Μεθοδολογία της έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες

5ο μάθημα

1. Η ερευνητική διαδικασία

2. Βιβλιογραφική επισκόπηση

3. και βιβλιογραφικές αναφορές

Αλεξάνδρα Βασιλοπούλου

avasil@ecd.uoa.gr

1. Η ερευνητική διαδικασία

Περιλαμβάνει μια σειρά από βήματα:

Αναγνώριση ενός ερευνητικού προβλήματος

Επισκόπηση της βιβλιογραφίας

Προσδιορισμός του σκοπού της έρευνας-ερωτήματα, υποθέσεις

Συγκέντρωση των δεδομένων

Ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων

Αναφορά και αξιολόγηση της έρευνας

Αναγνώριση ενός ερευνητικού

προβλήματος

Η Μαρία σχεδιάζει να μελετήσει τον σχολικό εκφοβισμό στα σχολεία. Ξεκινάει με ένα πρόβλημα: την εκτεταμένη συζήτηση για το θέμα στα ΜΜΕ αλλά και εντός της εκπαιδευτικής κοινότητας. Πρέπει να αιτιολογήσει το πρόβλημα παρέχοντας στοιχεία για τη σημασία του τεκμηριώνοντας ότι η έρευνα αυτή θα προσθέσει κάτι καινούργιο μια νέα άποψη γι’αυτό το θέμα

Επισκόπηση της

βιβλιογραφίας

Ποιοι έχουν ερευνήσει το πρόβλημα που εξετάζεται. Σε τούτο το στάδιο καλούμαστε

να κάνουμε καταγραφή των αποδείξεων. Θα πρέπει να εξετάσουμε πώς χειρίστηκαν το πρόβλημα προηγούμενες έρευνες και πόσο χρήσιμες είναι για μας. Εντόπισαν τον ίδιο γρίφο; Πώς προσπάθησαν να τον λύσουν; Ποια σημεία άφησαν αναπάντητα; Ξεκαθαρίζουμε έτσι τα θέματα που τίθενται και τις μεθόδους που θα χρησιμοποιήσουμε.

Η μελέτη δεν πρέπει να επαναλαμβάνει προηγούμενες έρευνες αλλά να βασίζεται σε αυτές για να προσθέσει κάτι καινούργιο.

Επισκόπηση της βιβλιογραφίας στο θέμα που έχει επιλεγεί: μελέτη θεωρίας

και έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο θέμα (και κοντά στο θέμα) που έχει επιλεγεί. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας σημαίνει εντοπισμό δημοσιεύσεων (επιστημονικών άρθρων, βιβλίων, κεφαλαίων) σε σχέση με το θέμα, μελέτη των δημοσιεύσεων και γραπτή σύνοψη.

Η Μαρία πρέπει να προβεί σε βιβλιογραφική επισκόπηση. Εξοικειώνεται με την Πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη, ψάχνει βιβλία, άρθρα, ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, ανακαλύπτει έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό και συντάσσει μια σύνοψη.

Προσδιορισμός του σκοπού της

έρευνας-ερωτήματα, υποθέσεις

Επειδή ένα θέμα μπορεί να καλύπτει ένα ευρύ πεδίο ενδιαφέροντος, χρειάζεται μια εστιασμένη διατύπωση του προβλήματος με το οποίο θα ασχοληθεί η έρευνα.

Πρόκειται για τη διατύπωση του σκοπού.

Εξαιρετικά σημαντικό στάδιο διότι περιορίζει και επικεντρώνει την έρευνα: αναφέρει το κύριο σημείο εστίασης, τους συμμετέχοντες και τον τόπο της έρευνας.

Ο σκοπός συγκεκριμενοποιείται με τη διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων

Ερευνητικά ερωτήματα

Διατύπωση των συγκεκριμένων

σκοπών μιας έρευνας υπό τη μορφή

ερωτήσεων. Διαμορφώνονται

θεωρητικά και αποτελούν τη σύνδεση

ανάμεσα στη θεωρία και τα ερευνητικά

δεδομένα.

