ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Centro Studi Villa Montesca · είναι οι πυρκαγιές, οι...

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Patch: Βασικοί στόχοι …………………………... 5

Εισαγωγή ..................................................................................................... 8

1. Πεδίο εφαρμογής ...................................................................................... 12

1.1. Ταξινόμηση των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς ..................... 16

1.2. Στοιχεία Πολιστικής Κληρονομιάς και οι σεισμοί: πιθανά σενάρια .... 16

1.3. Δομή διοίκησης …………………………………………………………. 39

2. Τα μέτρα ασφαλείας ................................................................................. 41

3. Η ομάδα έκτακτης ανάγκης: καθήκοντα και αρμοδιότητες ....................... 46

4. Κτήριο και τρωτότητα περιεχομένων του: κριτήρια πρόληψης και βασικοί

μηχανισμοί ......................................................................................

64

4.1. Εισαγωγή ......................................................................................... 64

4.2. Στοιχεία για τα κτήρια/περιέκτες ....................................................... 66

4.3. Μεμονωμένα κτήρια ή συγκροτήματα κτηρίων ................................. 68

4.3.1. Eκτίμηση τρωτότητας για τα μεμονωμένα κτήρια ή

συγκροτήματα κτηρίων ......................................................................

68

4.3.2. Μέθοδος αναγνώρισης της Κτηριακής Μονάδας .................... 69

4.3.3. Μονάδες τρωτών δομικών στοιχείων ...................................... 71

4.3.4. Ορισμός δείκτη τρωτότητας σε μεμονωμένες ΚΜ ή σε

συγκροτήματα ΚΜ .............................................................................

73

4.3.5. Παρεμβάσεις για μείωση της τρωτότητας ............................... 74

4.4. Τρωτότητα Εκκλησιών …………………………………………………

76

3

5. Εκτίμηση τρωτότητας μουσείων και απλοποιημένες παρεμβάσεις για τη

μείωση της τρωτότητάς τους ........................................................................

86

5.1. Τοιχογραφίες και νωπογραφίες ………………………………………. 87

5.2. Κινητά έργα τέχνης: πίνακες ζωγραφικής σε καμβά και εικόνες ..... 90

5.3. Κινητά έργα τέχνης: γλυπτά και μουσειακά αντικείμενα .................. 91

5.4. Υλικό αρχείων ………………………………………………………….. 93

5.5. Αρχαιολογικοί Χώροι ………………………………………………….. 94

5.6. Στρατηγικές παρέμβασης για τη μείωση των μουσειακών

αντικειμένων και την βελτίωση της ιδίας τρωτότητας ............................. 95 5.6.1. Ενεργές παρεμβάσεις ............................................................. 95

5.6.2. Παθητικές παρεμβάσεις .......................................................... 100

6. Πρωτόκολλο και διαδικασίες για τη διαφύλαξη των ειδών της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς στην περίπτωση ενός σεισμικού γεγονότος: γενικές γραμμές

............................................................................................

102 6.1. Τοιχογραφίες και Νωπογραφίες ...................................................... 109

6.2. Πίνακες σε καμβά ............................................................................ 122

6.3. Εικόνες ............................................................................................ 130

6.4. Συλλογές και εκθέματα του μουσείων ............................................. 137

6.5. Βιβλιοθήκες ..................................................................................... 151

6.6. Αντικείμενα αρχείου ........................................................................ 165

6.7. Πολιτιστική Κληρονομιά – Κτήρια και Πολεοδομικός Ιστός ............. 174

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 192

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 195

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A: Έντυπο Εκτίμησης Βλαβών ............................................. 196

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B. Κριτήρια εκτίμησης τρωτότητας ....................................... 201

4

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΑΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Πίνακας 1.2.1 Κατηγοροποίηση των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Πίνακας 1.2.2 Σενάριο σοβαρού μεγέθους σεισμών

Πίνακας 1.2.3 Σενάριο μεσαίου μεγέθους σεισμών - μικρές κατολισθήσεις και

καταρρεύσεις με ανατροπή αντικειμένων και καθίζηση θεμελίων

Πίνακας 1.2.4 Σενάριο Μικρής εντάσεως σεισμού

Πίνακας 1.2.5 Σενάριο πλημμύρας και επιπτώσεις

Πίνακας 1.2.6 Σενάριο κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεις

Πίνακας 1.2.7 Σενάριο ολικής αναστολής λειτουργίας Υπηρεσιών Κοινής Ωφελείας

και επιπτώσεις

Πίνακας 1.2.8 Σενάριο Βιολογικών προσβολών

Πίνακας 1.2.9 Σενάριο πυρκαγιάς και επιπτώσεις

Πίνακας 1.2.10 Σενάριο έκρηξης και επιπτώσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Πίνακας 3.1 Οργανωτικές ικανότητες των Ομάδων Παρέμβασης

Πίνακας 3.2 Τεχνικές Ικανότητες των ομάδων παρέμβασης

Πίνακας 3.3 Εξειδικευμένες ικανότητες των ομάδων επέμβασης

Πίνακας 3.4 Ικανότητες των ομάδων υποστήριξης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Πίνακας 4.3.5.1 Συνθέσεις τρωτότητας και σχετικές επεμβάσεις

5

Το Ερευνητικό Πρόγραμμα Patch: Βασικοί στόχοι

Η Πολιτιστική Κληρονομιά αποτελεί μέρος του κοινωνικού μας περιβάλλοντος και

συνδέεται με την Ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Σε περιόδους μεγάλης κρίσης ή

καταστροφών, ενώ η διαφύλαξη της ζωής και των περιουσιών αποτελούσε πάντα

προτεραιότητα, άλλα θέματα όπως η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς,

έχουν αρχίσει τώρα να συμπεριλαμβάνονται στη διαχείριση των καταστροφών. Οι

επιδράσεις των σεισμών στην πολιτιστική κληρονομιά είναι συνήθως σοβαρές,

άμεσες και συχνά μη διορθώσιμες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει

παρατηρηθεί ότι οι κύριες ζημιές που προκαλούνται από τέτοια περιστατικά θα

μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με την μεθοδική παρέμβαση και την εφαρμογή

απλών βασικών κανόνων. To Ερευνητικό Πρόγραμμα αφορά στην καλλιέργεια

κουλτούρας πρόληψης σε ότι αφορά στη σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή της

Μεσογείου και στην υιοθέτηση μιας νέας προσέγγισης σε θέματα παρεμβάσεων

ώστε να ενισχυθεί η προστασία των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα

από τη συνεργασία Ευρωπαϊκών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και τοπικών Αρχών.

Επιπλέον, βασική επιδίωξη του προγράμματος είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού

στήριξης και εκπαίδευσης όλων των εμπλεκομένων μιας παρέμβασης στην

περίπτωση ενός σεισμού. Συγκεκριμμένα, το πρόγραμμα στοχεύει στη:

• Διεξαγωγή έρευνας στις χώρες των εταίρων που συμμετέχουν στο Έργο α)

σχετικά με την ύπαρξη σχεδίου δράσης στην περίπτωση σεισμού, για την

προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και β) σχετικά με την ανάλυση και

διαχείριση των μέτρων άμεσης δράσης αλλά και πρόληψης με έμφαση στην

παρεμπόδιση ζημιών που προκαλούνται από ανθρώπινες παρεμβάσεις.

• Διεξαγωγή ανάλυσης και ανάπτυξης καλών πρακτικών και έρευνας αγοράς

σχετικά με καινοτόμες διαδικασίες, τεχνικές και εργαλεία που

χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις παρεμβάσεων μετά από σεισμό.

6

Με τον τρόπο αυτό, ομάδες ανθρώπων με διαφορετικές ιδιότητες και εξειδίκευση θα

μπορέσουν να συνεργαστούν με κοινό στόχο την ορθή εφαρμογή των οδηγιών και

των εισηγήσεων ώστε η παρέμβαση στο χώρο του σεισμού να είναι άμεση και

αποδοτική. Τα προληπτικά μέτρα ενάντια στις καταστροφές πρέπει να ακολουθούν

μια ξεκάθαρη προσέγγιση ως προς την προστασία των αντικειμένων πολιτιστικής

κληρονομιάς, ώστε να αποτελούν μέσο αναφοράς δημόσιων αρχών, ινστιτούτων και

άλλων πολιτιστικών αρχών. Για το λόγο αυτό, το Έργο PATCH έχει υιοθετήσει μια

προσέγγιση που στοχεύει ταυτόχρονα και στη:

• Δημιουργία ενός συστήματος διασύνδεσης των μέτρων προστασίας των

αστικών και πολιτιστικών χώρων, ιδιαίτερα των μικρότερων αντικειμένων

πολιτιστικής κληρονομιάς, που να επιτρέπει εύκολη πρόσβαση στις

πληροφορίες.

• Διάδοση των εκπαιδευτικών και τεχνικών πληροφοριών μέσα από σχετικές

δημοσιεύσεις σε περιοδικά, ιστοσελίδες και οδηγούς ενημέρωσης, αλλά και

μέσα από τη διοργάνωση σεμιναρίων και ημερίδων πληροφόρησης.

Η δημιουργία ενός ενιαίου πλαισίου που να περιέχει πρωτόκολλα και διαδικασίες

σχετικά με βασικές οδηγίες παρέμβασης πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα

σεισμό, βασίζεται στη διαπίστωση ότι κάποιοι απλοί καθημερινοί κανόνες μπορούν

να ενισχύσουν την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην περίπτωση

σεισμού. Είναι αυτό που αποκαλούμε συχνά ως “οι δέκα χρυσοί κανόνες”. Μια ιδέα

που προωθείται από πολλούς ειδικούς σε κάθε συνάντηση εταίρων ή συνέδριο και

στοχεύει στην προώθηση θετικών στάσεων και συμπεριφορών ώστε να μειωθούν οι

αρνητικές επιπτώσεις ενός σεισμού. Οι Οδηγίες και οι Διαδικασίες προτείνονται ως

ένας κατάλογος θετικών στάσεων που σχετίζονται κυρίως με την οργάνωση και

διοίκηση των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς και εμπλέκονται σε όλα τα στάδια

προστασίας και συντήρησης των αντικειμένων. Επιπλέον, οι προτεινόμενες οδηγίες

πρέπει να είναι απλές και δημιουργικές, αρκεί να αναφέρονται σε όλα τα στάδια της

διαχείρισης και της συντήρησης των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς. Η

έμφαση δίνεται στην ενίσχυση των διάφορων μικρών Ευρωπαϊκών ινστιτούτων που

είναι επιφορτισμένα με το δύσκολο έργο της προστασίας της πολιτιστικής

7

κληρονομιάς. Οι προτεινόμενες οδηγίες στοχεύουν στην απλοποίηση κάποιων

διαδικασιών ώστε τα “βήματα διάσωσης” να γίνουν πιο απλά και ταυτόχρονα να

μειωθεί το κόστος του απαραίτητου εξοπλισμού.

Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων διάσωσης, κάθε χώρα διαθετει δικό της κώδικα

αντίδρασης, στον οποίο όμως μπορεί εύκολα να εντάξει και κάποιες προτεινόμενες

οδηγίες που προκύπτουν από την πολύχρονη εμπειρία εξειδικευμένων ατόμων.

Ταυτόχρονα, οι ειδικοί σε θέματα διάσωσης των αντικειμένων πολιτιστικής

κληρονομιάς, δεν είναι σε θέση να προστατεύσουν τους εαυτούς τους ή άλλα άτομα

που εμπλέκονται στην παρέμβαση άμεσης ανάγκης, έτσι είναι απαραίτητη η

αποδοτική οργάνωση και συνεργασία ατόμων από διάφορα πεδία εξειδίκευσης, αλλά

και η ταυτόχρονα εκπαίδευση τους σε επίπεδο ομάδων.

FABRIZIO BOLDRINI

8

Εισαγωγή

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν πληγεί από πολλούς μεγάλους σεισμούς κατά τη

διάρκεια των αιώνων. Σημαντικά τμήματα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς που ήταν

ανεκτίμητης αξίας έχουν χαθεί, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των

τελευταίων σεισμών στην Ιταλία οι οποίοι έπληξαν αρχικά την πόλη Ασίζι και στη

συνέχεια την πόλη L'Aquila. Ζημιές προκαλούνται όχι μόνο από την άμεση επίδραση

ενός σεισμικού γεγονότος, αλλά και από τις έμμεσες επιπτώσεις του σεισμού, όπως

είναι οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι δράσεις των ομάδων έκτακτης ανάγκης στις

κατεστραμμένες περιοχές και οι ληστείες λόγω της έλλειψης ασφάλειας. Ωστόσο, σε

σύγκριση με το παρελθόν, η εξέλιξη των γνώσεων και η ανάπτυξη των τεχνολογιών

επέμβασης, μαζί με την αύξηση της ευαισθητοποίησης και την αυξημένη ικανότητα

να γνωστοποιούνται και να διαμοιράζονται εμπειρίες, κατέστη δυνατή σε μεγάλο

βαθμό η βελτίωση της αντιμετώπισης των συγκεκριμμένων συνεπειών. Κατά

συνέπεια, στο σενάριο ενός σεισμού είναι δυνατή η βελτίωση των παρεμβάσεων που

θα πρέπει να αναπτυχθούν παράλληλα με το έργο των αρμόδιων φορέων ώστε να

αποφευχθούν περαιτέρω βλάβες κατά τη διάρκεια της διάσωσης αντικειμένων

πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί στον συγκεκριμένο τομέα έχουν αποδείξει ότι για τη

διαφύλαξη των έργων τέχνης η λήψη σωστών προληπτικών μέτρων πριν από το

σεισμικό φαινόμενο είναι πρωταρχικής σημασίας. Επιπλέον, έχει γίνει προφανές ότι

η απουσία των διαδικασιών συντήρησης κατά τη διάρκεια της προληπτικής φάσης

(«περίοδο ειρήνης») θα μπορούσαν να οξύνουν τις καταστροφικές συνέπειες των

σεισμών. Η ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των φορέων αντιμετώπισης φυσικών

καταστροφών σχετικά με παρελθοντικές παρεμβάσεις, διευκολύνει τη μετατροπή της

θεωρίας σχετικά με εξειδικευμένες τεχνικές και καινοτομές, σε βέλτιστες πρακτικές.

9

Η εμπειρία του παρελθόντος έχει αποδείξει ότι η καλή επικοινωνία μεταξύ όλων των

αρμόδιων φορέων αποτελεί βασικό παράγοντα για την αποτελεσματική πρόληψη

των κινδύνων και τη διαχείριση της ασφάλειας. Επίσης, διευκολύνει την επίτευξη

άμεσων παρεμβάσεων με στόχο την αποφυγή περαιτέρω ζημιών που προκαλούνται

από ακατάλληλες διαδικασίες και παρεμβάσεις.

Έτσι, είναι σημαντικό να αποφασιστούν και να δημιουργηθούν όλες οι απαραίτητες

διαδικασίες, οι μέθοδοι ανταλλαγής πληροφοριών και οι μέθοδοι επικοινωνίας.

Ενεργώντας υπό την παρόρμηση της στιγμής με μόνο στόχο τη διάσωση των

στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθούν

περαιτέρω βλάβες αλλά και να απειληθεί η ζωή των συμμετέχοντων.

Η προστασία της ανθρώπινης ζωής παραμένει πρωταρχικός στόχος, ακόμη και όταν

εμπλέκεται η προστασία έργων τέχνης μεγάλης αξίας. Επομένως, η εφαρμογή

κοινών βέλτιστων πρακτικών από όλους τους φορείς δεν είναι μόνο μια συμβολή στη

διαφύλαξη της εθνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αλλά και ένας παράγοντας

μείωσης του κινδύνου για την ανθρώπινη ζωή.

Οι τακτικές διάσωσης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η Πολιτική Προστασίας

έχουν σημαντικό ρόλο σε κάθε ευρωπαϊκό κράτος - μέλος. Σε περίπτωση σεισμικού

φαινομένου, όλοι οι ειδικευμένοι φορείς (Πολιτική Άμυνα, πυροσβέστες, στρατός,

νοσοκομεία, κ.τ.λ) καλούνται να ενισχύσουν τις προστατευτικές παρεμβάσεις ενώ

ταυτόχρονα, εμπειρογνώμονες αναλαμβάνουν τη διάσωση των έργων τέχνης.

Ο προσδιορισμός σαφών και απλών κανόνων, οι οποίοι μπορεί να φαίνονται

προφανείς, αλλά συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη, θεωρείται σημείο εκκίνησης για την

κατάρτιση ενός ευρωπαϊκού σχεδίου για την πρόληψη και τη διαφύλαξη των

στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στην περίπτωση σεισμών.

Οι κατευθυντήριες γραμμές περιγράφουν μια σειρά από «χρυσούς κανόνες» σχετικά

με την απογραφή των στοιχείων, τη ταξινόμησή τους, τη συνήθη συντήρησή τους και

το σχεδιασμό άμεσων δράσεων. Κύριος στόχος τους είναι να δημιουργήσουν μια

σειρά από διαδικασίες, οι οποίες πρέπει να υλοποιήθουν από αρμόδιους φορείς που

δραστηριοποιούνται στην πρόληψη και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης

10

ανάγκης, προκειμένου να ενεργήσουν αποτελεσματικά για την προστασία των έργων

τέχνης. Οι κατευθυντήριες γραμμές βασίζονται στην υπόθεση ότι οι παρεμβάσεις σε

καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι αποτελεσματικές μόνο όταν όλες οι απαραίτητες

προληπτικές ενέργειες συντήρησης, διατήρησης και σχεδιασμού έχουν

πραγματοποιηθεί κατά την προληπτική φάση και έχει καθοριστεί μία επαρκής

στρατηγική δράσεων.

Το κεφάλαιο 1 ορίζει την έκταση της εφαρμογής των ειδικών εργασιών και

προσδιορίζει πώς πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Στη συνέχεια, παρουσιάζει ορισμούς

των στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς και ταξινομεί αυτά, σύμφωνα με το είδος και

την κατηγορία τους. Περιγράφει επίσης εν συντομία τα διάφορα σενάρια έκτακτης

ανάγκης, σύμφωνα με τη σοβαρότητα τους, καθώς και το είδος και τη σημασία των

αντικειμένων Πολιτιστικής Κληρονομιάς που επηρεάζονται.

Το κεφάλαιο 2 παρέχει συμβουλές σχετικά με τα μέτρα ασφάλειας: διαδικασίες,

εξοπλισμός, εργαλεία και τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν

προκειμένου να εξασφαλιστούν όλες οι απαραίτητες δράσεις σε θέματα ασφάλειας.

Το κεφάλαιο 3 περιγράφει τις διάφορες κοινές λειτουργίες που καλούνται να

εκπληρώσουν οι ομάδες έκτακτης ανάγκης και εισάγει την έννοια των Υπερασπιστών

της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Το κεφάλαιο 4 παρέχει συμβουλές σχετικά με απλές και οικονομικές μεθόδους για

την αξιολόγηση των αδύνατων σημείων των κτηρίων και ειδικότερα των κτηρίων που

φιλοξενούν έργα Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στη συνέχεια, αξιολογεί την ευπάθεια

των έργων τέχνης και βάση αυτή την κατηγοριοποίηση προτείνει διάφορες δράσεις

παρέμβασης.

Το κεφάλαιο 5 ορίζει αρχικά σε γενικές γραμμές τα πρωτόκολλα και τις διαδικασίες

για την προστασία των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς και παρέχει συμβουλές

σχετικά με τους «χρυσούς κανόνες» που κάθε κράτος - μέλος θα πρέπει να

εφαρμόσει για την πρόληψη ζημιών και την περαιτέρω προστασία των αντικειμένων

της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε τοιχογραφίες και

11

νωπογραφίες, πίνακες ζωγραφικής σε καμβά, εικόνες, εκθέματα των μουσείων

Φυσικής Ιστορίας, Βιβλιοθήκες και Αρχεία.

Το κεφάλαιο 6 έχει ως στόχο να καθορίσει την Πολιτιστική Κληρονομιά όσον αφορά

στις κατασκευές με ιστορικό/παραδοσιακό ενδιαφέρον και αναλύει μεθόδους για την

προστασία τους. Προτείνονται διάφορες καινοτόμες διαδικασίες για τον εντοπισμό

και περιορισμό των κινδύνων, καθώς και για την αποτελεσματική και επιτυχή

ενεργοποίηση οικονομικών και κοινωνικών μηχανισμών για την επίτευξη καλύτερων

αποτελεσμάτων.

12

1. Πεδίο εφαρμογής

Το κεφάλαιο που ακολουθεί ορίζει τον όρο «Πολιτιστική Κληρονομιά» και προτείνει

τις κατευθυντήριες γραμμές ως προς τη θέσπιση μέτρων για την προστασία των

στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην περίπτωση ενός σεισμού. Σύμφωνα με

την ιταλική νομοθεσία για την Πολιτιστική Κληρονομιά που δημοσιεύθηκε στις 22

Ιανουαρίου 2004, ορίζονται ως στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τα ακίνητα και

κινητά αντικείμενα που ανήκουν στο Κράτος, τις Περιφέρειες και σε άλλες τοπικές

αρχές, καθώς και κάθε άλλο δημόσιο οργανισμό και ίδρυμα, όπως επίσης σε

ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένων νομικά

αναγνωρισμένων εκκλησιαστικών αρχών που έχουν καλλιτεχνικούς, ιστορικούς, και

αρχαιολογικούς σκοπούς. Υπάρχουν επίσης και άλλα είδη πολιτιστικών εγγράφων,

οι βιβλιοθήκες στο σύνολό τους, καθώς και περιουσικά στοιχεία που ανήκουν σε

ιδιώτες, εφόσον αυτά δηλώνονται και επικυρώνονται ως Πολιτιστικά από τους

αρμόδιους φορείς. Η κοινή λογική ορίζει τα πολιτιστικά έργα τέχνης ως «Πολιτιστική

Κληρονομιά» ή ως «έργα ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας». Η Πολιτιστική

Κληρονομιά περιλαμβάνει μια τεράστια ποικιλία από αντικείμενα, χώρους, περιοχές

και κτήρια διαφορετικής φύσης και τυπολογίας, εξαιτίας των υλικών που

χρησιμοποιήθηκαν και τον τρόπο κατασκευής που υιοθετήκε.

Θα μπορούσε κανείς να ορίσει την κατηγορία αυτή σε γενικές γραμμές, ως «όλα τα

έργα που έχουν αρχαιολογικό, ιστορικό, καλλιτεχνικό, περιβαλλοντικό, τοπικό και

αρχειακό ενδιαφέρον που αποτελούν προϊόν του ανθρώπινου πολιτισμού σε κάθε

έθνος, καθώς και κάθε άλλο προϊόν το οποίο αποτελεί μαρτυρία του πολιτισμού». Ο

παραδοσιακός ορισμός ορίζει ως Πολιτιστική Κληρονομιά «μια σειρά από οικονομικά,

κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά στοιχεία με μορφή τέτοια που ανήκουν σε μία

συγκεκριμένη χώρα σε μία δεδομένη χρονική περίοδο». Ωστόσο, αυτό το σύνολο των

εννοιών φαίνεται αμέσως ανεπαρκές, δεδομένου ότι τα μέσα και τα αντικείμενα που

θεωρούνται σημαντικά σε ένα ιστορικό πλαίσιο και τα οποία θα πρέπει να

προστατεύονται και να μεταβιβάζονται στις μελλοντικές γενιές, όπως για παράδειγμα

13

τα "tableaux vivants" ενός επιστημονικού μουσείου, δεν θα μπορούσαν να

περιληφθούν σαν στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Επομένως, οι

κατευθυντήριες γραμμές ισχύουν για καθετί που πρέπει να μεταφερθεί στις επόμενες

γενιές ως μαρτυρία της ιστορίας μας, μεταφέροντας επίσης τη σημασία του κατά

μήκος μιας δυνητικά άπειρης χρονικής περιόδου.

Λαμβάνοντας υπόψη τον τεράστιο αριθμό των κατηγοριών και των στοιχείων όσον

αφορά στα υλικά και τα σενάρια κινδύνου σε σεισμικά γεγονότα, οι κατευθυντήριες

γραμμές αρχικά προτείνουν μια ταξινόμηση των στοιχείων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς, η οποία ακολουθείται από μια ανάλυση του είδους των παρεμβάσεων,

στηριζόμενη σε στοιχεία των διάφορων συστημάτων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς,

όπως αυτά κατηγοροποιήθηκαν προηγουμένως. Η ποικιλομορφία και το εύρος του

πεδίου δράσης ορίζουν έναν πιο ακριβή προσδιορισμό μέτρων για την πρόληψη, την

κατάσταση έκτακτης ανάγκης και τη μεταγενέστερη φάση. Οι κατευθυντήριες

γραμμές που ισχύουν κατά κύριο λόγο στη φάση της έκτακτης ανάγκης - μια κρίση

που προκλήθηκε από το σεισμό - μετά από την οποία, θα τεθούν σε εφαρμογή τα

μέτρα για τη διασφάλιση των ανθρώπων, των περιουσιών και των αντικειμένων. Η

αρχή που εκφράζεται από τους «χρυσούς κανόνες» και ορίζεται ως μέρος των

κατευθυντήριων γραμμών σε αυτό το κείμενο είναι ότι οι ενέργειες και οι διαδικασίες

αυτής της φάσης πρέπει να είναι άμεσα διαθέσιμες, όταν η σεισμική εκδήλωση – με

το μη προβλέψιμο χαρακτήρα της - λάβει χώρα.

Οι διαδικασίες, στις οποίες οι κατευθυντήριες γραμμές αναφέρονται, πρέπει να

ενεργοποιηθούν όταν οι επιπτώσεις της εκδήλωσης του σεισμού εμφανίζονται σε μια

περιοχή, μια ζώνη ή ένα κτήριο, όπου υπάρχουν έργα τέχνης. Η δημιουργία

πρωτοκόλλων και η εφαρμογή διαδικασιών έκτακτης ανάγκης που πρέπει να

εφαρμοστούν τόσο κατά τη διάρκεια του σεισμικού γεγονότος όσο και κατά την

επόμενη φάση πρέπει να είναι επαρκής, αλλά δεν αποτελεί μόνη προϋπόθεση.

Είναι κατανοητό ότι, παρόλο που δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε το "αν" και "πότε"

ένας σεισμός θα λάβει χώρα, εξακολουθεί να είναι υποχρεωτική η προετοιμασία

14

διαδικασιών για την αποτροπή πιθανών ζημιών, όπως είναι η εκπαίδευση ομάδων

επέμβασης. Ως εκ τούτου, οι προαναφερθείσες δραστηριότητες προστασίας που

πρέπει να υιοθετηθούν κατά τη διάρκεια της φάσης πρόληψης δεν έχουν

προκαθορισμένο χρονικό όριο, αλλά πρέπει να γίνονται συνεχώς, όπως για

παράδειγμα, η συντήρηση ρουτίνας που ανταποκρίνεται σε καθορισμένα τεχνικά και

οργανωτικά κριτήρια και πρέπει να πραγματοποιείται από τους διαχειριστές

διατήρησης. Αυτή η φάση είναι γνωστή ως "προληπτική" φάση και περιλαμβάνει όλα

όσα εκτελούνται πριν από το γεγονός, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα μεμονωμένα

στοιχεία ή οι περιοχές πρέπει να προστατεύονται για την πρόληψη πιθανών ζημιών

από σεισμικά φαινόμενα.

Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στη φάση πρόληψης αποδέχονται τη γενική

συναίνεση ότι τα αντικείμενα Πολιτιστικής Κληρονομιάς μπορούν να καταστραφούν

όχι μόνο από τον ίδιο το σεισμό, αλλά και από γεγονότα συνδεδεμένα με το σεισμό

αλλά και ενεργοποιημένα από αυτόν. Ως παράδειγμα, αναφέρεται η συσσώρευση

συντριμμιών που συνοδεύουν την πτώση τμημάτων του κτηρίου και θα μπορούσε να

καταστρέψει έργα τέχνης. Σε αυτό το συγκεκριμένο παράδειγμα μια πράξη

πρόληψης θα μπορούσε να ήταν, η τοποθέτηση των έργων τέχνης σε μια τέτοια

θέση που η πτώση των συντριμμιών δεν θα τα έβλαπτε. Πιο συγκεκριμένα, τα έργα

τέχνης θα μπορούσαν να τοποθετηθούν εκτός εμβέλειας των πλαϊνών τοίχων ή θα

μπορούσε να μειωθεί το ποσοστό στατικής ευπάθειας των τοίχων. Ένας άλλος

τύπος προληπτικού μέτρου είναι η καταγραφή και η διαρκής ενημέρωση των

στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε κάθε περιοχή, προκειμένου να υπάρχει η

δυνατότητα πρόσβασης σε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, το συντομότερο

δυνατό χρονικό διάστημα ώστε να θεσπιστούν οι πλέον κατάλληλες διαδικασίες. Το

παράδειγμα αυτό δείχνει ότι αν μια ομάδα έκτακτης ανάγκης λειτουργεί σε μια

ορισμένη τοποθεσία έχοντας ακριβή εικόνα της αξίας των έργων τέχνης που

φυλάσσονται εκεί, μπορεί να προσεγγίσει και να εφαρμόσει γρηγορότερα και

αποτελεσματικότερα όλες τις αποφάσεις σχετικά με επιλεκτικές παρεμβάσεις (π.χ

που πρέπει να γίνει η πρώτη παρέμβαση, τί πρέπει να ανακτηθεί πρώτα, κ.τ.λ.).

Είναι προφανές ότι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ο χρόνος αποτελεί παράγοντα

15

κινδύνου και η αξιοποίηση του είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ασφάλεια

καθώς και για την αποφυγή περαιτέρω βλάβης των στοιχείων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς.

Οι κατευθυντήριες γραμμές καλύπτουν το χρονικό διάστημα από την πρώτη

οργανωτική και τεχνική φάση της προετοιμασίας μέχρι και το χρονικό σημείο όπου

ένα μεμονωμένο στοιχείο ή ένα κτήριο έχουν σταθεροποιηθεί ή έχουν μεταφερθεί σε

ασφαλείς χώρους αποθήκευσης. Όλες οι δραστηριότητες αποκατάστασης, οι οποίες

μερικές φορές μπορεί να διαρκέσουν ακόμη και χρόνια, με σκοπό την αποκατάσταση

των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στις αρχικές τους συνθήκες

πραγματοποιούνται με μεθόδους και τεχνικές οι οποίες αναφέρονται ως «ανάκτηση ή

αποκατάσταση». Προκειμένου να αποφευχθεί κάθε παρανόηση, η φάση που

ακολουθεί μετά από τη φάση της έκτακτης ανάγκης, περιλαμβάνει εργασίες όπως

είναι η απομάκρυνση (αν χρειάζεται), η συσκευασία, η μεταφορά και η αποθήκευση.

Η φάση αυτή περιλαμβάνει επίσης τα μέτρα προστασίας στο χώρο και τις "πρώτες

βοήθειες", εφόσον η παρέμβαση είναι δυνατή απευθείας στην περιοχή που

επλήγησαν. Οι κατευθυντήριες γραμμές αφορούν όλους τους φορείς, οι οποίοι

σύμφωνα με τις κατά περίπτωση αρμοδιότητές τους, οφείλουν να συμμετάσχουν στη

διατήρηση των στοιχείων κατά τη φάση της έκτακτης ανάγκης (ιδιοκτήτες, αρχές που

είναι υπεύθυνες για τη συντήρηση, επιμελητές και το προσωπικό του μουσείου,

συντηρητές, υπεύθυνοι Πολιτικής Άμυνας, μονάδες στρατού, ιστορικοί τέχνης και

εθελοντές πολιτιστικής και κοινωνικής προστασίας). Ο βαθμός ευθύνης ορίζεται από

τη διοικητική δομή κάθε ευρωπαϊκού κράτους μέλους. Για το λόγο αυτό, η ρύθμιση

αυτού του συστήματος σε κάθε χώρα, τόσο κάτω από κανονικές συνθήκες όσο και

σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης αλλά και ο βαθμός ευθύνης προηγούνται αυτών

των κατευθυντήριων γραμμών που εφαρμόζονται μόνο για να προσθέσουν επιπλέον

μέτρα προστασίας. Όλοι οι φορείς πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με μια σαφή και

λεπτομερή ιεραρχία, ενώ ταυτόχρονα, χωριστά και όλοι μαζί πρέπει να έχουν εξ

ολοκλήρου επίγνωση των ορίων των ευθυνών τους σε όλες τις σχετικές ομάδες και

κλάδους.

16

1.1. Ταξινόμηση των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Τα στοιχεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς κατατάσσονται ανάλογα με τον τύπο και την

κατηγορία τους. Ο τύπος, αναφέρεται σε τοποθεσίες, μνημεία και κτήρια ομοιόμορφα

συγκεντρωμένα ή στον αριθμό των αντικειμένων που βρίσκονται για παράδειγμα σε

μουσεία, βιβλιοθήκες, εκκλησίες κ.λ.π., στη σχέση μεταξύ φυσικού και δομημένου

περιβάλλοντος (ιστορικά νεκροταφεία ή κήπους/πάρκα), και τέλος, στη σχέση μεταξύ

του χώρου και του ευρήματος (προϊστορικές θέσεις ή στρατιωτικές θέσεις). Η

κατηγορία, αναφέρεται στην ομαδοποίηση των στοιχείων με βάση το υλικό και τη

μέθοδο της δημιουργίας ή και της κατασκευής. Ο παρακάτω πίνακας 2.1.1 δείχνει

την κατάταξη των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σύμφωνα με τις τοποθεσίες,

τα κτήρια, τα έργα τέχνης, το επίπεδο του κινδύνου κατά τη διάρκεια μιας

καταστροφής, τα υλικά και τις κατασκευές.

1.2. Στοιχεία Πολιστικής Κληρονομιάς και οι σεισμοί: πιθανά σενάρια

Μια φυσική καταστροφή δημιουργεί μια πολύπλοκη και κρίσιμη κατάσταση η οποία

πρέπει να αναλυθεί διεξοδικά για τον καθορισμό των κινδύνων και των πιθανών

βλαβών στους ανθρώπους και τα αντικείμενα. Ένας σεισμός περιγράφεται με

απλούς όρους σαν το αποτέλεσμα μιας ξαφνικής απελευθέρωσης ενέργειας στον

φλοιό της γης το οποίο δημιουργεί σεισμικά κύματα. Το σημείο προέλευσής του

καλείται υπόκεντρο και είναι ένας υπόγειος χώρος που βρίσκεται μεταξύ λίγων

μέτρων από την επιφάνεια της γης μέχρι και μερικών εκατοντάδων χιλιόμετρων στο

εσωτερικό της γης. Από αυτό το σημείο, τα σεισμικά κύματα εξαπλώνονται σε όλες

τις κατευθύνσεις μέχρι να φτάσουν στο επίκεντρο που είναι μια περιοχή στην

επιφάνεια του φλοιού της Γης που βρίσκεται κάθετα στο υπόκεντρο. Οι συνέπειες

μπορεί να είναι: κατολισθήσεις, διαρθρωτικές καταρρεύσεις ή ρωγμές, ανατροπή

αντικειμένων, κ.τ.λ. Οι σεισμοί ταξινομούνται σύμφωνα με τη φύση της ζημιάς που

προκλήθηκε, ως σοβαροί, μέτριοι και μικροί, σε σχέση με τα ποικίλα σενάρια

17

κινδύνου, αλλά και σύμφωνα με τη τυπολογία και τη σημασία των στοιχείων

Πολιτιστικής Κληρονομιάς που εμπλέκονται.

Πίνακας 1.2.1.

Κατηγοροποίηση των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Στοιχεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς με βάση τον κίνδυνο

Τοποθεσίες - Κτήρια

1. Χώροι Εκθέσεων: μουσεία, πινακοθήκες, γκαλερί έργων τέχνης

Αυτά είναι μεγάλα κτήρια, με γενικά μεγάλο αριθμό κινητών αντικειμένων Πολιτιστικής

Κληρονομιάς

2. Βιβλιοθήκες και αρχεία

Χαρακτηρίζονται από το μέγεθός τους. Αυτά τα κτήρια περιέχουν μεγάλο αριθμό από

προϊόντα χαρτιού.

3. Κτήρια, εκκλησίες, εσωτερικοί χώροι αρχιτεκτονικής αξίας

Επιπτώσεις εμφανίζονται στα κτήρια. Περιλαμβάνονται, επίσης, τα θέατρα και τα κτήρια με

αρχιτεκτονική αξία.

4. Ιστορικά κέντρα και άλλες κατοικημένες περιοχές

Επιπτώσεις στα μεμονωμένα κτήρια και στα παρακείμενα σε αυτά.

5. Πάρκα και διαμορφωμένοι χώροι, ανασκαφές και αρχαιολογικοί χώροι

Αυτές οι θέσεις χαρακτηρίζονται από φυσικά στοιχεία ή στοιχεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς

και εκτείνονται σε μεγάλη έκταση. Επίσης, από τη γεωμορφολογία του εδάφους, από τα

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ειδών της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και από τη σχέση τους με

το περιβάλλον. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν: ιστορικά μνημεία και νεκροταφεία, χώρους

με σύγχρονες εγκαταστάσεις, παλαιοντολογικούς, προϊστορικούς και εθνο-

18

ανθρωπολογικούς χώρους, καθώς και χώρους που έχουν πληγεί στο παρελθόν από

φυσικές και μη φυσικές καταστροφές και έχουν μετατραπεί σε υπαίθρια μουσεία.

