1

Σχεδόν Επιστήμη Φωτογραφία Ταξινομία και Τυπολογία

Στις αρχές του 20ου αιώνα οι ανθρωπολόγοι ανακάλυψαν με έκπληξη ότι οι πολιτισμοί

των πρωτόγονων κοινωνιών πριν την εισαγωγή της γραφής εμπεριείχαν σύνθετα

συστήματα ταξινόμησης για ανθρώπους ζώα φυτά και αντικείμενα ndashτα λεγόμενα

τοτεμικά συστήματαndash τα οποία παρείχαν ένα είδος ταξινομικού χάρτη του κόσμου και

της κοινωνίας (1) O Λέβι-Στρος υποστήριξε ότι η διαδικασία της ταξινόμησης αυτών των

κοινωνιών την οποία αποκάλεσε laquoάγρια σκέψηraquo αντέγραφε στην πραγματικότητα τον

τρόπο λειτουργείας του ανθρώπινου εγκεφάλου ndashμε όρους ζευγών συνήθως

αντιθετικών Οι επιστήμονες κατέληξαν στο ότι η διαδικασία αυτή δεν αφορά

αποκλειστικά τις πρωτόγονες κοινωνίες μπορεί να βρεθεί και στην καρδιά των

σύγχρονων κοινωνιών Ταυτόχρονα χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό και την ίδια τη

σύγχρονη επιστήμη

laquoEίναι ένα κεντρικό μεθοδολογικό αξίωμα των κοινωνικών επιστημώνraquo παρατηρεί ο

Robert Bocock (2) laquoότι οι θεωρίες οι υποθέσεις και τα δεδομένα πρέπει να διατυπώνονται

και να παρουσιάζονται με τέτοιον τρόπο που να επιτρέπει τη χρησιμοποίησή τους σε

συγκριτικές μελέτεςraquo Και αυτό προϋποθέτει καταρχήν μία διαδικασία ταξινόμησης των

δεδομένων αυτό που στη σύγχρονη πολιτισμική θεωρία ονομάζεται ταξινομία ή

τυπολογία Παραθέτω α πό το κοινωνιολογικό λεξικό της Oξφόρδης laquoταξινομία ή

τυπολογία η κατάταξη η ταξινόμηση (δεδομένων κοινωνικών φαινομένων κλπ) κάτι που

δε συνεπάγεται απαραίτητα την εξήγησή τουςraquo

Οι αντιλήψεις μας για τον κόσμο είναι διανοητικές αναπαραστάσεις που αντιστοιχούν σε

συγκεκριμένες κατηγορίες ndashπραγμάτων εννοιών προσώπων αλλά και συναισθημάτων

συμπεριφορών γεγονότων και λειτουργιών- οι οποίες με τη σειρά τους συνδέονται με

τις ευρύτερες γνωσιακές δομές μας (Murphey 2004) Συνοπτικά δηλαδή θα λέγαμε πως

οι αντιλήψεις αποτελούν περιληπτικές αναπαραστάσεις μιας τάξης πραγμάτων H

αναπαράσταση εμπεριέχει γλωσσολογικές και οπτικές συμβολικές μορφές που

κωδικοποιούν το μήνυμα που μεταφέρεται O τρόπος που κατανοούμε τον Kόσμο

στηρίζεται πάντα στην αναγωγή του συγκεκριμένου στο γενικό Tο κάθε αντικείμενο

άνθρωπος ή συμπεριφορά αναγνωρίζεται με βάση τον laquoτύποraquo του το σχήμα δηλαδή

εκείνο που είναι απλό και αναγνωρίσιμο και περιέχει τις περισσότερες δυνατές

πληροφορίες ώστε να χαρακτηρίζει το γενικό

Η φωτογραφία αναπτύχθηκε στην Ευρώπη κατά την ακμή της Bρετανικής

Aυτοκρατορίας και μεταξύ των πρώτων θεμάτων της ήταν αποικιοκρατούμενοι λαοί σε

όλο τον κόσμο Oι Bρετανοί κυβερνούσαν τεράστια τμήματα του κόσμου με μικρή

2

στρατιωτική παρουσία και ο έλεγχος ασκούνταν μέσω των συστημάτων ελέγχου των

πληροφοριών που διέθεταν -κατάλογοι απογραφές χάρτες και εικόνες με λίγα λόγια

ταξινόμηση (3) Οι Bρετανοί συνέλλεγαν πληροφορίες για τις χώρες που προσέθεταν στο

χάρτη τους από ολόκληρη την υφήλιο Ερευνούσαν και ταξινομούσαν Έκαναν

απογραφές δημιουργούσαν στατιστικές Συνέταξαν ατέλειωτους καταλόγους ζώων

ανθρώπων πραγμάτων Κατόπιν τοποθέτησαν τα στοιχεία που είχαν συλλέξει σε μια

σειρά από ταξινομήσεις Συνέλλεγαν και αντιπαρέβαλλαν πληροφορίες (4)