Χαρακτηριστικά των ερευνητικών ερωτημάτων

Τα ερευνητικά ερωτήματα οφείλουν να είναι: • Ξεκάθαρα, κατανοητά και σαφή. • Εστιασμένα αλλά όχι περιοριστικά. • Ικανά να διερευνηθούν μέσω της παραγωγής και ανάλυσης εμπειρικών δεδομένων (όχι αφηρημένα). • Ικανά να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη πολιτικών, πρακτικών παρεμβάσεων ή στην παραγωγή κοινωνικής θεωρίας. • Συνδεδεμένα με την επίκαιρη θεωρητική συζήτηση και έρευνα, ικανά να την αναπτύξουν περαιτέρω ή να καλύψουν διαγνωσμένα κενά. • Κατορθωτά ως προς τη διερεύνησή τους με βάση τους διαθέσιμους πόρους. • Συμβατά με τα ενδιαφέροντα του ερευνητή

Η Μαρία πρέπει να διατυπώσει το σκοπό και τα ερωτήματα στα οποία θα απαντήσουν οι συμμετέχοντες που επέλεξε για την έρευνά της (ερευνητικά υποκείμενα).

Παρέχει την κύρια κατεύθυνση της έρευνας και τη βοηθά να παραμείνει επικεντρωμένη. Διαπιστώνει ότι ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιοι/ες οι μαθητές/τριες νοηματοδοτούν τον σχολικό εκφοβισμό δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Στη συνέχεια περιορίζει την μελέτη διατυπώνοντας συγκεκριμένα ερευνητικά

ερωτήματα.

Συγκέντρωση των δεδομένων

Για να απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα χρειάζεται να συλλεχθούν δεδομένα:

Επιλογή τεχνικής συλλογής δεδομένων

Επιλογή και εντοπισμός των ατόμων

Εξασφάλιση της άδειάς τους για συμμετοχή

Συλλογή πληροφοριών είτε θέτοντας ερωτήματα είτε παρατηρώντας

Συλλογή των δεδομένων

Είτε αριθμών (βαθμολογίες σε τεστ ή συχνότητες συμπεριφορών)

Είτε λέξεων (απαντήσεις, γνώμες κλπ)

Η Μαρία πρέπει να σκεφτεί πού θα πραγματοποιήσει τη μελέτη της, ποιοι θα συμμετέχουν, πώς θα πάρει την άδεια, τι δεδομένα θα συγκεντρώσει και πώς θα συλλέξει τα δεδομένα: Θα ζητήσει από τους μαθητές να συμπληρώσουν έντυπα ή θα τους μιλήσει άμεσα;

Και στις 2 περιπτώσεις χρειάζεται η άδεια των μαθητών και επειδή είναι ανήλικοι των γονέων τους, σύμφωνα με τον κώδικα δεοντολογίας του ιδρύματός της και τους κανόνες πρόσβασης και αδειοδότησης που προβλέπονται από το Υπουργείο Παιδείας.

Ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων-

αποτελέσματα, ευρήματα, συζήτηση

Εξαγωγή νοήματος από τα δεδομένα

«Αποσυναρμολόγηση» των δεδομένων για να προσδιοριστούν οι ατομικές απαντήσεις και

«Συναρμολόγησή» τους για να συνοψιστούν.

Περιλαμβάνει:

Την κατάληξη σε συμπεράσματα

Την αναπαράσταση-πίνακες, σχήματα, εικόνες- για να συνοψιστούν

Εξήγηση, συζήτηση με τη βιβλιογραφία, ερμηνεία των συμπερασμάτων ώστε να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα

Η Μαρία

στην περίπτωση που έχει συγκεντρώσει πληροφορίες σε ένα γραπτό ερωτηματολόγιο από μαθητές ολόκληρης της σχολικής περιφέρειας θα πρέπει:

