ΓΕΩΔΙΑΔΡΟΜΗ ΒΟΥΝΑΣΣΑ

GEOTRAIL VOUNASSA

ΒΟΥΝΑΣΣΑ - Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

VOUNASSA - THE BIRTHPLACE OF EUROPE

Οδηγός Γεωτόπων: 12 προσβάσιμες θέσεις με συντεταγμένες

Field Guide to Geosites: 12 vechicle accessible sites with GPS locations

Kostas

Petrakis

GEOPARK GREVENA - TETHYS

WEST MACEDONIA - GREECE

ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΟΝ ΓΕΩΤΟΥΡΙΣΜΟ Σ’ ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΤΟΠΙΟ

A NEW EXPERIENCE IN GEOTOURISM IN AN ANCIENT LANDSCAPE

Το Γεωπάρκο μας βρίσκεται σε απόσταση δύοωρών είτε από την Θεσσαλονίκη, είτε από τηνΗγουμενίτσα και είναι προσβάσιμο από έξι εξό-δους της Εγνατίας οδού. Κάθε μία περιοχή τουΠάρκου γιορτάζει ένα διαφορετικό κομμάτι τηςιστορίας της Γης, αλλά όλες είναι εξαιρετικά όμορ-φες και αποτελούν οικοδεσπότριες για 14 Γεω-θαυμάτα!

Περισσότερες πληροφορίες επικοινωνείστεστο Geowonders@gmail.com, στην ιστοσελίδα μαςhttp://geotethys.teiwm.gr ή στη σελίδα μας στοfacebook Geowonders of Greece.

Our Geopark is located within two hours ofThessaloniki and Igoumenitsa, with six exits fromthe Egnatia Highway. Each Parkland Areacelebrates a different part of Earth History, but allare exceptionally beautiful, host to 14Geowonders!

For further information, contact: Geowonders@gmail.com or visit our website at http://geotethys.teiwm.gr or our facebook page Geowonders ofGreece.

GEOPARK

GREVENA - TETHYS

Η ιστορία της Βουνάσσας εκτείνεται ένα δισεκατομμύριο χρόνια πίσω!

Πριν τη γένεση της Ευρώπης ή της Αφρικής, κάποιες αρχαίες «πρωτο-ήπειροι», που περιλάμβανανκαι τα παλαιότερα πετρωμάτα της Ελλάδας (που σήμερα βρίσκονται στη Δεσκάτη), συγχωνεύτηκανκαι σχημάτισαν την πρώτη αρχαία υπερ-ήπειρο: την Παγγαία. Περίπου 200 εκατ. χρόνια πριν, ξεκί-νησε η ρήξη της Παγγαίας, με διεισδύσεις βασαλτικών και ρυολιθικών μαγμάτων, που φαίνονταιακόμα και σήμερα μέσα στα πετρώματα της Βουνάσσας. Καθώς το χάσμα μεγάλωνε και εκβαθύνον-ταν, σιγά-σιγά μαζεύτηκαν ιζήματα μαζί με στάχτες από τα ηφαίστεια της Τριαδικής περιόδου,δημι-ουργώντας ένα φυσικό πέτρινο «ουράνιο τόξο». Κάτω από το χάσμα μια νέα λιθόσφαιρα σχηματίστηκε,δημιουργώντας ένα νέο ωκεανό, της Τηθύος, που εκτεινόταν από τη Βρετανία έως την Κίνα. Σήμερατα απομεινάρια της λιθόσφαιρας της Τηθύος τα βρίσκουμε στα βράχια του Βούρινου. Αυτή η διαίρεσητης Παγγαίας γέννησε τις ηπείρους της Αφρικής και της Ευρώπης.Περίπου 170 εκατομμύρια χρόνια πριν, η εξάπλωση της Τηθύος έπαυσε και η Αφρική και η Ευρώπησύγκρουστηκαν, σπρώχνοντας ένα μέρος της λιθόσφαιρας της Τηθύος πάνω στην παλιά ευρωπαϊκήήπειρο. Τα σημάδια αυτής της σύγκρουσης και τα όριά τους τα βλέ-πουμε σήμερα κοντά στο μονα-στήρι της Ζάβορδας και κατά μήκος του ποταμού Αλιάκμονα. Η σύγκρουση μεταξύ της ευρωπαϊκήςκαι της αφρικανικής ηπείρου συνέχιστηκε, συνθλίβοντας τα βράχια που υπήρχαν στα όρια των ηπεί-ρων και έτσι με τον καιρό, δημιουργώντας τα βουνά της Ελλάδος.Η Βουνάσσα υψώθηκε πάνω από τα νερά μιας ρηχής θάλασσας της εποχής του Μειόκαινου, περί-που 10 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η δράση των παγετώνων και σε συνδυασμό, ίσως, με κάποιον σει-σμό, προκάλεσε μια τεράστια κατολίσθηση, τόσο μεγάλη ώστε να δημιουργήσει ένα απότομο φυ-σικόφράγμα, σχηματίζοντας μια λίμνη, σε ένα μέρος του ποταμού Αλιάκμονα που εκτείνονταν έως και τασημερινά Γρεβενά. Τα γόνιμα εδάφη αυτής της κοιλάδας, προσέλκυσαν ανθρώπους, που δημιούρ-γησαν οικισμούς και εκμεταλλεύονται αυτή τη γη από τη νεολιθική εποχή έως σήμερα.