Κατηγοροποίηση των έργων – φορητά αντικείμενα 1. Βιβλία και έγγραφα

Μεγάλη συγκέντρωση χάρτινων στοιχείων - βιβλία, χειρόγραφα, χάρτινα και χαρτονένια

αντικείμενα (αρχειακά στοιχεία, βιβλιοδεσίες, γλυπτά από πεπιεσμένο χαρτί, εφημερίδες,

γραμματόσημα, φωτογραφίες, σχέδια, έργα χαρακτικής, χαλκογραφίες, κλπ.). Υλικά όπως:

χαρτί, μαγνητικές ταινίες, περγαμηνή και δέρμα, φιλμ (συμπεριλαμβανομένων των

διαφανειών)

2. Πίνακες και αντικείμενα τέχνης

Διάφοροι τύποι, διαστάσεις και υλικά: κεραμικά, γυαλί, μέταλλο, πέτρα, ξύλο, δέρμα,

περγαμηνή και πίνακες ζωγραφικής σε καμβά ή ξύλο, οργανικά υλικά όπως κόκαλα, μαλλιά,

κέρατο, ελεφαντόδοντο, όστρεα, υφάσματα, υφασμάτινα ενδύματα και αξεσουάρ

3. Ογκώδη κινητά έργα τέχνης

Ογκώδη έργα τέχνης που μπορεί να είναι δύσκολο να μετακινηθούν, όπως γλυπτά,

ανάγλυφα, πίνακες ζωγραφικής σε καμβά ή ξύλο.

4. Σταθερά έπιπλα και έργα τέχνης

Αυτά είναι πρακτικά αδύνατον να μετακινηθούν - τοιχογραφίες, γλυπτά και αρχιτεκτονικά

στοιχεία, ψηφιδωτά, βιτρό παράθυρα, πολύτιμα δάπεδα, βωμοί, πάγκοι χορωδίας, όργανα,

συσκευές θέρμανσης, τοιχοποιία και ογκώδη έπιπλα.

Τα σενάρια καταστροφής διακρίνονται σε:

• Σοβαρού μεγέθους βλάβες - ολική ή μερική κατάρρευση θεμελίων

Το ολικό ή μερικό σενάριο κατάρρευσης παρουσιάζει ζημιά στο φέροντα οργανισμό

του κτηρίου, γενικές καταρρεύσεις (ολικές ή μερικές), αποκομμένα από τους τοίχους

δοκάρια, ανατροπή των εκθεσιακών βιτρινών και των ραφιών, κατάρρευση των

οροφών, των φώτων της οροφής και της τσιμεντένιας επικάλυψης, κατάρρευση των

κλιμάκων, παραμόρφωση των κουφωμάτων, καταστροφή των παραθύρων. Τα

εξωτερικά κτηριακά στοιχεία που επιρρεάζονται είναι αντικείμενα που πέφτουν από

19

ψηλά, όπως κεραμίδια, αρχιτεκτονικά στοιχεία των προσόψεων, κτλ. Πλημμύρες

προκαλούνται από τη θραύση των θερμαντικών σωμάτων και των αγωγών ύδατος;

πυρκαγιές προκαλούνται από βραχυκυκλώματα και μεγάλη ποσότητα σκόνης που

παράγεται. Σεισμικές κατολισθήσεις ή καθιζήσεις εδάφους σε κατοικημένες περιοχές

επηρρεάζουν μέρος του αστικού ιστού.

• Μεσαίου μεγέθους βλάβες- ανατροπή ή πτώση αντικειμένων

Στο σενάριο μεσαίου μεγέθους βλαβών, οι ζημιές είναι παρόμοιες με την ολική ή

μερική κατάρρευση, αλλά είναι λιγότερο σοβαρές. Υπάρχει μεγάλη ποσότητα

σκόνης, γκρεμισμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία και έπιπλα; το έδαφος καλύπτεται από

συντρίμμια. Θα μπορούσαν να υπάρξουν πιθανές βλάβες στο δίκτυο νερού και

πλημμύρες, διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος και μικρές πυρκαγιές που προκαλούνται

από βραχυκυκλώματα. Επίσης, υπάρχουν θραύσματα γυαλιού, πλακάκια οροφής,

γκρεμισμένα τμήματα προσόψεων, τσιμεντένιες επικαλύψεις κι άλλα συντρίμμια

διάσπαρτα σε μια ευρεία περιοχή, διατάραξη πρόσβασης των κτηρίων και

δημιουργία περαιτέρω κινδύνων. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχουν παράπλευρες

απώλειες σε γειτονικά κτήρια.

• Μικρού μεγέθους βλάβες: Ανατροπή ή πτώση αντικειμένων

Με βάση το σενάριο αυτό, η βλάβη θεωρείται ότι είναι ελάχιστη. Παρ'όλα αυτά, μια

σειρά εκδηλώσεων, όπως αυτά που περιγράφονται στο μεσαίου μεγέθους σενάριο

σεισμικών φαινομένων, θα μπορούσαν να συμβούν. Η πρώτη δράση είναι η

ανάλυση του σεναρίου και η δημιουργία ενός καταλόγου ζημιών σύμφωνα με τη

φύση του σεισμού (ασθενής, μέτριος, ισχυρός) και τα αποτελέσματά του στα κτήρια

(επιφανειακή ζημιά, μερική, πλήρης κατάρρευση). Ταυτόχρονα, υπάρχουν και

προτείνονται μια σειρά από παράλληλα γεγονότα που μπορούν να συμβούν εξαιτίας

ενός σεισμού. Αυτά τα γεγονότα δεν σχετίζονται πάντα με την ένταση του σεισμού,

καθώς μπορεί να πραγματοποιηθούν στο σύνολο τους ή σε κάθε είδους σεισμό, αν

20

και υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να επιδεινωθούν αναλογικά με την κλίμακα

σοβαρότητας του σεισμού.

Προτείνεται αυτά τα γεγονότα, όπως περιγράφονται στις παρακάτω γραμμές να

θεωρούνται ταυτόσημα με το σεισμικό φαινόμενο:

Πλημμύρες που προκλήθηκαν από παλιρροϊκά κύμματα που σημειώθηκαν κατά τη

διάρκεια του σεισμού ή αμέσως μετά, ζημιές σε σωλήνες που προκλήθηκαν από την

κατάρρευση κτηρίων ή στεγών.

Κλιματικοί παράγοντες που προκαλούν δομικές βλάβες, αλλαγές σε

περιβαλλοντικούς παραμέτρους και εκθέτουν τα στοιχεία της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς σε δυσμενείς κλιματικές συνθήκες.

Διακοπή λειτουργίας των προσφερόμενων υπηρεσιών των οργανισμών κοινής

ωφελείας (νερό, φως, φυσικό αέριο, κλπ.), τα οποία συμβαίνουν κατά κανόνα κατά

τη διάρκεια ενός σεισμικού γεγονότος και προκαλούνται από καταρρεύσεις και

καθιζήσεις του εδάφους που με τη σειρά τους προκαλούν βλάβη των συστημάτων

και τροποποιούν το ελεγχόμενο περιβαλλοντικό μικροκλίμα.

Βιολογικές προσβολές από οργανισμούς όπως έντομα ή αρουραίους; αυτό το

φαινόμενο μπορεί να προηγείται του σεισμικού γεγονότος, αλλά γίνεται εμφανές και

ανεξέλεγχτο μετά την κατάρρευση των κτηρίων. Μπορεί, επίσης, να εμφανιστεί σε

περίπτωση καταστροφής των ενδιαιτημάτων αυτών των οργανισμών οι οποίοι

φεύγουν σε αναζήτηση τροφής και στέγης.

Πυρκαγιά μπορεί να προκληθεί από κεραυνούς, βραχυκυκλώματα, βλάβη στα

ηλεκτρικά καλώδια που βρέθηκαν εκτεθειμένα στα καιρικά φαινόμενα, τη θερμότητα

και καύση. Περαιτέρω ζημιές μπορεί να προκληθούν από καπνό, νερό και προϊόντα

πυρόσβεσης.

Εκρήξεις μπορεί να προκληθούν από φιάλες αερίου, από το δίκτυο φυσικού αερίου,

τις δεξαμενές καυσίμων, κλπ. που βρίσκονται σε χώρους όπου κτήρια έχουν

καταρρεύσει ή που έχουν προκληθεί βραχυκυκλώματα μετά το σεισμικό γεγονός.

21

Αυτά μπορεί με τη σειρά τους να προκαλέσουν κρουστικά κύματα, συγκρούσεις και

μια σειρά εκρήξεων.

Οι επόμενοι πίνακες καθορίζουν σημεία αναφοράς στα οποία συνοψίζονται όλα τα

κύρια σημεία όλων των παραπάνω πιθανών σεναρίων μετά από ένα σεισμικό

φαινόμενο και για τα οποία κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να αναφέρεται για τη

δημιουργία ενός πιο λεπτομερές σχεδίου:


Σενάριο σοβαρού μεγέθους σεισμών - Καταρρεύσεις και καθίζηση θεμελίων.

Τοποθεσία Πιθανά σενάρια και επιπτώσεις

Βιβλιοθήκες και αρχεία

Δομικές βλάβες, καταρρεύσεις, βλάβες μη δομικών στοιχείων,

δοκάρια που εξέχουν από τοίχους, βλάβες στα τελειώματα των

ανατρεπομένων ντουλαπιών και ραφιών, οροφές που

κατέρρευσαν ανάλογα με την έκταση του σεισμού. Κατεστραμένες

σκάλες, ξεκρέμαστες πόρτες, γκρεμισμένες υαλοπίνακες. Έξω:

πεσμένα κεραμίδια, ανοίγματα και αποκόλληση του σοβά και των

εξωτερικών τοιχείων των οποίων τα κατάλοιπα συσσωρεύονται

στους δρόμους. Βλάβη στο δίκτυο νερού και κίνδυνος

πλημμυρών. Μεγάλη ποσότητα της σκόνης. Πυρκαγιές που

προκαλούνται από βραχυκυκλώματα.

Μουσεία, εκθέσεις και εκθέσεις εικόνων

Βλέπε ανωτέρω

Παλάτια και εκκλησίες Βλέπε ανωτέρω

Ιστορικά κέντρα και αστικός ιστός

Όπως παραπάνω, και επιπλέον πολύπλοκες ζημιές που

προκλήθηκαν στον αστικό ιστό με την μερική ή ολική κατάρρευση

των κτηρίων. Οδοί πρόσβασης σε μεμονωμένα κτήρια θα

μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο. Κατάρρευση των πύργων,

22

πυργίσκων, καμπαναριών και άλλων ψηλών κτηρίων. Ασταθής

αστικός ιστός και ανάγκη ενίσχυσης και αποκλεισμού των

δραστηριοτήτων.

Πάρκα και περιβάλλοντες χώροι Ανασκαφές και αρχαιολογικοί χώροι

Πιθανή σεισμική-κατολίσθηση, καθίζηση και αποδυνάμωση των

θεμελίων, των εγκαταστάσεων, των αρχαιολογικών ερειπίων, κλπ.

Εκτροπή υδάτινων ρευμάτων και συνακόλουθη πιθανή πλημμύρα.

Αντικείμενα προς διάσωση

Πιθανές εξειδικευμένες επιπτώσεις

Βιβλία και αρχεία

Ανατροπή των βιβλίων από ράφια σε κοντινούς διαδρόμους.

Δυσκολία στη διατήρηση ή την αποκατάσταση της τάξης τους.

Αυτό το είδος των αντικειμένων που θα είναι δυστυχώς καλυμμένο

με σκόνη και συντρίμμια από την κατάρρευση των κατασκευών.

Πίνακες και αντικείμενα τέχνης

Πίνακες πεσμένοι από τους τοίχους, αντικείμενα στις εκθεσιακές

βιτρίνες που δεν είναι σωστά στερεωμένα και οι βάσεις τους έχουν

ανατραπεί; Σπασμένα αντικείμενα.

Ογκώδη κινητά έργα τέχνης

Διεύρυνση ρωγμών σε ογκώδη αντικείμενα όπως αγάλματα, κλπ.

Σημαντικές ζημιές σε αντικείμενα που χτυπήθηκαν βίαια και

σε«άκαμπτα» αντικείμενα(εκτός από ξύλο).

Έπιπλα και επιπλώσεις

Διεύρυνση ρωγμών σε αρχιτεκτονικά στοιχεία. Ρωγμές σε θόλους,

τοιχογραφίες, συνθλίβοντα και κατεστραμμένα θραύσματα του

σοβά.

23


Σενάριο μεσαίου μεγέθους σεισμών - μικρές κατολισθήσεις και καταρρεύσεις με

ανατροπή αντικειμένων και καθίζηση θεμελίων

Τοποθεσία Πιθανά σενάρια και επιπτώσεις


Ζημιές συγκριτικά παραπλήσιες των όσων περιγράφονται στον

προηγούμενο πίνακα. Μεγάλη ποσότητα σκόνης, γκρέμισμα των

αρχιτεκτονικών στοιχείων και επίπλων, συσσώρευση

συντριμμιών, βλάβη στο δίκτυο νερού με κίνδυνο πλημμύρων,

πιθανή βλάβη στο ηλεκτρικό σύστημα και βραχυκυκλώματα.

Ανατροπή ραφιών.


Παρόμοιο σενάριο με επιπλέον πτώσεις πινάκων από τους

τοίχους και των συνακόλουθων βλαβών σε έργα ζωγραφικής και

κορνίζες. Ανατροπή αντικειμένων από τα ράφια και σπάσιμο.

Παλάτια και εκκλησίες

Καταστροφές σε θόλους, πατώματα, τοιχογραφίες. Ρωγμές σε

τοίχους, αποκόλληση κονιαμάτων, κατεστραμένες σκάλες και

αναποδογυρισμένα έπιπλα.


Πιθανές κατολισθήσεις ή καθιζήσεις του εδάφους στις αστικές

περιοχές. Επιβάρυνση του αστικού ιστού. Κεραμίδια, θραύσματα

γυαλιού, αρχιτεκτονικά στοιχεία και συντρίμμια εμποδίζουν την

πρόσβαση σε κτήρια. Παράπλευρες ζημιές σε κοντινά κτήρια.


Ζημιές που προκαλούνται από κατολισθήσεις και παρατηρούνται

ακόμη και μερικές ημέρες μετά το σεισμικό γεγονός. Ρωγμές και

καταρρεύσεις κατασκευών, τοίχων και σκαμμάτων.


Πιθανές εξειδικευμένες επιπτώσεις


Δυσκολία στη διατήρηση ή την αποκατάσταση της τάξης τους.

Αυτό το είδος των αντικειμένων καλύπτονται από σκόνη και

συντρίμμια από τις κατασκευές που κατέρρευσαν.

24


Πίνακες πεσμένοι από τους τοίχους, αντικείμενα και ράφια

αναποδογυρισμένα, σπασμένα αντικείμενα.


Εκτεταμένες ρωγμές. Ζημιές που προκλήθηκαν από την πτώση

αντικειμένων.


Εκτεταμένες ρωγμές σε τοίχους και οροφές. Ασταθείς σκάλες και

κουφώματα.

25


Σενάριο Μικρής εντάσεως σεισμού -ελαφρά υποχώρηση και μικρή βλάβη.

Τοποθεσία Πιθανό σενάριο και επιπτώσεις


Βασικά παρόμοιες ζημιές, όπως περιγράφονται στον

προηγούμενο πίνακα, αλλά με ένα λιγότερο ισχυρό αντίκτυπο.

Ρωγμές και αποκόλληση των κονιαμάτων. Τακτική συντήρηση και

αξιολόγηση των κρυφών ζημιών, υποστήριξη και ενίσχυση όπου

απαιτείται.


Βασικά παρόμοιες ζημιές, όπως περιγράφονται ανωτέρω, αλλά με

ένα λιγότερο ισχυρό αντίκτυπο. Ρωγμές και αποκόλληση των

κονιαμάτων. Τακτική συντήρηση και αξιολόγηση των κρυφών

ζημιών, υποστήριξη και ενίσχυση όπου απαιτείται.











Πάρκα, ανασκαφές και αρχαιολογικοί χώροι

Βασικά παρόμοιες ζημιές, όπως περιγράφονται ανωτέρω, πέρα

από αυτές που προκαλούνται από την πτώση μικρών λίθων.


Πιθανές ειδικές επιπτώσεις


Ανατροπή κιβωτίων, ραφιών και ντουλαπιών. Ζημιές που

προκλήθηκαν από αντικείμενα που κύλησαν ή από μικρές

αποκολλήσεις των κονιμάτων


Ανατροπή κιβωτίων, ραφιών και ντουλαπιών. Ζημιές που

προκλήθηκαν από την αποκόλληση των κονιαμάτων.

26


Ζημιές που προκλήθηκαν από την επέκταση των ρωγμών και της

ανατροπής των αντικειμένων.


Επέκταση των ρωγμών και αποκόλληση του σοβά.

27


Σενάριο πλημμύρας και επιπτώσεις



Πλημμύρες και στάσιμα νερά στα δωμάτια του χαμηλότερου

επιπέδου.

Συσσώρευση από συντρίμμια και λάσπη. Ίχνη λάσπης και νερού

στους τοίχους. Υγρασία και αποσαθρωμένα κονιάματα. Ολισθηρές

επιφάνειες όπου είναι δύσκολο να περπατήσει κανείς λόγω της

λάσπης και των μικρών συντριμμιών. Αποστράγγιση και μέτρα

ενίσχυσης που πρέπει να πραγματοποιηθούν.



επιπέδου.








επιπέδου.






28


Πλημμύρες και στάσιμα νερά, συσσώρευση από συντρίμμια και

λάσπη, συμπεριλαμβανομένων κορμών δέντρων και κλαδιών.

Αποκλεισμένες οδοί λόγω της πιθανής παρουσίας οχημάτων που

παρασύρθηκαν από τις κατολισθήσεις και τις πλημμύρες δρόμων

παρεμπόδιση. Ζημιές κατασκευών. Υγρασία και ζημιές

κονιαμάτων.



επιπέδου. Διάβρωση του εδάφους ή επιφανειών από ψαμμίτη.

Προβλήματα στα θεμέλια που έχει πληγεί από τις πλημμύρες.

Διακοπή του οικοτόπου της πανίδας. Αύξηση της παρουσίας

κουνουπιών και άλλων εντόμων.




Υγρά ή βρεγμένα χάρτινα αντικείμενα χαρτί και πιθανή μούχλα

που εμφανίζεται μετά από 48 ώρες.

Βιβλία και έγγραφα που καλύπτονται με γυαλιστερά εξώφυλλα, τα

οποία έχουν κολλήσει μεταξύ τους και είναι δύσκολο να

διαχωριστούν. Το βάρος των βιβλίων και των εγγράφων που

αυξήθηκε λόγω της υγρασίας ή της πλημμύρας, είναι πιθανό να

προκαλέσει κατάρρευση των ραφιών.


Υγροί και εύθραυστοι καμβάδες, ιδιαίτερα αν είναι παλιοί.

Κατεστραμμένα πλαίσια. Μετατοπισμένα και ενδεχομένως,

σπασμένα αντικείμενα.


Σμιλευμένα αγάλματα. Το ξύλο γίνεται εύθραυστο λόγω του νερού.


Βρεγμένα υφάσματα λερώνονται και καθίστανται εύθραστα.

Γύψινα αντικείμενα και νωπογραφίες λερώνονται και καθίστανται

εύθραυστα: υψηλός κίνδυνος αποκόλλησης από τους τοίχους. Η

βλάβη τείνει να αυξάνεται με το χρόνο λόγω της συσσώρευσης

μούχλας ή της καθίζησης αλάτων κατά τη διάρκεια των εργασιών

αποξήρανσης.

29


Σενάριο κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεις



Άνεμος και το νερό μπορεί να αποκαλύψουν στέγες και να

καταστρέψουν κτήρια που έχουν ήδη αποδυναμωθεί από το

σεισμό. Πιθανή ζημιά στα παράθυρα. Αυτό με τη σειρά του θα

μπορούσε να προκαλέσει βλάβη σε πιο ευαίσθητα έγγραφα που

πρέπει να αποκατασταθούν σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον.


Όπως ανωτέρω.

Ζημιές σε αντικείμενα μπορεί να προκληθούν από σφάλμα στο

σύστημα κλιματισμού, με επακόλουθο τη μεταβολή της

θερμοκρασίας και της υγρασίας.


Πιθανές ζημιές που προκαλούνται από τον άνεμο ή το χαλάζι.

Αστραπές και πιθανές πυρκαγιές. Μεγάλες περίοδοι ξηρασίας

μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στους τοίχους και υποχώρηση

θεμελίων.


Πιθανές ζημίες που προκαλούνται από τον άνεμο ή χαλάζι.

Αστραπές και πιθανές πυρκαγιές. Μεγάλες περίοδοι ξηρασίας

μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στους τοίχους και υποχώρηση

θεμελίων.


Ζημιές που προκαλούνται από ακραίας εντάσεως καιρικά

φαινόμενα (αέρας, βροχή, χαλάζι ή ήλιος)




Αλλοίωση των αντικειμένων που προκαλείται από το νερό, την

υγρασία, το χαλάζι και την αλλαγή των περιβαλλοντικών

παραμέτρων.

30










Η παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο των τοιχογραφιών και των

επίπλων μπορεί να προκαλέσει σοβαρές χρωματικές αλλοιώσεις.

Πιθανές ζημιές προκαλούνται επίσης από τον αέρα και το χαλάζι.

31


Σενάριο ολικής αναστολής λειτουργίας Υπηρεσιών Κοινής Ωφελείας (νερό,

ηλεκτρισμός, αέριο) και επιπτώσεις.



Κίνδυνος αλλαγής της δομής των αντικειμένων, ιδίως εκείνων που

χρειάζονται ελεγχόμενη θερμοκρασία περιβάλλοντος. Κλοπή και

λεηλασίες μετά την εκδήλωση της δυσλειτουργίας των

συστημάτων συναγερμού και της μερικής ή ολικής κατάρρευσης

του κτιρίου.


Όπως ανωτέρω

Παλάτια και εκκλησίες Όπως ανωτέρω


Περιοχές υψηλής πολιτιστικής αξίας θα πρέπει να παραμείνουν

αποκλεισμένες μέχρι να αποκατασταθούν κανονικές συνθήκες.

Πρέπει να οργανωθεί ασφάλεια υπηρεσιών, εφόσον κριθεί

απαραίτητο.

Πάρκα, ανασκαφές και αρχαιολογικοί χώροι





Ευαίσθητα αντικείμενα που χρειάζονται ένα αυστηρά ελεγχόμενο

κλιματικό περιβάλλον, θα μπορούσε να καταστούν ιδιαίτερα

εύθραστα και πρέπει να υπόκεινται σε σοβαρές αλλαγές ανάλογα

με το χρονικό διάστημα που έχουν εκτεθεί σε αντίξοες συνθήκες.


Όπως ανωτέρω. Οι περιβαλλοντικές παράμετροι θα πρέπει να

αποκατασταθούν το συντομότερο δυνατό με τη χρήση γεννητριών

και συστημάτων ανάκτησης που έχουν σχεδιασθεί εκ των

προτέρων.

32


'Οπως ανωτέρω


Οι περιβαλλοντικές παράμετροι θα πρέπει να αποκατασταθούν το

συντομότερο δυνατό με τη χρήση γεννητριών και συστημάτων

ανάκτησης που έχουν σχεδιασθεί εκ των προτέρων.

33


Σενάριο Βιολογικών προσβολών



Έκδηλες ζημιές σε αποθηκευμένα ή εκτεθειμένα αντικείμενα,

κοιλότητες και ζημιές στους τοίχους, φωλιές, κόπρανα, μυρωδιές,

πτώματα νεκρών ζώων. Η παρουσία εντόμων, τρωκτικών και

μούχλας μπορεί να υποκρύπτουν παράσιτα. Οι βλάβες μπορεί να

είναι εκεταμένες, αν και όχι άμεσα ορατές. Τα έντομα, ειδικότερα,

μπορούν γρήγορα να πολλαπλασιαστούν σε δυσμενείς καιρικές

συνθήκες.



Παλάτια και εκκλησίες Όπως ανωτέρω. Δεν υπάρχουν επιπτώσεις στη σταθερότητα του

κτιρίου, εκτός από σαράκι σε στοιχεία του φέροντα οργανισμού.








Βιβλία και έγγραφα μπορεί να είναι ροκανισμένα, σκισμένα,

μουχλιασμένα, χρωματισμένα ή κατεστραμμένα ανάλογα με το

είδος του οργανισμού που προκάλεσε τη φθορά.


Πίνακες και αντικείμενα μπορεί να είναι ροκανισμένα, σκισμένα,



34


Πίνακες και αντικείμενα μπορεί να είναι ροκανισμένα, σκισμένα,




Ο βαθμός της προσβολής μπορεί να είναι στις πιο κρυφές

και δυσπρόσιτες περιοχές: πίσω ή μέσα στους τοίχους, στα

κελάρια, τις αποθήκες, στους σωλήνες και τους αγωγούς.

35


Σενάριο πυρκαγιάς και επιπτώσεις



Μαυρισμένοι τοίχοι, έπιπλα και αντικείμενα. Μερική ή ολική

απανθράκωση των καμένων αντικειμένων. Πιθανή δομική

κατάρρευση των δαπέδων, οροφών ή άλλων δομικών στοιχείων

λόγω της φωτιάς. Αποχρωματισμός. Ξήρανση και παραμόρφωση

λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που προκαλούνται από τη

φωτιά, το νερό ή τον πυροσβεστικό αφρό.


Όπως ανωτέρω.

Παλάτια και εκκλησίες Όπως ανωτέρω.


Πιθανές τοπικές καταρρεύσεις.


Η πυρκαγιά είναι ένα σπάνιο γεγονός, εκτός αν πρόκειται για

φωτιά σε δάσος ή χαμόκλαδα που προκαλείται από κεραυνούς ή

λόγω της μετάδοσης από άλλη πυρκαγιά.




Συνολική καταστροφή εγγράφων. Σοβαρές ζημιές σε

αποθηκευμένα βιβλία που προκαλείται από την πυρκαϊά και των

πυροσβεστικών προϊόντων κατάσβεσης. Οι υψηλές θερμοκρασίες

κάνουν το χαρτί στεγνό, εύθρυπτο και ως εκ τούτου μπορεί

εύκολα να διαλυθεί.


Καταστροφή ή σοβαρές ζημιές σε έργα τέχνης από φωτιά ή

πυροσβεστικά προϊόντα κατάσβεσης. Η υψηλή θερμοκρασία

μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρές και συχνά μη αναστρέψιμες

βλάβες.

36


Τα αντικείμενα μπορεί να υποστούν αποχρωματισμό, μαύρισμα

και να καλύπτονται από αιθάλη ή από πυροσβεστική σκόνη ή

αφρό που θα πρέπει στη συνέχεια να αφαιρεθεί μόνο από

ειδικούς.


Απανθράκωση οργανικών στοιχείων σε έπιπλα. Μερική ή ολική

απανθράκωση του κονιάματος, σοβαρή αλλοίωση του χρώματος

των ζωγραφισμένων τοίχων. Πιθανή κατάρρευση δομικών

στοιχείων και αποκόλληση του κονιάματος. Αποχρωματισμός και

αποξήρανση που προκαλούνται από την υψηλή θερμοκρασία,

θραυστότητα, απώλεια της συνοχής των τοιχογραφιών και των

υποστηριγμάτων. Ζημιές που προκλήθηκαν από τα προίόντα

πυρόσβεσης. Η αιθάλη, η σκόνη και ο πυροσβεστικός αφρός

πρέπει να αφαιρεθεί μόνο από ειδικούς.

37


Σενάριο έκρηξης και επιπτώσεις



Πιθανές σοβαρές δομικές βλάβες και καταστροφή του εσωτερικού

των κτιρίων και του περιεχόμενού τους στις περιοχές που

επλήγησαν από την έκρηξη. Το ωστικό κύμα της έκρηξης

προκαλεί άμεση μετατόπιση των αντικειμένων και πίεση στις

επιφάνειες. Αντικείμενα μπορεί να εκσφενδονισθούν στον

περιβάλλοντα χώρο προκαλώντας βλάβες σε άλλα γειτονικά

αντικείμενα. Μπορεί να γρατσουνιστούν ή να υποστούν ζημιά από

συντρίμμια λόγω της δύναμης της έκρηξης.




Όπως ανωτέρω. Το ωστικό κύμα μπορεί να κατεδαφίσει τοίχους ή

οροφές που έχουν ήδη αποδυναμωθεί σοβαρά από τις δονήσεις ή

να προκαλέσει δομικές διογκώσεις.




Πεσμένα δέντρα μπορεί να καταστρέψουν οχήματα τα οποία

μπορεί να συνθλιβούν, να ανατραπούν, να καούν και να

προκαλέσουν βλάβη στον περιβάλλοντα χώρο.




Η δύναμη της έκρηξης μπορεί να ανατρέψει δοχεία και ντουλάπια

και να κατεδαφίσει τοίχους. Βιβλία και έγγραφα μπορεί να

καταστραφούν.


Όπως ανωτέρω. Τα αντικείμενα μπορεί να διασκορπισθούν και να

καλύψουν μία ευρεία περιοχή.

38


Όπως ανωτέρω με μικρότερο κατακερματισμό όταν πρόκειται για

λιγότερο ευαίσθητα και πιο ογκώδη αντικείμενα.


Καταστρέφονται πολύτιμες επιφάνειες, κατακερματίζονται

νωπογραφίες και διασπάρονται σε μία ευρεία περιοχή. Μείξη από

σκόνης, συντρίμμια και θραύσματα.

39

1.3. Δομή διοίκησης

Οι εργασίες κατά τη διάρκεια μιας φυσικής καταστροφής είναι πολύ σύνθετες και

περιλαμβάνουν συνεργασίες και οργάνωση σε διάφορα επίπεδα οι οποίες από

κοινού ορίζουν όλα τα μέτρα προστασίας. Είναι επομένως προφανές ότι η πιο άμεση

παρέμβαση θα πρέπει να εφαρμοστεί στις περιοχές που έχουν υποστεί τις πιο

σημαντικές ζημιές σε ότι αφορά στα αντικείμενα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η

παρέμβαση θα πρέπει να εξασφαλίζεται από τους τοπικούς φορείς και μόνο σε

περίπτωση ανεπάρκειας των πόρων, θεσμικά όργανα σε υψηλότερο επίπεδο θα

πρέπει να παρεμβαίνουν. Κατά συνέπεια, είναι αναγκαίο να οριστεί μια σαφής

αλυσίδα εντολών, π.χ. καθηκόντων, ρόλων, συντονισμού μεταξύ των ανθρώπων και

δομών που εμπλέκονται, υιοθετώντας απλές μεθοδολογίες για τον εντοπισμό και στη

συνέχεια την εκτέλεση των διαδικασιών έκτακτης ανάγκης. Για το σκοπό αυτό,

συνιστάται να τεθούν σε λειτουργία κέντρα σε διαφορετικά επίπεδα, έτσι ώστε όλα τα

άτομα που εμπλέκονται θα μπορούσαν να λάβουν από κοινού αποφάσεις σε

πραγματικό χρόνο.

Οι παρεμβάσεις σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μπορούν να χωριστούν σε τρεις

κατηγορίες:

1. Συμβάντα που απαιτούν παρεμβάσεις από μια συγκεκριμένη ομάδα.

2. Συμβάντα που λόγω της φύσης και της έκτασής τους απαιτούν μια

συντονισμένη παρέμβαση από μια διεπιστημονική ομάδα φορέων.

3. Συμβάντα που λόγω της έντασης και της έκτασής τους απαιτούν επιπλέον

μέτρα και εξουσίες.

40

Όταν επέλθει μια καταστροφή, αναλαμβάνει μία ομάδα συντονισμού που έχει

συσταθεί σύμφωνα με τα υπάρχοντα εθνικά πρωτόκολλα. Αυτή η ενέργεια θα

μπορούσε να βασίζεται σε τρία αλληλοσυνδεόμενα στοιχεία, όπως αυτά

παρουσιάζονται εδώ:

• Από κοινού διαχείριση

Δυνατότητα υιοθέτησης μιας ολιστικής προσέγγισης της κατάστασης,

ορίζοντας αρμοδιότητες σε όλα τα επίπεδα διοίκησης. Για το σκοπό αυτό, μια σειρά

από κριτήρια και οδηγίες θα πρέπει να κωδικοποιηθεί ανεξάρτητα από την έκταση

και τη φύση του σεισμικού γεγονότος και ανεξάρτητα από τον αριθμό των στοιχείων

που εμπλέκονται.

• Η καλή επικοινωνία

Μία συνεχής ανταλλαγή πληροφοριών και χρήση των ενιαίων διαδικασιών και

της επικοινωνίας που εγγυώνται την άμεση παρέμβαση και ένα καλύτερο

αποτέλεσμα στη φάση της έκτακτης ανάγκης.

• Ορθολογική διαχείριση των πόρων

Απαιτεί την έγκαιρη και αποτελεσματική χρήση των πόρων (ανθρώπων και

εξοπλισμού) που διατίθενται, ώστε να εντοπιστούν ευκολότερα και να διατεθούν στο

είδος της επέμβασης.

41

2. Τα μέτρα ασφαλείας

Οι διαδικασίες σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από την επανάληψη φυσικών

καταστροφών απαιτούν λεπτομερή σχεδιασμό αφού έχει προηγηθεί αναλυτική και

ακριβής αξιολόγηση των επιχειρησιακών κινδύνων και μια έρευνα του δρομολογίου

που πρέπει να ακολουθείται σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης προκειμένου να υπάρξει

πρόσβαση σε περιοχές που έχουν ανάγκη. Αυτό το είδος της αξιολόγησης, όπως

προτείνεται, θα βοηθήσει να βρεθεί το καταλληλότερο δρομολόγιο για την

προσέγγιση των διαφόρων περιοχών και ως εκ τούτου των σχετικών κτηρίων και

κατασκευών; να προσδιορισθεί ο απαραίτητος εξοπλισμός, καθώς να ορισθούν οι

διαδικασίες και ενέργειες με σκοπό τον περιορισμό στο ελάχιστο όλων των πιθανών

κινδύνων για τις ομάδες έκτακτης ανάγκης.

Κάθε φορά που οποιοδήποτε στοιχείο της Πολιτιστικής Κληρονομιάς περιλαμβάνεται

σε περιοχή που πραγματοποιούνται αυτοψίες, οι διαδικασίες διασφάλισης της

κατάλληλης προστασίας από τους χειριστές δεν είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες

που θεσπίστηκαν για οποιονδήποτε τύπο άλλων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης,

ωστόσο, υπάρχουν κάποιες διαφορές. Σ’αυτή την περίπτωση, ο κατάλληλος

εξοπλισμός δεν είναι αρκετός; είναι επίσης απαραίτητο να παρέχονται όλες οι

πληροφορίες προκειμένου να προβλεφθεί το είδος των προβλημάτων που η ομάδα

καλείται να επιλύσει. Σε μια διαφορετική περίπτωση, όταν αυτές οι πληροφορίες δεν

είναι διαθέσιμες, ένα σχέδιο ασφάλειας και προστασίας που θα καθορίζει τις

διαδικασίες για την παρέμβαση, θα πρέπει να αποφασίζει επί των ΜΑΠ - Μέσα

Ατομικής Προστασίας - και των μέσων και των τεχνικών που πρέπει να αναπτυχθούν

κατά τη διάρκεια μιας προκαταρκτικής έρευνας που πραγματοποιείται επί τόπου.

42

Το σχέδιο πρέπει να βασίζεται σε μια σειρά προληπτικών μελετών που να αφορά

όλο το φάσμα των σεναρίων, τα οποία οι ομάδες έκτακτης ανάγκης ενδέχεται να

αντιμετωπίσουν. Το πιο συχνό σενάριο αποτελείται από στατική αστάθεια των

κατασκευών όπου στεγάζονται τα αντικείμενα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ή στα

κοντινά κτήρια, καθώς και των κτηρίων που βρίσκονται κατά μήκος του δρομολογίου.

Μια άμεση αξιολόγηση πρέπει να διεξάγεται ώστε να διευκρινιστεί αν μέσα στο εν

λόγω κτήριο ή στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχουν τοξικές ουσίες βλαβερές για τον

άνθρωπο που προέρχονται από διαρροές εύφλεκτων αερίων (σωλήνες ή θραύση

δεξαμενών), αν το επίπεδο του οξυγόνου και η παρουσία του μονοξειδίου του

άνθρακα ή άλλων επιβλαβών ουσιών είναι τέτοιες που να προκαλούν δυσκολία στην

αναπνοή. Αυτό το είδος της κατάστασης θα πρέπει να αξιολογείται με τη βοήθεια

οργάνων που μπορούν να αποκλείσουν οποιοδήποτε κίνδυνο για τους χειριστές,

διαφορετικά οι διαδικασίες πρόσβασης σε περιοχές με πιθανές επικίνδυνες συνθήκες

θα πρέπει να επανεξεταστούν. Πυρίμαχος εξοπλισμός θα πρέπει να χρησιμοποιείται

σε περίπτωση ενεργειών κοντά σε καύσιμα ή εύφλεκτα αέρια; η αιτία πρέπει να

εντοπισθεί, ώστε να μειωθεί το επίπεδο των τοξικών αερίων, τα δωμάτια να

αεριστούν και οι χειριστές θα πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με τις αναπνευστικές

συσκευές (μάσκες, αναπνευστήρες, κ.λπ.)

Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου είναι η παρουσία των κατεστραμμένων

ηλεκτρικών συστημάτων η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει ηλεκτροπληξία.

Σ’αυτήν την περίπτωση, η τροφοδότηση ηλεκτρικού θα πρέπει να διακοπεί.

Επιπλέον, μια σημαντική παράμετρος για την επιτυχή έκβαση είναι η

προσωπικότητα του χειριστή έκτακτης ανάγκης: η σωματική του ικανότητα και το

θάρρος εξισσοροπημένο με τη σύνεση είναι κριτήρια με βάση τα οποία θα

μπορούσαν να αξιολογηθούν ατομικές δεξιότητες.

43

Παρ' όλα αυτά, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, η ατομική προσοχή δεν είναι

αρκετή, όπως υπογραμμίζεται σ’αυτό το κείμενο, αλλά θα πρέπει να δημιουργηθεί

μια σειρά προκαθορισμένων διαδικασιών και οι φορείς χειρισμού θα πρέπει να

λάβουν γνώση αυτών. Θα πρέπει επίσης να τους παρέχεται ο κατάλληλος

εξοπλισμός για να εξασφαλίζεται η προσωπική τους ασφάλεια προκειμένου να μην

προκαλούνται πρόσθετα προβλήματα σε ένα ήδη κρίσιμο σενάριο. Επιπλέον, θα

πρέπει να εκπαιδεύονται για τη σωστή χρήση του εξοπλισμού, η οποία πρέπει να

τηρείται ορθώς, να είναι εύκολα προσβάσιμος και κατάλληλος για το συγκεκριμένο

σενάριο κινδύνου.

Οι παρακάτω λίστες (βλ. λίστες 1, 2 και 3) παρέχουν περισσότερες πληροφορίες σε

σχέση με το προσωπικό εξοπλισμό προστασίας, τον ειδικό εξοπλισμό, τα εργαλεία

και τις διαθέσιμες τεχνολογίες έτσι ώστε οι χρήστες τους να λειτουργούν με

ασφάλεια:

1. Μέσα Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ):

• Προστασία χεριών (γάντια)

• Προστασία ποδιών και κάτω άκρων (μπότες, παπούτσια)

• Μέσα προστασίας της κεφαλής (κράνος)

• Προστασία προσώπου και ματιών (γυαλιά ασφαλείας, προστατευτικά

γυαλιά)

• Προστασία από πτώσεις (ιμάντες ανάρτησης, ζώνες ασφαλείας)

• Συσκευές αναπνοής (μάσκες)

• Προστασία ακοής (ωτοασπίδες, ωτοασπίδες)

• Προστατευτική ενδυμασία (φόρμα, αντανακλαστικός ιματισμός ασφάλειας).

44

2. Ο εξοπλισμός και τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν σε δυσμενείς

περιβαλλοντικές συνθήκες. Αυτά μπορεί να θεωρηθούν ένα είδος έμμεσης

προστασίας π.χ. μέσων για την εκτίμηση της παρουσίας και του επίπεδου τοξικών

αερίων τα οποία ενδέχεται να βλάψουν τη φυσιολογική αναπνοή. Επίσης, θα πρέπει

να είναι διαθέσιμος ο εξοπλισμός για την εκτέλεση των εργασιών για την προστασία

ή/και την αφαίρεση των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπως:

• Πεπιεσμένος αέρας

• Εξοπλισμός υδραυλικών εγκαταστάσεων

• Πριόνια, αλυσοπρίονα, κ.τ.λ.

• Εξοπλισμός σκαλωσιών και προσωρινών στηριγμάτων

• Φωτιστικός εξοπλισμός, π.χ. φακοί, προβολείς, ράβδοι με άκρες χημικών

φώτων

• Συστήματα αναζήτησης και εντοπισμού

• Ηλεκτρονικοί υπολογιστές

• Συστήματα διάγνωσης.

3. Τεχνολογίες για ασφαλείς δράσεις

Δράσεις σε σπηλαιολογικούς χώρους, ορεινές και παραποτάμιες περιοχές

Όταν οι χειριστές δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον συνήθη εξοπλισμό (σκάλες,

πλατφόρμες κλπ.), θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή ειδικές τεχνικές. Αυτές οι

καινοτόμες τεχνικές είναι απαραίτητες κατά την εκτέλεση σπηλαιολογικών, ορεινών

και παραποτάμιων δράσεων και πρέπει να διδάσκονται και να εφαρμόζονται γιατί

συνεισφέρουν στην αύξηση της ασφάλειας των διασωστών.

Τυπική συσκευασία

Αν τα στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς πρέπει να απομακρυνθούν, είναι

απολύτως απαραίτητο να διατίθεται η κατάλληλη συσκευασία, δηλαδή σε

45

καταστάσεις έκτακτης ανάγκης να μπορούν να μεταφερθούν με έναν τυπικό

εξοπλισμό μεταφοράς, μέσα σε σύντομο χρόνο εξασφαλίζοντας σωστή προστασία.

Η τεχνική αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι τα συστήματα που χρησιμοποιούνται για

την απομάκρυνση των πολιτιστικών αγαθών σε κανονικές συνθήκες δεν μπορούν να

προσαρμοστούν για να εξυπηρετήσουν περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, δεδομένου

ότι έχουν σχεδιαστεί για ένα συγκεκριμένο στοιχείο και ως εκ τούτου δεν μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για άλλα στοιχεία.

Σήμανση

Τα στοιχεία θα πρέπει να φέρουν ενδείξεις που φανερώνουν προτεραιότητες

εκκένωσης, τύπο δοχείου που θα χρησιμοποιηθεί και αποθήκευση. Όλη αυτή η

διαδικασία πρέπει να γίνει σύμφωνα με το προκαθορισμένο σύστημα σήμανσης. Οι

ετικέτες θα πρέπει να δείχνουν τα στοιχεία που χρειάζονται άμεση ανάκτηση και

αφαίρεση και αυτά που μπορούν να αντιμετωπιστούν σε μεταγενέστερο στάδιο.

Κινητή επικοινωνία

Επιτρέπει υψηλής ποιότητας ψηφιακή απόδοση και γρήγορη μεταφορά των

δεδομένων.

Wi-Fi επικοινωνία

Οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας βασίζονται στην ασύρματη

τεχνολογία σε περίπτωση διακοπής της παρεχόμενης συμβατικής επικοινωνίας.

46

3. Η ομάδα έκτακτης ανάγκης: καθήκοντα και αρμοδιότητες

Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης που αφορούν στα μνημεία Πολιτιστικής

Κληρονομιάς απαιτείται η σύμπραξη ενός μεγάλου αριθμού χειριστών και φορέων με

διαφορετικές δεξιότητες και ικανότητες. Ως εκ τούτου, πρέπει να οργανώνονται σε

ομάδες Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Ο.Π.Π.Κ), ταχείας επέμβασης, με

πολύ σαφείς ρόλους και αρμοδιότητες ενεργώντας στο πλαίσιο κινητών μονάδων και

σε συγκεκριμένους τομείς. Οι ομάδες Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

ορίζονται για πρώτη φορά και αποτελούνται από μέλη που διαθέτουν τις ικανότητες

να παρέχουν αποτελεσματική και επιτυχή προστασία των στοιχείων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς. Μια τυπική ομάδα έκτακτης ανάγκης έχει τις ακόλουθες τέσσερις

υποχρεώσεις: συντονισμό, τεχνική υποστήριξη, εξειδικευμένη στήριξη και ενέργειες

υποστήριξης άλλων. Οι ατομικές ευθύνες ορίζονται σε σχέση με τις παρεμβάσεις σε

αντικείμενα και μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς μετά από ένα σεισμικό φαινόμενο.

Η ομάδα και κατά συνέπεια τα άτομα που την αποτελούν θα πρέπει να είναι σε θέση

να εκτελέσουν το έργο που αναλαμβάνουν. Η έννοια των αρμοδιοτήτων που αυτό το

κεφάλαιο αναλύει αναφέρεται στη γνώση και ικανότητες που συνδέονται άμεσα με

την εκτέλεση ειδικών καθηκόντων τα οποία είναι αναγνωρίσιμα και αξιολογήσιμα

σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια. Οι αρμοδιότητες αυτές αποτελούνται από

τρεις διαφορετικούς τύπους λειτουργιών: επιχειρησιακές δεξιότητες ή αλλιώς

πρακτικές γνώσεις, θεωρητικές γνώσεις και δεξιότητες αλληλεπίδρασης που

αφορούν στην ικανότητα συνεργασίας με άλλους. Η ομάδα πρέπει να απαρτίζεται

από μέλη που διαθέτουν μία ή όλες τις αναφερόμενες ικανότητες και δεξιότητες,

ανεξάρτητα από τους κατά περίπτωση ρόλους των μελών. Κάθε μια από αυτές τις

λειτουργίες (επιχειρησιακές δεξιότητες, θεωρητική γνώση και δεξιότητες χειρισμού

ανθρώπινου δυναμικού) είναι συνδεδεμένη και ορίζεται με έναν ή περισσότερους

ρόλους στο κεφάλαιο αυτό, ως επιθυμητό προφίλ και εξαρτάται από τις επιλογές που

προτάσσει κάθε κράτος μέλος.

47

Στις επόμενες παραγράφους, περιγράφονται λεπτομερώς όλες οι προαναφερόμενες

διαφορετικού είδους δράσεις που μια τυπική ομάδα Προστασίας Πολιτιστικής

Κληρονομιάς μπορεί να αναλάβει.

Συντονισμός Επιχειρήσεων

Οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε ενέργειες συντονισμού πρέπει να είναι σε θέση να

διαχειρίζονται την ομάδα και τις κατευθυντήριες δράσεις, σύμφωνα με τα

προκαθορισμένα πρωτόκολλα και διαδικασίες. Τα χαρακτηριστικά ενός συντονιστή

είναι οι ηγετικές ικανότητες και η δεξιότητα να δημιουργεί συνοχή στην ομάδα και

ορίζονται ως «η ικανότητα να εμπνεύσει, να κατευθύνει, να διαχειριστεί και να

προστατεύσει τα μέλη της ομάδας καθώς και να είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις

που λαμβάνονται μέχρι το τέλος όλων των επιχειρήσεων". Τα καθήκοντα που

συνήθως εκτελούνται από αυτές τις ομάδες είναι η δημιουργία και διατήρηση

επικοινωνίας με το κέντρο διοίκησης, η συγκέντρωση όλων των βασικών

πληροφοριών σχετικά με το κτήριο, την τοποθεσία ή τα στοιχεία Πολιτιστικής

Κληρονομιάς που εμπλέκονται στην καταστροφή, να οργανώνουν την παραλαβή

των εργαλείων, υλικών και εξοπλισμού από τους χώρους αποθήκευσης, να

διενεργούν επιτόπιες έρευνες, να εντοπίζουν και να απομονώνουν την περιοχή

δράσεως, να οργανώνουν και να συντονίζουν τις παρεμβάσεις, να αναθέτουν

εργασίες σε κάθε χειριστή, να αξιολογούν την ασφάλεια των εργασιών και την

οργάνωση και να εκτιμούν άμεσα την κατάσταση. Για την ενημέρωση των

επικεφαλής, η ομάδα θα πρέπει επίσης να είναι σε θέση να εκτιμήσει το είδος του

κινδύνου που κάθε στοιχείο μπορεί να υποστεί. Αυτό σημαίνει ότι έχει την ικανότητα

να αναγνωρίζει τους κινδύνους που μπορεί να διατρέχουν τα έργα τέχνης και της

ευαισθησίας τους, και επιπλέον, να μπορεί να καθορίζει τις σωστές διαδικασίες για

την προστασία, την ανάκτηση ή την αφαίρεσή τους. Άλλα μέλη της ομάδας θα

συμβάλουν στον καθορισμό των προτεραιοτήτων όταν ο κίνδυνος έχει αξιολογηθεί,

θεσπίζοντας τα σωστά μέτρα για την προστασία των ατόμων, των χώρων ή των

αντικειμένων.

48

Οι αρμόδιες ομάδες συντονισμού πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

• Να μπορούν να διαχειριστούν τις εργασιακές ομάδες για τη διαφύλαξη και

προστασία των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και εφόσον αυτό

κριθεί απαραίτητο, την απομάκρυνσή τους.

• Να επικοινωνούν μέσω αποδεκτών κωδίκων και συστημάτων επικοινωνίας

που χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

• Να αξιολογούν τον κίνδυνο βλάβης των στοιχείων σε περιπτώσεις έκτακτης

ανάγκης.

• Να ορίζουν, μαζί με τα άλλα μέλη της ομάδας, τις προτεραιότητες για την

προστασία ή την απομάκρυνση των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

που βρίσκονται σε κίνδυνο σε μια δεδομένη τοποθεσία και να αξιολογούν

δυνατότητες προστασίας και ανάληψης άλλων επιχειρήσεων.

• Να κατανοούν και να εφαρμόζουν τους κανονισμούς ασφαλείας και να

επιλέγουν τα σωστά ΜΑΠ.

• Να καθορίζουν, να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν τεχνικές, εξοπλισμό και

μέσα για κάθε συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου και επίσης να

δραστηριοποιούνται λαμβάνοντας υπόψη τη διαφύλαξη των στοιχείων της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

49

Πίνακας 3.1.

Οργανωτικές ικανότητες των Ομάδων Παρέμβασης

Ομάδα Συντονισμού Επιχειρήσεων

Επιχειρησιακές Δεξιότητες

- Λήψη αποφάσεων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για

την ανάκτηση και την προστασία των στοιχείων της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς

- Έλεγχος μέτρων ασφαλείας κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων

- Ανάληψη ευθυνών για τις αποφάσεις που ελήφθησαν

μέχρι την ολοκλήρωση των εργασιών

- Διατήρηση στενών δεσμών επικοινωνίας με τα κέντρα

λειτουργίας

- Διατήρηση θετικής και σταθερής σχέση με κάθε μέλος της

ομάδας

- Έλεγχος των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν για την

προστασία των κτηρίων

- Επιλογή στρατηγικής για την ελαχιστοποίηση των ζημιών

στην περιοχή κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων

- Κατάρτιση σχεδίων δραστηριοτήτων μαζί με άλλους

εξειδικευμένους φορείς, καθορίζοντας τις εργασίες, την

ποσότητα και το είδος του υλικού που απαιτείται, καθώς και

το χρονοδιάγραμμα δράσεων

- Επιλογή των σωστών μέσων προστασίας και συσκευασίας

- Συντονισμός και εποπτεία των μεθόδων προστασίας,

ανάκτησης, μεταφοράς και αποθήκευσης

- Κατανόηση και εφαρμογή κανονισμού ασφαλείας

- Επιλογή σωστών ΜΑΠ

- Καθορισμός, επιλογή και χρησιμοποίηση τεχνικών,

εξοπλισμού και μέσων για ένα συγκεκριμένο σενάριο

κινδύνου και δραστηριοτήτων.

50

- Λήψη μέτρων προστασίας για την προσωπική ασφάλεια

και την ασφάλεια των άλλων μελών της ομάδας και της

περιοχής

Γνώσεις

- Ολοκληρωμένα σχέδια έκτακτης ανάγκης και κώδικες

συμπεριφοράς

- Μέθοδοι και τεχνικές παρέμβασης σε καταστάσεις

έκτακτης ανάγκης

- Πληροφόρηση, μετάδοση πρωτοκόλλου και δράσεων

- Τεχνολογία των υλικών και της στατικής ικανότητας

- Πρόληψη των κινδύνων (συμπεριλαμβανομένων των

ατομικών)

- Οικοδομικές τεχνικές, υλικά, ειδικοί κίνδυνοι για στοιχεία

της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (στο σύνολό τους ή για ένα

μέρος τους)

- Τεχνικές προστασίας, συσκευασίας, μεταφορών, κινδύνων

και αξιολόγηση

- Κανόνες, κανονισμοί και διαδικασίες σχετικά με την

ασφάλεια και τα μέτρα ατομικής προστασίας

Δεξιότητες Αλληλεπίδρασης

- Ικανότητα δημιουργίας συνεργιών κατά τη διάρκεια των

δράσεων, των συντηρήσεων των στοιχείων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς και των γενικών μέτρων ασφαλείας

- Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και απρόβλεπτων

καταστάσεων

- Ικανότητα δραστηριοποίησης σε συντονισμό με τους

εμπειρογνώμονες και τους άλλουχειριστές, εντός της

περιοχής ευθύνης, και στο πλαίσιο έκτακτης ανάγκης

- Διοργάνωση σχεδίων δράσης σε επικίνδυνες καταστάσεις

- Ηγετικές ικανότητες

- Ικανότητα διαχείρισης και προστασίας των ομάδων

- Ομαδική εργασία και επίλυση προβλημάτων

51

Τεχνικές Δράσεις

Η τεχνική ομάδα εργασίας αποτελείται από τα μέλη τα οποία μπορούν να

πραγματοποιήσουν την αρχική έρευνα, να αναλύσουν μια περιοχή, να συστήσουν

και να θεσπίσουν τα κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση της προστασίας των χώρων

χωρίς να διακυβεύεται η Πολιτιστική Κληρονομιά, αποφεύγοντας την πρόκληση

άλλων ζημιών. Αυτό που είναι σημαντικό σ’αυτήν την περίπτωση είναι η γνώση τους

σχετικά με τη δομή του εν λόγου στοιχείου της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η

ικανότητά τους να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά των υλικών, η λήψη των

κατάλληλων τεχνικών και η χρήση κατάλληλων μέσων για να διασφαλιστεί ότι η

μέθοδος που επιλέχθηκε δεν εξέθεσε τους χώρους σε περαιτέρω ζημιές. Τα

καθήκοντα αυτά είναι χαρακτηριστικά για τους χειριστές με ειδική κατάρτιση στα

θέματα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο ρόλος τους θα μπορούσε να υποστηριχθεί

από εμπειρογνώμονες στον τομέα της στατικής μηχανικής, γεωλογικής αστάθειας,

αρχιτεκτονικής και της ιστορίας τέχνης (Πολιτικούς μηχανικούς, αρχιτέκτονες,

αρχαιολόγους, κ.τ.λ).

Οι αρμοδιότητες της τεχνικής ομάδας επιχειρήσεων συνοψίζονται στα εξής:

• Να προβαίνουν σε οπτική επιθεώρηση των στατικών συνθηκών της περιοχής

που επλήγησαν από τη φυσική καταστροφή, έρευνα του περιβάλλοντος

χώρου και του αστικού ιστού σε σχέση με το είδος των αντικειμένων του

παρόντος.

• Να θεσπίσουν τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας για το χώρο και τα περίχωρά

του, καθορίζοντας τεχνικές που πρέπει να χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τα

χαρακτηριστικά της θέσης, του δυναμικού ή τους υπάρχοντες κινδύνους.

• Να αξιολογήσουν τις συνθήκες για την ασφαλή λειτουργία των επεμβάσεων

ιδίως όσον αφορά τις στατικές καταστάσεις.

52

• Να διαχωρίζουν στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ανάλογα με το στυλ

και τα υλικά τους.

• Να καθορίζουν τα ιστορικά και καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά και τις ειδικές

ανάγκες διατήρησης των εν λόγω ειδών της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

• Να συμβουλεύονται την υπάρχουσα βιβλιογραφία για το θέμα ενδιαφέροντος,

τις κάρτες καταλόγου, σχεδιαγράμματα, χάρτες (όπως ψηφιακών) κλπ.

προκειμένου να καθορίσουν συγκεκριμένες τεχνικές και ανάγκες διατήρησης

των χώρων και των στοιχείων Πολιτιστικής κληρονομιάς.

• Να παράγουν τα κατάλληλα έγγραφα και εκθέσεις για τις δράσεις που

πραγματοποιούνται.

• Να εκπονήσουν προγράμματα και σχέδια δράσης σε συνθήκες έκτακτης

ανάγκης.

• Να εφαρμόσουν τα μέτρα των κανονισμών ασφαλείας και να επιλέξετε τα

κατάλληλα ΜΑΠ.

• Να επιλέξουν και να καθορίσουν τις τεχνικές, τον εξοπλισμό και τα εργαλεία

για ένα συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις

ειδικές ανάγκες προστασίας των αντικειμένων που αφορούν στα στοιχεία της


53

Πίνακας 3.2.

Τεχνικές Ικανότητες των ομάδων επέμβασης

Τεχνική Ομάδα Επεμβάσεων


- Χρήση της συλλογής στοιχείων, εκπόνηση και

παρουσίαση

- Έλεγχος της κατάστασης των τοιχωμάτων, των οροφών

και των δοκαριών των κατασκευών, επιπεδοποίηση των

δαπέδων

- Ανάλυση των υλικών ώστε να παραχθεί το αναγκαίο

υποστηρικτικό υλικό για τις αποφάσεις που πρέπει να

ληφθούν όσον αφορά τη στατική των κατασκευών

- Έλεγχος των συγκεντρωμένων υλικών, του εξοπλισμού

και των τεχνικών για την ασφάλεια της κατασκευής

- Καθορισμός των προτεραιοτήτων με βάση σαφή και

αντικειμενικά κριτήρια λειτουργίας

- Εκπόνηση σαφούς έκθεσης και τεκμηρίωση όλων των

εγγράφων, χρησιμοποιώντας τα σωστά πρωτόκολλα/κάρτες

- Ταξινόμηση των κτηρίων με βάση την ιστορική,

αρχιτεκτονική και υφολογική σημασία τους για τις

κατάλληλες επιχειρησιακές πρακτικές

- Τοποθέτηση των στοιχείων σε ένα ιστορικό και πολιτισμικό

πλαίσιο αξιολόγηση της καταλληλότητάς και της αξίας τους

για τις κατάλληλες επιχειρησιακές πρακτικές

- Τήρηση της ασφάλειας

- Επιλογή κατάλληλων ΜΑΠ για το σενάριο κινδύνου

- Επιλογή και χρησιμοποίηση τεχνικών, εξοπλισμού και

μέσων για το συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου, λαμβάνοντας

υπόψη την ανάγκη προστασίας των στοιχείων Πολιτιστικής


54

Γνώσεις

- Διάγνωση διαγραμμάτων, χαρτών και σχεδιαγραμμάτων

- Χρήση του υπολογιστή με τη βοήθεια εργαλείων για τη

διαχείριση δεδομένων, την καταλογογράφηση και τη λίστα

λογισμικού

- Εξοικείωση με τη στατική των κτηρίων, τις σύγχρονες και

παραδοσιακές τεχνικές οικοδόμησης

- Δυναμική αντίδραση των κτηρίων κατά τη διάρκεια ενός

σεισμικού γεγονότος

- Αστάθεια των πέτρινων, καθώς και αυτών με οπλισμένο

σκυρόδεμα και μεταλλικών κτηρίων και οι αιτίες τους

- Οι τεχνικές της σταθεροποίησης (σύγχρονες και

παραδοσιακές) όπως επίσης και της αντισεισμικής

ενίσχυσης

- Στατική αντίδραση μεταξύ γειτονικών κτιρίων, όπως

επίσης, σε σχέση με το είδος της κατασκευής

- Γνώση της ταξινόμησης των στοιχείων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς και της ιστορικής περιόδου τους

- Εξοικείωση με τους κανόνες, τις ρυθμίσεις και τις

διαδικασίες όσον αφορά στην ασφάλεια και τα ΜΑΠ


- Πρόβλημα προσέγγισης μέσω των πληροφοριών

συλλογής και επίσης όσον αφορά στο είδος της

παρέμβασης επί των θεμάτων της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

- Κριτική ανάλυση για τη χρήση πληροφοριών σε

καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

- Επίλυση των προβλημάτων και των απρόβλεπτων

καταστάσεων

- Δημιουργία και θέσπιση προγραμμάτων και σχεδίων

δράσης σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

- Ομαδική εργασία

55

Εξειδικευμένες Δράσεις

Η εξειδικευμένη ομάδα εργασιών αποτελείται από μέλη που μπορούν να

πραγματοποιήσουν την άμεση εκτίμηση της κατάστασης των στοιχείων της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς σχετικά με τις βλάβες, καθώς και να προσδιορίσουν την

προέλευση των περαιτέρω επιδεινώσεων, να ορίσουν και να θεσπίσουν

παρεμβάσεις ή διαδικασίες για την αφαίρεση των στοιχείων, εφόσον απαιτείται (π.χ.

συντηρητές). Η αξιολόγηση περιλαμβάνει την άμεση λήψη αποφάσεων σε σχέση με

την απομάκρυνση των στοιχείων ή, αν η αφαίρεσή τους δεν αποτελεί επιλογή, για

την εφαρμογή τεχνικών παρέμβασης επί τόπου. Προφανώς, η αρμοδιότητα αυτή

πρέπει να συνοδεύεται παράλληλα με τις ειδικές τεχνικές ικανότητες για την εκτέλεση

των παρεμβάσεων που θεωρούνται χρήσιμες για την επείγουσα διαφύλαξη των

έργων τέχνης.

Οι αρμοδιότητες της εξειδικευμένης επιχειρησιακής ομάδας μπορούν συνοπτικά να

είναι οι εξής:

• Να ορίζουν τα ιστορικά, καλλιτεχνικά και τα προς συντήρηση χαρακτηριστικά

των στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και να καθορίζουν τις

προτεραιότητες διαφύλαξης.

• Να σχεδιάζουν και/ή εκτελούν τις πράξεις πρόληψης για τη διατήρηση της

στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης

(λαμβάνοντας επίσης υπόψιν το περιβάλλον).

• Να τεκμηριώνουν και να εκθέτουν την ανάλυση, τις διαδικασίες διασφάλισης

και τα αποτελέσματά τους.

• Να συλλέγουν, μελετούν και να ερμηνεύουν την βιβλιογραφία σχετικά με τα

στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και όλη την καταλογογραφημένη

τεκμηρίωση προκειμένου να καθοριστούν ειδικές τεχνικές και πρακτικές

διατήρησης των χώρων και των αντικειμένων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

56

• Να προβαίνουν σε άμεση διάγνωση για να ξεχωρίζουν τα αντικείμενα της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τις προτεραιότητές τους ώστε είτε να

προστατεύονται επιτοπίως είτε να μεταφέρονται; Να έχουν τη δυνατότητα να

πραγματοποιήσουν την πρώτη χειρωνακτική παρέμβαση σε κινητά και μη

κινητά αντικείμενα Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

• Να προβαίνουν σε επιτόπιες διαδικασίες προστασίας για στοιχεία που δεν

κινητά ή δεν είναι άμεσα κινητά.

• Να διενεργούν τις διαδικασίες προστασίας σε στοιχεία που πρέπει να

αφαιρεθούν και να μεταφερθούν.

• Να οργανώνουν τη μεταφορά των στοιχείων σε χώρους αποθήκευσης ή σε

εργαστήρια αποκατάστασης και να ελέγχουν την ορθότητα των μέτρων

συντήρησης.

• Να εφαρμόζουν κανόνες ασφαλείας και κανονισμούς και να επιλέγουν ΜΑΠ.

• Να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν τεχνικές, εξοπλισμό και τα μέσα για το

συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου και δραστηριοτήτων, λαμβάνοντας επίσης

υπόψη την ανάγκη προστασίας των δομών ή/και αντικειμένων Πολιτιστικής


57

Πίνακας 3.3.

Εξειδικευμένες ικανότητες των ομάδων επέμβασης

Εξειδικευμένες Ομάδες Επεμβάσεων


- Εκτίμηση της σημαντικότητάς και της αξίας των έργων

τέχνης.

- Αναγνώριση και ερμηνεία του καταλογογραφικού

συστήματος της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

- Σύνταξη σαφούς έκθεσης και τεκμηρίωση όλων των

εγγράφων χρησιμοποιώντας τα σωστά πρωτόκολλα/κάρτες

- Ανάπτυξη της έρευνας για τα στοιχεία της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς, προκειμένου να αποκτηθούν ιστορικά και

τεχνικά δεδομένα για την πιθανή επιδείνωση στην

περίπτωση μιας καταστροφής

- Αναγνώριση των ιδιοτήτων των υλικών του κάθε στοιχείου

της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της κατάστασης

διατήρησής του

- Καθορισμός των μορφολογικών / δομικών

χαρακτηριστικών του αντικειμένου και των δεσμών του με το

περιβάλλον

- Αξιολόγηση των αναγκών διατήρησης των στοιχείων, σε

σχέση με τη θέση στην οποία βρίσκονται

- Ανακάλυψη πιθανών προηγούμενων παρεμβάσεων σε

συγκεκριμένους χώρους ή έργα τέχνης

- Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης του είδους στο

σύνολό του και στα στρωματογραφικά μέρη του

- Αποτίμηση των ζημιών που προκλήθηκαν από την

καταστροφή

- Καθορισμός του είδους και των προτεραιοτήτων

παρέμβασης

58

- Προμήθεια και χρήση υλικών και τεχνικών για τις πρώτες

παρεμβάσεις (π.χ. υλικό προστασίας και συσκευασίας)

- Εκτέλεση των πιο κατάλληλων διαδικασιών για τη

διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

- Προσδιορισμός της διαδρομής των στοιχείων, του τόπου

αποθήκευσης και παρακολούθηση των λειτουργιών

- Επιλογή των πλέον κατάλληλων ΜΑΠ, σύμφωνα με το

σενάριο

- Επιλογή και χρησιμοποίηση τεχνικών, εξοπλισμού και

μέσων για το συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου και

δραστηριοτήτων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη την ανάγκη

προστασίας των φέροντων στοιχείων ή / και των στοιχείων

της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Γνώσεις

- Βασικές ιστορικές γνώσεις για κάθε στοιχείο Πολιτιστικής


- Βασικές γνώσεις των υλικών και των τεχνικών χρήσης για

σταθεροποίηση σε μικρο-κλίμα

- Γνώση των οργάνων και υλικών διατήρησης και

διάγνωσης, υλικών αποκατάστασης και των χρήσεων τους

- Τεχνικές και υλικά συσκευασίας

- Μέθοδοι συντήρησης για ένα ή περισσότερα στοιχεία

- Γνώση της υποβάθμισης και της αστάθειας του κάθε

στοιχείου της ΠΚ

- Γνώση των κανόνων, των ρυθμίσεων και τωνδιαδικασιών

για την ασφάλεια και τα ΜΑΠ


- Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης και επίλυσης

προβλημάτων και απρόβλεπτων γεγονότων σε συνθήκες

ασφαλείας

- Ανάπτυξη συνεργιών μεταξύ των δραστηριοτήτων

έκτακτης ανάγκης και μέτρων ασφαλείας

59

Υποστηρικτικές δράσεις

Η ομάδα υποστήριξης εργασιών αποτελείται από μέλη που χαρακτηρίζονται ως

εθελοντές χειριστές, οι οποίοι δεν είναι εξειδικευμένοι αλλά έχουν την απαραίτητη

εκπαίδευση για να υποστηρίξουν την ομάδα έκτακτης ανάγκης και να αναλάβουν

δράση για τον εντοπισμό αντικειμένων Πολιτιστικής Κληρονομιάς, απομάκρυνση,

συσκευασία, μεταφορά και την επιτήρησή τους.

Οι αρμοδιότητες της εξειδικευμένης επιχειρησιακής ομάδας μπορούν συνοπτικά να

είναι οι εξής:

• Να ακολουθούν τους κανόνες που ορίζει ο συντονιστής της ομάδας έκτακτης

ανάγκης και να εφαρμόζουν σωστά τα μέτρα ασφαλείας στο στοιχείο της ΠΚ.

• Να λαμβάνουν μέρος στις πρώτες εργασίες αποκατάστασης.

• Να μετακινούν έργα τέχνης και να τα μεταφέρουν σε ασφαλή τοποθεσία.

• Να συσκευάζουν το έργο τέχνης τόσο στην περίπτωση της απομάκρυνσης

του ή της προστασίας στο χώρο εύρεσης του.

• Να αποθηκεύουν τα έργα τέχνης με ασφάλεια.

• Να επιβλέπουν την πρόσβαση στους λειτουργικούς χώρους.

• Να εφαρμόζουν κανόνες ασφαλείας και να επιλέγουν το σωστό ΜΑΠ.

• Να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν τις τεχνικές, τον εξοπλισμό και τα

διάφορα μέσα για το συγκεκριμένο σενάριο κινδύνου και να δρούν

λαμβάνοντας, επίσης, υπόψη την ανάγκη προστασίας των στοιχείων των

κατασκευών ή/και των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

60

Πίνακας 3.4.

Ικανότητες των ομάδων υποστήριξης

Ομάδες Υποστήριξης


- Διασφάλιση των κανόνων που ορίσθηκαν από το

συντονιστή της ομάδας έκτακτης ανάγκης και σωστή

εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας στα στοιχεία της


- Δράσεις σύμφωνα με τους κανόνες για την εξασφάλιση

τόσο της ατομικής όσο και της ομαδικής ασφάλειας

- Εγγύηση επιμελούς συσκευασίας των έργων τέχνης, χωρίς

να προκληθεί ζημιά ή περαιτέρω ζημιά, σύμφωνα με τους

προκαθορισμένους κανόνες

- Εγγύηση ασαφαλούς διατήρησης των έργων τέχνης που

δεν θα υπονομεύεται από τη συσκευασία ή τις δράσεις

απομάκρυνσης

- Συνεργασία για την οργάνωση των μεταφορών και την

διευκόλυνση της πρόσβασης στο χώρο αποθήκευσης

- Προσεκτική οδήγηση, καταγράφοντας τους κινδύνους που

παρατηρούνται στο δρομολόγιο

- Αποκλεισμός των περιοχών όπου λαμβάνουν χώρα

επιχειρήσεις προστασίας

- Σωστή επιλογή των ΜΑΠ σύμφωνα με το σενάριο

- Επιλογή και να χρησιμοποίηση των τεχνικών, του

εξοπλισμού και των μέσων για το συγκεκριμένο σενάριο

κινδύνου και δράσεων, λαμβάνοντας, επίσης, υπόψη την

ανάγκη προστασίας των φέροντων στοιχείων των

κατασκευών ή / και των στοιχείων της Πολιτιστικής


Γνώσεις - Συστήματα, δοχεία, κιβώτια και μεθόδους συσκευασίας

που απαιτούνται για την προστασία και τη μεταφορά

61

ανάλογα με το είδος του έργου τέχνης που πρέπει να

διαφυλαχθεί και το είδος του κινδύνου

- Διαχείριση μεταφοράς με ιδιαίτερη αναφορά στην

εκκένωση των στοιχείων της ΠΚ

- Μεταφορά και διαφύλαξη των έργων τέχνης

- Απομόνωση και Προστασία του επιχειρησιακού τομέα

- Κανόνες και ρυθμίσεις των μέτρων ασφαλείας και ΜΑΠ


- Απαγόρευση της εισόδου σε ανθρώπους που δεν

εμπλέκονται άμεσα με τις παρεμβάσεις

- Συνεργασία με άλλες ομάδες που λειτουργούν στο χώρο

σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης

- Συνεργασία με τα άλλα μέλη της ομάδας έκτακτης ανάγκης

Τέμνουσες ικανότητες

Για όλες τις διαφορετικές αρμοδιότητες που περιγράφησαν προηγουμένως και κάθε

μέλος και κάθε ομάδα θα πρέπει να έχουν, υπάρχουν επίσης μερικές τέμνουσες

ικανότητες, κοινές σε όλους τους φορείς και αφορά κυρίως την ατομική και ομαδική

ασφάλεια, καθώς και την αλληλεπίδραση (πρόβλημα διαχείρισης, επικοινωνίας και

οδηγιών).

Προσωπική ασφάλεια

Κατά τη διάρκεια των εργασιών τα μέλη της ομάδας εκτίθενται σε κινδύνους που

προκαλούνται από τη φυσική καταστροφή. Επομένως, προτείνεται οι ομάδες να

οργανώνονται για να αντιμετωπίσουν την καταστροφή, μέσω της γνώσης των

κινδύνων και της σωστής συμπεριφοράς. Έχοντας επίγνωση των κινδύνων και

γνωρίζοντας πώς να ενεργούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης μπορεί να σώσουν

62

τη ζωή κάποιου και τους επιτρέπει να λειτουργούν με ασφάλεια. Ως εκ τούτου, είναι

υψίστης σημασίας τα μέλη της ομάδας να γνωρίζουν την έννοια της

«αυτοπροστασίας» που σημαίνει να μαθαίνουν τί, πώς και πότε να προβούν σε

συγκεκριμένες ενέργειες που μπορεί να συμβάλουν στη διάσωση μιας ζωής ή ενός

στοιχείου της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Το σημείο εκκίνησης κάθε είδους μελέτης πρέπει να είναι η αναγνώριση των

κινδύνων (τόσο σε προσωπικό όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο). Γνώση σημαίνει

να είσαι σε θέση να αναλύσεις το επιχειρησιακό πλαίσιο όπου βρίσκεσαι και τι

πρέπει να γίνει για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος λάθους. Τα λάθη γίνονται από

άγνοια, έλλειψη γνώσης και έλλειψη σωστής αντίληψης της κατάστασης. Η

ευαισθητοποίηση έναντι των κινδύνων είναι η πρώτη φάση της ασφάλειας. Η

δεύτερη στρατηγική φάση είναι η σωστή χρήση των ΜΑΠ.