Να περάσει τις απαντήσεις σε κάποιο πρόγραμμα ΗΥ

Να επιλέξει στατιστική επεξεργασία και να κάνει τις αναλύσεις

Να καταρτήσει με τα αποτελέσματα πίνακες και σχήματα και να καταλήξει σε συμπεράσματα σε σχέση με τα ερωτήματα

Η Μαρία

Στην περίπτωση που πραγματοποιήσει ατομικές συνεντεύξεις

Θα ηχογραφήσει την ομιλία των μαθητών/τριών

Θα μεταγράψει/απομαγνητοφωνήσει τις κασέτες σε γραπτό αρχείο

Θα εξάγει συμπεράσματα από τα σχόλια των μαθητών επιλέγοντας συγκεκριμένες προτάσεις και παραγράφους και εντοπίζοντας θέματα με πληροφορίες.

Θα ερμηνεύσει το νόημα των σχολίων των μαθητών υπό το φως της θεωρίας και των προτάσεων που περιλαμβάνονται σε προηγούμενες μελέτες.

Με αυτόν τον τρόπο θα απαντήσει στα ερευνητικά ερωτήματα

Συγγραφή της έρευνας

Ο τρόπος της συγγραφής εξαρτάται από το είδος

της εργασίας (Εργασία εξαμήνου; Πτυχιακή; Διδακτορική διατριβή; Ερευνητικό άρθρο;) και τους αποδέκτες (τριμελής επιτροπή; Εξειδικευμένοι επιστήμονες; Εκπαιδευτικοί; Ευρύτερο κοινό;)

Συνήθως , το τελικό κείμενο θα πρέπει να περιλαμβάνει: εισαγωγή, βιβλιογραφική επισκόπηση, μεθοδολογία, ανάλυση-αποτελέσματα, συζήτηση-συμπεράσματα.

2. Βιβλιογραφική επισκόπηση

Η βιβλιογραφική επισκόπηση αποσκοπεί στη σύνδεση της συγκεκριμένης έρευνας με την τρέχουσα επιστημονική συζήτηση και τη σχετική βιβλιογραφική παραγωγή.

Η βιβλιογραφική επισκόπηση μπορεί να λάβει διαφορετικές μορφές:

16

Εκδοχές βιβλιογραφικής επισκόπησης (Τσιώλης 2014)

• Επισκόπηση του επίκαιρου επιστημονικού διαλόγου γύρω από τη συγκεκριμένη θεματική. • Ιστορική αναδρομή στους τρόπους θεωρητικής προσέγγισης και εμπειρικής διερεύνησης του εξεταζόμενου αντικειμένου. • Επισκόπηση των διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων επί του εξεταζόμενου αντικειμένου. • Επισκόπηση των μεθοδολογικών προσεγγίσεων που αξιοποιούνται για την εμπειρική διερεύνηση του εξεταζόμενου αντικειμένου.

Οι παραπάνω εκδοχές δεν αλληλοαποκλείονται και μπορούν να συνδυαστούν.

17

Επιλογή και επεξεργασία του θεωρητικού

πλαισίου

Η θεωρητική προεργασία έχει σκοπό να εφοδιάσει τον ερευνητή με έννοιες και σχήματα θεωρητικής ευαισθητοποίησης, τα οποία οξύνουν την ερευνητική ματιά τόσο κατά την παραγωγή όσο και κατά την ανάλυση των δεδομένων.

Οι έννοιες και τα σχήματα θεωρητικής ευαισθητοποίησης δεν θα πρέπει να λειτουργούν περιοριστικά, αποκλείοντας δυνατότητες θεώρησης του εξεταζόμενου φαινομένου, αλλά να διευρύνουν τον ορίζοντα του ερευνητή και να του παρέχουν τη δυνατότητα να υπερβεί την επιφάνεια των κοινωνικών φαινομένων ώστε να τα διερευνήσει στην πολλαπλότητά τους.

