών και έμβιων όντων στη διατροφική τους σχέση (τροφικές αλυσίδες,

πλέγματα),

τον κύκλο της ύλης ή των θρεπτικών συστατικών που είναι απαραίτητα για την

επιβίωση των ζωντανών οργανισμών μέσω των μερών της οικόσφαιρας,

τη βαρύτητα που προξενείται κυρίως από την έλξη μεταξύ του ήλιου και της Γης

και που επιτρέπει στον πλανήτη να συγκρατεί την ατμόσφαιρα και να προξενεί την

καθοδική κίνηση των χημικών συστατικών στον κύκλο της ύλης.

ΟΙ ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Κάθε χημικό στοιχείο ή συστατικό που παίρνει ένας οργανισμός για να επιβιώσει, να

αναπτυχθεί ή να αναπαραχθεί, ονομάζεται "θρεπτικό συστατικό". Μερικά στοιχεία όπως ο

άνθρακας, το οξυγόνο, το υδρογόνο, το άζωτο, ο φώσφορος και το θείο είναι απαραίτητα και

μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες. Αυτά τα θρεπτικά στοιχεία και συστατικά υποβάλλονται

συνεχώς σε μία κυκλική πορεία από το άψυχο περιβάλλον (αέρας, νερό, έδαφος) στους

οργανισμούς και πάλι πίσω στο αβιοτικό περιβάλλον, σ' αυτό που ονομάζουμε κύκλο των

θρεπτικών συστατικών ή βιοχημικό κύκλο. Σημαντικοί είναι οι κύκλοι του άνθρακα,

οξυγόνου, αζώτου, φωσφόρου και ο υδρολογικούς κύκλος.

Μερικά θρεπτικά συστατικά, όπως το οξυγόνο και ο άνθρακας ανακυκλώνονται ταχύτατα

και γι' αυτό διατίθενται εύκολα για να χρησιμοποιηθούν από τους οργανισμούς. Αντίθετα, ο

κύκλος του φωσφόρου είναι πιο αργός, πράγμα που εξηγεί και γιατί η περιεκτικότητα

φωσφόρου στο έδαφος περιορίζει τη φυτική ανάπτυξη.

22

«Βιογεωχημικοί κύκλοι και ροή ενέργειας στο οικοσύστημα»

Καθώς η Γη αποτελεί κατά κανόνα ένα κλειστό σύστημα στα πλαίσια της ύλης, οι χημικοί

κύκλοι του πλανήτη είναι ζωτικής σημασίας για κάθε μορφή ζωής και εξηγούν το γιατί

χωρίς τον θάνατο δεν θα υπήρχε ζωή. Ο κύκλος της αναπαραγωγής, της ανάπτυξης, του

θανάτου και της αποσύνθεσης των οργανισμών συντηρεί την ανανέωση των χημικών που

στηρίζουν τη ζωή.

Οι χημικοί κύκλοι της Γης επίσης συνδέουν τις παρελθοντικές, παρούσες και μελλοντικές

μορφές της ζωής. Έτσι, πιθανόν κάποια άτομα άνθρακα στο σώμα μας να ήταν κάποτε

μέρος ενός φύλλου, το δέρμα ενός δεινόσαυρου ή η επιφάνεια ενός ασβεστόλιθου.

ΕΙΔΗ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Οι πολύμορφοι οργανισμοί της Γης χαρακτηρίζονται είτε ως ευκαρυωτικοί είτε ως

προκαρυωτικοί ανάλογα με την κυτταρική τους σύνθεση. Όλοι οι οργανισμοί, εκτός των

βακτηρίων είναι ευκαρυωτικοί. Τα κύτταρά τους έχουν πυρήνα (γενετικό υλικό με τη

μορφή του DΝΑ) και πολλά άλλα εσωτερικά μέρη που επίσης περιβάλλονται από μεμβράνες.

Τα κύτταρα των βακτηρίων είναι προκαρυωτικά: δεν διαθέτουν διακριτό πυρήνα ή άλλα

εσωτερικά μέρη που να εγκλείονται σε μεμβράνες. Oι οργανισμοί της Γης ταξινομούνται σε

5 βασίλεια: μονήρη, πρώτιστα, μύκητες, φυτά και ζώα. Τα μονήρη (βακτήρια και

κυανοβακτήρια) είναι μονοκύτταροι, προκαρυωτικοί οργανισμοί. Τα περισσότερα βακτήρια

παίζουν σημαντικό ρόλο ως αποικοδομητές, οι οποίοι διασπούν τη νεκρή οργανική ύλη και

23

τροφοδοτούν με θρεπτικά συστατικά τα φυτά.

Τα πρώτιστα είναι κυρίως μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως τα διάτομα, οι δινομαστιγώτες, οι

αμοιβάδες, τα φαιοφύκη, τα πρωτόζωα και οι μυξομύκητες. Πολλοί μύκητες είναι

αποικοδομητές: εκκρίνουν ένζυμα τα οποία επιταχύνουν τη διάσπαση νεκρής οργανικής ύλης

σε μικρότερα μόρια, τα οποία οι μύκητες απορροφούν ως θρεπτικά συστατικά, ενώ κατόπιν τα

απελευθερώνουν για ν' αποτελέσουν θρεπτικά συστατικά για τα φυτά.

«Διακριτές ζώνες ζωής στη λίμνη Τριχωνίδα»

΄

Τα φυτά είναι κυρίως πολυκύτταροι, ευκαρυωτικοί οργανισμοί, όπως το ερυθρό καφέ και

πράσινο φύκος, τα βρύα, υδρόφυτα και υδροχαρή φυτά. Τα ζώα είναι πολυκύτταροι

ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Τα περισσότερα ονομάζονται ασπόνδυλα καθώς δεν διαθέτουν

σπονδυλική στήλη. Περιλαμβάνουν σπόγγους, ψάρια, σκώληκες, αρθρόποδα, έντομα,

γαρίδες, αράχνες, μαλάκια, όπως σαλιγκάρια και χταπόδια καθώς και εχινόδερμα, όπως οι

θαλάσσιοι αστερίες. Τα έντομα παίζουν ζωτικής σημασίας ρόλο για την ύπαρξή μας.

Τα υδρόβια σπονδυλωτά είναι ζώα με σπονδυλική στήλη και περιλαμβάνουν ψάρια, όπως ο

καρχαρίας και ο τόνος, αμφίβια, όπως βατράχους και σαλαμάνδρες, ερπετά, όπως χελώνες,

κροκόδειλους, φίδια, πτηνά, όπως αετοί και θηλαστικά, όπως φάλαινες, φώκιες, κ.λπ. Το

σύνολο των διαφορετικών ειδών που ζουν στο λιμναίο οικοσύστημα και συνθέτουν τη

χλωρίδα και την πανίδα της είναι:

1. Πλαγκτόν: το σύνολο των οργανισμών που η ενεργητική τους μετακίνηση είναι

μικρότερη της παθητικής τους λόγω της κίνησης του νερού.

24

Βακτηριοπλαγκτόν: κυανοβακτήρια ή κυανοφύκη (παραγωγοί) και ορισμένα αυτοτροφικά

και ετεροτροφικά βακτήρια (αποικοδομητές)

Φυτοπλαγκτόν: φυτικοί μικροσκοπικοί οργανισμοί που φωτοσυνθέτουν

Ζωοπλαγκτόν: καταναλωτικοί οργανισμοί που τρέφονται με φυτοπλαγκτόν

2. Νηκτόν: το σύνολο των οργανισμών που μπορούν να κολυμπούν στο νερό (όλα

καταναλωτικοί οργανισμοί), ψάρια, ασπόνδυλα π.χ. γαρίδες, καρκινοειδή

3. Βένθος: το σύνολο των οργανισμών οι οποίοι είναι προσκολλημένοι ή ζουν μέσα ή

πάνω ή κοντά στον βυθό

Φυτοβένθος: φυτικοί οργανισμοί οι οποίοι φωτοσυνθέτουν π.χ. μακροφύκη

Βακτήρια: κυρίως αποικοδομητές

Μύκητες: κυρίως αποικοδομητές σε περιορισμένο αριθμό

Ζωοβένθος: καταναλωτικοί οργανισμοί οι οποίοι τρέφονται με φυτοβένθος ή ζωοβένθος

π.χ. μαλάκια, πολύχαιτοι (θαλάσσια σκουλήκια), καρκινοειδή, κ.ά.

4. Φυτά

Υδροχαρή φυτά εμβαπτισμένα στο νερό

Φυτά που επιπλέουν

Υδροχαρή φυτά που αναδύονται από το νερό

Χερσαία, παράκτια φυτά.

ΑΡΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Οικολογία είναι λοιπόν η επιστήμη που ασχολείται με την αλληλεπίδραση των οργανισμών,

(βιοτικό) μεταξύ τους και με τα φυσικά και χημικά περιβάλλοντα, (αβιοτικό) αναζητώντας

κυρίως να κατανοήσει την αμοιβαία σχέση μεταξύ οργανισμών, πληθυσμών, κοινοτήτων,

οικοσυστημάτων και της οικόσφαιρας.

Οργανισμός είναι οποιαδήποτε μορφή ζωής. Οι οργανισμοί μπορεί να διαχωριστούν σε είδη

ή ομάδες που μοιάζουν μεταξύ τους στην εξωτερική εμφάνιση, στη συμπεριφορά, στη

χημεία και στα γονίδια που περιέχουν. Οι οργανισμοί που αναπαράγονται, ταξινομούνται

στα ίδια είδη εάν κάτω από φυσιολογικές συνθήκες μπορούν να τραφούν μεταξύ τους και

να παράγουν ζωή, δηλαδή να δώσουν γόνους. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον αριθμό των

ειδών που υπάρχουν στη Γη. Υπολογίζονται σε 5-100 εκατομμύρια είδη, τα περισσότερα εκ

25

των οποίων είναι έντομα και μικροοργανισμοί. Μέχρι σήμερα οι βιολόγοι έχουν εντοπίσει

και κατονομάσει περίπου 1,5 εκατομμύρια είδη όνο. Γνωρίζουν σχεδόν το 1/3 των ειδών.

Ένας πληθυσμός αποτελείται απ' όλα τα μέλη του ίδιου είδους που καταλαμβάνουν μία

δεδομένη περιοχή στο ίδιο χρονικό διάστημα. Παραδείγματα αποτελούν τα ψάρια μιας

λίμνης, οι βελανιδιές ενός δάσους, οι άνθρωποι μιας χώρας. Στους περισσότερους φυσικούς

πληθυσμούς τα μέλη παρουσιάζουν αμυδρές διαφορές στο γενετικό τους υλικό, γεγονός που

ονομάζουμε γενετική ποικιλότητα και που εξηγεί το γιατί δεν μοιάζουμε με ομάδες που

μεταβάλλονται σε μέγεθος, ηλικία, πυκνότητα και γενετική σύνθεση ως αποτέλεσμα των

μεταβολών τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Ο χώρος όπου ζει ένας πληθυσμός ή ένας

μεμονωμένος οργανισμός ονομάζεται "ενδιαίτημα". Οι πληθυσμοί διαφορετικών ειδών

που καταλαμβάνουν και αλληλεπιδρούν σ' έναν ειδικό χώρο αποτελούν την

"βιοκοινότητα". Το οικοσύστημα είναι μία κοινότητα διαφορετικών ειδών που

αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το αβιοτικό περιβάλλον της ύλης και της ενέργειας. Το

μέγεθος ενός οικοσυστήματος είναι τυχαίο. Καθορίζεται από το σύστημα το οποίο

επιθυμούμε να ερευνήσουμε. Οι επιστήμονες συνήθως θεωρούν το οικοσύστημα που μελετούν

ως μία απομονωμένη ομάδα, αυτό όμως μόνο για να διευκολύνουν την εργασία τους. Τα

οικοσυστήματα όμως σπάνια έχουν διακριτικά όρια και δεν αποτελούν μονάδες

αυτοσυντήρησης. Αντίθετα, ένα οικοσύστημα τείνει να εμπλέκεται με το επόμενο σε μία

μεταβατική ζώνη που ονομάζεται οικοτόνος, μία περιοχή που περιέχει μείγμα ειδών από

γειτονικές περιοχές (και συχνά είδη που δεν βρίσκονται σε κανένα από τα γύρω

οικοσυστήματα).

Κλίμα, οι καιρικές συνθήκες επί μακρό χρονικό διάστημα. Είναι ο κύριος παράγοντας

προσδιορισμού του είδους ζωής. Ιδιαίτερα φυτικής, που μπορεί να αναπτυχθεί σε μία

δεδομένη περιοχή. Οι βιολόγοι χωρίζουν το χερσαίο μέρος (έδαφος) της οικόσφαιρας σε

βιότοπους, μεγάλες περιοχές (όπως δάση, έρημους και βοσκότοπους), που χαρακτηρίζονται

από συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες και κατοικούνται από συγκεκριμένα είδη ζωής, και

ιδιαίτερα βλάστησης. Κάθε βιότοπος αποτελείται από πολλά οικοσυστήματα των οποίων οι

κοινότητες προσαρμόστηκαν στις διαφορές του κλίματος, του εδάφους και άλλων

περιβαλλοντικών παραγόντων σ' ολόκληρη την έκτασή του.