The history of Vounassa spans nearly a billion years of earth history!

In a time before there was a Europe or Africa, very old proto-continents that include theoldest rocks of Greece merged to form the ancient super-continent of Pangaea. About200 million years ago, Pangaea began to split apart with basaltic and rhyolitic intrusions,some of which are still visible on Vounassa. As this rift grew and deepened, sedimentsincluding the ashes from Triassic volcanoes collected within it, creating a natural rockdisplay of many colors.Beneath the rift, new lithosphere formed, creating the foundation of a new ocean, theTethys. The Tethys soon stretched from Britain to China: we find remnants of the litho-sphere beneath this once mighty ocean as the rocks of Vourinos. This division of Pan-gaea gave birth to the African and European continents.About 170 million years ago, the spreading of Tethys cease, and the African and Euro-pean continents collided, pushing the lithosphere of Tethys upwards, onto the older Eu-ropean continent. This margin is seen near the Monastery of Zavordas and along theAliakmon River. The collision between the European and African continents crumpled therocks at their margins so that, with time, the mountains of Greece were formed.Vounassa was raised above the waters of a now-shallow sea by the time of the Miocene,some 10 million years ago. At one time, the action of glaciers perhaps combined withan earthquake caused a tremendous rockslide, so large as to dam part of the AliakmonRiver and form a lake greater in size than today’s new reservoir, stretching as far asGrevena. On the fertile soils of the river valley, modern humans farmed the area fromthe Neolithic to today.

ΠΡΩΤΗ ΣΤΑΣΗ: Αγ. Αχίλλεος, Δεσκάτη

N39o54.415’ - E21o48.470’

Τα Αρχαιότερα Πετρώματα της Ελλάδας… με ηλικία

σχεδόν 1 δισεκατομμυρίων ετών βρίσκονται κοντά σ’

αυτή την τοποθεσία.

Οι πρώτες χερσαίες επιφάνειες που δημιουργήθηκαν

μετά την γέννηση του πλανήτη μας ήταν κάποτε ενω-

μένες και σχημάτιζαν μια τεράστια ήπειρο, την Παγ-

γαία, περίπου 300 εκατομμύρια χρονιά πριν. Από τα

πετρώματα της Παγγαίας συγκροτούνται σήμερα οι

γνωστές μας ήπειροι. Μάλιστα, αυτά τα πετρώματα που

βρίσκονται εδώ στη Δεσκάτη, έχουν μοιάζουν πιο πολύ

με αυτά του Αμαζονίου, παρά με της υπόλοιπης Ευ-

ρώπης!