Ασφάλεια ομάδας

Η προστασία της ομάδας απαιτεί τον καθορισμό μεθοδολογιών και τεχνικών για την

προστασία των χώρων και των γύρω περιοχών - την παρακολούθηση και τη

διατήρηση της ασφάλειας της περιοχής και του περιβάλλοντος – τον έλεγχο της

προσωπικής ασφάλειας και εκείνης των άλλων μελών - τον προσδιορισμό και τη

χρησιμοποίηση του σωστού τεχνικού εξοπλισμού που απαιτείται για την εκτέλεση

των δράσεων με ασφάλεια συμπεριλαμβανομέων των ενδεχόμενων μεθοδολογιών

και τεχνικών που μπορεί να ελαχιστοποιήσουν τις ζημιές σε αντικείμενα της


Κάθε φορά που απρόβλεπτες περιστάσεις μπορούν να δημιουργήσουν μια

κατάσταση κρίσης ή κινδύνου, αυτές πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα και

63

αποφασιστικά αφού καλούμαστε να κάνουμε μια σειρά από επιλογές χωρίς να μας

διατίθεται αρκετός χρόνος για να σκεφτούμε. Η απόδοση της ομάδας είναι τόσο καλή

όσο οι πρακτικές που θέσπισε, ως εκ τούτου οι τεχνικές και διαδικασίες που

χρησιμοποιούνται (εξοπλισμός και υλικά) πρέπει να διασφαλίζουν ότι όλες οι πράξεις

πραγματοποιούνται "με ασφάλεια" χωρίς περαιτέρω βλάβη στο χώρο και στα

στοιχεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Πρόβλημα διαχείρισης, επικοινωνίας και οδηγίες

Η επικοινωνία μεταξύ της ομάδας και της δομής της διοίκησης συντονίζεται από το

συντονιστή. Κατά συνέπεια, εκείνος θα πρέπει έχει συγκεκριμένες αρμοδιότητες

σχετικά με τη διαβίβαση των τεχνικών στοιχείων και από την άλλη πλευρά, τα

υπόλοιπα μέλη θα πρέπει να είναι σε θέση να κατανοήσουν και να διαβιβάζουν

εντολές και πληροφορίες. Εκτός αυτού, ασχολούμενος με την επικοινωνία και την

επίλυση προβλημάτων, απαιτείται, επίσης, η ικανότητα εκτίμησης των καταστάσεων

έκτακτης ανάγκης και της κατάστασης των διαφόρων μορφών της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς, καθώς και να ενεργεί με αποφασιστικότητα γνωρίζοντας πώς να

αξιολογεί, να αντιμετωπίζει και να επιλύει προβλήματα και απρόβλεπτες

καταστάσεις. Η δράση αυτή θα μπορούσε να συνεπάγεται επίσης προσωπική

ευθύνη για τον συντονισμό με άλλους φορείς και εμπειρογνώμονες του τομέα, για τη

δημιουργία των έργων και σχεδίων δράσης καθώς και τη λήψη αποφάσεων σε

καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Για όλα αυτά, η δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων

είναι αναμφισβήτητα μια σημαντική ικανότητα.

64

4. Κτήριο και τρωτότητα περιεχομένων του: κριτήρια πρόληψης και βασικοί μηχανισμοί

4.1. Εισαγωγή

Ο στόχος των ακόλουθων παραγράφων είναι να αναλύσουν καταρχήν τις

κατασκευές που φιλοξενούν αγαθά Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κατά δεύτερον, να

προτείνουν μεθόδους αξιολόγησης του ευπαθούς χαρακτήρα τους και τέλος, να

παρέχουν μια συνοπτική λίστα με τα κύρια ευπαθή στοιχεία με καλλιτεχνική και

πολιτιστική συνάφεια (π.χ. πίνακες ζωγραφικής, τοιχογραφίες, γλυπτά).

Ο όρος «container» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόσο το κτήριο αυτό καθ’αυτό

(π.χ. μουσείο, εκκλησία, ή απλά κτήρια) που φιλοξενεί τα αντικείμενα Πολιτιστικής

Κληρονομιάς όσο και την περίπτωση κατά την οποία έστω και ένας περιορισμένος

αριθμός από αυτά τα αντικείμενα είναι αποθηκευμένα σε αυτό. Μεταξύ των

container/κτηρίων μόνο τα κτήρια από τοιχοποιία εξετάζονται, λόγω της διασποράς

και της καλλιτεχνικής σημασίας τους. Η προκαταρκτική φάση αναφέρεται στη στατική

και τυπολογική εκτίμηση των container/κτηρίων και όχι στην πραγματική ανάλυση

τρωτότητας. Η ανάγκη αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στα κτήρια που φιλοξενούν

αντικείμενα της ΠΚ, που συχνά είναι απαρχαιωμένα και λείπουν τα πρωτότυπα

σχέδια και η τεκμηρίωση. Η αξιολόγηση διενεργείται με την συμπλήρωση ενός απλού

και περιεκτικού εντύπου.

Η δεύτερη φάση της προτεινόμενης μεθοδολογίας είναι μια αντισεισμική ανάλυση

των c/κ. Σε περίπτωση σεισμού αυτή η ανάλυση, σε συνδυασμό με τα δεδομένα της

φάσης 1 που περιγράφησαν προηγουμένως, μπορεί να παρέχει χρήσιμες αναφορές

στις ομάδες που θα πρέπει να βοηθήσουν στην ανάκτηση των αντικειμένων που

περιέχονται στο κτήριο. Ο στόχος της διαδικασίας είναι να παρέχει συμβουλές

σχετικά με τη μεθοδολογία που θα πρέπει να υιοθετηθεί για την πραγματοποίηση

μιας αρχικής και γρήγορης αξιολόγησης του επιπέδου ασφάλειας του κτηρίου και να

65

προσδιορίσει πιθανά μεγάλους κινδύνους κατά την παρουσία των ομάδων στο χώρο

και κατά τη διάρκεια ανάκτησης του έργου τέχνης. Η αξιολόγηση τρωτότητας

χωρίζεται σε συγκεκριμένα στοιχεία και μπορεί να υποδείξει επίσης με ακρίβεια έναν

βαθμό καταλληλότητας, στον οποίον τα στοιχεία θα πρέπει να καταστούν ασφαλή

για να περιοριστεί ο κίνδυνος κατά την πρόσβαση στο κτήριο.

Ο όρος « container » αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικά πολύτιμο

προστατευόμενο αντικείμενο (π.χ. γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής).

Ο όρος «Δομική Μονάδα" (ΔΜ) είναι το μικρότερο κύτταρο, αντικείμενο ανάλυσης

της τρωτότητας: ένα κτήριο ή ένα τμήμα του, το οποίο δείχνει μια ομοιογενή δομική

συμπεριφορά σε σχέση με κάθετες και οριζόντιες δράσεις. Ο όρος "ΔΜ" μπορεί

συχνά είναι συνώνυμη με το κτήριο.

Ο όρος "οικισμός" ή "οικιστικό τμήμα" σημαίνει μια σύνθεση αρκετών κτηρίων ή ΚΜ

που αλληλεπιδρούν. Αυτή είναι μια τυπική κατάσταση σε ιστορικά αστικά κέντρα.

Η τρωτότητα του κτηρίου και των αντικειμένων μπορεί να υπολογιστεί σχετικά

γρήγορα χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο έντυπο. Σε αυτό το εγχειρίδιο

πρωτοκόλλων και διαδικασιών, προτείνονται μέθοδοι άμεσης εκτίμηση της

τρωτότητας c/κ και παρουσιάζεται μια περίληψη των κύριων πτυχών της ευπάθειας

των αγαλμάτων, πινάκων ζωγραφικής, κ.τ.λ.

66

Οι στόχοι αυτού του είδους της απογραφής της τρωτότητας όσον αφορά στα

containers αυτά, όπως μουσεία, εκκλησίες, και γενικά όπου φιλοξενούνται

αντικείμενα ΠΚ ή συγκαταλέγονται στην ΠΚ με βάση την ιστορική, αρχιτεκτονική τους

φύση, μπορεί να είναι διάφοροι, όπως:

• Η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, ένα είδος «μητρώου μουσείων». Κάθε

διευθυντής ιδρύματος, ή διαχειριστής θα μπορούσε να αποκτήσει τις γνώσεις

και τα προτεινόμενα έντυπα τρωτότητας που σχετίζονται με το κτήριο της ΚΜ

που διαχειρίζεται και να τις μοιραζόταν απευθείας on line σχηματίζοντας μια

κοινή βάση δεδομένων.

• Η δημιουργία καταλόγων προτεραιότητας σε περίπτωση διάθεσης δημοσίων

πόρων για συντήρηση ή σεισμική πρόληψη προβαίνοντας σε μια πιθανή

εκστρατεία μείωσης της ευπάθειας.

• Ο καθορισμός ενός πρωτοκόλλου για τη διατήρηση της πολιτιστικής

κληρονομιάς μέσα από ένα καλύτερα καθορισμένο και ενοποιημένο σύστημα

παρεμβάσεων όπως θα προτείνεται από την άμεση αξιολόγηση.

4.2. Στοιχεία για τα κτήρια/περιέκτες

Πριν από την ανάλυση της τρωτότητας των κτηρίων, η μόνη αναφορά θα μπορούσε

να γίνει για τα στοιχεία που συλλέγχθηκαν για το κτίριο και όχι ακόμη για τις

κτηριακές του αδυναμίες. Όπως συμβαίνει ιδιαίτερα συχνά σε κτήρια που φιλοξενούν

ΠΚ, οι πληροφορίες είναι απαρχαιωμένες και τα πρωτότυπα οικοδομικά σχέδια

λείπουν ακόμα και από την αρμόδια Πολεοδομία.

Στην ενότητα αυτή, προτείνεται ένα σύντομο και συμπυκνωμένο έντυπο (βλ.

προσάρτημα Α), με σκοπό τη συλλογή στοιχείων που αφορούν όλους τους τύπους

των c/κ. Τα έντυπα αυτά θα μπορούσαν να διατηρηθούν στo τοπικό μουσείο και τα

γραφεία διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς με σκοπό τη δημιουργία μιας

βάσης δεδομένων των κτηρίων που φιλοξενούν έργα ΠΚ. Τα στοιχεία αυτά που

συνοψίζονται στο έντυπο, είναι χωρισμένα σε δύο τμήματα που αναφέρονται στην

67

τυπολογική και δομική περιγραφή του κτηρίου και ουσιαστικά συνίστανται σε μια

αναγνωριστική επίσκεψη με σκοπό την καταγραφή κάποιων μακροσκοπικών

δεδομένων του υπό εξέταση κτηρίου.

Το έντυπο έχει σχεδιαστεί ειδικά ώστε να προσφέρει χρησιμότητα, ταχύτητα της

χρήσης και να καθίσταται δυνατή η μηχανογράφηση, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τη

λεπτομερή έρευνα/δομική ανάλυση, η οποία είναι πιο απαιτητική από πλευράς

χρόνου και αριθμού υπαλλήλων που εμπλέκονται.

Είναι πολύ βασικό το έντυπο να συντάσσεται από τεχνικό προσωπικό και συνιστάται

να συμπληρώνεται από ομάδες αποτελούμενες από δύο τεχνικούς για κάθε κτήριο.

Το έντυπο πρέπει να συμπληρωθεί για ολόκληρο το κτήριο, εννοώντας την κτηριακή

μονάδα (ΚΜ), η οποία χαρακτηρίζεται από τυπολογικά χαρακτηριστικά και

διακρίνεται επομένως από τα γειτονικά κτήρια. Ο προσδιορισμός των ΚΜ σε ένα

γενικό πλαίσιο αντικειμενικών δυσκολιών, όπως τα κτήρια σε έναν οικισμό, θα

συζητηθούν με περισσότερες λεπτομέρειες στην επόμενη παράγραφο. Είναι

απαραίτητη η συλλογή των πληροφοριών κατά τη διάρκεια της αυτοψίας του εν λόγω

κτηρίου παρατηρώντας και τα εσωτερικά μέρη του, εκτός από τα εξωτερικά.

Υπάρχουν βασικά τρεις απαιτήσεις για τη συμπλήρωση του εντύπου: (i) την κάλυψη

των πεδίων όπου υπάρχει το σύμβολο “o”, (ii) οι απαιτούμενες πληροφορίες, όπου

οι χώροι σημειώνονται με "________", πρέπει να γίνεται εγγράφως με κεφαλαία

γράμματα (iii) σημειώνοντας με ένα σταυρό την περιγραφή που ταιριάζει με την εν

λόγω κατάσταση. Είναι σημαντικό να τονιστεί για μια ακόμη φορά ότι το έντυπο

πρέπει να συμπληρωθεί από έναν εμπειρογνώμονα. Οι πληροφορίες που τα

τμήματα του εντύπου θα πρέπει να περιέχουν περιγράφονται με περισσότερες

λεπτομέρειες στο παράρτημα Α του παρόντος κειμένου.

68

4.3. Μεμονωμένα κτήρια ή συγκροτήματα κτηρίων

4.3.1. Eκτίμηση τρωτότητας για τα μεμονωμένα κτήρια ή συγκροτήματα κτηρίων

Η ακόλουθη παράγραφος περιγράφει μια διαδικασία για την αξιολόγηση του

επιπέδου τρωτότητας της τοιχοποιίας του κτηρίου. Η αρχική τιμή μπορεί να είναι είτε

το ενιαίο δομικό στοιχείο, που ονομάζεται «δομική μονάδα» (ΔΜ.) είτε η ΔΜ που

περιλαμβάνεται στο ιστορικό οικιστικό πλαίσιο. Αυτό αναφέρεται σε κτήρια με μια

"κτηριακή" διαμόρφωση: τοίχοι σε τοιχοποιία με μειωμένο οριζόντιο μήκος των

στοιχείων. Εξαιρούνται οι εκκλησίες και τα παλάτια με μνημειώδη δωμάτια

δεδομένου ότι ανήκουν σε διαφορετική κατηγορία και απαιτούνται ειδικές μελέτες

που σχετίζονται με ιδιαίτερα προβλήματα αυτών των κατασκευών ανάλογα με τον

τύπο τους. Εν συνεχεία, στο εγχειρίδιο αυτό παρουσιάζεται μια άμεση μέθοδος για

την εκτίμηση της τρωτότητας των εκκλησιών.

Η προτεινόμενη διαδικασία περιλαμβάνει δύο φάσεις: αρχικά την ταυτοποίηση της

ΔΜ και δεύτερον, την εκτίμηση τρωτότητας. Η αναγνώριση της ΚΜ βασίζεται σε

κριτήρια οικοδομικής ομοιομορφίας. Όταν η ΚΜ έχει οριστεί, αξιολογείται η ποιότητα

της τοιχοποιίας. Αυτή η σημαντική παράμετρος είναι θεμελιώδης για την εκτίμηση της

"ιδίας" τρωτότητας (π.χ. που αναφέρεται στο κτίριο σαν αυτό να ήταν απομονωμένο)

και την τρωτότητα που "προκαλείται" (π.χ. λόγω της αλληλεπίδρασης με τις

παρακείμενες ΚΜ). Η τρωτότητα που "προκαλείται" δεν αξιολογείται εάν το κτίριο

αποτελείται από μια μοναδική ΚΜ. Η τρωτότητα πρέπει να εκτιμηθεί με βάση μιας

σειρά εξέτασης στατικών αστοχιών, οι οποίες, αν είναι πάνω από ορισμένα όρια

(αριθμητικά ή ποιοτικά) θα απαιτήσουν παρουσία ενός «στοιχείου τρωτότητας".

Τέλος, θα πρέπει να αναπτυχθεί ένας συνθετικός δείκτης τρωτότητας μεταξύ 0 και 1

(από μέτρια έως σοβαρή τρωτότητα).

69

4.3.2. Μέθοδος αναγνώρισης της Κτηριακής Μονάδας

Η επόμενη παράγραφος παρουσιάζει μια μεθοδολογική προσέγγιση για τον

εντοπισμό των παραμέτρων πού έχουν σαν στόχο να καθορίσουν τη ΚΜ όταν είναι

δύσκολο να αναγνωριστεί, όπως για παράδειγμα συμβαίνει για τις ΚΜ στα ιστορικά

συγκροτήματα κτηρίων.

Πρέπει να πληρούνται τα ακόλουθα γενικά κριτήρια :

1. Ιστορική και τυπολογική ανάλυση: έχει ως στόχο τον προσδιορισμό της

ηλικίας των διαφόρων τμημάτων του συγκροτήματος και την ιστορική

εξακρίβωση της ταυτότητάς τους και τον τρόπο λειτουργίας τους στο σύνολο.

Μονάδες κτισμένες σε διάφορες φάσεις ή περιόδους ή από διαφορετικούς

τύπους κτηρίων ή με διαφορετικά δομικά υλικά μπορούν να καθορίζουν τις

διαφορετικές ΚΜ.

2. Γεωμετρική έρευνα: καθορίζει το κτήριο ή/και τα συγκροτήματα. Έρευνα στα

πατώματα, την οροφή και το ύψος των θεμελιώσεων. Δάπεδα και στέγες σε

διαφορετικά ύψη μπορεί να καθορίζουν διαφορετικές ΚΜ.

3. Ανάλυση υλικών: στοχεύει στο να καθορίσει την κατασκευαστική ομοιογένεια

των κατακόρυφων στοιχείων. Στην περίπτωση παρουσίας τμημάτων τοιχίων

με διαφορετικούς τύπους κατασκευής (π.χ. ογκόλιθους και τούβλα) θα

μπορούσαν να οριστούν διαφορετικές ΚΜ.

4. Κτηριακή έρευνα: ανάλυση κατόψεων των ορόφων και της στέγης,

προσδιορίζοντας τη δυνατότητα τους να χωρίζουν τις οριζόντιες δράσεις

(άκαμπτα διαφράγματα) και αξιολογώντας τις μεθόδους και το βαθμό

σύνδεσης τους στις κάθετες δομές. Θα μπορούσε να κριθεί απαραίτητη η

ανάλυση των ενώσεων των συγκλινόντων τοιχωμάτων, εξετάζοντας το

ενδεχόμενο διασύνδεσης τους. Για να προσδιοριστεί μια ΚΜ, πρέπει να

εξεταστεί αν υπάρχουν ιδιαίτερα άκαμπτα και καλά συνδεδεμένα

διαφραγματικά στοιχεία τοιχοποιίας. Μια άλλη πτυχή που μπορεί να βοηθήσει

στον καθορισμό μιας ΚΜ είναι η παρουσία μιας αποτελεσματικής αλληλουχίας

70

στοιχείων με υψηλή ποιότητα συνδέσεων τοίχων, και αποτελεσματικές

αγκυρώσεις, ακόμη και αν απουσιάζουν τα άκαμπτα διαφραγμάτα.

5. Στατική συμπεριφορά: δυνητικές στατικές συμπεριφορές που αφορούν την

αντίδραση της κατασκευής σε στατικά ή σεισμικά φορτία. Ειδικότερα, η ΚΜ

πρέπει να έχει κατακόρυφη συνέχεια σε σχέση με την κάθετη ροή των

φορτίων. Ως εκ τούτου, δεν είναι ορθή η εύρεση περισσότερων της μίας

κτηριακής μονάδος για το ίδιο κατακόρυφο φορτίο.

Εικόνα 4.3.2.1. - ΚΜ (Κτηριακή μονάδα) αναγνώριση του μεμονωμένου στοιχείου

Εικόνα 4.3.2.2. – Παρουσία συνδυασμού ΚΜ σε ένα συγκρότημα κτηρίων

Είναι αναγκαίο να εκτιμηθούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ΚΜ σε περίπτωση που

υπάρχουν περισσότερες από μία ΚΜ ως μέρος ενός ενιαίου συνόλου. Αυτές οι

αλληλεπιδράσεις είναι που προκαλούν τοπικά φαινόμενα εντοπιζόμενα σε ένα μόνο

δομικό στοιχείο, αλλά χωρίς να προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στο υπόλοιπο

71

συγκρότημα, όπως για παράδειγμα, οι αψίδες και οι θόλοι που δεν ανταποκρίνονται

στις πιέσεις.

4.3.3. Μονάδες τρωτών δομικών στοιχείων

Για τους σκοπούς του παρόντος κειμένου, ορίζονται δύο είδη τρωτότητας ΚΜ: η ιδία

τρωτότητα και η προκαλούμενη. Η ιδία τρωτότητα δίνεται από όλες τις ΚΜ ως

ξεχωριστή οντότητα. Αυτές θα πρέπει να αξιολογηθούν τόσο για μεμονωμένα κτήρια

όσο και για το σύνολο των κτηρίων. Αντίθετα, η προκαλούμενη τρωτότητα

αναφέρεται στη σχέση μεταξύ της εν λόγω ΚΜ και του συνόλου των γειτονικών ΚΜ

και γι' αυτό θα αξιολογηθεί μόνο για αυτά τα συγκροτήματα κτηρίων.

Η ιδία τρωτότητα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες:

• Κατηγορία α: περιλαμβάνει τα στοιχεία τρωτότητας των οποίων η ανάλυση

θεωρείται θεμελιώδης από άποψη πρόληψης σε σχέση με την καλύτερη

αναλογία κόστους-αποτελεσματικότητας. Η πρώτη και θεμελιώδης πτυχή

προς διερεύνηση είναι η ποιότητα της τοιχοποϊίας.

• Κατηγορία β: περιλαμβάνει τα τρωτά εκείνα στοιχεία σε σχέση με το

συγκεκριμένο οικοδομικό πλαίσιο και είναι εντοπισμένη σε συγκεκριμένες

περιοχές της ΚΜ.

Τρωτά στοιχεία

Η κατηγορία τρωτότητας α μπορεί να αναλυθεί μέσω των ακόλουθων στοιχείων:

α.0) ανεπαρκής ποιότητα τοίχων

α.1) διαδεδομένη απουσία δεσμών μεταξύ συμβαλλόντων τοίχων

α.2) διαδεδομένη έλλειψη συνδέσεων μεταξύ των τοίχων και των οριζόντιων

στοιχείων

α.3) διαδεδομένη έλλειψη αγκυρώσεων ή άλλων εξίσου αποτελεσματικών

προστατευτικών μέσων

72

α.4) ανεπαρκής περιοχή διάτμησης

α.5) ακανόνιστο διαμορφωμένο σχέδιο / κρίσιμη ροπή

α.6) στατική αποσύνθεση και αστοχία.

Η κατηγορίας τρωτότητας β μπορεί να αναλυθεί μέσω των ακόλουθων στοιχείων:

β.1) κρίσιμη λεπτότητα των φερόντων τοίχων

β.2) ακανόνιστη κατανομή ανοιγμάτων

β.3) παρουσία στοιχείων σε κάμψη

β.4) επιπρόσθετα στοιχεία που δεν στηρίζονται στο έδαφος

β.5) παρουσία διακεκομμένων τοίχων χωρίς θεμέλια

β.6) μεγάλες αποκλίσεις αντίστασης από τον ένα όροφο στον άλλο

β.7) κακή σύνδεση στα δευτεροβάθμια δομικά στοιχεία

β.8) καθίζηση θεμελίων.

Η προκαλούμενη τρωτότητα εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

γ.1) Έλλειψη δύναμης αντίστασης στους θόλους και αψίδες που βρίσκονται σε

κάμψη

γ.2) offsets πλακών και στεγών

γ.3) αποκλίσεις όψεων

γ.4) η κύρια θέση της ΚΜ

γ.5) ανεπαρκές μέγεθος των σεισμικών και/ή στατικών αρθρώσεων

γ.6) σημαντική διαφορά στην ακαμψία μεταξύ γειτονικών ΚΜ

73

4.3.4. Ορισμός δείκτη τρωτότητας σε μεμονωμένες ΚΜ ή σε συγκροτήματα ΚΜ

Προκειμένου να επιτευχθεί μια αριθμητική ένδειξη του μέγιστου επιπέδου

τρωτότητας, πρέπει να αξιολογηθεί η τρωτότητα των στοιχείων της ΚΜ. Ο συνολικός

αριθμός των στοιχείων τρωτότητας που πρέπει να οριστεί είναι ίσο με 14 (α.1 μέχρι

α.6 και β.1 μέχρι β.8) για απομονωμένα κτήρια και ίσο με 20 (υπολογίζοντας γ.1

μέχρι γ.6) για κτήρια συγκροτημάτων με προκαλούμενη τρωτότητα. Το a.0 στοιχείο,

που σχετίζεται με την ποιότητα του τοίχου οδηγεί σε μια γνωμοδότηση που

εκφράζεται από τα γράμματα Α, Β και Γ. Επειδή η ποιότητα της τοιχοποιίας είναι

σημαντική στην αντισεισμική απόκριση, έχει καθοριστικό ρόλο στον δείκτη

τρωτότητας, που καθορίζεται μέσω του συντελεστή iM.

Επομένως ο δείκτης τρωτότητας ορίζεται ως εξής:

Για απομωνομένες ΚΜ:

(κατηγορίες στοιχείων τρωτότητας που πρέπει να ληφθούν υπόψη: “α” και “β”).

Για ένα συγκρότημα ΚΜ:

(κατηγορίες στοιχείων τρωτότητας που πρέπει να ληφθούν υπόψη: “α” και “β” και

“γ”);

όπου va,b είναι ο αριθμός των "α" και "β" στοιχείων τρωτότητας στην ανάλυση της

ΚΜ; vc είναι ο αριθμός των "γ" τρωτών στοιχείων της ΚΜ που αναλύθηκαν, και iM

είναι μια παράμετρος που χαρακτηρίζει την ποιότητα τοιχοποιίας στο a.0. Οι τιμές

του δείκτη iM ορίζονται πιο κάτω:

74

Κατηγορία τρωτότητας α.0 iM

A 1

B 1,5

C 2

4.3.5. Παρεμβάσεις για μείωση της τρωτότητας

Όταν η ανάλυση τρωτότητας έχει ολοκληρωθεί, είναι δυνατό να προτείνουμε τις

πλέον κατάλληλες παρεμβάσεις για την εξάλειψη της τρωτότητας των κτηρίων. Στον

παρακάτω πίνακα οι αριθμοί στα υπογραμμισμένα κουτιά αντιστοιχούν στην

κατηγορία παρέμβασης για την εξάλειψη ή τον μετριασμό μιας συγκεκριμένης

κατάστασης τρωτότητας. Τα μπλε κουτιά ορίζουν την πλέον κατάλληλη κατηγορία

παρέμβασης για την επίλυση κάθε επιμέρους κτηριακής αδυναμίας. Επίσης, ο

πίνακας ορίζει τις πιο κατάλληλες παρεμβάσεις για την εξυγίανση των πιο

επικίνδυνων προβλημάτων, εξαιτίας της ταυτόχρονης παρουσίας δύο

συγκεκριμένων στοιχείων τρωτότητας. Αυτές οι συνθέσεις αντιστοιχούν στις

διασταυρώσεις γραμμής-στήλης στα κόκκινα υπογραμμισμένα κουτιά όπως αυτά

εμφανίζονται στον πίνακα. Επίσης, αποδεικνύεται ότι η ταυτόχρονη παρουσία αυτών

των οικοδομικών αδυναμιών είναι σε θέση να επηρρεάσουν η μια την άλλη με

συνέπεια την αρνητική επίδραση στο κτήριο.

75

Πίνακας 4.3.5.1 – Συνθέσεις τρωτότητας και σχετικές επεμβάσεις

Οι κατηγορίες προτεινόμενης παρέμβασης είναι:

1. Παρεμβάσεις με στόχο τη βελτίωση ή τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής

σύνδεσης μεταξύ διασταυρούμενων ή γωνιακών στοιχείων.

2. Παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση ή τη δημιουργία μιας

αποτελεσματικής σύνδεσης μεταξύ των διαφραγμάτων της στέγης και των

ορόφων με όλες τις ειδικές τοιχοποιίες.

3. Παρεμβάσεις με στόχο την επίτευξη ή τη βελτίωση της λειτουργικής

αποτελεσματικότητας της σύνδεσης στοιχείων ή εξίσου αποτελεσματικών

προφυλάξεων, ώστε να πραγματοποιείται καλή σύνδεση μεταξύ τοιχοποιίας.

4. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αύξηση της αντίστασης της τοιχοποιίας,

τόσο για δυνάμεις στο πεδίο δράσης όσο και για έξω από το πεδίο δράσης.

5. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στην επίλυση γεωμετρικών προβλημάτων

τοιχοποιίας.

6. Μηχανισμούς για την αποκατάσταση της στατικής αποτελεσματικότητας των

δομικών στοιχείων για κάθετα φορτία των ΚΜ, όπως τοιχοδομές, στέγες και

πατώματα.

76

7. Μηχανισμούς για την αποκατάσταση ή την εισαγωγή "εκ του μηδενός" αντι-

σεισμικών αρθρώσεων, ώστε να αποφεύγονται τα επιβλαβή φαινόμενα

σφυρηλάτησης.

8. Μηχανισμούς για τη βελτίωση ή την αποκατάσταση της στατικής/λειτουργικής

αποδοτικότητας των μη-δομικών στοιχείων.

9. Δράσεις για τη βελτίωση της θεμελίωσης φέρουσας ικανότητας;

4.4. Τρωτότητα Εκκλησιών

Στη βιβλιογραφία μεταξύ των πιο ενδιαφερόντων μονογραφιών για την τρωτότητα

των εκκλησιών, είναι σίγουρα το "Danno sismico e vulnerabilità delle Chiese

dell'Umbria" του Lagomarsino S., 1997, CNR – G.N.D.T. Παρουσιάζεται σ’αυτό μια

αρκετά ακριβής έρευνα όλων των διαφορετικών συνθηκών των εκκλησιών μετά τον

σεισμό του 1997 στην Ούμπρια και των εκθέσεων για τον υπολογισμό των δύο

δεικτών, από τους οποίους ο ένας αναφέρεται στη ζημιά και ο άλλος στην τρωτότητα

των εκκλησιών. Αυτή η ενότητα εστιάζεται στον τρόπο υπολογισμού του δείκτη

τρωτότητας. Ο δείκτης τρωτότητας προέρχεται από μια προκαταρκτική αξιολόγηση

των δεκαέξι μηχανισμών ζημιάς. Για κάθε μηχανισμό, είναι απαραίτητο να

αξιολογηθεί η ιδία τρωτότητα που σχετίζεται με τον εν λόγω μηχανισμό μέσω δύο

ειδικών δεικτών που σχετίζονται με οικοδομικές αστοχίες.

77

Οι 16 μηχανισμοί ζημιάς, κάθε μία με δύο αιτίες τρωτότητας, παρατίθενται στη λίστα

που ακολουθεί (οι εικόνες είναι από το LL.GG. ΒΒ. CC. του 2007):

1. Ανατροπή όψης

Τρωτότητα: α) Όχι ικανές συνδέσεις των τοιχίων της όψης

β) Απουσία αλυσίδων ή ορθογώνιων κεντρισμάτων

2. Σφυρηλάτηση του άνω τμήματος της όψης

Τρωτότητα: α) Μεγάλα ανοίγματα (κουβούκλιο)

β) Όχι ικανές συνδέσεις μεταξύ όψης και στέγης

78

3. Μηχανισμοί στο επίπεδο

Τρωτότητα: α) Παρουσία μεγάλων ανοιγμάτων (κουβούκλιο)

β) Περιστροφή των πλευρικών τοίχων (έλλειψη αγκυρωμάτων, στέγη σε

κάμψη)

4. Αντισεισμική απόκριση

Τρωτότητα: α) Υψηλή λυγηρότητα των πλευρικών τοίχων

β) Απουσία αγκυρώσεων ή παρουσία αναποτελεσματικών αγκυρώσεων

79

5. Μηχανισμοί αστοχίας τόξων

Τρωτότητα: α) Μη ικανό πάχος τόξου ή όχι ικανοποιητική ποιότητα τοιχοποιίας

β) Απουσία αγκυρώσεων ή λανθασμένα τοποθετημένων

6. Αψίδες: ρωγμές και ασυνέχεια τόξων

Τρωτότητα: α) Χαμηλές και λυγηρές αψίδες

β) Συγκεντρωμένα φορτία στέγης

80

7. Αποκόλληση στέγης/οριζόντια ολίσθηση του δοκαριού στέγης/ασυνέχεια σύνδεσης

της τοιχοποιίας

Τρωτότητα: α) Αποκόλληση κονιάματος

β) Απουσία συνδετικών δοκαριών τοιχοποιίας

Εικόνα 4.4.1. Εκκλησία του Bazzano (AQ) μετά το σεισμό του 2009. Προσοχή στην αστοχία του άνω

δοκαριού με την απομάκρυνση του μπροστινού επάνω μέρους και την κατάρρευση τμήματος της

οροφής.

8. Ρωγμές στον θόλο, καμπαναριό και πλευρές

Τρωτότητα: α) Ψηλά και μεγάλα ανοίγματα αψίδων

β) Απουσία αγκυρώσεων και εξωτερικών στηρίξεων

81

9. Ανατροπή αψίδας ή ιερού

Τρωτότητα: α) Απουσία αγκυρώσεων και επιμήκεις συνδέσεις

β) Αποκόλληση κονιάματος και ανοίγματα τοίχων

10. Ανατροπή αψίδας ή ιερού

Τρωτότητα: α) Αψίδες με κλίση ή χαμηλωμένες

β) Συγκεντρωμένα φορτία στέγης

Εικόνα 4.4.2 Βλάβες στην αψίδα της εκκλησίας της Santa Maria Assunta στο Sellano μετά το σεισμό

του 1997.

82

11. Ανατροπή τοίχων των παρακείμενων κτηρίων (παρεκκλήσια, εγκάρσιο κλείτος).

Τρωτότητα: α) Μικρής έκτασης απόσπαση μεταξύ αυτών των τοίχων και των

ορθογώνιων τοίχων

β) Απουσία αγκυρώσεων και συνδέσεων

12. Αλληλεπιδράσεις πλησίον ασυνεχών τοιχίων (γειτονικά κτήρια)

Τρωτότητα: α) Απουσία συνδέσεων μεταξύ των τοιχίων ή διαφορετική ακαμψία

β) Όχι καλές συνδέσεις και απουσία αγκυρωμάτων

83

13. Αστοχία τοιχίων σε διάτμηση

Τρωτότητα: α) Κακή ποιότητα τοιχίων και μη ικανό πάχος

β) Παρουσία ανοιγμάτων

14. Ρωγμές στον πύργο του καμπαναριού

Τρωτότητα: α) Απουσία συνδέσεων μεταξύ τοιχοποίας και πύργου μεγάλης κλίσης

β) Κακή ποιότητα τοιχοποιίας ή περιορισμένο πάχος τοιχοποιίας

84

15. Βλάβες, περιστροφή ή ολίσθηση του καμπαναριού

Τρωτότητα: α) Απουσία συνδέσεων ή λεπτοί πυλώνες

β) Κακής ποιότητας κονίαμα τοιχοποιίας ή αποκόλληση κονιάματος

Εικόνα 4.4.3. Κατάρρευση του καμπαναριού της πόλης Hallin Foligno κατά τη διάρκεια της σεισμικής

δραστηριότητας του 1997-1998.

85

16. Πρόβολοι (πυραμίδες, αγάλματα)

Τρωτότητα: α) Απουσία συνδέσεων με το κτήριο

β) Υψηλή λυγηρότητα του προβόλου

Ο δείκτης τρωτότητας, του οποίου οι τιμές είναι από 0 μέχρι 1, ορίζεται με την

ακόλουθη εξίσωση:

Όπου n είναι ο αριθμός των δυνατών μηχανισμών (π.χ. αν η εν λόγω εκκλησία δεν

είχε καμπαναριό, τότε οι μηχανισμοί 14 και 15 δεν εφαρμόζονται) και v είναι το

άθροισμα όλων των αναφερόμενων τιμών τρωτότητας (όλες με την ίδια

σπουδαιότητα).

86

5. Εκτίμηση τρωτότητας μουσείων και απλοποιημένες παρεμβάσεις για τη μείωση της τρωτότητας τους

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά και με μη εξαντλητικό τρόπο ορισμένα

ειδικά θέματα που σχετίζονται με ορισμένους τύπους πολιτιστικών ή μουσειακών

κτηρίων. Ειδικότερα, η προσοχή εστιάζεται στην σεισμική τρωτότητα του

περιεχομένου αυτών και όχι στην τρωτότητα του c/κ, η οποία έχει ήδη συζητηθεί στις

προηγούμενες ενότητες. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η

τρωτότητα των μικρών αντικειμένων δεν υπολογίζεται από την επίδραση του

σεισμού αλλά από την επίδραση του σεισμού στο c/κ το οποίο μπορεί να

καταρρεύσει πάνω τους.