Τα τμήματα θαλάσσιου και γλυκού νερού της οικόσφαιρας μπορούν να διαχωριστούν σε

υδρόβιους με την κάθε μία να περιέχει πολυάριθμα οικοσυστήματα. Παραδείγματα

περιλαμβάνουν οι βιοτικές ζώνες του γλυκού νερού, όπως λίμνες, ποτάμια και τις θαλάσσιες

έμβιες ζώνες, όπως στόμια ποταμών, παράκτιες περιοχές, κοραλλιογενείς ύφαλοι, παράκτιοι

26

βάλτοι, ηπειρωτικά μέρη και τα βάθη των ωκεανών.

ΒΙΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η οικόσφαιρα και τα οικοσυστήματά της μπορούν να διαχωριστούν σε δύο μέρη: τα έμβια ή

βιοτικά και τα μη έμβια ή αβιοτικά συστατικά, όπως το νερό, ο αέρας, τα θρεπτικά

συστατικά και η ηλιακή ενέργεια. Οι οργανισμοί στα οικοσυστήματα συνήθως

ταξινομούνται είτε ως παραγωγοί, είτε ως καταναλωτές, ανάλογα με το πώς λαμβάνουν την

τροφή τους

Οι παραγωγοί - μερικές φορές ονομάζονται και αυτότροφοι – δημιουργούν την τροφή τους

από συστατικά που λαμβάνουν από το περιβάλλον τους. Στα περισσότερα χερσαία

οικοσυστήματα τα πράσινα φυτά αποτελούν τους παραγωγούς. Στα υδρόβια

οικοσυστήματα το μεγαλύτερο μέρος των παραγωγών είναι το φυτοπλαγκτόν, επιπλέοντα

βακτηρίδια και πρώτιστα, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι μικροσκοπικά. Μόνο οι

παραγωγοί, δημιουργούν τη δική τους τροφή. Όλοι οι άλλοι οργανισμοί εξαρτώνται έμμεσα

ή άμεσα από την τροφή που τους παρέχουν οι παραγωγοί.

Οι περισσότεροι παραγωγοί χρησιμοποιούν την ηλιακή ακτινοβολία για να δημιουργήσουν

σύνθετα συστατικά, όπως τη γλυκόζη, μέσω της φωτοσύνθεσης. Στα περισσότερα πράσινα

φυτά η χλωροφύλλη, ένα χρωστικό μόριο που προσδίδει και το πράσινο χρώμα στα φυτά,

παγιδεύει την ηλιακή ενέργεια για να τη χρησιμοποιήσει στη φωτοσύνθεση και η συνολική

αντίδραση μπορεί να δοθεί ως εξής:

διοξείδιο του άνθρακα + νερό + ηλιακή ενέργεια γλυκόζη + οξυγόνο

6 C02 + 6 Η2Ο + ηλιακή ενέργεια C6Η1202 + 6 Ο2

Ελάχιστοι παραγωγοί, κυρίως εξειδικευμένα βακτηρίδια, μπορούν να μετατρέψουν απλά

συστατικά από το περιβάλλον τους σε πιο σύνθετα θρεπτικά συστατικά χωρίς ηλιακή

ακτινοβολία, μία διαδικασία που ονομάζεται χημειοσύνθεση. Σ' αυτήν την περίπτωση η πηγή

ενέργειας είναι η θερμότητα που δημιουργείται από την αποσύνθεση ραδιενεργών υλικών, που

βρίσκονται βαθιά στον πυρήνα της Γης και απελευθερώνονται στα ζεστά νερά, στα βάθη των

ωκεανών. Σ' αυτά τα σκοτεινά νερά ειδικά βακτηρίδια παραγωγοί χρησιμοποιούν τη

θερμότητα για να μετατρέψουν το διαλυμένο υδρόθειο (Η2S) και το διοξείδιο του άνθρακα σε

οργανικά θρεπτικά μόρια.

27

«Βιοποικιλότητα και ποιοτικές τροφικές σχέσεις»΄

Οι καταναλωτές (ετερότροφοι) παίρνουν τα οργανικά θρεπτικά συστατικά καθώς

τρέφονται από τους ιστούς των παραγωγών ή άλλους καταναλωτές. Υπάρχουν αρκετές

κατηγορίες καταναλωτών ανάλογα με τους διατροφικούς τους πόρους. Τα φυτοφάγα

ονομάζονται πρωτογενείς καταναλωτές καθώς τρέφονται άμεσα από τους παραγωγούς. Τα

σαρκοφάγα τρέφονται από άλλους καταναλωτές. Οι δευτερογενείς καταναλωτές τρέφονται

από τους πρωτογενείς καταναλωτές. Οι καταναλωτές υψηλότερου επιπέδου, οι τριτογενείς,

τρέφονται μόνο από άλλα σαρκοφάγα. Τα παμφάγα είναι καταναλωτές που τρέφονται και

από φυτά και από ζώα.

Οι αποικοδομητές τρέφονται από κατάλοιπα αποσύνθεσης, δηλαδή μέρη νεκρών

οργανισμών και απεκκρίσεις ζωντανών οργανισμών. Οι αποικοδομητές είναι καταναλωτές,

οι οποίοι ανακυκλώνουν την οργανική ύλη των οικοσυστημάτων, μέσω της διάσπασης

νεκρής οργανικής ύλης. Αυτοί οι αποικοδομητές, κυρίως βακτηρίδια και μύκητες, είναι

σημαντικές πηγές τροφής για τα σκουλήκια και τα έντομα που ζουν στο έδαφος, αλλά και

στο νερό. Και οι παραγωγοί και οι καταναλωτές χρησιμοποιούν τη χημική ενέργεια που

περιέχεται στη γλυκόζη και σε άλλα συστατικά για να κάνουν τις βιοχημικές τους

διαδικασίες παρουσία του οξυγόνου παράγοντας διοξείδιο του άνθρακα και νερό σύμφωνα

με τη χημική αντίδραση:

28

Γλυκόζη + οξυγόνο διοξείδιο του άνθρακα + νερό + ενέργεια

C6 Η12Ο 2 + 6 Ο2 6 CO2 + 6 Η2Ο + ενέργεια

Αν και τα στάδια διαφέρουν σε ορισμένα σημεία, η απόλυτη χημική μεταβολή για την

αερόβια αναπνοή αποτελεί το αντίθετο της φωτοσύνθεσης.

ΑΒΙΟΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Τα αβιοτικά ή μη βιοτικά συστατικά ενός οικοσυστήματος είναι φυσικοί και χημικοί

παράγοντες που επηρεάζουν τους έμβιους οργανισμούς. Οι σημαντικοί φυσικοί παράγοντες

που επηρεάζουν τα οικοσυστήματα είναι το ηλιακό φως και η σκιά, η μέση θερμοκρασία και οι

διακυμάνσεις της, τα ρεύματα των υδάτων και η ποσότητα της εναιωρούμενης εδαφικής ύλης

για τα υδροφόρα οικοσυστήματα.

Οι περιοριστικοί παράγοντες στα υδροφόρα οικοσυστήματα είναι:

1. η αλατότητα (η ποσότητα διαφόρων αλάτων που διαλύεται σ' ένα συγκεκριμένο

όγκο νερού). Τα υδροφόρα οικοσυστήματα μπορούν να διαχωριστούν σε επιφανειακά, μέσα

και κατώτερα στρώματα ή σε βιοτικές ζώνες.

2. η θερμοκρασία,

3. η ηλιακή ακτινοβολία,

4. η περιεκτικότητα σε διαλυμένο οξυγόνο (δηλαδή η ποσότητα αερίου οξυγόνου

που έχει διαλυθεί σε συγκεκριμένο όγκο νερού και θερμοκρασία),

5. η επάρκεια σε θρεπτικά συστατικά.

ΡΟΗ ΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΥΔΑΤΙΝΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Τροφική αλυσίδα και τροφικό πλέγμα

Όλοι οι οργανισμοί, ζωντανοί ή νεκροί, αποτελούν πόρο τροφής σε άλλους οργανισμούς. Το

ζωοπλαγκτόν τρέφεται από το φυτοπλαγκτόν, τα μικρά ψάρια από το ζωοπλαγκτόν, τα

μεγάλα ψάρια από τα μικρά ψάρια, τα υδρόβια πουλιά από τα μεγάλα ψάρια, κ.ο.κ. Μόλις το

φυτοπλαγκτόν, το ζωοπλαγκτόν, τα ψάρια και τα υδρόβια πουλιά πεθάνουν

καταναλώνονται με τη σειρά τους από τους αποικοδομητές. Η σειριακή μορφή των

οργανισμών, όπου το καθένα αποτελεί πηγή τροφής για το επόμενο, ονομάζεται τροφική

αλυσίδα και προσδιορίζει τη μεταφορά της ενέργειας από τον έναν οργανισμό στον άλλον

μέσω του οικοσυστήματος. Η ενέργεια εισχωρεί στα περισσότερα οικοσυστήματα ως ηλιακή

29

ακτινοβολία υψηλής ποιότητας και μετατρέπεται σε θρεπτικά συστατικά με τη φωτοσύνθεση

των παραγωγών, για να καταλήξει στους καταναλωτές και τέλος στους αποικοδομητές. Οι

οικολόγοι τοποθετούν κάθε οργανισμό στο οικοσύστημα σ' ένα επίπεδο διατροφής ανάλογα

με το εάν πρόκειται για παραγωγό ή καταναλωτή και εάν τρώει ή αποσυνθέτει. Οι παραγωγοί

ανήκουν στο πρώτο τροφικό επίπεδο, οι βασικοί καταναλωτές στο δεύτερο τροφικό επίπεδο,

οι δευτερεύοντες καταναλωτές στο τρίτο κ.ο.κ. Τα θνησιφάγα χρησιμοποιούν τα

υπολείμματα κάθε άλλου τροφικού επιπέδου. Τα οικοσυστήματα είναι στην πραγματικότητα

περισσότερο σύνθετα. Οι περισσότεροι καταναλωτές τρώνε ή τρώγονται από δύο ή

περισσότερα είδη οργανισμών. Κάποια ζώα τρέφονται σε αρκετά τροφικά επίπεδα. Έτσι οι

οργανισμοί στα περισσότερα οικοσυστήματα σχηματίζουν ένα σύνθετο δίκτυο τροφικής

σχέσης που ονομάζεται τροφικό πλέγμα. Τα τροφικά επίπεδα μπορούν να μεταβιβάζονται

στα τροφικά πλέγματα καθώς και στις τροφικές αλυσίδες.

«Τροφική αλυσίδα λιμναίου οικοσυστήματος»

Η ενέργεια ρέει τυπικά προς μία κατεύθυνση, μέσω των χερσαίων οικοσυστημάτων,

περνώντας μέσα από δύο αλληλοσυνδεόμενα είδη τροφικών πλεγμάτων. Στο τροφικό

πλέγμα που χαρακτηρίζει τη βόσκηση των ζώων, η ενέργεια ρέει από τα φυτά στα χορτοφάγα

και στη συνέχεια σε μία σειρά θνησιφάγων για να καταλήξει στους αποικοδομητές. Στα

τροφικά δίκτυα των θνησιφάγων, η οργανική απόβλητη ύλη ή τα υπολείμματα συνιστούν

την κύρια διατροφική πηγή που ρέει από τα φυτά στους αποικοδομητές και στη συνέχεια

στα θνησιφάγα.

30

Οικολογικές πυραμίδες

Συχνά η τροφική σύνθεση ενός οικοσυστήματος αναπαριστάται με την οικολογική πυραμίδα,

αν και μερικές φορές το αποτέλεσμα δεν μοιάζει με πραγματική πυραμίδα. Με τον υπολογισμό

του αριθμού των οργανισμών σε κάθε τροφικό επίπεδο, οι οικολόγοι μπορούν να σχεδιάσουν

μία γραφική παράσταση που ονομάζεται πυραμίδα των οργανισμών. Καθώς η τυπική

σχέση περιλαμβάνει πολλούς παραγωγούς σε ελάχιστους βασικούς καταναλωτές, με

δευτερεύοντες καταναλωτές η γραφική παράσταση συνήθως μοιάζει με πυραμίδα.

1.000.000 φυτοπλαγκτού σε μία μικρή λίμνη μπορεί να υποστηρίξουν 10.000 φυτοπλαγκτού,

που με τη σειρά τους θα στηρίξουν 100 πέρκες, που μπορούν να θρέψουν ένα άτομο επί ένα

μήνα. Η γραφική παράσταση για κάποια οικοσυστήματα δεν έχει το τυπικό σχήμα της

πυραμίδας. Κάθε τροφικό επίπεδο σε μία τροφική αλυσίδα ή πλέγμα περιέχει συγκεκριμένη

ποσότητα βιομάζας, το βάρος κάθε οργανικής ύλης που περιέχεται στον οργανισμό τους. Οι

οικολόγοι υπολογίζουν τη βιομάζα με τη συλλογή οργανισμών από τυχαία δείγματα ή

περιορισμένα μέρη ενός οικοσυστήματος. Οι οργανισμοί που λαμβάνονται ως δείγμα,

ταξινομούνται ανάλογα με το τροφικό επίπεδο, ξηραίνονται και ζυγίζονται. Αυτά τα στοιχεία

χρησιμοποιούνται για να σχηματιστεί η πυραμίδα της βιομάζας ενός οικοσυστήματος. Ούτε

και εδώ σχηματίζεται πάντοτε μία πυραμίδα.