First stop: st. Achilles Hill, Deskati

N39o54.415’ - E21o48.470’

The oldest rocks in Greece… Now known to be almost

one billion years in age found near this spot. ~300

million years ago, these old lands were once joined all

together in a large landmass called Pangaea that

included all the rocks that would form the continents

as we know them today. Our oldest rocks came from

an area more closely related to the Amazon than to

Europe!

Ίχνη από την πιο αρχαία

Γη της Ελλάδας

Remnants of the

oldest lands of Greece

Τα Αρχαιότερα Πετρώματα της Ελλάδας

The Oldest Rocks in Greece

ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΑΣΗ: Ο περίπλοκος κόσμος της Πέρμιας περιόδου

sECoND stop: the complicated world of the permian

N 39o57.036’ - 21o48.464’Οι σχιστόλιθοι δείχνουν το περίπλοκο κόσμο που έχει δημιουργήσει Βουνάσσα. Περι-

λαμβάνουν ιζήματα και μαγματικά πετρώματα, που εδώ έχουν αναδιπλωθεί και παρα-

μορφωθεί τουλάχιστον πέντε φορές, καθώς σχηματιζόταν τα βουνά, οι θάλασσες και οι

ηπείροι.

These schists show the complex world that has created Vounassa. They include

metamorphosed sediments and intrusives that, at this site, have been folded and

deformed at least five times as mountains, seas and continents were created.

ΤΡΙΤΗ ΣΤΑΣΗ: Η Γέννηση της Ευρώπης

tHirD stop: the Birth of Europe

N 39o57.036’ - 21o48.464’Εδώ στη Βουνάσσα, η αρχαία Παγγαία έχει χωριστεί από την εισβολή των ρυολίθων και φλέβες βασαλτικών. Αυτό το γεωλογικό επεισόδιο, που συνέβη πε-

ρίπου 25 εκατομμύρια χρόνια πριν, σηματοδοτεί τη διάλυση της Παγγαίας στις μάζες γης που θα γινόταν η Ευρώπη και η Αφρική.

Here on Vounassa, our ancient lands of Pangaea have been split apart by the intrusion of rhyolite and basaltic dikes. This geologic event of about 250

million years ago marks the break-up of Pangaea to the land masses that would become Europe and Africa.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΣΗ:

Η Περμο-Τριαδική Εξαφάνιση:

Απαγορεύεται η είσοδος σε Τριλοβίτες!

N39o57.074’ - E21o46.537’

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΕΡΜΙΑΚΟ ΟΡΙΟ;Στο τέλος της Παλαιοζωικής γεωλογικής περιόδου, ολόκληρη η ζωήπάνω στο πλανήτη μας βρέθηκε στα πρόθυρα της εξαφάνισης. 270εκατομμύρια χρόνια πριν, στο τέλος της Πέρμιας περιόδου, το 90%όλων των έμβιων όντων χλωρίδας και πανίδας, εξαλείφθηκε απότομα.Το τι προκάλεσε αυτή την οικολογική καταστροφή είναι ακόμη σχετικάάγνωστο. Το πιο χαρακτηριστικό ζώο εκείνης της περιόδου, ένα μικρόαρθρόποδο, ο Τριλοβίτης, είναι ίσως ο πιο γνωστός «μάρτυρας» αυτήςτης μαζικής εξαλείψεως. Με το πέρασμα στην επόμενη γεωλογική πε-ρίοδο, την Μεσοζωική, οι εναπομείναντες οργανισμοί που επιβιώσανεαρχίσανε ξανά να ευδοκιμούν. Η Γη αναζωογονήθηκε και καλύφθηκεαπό δάση που συμπεριλαμβάνανε Πεύκα και Πλατάνια. Τα πιο χαρα-κτηριστικά ζώα αυτής της περιόδου ήταν οι Δεινόσαυροι.

stop 4: the permo-triassic Extinction:

Notrilobites allowed!