Για κάθε τύπο της πολιτιστικής κληρονομιάς δίνεται μια λίστα ελέγχου εύκολα

παρατηρήσιμων στοιχείων τρωτότητας, χωρίς να χρειαστεί προσφυγή σε δοκιμές

(αντικειμενικά δύσκολο από τη φύση της μοναδικότητας του ακίνητου στοιχείου που

πρέπει να προστατευθεί) ούτε στην εκτεταμένη και δαπανηρή ανάλυση. Ο στόχος

είναι να αναλυθεί η ιδία τρωτότητα, θέτοντας κατά μέρος τα γενικά θέματα

τρωτότητας κτηρίου, τα οποία έχουν ευρέως συζητηθεί σε προηγούμενες

παραγράφους (ανατρέξτε στην ενότητα "container/κτήριο"). Για την τρωτότητα κάθε

στοιχείου, δίνεται μια κατηγορία δράσης, η οποία θα μπορούσε να μειώσει το

πρόβλημα που παρουσιάζεται στο συγκεκριμένο στοιχείο ή να ελαχιστοποιήσει τις

συνέπειες. Κάθε δράση ή κατηγορία παρέμβασης υποδεικνύεται με ένα γράμμα από

το A έως L. Οι παρεμβάσεις ή δράσεις που συνδέονται με κάθε γράμμα

περιγράφονται αναλυτικότερα στην παράγραφο 5.6.

87

5.1. Τοιχογραφίες και νωπογραφίες

Δίνονται συνοπτικά τα στοιχεία σεισμικής τρωτότητας για νωπογραφίες σε τοίχους

και θόλους:

• Παρουσία ρωγμών ήπιου πλάτους, λόγω της χρονικής δράσης (F).

• Παρουσία μεγαλύτερου πλάτος βλαβών οι οποίες επηρεάζουν επίσης τους

υποκείμενους τοίχους (F).

• Χαμηλή ποιότητα τοιχοποιίας στους ζωγραφισμένους τοίχους (όταν

παρατηρηθεί) (F).

• Τοιχογραφία σε αψίδα (η οποία είναι σε μια ευάλωτη κατάσταση μόνη της,

ειδικά σε παχείς υψηλούς θόλους) (F).

• Περιμετρικό τοιχείο ή θέση αψίδας ή μη προσδιοριζόμενο στοιχείο: π.χ. στο

μπροστινό μέρος ή σε διαδρόμους της εκκλησίας, ή στο νάρθηκα, (που όμως

«κινείται» περισσότερο από άλλα τμήματα της κεντρικής εκκλησίας) (F).

• Τμήμα από υπόστρωμα νωπογραφίας π.χ. αν είναι σε τμήμα του πάνω

μέρους της εκκλησίας ή στο τελευταίο επίπεδο του κτηρίου (F).

• Τμήμα νωπογραφιών σε μέρος κατεστραμμένου πύργου (F)

88

Εικόνα 5.1.1. Τοιχογραφία στην αψίδα εκκλησίας "Santa Maria della Neve" (Norcia), πριν και μετά το

σεισμό της Valnerina το 1979. Σημειώνουμε τη σημασία της ποιότητας του τοίχου με τις νωπογραφίες

και την υπάρχουσα παρουσία ρωγμής που άνοιξε εκ νέου επί τα χείρω λόγω του σεισμού.

Εικόνα 5.1.2. Τοιχογραφία στην αψίδα της εκκλησίας "Santa Maria della Neve" (Norcia), πριν και

μετά το σεισμό της Valnerina 1979. Σημειώστε την παρουσία ρωγμής που παρουσιάζει αδυναμία κατά

τη διάρκεια της σεισμικής δραστηριότητας.

89

Εικόνα 5.1.3. Η εκκλησία της “Santa Maria ad Cryptas” (Abruzzo). Εικόνες πριν και μετά το σεισμό

του 2009 earthquake. Άνοιγμα υπάρχουσας ρωγμής.

Εικόνα 5.1.4. Η εκκλησία “Santa Maria ad Cryptas” (Abruzzo). Εικόνες πριν και μετά το σεισμό του

2009. Μερική κατάρρευση της αψίδας.

90

Εικόνα 5.1.5. Κατάρρευση τοιχογραφιών και τοίχων των σφαιρικών τριγώνων της Βασιλικής του “San

Francesco in Assisi” από τον σεισμό της 26 Σεπτεμβρίου 1997.

5.2. Κινητά έργα τέχνης: πίνακες ζωγραφικής σε καμβά και εικόνες

Σε αυτή την παράγραφο προτείνεται μια λίστα τρωτότητας στοιχείων για πίνακες

ζωγραφικής σε καμβά και εικόνες:

• Τρωτότητα λόγω πιθανής ανατροπής (όταν οι πίνακες και οι εικόνες

τοποθετούνται σε στηρίγματα). (Α), (Β).

• Τρωτότητα των τοίχων στους οποίους στηρίζονται οι πίνακες ή οι εικόνες (αν

είναι στηριγμένοι σε τοίχους ή ειδικά σχεδιασμένα στηρίγματα) (Β).

• Πίνακες ή εικόνες σε καμβά που δεν συνδέονται με τη στέγη (Α), (Β).

• Πίνακες ή εικόνες σε τοιχοποιία κακής ποιότητας (F), (G).

• Πίνακες ζωγραφικής ή εικόνες αναρτημένοι σε ένα καρφί (Α), (Β).

• Πίνακες ζωγραφικής ή εικόνες που τοποθετούνται σε αψίδες ή οροφές που

πιθανό να πέσουν (F) (G).

91

Εικόνα 5.2.1. Μετατοπισμένος πίνακας σε ένα κτήριο που προστατεύεται από τον αρμόδιο φορέα της

L'Aquila μετά τον σεισμό της 6 Απριλίου του 2009.

5.3. Κινητά έργα τέχνης: γλυπτά και μουσειακά αντικείμενα

Προτείνεται η σύνθεση της σεισμικής τρωτότητας των γλυπτών και μουσειακών

αντικειμένων:

Η τρωτότητα των αγαλμάτων στο πλαίσιο ενός σεισμικού φαινομένου επιφέρει την

άκαμπτη ανατροπή, τη μετατόπιση ή την αστοχία οφειλόμενη στην υπερβολική

ένταση (στην περίπτωση των λεγόμενων "μεγάλων αγαλμάτων" είναι πιθανό να

δημιουργηθούν τάσεις πιέσεως στο υλικό εξαιτίας του βάρους τους).

• Επικεντρώνεται κυρίως στο ανώτερο τμήμα μάζας του αγάλματος (B), (C), (E)

• Ρωγμές στο άγαλμα (C).

• Λυγηρότητα (υψηλή αναλογία μεταξύ του ύψους και της βάσης στήριξης κατά

μήκος της δυσμενέστερης διεύθυνσης) (B), (C), (E).

• Ξεχωριστή βάση κάτω από το άγαλμα (με τον σχηματισμό δύο διαφορετικών

σεισμικών συστημάτων ταλαντώσεων μάζας είναι δύσκολο να προβλεφθούν

92

οι ακόλουθες διευρύνσεις) (A), (C).

• Μειωμένο τμήμα βάσης αγάλματος (αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλέσει

τραυματισμό στη βάση του αγάλματος), (C).

• Άγαλμα από πέτρα ή μάρμαρο (αγάλματα με αυτά τα υλικά είναι πιο ευάλωτα

από ό, τι τα αντίστοιχα από χαλκό και επιπλέον αγάλματα από μάρμαρο

είναι συμπαγή και χαρακτηρίζονται από σημαντική σεισμική μάζα) (C).

• Άγαλμα που βρίσκεται κάτω από θόλους ή στέγες που θα μπορούσαν να

πέσουν πάνω του (F) (G).

• Άγαλμα που βρίσκεται σε ψηλά αρχιτεκτονικά τμήματα του κτηρίου (κίονες,

διαζώματα των εκκλησιών, γείσα, κτλ.) (Α).

• Άγαλμα που βρίσκεται σε κτήριο / πολυώροφο κτήριο με ψηλούς ορόφους

(αυτή η διαμόρφωση διευρύνει τις επιπτώσεις του σεισμικού φαινομένου) (G).

• Έλλειψη προστατευτικής θήκης από γυαλί (D).

• Μειωμένη τριβή μεταξύ βάσης αντικειμένου και επιφάνειας στην οποία κλίνει

(αυτή η κατάσταση καθιστά δυνατή την ολίσθηση) (Α).

• Μικρά αντικείμενα και χειροποίητα έργα με λυγηρό σχήμα (D), (E)

Εικόνα 5.3.1. Μικρού μεγέθους αντικείμενα που εκθέτονται σε βιτρίνες και ράφια.

93

5.4. Υλικό αρχείων

Ο στόχος είναι η ανάλυση του αρχείου, μη λαμβάνοντας υπόψη την τρωτότητα των

κτηρίων. Προτείνεται μια ριζοσπαστική σύνθεση της τρωτότητας των ραφιών και των

ντουλαπιών που περιέχουν αρχειακό υλικό:

- Υπερβολική λυγηρότητα των ντουλαπιών (Α) (Β).

- Υπερβολική μάζα που φιλοξενείται στα ράφια/ντουλάπια (Α) (Β), (E).

- Κατανεμημένη μάζα αλλά κυρίως σε μεγάλη απόσταση από το πάτωμα (E).

- Θέση αρχείου σε ψηλό όροφο πολυεπίπεδου κτηρίου (Α) (Β) (Ζ).

- Ράφια/ντουλάπια χωρίς σύνδεση σε τοίχους (A), (Β).

- Αδύναμη διαμόρφωση, π.χ. μικρά στηρίγματα ή παραμορφωμένοι πάγκοι

εξαιτίας του βάρους των βιβλίων (E).

- Τρωτότητα ραφιών εξαιτίας των λεπτών ή όχι ικανοποιητικά συνδεδεμένων

στηριγμάτων (Α), (E).

Εικόνα 5.4.1. Ζημιές ραφιών καταστημάτων και γραφείων στη Nocera Umbra (PG) από το σεισμό του

1997 στην Umbria.

94

5.5. Αρχαιολογικοί Χώροι

Εδώ προτείνεται μια συνοπτική περιγραφή της σεισμικής τρωτότητας κάποιων

στοιχείων αρχαιολογικών χώρων. Γίνεται αναφορά κυρίως στα ερείπια των αρχαίων

ναών (όπως στήλες ή κιονοστοιχίες), κατασκευών που αναμένεται να ανατραπούν

π.χ. υδραγωγεία ή τοίχοι που λειτουργούν σαν πρόβολοι και έργα μεγαλιθικού

τύπου.

- Κτήριο με υπερβολική λυγηρότητα (H), (L).

- Μεγάλες μάζες στην κορυφή του κτηρίου (H), (L).

- Κακή κατάσταση επισκευής (L).

- Η πλευρά έναντι σε χωμάτινο τοίχο (H), (L).

- Κακή ποιότητα και μη ικανοποιητική επισκευή της φέρουσας τοιχοποιίας (L).

- Απουσία κάθε τύπου προστασίας από ατμοσφαιρικούς παράγοντες, ιδίως

συσσώρευση ομβρίων υδάτων που σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα μπορεί να

αποδυναμώσει τη δομική απόδοση των υλικών (L)

Εικόνες 5.5.1 Παραδείγματα ευάλωτων δομών σε αρχαιολογικούς χώρους (Τοιχοποιία στην

Πομπηία, στήλη στο Paestum, Ρωμαϊκό υδραγωγείο στη Segovia).

95

5.6. Στρατηγικές παρέμβασης για τη μείωση των μουσειακών αντικειμένων και την βελτίωση της ιδίας τρωτότητας

5.6.1. Ενεργές παρεμβάσεις

Α. Σύνδεσμοι πάκτωσης

Προτείνεται η πρόσδεση του μουσειακού αντικειμένου με καλώδια ή άλλο μέσο

πρόσδεσης προκειμένου να δημιουργηθεί μια υπερ-στατική ρύθμιση για τον

περιορισμό του προβλήματος. Η λύση αυτή είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για ράφια και

βιβλιοθήκες που μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους ή με τους τοίχους του

δωματίου που φιλοξενούνται. Απαιτεί σχεδιασμό των καλωδίων και της σύνδεσής

τους στον τοίχο, έτσι ώστε να είναι σε θέση να απορροφήσουν τη σεισμική ισχύ

λόγω της επιτάχυνσης στο επιθυμητό επίπεδο. Εικάζεται ότι το τοιχίο, όπου είναι

αγκυρωμένα τα καλώδια, θα είναι σε θέση να αντιδράσει στις σεισμικές δράσεις που

δέχονται τα ίδια τα καλώδια. Κατά συνέπεια, θα ήταν ίσως σκόπιμο να

χρησιμοποιηθούν οι μηχανισμοί που μπορούν να κατανείμουν τη συγκεντρωμένη

ελκτική ενέργεια σε μεγαλύτερες επιφάνειες.

Εικόνα 5.6.1.1. Σύνδεση πάκτωσης ενός πίνακα ζωγραφικής σε ξύλο. Ο πίνακας (1) είναι

συνδεμένος στο πίσω μέρος με ρυθμιζόμενους σφιγκτήρες σε κατακόρυφο οδηγό (2) μπροστά σε

βάση (3) και καρφωμένος πάνω σε σταθερά υποθέματα.

96

B. Ελαστικοί σύνδεσμοι

Εκτός από τη σταθεροποιητική δράση, οι ελαστικοί σύνδεσμοι μπορούν επίσης να

λειτουργήσουν ως στοιχεία απορρόφησης ενέργειας σε περίπτωση σεισμού, όταν

συμβεί υπέρβαση των ορίων τάσης. Όσα αναφέρθηκαν για τους άκαμπτους

συνδέσμους ισχύουν και για αυτόν τον τύπο συνδέσμων. Φαίνεται ότι είναι μια

ιδιαίτερα κατάλληλη στρατηγική για πίνακες στους τοίχους. Ειδικότερα, είναι

περισσότερο αποτελεσματικοί όταν χρησιμοποιείται κατάλληλο μήκος καλωδίων, και

όχι καρφιά που συνήθως τοποθετούνται ακριβώς πάνω από το πλαίσιο.

Παρόλ’αυτά, τα συνδετικά μέλη πρέπει να είναι ελαστικά έτσι ώστε να αμβλύνουν τη

σεισμική δράση και να περιορίζουν την υπερβολική μετατόπιση που προκαλείται

από τη συγκεκριμένη διαμόρφωση. Αυτός ο σχηματισμός θα πρέπει να παρέχει

επίσης μια συρόμενη επιφάνεια με χαμηλό συντελεστή τριβής μεταξύ της πίσω

πλευράς του πίνακα και του τοίχου. Εναλλακτικά, μια καλή αντισεισμική λύση θα

μπορούσε να αποτελείται από βαρείς κινητούς πίνακες ζωγραφικής αναρτημένοι

από την οροφή με καλώδια μεγάλου μήκους.

Εικόνα 5.6.1.2. Αναρτημένος πίνακας. Το μουσειακό αντικείμενο στερεώνεται σε ένα αναρτώμενο υπόβαθρο με τη χρήση μίας ράβδου (1) και καλωδίων (2). Η στήριξη στο έδαφος είναι απλά υποστηρικτική (3). Σε περίπτωση σεισμού τα καλώδια έχουν δραστικές διακυμάνσεις μειώνοντας τη συχνότητα και κατά συνέπεια τη δύναμη.

97

Γ. Απομόνωση Βάσης

Αυτή χρειάζεται προκειμένου να γίνει η αποσύνδεση του μουσειακού αντικειμένου

από το έδαφος, εισάγοντας στηρίγματα για τον έλεγχο και τον περιορισμό των

ταλαντώσεων. Η σεισμική απομόνωση χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα για να

αποσυνδεθεί και ως εκ τούτου, αυτή η στρατηγική παρέμβαση είναι κατάλληλη για

μεγάλα αγάλματα στα οποία η μάζα ορίζεται από το ίδιο το άγαλμα. Αυτή η

παρέμβαση συνιστάται ιδιαίτερα στην περίπτωση των μαρμάρινων αγαλμάτων. Για

να απομονωθούν σεισμικά τα μικρότερα αντικείμενα, μπορεί να δημιουργηθούν

ειδικές προστατευτικές προθήκες από γυαλί σε ειδικές πλατφόρμες στις οποίες

τοποθετούνται τα αντικείμενα. Η προστασία αυτή εφαρμόζεται σε ολόκληρη την

προθήκη και όχι σε μεμονωμένα αντικείμενα.

Ένας επιπλέον τρόπος εφαρμογής αναφέρεται σε άθικτα τμήματα δαπέδων (πλωτά

δάπεδα) απομόνωσης, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ειδικό περιβάλλον

χαμηλής σεισμικής επικινδυνότητας όπου θα τοποθετηθούν τα πιο ευάλωτα

αντικείμενα των μουσείων, των γκαλερί και εκθεσιακών χώρων.

Εικόνα 5.6.1.3. Πειράματα στην απομόνωση μεγάλων αγαλμάτων. Το άγαλμα συνδέεται με

πακτώσεις επάνω σε μια βάση η οποία είναι αποσυνδεδεμένη από τη χαμηλότερη βάση. Σεισμικοί

μονωτές παρεμβάλλονται ανάμεσα στις δύο βάσεις. Σε περίπτωση σεισμού το πάνω μέρος που φέρει

το άγαλμα, ταλαντεύεται με χαμηλή συχνότητα και με μεγάλο εύρος, μειώνοντας τη σεισμική τάση.

98

Δ. Εγγυόμενη προστασία εντός γυάλινης προθήκης

Μέσω αυτής της κατασκευής c/κ η κατάρρευση θεωρείται αποδεκτή και η

προσπάθεια επικεντρώνεται στον περιορισμό των συνεπειών για το

προστατευόμενο αντικείμενο ώστε αυτό να είναι ανακτήσιμο μετά το σεισμό.

Εικόνα 5.6.1.4. Διάφανη και άθραυστη γυάλινη προθήκη

Αυτό επιλέγεται για να προστατευθούν τα αντικείμενα εντός της διαφανούς και από

άθραυστο γυαλί προθήκης από την πτώση συντριμμιών και άλλων αντικειμένων ή

για να αποτραπεί η κατάρρευσή τους. Σε περίπτωση της κατάρρευσης του κτηρίου,

το έργο τέχνης κάτω από τα συντρίμμια είναι προστατευμένο και μπορεί να

ανακτηθεί αργότερα. Η πλατφόρμα υποστήριξης των αντικειμένων στη γυάλινη

προθήκη θα μπορούσε ακόμη να είναι από τέτοιας ποιότητος υλικό που να

απορροφά τους κραδασμούς των αντικειμένων σε περίπτωση που αυτά πέσουν και

θα μπορούσε να προτιμηθεί ένας υψηλός συντελεστή τριβής για την αποτροπή

φαινομένων ολίσθησης.

99

Ε. Αναδιανομή το κέντρου μάζας και περιστροφής

Η παρέμβαση αυτή, ιδιαίτερα κατάλληλη για μικρά αντικείμενα, στοχεύει στην

προστασία τους με την αύξηση της μάζας τους στη βάση του αντικειμένου

συνδέοντας το άκαμπτα σε ένα καθορισμένο ικανοποιητικό βάρος και/ή σε μια

διευρυμένη βάση (π.χ. μικρά αγάλματα) ή στην περίπτωση των πήλινων αγγείων,

γεμίζοντας απλά τον πυθμένα τους με άμμο ή άλλο κατάλληλο υλικό. Το χαμήλωμα

του κέντρου βάρους βοηθά στη μείωση της ροπής ανατροπής στην κάθετη μεριά του

άξονα και αποτρέπει την ανατροπή του αντικειμένου. Επίσης, εισάγοντας ένα βασικό

στήριγμα επαρκούς πλάτους, η οριζόντια μεριά του άξονα της ροπής

σταθεροποίησης αυξάνει τόσο που το αντικείμενο απομακρύνεται προς την αντίθετη

κατεύθυνση του άξονα περιστροφής.

Εικόνα 5.6.1.5. (1) Πίνακας με ειδικό στήριγμα που έχει σχεδιαστεί για την ελαχιστοποίηση της

πιθανότητας ανατροπής χρησιμοποιώντας μια βάση με επαρκή πλάτος.

100

Εικόνα 5.6.1.6. Μικρό ελαφαντοστέινο άγαλμα που προστατεύεται με ένα διαφανές στήριγμα

σχήματος L συνδεόμενο στο πίσω μέρος (2), ενώ με τη χρήση ενός καρφιού εμποδίζεται να

γλιστρήσει και να ανατραπεί, αυξάνοντας την απόσταση από τον άξονα περιστροφής ροπής (1).

5.6.2. Παθητικές παρεμβάσεις

Ζ. Ενοποίηση και παρεμβάσεις στο κτήριο

Σε αυτήν την περίπτωση συνίσταται η ενίσχυση του κτηρίου και παρεμβάσεις για την

προστασία του κτηρίου. Ειδικότερα, προτείνονται οι κατάλληλες δομικές

παρεμβάσεις σε σχέση με τη βέλτιστη σχέση κόστους/οφέλους για τους πιο

παραδοσιακούς c/κ τύπους(εκκλησίες, αρχαία κτήρια) οι οποίες ακόμη και αν

φαίνονται συντηρητικές, είναι ελάχιστα επεμβατικές: συνδέοντας την εισαγωγή

στοιχείων με τη χρήση αλυσίδων χάλυβα, μειώνοντας το βάρος κάλυψης, εισάγοντας

στοιχεία για την απορρόφηση, ενισχύοντας την τοιχοποιία (με την προϋπόθεση ότι

είναι συμβατές με τα έργα τέχνης που φιλοξενούνται εντός των κτηρίων).

101

Η. Θέση αντικειμένου λόγω των τοπικών c/ κ επικλογών τρωτότητας

Απλές ενέργειες όπως η απλή μεταφορά αντικειμένων εξασφαλίζει ένα υψηλότερο

επίπεδο προστασίας.

Θ. Ανάλυση της φύσεως του αντικειμένου, ανάλυση σεισμικών δράσεων ανατροπής ή

ολίσθησης και παρακολούθηση

Η δράση αυτή έχει κυρίως ως στόχο να καθορίσει το επίπεδο κινδύνου σε

αρχαιολογικούς χώρους όπου υπάρχουν χειροποίητα έργα και είναι πιθανό να

ανατραπούν. Για παράδειγμα, εδώ αναφέρονται: αρχαίες τοιχογραφίες στο ανώτατο

τμήμα τοιχοδομών, στύλοι, κιονοστοιχίες, ναοί, αγάλματα σε ανοικτό χώρο,

μεγαλιθικές εγκαταστάσεις προϊστορικής εποχής, κλπ. Η ανάλυση αφορά

στοιχειώδεις μηχανισμούς κατάρρευσης για τα αντικείμενα, οι οποίοι

αντιπροσωπεύουν δυνητικούς κινδύνους, βασιζόμενοι ουσιαστικά σε απλούς

περιορισμούς που διέπουν τη στήριξη. Η ανάλυση τρωτότητας για στοιχειώδεις

μηχανισμούς μπορεί να οδηγήσει στον εντοπισμό των δομών που βρίσκονται σε

μεγαλύτερο κίνδυνο, δημιουργώντας μια βάση δεδομένων και παρακολουθώντας

τυχόν εμφάνιση ρωγμών ή στατικής επιδείνωσης, ώστε στη συνέχεια να προβούν σε

σταθεροποίηση, εφόσον κριθεί ότι είναι απαραίτητη.

Λ. Αρχαιολογική αποκατάσταση

Αναφέρεται σε απλή επιφανειακή αρχαιολογική αποκατάσταση ή σε προστασία των

στοιχείων που μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τα υλικά αντοχής και να

περιορίσει την επιδείνωση. Ειδικότερα, τονίζεται η σημασία προστασίας των

αρχαιολογικών χώρων από τα όμβρια ύδατα που δεν πρέπει να παραμείνουν

στάσιμα και να ρέουν πάνω στα έργα τέχνης που πρέπει να προστατευθούν.

102

6. Πρωτόκολλο και διαδικασίες για τη διαφύλαξη των ειδών της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην περίπτωση ενός σεισμικού γεγονότος: γενικές γραμμές

Η ιστορική ανάλυση των σεισμικών γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν και η

αξιολόγηση των σχετικών εμπειριών σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης παρέχουν

χρήσιμες ενδείξεις για τη δημιουργία εύκολων να επαναληφθούν διαδικασιών. Έχουν

οριστεί τρεις φάσεις: πρόληψη, έκτακτης ανάγκης και μετά την έκτακτη ανάγκη, για

την κάθε μια από τις οποίες δίνονται ρητές συστάσεις που πρέπει να ακολουθηθούν,

προκειμένου να ενεργήσουν με αποτελεσματικότητα για τα διάφορα σενάρια

κινδύνου που αφορούν τα αγαθά της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Σε αυτό το κεφάλαιο, υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές που προσδιορίστηκαν

αρχικά σαν γενικές γραμμές, υποδεικνύοντας κοινές δράσεις σε όλα τα σενάρια και

κατηγορίες έργων τέχνης και που αποτελούν τις τρεις διαφορετικές φάσεις της

παρέμβασης. Στη συνέχεια, στα υπο-κεφάλαια έχουν αναλυθεί οι ειδικές πτυχές

αυτών των τριών φάσεων επισημαίνοντας τα «επιπλέον» χαρακτηριστικά των

ειδικών προτάσεων για τη διάσωση των αναφερόμενων έργων τέχνης: τοιχογραφιών

και νωπογραφιών, πινάκων ζωγραφικής σε καμβά, εικονών και ούτω καθεξής.

Φάση 1: πρόληψη

Τα αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης - δηλαδή ενέργειες για τη διαφύλαξη των

στοιχείων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς τόσο σε τακτικές όσο και σ’έκτακτες

καταστάσεις - θα πρέπει να λάβουν υπόψη μια σειρά από ενέργειες που θα

αξιολογούν αναλυτικά τα έργα τέχνης και των θέσεων και θα πρέπει να

προπαρασκευαστικές και λειτουργικές για τις περαιτέρω ενέργειες. Αυτές οι δράσεις

θα πρέπει να ολοκληρωθούν με τον προγραμματισμό των στοχευμένων

παρεμβάσεων στα προβλέψιμα σενάρια.

103

Οι βασικές μακρο-δραστηριότητες αναφέρονται στα επόμενα σημεία:

1. Χαρτογράφηση, καταλογογράφηση και τεκμηρίωση των στοιχείων της


• Οργάνωση των δεδομένων σύμφωνα με την τυπολογία, τα υλικά, τον

δημιουργό/κατασκευαστή και τη θέση.

• Σύνταξη ενός λεπτομερούς χάρτη του κτηρίου με αρχιτεκτονικές και ιστορικές

λεπτομέρειες της κατασκευής του.

• Εξαγορά της υπάρχουσας τεκμηρίωσης και ολοκλήρωσή της μέσω περαιτέρω

ιστορικών, γραφικών, φωτογραφικών στοιχείων που πρέπει να

πραγματοποιηθούν με τις πιο κατάλληλες μεθόδους.

• Γεωγραφική αναφορά των τόπων σύμφωνα με την καταγραφή των μεθόδων

αποδεκτών από την αρμόδια αρχή για την προστασία της πολιτιστικής

κληρονομιάς και την ισχύουσα νομοθεσία που ισχύει στο κάθε ευρωπαϊκή

χώρα.

2. Συνήθης συντήρηση

• Η δημιουργία ενός χρονοδιαγράμματος παρακολούθησης των εργασιών

συντήρησης και των παρεμβάσεων για τη δημιουργία των σωστών μέτρων

ασφαλείας για το περιβάλλον και τα έργα τέχνης που περιέχονται καθώς και

αξιολόγηση από καιρό σε καιρό της αποτελεσματικότητά αυτών των εργασιών

συντήρησης.

• Συνήθης εργασίες συντήρησης και τεκμηρίωσή τους.

• Περιοδική συντήρηση και επιθεώρηση των βασικών υπηρεσιών.

• Νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο κλπ.

• Παρακολούθηση και συντήρηση των συστημάτων συναγερμού.

104

3. Μέτρα προστασίας

Ο έλεγχος των συστημάτων στερέωσης και παρουσίασης των έργων τέχνης και

αξιολόγηση των συστημάτων προστασίας για τα κινητά και μη κινητά αντικείμενα

όπως αντισεισμικά συστήματα (κτήριο ή/και εξυγίανση των κτηρίων/containers για

την κάλυψη των σεισμικών κινδύνων της περιοχής). Προτίνεται να ληφθούν υπόψη

τεχνικές παθητικής προστασίας που κρίνονται αναγκαίες για την αποφυγή του

κινδύνου κατάρρευσης των κτηρίων ή μέρους αυτών σε έργα τέχνης και βιτρίνες

εκθεμάτων; Υιοθέτηση μεθόδων για την αποφυγή της ανατροπής των βιτρίνων και

άλλων αντικειμένων θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη.

4. Η δημιουργία και επικαιροποίηση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης

Τα σχέδια έκτακτης ανάγκης, με βάση αυτά που έχουν θεσπιστεί για την πολιτική

ασφάλεια πρέπει να καταρτιστούν με βάση την κατηγορία της ΠΚ και το είδος

κινδύνου. Θα πρέπει να καλύπτουν τόσο τις προτεραιότητες όσο και τους τρόπους

παρέμβασης καθιστώντας σαφές ποιές θα ήταν οι εργασίες που θα πρέπει να

πραγματοποιηθούν κατά την πρώτη πρόσβαση στην περιοχή ενδιαφέροντος (αυτή η

ευθύνη πρέπει να ανατεθεί σε εξειδικευμένες ομάδες - π.χ. πυροσβέστες, ομάδες

απολύμανσης, κλπ) και ποίες είναι οι επακόλουθες εργασίες που θα ανατεθούν στις

ομάδες επέμβασης εμπειρογνωμόνων της ΠΚ. Αυτό σημαίνει σχεδιασμό και

οργάνωση όλων των μέτρων που πρέπει να θεσπιστούν σε περίπτωση έκτακτης

ανάγκης, με ιδιαίτερη αναφορά στη μελέτη της μεταφοράς των στοιχείων της ΠΚ και

του καθορισμού τοποθεσιών αποθήκευσης.

Το σχέδιο έκτακτης ανάγκης πρέπει να καλύπτει τα ακόλουθα κύρια σημεία:

• Σεισμική τρωτότητα: Ανάλυση των κτηρίων και του περιεχομένου τους και

αξιολόγησή των επιπτώσεων του σεισμικού γεγονότος και των πιθανών του

συνεπειών.

• Ευπάθεια του συστήματος.

• Αξιολόγηση του κινδύνου πυρκαγιάς, ασφάλειας και πρόληψης των

συστημάτων (ηλεκτρισμός, θέρμανση, κλιματισμός, αντικλεπτικά, CCTV και

105

φωτιά). Επιπλέον, ανάλυση των πιθανών επιπτώσεων στην περίπτωση ενός

σεισμικού γεγονότος θα πρέπει να πραγματοποιηθεί.

• Αξιολόγηση και ενημέρωση των μηχανικών και των ανθρώπινων πόρων στην

περιοχή.

• Ανάλυση της διαθεσιμότητας των κατάλληλων οχημάτων μεταφοράς, της

κατάρτισης και της ενημέρωσης των καταλόγων των υλικών και του

εξοπλισμού ανάλογα με το είδος της καταστροφής, τα ειδικά χαρακτηριστικά

της τοποθεσίας ή κτηρίων και των έργων τέχνης.

• Κατηγοροποίηση και επικαιροποίηση του καταλόγου των στοιχείων της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της διατήρησης περιοδικής επαφής με τους

εμπειρογνώμονες για την απόκτηση νέων πληροφοριών σχετικά με τις

αρμοδιότητες και τη διαθεσιμότητά τους σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

• Επιχειρησιακός σχεδιασμός και ενημέρωση σε περιπτώσεις έκτακτης

ανάγκης. Επίσης απαιτείται η δημιουργία μιας σειράς από επιχειρησιακά

σχέδια με αναφορά στα συγκεκριμένα στοιχεία της περιοχής και των

στοιχείων της ΠΚ καθώς και πιθανών σεναρίων κινδύνου. Τα σχέδια αυτά

πρέπει να καλύπτουν μέτρα ανάκτησης, απολύμανσης - αν χρειάζεται -

συσκευασίας, μεταφοράς και αποθήκευσης, συστημάτων αναγνώρισης των

στοιχείων της ΠΚ και παρακολούθησης μέχρι την σωστή αποθήκευσή τους,

εξοπλισμό και συσκευές για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και ένα σύστημα

αναγνώρισης των τόπων αποθήκευσης. Αξιολόγηση των εξουσιοδοτημένων

εγκαταστάσεων αποθήκευσης για τα κινητά αντικείμενα σε βραχυπρόθεσμες,

μεσοπρόθεσμες και μακρυπρόθεσμες και / ή πιθανές εναλλακτικές

τοποθεσίες.

• Η πλήρης συνεργασία με τις ομάδες Πολιτικής Προστασίας θεωρείται

υποχρεωτική. Δημιουργία και διατήρηση συνδέσμων με όλη την μονάδα

διοίκησης της Πολιτικής Προστασίας για την επίτευξη της σωστής πρόληψης

πρόβλεψης και παρακολούθησης.

106

5. Οργάνωση και εκπαίδευση των ομάδων παρέμβασης

• Οργάνωση και εκπαίδευση των ομάδων επέμβασης της ΠΚ στην περίπτωση

ενός σεισμικού φαινομένου, σχεδιασμός και εκτέλεση περιοδικών ασκήσεων.

• Δημιουργία πρωτοκόλλου προθέσεων μεταξύ όλων των θεσμικών οργάνων

που συμμετέχουν αναφέροντας όλες τις δράσεις της ομάδας συντονισμού.

Φάση 2: έκτακτη ανάγκη

Η φάση της έκτακτης ανάγκης χαρακτηρίζεται από μια σειρά διαδικασιών και μέτρων

που έχουν συσταθεί από το Διοικητήριο και πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της

φυσικής καταστροφής. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης χαρακτηρίζεται επίσης, από

ένα αβέβαιο και συνεχώς αναπτυσσόμενο σενάριο κινδύνου. Αυτό θα μπορούσε να

είναι ακόμη χειρότερο στην περίπτωση όπου υπάρχουν στοιχεία ΠΚ αφού η

τυπολογία τους είναι εξαιρετικά διαφοροποιημένη. Ως εκ τούτου, υπάρχουν πέντε

βασικές μακρο-δραστηριότητες που μπορούν να θεωρηθούν κατά τη διάρκεια της

σεισμικής έκτακτης ανάγκης και κατά τη μεταγενέστερη αυτής περιόδου που

συνδέονται στενά με τη φάση 1 και με προσωπικό ειδικά εκπαιδευμένο για το σκοπό

αυτό.

1. Συναγερμός και ενημέρωση

Οι αρχές θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση και να ενεργοποιούν τον

συναγερμό καλώντας τις πρώτο ομάδες επέμβασης να εμφανιστούν και παρέχοντάς

τους λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με το σεισμικό γεγονός και επί των εν λόγω

στοιχείων της ΠΚ. Όλα τα δεδομένα και οι κατευθυντήριες γραμμές αναφέρονται

ρητά στο σχέδιο έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να εφαρμοστούν και να κοινοποιούνται

με σαφήνεια στις ομάδες. Οι αρχές θα πρέπει να παρέχουν επίσης τις ομάδες ΜΑΠ

(Μέσα Ατομικής Προστασίας και Εξοπλισμού) καθώς και τα κατάλληλα μέσα,

σύμφωνα με το είδος της παρέμβασης που θα πραγματοποιηθεί.

107

2. Μέτρα ασφαλείας πλειγήσας περιοχής

Σχέδια ασφαλείας θα πρέπει να καταρτιστούν μετά την έρευνα της πληγείσας

περιοχής. Μια λεπτομερής ανάλυση της ασφάλειας και των μέτρων προστασίας

πρέπει να θεσπιστούν και να αποφασιστούν κατάλληλα για τη διασφάλιση των

άτομων και των τοποθεσιών χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τα στοιχεία της ΠΚ

προκαλώντας οποιαδήποτε περαιτέρω ζημιά.

1. Άμεση εκτίμηση των συνθηκών των στοιχείων της ΠΚ και σχεδιασμός των

απαιτούμενων παρεμβάσεων

Εάν η άμεση εκτίμηση είναι δυνατή, απαιτούνται οι ακόλουθες δράσεις:

- Αξιολόγηση των ιστορικών στοιχείων, τεκμηριωμένες πληροφορίες και

κατάσταση των στοιχείων της ΠΚ και πρόβλεψη πιθανών περαιτέρω

επιδεινώσεων με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία.

- Ορισμός του τύπου και της προτεραιότητας της παρέμβασης σύμφωνα με το

είδος, το υλικό και τη διατήρηση των στοιχείων της ΠΚ που βρίσκονται σε

κίνδυνο.

- Πρόβλεψη των εργασιών για τη διαφύλαξη και τη διατήρηση των ειδών της ΠΚ

μόλις η κατάσταση έκτακτης ανάγκης θεωρείται λήξασα. Προτείνεται ο διορισμός

ατόμων που θα θεωρούνται υπεύθυνα για τις εργασίες και για την εφαρμογή του

σχετικών διαδικασιών (αξιολόγηση και βελτίωση των μέτρων προστασίας που

έχουν ήδη θεσπιστεί, αποκατάσταση και διατήρηση των χώρων, συσκευασία και

μεταφορά αντικειμένων ΠΚ σε ασφαλή αποθηκευτικούς χώρους).