Σε μία τροφική αλυσίδα ή πλέγμα, η βιομάζα και συνεπώς η χημική ενέργεια μεταφέρεται από

το ένα τροφικό επίπεδο στο άλλο με την απώλεια μέρους χρήσιμης ενέργειας σε κάθε

μεταφορά. Το ποσοστό χρήσιμης ενέργειας που μεταφέρεται από το ένα τροφικό επίπεδο στο

επόμενο κυμαίνεται από 5-20%, δηλαδή σε μία απώλεια της τάξεως του 80-95%, ανάλογα με

τα είδη και τα οικοσυστήματα που εμπλέκονται. Η απώλεια ενέργειας σε μία απλή τροφική

αλυσίδα αγγίζει περίπου ποσοστό 90% απώλεια ενέργειας σε κάθε μεταφορά. Οι πυραμίδες

ενεργειακής ροής εξηγούν το γιατί η Γη μπορεί να υποστηρίξει περισσότερους ανθρώπους

εάν τρέφονται με χαμηλότερα τροφικά επίπεδα, καταναλώνοντας σπόρους, δημητριακά

κ.λπ. δηλαδή συμπεριφέρονταν σαν πρωτογενής (πρώτης τάξης) καταναλωτής.

31

«Τροφική πυραμίδα ενέργειας»

Η μεγαλύτερη απώλεια ενέργειας μεταξύ διαδοχικών τροφικών επιπέδων εξηγεί επίσης το

γιατί η τροφική αλυσίδα και τα πλέγματα έχουν σπάνια 5 ή 6 τροφικά επίπεδα. Στις

περισσότερες περιπτώσεις απομένει ελάχιστη ενέργεια μετά 5-6 μεταφορές για να

υποστηρίξει τους οργανισμούς και αυτό εξηγεί το γιατί τα μεγάλα σαρκοφάγα όπως γύπες,

τίγρεις και καρχαρίες είναι ελάχιστα σε αριθμό και συνήθως αυτά επηρεάζονται, όταν

διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία.

Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Το ποσοστό κατά το οποίο οι παραγωγοί ενός οικοσυστήματος συλλαμβάνουν και

αποθηκεύουν χημική ενέργεια ως βιομάζα αποτελεί τη μικτή βασική παραγωγικότητα του

οικοσυστήματος. Κατά συνέπεια, πρόκειται για το ποσοστό κατά το οποίο τα φυτά μπορούν

να χρησιμοποιούν τη φωτοσύνθεση για να σχηματίσουν περισσότερη φυτική ύλη (βιομάζα).

Όμως, για να εξακολουθήσουμε να ζούμε, να αναπτυσσόμαστε και να αναπαραγόμαστε, οι

παραγωγοί ενός οικοσυστήματος πρέπει να χρησιμοποιούν μέρος του συνόλου της βιομάζας

που παράγουν για τις ενεργειακές τους ανάγκες. Ό,τι απομένει ονομάζεται «καθαρή βασική

παραγωγικότητα» και διατίθεται προς χρήση από άλλους καταναλωτές του

οικοσυστήματος.

Η καθαρή βασική παραγωγικότητα συνήθως αναφέρεται ως προϊόν ενέργειας των παραγωγών

σε μία συγκεκριμένη περιοχή για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως σε Κcal/m2

ετησίως και αποτελεί τη βασική τροφική πηγή ή το «εισόδημα» των καταναλωτών του

οικοσυστήματος. Είναι το ποσοστό στο οποίο η ενέργεια αποθηκεύεται σε νέα βιομάζα -

κύτταρα, φύλλα, ρίζες, βλαστοί - που διατίθενται προς χρήση των καταναλωτών. Στην

32

καλύτερη περίπτωση, η συνολική καθαρή βασική παραγωγικότητα του πλανήτη περιορίζει

τον αριθμό των καταναλωτών, στους οποίους περιλαμβάνεται και ο άνθρωπος, που μπορούν

να επιβιώσουν στον πλανήτη. Μ' άλλα λόγια η συνολική καθαρή βασική παραγωγικότητα

της Γης είναι το ανώτατο όριο που προσδιορίζει τη φέρουσα χωρητική ικανότητα του

πλανήτη για κάθε είδος. Υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό της τάξεως του 59% της ετήσιας

καθαρής βασικής παραγωγικότητας του πλανήτη δημιουργείται στην ξηρά. Το υπόλοιπο

41% δημιουργείται στους ωκεανούς και σ’ άλλα υδροφόρα συστήματα. Οι όχθες των

ωκεανών, οι βάλτοι, τα έλη, τα τροπικά βροχοδάση είναι ιδιαίτερα παραγωγικά. Ο ανοικτός

ωκεανός, η τούνδρα, η Αρκτική και οι βοσκότοποι των Άλπεων, και οι έρημοι είναι οι

λιγότερο παραγωγικές περιοχές). Μοιάζει προκλητικό να συμπεράνουμε πως για να τραφούν

τα εκατομμύρια των ανθρώπων πρέπει να εκμεταλλευτούμε τα φυτά των βάλτων, των ελών ή

των τροπικών δασών.

Η βλάστηση στους βάλτους και στα έλη δεν μπορεί να καταναλωθεί από τον άνθρωπο όμως

αποτελεί σημαντικό πόρο τροφής και αναπαραγωγής των ψαριών, οστρακόδερμων και άλλων

έμβιων όντων του υδροφόρου ορίζοντα, που παρέχουν τις πρωτεΐνες σ' εμάς και σ' άλλους

καταναλωτές. Έτσι πρέπει να προστατεύουμε, και να μην καταστρέφουμε ή

υπερεκμεταλλεύομαστε αυτά τα φυτά και τα οικοσυστήματά τους.

Καθαρή Παραγωγικότητα = (Βιομάζα % που οι παραγωγοί παράγουν με τη φωτοσύνθεση -

(Ε% για τις ενεργειακές τους ανάγκες που αντιστοιχεί σε ένα ποσό βιομάζας).

Οι οικολόγοι υπολογίζουν πως ο άνθρωπος σήμερα χρησιμοποιεί ή καταστρέφει περίπου το

27% της παγκόσμιας καθαρής παραγωγικότητας. Πολλοί βιολόγοι παραπονιούνται ότι το

παράγωγο της μείωσης της βιοποικιλότητας μειώνει τη χωρητική ικανότητα του πλανήτη για

τα είδη.

Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΦΥΤΟΠΛΑΓΚΤΟΝ

Το φυτοπλαγκτόν της λίμνης περιλαμβάνει περισσότερα από 90 taxa (είδη, ποικιλίες,

μορφές)¸ μερικά από τα οποία είναι ενδημικά στον κόσμο, ενώ μόνο τα 15 είδη είναι σε

αφθονία. Γενικά τα διάτομα παρουσιάζουν σχετική αφθονία όλο τον χρόνο, η οποία

κυμαίνεται από ελάχιστη τιμή 25% (θερινή περίοδο), έως μέγιστη 81% (εαρινή περίοδο),

με κυριότερους αντιπροσώπους τα είδη Cyclotella trichonidea, C. trichonidea v. nana,

33

Fragilaria capucina, Fr. virescens Melosira granulate, Navicula spp., Nitzschia spp.,

Stephanodiscus astrea, Synedra tabulate, S. ulna, S. spp., Amphora spp., Cymbella spp. Τα

κυανοβακτήρια ή κυανοφύκη (Aphanocapsa elachista, Chroococus limneticus, Anabaena

aphanizomenoides, Anabaena spp., Aphanizomenon flos-aquae, Aphanotheca clathrata,

Gomphosphaeria lacustris, Lyngbya limnetica, Oscillatoria agardii v. isothrix, O. tenuis)

συμμετέχουν στην κοινότητα του φυτοπλαγκτού από 1-18% ετησίως, τα χλωροφύκη

(Ankistrodesmus falsatus, Closterium aciculare, C. reticulatum, C. setigera, Crucigenia

tetrapedia, Elakatothrix gelatinosa, Euastrum verrucosum, Kirchneriella odesa,

Pediastrum boryanum, P. simplex, Selenastrum gracile, S. quadricauda, S. falsatu spp.,

Spirogyra, Cladophora, Zygnema, Mougeotia, Ulothrix, Oedogonium) από 4-23%, τα

χρυσοφύκη (Dinobryon divergens, D. sociale) από 3-18%.

«Είδη Διατόμων»

Tα δινοφύκη (Peridinium inconspicuum var. conjuctum, P. incon. var. remotum, Ceratium

hirundinella, Gonyaulax sp., Gymnodinium spp.,) από 5-37%, ενώ τα κρυπτοφύκη

(Cryptomonas erosa, Rhodominas spp.) μαζί με άλλα είδη φυτοπλαγκτού αποτελούν το

4% επί του συνόλου. Τα διάτομα Cyclotella trichonidea (είδος), Cyclotella trichonidea

var. nana (ποικιλία), είναι ενδημικά στη λίμνη και η κυριαρχία τους την άνοιξη που

φθάνει το 35% είναι χαρακτηριστικό των ολογοτροφικών συνθηκών.

34

ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Στις πλαγιές των παραλίμνιων λόφων κυριαρχεί η μεσογειακή μακία, που απαρτίζεται από

σχίνα, σπάρτα, κουμαριές, ρείκια, φιλύκια, κουτσουπιές, χαρουπιές, τρικουκιές,

παλιούρια, ασφάκες και θυμάρι. Ακριβώς πάνω από τη λίμνη, λίγο πιο έξω από το χωριό

Πετροχώρι, πηγαίνοντας προς την Aνάληψη, υπάρχει ακόμη ένα αρκετά μεγάλο

κατάλοιπο δάσους με αιωνόβιες ήμερες βελανιδιές (Quercus macrolepis). Στον κατάφυτο

και πλούσιο σε βλάστηση Aράκυνθο, υπάρχουν σημαντικά καστανοδάση (Castanea

sativa), με πολλά υπεραιωνόβια δέντρα. Για τις συγκεκριμένες περιοχές πρέπει να

επιληφθεί το υπουργείο Γεωργίας, ώστε τα δέντρα αυτά να κηρυχθούν Mνημεία της

Φύσης. Κοντά στη λίμνη απλώνεται μια "θάλασσα" από ελαιώνες και περιβόλια με

διάφορα εσπεριδοειδή, που την περίοδο της ανθοφορίας το άρωμά τους πραγματικά μεθά

τον επισκέπτη. Είναι γνωστά τα πορτοκάλια της Tριχωνίδας με το όνομα σαγκουίνια

Γουρίτσας. Στις όχθες της λίμνης κυρίαρχα είδη είναι τα καλάμια (Phragmites communis),

τα νεροκάλαμα (Arundo donax) και τα ψαθιά (Typha angustifolia). Στα νερά επιπλέουν τα

λευκά όμορφα νούφαρα (Nymphaea alba). Άλλα σπάνια επιπλέοντα φυτά είναι το

Hydrocharis morsus-ranae και το Myriophyllum spicatum.

Γύρω από τη λίμνη υπάρχουν εκτεταμένα πλατανοδάση (Platanus orientalis), που

συνοδεύουν το νερό από το Παναιτωλικό και τον Aράκυνθο μέχρι τις όχθες της λίμνης. H

περιοχή είναι πλούσια σε νερά, που δημιουργούν όμορφες κοιλάδες, ενώ δεκάδες

ποταμάκια με μικρούς καταρράκτες, και μικρά γάργαρα ρυάκια που έρχονται από το

Παναιτωλικό, κυλούν βιαστικά προς την Tριχωνίδα.

«Επιπλέοντα φυτά - Νούφαρα (Nymphaea alba)»΄

Την άνοιξη, όταν ζωντανεύει η φύση και ξυπνάει το χώμα, όλα είναι όμορφα σε τούτη τη

λίμνη. Μια πλημμυρίδα από λουλούδια και χρώματα - κόκκινα, κίτρινα, μωβ, λιλά και ροζ

35

- κατηφορίζει ασυγκράτητη από τις κορυφές και τις πλαγιές των βουνών και γεμίζει τις

λαγκαδιές και τις κοιλάδες.

H χλωρίδα στην περιοχή της λίμνης είναι πολύ σημαντική. Εδώ φύεται το ενδημικό φυτό

της Eλλάδας, Centaurea aetolica. Aπό τον Mάρτη ως τον Σεπτέμβρη-Oκτώβρη, στα

υγρολίβαδα, στα λιβάδια, στα γύρω δάση, στα φρύγανα, στη μακία, στους ελαιώνες,

φυτρώνουν πλήθος σπάνιες ορχιδέες: Ophrys apifera, Ophrys lutea, Ophrys oestrifera,

Ophrys apifera, Ophrys speculum, Limodorum abortivum, Anacamptis pyramidalis, Barlia

robertiana, Orchis italica, Orchis laxiflora, Orchis mascula, Orchis palustris κ.ά. Kοντά

στο νερό φυτρώνουν οι όμορφες κίτρινες ίριδες των βάλτων (Iris pseudacorus), ενώ στα

γύρω λιβάδια μπορεί να συναντήσει κανείς ίριδες (Iris cretica, Iris germanica), γλαδιόλες

(Gladiolus illyricus) και ανεμώνες με κόκκινα, μωβ ή λευκά χρώματα (Anemone

coronaria, Anemone pavonina). Βαθύτερα στο νερό και μέχρι 12 μέτρα βάθος επικρατούν

χαρόφυτα με κυριότερα τα Chara vulgaris, Ch. hispida, Nitella flexilis, N.tenuissima,

Nitellopsis obtusa. Σε σκιερές τοποθεσίες, συνήθως κάτω από μεγάλα δέντρα ή θάμνους,

φυτρώνουν τα όμορφα κυκλάμινα (Cyclamen graecum και Cyclamen persicum). Στα γύρω

λιβάδια φυτρώνουν τα Alium, τα Convolvulus, οι καμπανούλες (Campanula sp.), ενώ μέσα

στη μακία βλάστηση φυτρώνουν αγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp.) και έρικες (Erica sp.).