18

Ανάγνωση κοινωνικών ερευνών

Οργανώνοντας μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας Προσδιορίστε λέξεις-κλειδιά (μια κεντρική

έννοια ή ένα σημαντικό πληθυσμό)

Διεξάγετε μια αναζήτηση

Στη Βιβλιοθήκη του ΕΚΠΑ (http://opac.seab.gr/search~S6*gre), σε όλες τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες (zephyr.lib.uoc.gr), στα ηλεκτρονικά περιοδικά (μέσω Heal link https://www.heal-link.gr/alpha.php)

Αναζήτηση χιονοστιβάδας

14-

19

Περιοδικά και βιβλία

Διαβάζοντας ένα επιστημονικό άρθρο

Διαβάστε την περίληψη – Περίληψη ερευνητικού άρθρου (δηλώνει το στόχο του ερευνητή, τις μεθόδους που χρησιμοποίησε και τα σημαντικότερα ευρήματά του)

Ξεφυλλίστε το άρθρο, παρατηρώντας τις επικεφαλίδες των ενοτήτων και τα γραφήματα ή τους πίνακες που ίσως περιέχει

Διαβάστε προσεκτικά ολόκληρο το άρθρο

Αξιολογήστε το άρθρο 14-

20

Ανάγνωση κοινωνικών ερευνών

Συμβουλές για την μελέτη επιστημονικών

κειμένων:

Μάθε τη βιβλιοθήκη και χρησιμοποίησέ την προς όφελός σου.

Αν κάποια βιβλία/άρθρα της βιβλιογραφικής λίστας σου είναι δανεισμένα, μην απογοητεύεσαι! Χρησιμοποίησε τη βιβλιογραφία από τα βιβλία που ήδη έχεις που θα σε παραπέμψουν σε άλλα βιβλία/άρθρα με τη μέθοδο της ‘χιονοστιβάδας’. Επίσης, χρησιμοποίησε τους φακέλους του μαθήματος και τις σημειώσεις από τις διαλέξεις.

-Αφιέρωσε λίγα λεπτά στο να ξεφυλλίσεις τα βιβλία πριν να τα δανειστείς (εκτός κι αν είναι στην προτεινόμενη βιβλιογραφία του διδάσκοντος) ώστε να βεβαιωθείς ότι είναι σχετικά.

- Γενικότερα ΔΕΝ είναι απαραίτητο (και πολλές φορές δεν είναι επιθυμητό) να ξεκινάς την ανάγνωση από την αρχή του βιβλίου και να το διαβάζεις μέχρι τέλους. Μπορεί μόνο κάποια κεφάλαια να είναι σχετικά. Να ελέγχεις το διάβασμά σου και τον χρόνο σου.

- Δεν υπάρχει «μυστική απάντηση» στο ερώτημα της εργασίας σου που να βρίσκεται κρυμμένη σε ένα συγκεκριμένο κείμενο – οι περισσότερες εργασίες απαιτούν μια καλογραμμένη επιχειρηματολογία σε σχέση με το ερώτημα, που να συνοδεύεται από αποδείξεις που να την στηρίζουν.

-Μη μετατρέψεις την εργασία σου σε κατάλογο ή περίληψη των απόψεων άλλων, εκτός κι αν σου το ζητάει το θέμα σου.

-Διάβασε και χρησιμοποίησε τις σημειώσεις από το διάβασμά σου για να ενισχύσεις το δικό σου επιχείρημα, και όχι το αντίθετο: μη διαβάζεις με σκοπό να κάνεις απλή αναπαραγωγή των θέσεων των άλλων συγγραφέων. Αποφάσισε ποια γραμμή/άποψη θα υποστηρίξεις και χρησιμοποίησε το διάβασμά σου για να υποστηρίξεις την άποψή σου.