πάνω Ανώνυμος Δύο από τέσσερις όψεις γυναίκας ιθαγενούς της νότιας Αυστραλίας ʻEllenʼ ετών 22 Σύμφωνα με τις ldquoφωτομετρικέςrdquo οδηγίες του THHuxley c1870

κάτω Prince Roland Bonaparte Billy and Jenny Παρίσι 1885 Ο ldquoBillyrdquo και η ldquoJennyrdquo (Yerembera) ήταν επιζώντες από μια ομάδα εννέα Αβορίγινων της Αυστραλιας Μεταφέρθηκαν από το Queensland στις

αρχές του 1883 για να γίνουν εκθέματα περιοδεύουσας δημόσιας έκθεσης

Ενώ οι φωτογραφίες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα αυτών των αρχείων το νόημά

τους προέρχεται από τη σχέση τους με υλικά άλλου είδους και από το σώμα των

επιστημονικών ιδεών μέσω των οποίων επικυρώθηκαν

Aυτό το Bικτοριανό πάθος για ταξινόμηση επεκτάθηκε έπειτα σε ολόκληρους λαούς οι

οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σύμφωνα με ανθρωπολογικούς τύπους

Υποστηριζόμενο από τις θεωρίες της Φυσιογνωμικής και της Eυγονικής οι οποίες με τη

σειρά τους κατέτασσαν και ταξινομούσαν ανθρώπινους τύπους και συμπεριφορές

επεδίωξε να καταδείξει τις αντικειμενικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς τις φυλές

3

τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος

του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών

ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει

συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες

Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους

τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών

των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί

Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)

Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που

φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση

ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια

στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα

παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις

έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας

προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση

John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders

Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει

διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε

αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo

Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να

4

αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές

ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους

Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H

δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά

στερεότυπα

John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69

Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας

σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να

διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι

ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για

αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα

ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς

εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι

συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική

laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings

5

Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE

Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε

καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται

από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι

εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη

χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων

ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική

Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600

φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards

ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια

σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς

ταξινομικές αναγνώσειςraquo

H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές

επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν

αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η

φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως

επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την

επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών

για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών

που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

2

στρατιωτική παρουσία και ο έλεγχος ασκούνταν μέσω των συστημάτων ελέγχου των

πληροφοριών που διέθεταν -κατάλογοι απογραφές χάρτες και εικόνες με λίγα λόγια

ταξινόμηση (3) Οι Bρετανοί συνέλλεγαν πληροφορίες για τις χώρες που προσέθεταν στο

χάρτη τους από ολόκληρη την υφήλιο Ερευνούσαν και ταξινομούσαν Έκαναν

απογραφές δημιουργούσαν στατιστικές Συνέταξαν ατέλειωτους καταλόγους ζώων

ανθρώπων πραγμάτων Κατόπιν τοποθέτησαν τα στοιχεία που είχαν συλλέξει σε μια

σειρά από ταξινομήσεις Συνέλλεγαν και αντιπαρέβαλλαν πληροφορίες (4)

πάνω Ανώνυμος Δύο από τέσσερις όψεις γυναίκας ιθαγενούς της νότιας Αυστραλίας ʻEllenʼ ετών 22 Σύμφωνα με τις ldquoφωτομετρικέςrdquo οδηγίες του THHuxley c1870

κάτω Prince Roland Bonaparte Billy and Jenny Παρίσι 1885 Ο ldquoBillyrdquo και η ldquoJennyrdquo (Yerembera) ήταν επιζώντες από μια ομάδα εννέα Αβορίγινων της Αυστραλιας Μεταφέρθηκαν από το Queensland στις

αρχές του 1883 για να γίνουν εκθέματα περιοδεύουσας δημόσιας έκθεσης

Ενώ οι φωτογραφίες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα αυτών των αρχείων το νόημά

τους προέρχεται από τη σχέση τους με υλικά άλλου είδους και από το σώμα των

επιστημονικών ιδεών μέσω των οποίων επικυρώθηκαν

Aυτό το Bικτοριανό πάθος για ταξινόμηση επεκτάθηκε έπειτα σε ολόκληρους λαούς οι

οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σύμφωνα με ανθρωπολογικούς τύπους

Υποστηριζόμενο από τις θεωρίες της Φυσιογνωμικής και της Eυγονικής οι οποίες με τη

σειρά τους κατέτασσαν και ταξινομούσαν ανθρώπινους τύπους και συμπεριφορές

επεδίωξε να καταδείξει τις αντικειμενικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς τις φυλές

3

τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος

του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών

ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει

συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες

Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους

τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών

των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί

Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)

Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που

φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση

ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια

στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα

παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις

έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας

προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση

John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders

Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει

διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε

αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo

Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να

4

αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές

ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους

Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H

δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά

στερεότυπα

John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69

Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας

σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να

διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι

ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για

αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα

ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς

εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι

συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική

laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings

5

Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE

Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε

καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται

από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι

εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη

χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων

ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική

Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600

φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards

ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια

σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς

ταξινομικές αναγνώσειςraquo

H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές

επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν

αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η

φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως

επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την

επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών

για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών

που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

3

τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος

του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών

ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει

συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες

Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους

τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών

των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί

Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)

Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που

φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση

ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια

στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα

παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις

έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας

προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση

John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders

Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει

διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε

αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo

Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να

4

αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές

ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους

Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H

δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά

στερεότυπα

John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69

Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας

σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να

διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι

ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για

αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα

ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς

εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι

συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική

laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings

5

Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE

Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε

καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται

από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι

εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη

χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων

ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική

Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600

φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards

ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια

σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς

ταξινομικές αναγνώσειςraquo

H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές

επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν

αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η

φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως

επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την

επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών

για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών

που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

4

αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές

ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους

Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H

δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά

στερεότυπα

John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69

Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας

σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να

διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι

ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για

αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα

ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς

εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι

συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική

laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings

5

Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE

Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε

καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται

από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι

εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη

χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων

ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική

Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600

φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards

ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια

σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς

ταξινομικές αναγνώσειςraquo

H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές

επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν

αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η

φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως

επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την

επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών

για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών

που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

5

Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE

Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε

καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται

από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι

εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη

χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων

ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική

Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600

φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards

ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια

σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς

ταξινομικές αναγνώσειςraquo

H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές

επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν

αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η

φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως

επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την

επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών

για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών

που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

6

ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo

γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το

σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς

μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης

και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς

τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της

Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της

Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με

βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς

θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των

ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα

κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν

εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του

Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού

επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που

θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό

σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo

γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά

αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας

παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo

Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη

απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί

και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη

μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία

προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo

συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού

διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο

γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis

Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από

το γενετικό έλεγχο

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

7

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917

Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου

αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι

μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή

από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία

της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)

Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της

φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να

διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

8

προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει

ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του

August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt

και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της

βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς

αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson

Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται

στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά

μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του

ταξινομικού λόγου

Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984

Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το

Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την

αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo

(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται

και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και

η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει

Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

9

Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004

Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις

δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες

συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο

Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας

πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και

θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον

Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού

Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης

επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα

αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η

Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά

πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του

τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι

laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo

αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην

ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo

παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή

μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα

laquoΔεντρα της Πόληςraquo)

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

10

Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που

επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη

φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει

laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα

χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία

της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον

Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999

Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000

Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης

Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους

ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

11

microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι

ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που

υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ

microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες

αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε

εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα

συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων

της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της

καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την

αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher

Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007

(λεπτοmicroέρειες)

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

12

Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

13

Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

14

Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08

Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

15

Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

16

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

17

Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

18

Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

19

Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007

Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

20

Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

21

Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

22

Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009

Έλενα Πανούλη 2006

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

23

Stoyan Mishinev Τents Athens 2009

Stoyan Mishinev Doors Athens 2009

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

24

Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07

(λεπτοmicroέρεια)

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

25

Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως

οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα

την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει

φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το

ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε

σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία

τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου

ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση

του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει

στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης

και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην

υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της

Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)

Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από

ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις

συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες

εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο

Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν

υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι

οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα

αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση

διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές

εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

26

ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo

λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι

microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην

αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης

των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές

φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που

προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις

αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που

αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό

φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το

φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους

λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος

Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

27

Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην

τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε

την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την

τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης

γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων

συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών

συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει

microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις

τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει

τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo

Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε

να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και

της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και

των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και

στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη

φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση

κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε

κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό

κόσmicroο

Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της

τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις

περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την

αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής

αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και

δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί

της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης

Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει

η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη

Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το

είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η

ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες

αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της

επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε

microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη

στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι

οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

28

οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι

φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης

microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό

αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το

νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές

συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του

Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες

της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν

Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η

επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη

χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες

microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο

ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει

τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον

Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

29

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία

Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας

2 Robert Bocock (2003 77)

3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire

Λονδίνο Verso σελ3

4 Στο ίδιο

5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο

Sage σελ 139

6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices

Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258

7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography

1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press

8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83

February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical

Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13

9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire

Λονδίνο Reaktion Books σελ 214

10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the

Body Λονδίνο Everyman Art Library

11 Βλέπε πιο αναλυτικά

Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State

University of New York Press

Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο

Verso

Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172

30

Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and

Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και

New Haven Yale University Press

12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία

13 Hall S (2001) σελ 172