Ο πλέον σημαντικός οικότοπος της Τριχωνίδας είναι οι ασβεστούχοι βάλτοι, οι οποίοι

χαρακτηρίζονται «οικότοποι προτεραιότητας» από την Κοινοτική Οδηγία 43/92/ΕΟΚ,

διότι είναι ασταθή και ευαίσθητα οικοσυστήματα.

Οι «ασβεστούχοι βάλτοι» είναι υγροτοπικές περιοχές. Έχουν σημαντική περιβαλλοντική

και οικονομική αξία και χαρακτηρίζονται από υγρά, σπογγώδη και αποστραγγιζόμενα

εδάφη και αποτελούν οικοτόπους προτεραιότητας για προστασία. Η γεωγραφική τους

εξάπλωση είναι πλατιά, από τις τροπικές, τις εύκρατες μέχρι και τις βόρειες περιοχές.

Ανάλογα με τα μορφολογικά και υδρολογικά χαρακτηριστικά και το είδος της βλάστησης

που φιλοξενούν, διακρίνονται σε ορεινούς, ατλαντικούς, βαλτικούς και ηπειρωτικούς.

Οι «ασβεστούχοι βάλτοι» αναπτύσσονται σε ασβεστούχες περιοχές όπου η προσφορά

νεκρού φυτικού υλικού ήταν και εξακολουθεί να είναι άφθονη. Δημιουργούνται κυρίως

μέσα από τις διαδικασίες της συνεχούς απόθεσης οργανικού φυτικού υλικού (νεκρό φυτικό

υλικό σε ημιαποσύνθεση = τύρφη) και της απόθεσης ιζημάτων σε αβαθή τμήματα της

παράκτιας και παραλίμνιας περιοχής της λίμνης. Η ύπαρξη της τύρφης στα εδάφη των

ασβεστούχων βάλτων εμποδίζει την γρήγορη κίνηση του νερού και παγιδεύεται εκεί ένα

σημαντικό τμήμα του και είναι εδάφη λασπώδη με κακή οξυγόνωση.

36

Λόγω των ιδιότυπων συνθηκών τους στο έδαφος, στο νερό και στη βλάστηση, φιλοξενούν

σπάνια χλωρίδα και πανίδα και έχουν την ανάγκη μεγάλης υγρασίας και υγρών συνθηκών.

Επηρεάζονται δηλαδή από τα υπόγεια νερά, τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα, την

επιφανειακή απορροή και τη βροχόπτωση, αλλά και από ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ανάλογα με τις υδρολογικές συνθήκες, τη σύσταση του εδάφους και τις κυρίαρχες

φυτοκοινότητες, οι ασβεστούχοι βάλτοι της Τριχωνίδας διακρίνονται σε περιοχές με:

- Χαμηλό υδροφόρο ορίζοντα και μάλλον στέρεο έδαφος

Εδώ, η σύνθεση της κοινωνίας περιλαμβάνει κυρίως τα φυτά, Κλάδιο (Cladium mariscus),

Αγριοκάλαμο ή Νεροκάλαμο (Phragmites australis), είδη Κάρεξ ή Σπαθόχορτου (Carex

distans, C. pseudocyperous), Ψαθί (Typha domingensis).

- Υψηλό υδροφόρο και μάλλον καλή κάλυψη τους από τα νερά για μεγάλες περιόδους

Σ’ αυτές τις συνθήκες η σύνθεση των φυτών περιλαμβάνει κυρίως τα φυτά Κοψιάς, είδη

Κάρεξ, Αγριοκάλαμο, Μπαμπακιά, Γάλιο (Galium debile), κ.ά.

Στα υγροτοπικά οικοσυστήματα οι υγρόφιλες μονάδες βλάστησης και ειδικότερα οι

οικότοποι ασβεστούχων βάλτων με Cladium mariscus και Carex spp. περιορίζονται από

την επέκταση των γεωργικών καλλιεργειών, από την κοπή και το κάψιμο, από τον έντονο

βαθμό βοσκής και από την χρησιμοποίησή τους για χώρους απόθεσης σκουπιδιών, μπάζων

και άχρηστων υλικών. Από παλιά οι λίμνες, τα ποτάμια, οι χείμαρροι, τα κανάλια κ.λπ.

χρησιμοποιούνταν ως αποδέκτες σκουπιδιών και απορριμμάτων. Τα υλικά αυτά ρυπαίνουν

το νερό και το έδαφος, μεταφέρουν ανθρωπόχωρα φυτικά είδη και μεταβάλλουν την

χλωριδική σύνθεση της βλάστησης, υποβαθμίζουν το τοπίο και γενικά τους οικοτόπους

που αποτελούν βιοτόπους για είδη της ορνιθοπανίδας, ιχθυοπανίδας και λοιπής πανίδας.

Οι κατεστραμμένες (σάπιες) βάρκες που καταγράφηκαν σε διάφορες θέσεις επιδεινώνουν

την κατάσταση με τη ρύπανση η οποία είναι και οπτική για τον οικοτουρίστα. Οι

ασβεστούχοι βάλτοι της Τριχωνίδας με το «Κλάδιο ο Μαρίσκος» και είδη «Κάρεξ»

αποτελούν δείκτη διατήρησης των υδρολογικών και περιβαλλοντικών συνθηκών της

περιοχής. Ωστόσο, σήμερα έχουν περιοριστεί σημαντικά - συναντώνται ανάμεσα στο

Τριχώνιο και στο Δαφνιά - εξαιτίας της υποβάθμισης των περιοχών, όπου κάποτε

προϋπήρχαν, παρότι η περιοχή εξακολουθεί να διαθέτει υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά

ως προς τους φυσικούς της πόρους.

37

«Ασβεστούχος βάλτος Cladium mariscus»΄

Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

ΖΩΟΠΛΑΓΚΤΟΝ

Tο ζωοπλαγκτόν της λίμνης αποτελείται τουλάχιστον από 37 είδη ασπονδύλων (26 είδη

τροχόζωα, 3 είδη κωπήποδα, 7 είδη κλαδοκεραιωτά και μια προνύμφη μαλάκιου) και η

ετήσια αφθονία τους κυμαίνεται από 1330–7155 άτομα ανά λίτρο ύδατος. Γενικά στο

ζωοπλαγκτόν της λίμνης επικρατούν τα βλεφαριδοφόρα πρωτόζωα (42-98%) κυρίως το

είδος Tintinopsis lacustris, ακολουθούν τα τροχόζωα με 38%, τα κωπήποδα με 26% και τα

κλαδοκεραιωτά με 8%. Από τα κωπήποδα κυρίαρχα είδη είναι τα: Eudiaptomus driesci,

Arctodiaptomus dudichi, A. steindachneri, Acanthocyclops viridis, Cyclops vicinus

Eudiaptomus drieschi. Από τα κλαδοκεραιωτά τα Diaphanosoma orghidani, D.

brachyurum, Bosmina longirostris, Daphnia hyaline, D. longispina, Alona sp. Τα

κυριότερα είδη τροχόζωων είναι τα Polyarthra trigla, Keratella cochlearis, K. quadrata,

Brachionus angularis, Br. calyciflorus, Asplanchna priodonta, Anureopsis fissa, Ploesoma

mirum, Pl. truncatum, Pl. handsoni. Καθοριστικός παράγοντας της κάθετης κατανομής και

μετανάστευσης του ζωοπλαγκτού είναι η θερμοκρασία. Το μεταλίμνιο φαίνεται να είναι το

πιο παραγωγικό στρώμα της λίμνης με μέγιστες τιμές διαλυμένου οξυγόνου και χαμηλή

διαφάνεια, λόγω υψηλής συγκέντρωσης οργανικής ύλης και φυτοπλαγκτού. Επίσης το

μεταλίμνιο δρα ως καταφύγιο για το ζωοπλαγκτόν κατά τη διάρκεια της ημέρας, έναντι

της θήρευσής του από το πλαγκτονοφάγο ψάρι της λίμνης, την αθερίνα (Atherina boyeri).

38

Σημειώνεται ότι τα είδη του ζωοπλαγκτού που κυριαρχούν στην Τριχωνίδα

χαρακτηρίζονται ως δείκτες ολιγοτροφικών και μεσοτροφικών υδάτων.

ΖΩΟΒΕΝΘΟΣ

Τα μαλάκια και κυρίως τα γαστερόποδα (σαλιγκάρια) αποτελούν την κυριότερη ομάδα

οργανισμών του βυθού, το κύριο είδος τροφής για τα ψάρια της λίμνης και συναντώνται

μέχρι 15 μέτρα βάθος. Στις ρηχές περιοχές και μέσα ή επάνω στην υδρόβια βλάστηση ζουν

διάφορα είδη του γένους Valvata spp., ενώ σε βαθύτερα νερά τα είδη Valvata klemni και

Theodoxus danubialis. Δύο είδη ολιγόχαιτων (σκώληκες) παρατηρήθηκαν σε δείγματα

βυθού τα Tubifex tubifex και Lubricullus spp. Τα καρκινοειδή έχουν σημαντική παρουσία

στη βιοκοινωνία των βενθικών οργανισμών σε ρηχές περιοχές. Κυρίως απαντώνται τα

δεκάποδα Atyaephyra desmarestii και Potamon potamios, τα αμφίποδα Gammarus roeselli

και Niphargus spp., και το ισόποδο Asellus aguaticus. Επίσης στη Τριχωνίδα ζει σε

σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις και σε περιοχές των φυτικών ζωνών το είδος της βδέλλας

Erpobdella octaculata.

ΕΝΤΟΜΑ

H εντομοπανίδα της Τριχωνίδας είναι πλούσια και παίζει πολύ κρίσιμο ρόλο στην τροφική

αλυσίδα του λιμναίου οικοσυστήματός της. Κυρίαρχα είδη είναι οι λιβελούλες και

πεταλούδες: Οι λιβελούλες λαμπυρίζουν χρωματιστές όπως και οι πεταλούδες, καθώς

πετούν νευρικά από φυτό σε φυτό. Η παρουσία τους σε μια περιοχή θεωρείται θετικός

οικολογικός δείκτης, συνώνυμο της καλής ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος και

υποδηλώνει χαμηλό ποσοστό επέμβασης του ανθρώπου. Οι λιβελούλες ανήκουν στην

τάξη οδοντόγναθα και χωρίζονται στα ανισόπτερα και ζυγόπτερα και οι προνύμφες αυτών

τρέφονται αποκλειστικά με προνύμφες κουνουπιών, ελαττώνοντας έτσι σημαντικά τους

πληθυσμούς τους.

39

«Είδος λιβελούλας»΄

Είναι έντομα αρχαϊκά, εμφανίστηκαν στη Γη πριν από περίπου 300 εκατομμύρια χρόνια με

τα γιγάντια φτερά τους που κάποτε ξεπερνούσαν τα 70 εκ. και το σώμα τους το 1 μέτρο.

Σήμερα οι λιβελούλες είναι πιο μικρές και υπάρχουν γύρω στα 5000 είδη σε όλη τη Γη.

Στην περιοχή υπάρχουν είδη, όπως Calopteryx spendens, Annax vulgatissimus,

Dychogomphus forcipatus. Η περιοχή της λίμνης είναι πλούσια επίσης και σε λεπιδόπτερα

(πεταλούδες). Μερικές από αυτές είναι οι εξής: Iphislides, Podalirius, Papilon machocon,

Pieris brassicae, Pieris rapae, Colia crocpa, Aporia crateagis, Vanessa cardui, Polygonia

egea, Vanessa atalanta, κ.ά. Στην κοιλάδα της Αγίας Σοφίας (Μόκιστα), κάνει την

εμφάνισή της η νυκτοπεταλούδα της Ρόδου (Panaxia quadripunctaria).

IΧΘΥΟΠΑΝΙΔΑ

H λίμνη της Tριχωνίδας είναι μία από τις πιο σημαντικές της χώρας σε ότι αφορά τα ψάρια

του γλυκού νερού. H ιχθυοπανίδα της λίμνης αποτελείται κύρια από δρομίτσες, γλήνια,

τσερούκλες, πεταλούδες, κυπρίνους και χέλια. Αναλυτικότερα, στην Tριχωνίδα υπάρχουν

είδη ψαριών που είναι:

α. Eνδημικά της Eλλάδας, όπως η Δρομίτσα (Rutilus ylicicensis), η Γουρνάρα

(Tropiphoxinellus hellenicus), το Στρωσίδι (Barbus albanicus) και ο Λουρογοβιός

(Economidichthys pygmaeus). Τα ψάρια αυτά εκτός από την Tριχωνίδα, υπάρχουν και σ'

άλλες περιοχές της Ελλάδας.