N39o57.074’ - E21o46.537’WHAT IS THE PERMIAN BOUNDARY?At the end of the Geologic Era called the Paleozoic, all life on earthnearly came to an end. 270 million years ago at the end of thePermian, 90% of all living animals and plants suddenly becameextinct. What caused the ecologic catastrophe is still not known.The most distinctive creature of the Paleozoic, a small arthropodcalled a “trilobite”, is the “poster child” of this mass extinction.During the following geologic era, the Mesozoic, the fewremaining life forms again began to flourish. The earthrepopulated and was covered with forests including Pines andPlane trees. The most distinctive animals of this era were theDinosaurs.

Ο Παλαιοζωικός Αιώνας

The Paleozoic Era in Grevena

ΠΕΜΠΤΗ ΣΤΑΣΗ: Η Αλπική Ελλάδα της Βουνάσσας

N39o57.054’ - E21o46.226’ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΓΕΤΟΝΩΝ;Στην εποχή μας μπορούμε να βρούμε παγετώνες στις πολικές περιοχές της γης καιπάνω σε ψηλά βουνά. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, για να υπάρξει παγετώνας σήμεραθα πρέπει το εκάστοτε βουνό να έχει πάνω από 4000 μέτρα υψόμετρο. Όμως την λε-γομένη εποχή των παγετώνων, από 70 - 10 χιλιάδες χρόνια πριν, παγετώνες υπήρχανκαι σε πολύ χαμηλότερο υψόμετρο. Η κορυφή της Βουνάσσας ειδικά, δείχνει της «χα-ρακιές» που προκλήθηκαν από την κίνηση των παγετώνων στην Πλειστόκαινη περίοδο.

stop 5: Alpine Greece of Vounassa

N39o57.054’ - E21o46.226’WHAT IS GLACIATION?Glaciers today are found in the earth’s polar regions and at the top of highmountains. Today, for there to be glaciers in Greece, a mountain would need tobe 4000 m in altitude. In the period called the Ice Ages, 70 to 10 thousand yearsago, glaciers covered mountains of much lower elevation. The top of Vounassashows the scars caused by the movement of glaciers in the Pleistocene. Τα μάρμαρα της Βουνάσσας -Τριαδική περίοδος

Marble of Vounassa - Triassic

ΕΚΤΗ ΣΤΑΣΗ: - “rosa Antiqua” - Πετρώματα

που εμφανίζονται στην εποχή των Δεινοσαύρων

N39o54.868’ - E21o44.544’

Μεταξύ των πρώτων ιζημάτων που άρχισαν να γεμίζουν τον αυξανό-

μενο ωκεανό της Τηθύος, συμπεριλαμβάνονται και αυτοί οι «Παλιοί

Κόκκινοι» ασβεστόλιθοι της Τριαδικής περιόδου, που τοποθετήθηκαν

επάνω σε έναν επεκτεινόμενο πυθμένα ωκεανού.

stop 6: Mesozoic Greece - “rosa Antiqua” - rocks

from the Age of Dinosaurs

N39o54.868’ - E21o44.544’Among the first sediments to begin to fill in the growing TethyanOcean are these “Old Red” limestones of the Triassic, depositedonto an expanding ocean floor.

ΕΒΔΟΜΗ ΣΤΑΣΗ:

Πετρώματα «Ουράνιου Τόξου» της Σκάλας

N39o55.116’ - E21o44.135’

Στον δρόμο προς τη Δεσκάτη, οι πολύχρωμες πέτρες κοντά στην Σκάλα

σχηματίστηκαν κατά την εκβάθυνση του του ωκεανού της Τηθύος. Αυτή

η θέση σημαδεύει την γενέτειρα της Ευρώπης και της Αφρικής. Η πο-

λυχρωμία των πετρών αυτών, που αντιστοιχεί σε αυτή του ουράνιου

τόξου, οφείλεται στις απότομες αλλαγές των υποθαλάσσιων κλιμάτων

και στην εναπόθεση ηφαιστειακής τέφρας.

stop 7: the rainbow rocks of skala

N39o55.116’ - E21o44.135’Along the road to Deskati, the colorful rocks near Skala formedin the deepening sea of Tethys. This position marks the birthplaceof Europe and Africa. The “rainbow” colors of the rocks are dueto rapidly changing environments in the sea and the depositionof volcanic ash.