2. Δράσεις ασφαλείας

- Εφαρμογή των μέτρων προστασίας (που μπορεί να περιλαμβάνουν επίσης τη

χρήση ειδικών τεχνικών όπως στηρίγματα, σκαλωσιές, κουφώματα, στέγες ή

υλικά όπως αδιάβροχα ή πυρίμαχο μουσαμά, χαρτί; απομάκρυνση σε

εξωτερικούς χώρους ή σε ασφαλείς τμήματα των εσωτερικών χώρων ή σε

προκαθορισμένες αποθήκες). Πρώτες εργασίες συντήρησης για να σταματήσει η

108

επιδείνωση ή / και προετοιμασία των στοιχείων ΠΚ για την συσκευασία και τη

μεταφορά τους (π.χ. έλεγχος του κινδύνου της απόσπασης και συλλογή των

θραυσμάτων).

- Σήμανση στοιχείων ΠΚ, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ιχνηλασιμότητά τους

στην περίπτωση που μπορούν να ανακτηθούν μόνο θραύσματα ή αν το στοιχείο

της ΠΚ πρέπει να αφαιρεθεί και να μεταφερθεί από τις φυσικές τοποθεσίες για

λόγους ασφαλείας ή για περαιτέρω ενέργειες διατήρησης.

3. Φωτογραφίες, βίντεο τεκμηρίωσης και ημερολόγια

- Τεκμηρίωση της κατάστασης του στοιχείου ΠΚ ως σύνολο και λεπτομερώς

προκειμένου να εκτιμηθεί η ζημία, καθώς και η διάσωση και οι πρώτες διαδικασίες

παρέμβασης που πρέπει να πραγματοποιηθούν. Η τεκμηρίωση πρέπει να

πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων με τη χρησιμοποίηση

ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, εξασφαλίζοντας έτσι την άμεση μεταφορά των

σχετικών δεδομένων.

- Καθημερινή ενημέρωση του ημερολογίου με το στάδιο της κατάστασης της

έκτακτης ανάγκης, τις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται για τις διάφορες

τοποθεσίες και τα στοιχεία υπό μελέτη (όπως αναφέρονται), καθώς και τα μέτρα

προστασίας που απαιτούνται για τη διασφάλιση της διατήρησης.

Φάση 3: μετά την έκτακτη ανάγκη

Η φάση αυτή περιλαμβάνει δράσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθούν αμέσως

μετά το σεισμό στο τέλος της φάσης της έκτακτης ανάγκης. Προσδιορίζει και θεσπίζει

τις εργασίες συντήρησης που απαιτούνται για την σταθεροποιήση των έργων τέχνης

και επομένως περιέχει την επιδείνωση και περαιτέρω ζημία για τη σωστή

αποθήκευση των στοιχείων της ΠΚ που περιμένουν αποκατάσταση.

109

6.1. Τοιχογραφίες και Νωπογραφίες

Τοιχογραφία ορίζεται ως οποιοδήποτε κομμάτι τέχνης που κατασκευάστηκε ή

ζωγραφίστηκε απευθείας σε τοίχο, οροφή ή άλλη μεγάλη και μόνιμη επιφάνεια. Το

εξωτερικό στρώμα του γύψου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στήριξης της, ενώ το

χρώμα είναι αναμειγμένο με τον γύψο σε διάφορες αναλογίες ανάλογα με την τεχνική

που χρησιμοποιείται. Στις τοιχογραφίες, το χρώμα αναμιγνύεται με τον γύψο και

αποτελεί μέρος του, ενώ σε άλλους τύπους τοιχογραφιών, το χρώμα εναποτείθεται

στον γύψο.

Τα πιο κάτω βήματα είναι έγκυρα και αποτελούν σε γενικές γραμμές τρόπους

χειρισμού των τοιχογραφιών:

ΦΑΣΗ 1: Πρόληψη

1. Καθορισμός, καταχώρηση και γραπτή τεκμηρίωση αντικειμένων πολιτιστικής

κληρονομιάς

• Ο καθορισμός και η καταχώρηση προστατευμένων τοιχογραφιών με

αναφορές σε δεδομένα, όπως ο τίτλος, ο καλλιτέχνης και η ημερομηνία και η

σύνδεση των στοιχείων αυτών με εικόνες, πρέπει να βασίζονται στα

συστήματα καταχώρησης που εκδίδονται με βάση τους κανονισμούς που

ισχύουν σε κάθε χώρα.

• Η λεπτομερής τεκμηρίωση που σχεδιάζεται από ειδικούς, χρησιμεύει στη

δημιουργία αρχείου ψηφιακών εικόνων, που αναπαριστούν το μέγεθος των

τοιχογραφιών και αναπαράγουν πιστά αντίγραφά τους, σε οποιαδήποτε

κλίμακα μέχρι και 1:1. Η τεκμηρίωση αυτή περιλαμβάνει φωτογραφίες υψηλής

ευκρίνειας που έχουν ληφθεί στο χώρο της παρέμβασης, τόσο των

τοιχογραφιών όσο και του χώρου γύρω από αυτές, ώστε να είναι δυνατή η

110

αναπαραγωγή σχεδίων τύπου CAD, καθώς και το σκανάρισμα, η επεξεργασία

και η εκτύπωση πρωτότυπων εικόνων σε κλίμακα 1:1.

Εικόνα 6.1.1: Ηλεκτρονική εικόνα τοιχογραφίας

2. Συντήρηση ρουτίνας

• Συντηρητικές παρεμβάσεις ώστε να αποφεύγονται οι ζημιές.

• Λειτουργίες συντήρησης όπως στεγνό καθάρισμα, καθαρισμός σκόνης με

μαλακές βούρτσες καθώς και εργασίες συγκόλλησης ώστε να συντηρείται και

να διατηρείται η συνοχή των έργων. Τόσο οι προγραμματισμένες

παρεμβάσεις όσο και πιο συγκεκριμμένες παρεμβάσεις πρέπει να

καθορίζονται ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες ενός έργου και τη κατάσταση

συντήρησης στην οποία βρίσκεται. Εντούτοις, είναι προφανές ότι εάν οι

διεργασίες συντήρησης είναι ακριβείς και συχνές θα προκύπτει λιγότερη

ανάγκη παρεμβάσεων καθώς και καλύτερη φύλαξη.

• Καταχώρηση εγγράφων (θέμα, τεχνική, καλλιτέχνης, περίοδος και τοποθεσία,

ημερομηνία συντήρησης, τύπος παρέμβασης, υλικά, στοιχεία συντηρητή).

Ταυτόχρονα, κάθε κάρτα περιλαμβάνει ψηφιακές φωτογραφίες σε CD το

οποίο θα πρέπει να αποστέλλεται στην αρμόδια αρχή.

111

3. Προστασία

Περιοδικός έλεγχος των στηριγμάτων των τοιχογραφιών ως προς τη σταθερότητα,

καθώς και των τοίχων, πατωμάτων και οροφών, ως προς τους κανονισμούς

προφύλαξης από σεισμό. Στην περίπτωση που οι πίνακες ή οι τοιχογραφίες

βρίσκονται δίπλα από άλλες κατασκευές (ντουλάπια, ράφια, κ.τ.λ) που θα

μπορούσαν να καταρρεύσουν στην πρίπτωση σεισμού καταστρέφοντας τα έργα

τέχνης, είναι σημαντικό να ληφθούν επιπλέον μέτρα προστασίας και στήριξης.

4 . Έκτακτος σχεδιασμός

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δωθεί για την:

• Εύρεση χώρου “σταθεροποίησης” και αποθήκευσης των έργων τέχνης, με

κατάλληλη οργάνωση των δωματίων όπου θα γίνεται η φύλαξη των μικρών

κομματιών σε ντουλάπια. Οι χώροι αποθήκευσης και συντήρησης των έργων

πρέπει να είναι διαφορετικοί και να είναι αρκετά μεγάλοι ώστε να χωρούν

πίνακες και τοιχογραφίες οποιουδηποτε μεγέθους. Το εργαστήριο

‘σταθεροποίησης’ δεν πρέπει να είναι μικρότερο από 50τ.μ και πρέπει να

διαθέτει: χώρο αποθήκευσης των κομματιών από τα έργα τέχνης, πάγκους

εργασίας, χώρο αποθήκευσης των υλικών και των εργαλείων και ντουλάπια

για τη φύλαξη των αντικειμένων που έχουν διορθωθεί και αναμένεται να

μεταφερθούν. Τα ντουλάπια που περιέχουν κομμάτια από τα έργα τέχνης

πρέπει να διαθέτουν συρόμενα ράφια καλυμμένα με χαρτί, για να

αποφεύγεται η σύγκρουση των κομματιών μεταξύ τους. Το εργαστήριο πρέπει

επίσης να είναι εξοπλισμένο με πυροσβεστήρες, σύστημα απορρόφησης της

σκόνης και συστήματα συναγερμού.

• Προμήθεια κιβωτίων (με λαβές) στα οποία θα αποθηκεύονται τα μικρά

κομμάτια. Χάρτες εντοπισμού της ακριβής θέσης των έργων τέχνης πρέπει να

συνοδεύουν απαραίτητα τα κομμάτια, ώστε να γίνεται δυνατή η επαναφορά

τους.

112

• Εύρεση και οργάνωση των υλικών που απαιτούνται για τη σταθεροποίηση

των κομματιών από τα έργα τέχνης, σε μεταγενέστερο στάδιο.

5. Οι ομάδες άμεσης δράσης – Οργάνωση και εκπαίδευση

• Οι ομάδες άμεσης δράσης πρέπει να εκπαιδευτούν σχετικά την αρχική

παρέμβαση στο χώρο της καταστροφής, ώστε να αποφεύγεται επιπλέον

ζημιά των έργων τέχνης. Η εκπαίδευση επιτρέπει ταυτόχρονα τη συλλογή,

απομάκρυνση και την ανεύρεση κομματιών από τα καταστραμμένα έργα για

περαιτέρω επανασύνδεση και συντήρηση τους.

• Συγκεκριμμένη εκπαίδευση πρέπει να γίνει και για την αφαίρεση και μεταφορά

των καταστραμμένων έργων τέχνης.

ΦΑΣΗ 2: Άμεση Δράση

1. Αρχική ενημέρωση για συναγερμό

Κατάλληλος εξοπλισμός των ομάδων για την ανάκτηση των έργων τέχνης:

• Χάρτες της περιοχής, περιγραφές με δεδομένα και φωτογραφίες πριν

από το σεισμό.

• Πολλαπλά αντίγραφα των χαρτών στους οποίους θα προστεθούν και

όλα τα στοιχεία σχετικά με τη συλλογή των αντικειμένων.

• Χαρτί, διαφορετικού μεγέθους στυλό με ανεξίτηλο μελάνι και στερεοί

πλαστικοί πίνακες.

• Φακοί, σπάγγοι, καρφιά, σφυριά για τα κιγκλιδώματα.

• Κιβώτια για τη συλλογή και μεταφορά κομματιών.

• Αυτοκόλλητες και αδιάβροχες ετικέτες.

• Βούρτσες για την αφαίρεση σκόνης.

113

• Ειδοποίηση εργαστηρίων και χώρων αποθήκευσης σχετικά με τα

πρώτα αποτελέσματα και λεπτομέρειες σχετικά την πρώτη παρέμβαση

στο χώρο της καταστροφής καθώς και με μέτρα προστασίας.

2. Μέτρα προστασίας – Τοποθεσία

Καθαρισμός των χώρων παρέμβασης. Προστασία των ερειπίων κοντά σε τοίχους

που καταρρέουν ή κοντά σε χρωματισμένο γύψο. Αποφυγή αφαίρεσης κομματιών

από τα έργα τέχνης πριν την άφιξη ειδικών. Προσεκτικός καθαρισμός των χώρων

υπό την επίβλεψη ειδικών και με μεγάλη προσοχή, ώστε να αποφεύγονται

επιπλέον ζημιές.

3. Αξιολόγηση της κατάστασης των έργων τέχνης και του σχεδιασμού


• Αξιολόγηση κατάστασης, ζημιών, επικείμενων κινδύνων, φωτογραφικών

δεδομένων, ορισμός άμεσων δράσεων.

• Διόρθωση αδύναμων οικοδομών (κατάπτωση, μετατόπιση, κατάρρευση,

φωτιά, πλημμύρα) με μέτρα υποστήριξης, από την πρώτη παρέμβαση.

• Στην περίπτωση κατεστραμμένων ζωγραφισμένων τοίχων, εφαρμόζεται

προστατευτικό κιγκλίδωμα μεταβλητής διαμέτρου. Το κιγκλίδωμα θα πρέπει

να τοποθετείται με τρόπο που να ορίζει την έκταση των συντριμμιών, με

συντεταγμένες x, y και z. Δημιουργία ενός σχεδίου αναφοράς που να

περιλαμβάνει το κιγκλίδωμα που έχει εφαρμοστεί και να καθορίζει μια ασφαλή

τοποθεσία για την πρώτη επεξεργασία των καταστραμμένων κομματιών από

τα έργα τέχνης καθώς και για τη μεταφορά τους.

114

Εικόνα 6.1.2: Ορίζοντας το κιγκλίδωμα

Εικόνα 6.1.3: Δημιουργία σχεδίου αναφοράς σε συνάρτηση με το σχετικό κιγκλίδωμα

• Μέτρα προστασίας για πίνακες που βρίσκονται μέσα σε προστατευτικά

πλαίσια, δέσιμο με ύφασμα ή πανί, κόλλα ή/και ρητίνη. Αν το επιτρέπουν οι

περιβαλλοντικές συνθήκες, μπορεί να αφαιρεθεί ο ζωγραφισμένος γύψος.

• Οι πίνακες που έχουν βραχεί με νερό, δεν πρέπει να αγγίζονται αφού μπορεί

να έχουν αποδυναμωθεί και μπορεί να σπάσουν. Επομένως, τα μέτρα

στήριξης δεν πρέπει να βασίζονται αποκλειστικά στη στήριξη αλλά να

115

μεταβάλλονται ανάλογα με τις περιβαλλοντικες συνθήκες και παραμέτρους

που επικρατούν.

4. Παρεμβάσεις

Αφαίρεση λίθων που περιέχουν τοιχογραφίες. Αρχικός καθαρισμός και ταυτοποίηση

ανάλογα με τη θέση που βρέθηκαν και σε συνάρτηση με συντεταγμένες x,y,και z.

..

Εικόνα 6.1.4 – Αναφορά αντικειμένου στο κιγκλίδωμα

Αποθήκευση αντικειμένων σε κιβώτια που είναι ανθεκτικά σε διαλύτες, έχουν λαβές,

διαστάσεων 50x30x10, με οπές για το στέγνωμα των υγρών συγκόλλησης. Τα

κιβώτια αυτά θα πρέπει στη συνέχεια να αριθμηθούν αναφέροντας και τις

συντεταγμένες του σημείου στο οποίο βρέθηκαν τα αντικείμενα.

5. Φωτογραφικό υλικό και βίντεο

Ψηφιακή καταγραφή όλων των παρεμβάσεων και γραπτές αναφορές όλων των

σταδίων συμπεριλαμβανομένης της ημερομηνίας και των ονομάτων όλων των

ατόμων που συμμετείχαν.

116

ΦΑΣΗ 3: Άμεση δράση μετά την καταστροφή

Οι τοιχογραφίες που έχουν καταστραφεί αλλά δεν έχουν αφαιρεθεί από τους τοίχους

και έτσι δεν μπορούσαν άμεσα να προστατευθούν, προστατεύονται προσωρινά με

μέτρα συντήρησης και σταθεροποίησης μέχρι να αρχίσουν οι διεργασίες μιας

κανονικής αποκατάστασης. Τα μέτρα αυτά μπορούν να ληφθούν μόνο αφού

σταθεροποιηθούν πλήρως τα συντρίμμια και αφού έχουν στεγνώσει οι τοίχοι. Οι

τοιχογραφίες που έχουν κομματιαστεί, αρχειοθετούνται και φυλάγονται σε ειδικούς

περιέκτες που επιτρέπουν τη χειροποίητη ή ηλεκτρονική επανασύνδεση τους.

Ετοιμασία εργαστηρίου που να είναι εξοπλισμένο με ράφια για την αποθήκευση των

κομματιών που έχουν επιδιορθωθεί.

Μεταχείριση κομματιών βαμμένου γύψου που βρίσκονται σε τοίχους που

καταρρέουν

- Ανάκτηση των κομματιών βαμμένου γύψου και καθαρισμός των θραυσμάτων.

Εικόνα 6.1.5 – Πεσμένα κομμάτια.

117

Εικόνα 6.1.6 – Πεσμένα κομμάτια με κονίαμα.

- Τοποθέτηση των κομματιών πάνω σε άμμο ώστε να τοποθετηθούν και να

επεξεργαστούν μαζί.

- Αφαίρεση των τοιχογραφιών από κάθε τοίχο μετά τον καθαρισμό και προστασία

τους με ένα στρώμα χαρτιού washi, γαζών και λινού υφάσματος που έχει εμποτιστεί

με διάλυμα ακρυλικής ρητίνης ή γαλακτώματος. Ο γύψος που θα αφαιρεθεί πρέπει

να έχει πάχος 5 mm.

Εικόνα 6.1.7 – απομάκρυνση του κονιάματος

- Η ενδυνάμωση και στήριξη του πίσω μέρους των τοιχογραφιών, εφαρμόζοντας

επιπλέον στηρίγματα από γάζες και λινό ύφασμα εμποτισμένο σε λάιμ, ακολουθείται

από την αφαίρεση των εικόνων και την προετοιμασία για την εφαρμογή στο πίσω

μέρος των θρασμάτων, διαλύματος πολυαιθυλενίου.

118

Επεξεργασία θραυσμάτων χρωματισμένου γύψου (που δεν είναι προσκολλημένος

στο υπόλοιπο έργο)

Εικόνα 6.1.8 – Θραύσμα χρωματισμένου γύψου.

− Βύθιση κάθε κιβωτίου που περιέχει τα θραύσματα, για 24 ώρες, σε δοχείο

γεμάτο με πυριτικό αιθύλιο και στέγνωμα των θραυσμάτων σε άλλο κιβώτιο.

− Τα κομμάτια καθαρίζονται με μαλακές βούρτσες και τοποθετούνται με κόλλα

σε μεγάλη επίπεδη επιφάνεια από χαρτόνι (μέγεθος A3).

− Στη συνέχεια το χαρτόνι στερεώνεται σε ένα παχύ στρώμα πολυστερίνης με

ανοξείδωτα καρφιά.

− Πάνω στην πολυστερίνη πρέπει να αναγράφεται ο αριθμός του κιβωτίου

καθώς και ένας αυξανόμενος αριθμός.

Εικόνα 6.1.9 – Αντικείμενα με ετικέτα και τοποθετημένα σε στηρίγματα πολυστερίνης.

119

− Τα κομμάτια του γύψου γίνονται πιο λεπτά, πάχους 10 mm, χρησιμοποιώντας

ένα εργαλείο που δεν προκαλεί δόνηση και ένα συλλέκτη σκόνης με κενό.

− Το πάχος κάθε κιβωτίου μειώνεται στα 5 mm (περίπου όσο είναι και το

πάχους του πρωτότυπου γύψου). Το πάχος μειώνεται σταδιακά ανά 0.5 mm.

− Τα κομμάτια του γύψου που έχουν πάχος μικρότερο από 5mm,

επεξεργάζονται με ειδικά εργαλεία ώστε να έχουν το επιθυμητό πάχος και

υφή.

Τελική επεξεργασία δύο τύπων θρυμματισμένων κομματιών:

− Στο πίσω μέρος των θρασμάτων, εφαρμόζεται ένα στρώμα πολυαιθυλενίου,

πάχους 2 mm, με χρήση μιας αδιάβροχης και ανθεκτικής στη θερμότητα

κολλας. Αφαίρεση της ειδικής κόλλας που έχει εφαρμοστεί προηγουμένως

στην μπροστινή επιφάνεια των κομματιών, με χρήση ζεστού νερού.

Εικόνα 6.1.10 – Απομάκρυνση της ειδικής κόλλας, βήμα 1.

120



121

Αποθήκευση των επεξεργασμένων επιφανειών που περιέχουν τα κομμάτια γύψου

σε ράφια ή ντουλάπια.

Εικόνα 6.1.13 – Αποθήκευση των επιφανειών που περιέχουν τα θραύσματα.

122

6.2. Πίνακες σε καμβά

Οι πίνακες σε καμβά περιέχουν διάφορα υλικά (μπογιές και συνδετικά υλικά)

ανάλογα με την περίοδο που σχεδιάστηκαν και την τεχνική που χρησιμοποιήθηκε.

Το είδος των χρωμάτων ποικίλλει, από λάδι, ακρυλικό και άλλα ανάμεικτα υλικά, ενώ

τα στηρίγματα αποτελούνται από λινό ή βαμβακερό ύφασμα, ύφασμα από κάνναβι,

μετάξι, κ.α. Το πάχος και ο αριθμός των στηριγμάτων διαφέρει ανάλογα με το

μέγεθος του πίνακα και την περίοδο στην οποία ανήκει. Οι καμβάδες καλύπτονται

συνήθως με ένα στρώμα κόλλας και κιμωλίας και ακολουθεί το χρώμα. Η σύνθεση

και το πάχος αυτού του μείγματος διαφέρει ανάλογα με την περίοδο και τη σχολή

από την οποία προήλθε ο πίνακας. Όλα αυτά τα συγκεκριμμένα χαρακτηριστικά είναι

σημαντικά σε ότι αφορά σε πιθανές ζημιές, συντήρηση και διατήρηση. Οι πίνακες σε

καμβά που τοποθετούνται σε οροφές και είναι ζωγραφισμένοι σε καμβά που

προσκολλάται με κόλλα, αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία έργων.

Σε ότι αφορά στην προστασία των πινάκων κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, τα μέτρα

πρόληψης, άμεσης δράσης αλλά και δράσης μετά την καταστροφή που έχουν

αναφερθεί στην εισαγωγή, είναι έγκυρα σε γενικές γραμμές, με δεδομένο ότι κάθε

πίνακας θα τύχει χειρισμού ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, που

ορίζονται στις επόμενες παραγράφους.

123


1. Καθορισμός, καταχώρηση και γραπτή τεκμηρίωση αντικειμένων πολιτιστικής

κληρονομιάς

• Απογραφή των καταχωρημένων πινάκων σε καμβά, σύνδεση δεδομένων των

πινάκων με φωτογραφικό υλικό και κατάλογος με τα πιο κύρια στοιχεία

(τίτλος, καλλιτέχνης και ημερομηνία), σύμφωνα με τους κανονισμούς που

ισχύουν.

• Καταρτισμός ενός λεπτομερούς φακέλου όπου θα υποδεικνύεται η κατάσταση

του πίνακα καθώς και λεπτομέρειες σχετικά με οποιαδήποτε διεργασία

συντήρησης έχει ήδη πραγματοποιηθεί.

• Επαγγελματικές φωτογραφίες κάθε πίνακα: ολόκληρη εικόνα και λεπτομέρειες

ειδικότερα των κομματιών που δεν είναι διαδοχικά και μπορούν εύκολα να

αναπαραχθούν, όπως χέρια, πρόσωπα, αφιερώσεις και υπογραφές.

Φωτογραφίες του πίσω μέρους του καμβά: πλαίσιο, άλλα πλαίσια μπροστά ή

πίσω πάνω στα οποία είναι στερεωμένος ο καμβάς, στηρίγματα, καρφιά. Οι

φωτογραφίες πρέπει να είναι υψηλής ανάλυσης.


Η κύρια συντήρηση αφορά σε:

• Περιοδική αξιολόγηση της κατάστασης των κορνίζων και της καλής

διατήρησης τους. Αν είναι απαραίτητο, τα ξύλινα πλαίσια πρέπει να

διορθώνονται και να απολυμαίνονται.

• Στεγνό καθάρισμα του πίσω μέρους του καμβά με μαλακή βούρτσα και

μηχανές απομάκρυνσης σκόνης.

124

• Στεγνό καθάρισμα της ζωγραφισμένης επιφάνειας με μαλακή βούρτσα μόνο

στην περίπτωση που η κατάσταση του καμβά είναι πολύ καλή.

• Ενδυνάμωση του βαθμού συνοχής και συγκόλλησης τόσο της ζωγραφισμένης

επιφάνειας όσο και του στρώματος κάτω από αυτήν, αν έχει καταστραφεί.

• Στην περίπτωση των ξύλινων κορνίζων, ο καθαρισμός της σκόνης, η

ενδυνάμωση και η απολύμανση είναι απαραίτητα.

Όλες οι πιο πάνω παρεμβάσεις πρέπει να διεξάγονται πάντα σύμφωνα με την

κατάσταση του πίνακα και τις συνθήκες συντήρησης του. Όλοι οι πίνακες πρέπει να

καταγράφονται σε ατομικές κάρτες που να περιέχουν ημερομηνία της παρέμβασης,

δεδομένα που σχετίζονται με τον πίνακα (θέμα, τεχνική, καλλιτέχνης, περίοδοςτύπος

παρέμβασης, ονόματα τεχνικών). Ταυτόχρονα, όλες οι παρεμβάσεις πρέπει να

τεκμηριώνονται με ψηφιακές φωτογραφίες.


Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δωθεί:

• Στη στήριξη(σταθερότητα, προστασία από σεισμό).

• Στα στηρίγματα πάνω σε τοίχους και στη σταθερότητα των ντουλαπιών.

• Στη σταθερότητα των επίπλων και άλλων αντικειμένων που βρίσκονται κοντά

σε πίνακες.

4. Σχεδιασμός παρέμβασης

Πρέπει να δωθεί μεγάλη προσοχή στην εύρεση χώρων αποθήκευσης. Οι χώροι

αυτοί πρέπει να είναι αρκετά μεγάλοι ώστε να χωρούν τα αντικείμενα και επιπλέον

να υπάρχει χώρος για το προσωπικό, τους πάγκους εργασίας, την αποθήκευση

υλικών και εξοπλισμού και τη διαρρύθμιση του χώρου με ράφια. Οι χώροι αυτοί θα

125

πρέπει επίσης να είναι εξοπλισμένοι με πυροσβεστήρες, συστήματα συναγερμού και

συστήματα κλιματισμού.

Οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να έχουν ράφια τριών τύπων:

Α. Κινούμενα ράφια για τη μεταφορά καμβάδων σε πλαίσιο

Β. Κινούμενα ράφια με ειδικές θήκες για καμβάδες σε ρολά

Γ. Ράφια με μεταλλικές επιφάνειες (μία για κάθε πίνακα που τοποθετείται σε

οριζόντια θέση)

Εικόνα 6.2.1 – Διάφοροι τύποι ραφιών.

Τα ακόλουθα υλικά πρέπει να είναι έτοιμα οποιαδήποτε στιγμή: πυρίμαχα κιβώτια

για μεταφορά καμβάδων σε πλαίσιο, καρφιά, εργαλεία και σχοινιά, σωλήνες από

πλαστικό PVC (Ø 50 cm) για τη φύλαξη των καμβάδων σε ρολό ή κουτιά από

fiberglass. Όλα τα υλικά που είναι απαραίτητα για την πρώτη παρέμβαση είναι

γάζες, χαρτί τύπου washi, διαλύτες, βούρτσες, αδιάβροχα υλικά (Goretex), ρητίνες,

και όλα τα υλικά συσκευασίας και μεταφοράς των αντικειμένων. Είναι απαραίτητη

επίσης η ανανέωση των χαρτών που υποδεικνύουν τη θέση των έργων τέχνης και

126

λεπτομερή περιγραφή τους μαζί με φωτογρφικό υλικό, ώστε να γίνεται εύκολη

αναγνώριση, καταχώρηση και τεκμηρίωση τους. Οργάνωση μεταφορών.

5. Ομάδες παρέμβασης και εκπαίδευση

• Ειδική εκπαίδευση των ατόμων σχετικά με τους τρόπους αξιολόγησης

των ‘κρίσιμων περιοχών’ με τρόπο που να αποφεύγονται επιπλέον ζημιές.

• Εκπαίδευση σχετικά με τα μέτρα πρώτης παρέμβασης: μετακίνηση,

αποθήκευση και μεταφορά των έργων τέχνης.

ΦΑΣΗ 2: Μέτρα άμεσης δράσης

1. Ομάδες άμεσης δράσης και αρχική ενημέρωση

- Κατάλογος εξοπλισμού για τη διάσωση των έργων τέχνης:

• Χάρτες με την τοποθεσία, δεδομένα και φωτογραφίες κάθε πίνακα πριν

από το σεισμό.

• Αντίγραφα χαρτών, δεδομένα και φωτογραφίες κάθε πίνακα πριν από το

σεισμό.

• Χαρτί, ανεξίτηλο μελάνι διάφορων μεγεθών και στερεοί πλαστικοί πίνακες

για αναγραφή πληροφοριών.

• Φακοί, λεπίδες, καρφιά και σφυρί για την αφαίρεση των καμβάδων από τις

κορνίζες κατά τη μεταφορά τους, όταν είναι απαραίτητο.

• Αδιάβροχες και ανθεκτικές ετικέτες.

• Βούρτσες για την αφαίρεση σκόνης.

• Υλικά όμοια με αυτά της Φάσης (γάζες, χαρτί τύπου washi, ρητίνες,

διαλύτες).

- Ειδοποίηση εργαστηρίων, χώρων αποθήκευσης και μέσων μεταφοράς

ταυτόχρονα με την αναμονή των αποτελεσμάτων από την αρχική αξιολόγηση

των ζημιών.

127

2. Μέτρα ασφαλείας στο χώρο της παρέμβασης

• Ο καθαρισμός και αποκλεισμός των χώρων παρέμβασης με ταινία ή

σχοινί, προστατεύει τα θραύσματα των καμβάδων, τις κορνίζες και τη

διακόσμηση τους και αποκλείει τη μεταφορά τους πριν από την προσέλευση

των ειδικών αποκατάστασης.

• Προσεκτικός καθαρισμός της περιοχής υπό την επίβλεψη των ειδικών

αποκατάστασης και συντήρησης των έργων τέχνης.

3. Άμεση αξιολόγηση της κατάστασης των αντικειμένων και σχεδιασμός


• Αξιολόγηση της κατάστασης των πινάκων.

• Μεταφορά των πινάκων σε ασφαλή χώρο.

• Κατάλογος άμεσων παρεμβάσεων και απαραίτητου εξοπλισμού.

• Εντοπισμός ασφαλούς και καθαρού χώρου, χωρίς την παρουσία σκόνης,

όπου μπορούν να αρχίσουν οι διαδικασίες αποκατάστασης και μεταφοράς.


(Το πιο κάτω κομμάτι δεν περιγράφει την ανάκτηση των κορνίζων)

• Οργάνωση μεταφοράς και μετακίνησης των έργων τέχνης χωρίς να

προκληθεί επιπλέον ζημιά: αφαίρεση σκόνης, ψεκασμός των επιφανειών με

μείγμα θερμοπλαστικής ρητίνης ή συγκολλητικού υλικού που μπορεί να

αφαιρεθεί ή προστασία με γάζες, ανάλογα με το βαθμό της ζημιάς.

• Αποθήκευση, καταχώρηση και ετικετοποίηση μικρών πινάκων που

μπορούν να μεταφερθούν χωρίς την αφαίρεση της κορνίζας. Οι

ζωγραφισμένες επιφάνειες προστατεύονται από φύλλα χαρτιού τύπου washi,

από ειδικά υλικά συσκευασίας, ή από πυρίμαχο ξύλο.

128

• Αφαίρεση μεγάλων καμβάδων από τις κορνίζες τους (κάθε βήμα

φωτογραφίζεται).

• Συσκευασία των καμβάδων σε ρολά γύρω από κυλίνδρους (διαμέτρου

50 cm) χωρίς να τεντώνονται, εφαρμόζοντας χαρτί τύπου washi μέσα στο

σωλήνα αλλά και πάνω στη ζωγραφισμένη επιφάνεια.

• Προστασία των κυλίνδρων με διαφανές και αδιάβροχο υλικό (Goretex).

Οι κορνίζες πρέπει να ετικετοποιούνται και να ταξιδεύουν πάντα με τους

κυλίνδρους που περιέχουν τον καμβά.

• Σχολαστικός έλεγχος της περιοχής όπου βρέθηκαν οι πίνακες στην

περίπτωση που απουσιάζουν κάποια κομμάτια. Αρχικός καθαρισμός των

κομματιών, ενίσχυση, καταχώρηση και μεταφορά τους μαζί με τον πίνακα.

• Μεταφορά στο χώρο αποθήκευσης.

5. Καταγραφή δεδομένων από φωτογραφίες/βίντεο

Ψηφιακές φωτογραφίες από την καταγραφή των σταδίων παρέμβασης, και γραπτές

αναφορές κάθε βήματος συμπεριλαμβανομένης της ημερομηνίας, των ονομάτων των

ατόμων που συμμετείχαν και το είδος της παρέμβασης.

129

ΦΑΣΗ 3: Έκτακτη ανάγκη μετά την καταστροφή

Οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να έχουν ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας και

υγρασίας και να διατηρούνται σταθερές. Σχετικά με τους πίνακες, πρέπει να

λαμβάνονται υπόψην τα ακόλουθα μέτρα:

A) Πίνακες που μεταφέρονται σε κιβώτια (πίνακες που αποθηκεύτηκαν στο χώρο

όπου βρέθηκαν και έχουν μεταφερθεί χωρίς να αφαιρεθεί ο καμβάς) πρέπει να

σταθεροποιούνται και να τοποθετούνται κάθετα σε ράγες μέχρι να γίνει η κατάλληλη

συντήρηση.

B) Οι καμβάδες που είναι τυλιγμένοι σε ρολά, αναρτώνται σε ράγες για να

αποφεύγεται η παραμόρφωση που μπορρεί να οφείλεται στο βάρος τους.

• Aπολύμανση των καμβάδων είτε κατά τη διάρκεια του τυλίγματος είτε κατά

την αποθήκευση τους.

• Kατά διαστήματα, οι καμβάδες πρέπει να ξετυλίγονται και να

σταθεροποιούνται μέχρι να αρχίσει η συντήρηση τους.

• Στη συνέχεια, οι καμβάδες τοποθετούνται οριζόντια πάνω σε ράγες που

είναι

καλυμμένες από χαρτί τύπου washi, με τη ζωγραφισμένη επιφάνεια προς τα

πάνω, σε σχετική απόσταση μεταξύ τους για να αποφεύγονται οι

συγκρούσεις.

130

6.3. Εικόνες

Η λέξη εικόνα έχει ελληνική ρίζα και σημαίνει οποιαδήποτε μορφή αναπαράστασης.

Στην ιστορία της τέχνης, οι εικόνες αποτελούσαν ιερές εικόνες της Ορθόδοξης

Εκκλησίας και ήταν συνήθως μετακινούμενες και ζωγραφισμένες σε ξύλο. Πολύ

σπάνια, οι Βυζαντινές μετακινούμενες εικόνες, αποτελούνταν από ψηφιδωτό ή

σμάλτο (για παράδειγμα, η εικόνα του ‘Χρυσού Σάβανου’ στον καθεδρικό ναό του Αγ.

Μάρκου στην Βενετία, η οποία ειχε μεταφερθεί εκεί από την Κωνσταντινούπολη το

1204). Σε κάποιες περιπτώσεις, οι εικόνες καλύπτονται με μεταλλικά καλύμματα τα

οποία αναπαριστούν το ίδιο ή παρόμοιο θέμα. Τα καλύμματα αυτά είναι συνήθως

από χρυσό, ασήμι ή διάφορα επιχρυσωμένα υλικά. Στις εικόνες, που είναι πολύ

κοινές στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη τον 12ο και 13ο αιώνα, μπορούν να

ενταχθούν και τα κομμάτια ξύλου που είναι κατασκευασμένα με ζωγραφική με

τέμπερα και ήταν διαδεδομένα στους ζωγράφους του Μεσαίωνα, πριν από την

εισαγωγή των ελαιογραφιών σε καμβά, κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Το είδος

του ξύλου ποικίλλει και είναι ανάλογο της ξυλείας που υπάρχει σε κάθε χώρα. Για

παράδειγμα, πιο κοινό ξύλο είναι ο πεύκος (pinus nigra ή pinus bruttia), το κυπαρίσσι

(cupressus sempervirens), η καρυδιά (juglans regia) και σπανιότερα, ο κέδρος

(cedrus brevifolia). Η επιφάνεια του ξύλου μπορεί να είναι ενιαία ή να αποτελείται

από πολλά κομμάτια, συνδεδεμένα μεταξύ τους με μεταλλικά στοιχεία. Συνήθως,

πάνω στο ξύλο επικολλάται ένα στρώμα λινού ή βαμβακερού υφάσματος που

καλύπτεται από πολύ λεπτές στρώσεις κιμωλίας. Πολύ σπάνια, η κιμωλία

εφαρμόζεται απευθείας στην επιφάνεια του ξύλου.

Πάνω στη λεία επιφάνεια της κιμωλίας, ο καλλιτέχνης ζωγράφιζε την εικόνα, στη

συνέχεια την επιχρύσωνε και μετά χρωμάτιζε το εσωτερικό με τέμπερα. Μετά από το

στέγνωμα της εικόνας, ο καλλιτέχνης εφάρμοζε ένα τελευταίο στρώμα βερνικιού.