β. Eνδημικά της Aιτωλοακαρνανίας, όπως η Tσερούκλα (Scardinius acarnanicus),

το Γλανίδι (Silurus aristotelis) και η Tριχωνοβελονίτσα (Cobitis trichonica), που

βρίσκονται μόνο στην Aιτωλοακαρνανία, στις λίμνες Tριχωνίδα, Λυσιμαχία, Oζερό,

Aμβρακία και στον Aχελώο ποταμό. O Αριστοτέλης, ο μεγάλος φιλόσοφος και

θεμελιωτής της ζωολογικής επιστήμης, στο έργο του «Iστορίες των ζώων», αναφέρεται

40

πολλές φορές στον Aχελώο αλλά και στα ζώα που υπήρχαν στην περιοχή. Σε πολλά

σημεία του έργου του, αναφέρεται και στο Γλανίδι, το ενδημικό ψάρι του Aχελώου και

των λιμνών (λατινική επιστημονική ονομασία Silurus ή Parasilurus aristotelis). Aυτό το

ψάρι αναγνωρίστηκε από τον διακεκριμένο ελβετό βιολόγο Jean Louis Rodolphe Agassiz

(1807-1873), καθηγητή της Zωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Harvard, στον οποίο

στάλθηκαν δείγματα από τον ποταμό Aχελώο και ονομάσθηκε Parasilurus aristotelis απ'

αυτόν το 1857, προς τιμήν του Αριστοτέλη, που ήταν ο πρώτος που το περιέγραψε στο

βιβλίο του «Iστορίες των ζώων».

γ. Eνδημικά της λίμνης Tριχωνίδας. O Nανογοβιός (Economidichthys trichonis) είναι

ενδημικό της λίμνης και ζει μόνο στα νερά της και πουθενά αλλού στον κόσμο. Το

γωβιουδάκο αυτό βρήκε για πρώτη φορά στην Tριχωνίδα ο καθηγητής Zωολογίας του

Aριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Π. Σ. Oικονομίδης. Το γένος του

Nανογοβιού ονομάσθηκε Economidichthys από τους ζωολόγους Bianco, Bullock, Miller

και Roubal (1987) προς τιμήν του καθηγητή. O Nανογοβιός, πήρε το όνομά του επειδή

είναι το μικρότερο ψάρι σ' όλον τον κόσμο. Βρέθηκαν ώριμα άτομα (είχαν στις ωοθήκες

τους ώριμα αυγά) μήκους μόνο 18 χιλ. Επομένως βγαίνει εύκολα το συμπέρασμα ότι το

είδος ενηλικιώνεται σε μέγεθος μικρότερο από 2 εκ. Το είδος διακρίνεται εύκολα από το

λεπτό και ωχροκίτρινο σώμα του με τις εμφανείς και χαρακτηριστικές και στα δύο φύλλα,

κάθετες σκοτεινόχρωμες λωρίδες. Επίσης στην Tριχωνίδα υπάρχει και η αθερίνα

(Atherinae boyeri), ένα ψάρι το οποίο βρίσκεται κοντά στις ακτές και τις λιμνοθάλασσες.

«Νανογωβιός (Economidichthys trichonis)»΄

Οι πληθυσμοί των ψαριών έχουν μειωθεί σε επικίνδυνο βαθμό λόγω της παράνομης

αλιείας με δυναμίτη, που γινόταν παλιότερα αλλά δυστυχώς συνεχίζεται κατά καιρούς και

σήμερα. H Tριχωνίδα ακόμη και σήμερα συγκροτεί ένα μεγάλο και ισορροπημένο λιμναίο

41

οικοσύστημα. Όμως, παρ' όλα αυτά, πρέπει να διατηρηθούν σε καλή φυσική κατάσταση,

μακριά από σκουπίδια, ρύπους και αφαίρεση του νερού, η λίμνη αλλά και τα μικρά ρέματα

που εκβάλλουν σ' αυτή, γιατί αποτελούν θαυμάσιους αναπνευστήρες και αναζωογονητές

των νερών της.

AΜΦΙΒΙΑ - ΕΡΠΕΤΑ

Η περιοχή είναι επίσης από τις πιο πλούσιες της Aιτωλοακαρνανίας σε αμφίβια και

ερπετά. Από τα 8 είδη αμφιβίων που υπάρχουν στη λεκάνη της Τριχωνίδας, ο

λιμνοβάτραχος είναι το πιο κοινό. Εδώ υπάρχουν ο δενδροβάτραχος (Hyla arborea) και

άλλα είδη λιμνοβατράχων, όπως το Rana graeca, το Rana ridibunda, το Rana dalmatina.

Ακόμη, υπάρχουν ο φρύνος (Bufo bufo) και ο πρασινόφρυνος (Bufo viridis), ενώ στα γύρω

από τη λίμνη βουνά υπάρχει η Bombina variegata.

«Νερόφιδο (Natrix spp.)»΄

Από τα 17 είδη ερπετών έχουν βρει ιδανικούς βιοτόπους για διατροφή και αναπαραγωγή οι

δύο νεροχελώνες (Emys orbicularis και Mauremis caspica), όπως και τα νερόφιδα (Natrix

natrix και Natrix tresselata). Aλλά ερπετά στην περιοχή είναι οι χερσοχελώνες (Testudo

hermanni και Testudo marginata). Άλλα είδη φιδιών, εκτός από τα νερόφιδα στην περιοχή

της λίμνης είναι η Oχιά, ο Σαπίτης, η Σαΐτα, ο Tυφλίτης, ο Λαφίτης κ.ά. Συναντάται

επίσης σημαντικός αριθμός από σαύρες, όπως οι Lacerta viridis, Lacerta trilineata,

Podarcis taurica, Anguis fragilis, Ablepharus kitaibelii κ.ά.

42

«Πρασινόσαυρα (Lacerta viridis)»΄

ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Η ορεινή Αιτωλία, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν καλυμμένη με πολλά δάση στα οποία

ζούσαν λιοντάρια. Μέχρι το 1912 στις δασώδες περιοχές της Αιτ/νίας ζούσαν τα

Πλατώνια. Λίγο πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, στην περιοχή των λιμνών, που ήταν

πλούσιες σε πυκνά παραλίμνια δάση ζούσε ο Λύγκας, ένα από τα πιο σπάνια θηλαστικά

της Ελλάδος. Επίσης μέσα στα ανοιχτά λιβάδια και στα έλη των λιμνών υπήρχαν (στις

αρχές του αιώνα) κοπάδια από βουβάλια που έβοσκαν ελεύθερα. Σήμερα δυστυχώς δεν

υπάρχουν πια, αλλά έμειναν μόνο διάφορες τοποθεσίες γύρω από τις λίμνες για να μας τα

θυμίζουν, όπως οι Βουβαλόγουρνες ή Βουβαλόστρατα κ.ά.

«Βίδρα (Lutra lutra)»΄

Το θηλαστικό που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η βίδρα (Lutra lutra)

καθώς το είδος αποτελεί δείκτη υγείας των εσωτερικών υδάτων. Η βίδρα, που απειλείται

με εξαφάνιση σε όλη την Ευρώπη, βρίσκει ασφαλές καταφύγιο και καλές συνθήκες

διατροφής στην λίμνη της Τριχωνίδας, ενώ προστατεύεται αυστηρά σε όλες τις χώρες της

Ε.Ε. Στη περιοχή της λίμνης βρίσκεται επίσης και το Τσακάλι, ένα θηλαστικό αρκετά

43

γνωστό που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στο χείλος της εξαφάνισης. Άλλα

θηλαστικά στην περιοχή είναι: ο σκαντζόχοιρος, η αλεπού, η νυφίτσα, ο λαγός, ο ασβός.

Στις γύρω ορεινές περιοχές μπορεί να παρατηρήσει κανείς τον αγριόγατο, το σκίουρο και

το αγριογούρουνο, ενώ εντυπωσιακή είναι η ύπαρξη των νυκτερίδων, μερικές από τις

οποίες είναι σπάνια είδη.

ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ

H ορνιθοπανίδα της λίμνης είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες στην Ελλάδα. Έχουν

παρατηρηθεί εδώ (σε διάφορες εποχές του χρόνου) πάνω από 200 είδη πουλιών,

τουλάχιστον 50 από τα οποία ανήκουν στα απειλούμενα και αυστηρά προστατευόμενα από

την κοινοτική και την ελληνική νομοθεσία. Στη λίμνη φωλιάζουν πουλιά όπως ο

πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea), ο σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea), ο κρυπτοτσικνιάς

(Ardeola ralloides), το τσικνάκι (Ixobrychus minutus), ο λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta).

Πρόσφατα ανακαλύφθηκε μια αποικία από νυχτοκόρακες (Nycticorax nycticorax). Στην

περιοχή έχει παρατηρηθεί επίσης και η λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), ένα από τα πιο

σπάνια πουλιά στον κόσμο, που βρίσκει καταφύγιο στους ελληνικούς υγροτόπους κατά τη

διάρκεια της αποδημίας της από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης προς τη Bόρειο

Aφρική (Mαρόκο). Είναι παρυδάτιο πουλί, που ανήκει στα Xαραδριόμορφα. O σημερινός

του πληθυσμός είναι άγνωστος και υπολογίζεται ότι κυμαίνεται ανάμεσα στα 50 έως 270

άτομα. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα έχει παρατηρηθεί εδώ και ο σπάνιος αργυροτσικνιάς

(Egretta alba).

H υψηλή περιεκτικότητα της λίμνης σε μικρά ψάρια και άλλα υδρόβια σπονδυλωτά και

ασπόνδυλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη συγκέντρωση τον χειμώνα αξιόλογου

αριθμού από σκουφοβουτηχτάρια, μαυροβούτια και κορμοράνους. Την ίδια εποχή,

συγκεντρώνονται πολλές πάπιες, που ανήκουν στα είδη σφυριχτάρι, κιρκίρι, γκισάρι,

πρασινοκέφαλη, σουβλόπαπια, σαρσέλα, τσικνόπαπια κ.ά., και πολλές φαλαρίδες.

Η παρουσία σπάνιων αρπακτικών στην περιοχή της λίμνης και στα γύρω βουνά

υποδηλώνει οικοσυστήματα ακόμη πλούσια σε ζωή και ισορροπημένα. Μερικά από τα

αρπακτικά που φωλιάζουν εδώ είναι ο φιδαετός, η ποντικοβαρβακίνα, ο πετρίτης, το

βραχοκιρκίνεζο, το διπλοσάινο, το ξεφτέρι, το δενδρογέρακο, το χρυσογέρακο, ο

χρυσαετός, ο κραυγαετός, ο μπούφος, η τυτώ, ο γκιώνης, η κουκουβάγια κ.ά. Παλαιότερα,

στις αρχές του 19ου αιώνα, στην περιοχή της Kλεισούρας και των λιμνών ζούσε και ο

γυπαετός. Σήμερα υπάρχει στην περιοχή μόνο μια αποικία από όρνια (Gyps fulvus).

44

Σύμφωνα με τον ορνιθολόγο O. Reiser (1905), στην περιοχή της Tριχωνίδας φώλιαζαν

στις αρχές του 20ου αιώνα η καστανόχηνα (Tadorna ferruginea), η βαλτόπαπια (Aythya

nyroca) και ο βασιλαετός (Aquila heliaca). Παλιότερα, σε διάφορα παραλίμνια χωριά

φώλιαζαν πελαργοί (Ciconia ciconia), που είναι δείκτης της υγείας των υγροτοπικών και

αγροτικών οικοσυστημάτων. Σήμερα όμως δεν φωλιάζουν πια, μετά την εντατική και

ανεξέλεγκτη χρήση των φυτοφαρμάκων.

H Tριχωνίδα ανήκει σήμερα στις περιοχές Natura 2000. Θα έπρεπε εδώ και χρόνια να

ενταχθεί στους υγροτόπους Διεθνούς Σημασία (RAMSAR).

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Καθώς οι περιβαλλοντικές συνθήκες αλλάζουν επί δισεκατομμύρια χρόνια, πολλά είδη

εξαφανίστηκαν ενώ εμφανίστηκαν νέα. Το αποτέλεσμα αυτών των μεταβολών είναι η

βιοποικιλότητα - οι διάφορες μορφές ζωής που μπορούν να διατηρήσουν την ποικιλία των

συνθηκών που διέπουν τη Γη.