ΠΕΤΡΏΜΑΤΑ «ΟΥΡΑΝΙΟΥ ΤΟΞΟΥ»

THE “RAINBOW ROCKS”

ΑμμώδηςΑσβεστόλιθος

Ηφαιστειακή τέφρααπό της σχισμή της Παγγαίας

Λάσπη στον θαλάσσιο πυθμένα

της Τηθύος

Οι πρώτες πέτρες της Ευρώπης

SandyCarbonates

Volcanic Ashfrom the

Pangaean Rift

Mudstones of theTethyan Ocean

Early Rocksof Europe

ΟΓΔΟH ΣΤΑΣΗ: Η Λίμνη του παρελθόντος και του μέλλοντος

N39o57.821’ - E21o43.795’

Η λίμνη που δημιουργήθηκε από την εγκατάσταση του υδροηλεκτρικού φράγματος του Ιλαρίωνα, αναγεννώντας μια λίμνη που υπήρχε

κάποτε εδώ στην περίοδο των παγετώνων. Τότε, μια μεγάλη κατολίσθηση βράχων από τη Βουνάσσα --που άφησε την «ουλή» της στην

πλαγιά του βουνού-- συμπλήρωσε το παρακάτω φαράγγι, και δημιούργησε μια λίμνη που εκτείνεται σχεδόν ως τα Γρεβενά.

stop 8: the once and Future Lake

N39o57.821’ - E21o43.795’

The Lake created by the installation of a hydroelectric dam at Ilariona has given rebirth to a lake that once existed here in the Ice Ages.

Then, a large rock fall from Vounassa, its scar still visible on the side of the mountain, filled in the canyon below, and created a lake that

stretched nearly to Grevena itself.

Η σημερινή γεωλογία παρουσιάζει ενδείξεις ότι τα εδάφη μας «ανοίγουν» και πάλι, αν και

σε πολύ μικρότερη κλίμακα από ό, τι στο αρχαίο παρελθόν. Εδώ, λιγότερο από 20.000

χρόνια πριν, η γη «τεντώθηκε», και ένα «μπλοκ» έπεσε προς τα κάτω, ένα χαρακτηριστικό

κομμάτι που ονομάζεται "Τάφρος." Αυτό το μικρό χαντάκι είναι στην τέλεια μορφή για να

μας δείξει την τεκτονική δραστηριότητα, που είναι ακόμα παρούσα.

Today’s geology shows evidence that our lands are once again opening, though ona much smaller scale than the ancient past. Here less than 20,000 years ago, theland stretched, and a block dropped downward, a feature called a “Graben.” Thissmall graben is perfect in form to demonstrate the tectonic activity present still.

Η πιο διάσημη θέση για τους γεωλόγους στηνΓεωδιαδρομή της Βουνάσσας βρίσκεται εδώ,κατά μήκος του δρόμου, που το τμήμα τουμανδύα του ωκεανού της Τηθύος έχει καρ-φωθεί επάνω από το περιθώριο της Ευρώπηςπερίπου 168 εκατομμύρια χρόνια πριν. Πα-ρακάτω η Αφρική συγκρούεται με την Ευ-ρώπη, και σαν αποτέλεσμα ο ωκεανός τηςΤηθύος καταστράφηκε.

The most famous site for geologists onGeotrail Vounassa occurs where the mantlesection of the Tethys Ocean was thrust upand above the margin of Europe about 168million years ago. Below, the continent ofAfrica was colliding with Europe, and theTethys Ocean was destroyed as a result.