Αρχικά οι εικόνες βάφονταν μέσω μιας τεχνικής με κερί, αντί μέσω χρωμάτων που

περιείχαν αυγό, όπως η τέμπερα. Η τεχνική της τέμπερας και το επιχρυσωμένο

περίβλημα εγκαταλείφθηκαν σιγά σιγά στον Καθολικό Κόσμο το 15ο αιώνα κατά την

131

περίοδο της Αναγέννησης. Αντίθετα, η τεχνική της τέμπερας και του επιχρυσωμένου

περιβλήματος χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία,

ταυτόχρονα με την παραδοσιακή και δογματική χρήση των εικόνων που

καθιερώθηκε μετά το τέλος της Εικονομαχίας το 843.

ΦΑΣΗ 1: Μέτρα προστασίας

1. Καταχώρηση και καταγραφή με γραπτό και φωτογραφικό υλικό

• Καταχώρηση των παλαιών εικόνων, δίνοντας προτεραιότητα σε αυτές που

διακινδυνεύονται περισσότερο σε σχέση με τη γεωγραφική κατανομή,

αναφέροντας τον τόπο προέλευσης, όπως για παράδειγμα μοναστήρια,

εκκλησίες, παρεκκλήσια και μουσεία.

• Ψηφιακή καταγραφή των εικόνων μέσω του συστήματος που καθορίζεται από

τις αρμόδιες αρχές.

• Ψηφιακή καταχώρηση με φωτογραφίκό υλικό, ταξινομημένη σε τέσσερεις

κατηγορίες ως ακολούθως:

- Κατάσταση συντήρησης πριν από οποιαδήποτε επεξεργασία.

- Επεξεργασία πρώτων βοηθειών στο χώρο όπου έγινε η καταστροφή

και βρέθηκε η εικόνα.

- Παρεμβάσεις που αφορούν σε συντήρηση/αποκατάσταση.

- Κατάσταση συντήρησης μετά από την επεξεργασία.

• Ψηφιακός σχεδιασμός τεχνολογικών ή άλλων χαρακτηριστικών σηματικών

εικόνων, όπως η ξύλινη δομή ή πολύ καταστραμμένα σημεία.

Μετά από την καταγραφή που πραγματοποιείται από τον ιστορικό τέχνης, πρέπει να

γίνει διάγνωση της κατάστασης συντήρησης των εικόνων από τον συντηρητή,

ακολουθώντας το σύστημα που είναι καθιερωμένο από τις τοπικές αρχές ή τα εθνικά

κέντρα πολιτιστικής κληρονομιάς, ο οποίος χρειάζεται να συμπληρώσει ένα σχετικό

έντυπο. Τα έντυπα αυτά συμπληρώνονται κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου ως

132

μια πρόταση που πρέπει να εγκριθεί και υιοθετούνται μετά το τέλος των εργασιών,

ως τελικά έντυπα.

2. Προληπτική συντήρηση και διατήρηση

• Οδηγίες και καθοδήγηση προς τα άτομα ή τους προίστάμενους τους που

χρησιμοποιούν μια εικόνα, ώστε να εφαρμόζονται πάντα τα απαραίτητα μέτρα

πρόληψης ως προς τη συντήρηση. Οι οδηγίες συνήθως αφορούν σετις

κλιματικές συνθήκες, τις συνθήκες φωτός αλλά και την ασφάλεια. Αφορούν

επιπλέον, οδηγίες καθαρισμού παλαιών εικόνων που βρίσκονται υπό χρήση

μέσα σε θρησκευτικά κτήρια.

• Συντηρητικές παρεμβάσεις προς αποφυγήν επιπλέον ζημιών:

- Στις περιπτώσεις όπου οι εικόνες έχουν σπασμένα κομμάτια, πρέπει τα

κομμάτια να συλλέγονται και να φυλάγονται σε ράφια, σε οριζόντια

θέση. Τα κομμάτια πρέπει να είναι αριθμημένα ξεχωριστά για κάθε

εικόνα, ώστε να διευκολύνεται η επανακόλληση τους κατά τη

διαδικασία συντήρησης.

- Στις περιπτώσεις όπου το χρώμα ξεθωριάζει, τοποθετείται ένα ειδικό

προστατευτικό Ιαπωνέζικο χαρτί μέχρι να πραγματοποιηθεί η οριστική

συντήρηση.

- Στις περιπτώσεις όπου σε μια εικόνα έχει εισχωρήσει νερό, πρέπει να

γίνεται μεταφορά της σε ασφαλές μέρος, να τοποθετείται σε ράφια

οριζόντια και το δωμάτιο φύλαξης της να έχει επίπεδα υγρασίας όμοια

με τα επίπεδα υγρασίας που υπήρχαν στον χώρο προέλευσης της

εικόνας, ώστε η εικόνα να στεγνώνει κάτω από τις ίδιες κλιματικές

συνθήκες.

- Οι εικόνες που φυλαγονται σε ράφια πρέπι να είναι καλυμμένες ώστε η

σκόνη να περιορίζεται μόνο στην πάνω επιφάνεια. Η κάλυψη τους

πρέπει να γίνεται με μη υγροσκοπικά υλικά ώστε να αποφεύγονται

αρνητικά επίπεδα υγρασίας.

- Αν η κιμωλία των εικόνων έχει εξασθενίσει, μπορούν να ληφθούν

προληπτικά μέτρα με χρήση κόλλας.

133

- Αν η φυσική καταστροφή πραγματοποιήθηκε σε περίοδο όπου δρουν

ξυλοφάγα σκουλήκια, πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα για

την απολύμανση του ξύλου πριν από την οριστική συντήρηση.

- Η συντήρηση ρουτίνας περιλαμβάνει διαδικασίες όπως στεγνό

καθάρισμα, ξεσκόνισμα με μαλακές βούρτσες και εργασίες

συγκόλλησης για την ενδυνάμωση τόσο του ξύλου όσο και των

ζωγραφισμένων επιφανειών. Τόσο οι προγραμματισμένες

παρεμβάσεις όσο και οι ειδικού τύπου παρεμβάσεις πρέπει να

πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις ειδικές ανάγκες και την κατάσταση

συντήρησης κάθε εικόνας.


Συμπληρωματικά με την προστατευτική συντήρηση είναι σημαντικό γίνονται και

προγραμματισμένοι έλεγχοι σχετικά με τη σταθερότητα των αρχιτεκτονικών δομών

και σχετικά με τις συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτός και ασφάλειας στο

εσωτερικό των κτηρίων. Οι συγκεκριμμένοι έλεγχοι θα πρέπει να ικανοποιούν τα

όρια που έχουν τεθεί από τους αρμόδιους Συντηρητές.

4. Σχεδιασμός άμεσης δράσης

• Εξασφάλιση των βέλτιστων συνθηκών των εικόνων σε περίπτωση ενός

καταστροφικού γεγονότος, σε ένα χώρο αποθήκευσης εικόνων.

• Εύρεση της καταλληλότερης τοποθεσίας για ντουλάπια μέσα στα οποία θα

φυλαχθούν τα κομμάτια που θα συλλεγούν.

• Άμεσες παρεμβάσεις για την εξασφάλιση των καύτερων συνθηκών για τις

εικόνες, μέχρι να πραγματοποιηθεί η τελική συντήρηση τους.

134

5. Οι ομάδες Άμεσης Δράσης

• Ειδική εκπαίδευση των ομάδων παρέμβασης σχετικά με τον τρόπο

προσέγγισης και εργασίας το χώρο της καταστροφής ώστε να αποφεύγονται

επιπλέον ζημιές των εικόνων καθώς και των ξύλινων και επίχρυσων

εικονοστασίων πάνω στα οποία εκτείυενται οι εικόνες, μέσα σε ναούς ή

παρεκκλήσια. Η εκπαίδευση αυτή επιτρέπει τη συλλογή, αφαίρεση και

αναζήτηση εικόνων, άλλων έργων τέχνης ή θραυσμάτων απο αυτές, για την

μετέπειτα συγκόλληση και συντήρηση τους.

• Ειδική εκπαίδευση σχετικά με την αφαίρεση και μεταφορά των κομματιών από

τα έργα τέχνης που έχουν πάθει ζημιά ή βρίσκονται σε κίνδυνο.


1. Έκτακτη ανάγκη και αρχική ενημέρωση

• Προμήθεια των ομάδων με τον απαραίτητο εξοπλισμό για τη διάσωση των

έργων τέχνης, την ειδοποίηση των σχετικών εργαστηρίων και χώρων

αποθήκευσης για ώστε να αναμένουν τα αποτελέσματα από την αρχική

ανάλυση και λεπτομέρειες σχετικά με τα μέτρα ασφαλείας και την πρώτη

παρέμβαση (βλέπε κεφάλαιο 1.3). Ο απαραίτητος εξοπλισμός περιλαμβάνει

γάντια, ιαπωνικό χαρτί, στιγμιαία κόλλα, διάφορους διαλύτες, σύριγκες, κερί,

μεταφερόμενα ράφια, τραπέζια, καρέκλες, φωτισμό εδάφους, ειδικά μαχαίρια,

μεμβράνη από πολυεστέρα και άλλα εργαλεία που χρησιμοποιύνται σε ένα

εργαστήριο αναπαλαίωσης και συντήρησης.

2. Μέτρα ασφάλειας στο χώρο της παρέμβασης

• Καθαρισμός και αποκλεισμός των χώρων παρέμβασης. Προστασία των

συντριμμιών κοντά σε τοίχους που καταρρέουν και αποφυγή μεταφοράς

135

οποιονδήποτε εικόνων βρίσκονται κάτω από συντρίμμια πριν την έλευση των

ειδικών.

• Καθαρισμός του χώρου υπό την επίβλεψη ειδικών, τηρώντας ύψιστα μέτρα

ασφαλείας για την αποφυγή επιπλεόν ζημιών.

3. Άμεση αξιολόγηση της κατάστασης των εικόνων και άλλων έργων τέχνης και

σχεδιασμός παρέμβασης

• Αξιολόγηση συνθηκών, ζημιών, επικείμενων κινδύνων, φωτογραφικών

δεδομένων και καθορισμός άμεσων παρεμβάσεων.

• Μετατροπή αδύναμων δομών σε ασφαλείς (καταπτώσεις, μετατοπίσεις,

φωτιά, πλυμμήρα) με υποστηρικτικά μέτρα πρώτης παρέμβασης.

• Μέτρα προστασίας των εικόνων που έχουν υποστεί ζημιές στην ξύλινη βάση

τους, στο στρώμα κιμωλίας ή τη ζωγραφισμένη επιφάνεια, τοποθετώντας τις

ειδικά πλαίσια και προστατεύοντας τις προληπτικά με κινέζικο χαρτί ή ειδικό

πανί, κόλλα ή/και ρητίνη. Οι εικόνες που έχουν βραχεί πρέπει να διατηρούνται

σε οριζόντια θέση μέχρι ο Συντηρητής να προχωρήσει με τα απαραίτητα

μέτρα. Επομένως, οι εικόνες αυτές δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ούτε να

υπόκεινται σε δραστικές παρεμβάσεις, αερισμό ή ξαφνικές αλλαγές στη

θερμοκρασία.


• Αφαίρεση συντριμμιών από τα κτήρια (κομμάτια από πέτρες, γύψο, ξύλινους

δοκούς, κεραμίδια, κ.τ.λ), αρχικό προσεκτικό καθάρισμα και καταχώρηση

σύμφωνα με το χώρο που βρέθηκε το αντικείμενο.

• Τοποθέτηση των εικόνων σε κιβώτια με χερούλια και οπές για την

απομάκρυνση υγρών. Στη συνέχεια τα κιβώτια αριθμούνται, αναφέροντας

ταυτόχρονα και τις συντεταγμένες του σημείου όπου βρέθηκαν οι εικόνες.

• Μεταφορά των κιβωτίων στο χώρο αποθήκευσης που έχει καθοριστεί.

136


Ψηφιακή καταγραφή όλων των παρεμβάσεων και γραπτές αναφορές όλων τα

σταδίων, συμπεριλαμβανομένης της ημερομηνίας κα όλων των ονομάτων όλων

των ατόμων που συμμετείχαν.


Οι καταστραμμένες εικόνες που δεν είναι δυνατόν να προστατευτούν άμεσα στο

χώρο που βρέθηκαν, υπόκεινται σε μέτρα συντήρησης για τη σταθεροποίηση τους

μέχρι να πραγματοποιηθεί η κατάλληλη αποκατάσταση τους. Τα μέτρα αυτά

μπορούν να εφαρμοστούν μόνο μετά από τη σταθεροποίηση των ασταθών δομών

και τοίχων των κτηρίων. Οι μετακινούμενες εικόνες καταχωρούνται και φυλάγοντες

και ειδικά κιβώτια μέχρι τη χειροποίητη ή μη συγκόλληση των κομματιών τους.

Προετοιμασία ενός εργαστηρίου με ειδικά ράφια για τη φύλαξη των εικόνων και των

κομματιών τους.

Επεξεργασία των καταστραμμένων εικόνων ή των κομματιών τους

Σε αντίθεση με τις τοιχογραφίες, οι εικόνες μετακινούνται αμέσως μετά από μια

φυσική ή άλλου είδους καταστροφή επειδή μπορούν να μεταφερθούν εύκολα σε ένα

εργαστήριο συντήρησης. Στο εργαστήριο γίνεται μια αρχική προσπάθεια

σταθεροποίησης της κατάστασης των εικόνων, εν΄΄ω στη συνέχεια αποκαθίστανται

και συντηρούνται με χρήση υλικών που εντάσσονται στο πλαίσιο καλής πρακτικής

και δεοντολογίας.

137

6.4. Συλλογές και εκθέματα του μουσείων

Οι συλλογές και τα εκθέματα των Μουσείων Φυσικής Ιστορίας περιλαμβάνουν

συνήθως δείγματα ορυκτών, πετρωμάτων, πολύτιμους λίθους, απολιθώματα, ζώα

και φυτά. Μερικές φορές, τα εκθέματα των μουσείων περιλαμβάνουν επίσης έργα

ζωγραφικής, γραμμικά σχέδια, τοιχογραφίες, αγάλματα και άλλα έργα τέχνης. Συχνά,

οι μουσειακές συλλογές φυσικής ιστορίας είναι σπάνιες, εύθραυστες, με μεγάλη

ιστορική και επιστημονική αξία και δεν μπορούν να αντικατασταθούν σε περίπτωση

σοβαρής βλάβης. Αναφερόμαστε ειδικά σε ιστορικές συλλογές όπως οι συλλογές

Γκαλάπαγκος του Δαρβίνου, σπάνια απολιθώματα και εξαφανισμένα ή υπό

εξαφάνιση ζώα, κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση οι συλλογές των μουσείων φυσικής

ιστορίας αποτελούν μέρος της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς, όπως

άλλωστε έχει δηλωθεί στη Σύμβαση Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σχετικά

με τη διαβίωση και το ανθρωπογενές περιβάλλον, τις τοπικές παραδόσεις και έθιμα,

τις τέχνες και τον πολιτισμό.

Σε περίπτωση σεισμού αυτά τα εκθέματα αντιμετωπίζουν τους ίδιους κινδύνους

όπως όλα τα είδη των μουσειακών συλλογών (συλλογές έργων τέχνης,

αρχαιολογικές, ιστορικές, λαογραφικές ή επιστημονικές). Οι κίνδυνοι μπορεί να

προέρχονται εξαιτίας πιθανών κατασκευαστικών ή κτηριακών αστοχιών, (όπως η

καταστροφή προθηκών, πέσιμο από το βάθρο, κλπ), ή ακόμα εξαιτίας συνοδευτικών

φαινομένων φυσικής καταστροφής όπως πυρκαγιές, πλημμύρες κλπ.

Η μεθοδολογία που προτείνεται στις παραγράφους που ακολουθούν θα μπορούσε

να αποτελεί υπόδειγμα για όλες τις Μουσειακές συλλογές, ωστόσο τα φυσικά

εκθέματα της Φυσικής Ιστορίας απαιτούν κάποια ειδική μεταχείριση λόγω της

ευπάθειας και ευαισθησίας τους ακόμα και σε κανονικές συνθήκες.

138


Έχει αποδειχθεί ότι οι διαδικασίες πρόληψης των καταστροφών συμβάλλουν σε

μεγάλο βαθμό στη μείωση των κινδύνων στην πηγή τους, ενισχύουν τη δυναμική

ικανότητα των κατασκευών ή τουλάχιστον περιορίζουν τις αρνητικές συνέπειες μιας

φυσικής καταστροφής. Η ανάπτυξη σχεδίων έκτακτης ανάγκης είναι ένα από τα πιο

κρίσιμα εργαλεία για την ελαχιστοποίηση των πιθανών ζημιών στις μουσειακές

συλλογές.

1. Χαρτογράφηση, καταγραφή, τεκμηρίωση και καταλογογράφηση της Πολιτιστικής


- Χαρτογράφηση και καταγραφή των προστατευόμενων εκθεμάτων σε σχέδιο

κάτοψης χρησιμοποιώντας το σύστημα γεω-αναφοράς που ορίζει τις διάφορες

αίθουσες του μουσείου, αναφέροντας τα κύρια χαρακτηριστικά τους, όπως το θέμα

της έκθεσης (πετρώματα, ορυκτά, απολιθώματα, ζώα ή φυτά), τη σημασία, τη

σπανιότητα και την αξία, σύμφωνα με τα συστήματα καταλογογράφησης όπως

καθορίστηκαν από κάθε μουσείο ή σύμφωνα με τις οδηγίες διάφορων οργανισμών

όπως το Εγχειρίδιο των Υπηρεσιών των Εθνικων Πάρκων ΗΠΑ.

139

Εικόνα 6.4.1 – Σχεδιάγραμμα αξιολόγησης εκθεμάτων Μουσείου για την πρακτική άσκηση του

προγράμματος.

- Αρχικά είναι απαραίτητη μια μελέτη αξιολόγησης προκειμένου να

εντοπιστούν τα πιο σημαντικά και αξιόλογα δείγματα που εκτίθενται στο μουσείο,

καθώς οι ιδιαιτερότητες και ανάγκες τους. Η σημασία των δειγμάτων μπορεί να

επισημαίνεται σε ένα σχέδιο κάτοψης με διαφορετικά χρώματα για την ταξινόμηση

(Εικόνα 6.4.1).

- Φωτογραφική τεκμηρίωση των προστατευομένων εκθεμάτων από ειδικούς

με σκοπό την δημιουργία ενός ψηφιακού αρχείου εικόνας, το οποίο να δείχνει όλες

τις όψεις του δείγματος (τέσσερις έως έξι εικόνες ανά δείγμα για μια λεπτομερή

καταγραφή) και σε κατάλληλη κλίμακα για μελλοντική ανάκτηση της μορφής. Αυτή η

τεκμηρίωση θα περιλαμβάνει HD φωτογραφίες που ελήφθησαν στο χώρο, στις

προθήκες έκθεσης, τόσο για τα κινητά και όσο και τα μη κινητά ευρήματα.

140

2. Συνήθης συντήρηση

• Συντηρητικές παρεμβάσεις προς αποφυγή της εξάπλωσης και επιδείνωσης

των ζημιών που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της σκόνης και των παρασίτων (για

ταρηχευμένα ζώα και φυτά).

• Εργασίες τρέχουσας συντήρησης ανάλογα με τους κανονισμούς κάθε

μουσείου, όπως ξεσκόνισμα με μαλακά πινέλα και τεχνικές σταθεροποίησης

προκειμένου να αποκατασταθεί η πρόσφυση και συνοχή, εάν είναι

απαραίτητο, για τα απολιθώματα, τα πέτρινα και μεταλλικά εκθέματα,

εφαρμογή της διαδικασίας Freeze-Drying στα βαλσαμωμένα ζώα και τα

εκτεθειμένα φυτά, εκ νέου σταθεροποίηση των εκθεμάτων σε προθήκες και

στις αρχικές τους θέσεις, κ.τ.λ.

• Το ημερολόγιο των παρεμβάσεων, καθώς και οι ειδικές δραστηριότητες θα

πρέπει να συσταθούν σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και την κατάσταση

διατήρησης της κάθε κατηγορίας ευρήματος. Ωστόσο, είναι σαφές ότι αν η

συντήρηση είναι πιο ακριβής και συχνή, θα υπάρχουν λιγότερες παρεμβάσεις

και καλύτερα αποτελέσματα από την άποψη της διασφάλισης και προστασίας.

• Έγγραφη τεκμηρίωση (περιγράφοντας το θέμα, την τεχνική, το δημιουργό, την

περίοδο και τη θέση) και κατηγοριοποίηση σύμφωνα με την ημερομηνία

συντήρησης, την παρέμβαση, τα υλικά, το όνομα του φορέα εκμετάλλευσης.


• Περιοδικός έλεγχος των κατασκευών στήριξης των εκθεμάτων, με σκοπό την

εξασφάλιση της σταθερότητας και της αντοχής τους και επιπλέον ο έλεγχος

των τοίχων, των δαπέδων και των οροφών, ώστε να εξασφαλισθεί ότι έχουν

κατασκευασθεί ή ενισχυθεί σύμφωνα με τους ισχύοντες αντισεισμικούς

κανονισμούς.

• Εάν τα εκθέματα βρίσκονται κοντά σε κατασκευές ή φορητά αποθηκευτικά

στοιχεία (βιτρίνες, ντουλάπια και ράφια), τα οποία στην περίπτωση ενός

141

σεισμικού γεγονότος θα μπορούσαν να καταρρεύσουν ή να ανατραπούν

βλάπτοντας τα εκθέματα, θα πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα στήριξης.

4. Σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης

Θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών που θα

φέρει σε επικοινωνία το προσωπικό του μουσείου με τους φορείς αντιμετώπισης

καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Οδηγίες και κατευθύνσεις για την προετοιμασία

αυτών των σχεδίων έκτακτης ανάγκης, αναλόγως της κατά περίπτωση κατάστασης

μπορούν να αντληθούν από διάφορες εκδόσεις της εξειδικευμένης βιβλιογραφίας. Τα

σχέδια αυτά θα πρέπει να βασίζονται σε κοινές γνώσεις των εκθεμάτων, των

ιδιοτήτων τους, των συνθηκών και των αναγκών τους σε περίπτωση εκδήλωσης μιας

φυσικής καταστροφής.

Τα σχέδια πρέπει να περιλαμβάνουν:

• Προσδιορισμό του σεισμικού κινδύνου και της ευπάθειας των μουσειακών

συλλογών.

• Ορισμός των απαιτούμενων δομών διοίκησης και της αρμόδιας οργανώτριας

αρχής κατά τη διάρκεια της έκτακτης ανάγκης (προσδιορισμός της έννοιας

των ομάδων επέμβασης και των καθηκόντων τους).

• Έναν τηλεφωνικό κατάλογο ή έναν κατάλογο των ομάδων επέμβασης και των

αναπληρωτών.

• Σχέδια κατόψεων για όλα τα κτήρια με τους αποθηκευτικούς, εργασιακούς,

εκθεσειακούς ή ερευνητικούς χώρους.

• Τις βασικές πληροφορίες για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης

ανάγκης π.χ. σχέδια εκκένωσης, γρήγορες αναφορές των λιστών ελέγχου για

την πρόληψη και την προετοιμασία των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης

142

(διαδικασίες έκτακτης ανάγκης για την ασφάλεια, διακοπής των utility,

μηχανικών εργασιών, κ.τ.λ.).

• Τις διαδικασίες διάσωσης (περιλαμβανομένης του φύλλου εργασίας του

κύριου σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης, φύλλο εργασίας αξιολόγησης

κινδύνου).

• Τον κατάλογο εξοπλισμού και προμηθειών.

• Τον κατάλογο αξιολόγησης και προτεραιότητας των συλλογών σε έντυπη

μορφή που εστιάζεται σε τύπους υλικών.

• Την προετοιμασία των ομάδων άμεσης βοήθειας (τεχνογνωσία και δυναμικό):

σύσταση επιχειρησιακής βάσης για τις ομάδες έκτακτης ανάγκης, είτε στις

λιγότερο ευάλωτες θέσεις στο εσωτερικό του μουσείου είτε στη γύρω περιοχή

και διατάξεις υποστήριξης (όπως καύσιμα, γεννήτριες, φωτισμό έκτακτης

ανάγκης, κατάλογος έκτακτης ανάγκης, διαδικασίες έκτακτης ανάγκης για τη

σταθεροποίηση και την αποθήκευση των εκθεμάτων).

• Την απόκτηση κιβωτίων ή άλλου υλικού μεταφοράς και αποθήκευσης για τη

συλλογή των κατεστραμμένων ευρημάτων.

• Την υιοθέτηση των κατάλληλων μέτρων για όλους τους σχετικούς κινδύνους.

• Τέλος, την εκ νέου αξιολόγηση και αναθεώρηση του προγράμματος μετά από

κάθε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ή εφαρμογή άσκησης.

5. Οι ομάδες έκτακτης ανάγκης

• Ειδική κατάρτιση των πρώτων ομάδων επέμβασης για το πώς να φτάσουν και

να εργαστούν στις πληγείσες περιοχές, χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω

ζημιές στα εκθέματα. Αυτό θα επιτρέψει τη συλλογή, την απομάκρυνση και

την αναζήτηση των εκθεμάτων ή των τμημάτων τους για τη μετέπειτα

επανασύνδεσή και αποκατάστασή τους.

• Περιοδική εκπαίδευση των ομάδων έκτακτης ανάγκης σύμφωνα με το σχέδιο

έκτακτης ανάγκης.

143

ΦΑΣΗ 2: Έκτακτη Ανάγκη

Κατά τη διάρκεια της έκτακτης ανάγκης οι κύριες δράσεις που πρέπει να

αναληφθούν είναι η κινητοποίηση των τοπικών φορέων και των ομάδων έκτακτης

ανάγκης, χρησιμοποιώντας το σχέδιο έκτακτης ανάγκης με προσεκτική εφαρμογή

του.

1. Συναγερμός και ενημέρωση

Παράδοση στις ομάδες έκτακτης ανάγκης του απαραίτητου εξοπλισμού για την

αποκατάσταση των εκθεμάτων, των καταλόγων ελέγχου και των λειτουργικών

διαγραμμάτων του σχεδίου έκτακτης ανάγκης (Εικόνα 6.4.2).

Εικόνα 6.4.2 – Στάδιο ενημέρωσης ομάδας επέμβασης από την πρακτική άσκηση στο Μουσείο

Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.

144

Ενεργοποίηση της κατάστασης συναγερμού στα εργαστήρια και τους

αποθηκευτικούς χώρους των μουσείων μέχρι να γίνουν γνωστά τα αποτελέσματα

από μια πρώτη ανάλυση, καθώς και οι λεπτομέρειες των μέτρων ασφαλείας και των

πρώτων παρεμβάσεων. Ως πρώτη αντίδραση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα

ακόλουθα μέτρα:

• Η διασφάλιση της ασφάλειας του χώρου πριν από την εφαρμογή των σχεδίων


• Η διάσωση των ανθρώπων.

• Η ειδοποίηση ενισχύσεων, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών κέντρων

έκτακτης ανάγκης και των σωστικών συνεργείων.

• Η αποτροπή ή ο περιορισμός της εξάπλωσης του κινδύνου, όπου είναι

δυνατόν.

2. Μέτρα ασφαλείας – Χώροι

• Εκκαθάριση και περιορισμός με ταινίες των τομέων παρέμβασης. Πριν από

την άφιξη των εμπειρογνωμόνων αποκατάστασης θα πρέπει να αναληφθούν

οι εξής δράσεις: προστασία των μη κατεστραμμένων εκθεμάτων και

δειγμάτων, φωτο-καταγραφή των κατακερματισμένων ευρημάτων in situ,

προσδιορισμός των ασταθών προθηκών και εκθεσιακών μονάδων,

εκκαθάριση συντριμμιών από κατάρρευση τοίχων ή δομικών στοιχείων

αποφεύγοντας τις εργασίες επάνω σε τμήματα εκθεμάτων.

• Εκκαθάριση χώρων, υπό την εποπτεία των εμπειρογνωμόνων, με τη μέγιστη

δυνατή προσοχή, προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε περαιτέρω ζημία.

145

Εικόνα 6.4.3 – Δημιουργία πλέγματος για τη σήμανση των θραυσμάτων.

3. Αξιολόγηση και τεκμηρίωση της κατάστασης των εκθεμάτων και του σχεδιασμού

παρεμβάσεων

• Αξιολόγηση της κατάστασης, εντοπισμός βλαβών και άμεσων κινδύνων,

πλήρης φωτογραφική τεκμηρίωση και ορισμός των άμεσων παρεμβάσεων.

• Ενίσχυση αποδυναμωμένων κατασκευών (από καθίζηση, μετατόπιση,

κατάρρευση, φωτιά, πλημμύρες) με τη λήψη των πρώτων μέτρων

παρέμβασης, όπως προσωρινές στηρίξεις και σκαλωσιές.

• Δημιουργία ενός πλέγματος με μεταβλητές διαστάσεις, ανάλογα με την κάθε

περίπτωση, για τη σηματοδότηση της θέσης των κατακερματισμένων ή

καταστραμμένων πολύτιμων κομματιών των εκθεμάτων με συντεταγμένες x, y

και z (Εικόνα 6.4.3). Δημιουργία ενός σχεδίου αναφοράς,

συμπεριλαμβανομένου του εν λόγω πλέγματος και καθορισμός μιας

ασφαλούς θέσης για μια πρώτη επεξεργασία και προετοιμασία για την

ασφαλή μεταφορά των θραυσμάτων.

• Μέτρα ασφαλείας για κινητά εκθέματα με στηρίγματα που αποτελούνται από

φορεία και άλλα μέσα προστασίας, πάνινα δεσίματα, κόλλα ή / και ρητίνη.

146


• Απομάκρυνση των κατακερματισμένων πολύτιμων εκθεμάτων, με ένα

πρωταρχικό προσεκτικό καθαρισμό και καταλογογράφηση, ανάλογα με το

πού βρέθηκε το στοιχείο σύμφωνα με το πλέγμα και τις x, y, z συντεταγμένες

(Εικόνα 6.4.4).

• Συσκευασία μικρών αντικειμένων ανάλογα με την περίπτωση σε κιβώτια ή σε

κουτιά ανθεκτικού πλαστικού, όπου μπορούν να στοιβάζονται και που έχουν

λαβές, διαστάσεων περίπου 50x30x10. Στη συνέχεια, αυτά τα κιβώτια/κουτιά,

θα αριθμούνται και θα φέρουν τις συντεταγμένες του σημείου ανάκτησης του

πλέγματος.

• Μεταφορά των κιβωτίων/κουτιών στον προκαθορισμένο χώρο αποθήκευσης.

147

Εικόνες 6.4.4 – Συλλογή, μεταφορά και καταγραφή θραυσμάτων από την πρακτική άσκηση

στο ΜΦΙΚ.

5. Φωτογραφίες και βίντεο τεκμηρίωσης και ημερολόγιο

Ψηφιακή τεκμηρίωση όλων των επεμβάσεων και γραπτή έκθεση όλων των μέτρων,

συμπεριλαμβάνομενης της ημερομηνίας, το όνομα του συντάκτη και όλων των

εμπλεκόμενων φορέων.

148

ΦΑΣΗ 3: Μετά την έκτακτη ανάγκη

Μεγάλα κινητά ή σταθερά εκθέματα πρέπει να διατηρούνται επί τόπου, προκειμένου

να σταθεροποιούνται μέχρι να λάβει χώρα η πλήρης αποκατάστασή τους. Τα μέτρα

αυτά μπορεί να πραγματοποιηθούν μόνο μετά τη σταθεροποίηση των δομών και

αφού έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Αντίθετα, τα

κατακερματισμένα κινητά εκθέματα θα αντιμετωπιστούν με διαφορετικό τρόπο αφού

μετά την καταλογογράφησή τους θα αποθηκευτούν σε ειδικά κουτιά ώστε να

καταστεί δυνατή η συναρμολόγησή και ανάκτησή τους. Επιπλέον θα πρέπει να

πραγματοποιηθεί:

• Προσδιορισμός ασφαλών κτηριακών χώρων εφικτών για χρήση.

• Προσεκτικός έλεγχος των δικτύων κοινής ωφέλειας μετά την έκτακτη ανάγκη

για να εντοπιστούν τυχόν ζημιές στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, στους

αγωγούς φυσικού αερίου, ατμού ή σε υδραυλικές σωληνώσεις, καθώς και

κατεστραμμένα αποχετευτικά συστήματα.

• Τελική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του σχεδίου έκτακτης ανάγκης

και η σύσταση υποδείξεων για τη βελτίωση των υπαρχόντων συστημάτων

ετοιμότητας και των εγχειριδίων εφαρμογής.

1. Θεραπεία θραυσμάτων πετρωμάτων, ορυκτών ή απολιθωμάτων

Για κινητά εκθέματα θα πρέπει να ακολουθούνται οι ακόλουθες δράσεις:

• Δημιουργία ενός εργαστηρίου εξοπλισμένου με ράφια και πάγκους εργασίας

για την αρχειοθέτηση των θραυσμάτων.

• Απομάκρυνση των δομικών στοιχείων, γυαλιού, γύψου, κ.τ.λ.

• Προσδιορισμός των ευρημάτων μέσω των υφιστάμενων τεκμηριώσεων και

παρακολούθηση του συνόλου των δεδομένων, αναγνώριση των ζημιών και

των μεθόδων προς αποκατάσταση.

149

• Τοποθέτηση των κατακερματισμένων δειγμάτων σε ένα διάλυμα 10% paraloid

(ή άλλη ρητίνη) για την εδραίωση και την αύξηση της συνοχής. Πρέπει να

παραμείνουν στο διάλυμα τον απαιτούμενο χρόνο (μισή ώρα) και στη

συνέχεια πρέπει να αφεθούν να στεγνώσουν.

• Ενυδάτωση των ρωγμών μεγαλύτερων θραυσμάτων με paraloid ή άλλου

είδους ρητίνες για τη βελτίωση της συνοχής.

• Χρήση ενός σκάμματος με άμμο ή μεταλλικό πλέγμα (δίχτυ) για την

αποκατάσταση και τη συναρμολόγηση των τμημάτων των εκθεμάτων.

Για τα μη κινητά εκθέματα: τα μεγάλα τεμάχια πρέπει να έχουν την ίδια μεταχείριση

με τα κινητά για την ενίσχυση της δομής τους και τη βελτίωση της συνοχής. Στη

συνέχεια ακολουθεί η περιγραφή των ενεργειών που απαιτούνται:

• Συμμετοχή των εμπειρογνωμόνων που εκπαιδεύονται για την αποκατάσταση

των ζημιών.

• Μέτρα κάλυψης με ξύλινο σκελετό των κατεστραμμένων τμημάτων των

εκθεμάτων με σκοπό την προστασία τους.

• Ενίσχυση της σταθερότητας στο βάθρο ή στο χώρο.

• Συναρμολόγηση των μεγάλων θραυσμάτων ακολουθώντας την υπάρχουσα

τεκμηρίωση για τα εκθέματα χρησιμοποιώντας τρυπάνια, ρητίνες, κόλλα,

βίδες, ή οποιαδήποτε άλλο υλικό συναρμολόγησης θεωρείται κατάλληλο για

τη φύση της έκθεσης.

2. Επεξεργασία των βιολογικών δειγμάτων

• Δημιουργία ενός εργαστηρίου εξοπλισμένου με ράφια και πάγκους εργασίας,

για την αρχειοθέτηση των θραυσμάτων.

• Απομάκρυνση των δομικών υλικών, γυαλιών, σοβάδων, κ.τ.λ.

150

• Προσδιορισμός των ευρημάτων μέσω των υφιστάμενων τεκμηριώσεων και

παρακολούθηση του συνόλου των δεδομένων, αναγνώριση των ζημιών και

των μεθόδων προς αποκατάσταση.

• Καλό στέγνωμα των δειγμάτων σε περίπτωση πλημμύρας ή εναλλακτικής

διαδικασίας, εάν κρίνεται απαραίτητο (π.χ. στέγνωμα με το χέρι).

• Αναγνώριση και αρχειοθέτηση των μεμονωμένων τμημάτων που μπορεί να

προκύψουν, όπως ουρά, κρανία, αυτιά, μπροστινά και πίσω πόδια,

φτερούγες, φτερά, ράμφη, φύλλα ή κλαδιά ανά δείγμα.

• Τοποθέτηση κάθε δείγματος σε πλαστικό κουτί και χρήση πυριτίου για τον

έλεγχο της υγρασίας και επιθέσεων από έντομα.

• Αρίθμηση των κουτιών σύμφωνα με τον κατάλογο των μουσειακών

συλλογών.

• Φύλαξη κουτιών σε ασφαλές μέρος μέχρι την ανάληψη δράσης από τους

συντηρητές βιολογικών συλλογών.

3. Αποκατάσταση διαφορετικών ειδών εκθεμάτων

Σε περίπτωση που πραγματοποιούνται στο μουσείο φυσικής ιστορίας και άλλου

είδους εκθέσεις που περιλαμβάνουν πίνακες ζωγραφικής, τοιχογραφίες, γραμμικά

σχέδια, αφίσες κλπ., αυτά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά περίπτωση

ακολουθώντας της οδηγίες, όπως παρουσιάζονται στα διάφορα κεφάλαια του

παρόντος εγχειριδίου.