Η σύνθεση και τα επίπεδα της βιοποικιλότητας είναι:

1. η γενετική ποικιλότητα (διαφοροποίηση του γενετικού υλικού μεταξύ μελών του ίδιου

είδους και η σύνθεσή της αφορά, νουκλεοτίδια, γονίδια, χρωμοσώματα, άτομα και

πληθυσμούς)

2. η οργανισμική ποικιλότητα των taxa και η σύνθεσή της αφορά άτομα, πληθυσμούς, είδη,

γένη, οικογένειες, τάξεις, κλάσεις φύλλα και βασίλεια

3. η οικολογική ποικιλότητα των βιολογικών κοινοτήτων που αλληλεπιδρούν, μεταξύ τους

και με το αβιοτικό περιβάλλον τους και αφορά πληθυσμούς, οικοθέσεις, ενδιαιτήματα,

βιοπεριοχές, βιοκοινότητες και οικοσυστήματα

Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ - ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η βιοποικιλότητα είναι δυναμική, όπου τα είδη και οι πληθυσμοί τους βρίσκονται σε

διαρκεί κατάσταση εξελικτικής αλλαγής και ποικίλουν ως προς την κατανομή από χρόνο

σε χρόνο και τα οικοσυστήματα στα οποία απατώνται βρίσκονται σε συνεχή κατάσταση

ροής. Τα πρότυπα της σημερινής ποικιλότητας των οργανισμών προκύπτουν από τις

συνδυασμένες επιδράσεις της ειδογένεσης (δημιουργία νέων ειδών) και της εξαφάνισης.

Για να γίνουν κατανοητές αυτές οι διεργασίες, πρέπει να μελετήσουμε τις υποκείμενες

γενετικές διεργασίες που ενέχονται, να εκτιμήσουμε τους σχετικούς παρελθόντες και

45

παρόντες ρυθμούς με τους οποίους λαμβάνουν χώρα και να προσπαθήσουμε να

διακρίνουμε πως οι ρυθμοί αυτοί μεταβάλλονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Μέχρι πρόσφατα οι γνώσεις μας για τη βιοποικιλότητα σε γενετικό επίπεδο ήταν

περιορισμένες, η πρόοδος όμως της βιοτεχνολογίας αποκαλύπτει την ύπαρξη μιας

τεράστιας γενετικής ποικιλότητας στους πληθυσμούς και τα άτομά τους. Πώς λοιπόν

κατανέμεται αυτή η ποικιλότητα ενδοπληθυσμιακά και διαπληθυσμιακά; Είναι ανάγκη να

διατηρήσουμε όλη την ποικιλότητα; Ποια η σχέση –επίδραση της γενετικής ποικιλότητας

με την επιβίωση και τη προσαρμογή των ειδών; Ποιες διεργασίες ή κινητήριες δυνάμεις

είναι δυνατόν να μειώνουν ή να διαβρώνουν τη βιοποικιλότητα και σε ποια έκταση;

Ερωτήματα στενά συνδεδεμένα με την ειδογένεση και εξαφάνιση και σε άμεση

συνάρτηση με τη διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας που είναι και το

ζητούμενο. Πράγματι η ποικιλότητα των ειδών ποικίλει από κοινότητα σε κοινότητα. Τι

λοιπόν καθορίζει τον αριθμό των ειδών σε μια βιοκοινότητα; Οι κυριότεροι παράγοντες

είναι:

1. η αφθονία των εν δυνάμει οικοθέσεων (οικολογικών θώκων),

2. η γεωγραφική απομόνωση της κοινότητας, η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη της

ποικιλότητας των ειδών,

3. η περιβαλλοντική πίεση του ενδιαιτήματος, η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη

της ποικιλότητας των ειδών,

4. η κυριαρχία ενός είδους μέσα στην κοινότητα η οποία μειώνει την ποικιλότητα,

5. η γεωλογική ιστορία επηρεάζει την ποικιλότητα των ειδών.

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Η επιβίωση του ανθρώπου εξαρτάται από την παρουσία και την εισφορά εκατοντάδων

διαφορετικών ειδών. Στις πρωτόγονες κοινωνίες η συμβολή αυτή είναι άμεση: φυτά, ζώα

και άλλοι οργανισμοί είναι οι πηγές τροφής ένδυσης και προφύλαξης. Στις

βιομηχανοποιημένες κοινωνίες οι άνθρωποι δεν κυνηγούν για την τροφή τους, ούτε

κόβουν δένδρα για να κατασκευάσουν καταλύματα ή για φωτιά. Παρόλα αυτά εξαρτώνται

ακόμα από τους οργανισμούς. Αν και όλες οι κοινωνίες χρησιμοποιούν διαφορετικά είδη

φυτών, ζώων, μυκήτων και μικροοργανισμών, δεν έχει ποτέ εκτιμηθεί η δυνητική

46

χρησιμότητα των περισσότερων ειδών. Υπάρχουν περίπου 350.000 γνωστά είδη φυτών,

αλλά για τα 225.000 από αυτά δεν έχει γίνει η ποτέ η εκτίμηση της βιομηχανικής, της

ιατρικής ή της γεωργικής τους αξία. Το ίδιο ισχύει και τους περισσότερους

μικροοργανισμούς και τα ζώα. Πολλοί άνθρωποι δεν θεωρούν τα έντομα ως σημαντικό

βιολογικό πόρο, μολονότι αυτά παίζουν καθοριστικό ρόλο σε πολλές βιολογικές και

γεωργικές διεργασίες, όπως η επικονίαση των φυτών και ο έλεγχος άλλων ζιζανίων και

επιβλαβών εντόμων. Τα βακτήρια και οι μύκητες παρέχουν τροφή, αντιβιοτικά και άλλες

φαρμακευτικές ουσίες, καθώς και σημαντικές περιβαλλοντικές υπηρεσίες, όπως ο

εμπλουτισμός του εδάφους και η βελτίωση της γονιμότητάς του. Η βιολογική ποικιλότητα

αντιπροσωπεύει έναν ανεκμετάλλευτο πόρο για μελλοντική χρήση και οφέλη, ενώ ο

υποβιβασμός της θα επιφέρει πρόωρη και διαρκή ελάττωση αυτού του θησαυρού.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Η λειτουργία του έμβιου κόσμου μοιάζει με τη λειτουργία μιας σύνθετης μηχανής. Κάθε

οικοσύστημα αποτελείται από πολλά ξεχωριστά τμήματα, οι λειτουργίες των οποίων είναι

οργανωμένες και ενοποιημένες με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζουν την ολική απόδοση

του συστήματος. Οι δραστηριότητες όλων των οργανισμών είναι αλληλένδετες, είμαστε

δεμένοι μαζί και εξαρτώμενοι ο ένας από τον άλλο, συχνά με περίπλοκους τρόπους. Τα ζώα,

οι μύκητες και οι μικροοργανισμοί βοηθούν στα να διατηρούνται οι διάφοροι πληθυσμοί

διαφόρων ειδών υπό έλεγχο έτσι ώστε ο αριθμός των ατόμων ενός είδους να μην αυξάνεται

τόσο που να προκαλεί καταστροφή της σταθερότητας του οικοσυστήματος. Οι κάτοικοι του

υπεδάφους (γαιωσκώληκες, μύκητες και βακτήρια) επιτελούν το κρίσιμο καθήκον της

αποικοδόμησης της νεκρής οργανικής ύλης, που επιτρέπει την ανακύκλωση των θρεπτικών

συστατικών και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση του οικοσυστήματος.

Γενικά η μεγάλη και πλούσια βιοποικιλότητα ενός οικοσυστήματος το καθιστά πιο

ισορροπημένο και σταθερό έναντι της μικρής βιοποικιλότητας.

Εξαρτόμαστε λοιπόν ιδιαίτερα από αυτό το κατά κανόνα άγνωστο «βιοκεφάλαιο». Αυτή η

πλούσια ποικιλία γονιδίων, ειδών και οικοσυστημάτων μας δίνει τροφή, ξυλεία, ίνες,

ενέργεια, πρώτες ύλες, βιομηχανικά χημικά και φάρμακα, ενώ αποδίδει πολλά

δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στην παγκόσμια οικονομία. Κάθε είδος σήμερα

περιέχει γενετικές πληροφορίες που αντιπροσωπεύουν χιλιάδες έως εκατομμύρια χρόνια

προσαρμογής στις αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών και είναι η πρώτη ύλη για

προσαρμογές στο μέλλον. Κάποιοι άνθρωποι επίσης συμπεριλαμβάνουν την «ανθρώπινη

47

πολιτισμική ποικιλότητα» ως μέρος της βιοποικιλότητας του πλανήτη, καθώς η ποικιλία

των ανθρώπινων πολιτισμών αντιπροσωπεύει τις πολυάριθμες κοινωνικές και τεχνολογικές

«λύσεις» που μας δίνουν τη δυνατότητα να επιβιώσουμε, να προσαρμοστούμε και να

μάθουμε να συνεργαζόμαστε με το γήινο περιβάλλον.

ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Οι σύγχρονες επιδράσεις των ανθρώπων στη βιοποικιλότητα είναι τόσο άμεσες, όσο και

έμμεσες. Οι άμεσοι μηχανισμοί περιλαμβάνουν την απώλεια και τον κατακερματισμό των

ενδιαιτημάτων, την εισβολή από εισαγόμενα ή εξωτικά είδη, την υπερεκμετάλλευση των

ζωντανών πόρων, τη ρύπανση, την εξημέρωση φυτών και ζώων, τις παγκόσμιες μεταβολές

του κλίματος, την τοπική και βιοτεχνική-βιομηχανική γεωργία, κτηνοτροφία,

ιχθυοκαλλιέργεια, δασοκομία. Οι έμμεσοι μηχανισμοί είναι πολύ πιο σημαντικοί και

αποκαλύπτουν τα θεμέλια των ανθρώπινων επιδράσεων στη βιοποικιλότητα και

περιλαμβάνουν την ανθρώπινη κοινωνική οργάνωση, την αύξηση του ανθρώπινου

πληθυσμού, τα πρότυπα της κατανάλωσης των φυσικών πόρων, το παγκόσμιο εμπόριο,

την αδικία στην ιδιοκτησία, τα οικονομικά και πολιτικά συστήματα και τις πολιτικές τους

απέναντι στο περιβάλλον. Οι ζωντανοί φυσικοί πόροι, τα ζώα και τα φυτά, είναι ιδιαίτερα

ευαίσθητοι και οι δραστηριότητες του ανθρώπου έχουν θέσει αμέτρητα είδη σε κίνδυνο. Ο

άνθρωπος υπερεκμεταλλεύεται τους πόρους αυτούς, υποβαθμίζει τα οικοσυστήματα και έμμεσα

ή άμεσα με τη στάση του και τη συμπεριφορά του συμβάλλει στην εξαφάνιση των ειδών.

Άγνωστο γενετικό υλικό και πολλά είδη οργανισμών έχουν χαθεί και πολλά είδη και πληθυσμοί

απειλούνται και θα χαθούν στο μέλλον χωρίς ο άνθρωπος να τα δει και να τα μελετήσει.

Θύμα αρνητικών επιδράσεων έτυχε και η βιοποικιλότητα στη λίμνη Τριχωνίδας.

Προ τριακονταετίας η λίμνη φιλοξενούσε πληθώρα ψαριών και πουλιών αλλά τόσο η

ποιοτική αλλαγή των νερών όσο και ο ανορθόδοξος τρόπος ψαρέματος (χρήση δυναμίτη)

και κυνηγιού (κάθε σπίτι και ένα δίκανο, δηλητηριώδη δολώματα κ.λπ.) έχουν περιορίσει

τον φυσικό πλούτο. Η ποιοτική υποβάθμιση της λίμνης οφείλεται σε διάφορες

δραστηριότητες και ενέργειες των κατοίκων των παραλίμνιων οικισμών, οι κυριότερες των

οποίων είναι: τα λύματα των κατοικιών, των κτηνοτροφικών μονάδων και των

ελαιοτριβείων, η επιφανειακή και ανεξέλεγκτη εναπόθεση των απορριμμάτων, τα

λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα. Οι δειγματοληπτικές μετρήσεις και οι έλεγχοι που έχουν

γίνει στα νερά δείχνουν αυξημένες ποσότητες νιτρωδών και αμμωνιακών ουσιών, ένδειξη

48

ρύπανσης από την άσκηση εντατικών μεθόδων στις γεωργικές δραστηριότητες. Τα

εγγειοβελτιωτικά έργα του Αχελώου και της λίμνης συντελούν στην ανάπτυξη της

γεωργίας αλλά και στην ρύπανση της λίμνης με την επιφανειακή και υπόγεια

αποστράγγιση των νερών της. Από την αριστερή πλευρά του Αχελώου, όπου γίνεται

υδροληψία, ξεκινά η διώρυγα με κατεύθυνση προς το Παναιτώλιο και την άρδευση των

περιοχών Παναιτωλίου - Καινούργιου συνολικής έκτασης περίπου 130.000 στρεμμάτων.

Η πιο πάνω περιοχή στραγγίζει κυρίως την λίμνη Τριχωνίδα. Επιπλέον, τα αρδευτικά

δίκτυα Μακρυνείας, Παραβόλας, Παντάνασσας και άλλων περιοχών, συνολικής έκτασης

53.000 στρεμμάτων αρδεύονται από την Τριχωνίδα αλλά και στραγγίζουν σε αυτή.