ΕΝΑΤΗ ΣΤΑΣΗ: Η Σημερινή Τεκτονική Εικόνα

stop 9: the perfect Graben

N39o59.821’ - E21o43.795’

ΔΕΚΑΤΗ ΣΤΑΣΗ: Η σύγκρουση της Αφρικής με την Ευρώπη

stop 10: Collision of Africa and Europe

N39o59.931’ - E21o47.303’

Ευρώπη/Europe

Προς ΑφρικήTo Africa

ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΣΤΑΣΗ:

Γεωπανόραμα

«Η Γη κάτω

από τον κόσμο μας»

N39o59.423’ -

E21o47.475’

Εδώ όπου η Ευρώπη συνάν-

τησε τον ωκεανό της Τηθύος,

στα μέσα της Ιουρασικής πε-

ριόδου (~ 168 εκατομμύρια

χρόνια πριν), στους λόφους

κάτω από τη Ζάβορδα, τη

Βουνάσσα και τον ποταμό

Αλιάκμονα.

stop 11:

Geopanorama

“the World beneath

our World”

N39o59.423’ -

E21o47.475’

Where Europe met Tethys

in the mid-Jurassic (~168

million years ago) in the

hills below Zavordas,

Vounassa and the Aliak-

mon River.

Πανόραμα της Γέννησης της Ευρώπης - the Birth of Europe panorama

ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΣΤΑΣΗ: Αιώνια Ζάβορδα

N39°59.159’ - E21°47.656’

Οι φωτογραφίες που μας άφησε ο Jan Brunn (ελήφθησαν το 1939), πέρα από τη γεωλογική ιστορία που περιγράφουν, μας δείχνουν

έναν κοσμό περιβαλλοντικά διαφορετικό από αυτόν που γνωρίζουμε σήμερα. Τότε η βλάστηση ήταν αραιή, ενώ τώρα είναι έντονα ανα-

πτυσσόμενη. Η προσθήκη της λίμνης του Ιλαρίωνα αλλάζει και πάλι την περιβαλλοντική ιστορία της Ζάβορδας και μας φέρνει σε ένα

νέο, μεταβαλλόμενο γεωλογικά κόσμο.

stop 12: Eternal Zavrodas

N39°59.159’ - E21°47.656’

More than the geologic history, the photos left to us by Jan Brunn (taken in 1939) show us a different environmental world than we know

today. Then the vegetation was sparse, and now it’s burgeoning. The addition of the Ilariona Lake changes again the environmental history

of Zavordas and brings us into a new, changing geologic world.

1939 2013

Pamphlet by Dr. A. Rassios, A. Batsi, and D. Ghikas - Printed by Dot•Print - Funded by Deskati Township

1

12

Τα Αρχαιότερα Πετρώματα της Ελλάδα The Oldest Rocks of GreeceN39o54.415’ – E21o48.470’

Πέντε Φάσεις Τεκτονικής Παραμόρφωσης Five Phases of Deformation N39o57.036’ – E21o48.464’

Ο Χωρισμός της Πανγαίας The Splitting of PangaeaN39o57.144’ – E21o47.068’

Ο Παλαιοζωικός Αιώνας The Paleozoic Era in Grevena N39o57.074’ – E21o46.537’

ΒΟΥΝΑΣΣΑ - Vounassa Peak Η Αλπική Ελλάδα της Βουνάσσας The Alpine Greece of VounassaN39o57.054’– E21o46.226’

Μεσοζωική Ελλάδα Mesozoic GreeceN39o54.868’ – E21o44.544’

Πετρώματα του Ουράνιου Τόξου The Rainbow RocksN39o55.116’ – E21o44.135’

Η Αναγεννημένη Λίμνη The Once and Future LakeN39o57.821’ – E21o43.795’

Η Σημερινή Τεκτονική Εικόνα The Perfect Graben!N39o59.821’ – E21o43.795’

Η Σύγκρουση της Αφρικής με την ΕυρώπηThe Collision of Africa and Europe N39o59.931’ – E21o47.303’

Γεωπανόραμα «Η Γέννηση της Ευρώπης»Geopanorama of the Birth of EuropeN39o59.423’ – E21o47.475’

Αιώνια ΖάβορδαEternal ZavordasN39°59.159’ – E21°47.656’

10

11

9

8

7

6

5

4

3

2

21°50N21°39N

40°00N

39°53N