Διαβάζοντας ένα βιβλίο

Ερευνητική μονογραφία – Δημοσιευμένη ή αδημοσίευτη ερευνητική έκθεση που έχει μέγεθος βιβλίου

Διαβάστε τον πρόλογο ή την εισαγωγή

Διαβάστε ολόκληρο το βιβλίο

14-

24

Ανάγνωση κοινωνικών ερευνών

Αξιολόγηση εμπειρικών ερευνητικών Θεωρητικοί προσανατολισμοί Ερευνητικός σχεδιασμός Μέτρηση Δειγματοληψία Αναγνώριση είδους έρευνας:

Εθνογραφία Μελέτη περίπτωσης Έρευνα-δράση Βιογραφική προσέγγιση Εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία Ανάλυση λόγου Ανάλυση συνομιλίας Ανάλυση περιεχομένου Ιστορική έρευνα Πείραμα Δειγματοληπτική έρευνα Ανάλυση υφιστάμενων στατιστικών

14-

25

Ανάγνωση κοινωνικών ερευνών

Αξιολογώντας την ποιότητα των

διαδικτυακών πηγών 1. Ποιος είναι ο συγγραφέας της ιστοσελίδας;

2. Προωθεί ο ιστότοπος μια συγκεκριμένη άποψη;

3. Περιέχει ο ιστότοπος ακριβείς και πλήρεις παραπομπές;

4. Είναι τα δεδομένα ενημερωμένα;

5. Είναι τα δεδομένα επίσημα;

6. Πρόκειται για έναν πανεπιστημιακό ιστότοπο ερευνών;

7. Μοιάζουν τα δεδομένα να συνάδουν με τα δεδομένα άλλων ιστοτόπων;

14-

26

Xρήση του διαδικτύου

Μερικά σημαντικά ζητήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη για τη συγγραφή ενός κειμένου:

• Σε ποιους απευθυνόμαστε;

• Ποια η μορφή και ποια η έκταση του κειμένου;

• Ποιος ο στόχος του κειμένου;

Οργάνωση της εργασίας

Σκοπός και επισκόπηση

Είναι πάντοτε χρήσιμο να αρχίζετε με μια σύντομη δήλωση του σκοπού της μελέτης και των κύριων ευρημάτων της ανάλυσης (σε ένα επιστημονικό άρθρο, αυτή η επισκόπηση παίρνει, μερικές φορές, τη μορφή της περίληψης)

14-28

Συγγραφή κοινωνικών ερευνών

Επισκόπηση της βιβλιογραφίας

Υποδείξτε με ποιο τρόπο η έκθεσή σας εντάσσεται στο γενικό σώμα της επιστημονικής γνώσης

Αποφύγετε τη λογοκλοπή

Λογοκλοπή – Η παρουσίαση των λόγων ή των σκέψεων κάποιου άλλου σαν δικά μας, γεγονός που συνιστά κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας

Όταν κρατάτε σημειώσεις κατά τη διάρκεια της μελέτης επιστημονικών κειμένων, σιγουρευτείτε ότι τις γράφετε με δικά σας λόγια. Μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο, αντιγράφοντας ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ τα λόγια του/της συγγραφέα, κάνοντας αναφορά στην σελίδα της πηγής από όπου προέρχεται αυτό το απόσπασμα/παράθεμα (βλ. λεπτομέρειες στην ενότητα για τις βιβλιογραφικές αναφορές).

14-29

Συγγραφή κοινωνικών ερευνών

3. Βιβλιογραφικές

αναφορές

Συγγραφή κοινωνικών ερευνών

Γενικές οδηγίες

Χρησιμοποιήστε σωστή γραμματική και ορθογραφία

Χρησιμοποιήστε συστηματικά ένα σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών (π.χ. Harvard, APA, Chicago) . Τα συστήματα αυτά προτείνουν διαφορετικό τρόπο και σειρά καταγραφής των στοιχείων της βιβλιογραφικής πηγής.

Γραμματοσειρά: Calibri ή Times New Roman, μέγεθος 12, διάστιχο 1,5.

Μπορείτε να διαλέξετε έναν τρόπο ή συνδυασμό τους, αρκεί να είστε συστηματικοί και να τον χρησιμοποιήσετε σε όλη την εργασία σας.

14-31

Σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών του Harvard

Βιβλίο: Επώνυμο/α συγγραφέα/ων-επιμελητή/ων, αρχικά. (χρονολογία) τίτλος, τόπος έκδοσης: εκδότης.