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι ο τρόπος διάθεσης των οικιακών λυμάτων με

αποδέκτη την λίμνη, χωρίς αυτά να υπόκεινται σε κανέναν έλεγχο ή επεξεργασία. Όσο

αναφορά τα ελαιοτριβεία, η διάθεση των λυμάτων τους αποτελεί ακόμα σημαντικό

πρόβλημα για τον υγρότοπο αλλά και για όλη την περιοχή. Η επεξεργασία των λυμάτων

θεωρείται ασύμφορη, με αποτέλεσμα να πέφτει στην λίμνη τεράστιο οργανικό φορτίο και

λάσπη. Οι οργανωμένες κτηνοτροφικές μονάδες και ιδιαίτερα τα χοιροστάσια, λόγου του

μεγάλου οργανικού φορτίου υγρών και στερεών αποβλήτων τους, θα πρέπει να διαθέτουν

ειδικά συστήματα για την συγκέντρωση και τη βιολογική επεξεργασίας τους. Στις

κοινότητες γύρω από η λίμνη δεν γίνεται ταφή ή καύση των απορριμμάτων, με

αποτέλεσμα να παρασύρονται κατά τη χειμερινή περίοδο από τα νερά των χειμάρρων και

να καταλήγουν στην Τριχωνίδα.

Άλλοι παράγοντες υποβάθμισης του φυσικού πλούτου της λίμνης είναι το κυνήγι, η

αποξήρανση παραλίμνιων εδαφών, η επέκταση των καλλιεργειών σε βάρος της λίμνης

καθώς και η καταστροφή του γύρω τοπίου από την διάνοιξη παραλίμνιου οδικού δικτύου

που δεν εξυπηρετεί καμία ανάγκη. Όμως η μεγαλύτερη από όλες τις απειλές εμφανίστηκε

όταν ήθελαν να χρησιμοποιηθεί το νερό της Τριχωνίδας για την υδροδότηση της Αθήνας.

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο κίνδυνος αυτός πέρασε μια για πάντα για την Τριχωνίδα.

Αντ’ αυτού η λίμνη πρέπει να προστατευθεί και να αναπτυχθεί οικοτουριστικά για το καλό

των κατοίκων της περιοχής, αλλά και για να την αφήσουμε κληρονομιά στις επόμενες

γενιές.

49

Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ - ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ

Βιολογία της διατήρησης ονομάζουμε τη μελέτη, τη διατήρηση και τη προστασία της

βιολογικής ποικιλότητας. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας περιλαμβάνει δύο τύπους

προσπαθειών που καταβάλλονται για να διατηρηθούν οι οργανισμοί από την εξαφάνιση:

in situ (επί τόπου) και ex situ (σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα). Η επί τόπου διατήρηση

περιλαμβάνει την ίδρυση πάρκων και προστατευόμενων περιοχών για τη διατήρηση της

βιοποικιλότητας στη φύση. Η διατήρηση σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα από τον άνθρωπο

επικεντρώνεται στην αναπαραγωγή ειδών που κρατούνται σε αιχμαλωσία σε ζωολογικούς

κήπους, ενυδρεία και στη διατήρηση μοναδικού γενετικού πλούτου, όπως τράπεζες

σπερμάτων, σπόρων κ.ά.

Οι οργανώσεις διατήρησης αποτελούν σημαντικό μέρος της προσπάθειας διατήρησης της

βιολογικής ποικιλότητας. Επίσης, οι διεθνείς, οι εθνικές πολιτικές και οι νόμοι

αποσκοπούν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα Παγκόσμια

Προγράμματα Στρατηγικής Διατήρησης (Word Conservation Strategy) και το Παγκόσμιο

Ταμείο Φύσης (Word Wildlife Fund) του Ο.Η.Ε. επέβαλλαν σε κάθε χώρα τη θέσπιση

Εθνικής Στρατηγικής Διατήρησης για την απογραφή, διατήρηση και διαχείριση της δικής

της βιοποικιλότητας.

Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ - ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ

Η Τριχωνίδα έχει πολύ μεγάλη οικολογική σημασία, όπως φαίνεται από τα διάφορα είδη

φυτών και ζώων που συναντώνται σ’ αυτήν. Η λίμνη ανήκει στις περιοχές του

προγράμματος AQUA και θα μπορούσε εδώ και χρόνια να έχει θεωρηθεί διεθνούς

σημασίας, γιατί καλύπτει τα εξής κριτήρια από αυτά που ορίζει η σύμβαση Ramsar:

- Η περιοχή φιλοξενεί αξιοσημείωτο αριθμό σπάνιων τρωτών ή απειλούμενων

φυτικών ή ζωικών ειδών ή υποειδών.

- Η ποιότητα και οι ιδιαιτερότητες της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής την

καθιστούν ιδιαίτερης σημασίας στη διατήρηση της γενετικής και οικολογικής

ποικιλότητας μιας ευρύτερης περιοχής.

- Μπορεί να θεωρηθεί εξέχοντας σημασίας για επιστημονική έρευνα και εκπαίδευση.

- Προσφέρεται για την προώθηση της γνώσης και της εκτίμησης του κοινού για τους

υγρότοπους.

- Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

50

Η ΣΥΜΒΑΣΗ RAMSAR ΚΑΙ Η ΤΡΙΧΩΝΙΔΑ

Σύμφωνα με τη σύμβαση RAMSAR, κάθε συμβαλλόμενο κράτος μπορεί να επιλέξει τους

υγρότοπους «διεθνούς σημασίας» στην επικράτειά του, με βάση τα κριτήρια των

οικολογικών, βοτανικών, ορνιθολογικών, ζωολογικών και υδρολογικών γνωρισμάτων

τους. Το συμβαλλόμενο κράτος δεσμεύεται να προστατεύει όλους τους υγρότοπους που

υπάρχουν στην επικράτειά του. Αρκετά όμως, κράτη από αυτά που συνυπέγραψαν την

σύμβαση, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, περιορίζονται στην «προστασία» των

υγροτόπων «διεθνούς σημασίας» και αφήνουν τους υπόλοιπους να υποβαθμίζονται.

Η πολιτεία μάλιστα τους θεωρεί κτήμα της και πιστεύει ότι μπορεί να τους χρησιμοποιεί

όπως αυτή νομίζει, χωρίς να αποδέχεται σχέδια διαχείρισης και προστασίας τους. Τέτοια

παραδείγματα έχουμε πολλά στην Ελλάδα, το τελευταίο δε που μας προκύπτει είναι η

Τριχωνίδα. Σύμφωνα επίσης με την οδηγία 409/79/ΕΟΚ για τα πουλιά, τα κράτη – μέλη

έχουν κάποιες συγκεκριμένες υποχρεώσεις ως προς τους οικότοπους. Η πρώτη και

ευρύτερη υποχρέωση είναι ότι τα κράτη – μέλη οφείλουν να λαμβάνουν τα μέτρα που

είναι αναγκαία ώστε να διαφυλαχθεί, διατηρηθεί ή αποκατασταθεί μια επαρκής ποικιλία

και επιφάνεια οικοτόπων για όλα τα είδη που ζουν σε άγρια κατάσταση στο έδαφος των

κρατών – μελών. Τα πρωταρχικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν περιλαμβάνουν «τη

δημιουργία ζωνών προστασίας, τη συντήρηση και διευθέτηση – σύμφωνα με τις

οικολογικές απαιτήσεις των οικότοπων, με την αποκατάσταση των κατεστραμμένων και

τη δημιουργία νέων βιοτόπων».

LIFE – ΦΥΣΗ ‘99

Το πρόγραμμα Life-Φύση ‘99 δημιουργήθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έχει σαν σκοπό να εξετάσει και να παρουσιάσει

εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης των υδατικών αποθεμάτων της υδρολογικής λεκάνης

της Τριχωνίδας. Επιπρόσθετα η μελέτη αυτή προτείνει το βέλτιστο διαχειριστικό σχέδιο

που θα εξασφαλίσει τις κατάλληλες συνθήκες για τη προστασία των υδάτων αλλά και των

σημαντικών παραλίμνιων οικοσυστημάτων της περιοχής.

Συγκεκριμένα, αναλύθηκαν όλες οι υδρολογικές παράμετροι της περιοχής, κατεγράφησαν

και εκτιμήθηκαν όλες οι απολήψεις και χρήσεις νερού και διαμορφώθηκαν έξι

εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης νερού. Τα απαραίτητα υδρολογικά δεδομένα και οι

σχετικοί υπολογισμοί προήλθαν από τη μελέτη του υδατικού ισοζυγίου της υδρολογικής

λεκάνης της Τριχωνίδας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος Life-

Φύση ‘99.

51

Πρέπει να τονιστεί ότι κατά την εκπόνηση και επιλογή των εναλλακτικών διαχειριστικών

σχεδίων, δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στο να μην υποστούν σημαντικές μεταβολές οι

υδρολογικές παράμετροι της περιοχής έτσι ώστε να μην επηρεαστεί το ετήσιο υδατικό

ισοζύγιο και επομένως και το υπάρχον υδρολογικό καθεστώς. Τα εναλλακτικά

διαχειριστικά σενάρια παρουσιάστηκαν αναλυτικά και τονίστηκαν οι αλλαγές που

αναμένεται να επιφέρουν, σε περίπτωση εφαρμογής τους, στο ανθρωπογενές αλλά και στο

φυσικό περιβάλλον. Τέλος, επιλέχθηκε η βέλτιστη λύση που καλύπτει τις ανάγκες του

νερού στην ευρύτερη περιοχή αλλά έχει και τις μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις

στους υπάρχοντες οικοτόπους και ιδιαίτερα στους ασβεστούχους βάλτους με Cladium

mariscus και Carex sp. που βρίσκονται στις νότιες όχθες της λίμνης Τριχωνίδας.

Η εφαρμογή του προτεινόμενου διαχειριστικού σχεδίου θα εξασφαλίσει την αειφορία των

υδάτων και την διατήρηση της ποιότητάς τους σε υψηλά επίπεδα, καθώς επίσης συμβάλλει

στην προστασία και την ανάδειξη των σημαντικών οικοτόπων στην ευρύτερη περιοχή της

Τριχωνίδας. Επιπρόσθετα, το συγκεκριμένο διαχειριστικό σχέδιο, θα δώσει τη δυνατότητα

για περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της περιοχής σε συνδυασμό με την περιβαλλοντική

της προστασία. Για αυτό τον λόγο θα πρέπει να υπάρξει επιτυχής συνεργασία των

αρμόδιων τοπικών φορέων για να επιτευχθεί αρμονική εφαρμογή του προτεινόμενου

σχεδίου.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ «Α.Ε.Π.Α.Φ.»

Η «Άμεση Επέμβαση για την Προστασία της Άγριας Φύσης» (Α.Ε.Π.Α.Φ.) είναι αστική

εταιρεία, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ιδρύθηκε το 1992 και σκοπό έχει την προστασία

της άγριας πανίδας, όπως π.χ. με τους γύπες του Αρακύνθου στην περιοχή της Τριχωνίδας

και της αυτοφυούς χλωρίδας, τη διάσωση των απειλουμένων ειδών και ειδικότερα την

προστασία των αρπακτικών σε εθνικό και διεθνές πεδίο. Επίσης, σκοπό έχει τη διεθνή

συνεργασία για τη διάσωση της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς, καθώς και την

άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις προσβολών του φυσικού και ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος.

ΚΕ.ΠΕ.ΤΡΙ.

Είναι το Κέντρο Προστασίας Περιβάλλοντος της Τριχωνίδας, που βρίσκεται λίγα

χιλιόμετρα έξω από την πόλη του Αγρινίου, στην περιοχή του Δημοτικού Διαμερίσματος

Καινουργίου. Έργο του Κέντρου αυτού είναι η συλλογή στοιχείων και πληροφοριών για

52

τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής της λίμνης της Τριχωνίδας. Στοιχεία και υλικό που

μας βοηθάνε μέσα από την άρτια εικονογράφηση που έχει το Κέντρο να αποκτήσουμε, μια

πληρέστερη εικόνα για ότι αφορά την λίμνη. Παράλληλα, στόχος του ΚΕ.Π.ΠΕ.ΤΡΙ. είναι

να δέχεται μαθητές μέσα από σχολικές εκπαιδευτικές εκδρομές, αλλά και κάθε πολίτη που

δείχνει ενδιαφέρον να ενημερωθεί για οποιοδήποτε αφορά την λίμνη Τριχωνίδα.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Με τον όρο σχεδιασμό για το φυσικό περιβάλλον εννοούμε το σύνολο των

ανθρωπογεωγραφικών και γεωφυσικών ενοτήτων και δικτύων, με στόχο την κατάλληλη

χωροταξική οργάνωση με επίκεντρο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ορθολογιστική

διαχείριση των φυσικών και πολιτισμικών πόρων. Ο σχεδιασμός προϋποθέτει την

οργάνωση της ανάπτυξης σε διάφορα γεωγραφικά επίπεδα (υπερεθνικό, εθνικό,

περιφερειακό, τοπικό) και χρονικούς ορίζοντες (άμεσα, μέσο - μακροπρόθεσμα). Ο

περιβαλλοντικός σχεδιασμός χαρακτηρίζεται σαν στρατηγικός όταν εστιάζει στην

αναγνώριση προβλημάτων και την εφαρμογή πολιτικών άμεσα για την επίλυσή τους, ενώ

όταν στοχεύει μεσο-μακροπρόθεσμα χαρακτηρίζεται ως ολοκληρωμένος.

Οι φυσικές περιοχές στη χώρα μας με αξιόλογα φυσικά οικοσυστήματα υπό ειδικό

καθεστώς προστασίας εντάσσονται σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:

1. Εθνικοί Δρυμοί (10)

2. Αισθητικά Δάση (19)

3. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (51)

4. Υγροβιότοποι Ramsar (11)

5. Περιοχές του Δικτύου Natura 2000 (296)

Σήμερα στην Ελλάδα περίπου το 1/5 (17,8%) της γεωγραφικής μας έκτασης περιλαμβάνει

φυσικές περιοχές οι οποίες έχουν ενταχθεί σε ειδικό καθεστώς προστασίας και

διαχείρισης (Δίκτυο Φύση - Natura 2000). Οι προστατευόμενες περιοχές ανάλογα με τον

σκοπό ανακήρυξής τους κατηγοριοποιούνται σε:

1. Προστατευόμενες περιοχές που εξυπηρετούν επιστημονικούς - ερευνητικούς

σκοπούς

2. Προστατευόμενες περιοχές που εξυπηρετούν εκπαιδευτικούς - μορφωτικούς

σκοπούς

3. Προστατευόμενες περιοχές που εξυπηρετούν πολιτιστικούς - ηθικούς σκοπούς

4. Προστατευόμενες περιοχές που εξυπηρετούν οικονομικούς σκοπούς, όπως

53

διαφύλαξη γενετικού υλικού και διατήρηση σποροπαραγωγών συστάδων πολύτιμων

ειδών

5. Προστατευόμενες περιοχές που εξυπηρετούν ψυχαγωγικούς σκοπούς

Σκοπός της διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών είναι:

Η προστασία της φυσικής - πολιτιστικής κληρονομιάς

και

η διατήρηση της φυσικής - πολιτιστικής κληρονομιάς

Το πρώτο βήμα στον σχεδιασμό διαχείρισης μιας προστατευόμενης περιοχής πρέπει να

είναι η διατύπωση των στόχων – σκοπών πάντα μέσα στο πλαίσιο της πολιτικής των

προστατευόμενων περιοχών και αυτό απαιτεί:

1. γνώση για τη δομή και τη λειτουργία του οικοσυστήματος,

2. πληροφόρηση - εφαρμογή αποφάσεων και επιλογών,

3. έλεγχο - παρακολούθηση ορθής εφαρμογής μέτρων,

4. καθορισμό ορίων - οριοθέτηση – ζωνοποίηση.

Ζωνοποίηση είναι η διαδικασία εφαρμογής διαφορετικών διαχειριστικών σκοπών και

μέτρων στις διαφορετικές εκτάσεις μιας προστατευόμενης περιοχής προς αποφυγή

αντικρουόμενων δραστηριοτήτων. Ο καθορισμός της ζωνοποίησης είναι λεπτή υπόθεση.

Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη αρκετοί παράγοντες που συνθέτουν το/τα οικοτοπίο/α και

για να είναι αποτελεσματική και ουσιαστική πρέπει να περιλαμβάνει τις ακόλουθες ζώνες:

1. μία ζώνη αυστηρής προστασίας της φύσης (πυρήνας),

2. μία μεταβατική ζώνη φυσικού περιβάλλοντος,

3. μία περιφερειακή ζώνη.

Ο χαρακτηρισμός, η μελέτη και η ένταξη-κατάταξη μιας περιοχής ως προστατευόμενη

περιοχή είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας - μεθοδολογίας και προϋποθέτει την

αξιολόγηση – προσδιορισμό της αξίας κάθε στοιχείου της περιοχής, με ιδιαίτερη έμφαση

στην αξία των βιολογικών πόρων. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος αξιολόγησης μιας περιοχής

προστασίας είναι η ιεραρχική ταξινόμηση σε κατηγορίες για κάθε βιοτικό ή αβιοτικό

κριτήριο με παράλληλη απόδοση μιας υποκειμενικής τιμής για κάθε κατηγορία (μέθοδος

του σκοραρίσματος). Το άθροισμα του συνόλου των τιμών αποτελεί και το μέτρο

σύγκρισης μεταξύ των διαφορετικών περιοχών προστασίας. Σύμφωνα με τους Smith και

Theberge, τα κυριότερα βιοτικά και αβιοτικά κριτήρια είναι:

1. Σπανιότητα

54

2. Ποικιλότητα

3. Έκταση περιοχής

4. Φυσικότητα

5. Αντιπροσωπευτικότητα

6. Ευπάθεια – Σταθερότητα

7. Ιστορική και Αρχαιολογική αξία

8. Απειλές

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑΣ

Χωρίς ένα διαχειριστικό σχέδιο, υπάρχει κίνδυνος είτε η περιοχή να χάσει στοιχήματα

ανάπτυξης ή να αναπτυχθεί σε βάρος του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με επιστημονικά

στοιχεία – δεδομένα για τη διατήρηση-προστασία της βιοποικιλότητας στο λιμναίο

οικοσύστημα, η περιοχή της λίμνης Τριχωνίδας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα

ενιαίο οικοσύστημα διότι:

1. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους φυσικούς παράγοντες της

Αιτωλοακαρνανίας με σημαντική υποστήριξη του περιβάλλοντος και

προσφορά φυσικών πόρων, νερού και εδάφους.

2. Εμφανίζεται σε ικανοποιητική οικολογική κατάσταση και συνδυάζει με

μοναδικό τρόπο χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος (λίμνη,

υγροτοπική βλάστηση, ορνιθοπανίδα) και του πολιτιστικού περιβάλλοντος.

3. Παρουσιάζει υψηλή ποιότητα φυσικών χαρακτηριστικών-τοπίου, άρα

σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού-

περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

4. Προσφέρεται για ήπια τουριστική ανάπτυξη στο πρότυπο άλλων λιμνών στη

χώρα.

Και ένα προτεινόμενο Διαχειριστικό Σχέδιο Προστασίας προϋποθέτει τα εξής:

Α. Για το Κανονιστικό – Διαχειριστικό πλαίσιο και τις Υποδομές:

Οριοθέτηση της όχθης και της παρόχθιας ζωής (αιγιαλού και παραλίας) σε

όλη την περίμετρο της λίμνης, διότι για την εκτέλεση οποιουδήποτε έργου

κοντά στις ακτές είναι η αναγκαία η οριοθέτησή τους.

55

Εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (Ε.Π.Μ.) και Μελέτης της

Φέρουσας Τουριστικής Ικανότητας της περιοχής.

Φορέας Διαχείρισης της περιοχής, ο οποίος θα διευκολύνει την ανάληψη

εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων και την αξιοποίηση όλων των

πηγών χρηματοδότησης.

Προώθηση υλοποίησης του έργου της αποχέτευσης των παραλίμνιων

οικισμών.

Πρότυπο Κέντρο Επεξεργασίας και Αξιοποίησης των Λυμάτων των

ελαιοτριβείων.

Παρατριχώνιος δρόμος. Χάραξη, βελτίωση και επέκταση του παραλίμνιου

περιφερειακού δρόμου της Τριχωνίδας.

Έργα πρόσβασης και υποδομών στη λίμνη (τουριστικών και ναυταθλητικών).

Προσεκτικός εμπλουτισμός της λίμνης - Οργάνωση της Ιχθυοκομίας.

Αξιοποίηση των πηγών.

Προβολή της περιοχής (με οργανωμένο marketing).

Προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων με βάση τους κανόνες της βιώσιμης

ανάπτυξης (όπως καταλύματα, χώρους εστίασης και αναψυχής, αξιοποίηση

λουτρών κ.ά.).

Καθορισμός ζωνών προστασίας.

Καθορισμός ζωνών επιτρεπόμενων χρήσεων

Β. Για τη Μελέτη – Παρατήρηση – Προστασία:

Συστηματική καταγραφή κατά περιοχή της χλωρίδας και πανίδας.

Χώροι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Μικροί θεματικοί χώροι επίδειξης θεμάτων περιβάλλοντος.

.Καταφύγια θηραμάτων.

Γ. Για την Οικοτουριστική αξιοποίηση και τον Αγροτουρισμό:

Χώροι αναψυχής και ήπιου αθλητισμού.

Ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού (παρατηρητήριο, αγροτουρισμός κ.ά.).

Δημιουργία καταλυμάτων στα παραλίμνια χωριά με αγροτουριστικές

προδιαγραφές και εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον και

56

κατασκήνωση – ECO CAMPING.

Δημιουργία περιμετρικά της λίμνης μίας ζώνης αποκλειστικής βιολογικής

καλλιέργειας για την τόνωση της τοπικής γεωργικής οικονομίας και της

τοπικής απασχόλησης.

Φεστιβάλ τοπικών, βιολογικών και παραδοσιακών προϊόντων.

Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας.

Δ. Για τον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό:

Καθιέρωση και αναβάθμιση των εκδηλώσεων « Oι δρόμοι του νερού».

Διεθνής Διάπλους Λίμνης Τριχωνίδας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αυγουστίδης Χρήστος. Ανθρωπογενείς δραστηριότητες και Οικολογικός χάρτης της

λίμνης Τριχωνίδα. Πτυχιακή εργασία, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, ΕΜΠ, Αθήνα, 2005.

2. Αριανούτσου, Μ. & Φαραγγιτάκης, Γ. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στα Χερσαία

Οικοσυστήματα της Ελλάδας. Έκδοση Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., 1996.

3. Γεράκης Π. Α. Ελληνικοί υγρότοποι. Στο: Φίλης κ.ά. (εκδ.) Το Ελληνικό Περιβάλλον.

Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 1996.

4. Γρίβας Δημήτριος και Κεφάλα Αφροδίτη. Οικολογική Μελέτη της λίμνης Τριχωνίδας.

Πτυχιακή εργασία, ΤΕΙ Μεσολογγίου, Μεσολόγγι, 2005.

5. G. Tyler Miller. JR. Βιώνοντας το Περιβάλλον Ι. Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών.

Mετάφραση Ταλαντοπούλου Μαρία. Επιμέλεια Δρ. Παυλόπουλος Κοσμάς. 9η Έκδοση,

Εκδόσεις ΙΩΝ, Περιστέρι Αττικής, 2004.

6. Εταιρεία Ανάπτυξης Λίμνης Τριχωνίδας (ΕΤΑΝΑΛΤ) Α.Ε., «Πρόταση Interreg»,

Στρατηγικό Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης του Νομού Αιτωλοακαρνανίας»,

Παναιτώλιο, Οκτώβριος 1997.

7. Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Εκτίμηση της

ανθρωπογενούς ρύπανσης στη λεκάνη απορροής της λίμνης Τριχωνίδας, μελέτη στα

πλαίσια του προγράμματος Life-Φύση ’99.

8. Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Φύση 2000, «Δράσεις αναβάθμισης και βιώσιμης

ανάπτυξης στη Λίμνη Τριχωνίδα», 2000.

57

9. Κασπίρης Γ. Πειραματική αλιεία με κυκλικά δίχτυα. «Αλιευτικός Συνεταιρισμός

Τριχωνίς», Πανεπιστήμιο Πάτρας, 1993.

10. Κεχαγιάς Γεώργιος. Υδάτινα Οικοσυστήματα. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ιωαννίνων,

Ιωάννινα, 2004.

11. Λεγάκις Α. & Μαραγκού Π. Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της

Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 2009.

12. LEADER II, «Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Παρέμβασης για την Τοπική Ανάπτυξη

στην Ευρύτερη Περιοχή του Δ. Θεστιέων», Μέρος Α΄ «Αξιοποίηση του Οικισμού

Παλαιοχώρας του Δήμου Θεστιέων».

13. Μαμάης Δ. Σημειώσεις του μαθήματος «Υδατικό Περιβάλλον και Ανάπτυξη». Σχολή

Πολιτικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π, Αθήνα, 2007.

14. Νεοφύτου Νικόλαος. Ιχθυολογία. Εκδόσεις Public, 1997.

15. Παπαγεωργίου Κωνσταντίνος. Αειφόρος Ανάπτυξη και Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός.

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2004.

16. Σαρίκα Μαρία. Βιοποικιλότητα και Διατήρηση της Φύσης. Πανεπιστημιακές

Εκδόσεις Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2002.

17. Τσιπάς Γεώργιος. Σημειώσεις «Γενική Βιολογία - Συστηματική Υδρόβιων Φυτικών

και Ζωικών Οργανισμών». Εκδόσεις ΤΕΙ Μεσολογγίου, Μεσολόγγι, 2002.

18. Τσιπάς Γεώργιος. Σημειώσεις «Άνθρωπος και Περιβάλλον». Εκδόσεις ΤΕΙ

Μεσολογγίου, Μεσολόγγι, 2003.

19. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.-ΕΤΕΡΠΣ/Α.Ε.Π.Α.Φ./ΔΗΜΟΣ ΑΡΑΚΥΝΘΟΥ, από το πρόγραμμα:

«Προστασία περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη».

20. Χατζημπίρος Κ. Οικολογία - Οικοσυστήματα και Προστασία του Περιβάλλοντος. Γ΄

Έκδοση, Εκδόσεις Συμμετρία. Αθήνα, 2007.

21. http://www.itia.ntua.gr

22. http://kpe-kastor.kas.sch.gr/limnology

23. www.life-trichonis.gr

24. www.wikipedia.org

25. www. life-trichonis.gr. – Ασβεστούχοι Βάλτοι Τριχωνίδας