Περιοδικό: Επώνυμο/α συγγραφέα/ων, αρχικά. (χρονολογία) ‘τίτλος άρθρου’, όνομα περιοδικού, αριθμός τόμου(αριθμός τεύχους): αριθμοί σελίδων.

Κεφάλαιο μέσα σε τόμο: Επώνυμο/α συγγραφέα/ων, αρχικά. (χρονολογία) ‘τίτλος κεφαλαίου’, στο όνομα επιμελητή-ων, αρχικά. (επιμ.) τίτλος, τόπος έκδοσης: εκδότης.

Σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών APA (AMERICAN PSYCHOLOGICAL ASSOCIATION)

www.apastyle.org

Παραλλαγή του συστήματος του Harvard

Διαφοροποίηση ως προς βιβλιογραφικές αναφορές (σειρά, σημεία στίξης) και παραπομπές σε διαδικτυακές πηγές

Σύστημα βιβλιογραφικών αναφορών του Chicago

Δύο συστήματα: σημειώσεις/βιβλιογραφία ή συγγραφέας/χρονολογία (πιο συνηθισμένο στις κοινωνικές επιστήμες)

The Chicago Manual of Style

(16th edn) or http://www.chicagomanualofstyle.org/tools_citationguide.html

Όταν χρησιμοποιείται ενιαία λίστα για τις ελληνόγλωσσες και τις ξενόγλωσσες βιβλιογραφικές καταχωρήσεις ακολουθείται η παρακάτω σειρά, με βάση το ελληνικό αλφάβητο: A, B, Γ/C, Δ/D, E, Zζ, F, G, H, Θ, Ι, J, K, Λ/L, M, N, Ξ, O, Π/P, Q, Ρ/R, Σ/S, T, Y, Φ, U, V, W, X, Y, Ψ, Ω.

Αναφορές, υποσηµειώσεις, παραθέµατα, παραποµπές -Υποσηµείωση/Σηµείωση Τέλους: η προσθήκη σχολίων ή αναφορών εκτός του κυρίως σώµατος κειµένου. -Αναφορά: η καταγραφή µιας πηγής τεκµηρίωσης -Παράθεµα: η µεταφορά στο κείµενό µας µιας αυτούσιας φράσης ενός άλλου συγγραφέα -Παραποµπή: η µεταφορά µιας άποψης ή µιας πληροφορίας από έναν άλλο συγγραφέα µε δική µας αναδιατύπωση ∆εν πρέπει να συγχέουµε το παράθεµα µε την απλή παραποµπή.

Παραθέτοντας διαδικτυακές πηγές

Στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνει μία παραπομπή

Συγγραφέας και τίτλος, αν είναι διαθέσιμα

Πληροφορίες έκδοσης, αν είναι διαθέσιμες

Τοποθεσία της έντυπης εκδοχής

URL – Διεύθυνση ιστού, η οποία συνήθως αρχίζει με «http://». Αρκτικόλεξο του: «uniform resource locator» ή «universal resource locator».

Ημερομηνία (και ώρα) πρόσβασης στον ιστότοπο

14-

37

Xρήση του διαδικτύου

Βιβλιογραφία για βιβλιογραφική επισκόπηση και

βιβλιογραφικές αναφορές

Bryman, A. (2017) «Κεφάλαιο 5. Το πρώτο βήμα: Βιβλιογραφική επισκόπηση», Μέθοδοι Κοινωνικής Έρευνας, Αθήνα: Gutenberg.

Eco, U. (1994) Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία, Αθήνα: νήσος.

Ζαφειρόπουλος, Κ. (2015) (2η έκδοση) Πώς γίνεται μια επιστημονική εργασία; Επιστημονική έρευνα και συγγραφή εργασιών, Αθήνα: Κριτική.

Επιλογή διαφανειών από Babbie εκδ. Κριτική, κεφ. 14.

Επιλογή διαφανειών από Τσιώλης (2014)