151

6.5. Βιβλιοθήκες

Οι βιβλιοθήκες και διάφορα αρχεία είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνα για το μεγαλύτερο

μέρος πολιτιστικής κληρονομιάς ενός έθνους και λόγω της μεγλακης σημασίας που έχει

ο ρόλος τους, κινδυνεύουν συνεχώς από άπειρο αριθμό παραγόντων που μπορούν να

τις επηρεάσουν. Είναι καλό να γίνει η διαφοροποίηση μεταξύ ενός παλαιού και ενός

καινούριου βιβλίου. Τα παλαιά βιβλία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τη

χρονολογία τους (σύμφωνα με το Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας, CSIC), σε:

• Χειρόγραφα.

• Αντίγραφα (με έντυπους χαρακτήρες που προσομοιάζουν στο χειρόγραφο).

• Έντυπες δημοσιεύσεις από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα.

• Έντυπες δημοσιεύσεις από τον 19ο αιώνα. Σε όλες τις επιστημονικές βιβλιοθήκες,

όλα τα βιβλία που έχουν εκτυπωθεί μέχρι και το 1950 θεωρούνται παλαιά.

Έχει αναπτυχθεί ένα πρωτόκολλο που εφαρμόζεται τόσο σε παλαιά όσο και σε

καινούρια βιβλία. Ταυτόχρονα, επειδή τα παλαιά βιβλία απαιτούν περισσότερο

εξειδικευμένη φροντίδα, σε κάθε φάση θα σχολιάζονται ιδιαίτερα μέτρα προστασίας τους.

152

ΦΑΣΗ 1: Μέτρα προστασίας

1. Καταχώρηση και καταγραφή με γραπτό και φωτογραφικό υλικό

Ο βιβλιοθηκάριος που γνωρίζει την αξία ενός βιβλίου πρέπει να επικεντρωθεί στα

εξής χαρακτηριστικά: συγγραφέας, έκδοση του κειμένου, γραμματοσειρά και

χαρακτηριστικά σύνταξης, ακεραιότητα και κατάσταση συντήρησης, χρονολογία,

σπανιότητα και ιστορικά χαρακτηριστικά του βιβλίου. Κατά τη διάσωση ενός βιβλίου

πρέπει να ακολουθηθούν τα πιο κάτω βήματα κατά σειρά προτεραιότητας:

• Χαρτογράφηση: λεπτομερής χάρτης του κτηρίου και των χώρων που βρίσκονται

οι κύριες συλλογές, έξοδοι κινδύνου, χώροι συγκέντρωσης και ασφαλείς χώροι..

• Καταχώρηση: τίλος, συγγραφέας, ημερομηνία έκδοσης, τυπολογία, έκδοση,

διανομή, φυσικά χαρακτηριστικά, σειρά, σημειώσεις, πρότυπος αριθμός, κ.τ.λ.

• Έντυπα που αφορούν στην πολιτιστική κληρονομιά.

• Ψηφιακές εικόνες των βιβλίων και αντίγραφα του χώρου και του κτηρίου στο

οποίο βρίσκονται.


Διεργασίες Συντήρησης:

- Αυτές οι διεργασίες πραγματοποιούνται σύμφωνα με το υλικό και τη μέθοδο

κατασκευής

- Μικροβιολογικός έλεγχος, συνθήκες φύλαξης με σχετική υγρασία μεταξύ 45% -

55% και θερμοκρασία μεταξύ 17º - 21º.

- Καθαρισμός και απολύμανση του βιβλίου πριν από τη φύλαξη του.

- Για την αποθήκευση χρησιμοποιείται κάλυμμα.

- Οι συσκέψεις με χρήση των πρωτότυπων βιβλίων επιτρέπονται μόνο σε δωματια

με τις πιο πάνω συνθήκες.

- Καλός αερισμός των ερμαριών με χρήση μεταλλικού πλέγματος.

153

Οι πιο κάτω οδηγίες εφαρμόζονται επιπλέον με τα πιο πάνω στα κιβώτια φύλαξης των

παλαιών βιβλίων:

• Προστατευτικό πλέγμα από μικροφιλμ για την προστασία από φυσική θφορά και

χρήση.

• Η χρήση κλιματιστικού είναι βασική, όπως επίσης και ο αερισμός του δωματίου,

αφού εμποδίζουν την αύξηση υγρασίας και παρέχουν ψύξη. Η ροή του αέρα

πρέπει να είναι σταθερή και να γίνεται σε τρία επίπεδα: σε όλο το κτήριο, στις

αίθουσες και μέσα στα ερμάρια και τα ράφια. Τα βιβλία πρέπει να αποθηκεύονται

σε όρθια θέση, και απαγορεύεται να στερεώνονται ή να πέφτουν άλλα αντικείμενα

πάνω τους. Πρέπει επίσης να διασφαλίζεται η αποφυγή της απευθείας έκθεσης

τους στο φως του ήλιου (δυστυχώς το ξεθώριασμα του εξωτερικού μέρους ενός

βιβλίου αποτελεί κοινό λάθος λόγω υπερβολικής έκθεσης στο φως του ήλιου).

• Η έκθεση παλαιών βιβλίων πρέπει να γίνεται σε συνθήκες υπεριώδους φωτός

χαμηλής ισχύος (λιγότερο από 10 μWatt/ λαμπτήρα) και έντασης (50 lux).

• Αν τα βιβλία εκτείθενται σε αναλόγιο, πρέπει το αναλόγιο να έχει τις ίδιες

διαστάσεις με αυτά.

• Συντήρηση και έλεγχος των βασικών υπηρεσιών (νερό, ηλεκτρισμός, θέρμανση,

συστήματα συναγερμού, αναλκυστήρες, κ.τ.λ.).

• Προγραμματισμένες παρεμβάσεις και έλεγχος του περιβάλλοντος και των

βιβλιοθηκών.

• Συντήρηση των εγγράφων: ψηφιακές φωτογραφίες, τεχνική στήριξη, συγγραφέας,

τοποθεσία, ημερομηνία συντήρησης, παρέμβαση, υλικά, ονόματα συντηρητών,

κ.τ.λ.

3. Μέτρα Προστασίας

• Σύγκλιση με τους τεχνικούς κανονισμούς και τα πρότυπα κατασκευής: αντοχή και

σταθερότητα των οικοδομημάτων, υποστηρικτικές σιδηροκατασκευές, κατάλληλος

αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, διαχωρισμός χώρων σε περίπτωση φωτιάς.

• Παθητική προστασία (τοίχοι και οροφές)

154

• Τα ράφια πρέπει να στερεώνονται στο πάτωμα και τους τοίχους για να

αποφεύγονται οι ζημιές στα βιβλία και να παρεμποδίζεται η διάπλωση της φωτιάς.

• Φύλαξη βιβλίων:

o Σε δωμάτια με αντισεισμική προστασία.

o Πυρίμαχα διακοσμητικά στοιχεία που δεν διατηρούν την υγρασία.

o Τοποθέτηση βιβλίων ανάλογα με την αξία και το επίπεδο προστασίας τους.

o Τοποθέτηση βιβλίων στο κάτω μέρος των ραφιών.

o Τα ερμάρια πρέπει να είναι κλειστά και κλειδωμένα (τα βιβλία με

μεγαλύτερο βάρος ή αυτά που είναι εύθραυστα τοποθετούνται στο κάτω

μέρος).

• Επιπλέον, στα κιβώτια φύλαξης των βιβλίων: o Τα ντουλάπια πρέπει να είναι κατασκευασμένα από μέταλλο και να είναι

αεροστεγή και τα έγγραφα να τοποθετούνται μέσα μαζί με το υλικό

απορρόφησης της υγρασίας και τον αισθητήρα υγρασίας/θερμοκρασίας, με

ελαφριά ακτινοβολία. Επιπλέον, το γυαλί πρέπει να έχει υπέρυθρη

προστασία μέσα στο χώρο φύλαξης.

o Τα περισσότερο ανεκτίμητα βιβλία πρέπει να φυλάγονται σε

χρηματοκιβώτια που φυλάσσονται σε ασφαλή δωμάτια περιορισμένης

πρόσβασης. Ο χώρος πρέει να είναι μικρός και να έχει πυρίμαχη πόρτα

ασφαλείας.

• Εκκένωση διαδρόμων, εξόδων και σκαλών άμεσης δράσης (αποφυγή φύλαξης

βιβλίων ή τοποθέτησης ραφιων)

• Μείωση καύσιμων και επικίνδυνων υλικών ή τοξικών προ/ίόντων.

• Για την αποφυγή πλυμμήρας: αδιάβροχες οροφές και τοίχοι, έξοδοι νερού,

απαγόρευση σωλήνων στα δωμάτια.

• Για την αποφυγή φωτιάς:

o Τα συστήματα κατάπνιξης φωτιάς (ανιχνευτές, πυρισβεστήρες,) οι

μηχανισμοί συναγερμού και κλιματισμού πρέπει να ελέγχονται προσεκτικά.

o Πυρίμαχα έπιπλα.

o Απαγόρευση καπνίσματος.

o Εκπαίδευση για τη χρήση πυροσβεστήρων χειρός.

o Αποφυγή της χρήσης ξύλινων ή πλαστικών επίπλων.

155

o Τα βιβλία με μεγαλύτερη αξία τοποθετούνται στο κάτω μέρος των ραφιών

για την αποφυγή υγρασίας.

o Για τη φύλαξη των αρχείων δεν χρησιμοποιούνται πλαστικά κιβώτια αλλά

κιβώτια από χαρτόνι.

4. Άμεση δράση

Η συμμετοχή όλου του προσωπικού ενός ιδρύματος είναι σημαντική κατά τη διάρκεια

του σχεδιασμού άμεσης δράσης λόγω μιας καταστροφής, αφού λαμβάνονται αποφάσεις,

για παράδειγμα, σχετικά με την αξιολόγηση των συλλογών και την προτεραιότητα

διάσωσης τους. Η καλή προετοιμασία είναΙ ουσιαστικής σημασίας για το στόχο αυτό. Η

Επιτροπή είναι επίσης σημαντικό να απαρτίζεται από εξειδικευμένο προσωπικό, για

παράδειγμα, από τους αρχηγούς των ομάδων πυρόσβεσης ή από αστυνομικούς, οι

οποίοι θα αναλάβουν το σχεδιασμό. Επιβάλλεται επίσης, ο διορισμός ενός Συντονιστή

που θα έχει την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου, θα παρέχει άμεση αξιολόγηση, θα

λαμβάνει αποφάσεις και θα σημάνει την έναρξη του συναγερμού.

Σχεδιασμός στοιχείων:

- Αξιολόγηση της περιοχής(Ανάλυση των κτηρίων που βρίσκονται κοντά και της

γύρω περιοχής) και αναγνώριση κινδύνων.

- Διευθετήσεις συναγερμού.

- Συντονισμός για τη λήψη προκαταρκτικών αποφάσεων.

- Επικοινωνία (Δημιουργία συστήματος που διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ

όλων των ατόμων που έχουν την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου και τη λήψη

αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων και των διευθυντών)

- Προσδιορισμός ευθυνών: Δημιουργία εκπαιδευμένων ομάδων για τη

διεκπεραίωση συγκεκριμμένων λειτουργιών.

- Χαρτοποίηση του ιδρύματος υποδεικνύοντας τη θέση των σημαντικότερων

συλλογών για σκοπούς εκκένωσης.

156

- Εκπαίδευση προσωπικού (εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με μεθόδους

χειρισμού, αποθήκευσης και μεταφοράς κατεστραμμένων εγγράφων).

- Εγχειρίδιο Καταστροφών: Δημιουργία ειδικού εγγράφου που περιλαμβάνει

σημαντικές πτυχές του σχεδιασμού άμεσης δράσης: διαδικασίες, βιβλιογραφία,

καταλόγους τηλεφώνων και διευύνσεων, κ.τ.λ.

- Ανακεφαλαίωση των υπηρεσιών: Καθορισμός προτεραιοτήτων σχετικά με τη

φύλαξη των συλλογών. Μελέτη των καταλληλότερων μεθόδων συντήρησης.

Αξιολόγηση των συλλογών και καθορισμός προτεραιοτήτων σχετικά με τη

διάσωση τους (λήψη απόφασης ανάλογα με την ευκολία πρόσβασης τους, την

κατάσταση συν΄τηρησης τους και τις πιθανότητες αποκατάστασης τους).

- Προσοχή κατά τη συλλογή, μεταφορά και αποθήκευση των μικρών κομματιών:

σύστημα αναγνώρισης και παρακολούθησης τους.

Σχέδια άμεσης δράσης

• Αποτελούνται από ένα ευρετήριο τεχνικών υπηρεσιών που μπορούν να

βοηθήσουν κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού καθώς και από μια σειρά

ενεργειών που πρέπει να γίνουν.

• Βασίζεται κυρίως στο είδος των κινδύνων και στον καθορισμό προτεραιοτήτων

που θα ανατεθούν στις ομάδες παρέμβασης που αποτελούνται από εξειδικευμένο

προσωπικό.

• Ο σχεδιασμός άμεσης δράσης επιβάλλει τη δημιουργία μιας ειδικής ιεραρχικής

δομής, με επικεφαλή τον συντονιστή, ο οποίος έχει την ευθύνη των αποφάσεων.

• Ένα σχέδιο άμεσης δράσης περιλαμβάνει μια περίληψη των βασικότερων

λειτουργιών ασφάλειας του προσωπικού, του κτηρίου αλλά και των ομάδων

παρέμβασης.

o Εφαρμογή βασικών διαδικασιών.

o Περιγραφή του κτηρίου.

o Προστατευτικά εργαλεία (κατάλογος διαθέσιμων εργαλείων).

o Ανθρώπινο δυναμικό: οι ομάδες παρέμβασης.

o Κατηγοριοποίηση της έκτακτης ανάγκης (Πιθανή, Μερική ή Ολική).

157

o Διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν ανάλογα με τον τύπο της


o Περιγραφή των διαδικασιών ανάλογα με τον τύπο της έκτακτης ανάγκης.

o Εφαρμογή του Σχεδίου: διαδικασίες και χρονοδιάγραμμα για τη σωστή

εφαρμογή κάθε σταδίου (επιτροπή προστασίας, συνάντηση

πληροφόρησης, πρακτικά μαθήματα, ασκήσεις).

o Διατήρηση και εγκυροποίηση του Σχεδίου (έργα που σχετίζονται με την

ασφάλεια και εφαρμογές έκτακτης ανάγκης που πρέπει να διεξάγονται

περιοδικά: μηνιαία, ανά τρίμηνο ή χρονιαία.

o Κατάλογος ασφαλείας: Κατάλογος που περιέχει όλα τα τηλέφωνα που είναι

απαραίτητα στην περίπτωση ενός περισταστικού.

o Οδηγίες: Κατάλογος βημάτων που πρέπει να ακολουθηθούν από το

προσωπικό ανάλογα με το είδος της έκτακτης ανάγκης.

o Σχέδια: συλλογή σχεδίων του κτηρίου της βιβλιοθήκης με ενδείξεις για τη

θέση των ανιχνευτών καπνού, των πυροσβεστήρων χειρός, των

συναγερμών πίεσης και τις διαδρομές προς τις εξόδους κινδύνου. Τα

σχέδια αυτά διανέμονται σε όλα αρμόδια τα κτήρια.

o Μελέτη των συστημάτων μεταφοράς και αναγνώριση των χώρων

αποθήκευσης.

o Πρόβλεψη των διαδικασιών διατήρησης και συντήρησης μετά το τέλος ενός

σεισμού και καθορισμός υπεύθυνων ατόμων σχετικά με τα μέτρα

ασφάλειας, τη συντήρηση, τη διατήρηση στο χώρο παρέμβασης καθώς και

τη μεταφορά και φύλαξη στους αποθηκευτικούς χώρους.

Τέλος, για να αποφεύγονται επιπλέον ζημιές στα αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς,

οι Πυροσβεστικές Υπηρεσίες πρέπει να μπορούν να στηρίζονται και στον Επικεφαλή για

έκτακτα περιστατικά ή σε άλλο αρμόδιο άτομο που είναι σε θέση να ενημερώνει και να

δίνει τα εγχειρίδια προστασίας και τα σχέδια άμεσης δράσης και εκκένωσης.

158

• Οργάνωση των υπηρεσιών παρέμβασης

Δημιουργία δικτύου συνεργασίας για την αναγνώριση εξωτερικών ομάδων παρέμβσης

και την εξεύρεση χώρων αποθήκευσης, οχημάτων και άλλων πηγών. Προσδιορισμός

των πρώτων (εκπαιδευμένοι υπάλληλοι) και δεύτερων ομάδων παρέμβασης.

- Ομάδα πρώτης παρέμβασης: ολόκληρο το προσωπικό. Καθήκοντα: εντοπισμός

των καταστροφών, επικοινωνία με τον συντονιστή, σήμανση συναγερμού και

επικοινωνία με το Κέντρο Ελέγχου. Η ομάδα πρώτης παρέμβασης χρησιμοποιεί

εργαλεία χειρός. Η δεύτερη ομάδα παρέμβασης ειδοποιείται αν αυτό κριθεί

απαραίτητο.

- Δεύτερη ομάδα παρέμβασης: Προσωπικό καθαρισμού, φύλακες. Καθήκοντα:

απόσβεση και εξάλειψη της φωτιάς και συνεργασία με την πυροσβεστική

υπηρεσία.

- Τρίτη ομάδα παρέμβασης: Οι επαγγελματίες πυροσβέστες. Κατά την άφιξη τους

στο κτήριο συνεργάζονται άμεσα με τον Υπέυθυνο για τα έκτακτα περισταστικά

και με δεύτερο άτομο που τους ενημερώνει και τους διανέμει τα σχέδια άμεσης

δράσης.

- Συμπληρωματικές Υπηρεσίες: εκκένωσης, ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες και

μέσα ενημέρωσης. Η συνεχής επικοινωνία με την πολιτική άμυνα είναι σημαντική

και κυρίως με τον Επικεφαλή του τμήματος.

• Μελέτη παραγόντων που αυξάνουν τους κινδύνους.

o Ανάλυση του κτηρίου και του περιεχομένου του. Αξιολόγηση και συνέπειες.

o Μελέτη αδυναμιών.

o Συντήρηση ηλεκτρικών εγκαταστάσεων, κλιματιστικών, ανελκυστήρων,

ασφάλειας ενάντια σε κλοπές, εξοπλισμό πυρόσβεσης και ανιχνευτές

καπνού.

o Αξιολόγηση ανθρώπινου δυναμικού αλλά και εξοπλισμού.

o Ανάλυση των δυνατοτήτων επαρκούς μεταφοράς.

o Ανανέωση εξοπλισμού.

159

5. Εκπαίδευση και οργάνωση των ομάδων άμεσης δράσης

• Εκπαίδευση για την πρώτη παρέμβαση (χρήση πυροσβεστήρων, κ.τ.λ).

• Συγκεκριμμένη εκπαίδευση σχετικά με την εξαγωγή, φύλαξη, ετικετοποίηση και

μεταφορά των βιβλίων.

• Διεγαγωγή άσκησης άμεσης δράσης μια φορά το χρόνο.

• Ανάπτυξη πρωτοκόλλου για τη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ όλων των

εμπλεκομένων.


Μετά από μια καταστροφή, είναι σημαντικό οι διάφορες ενέργειες να γίνονται μη

ηρεμία και ασφάλεια.


• Η σήμανση συναγερμού μπορεί να γίνει σε δύο φάσεις, αρχικά να ενημερωθούν

οι ομάδες πρώτης παρέμβασης ώστε να λάβουν τα πρώτα μέτρα και μετά να

σημάνει γενικός συναγερμός που αφορά όλο το προσωπικό. Στην περίπτωση

όπου η πρώτη παρέμβαση έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα, ο γενικός συν

αγερμός ακυρώνεται.

• Επικοινωνία για την εξεύρεση εξοπλισμού. Συνεργασία μεταξύ πρώτων και

δεύτερων ομάδων παρέμβασης. Αν ο αρχικός εξοπλισμός που είναι διαθέσιμος

δεν είναι αποδοτικός, είναι απαραίτητη η παρουσία δεύτερης και τρίτης

(πυροσβέστες, πολιτική άμυνα, υπηρεσίες υγείας) ομάδας παρέμβασης, ώστε να

ενισχύσουν την πυρόσβεση και να οργανώσουν την προστασία του κτηρίου και

ολόκληρης της περιουσίας.

• Επιλογή εργαλείων και προστατευτικού εξοπλισμού ανάλογα με τους κινδύνους.

• Ο συντονιστής άμεσης δράσης πρέπει να παρέχει στην πυροσβεστική υπηρεσία

τα σχέδια άμεσης δράσης και να ενημερώσει σχετικά με το χώρο φύλαξης των

βιβλίων που έχουν προτεραιότητα ως προς τη διάσωση.

160

2. Μέτρα ασφάλειας

• Αξιολόγηση της κατάστασης του κτηρίου και της σταθερότητας των δομών του.

• Προσδιορισμός της περιοχής παρέμβασης.

• Συνεχής επαγρύπνηση για πιθανούς κινδύνους.

• Μέτρα προστασίας.

• Σχεδιασμός και προτεραιότητα των διεργασιών ανάλογα με τη λειτουργία, την

υποστήριξη, τα υλικά και το είδος του κινδύνου.

• Χρήση νερού για σκοπούς πυρόσβεσης.

• Απαγόρευση της χρήσης των ανελκυστήρων.

• Τα βαριά αντικείμενα αποθηκεύονται σε όσο το δυνατό χαμηλότερες θέσεις.

• Κλεισιμο και κλείδωμα θυρών και συρταριών.

3-4. Αξιολόγηση της κατάστασης και σχεδιασμός παρέμβασης και παρεμβάσεις

Οι διεργασίες άμεσης δράσης εξαρτώνται από το επίπεδο κινδύνου (σεισμοί, φωτιά,

κ.τ.λ). Το σημαντικότερο στοιχείο είναι η επαγρύπνηση όλων των εμπλεκομένων. Οι

πρώτες αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με ανεξάρτητη πρωτοβουλία, είτε από το

τμήμα συντήρησης είτε από την ομάδα των ειδικών και των διευθυντών.

• Ο Συντονιστής αξιολογεί την περιοχή της καταστροφής.

• Ο Συντονιστής αποφασίζει τα μέτρα πρώτης παρέμβασης με στόχο τη μείωση

των κινδύνων. Αν ο κίνδυνος παραμένει, ειδοποίηση των δεύτερων και τρίτων

ομάδων παρέμβασης.

• Ενεργοποίηση του εξοπλισμού δεύτερης και τρίτης παρέμβασης και δημιουργία

ασφαλούς χώρου εργασίας.

• Διάσωση καταστραμμένων υλικών (αναγνώριση αντικειμένω και τοποθέτηση σε

κιβώτια).

• Αποθήκευση σε αριθμημένα κιβώτια, με διαστάσεις (τεχνικό προσωπικό).

161

• Ετικετοποίηση για αναγνώριση των αντικειμένων.

• Μεταφορά σε ασφαλείς αποθήκες.

• Ανάκτηση και αναδιοργάνωση των συλλογών (αντικατάσταση καταστραμμένων

αντικειμένων, συντήρηση).

Η οργάνωση των διεργασιών πυρόσβεσης αλλά και διάσωσης των υλικών, είναι

απαραίτητη σε ότι αφορά στα έργα διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς που

βρίσκεται σε κτήρια ή βιβλιοθήκες.

5. Καταγραφή, φωτογραφίες και βίντεο

• Καταγραφή των συνθηκών ώστε να αξιολογηθούν οι ζημιές και να αρχίσουν οι

διαδικασίες πρώτης παρέμβασης και διάσωσης. Χρήση ψηφιακών μηχανών.

• Καταγραφή ανανεομένων πληροφοριών σχετικά με καταστάσεις έκτακτης

ανάγκης καθώς και με τα μέτρα προστασία και συντήρησης των αντικειμένων.

162


Αυτή η φάση περιλαμβάνει λειτουργίες που πρέπει να διεξαχθούν αμέσως μετά από ένα

σεισμό: αποθήκευση των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς σε ασφαλές μέρος,

διατήρηση, σταθεροποίηση (στέγνωμα, καθαρισμός, σταθεροποίηση) και συντήρηση

των έργων τέχνης.

1. Μεταφορά

Αν λόγω ενός σεισμού χρειάζεται μα μετακινηθούν κάποια βιβλία, πρέπει να

διασφαλιστεί το γεγονός ότι ο χώρος φύλαξης τους διαθέτει κατάλληλες συνθήκες. Για το

λόγο αυτο, τα πιο κάτω βήματα είναι απαραίτητα:

• Διασφάλιση κατάλληλης μεταφοράς και διορισμός ενός υπεύθυνου ατόμου από το

προσωπικό ώστε να παρακολουθεί τη διαδικασία.

• Κανόνες μετακίνησης και μεταφοράς παλαιών βιβλίων:

o Χειρισμός διεργασιών που περιλαμβάνουν άμεση επαφή με τα βιβλία, με

χρήση βαμβακερών γαντιών για προστασία.

o Τα παλαιά βιβλία πρέπει να αποθηκεύονται σε κλειστά κιβώτια από

αλουμίνιο. Ξύλινα κιβώτια μπρούν να χρησιμοποιηθουν στην περίπτωση

που το ταξίδι μεταφοράς είναι σύντομο.

o Το εσωτερικό υλικό των κιβωτίων πρέπει να είναι από αφρό από

πολυαιθυλένιο (για παράδειγμα Plastazote®) μέτριας πυκνότητας, με

πάχος 10 ιντσες. Ο καταγραφές δόνησης πρέπει να τοποθετείται στο

εσωτερικό του κιβωτίου.

o Αποθήκευση και μεταφορά: τα αρχαία βιβλία αποθηκεύονται μαζί με

προστατευτική θήκη. Το κιβώτιο αποθήκευσης διαθέτει οπές και στο

εσωτερικό του τοποθετείται υλικό από σιλικόνη το οποίο διατηρεί τα

επίπεδα υγρασίας χαμηλά (ArtSorb), ένας αισθητήρας (συσκευή που

163

καταγράφει δεδομένα σε διάφορα χρονικά διαστήματα)

υγρασίας/θερμοκρασίας, καθώς και ένα ύφασμα από ενεργοποιημένο

άνθρακα, το οποίο απορροφά ρύπους και αέρα από την ατμόσφαιρα. Κατά

τη μεταφορά, τα κιβώτια πρέπει να παραμένουν κλειστά. Ο αισθητήρας

τοποθετείται εξωτερικά της συσκευασίας.

2. Ανάκτηση

• Μετά από μια φυσική καταστροφή υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που μπορούν

να επηρεάσουν τα αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως έντομα, τρωκτικά,

μύκητες και βακτήρια και επηρεάζουν συνήθως οργανικά υλικά όπως υφάσματα

και χαρτί. Τα αντικείμενα που είναι σε επαφή με ασταθή χημικά υλικά μπορούν

επίσης να καταστραφούν, για παράδειγμα ένας πίνακας με ξύλινη κορνίζα ή

χρώματα σε ένα ψηφιδωτό που έχει κόλλα χαμηλής ποιότητας και μπορεί να

υποστεί οξείδωση. Πολλά υλικά μπορούν να υποστούν οξείδωση ή να

αντιδράσουν με ρύπους στην ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, αν στην ατμόσφαιρα

υπάρχει θείο που οφείλεται στη χρήση καυσίμων, τα παλαιά μελάνια στα βιβλία

μπορούν να εξασθενήσουν λόγω αντίδρασης τους με αυτό και μετατροπής τους

σε ασβεστίτη.

• Αν οι κατστροφές δεν είναι σε μεγάλη κλίμακ, η πιο κοινή τεχνική που

χρησιμοποιείται είναι το στέγνωμα με αερισμό σε δωμάτια με ελεγχόμενη

θερμοκρασία και υγρασία. Αν ο όγκος των βιβλίων που έχουν επηρεαστεί είναι

μεγάλος, χρησιμοποιούνται άλλες τεχνικές σταθεροποίησης και αερισμού.

• Η ζημιά που προκαλείται σε αρχεία και άλλα υλικά βιβλιοθήκης (απορρόφηση,

μύκητες, καταστροφή σελίδων από συγκόλληση, διάλυση μελανιού) γίνεται

μεγαλύτερη με την πάροδο του χρόνου, έτσι τα καλύτερα αποτελέσματα

επιτυγχάνονται με σταθεροποίηση μέσω ψύξης. Αυτό διευκολυνει τον προσεκτικό

σχεδιασμό της διάσωσης με πιο πολύπλοκες διαδικασίες όπως εξάτμιση με κενό,

και ψύξη-ξηρασία. Οι τελευταίες τεχνικές βασίζονται στην αρχή της εξάχνωσης

που επιτρέπει την απευθείας μετατροπή του πάγου σε αέριο με ελάττωση της

ατμοσφαιρικής πίεσης με χρήση κενού.

164

3. Ο χώρος αποθήκευσης

• Ο χώρος πρέπει να επιτρέπει την κατάλληλη συντήρηση των βιβλίων. Τα τέσσερα

στοιχεία που πρέπει να ελέγχονται είναι: υγρασία, θερμοκρασία, φως και

ρύπανση και συνεπώς πρέπει να ελέγχονται μέσω ξεχωριστών συσκευών.

• Η υγρασία και η θερμοκρασία είναι ουσιαστικής σημασίας και δύσκολο να

ελεγχούν. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψηνο κλιματισμός μέσα στα κιβώτια

φύλαξης. Μεταβολές στην υγρασία προκαλούν μεταξύ άλλων, οξείδωση, λεκέδες,

αποδυνάμωση και διάλυση του μελανιού. Επιπλέον, οι μικροοργανισμοί και τα

έντομα δρουν καλύτερα σε περιβάλλοντα αυξημένης υγρασίας. Αντίθετα, αν το

έγγραφο αφυδατωθεί, προκαλείται σκλήρυνση των σελίδων.

• Κατά την αποθήκευση των βιβλίων, σε κάθε δωμάτιο τοποθετείται καταγραφείς

θερμοκρασίας και υγρασίας.

• Τα αρχαία βιβλία δεν πρέπει ποτέ να εκτείθενται σε απευθείας φωτισμό και η

ένταση του να περιορίζεται στα 50 lux.

• Αν οι συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας υποστούν μεγάλες αλλαγές,

προκαλούνται σχζτο έγγραφο μη αντιστρέψιμες αλλοιώσεις.

165

6.6. Αντικείμενα αρχείου

Αντικείμενα αρχείου θεωρούνται όλα τα κυβερνητικά έγγραφα, τα έγγραφα δημόσιων

ινστιτούτων και οργανισμών καθώς και αυτά που ανήκουν σε ιδιώτες όπως για

παράδειγμα σπάνια αυτόγραφα και γράμματα, φωτογραφίες, φωτογραφικές ταινίες και

βίντεο. Όλα τα πιο κάτω βήματα μπορούν να εφαρμοστούν στην περίπτωση των

αντικειμένων αρχείου.


Η προληπτική συντήρηση αναφέρεται σε όλες τις διεργασίες που εφαρμόζονται ώστε να

διατηρούνται τα αντικείμενα αρχείου στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Τα στοχευμένα

προγράμματα παρέμβασης προυποθέτουν μιας εις βάθος αξιολόγηση της κατάστασης.

Αν η τοποθεσία και οι συνθήκες συντήρησης των αντικειμένων αρχείου είναι γνωστά

από προηγουμένως, διευκολύνονται οι συνθήκες παρέμβασης. Για το λόγο αυτό, είναι

πολύ σημαντικό να ελέγχονται όλοι οι χώροι που φιλοξενούν τέτοια αρχεία και να

ενημερώνονται για πιθανούς κινδύνους.

1. Καταχώρηση και καταγραφή των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς

Η πρώτη σημαντική διεργασία αφορά στην καταχώρηση όλων των χώρων που

φιλοξενούν αρχεία. Μια τέτοια διεργασία μπορεί να γίνει πρώτα σε τοπικό επίπεδο. Στην

Ιταλία, κάθε περιοχή έχει το δικό της γραφείο αρχείο, που υπάγεται στο αρμόδιο

Υπουργείο. Επιπλέον, κάθε επαρχία διατηρεί δικά της αρχεία και όλες οι τοποθεσίες

διαθέτουν λεπτομερείς οδηγούς σχετικά με το περιεχόμενο των αρχείων, ώστε να

διευκολύνεται η εύρεση αλλά και ανανέωση ενός καταλόγου. Κάθε ξεχωριστό

166

αντικείμενο πρέπει να έχει τη δική του λεπτομερή κάρτα για σκοπούς γρήγορης

αναγνώρισης, συλλογής, διάσωσης και μεταφοράς του κατά τη διάρκεια ενός έκτακτου

περιστατικού μετά από σεισμό.


Τα χάρτινα αντικείμενα που φυλάγονται στα αρχεία όχι μόνο συγκεντρώνουν μεγάλα

ποσά σκόνης αλλά μπορούν να προσβληθούν και από μύκητες ή μούχλα ή ακόμα και

από έντομα (λιγότερο συχνά). Αυτά τα φαινόμενα μπορεί να δημιουργήσουν

ανεπανόρθωτες ζημιές, επομένως η άμεση παρέμβαση είναι σημαντική όταν

παρατηρηθούν για πρώτη φορά. Ο καθαρισμός των χώρων, το ξεσκόνισμα των

αντιεκιμένων, ο έλεγχος της κατάστασης συντήρησης τους αλλά και ο έλεγχος της

αποδοτικότητας των υπηρεσιών, πρέπει να διεξάγοντασυχνά και σε τακτά χρονικά

διαστήματα. Επιπλέον, κάθε τρία χρόνια πρέπει να γίνεται έλεγχος ρουτίνας: έλεγχος

αντικειμένων και καθαρισμός των ραφιών. Τα λεπτεπίλεπτα αντικείμενα πρέπει να

καθαρίζονται με το χέρι ή με χρήση κενού μόνο όταν βρίσκονται σε πολύ καλή

κατάσταση. Οι βούρτσες πρέπει να είναι μαλακές και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν

και με χρήση σκούπας κενού. Επιπλέον, όλα τα έπιπλα πρέπει να ξεσκονίζονται με

αντιστατικά υφάσματα, διάλυμα αλκοόλης και ειδικά σαπούνια (πολυαλκοόλης), ενώ

είναι σημαντικό τα αντικείμενα να επανατοποθετούνται στην αρχική τους θέση. Τέλος, ο

καυαρισμός του δαπέδου πρέπει να γινεται με συγκεκριμένα χημικά προϊόντα, όπως για

παράδειγμα, αμμωνία.

167


Εισηγήσεις για την ορθή αποθήκευση των αρχείων:

Α. Δωμάτια, συστήματα συναγερμού, έπιπλα και ντοσιέ

Τα αντικείμενα αρχείου πρέπει να φυλάσσονται σε δωμάτια εξοπλισμένα με όλα τα

τεχνικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με τη νομοθεσία: δομική σταθερότητα, αντισεισμικά,

λειτουργικά, με εξόδους κινδύνου, κλιματισμό, πινακίδες και συστήματα συναγερμού και

καπνού. Οι θήκες των βιβλίων πρέπει να είναι στερεωμένες στον τοίχο και με σχετική

απόσταση μεταξύ τους. Μπορούν να έχουν μέχρι και 2,10m ύψος σε δωμάτιο με ύψος

2,70m και να έχουν απόσταση μεταξύ τους 2,10m. Πρέπει επίσης να απέχουν 1,20 m

από τις εξόδους κινδύνου που δεν πρέπει να έχουν εμπόδια τοποθετειμένα μπροστά

τους. Στην περίπτωση των ψηλότερων ραφιών, πρέπει να τοποθετούνται κινητές

σκάλες. Επιπλέον, τα ντοσιέ, οι φακέλοι, οι συνδετήρες, κ.τ.λ, πρέπει να τοποθετούνται

σε σχετική απόσταση μεταξύ τους. Τα αντικείμενα από χαρτί όπως επίσης και οι

φωτογραφίεες, τα φωτογραφικά φιλμ, τα βίντεο, οι κασέτες και τα CD, πρέπι να

τοποθετούνται σε κατάλληλες θήκες, από χαρτόνι, με ουδέτρο ph και μόνο ένα άνοιγμα.

Απαγορεύεται η χρήση πλαστικών θηκών.

Β. Αναδιοργάνωση αρχείων

Τα αρχεία που δεν είναι αρχειοθετημένα σωστά δεν μπορούν να βρεθούν εύκολα και

επιπλέον, μπορεί να υποστούν κλοπή. Όλα τα αρχεία πρέπει να είναι οργανωμένα με

συγκεκριμμένες διαδικασίες. Ένα ευρετήριο περιέχει κατάλογο των αρχείων που είναι

αποθηκευμένα, καθώς και την ποσότητα και την ποιότητα τους. Αν δεν είναι δυνατή η

ύπαρξη ενός ευρετηρίου, θα πρέπει τουλάχιστον να υπάρχει ένας κατάλογος με

περίληψη των αντικειμένων, αν και αυτό δεν είναι επαρκές.

168

Γ. Χάρτης της τοποθεσίας των αρχείων

Ένας τέτοιος χάρτης παρουσιάζει ποια και πόσα έγγραφα περιλεχονται σε κάθε

αποθήκη καθώς και την ακριβή θέση τους. Κάθε δωμάτιο πρέπει να αριθμείται, όπως

επίσης και κάθε θήκη βιβλίου, ράφια και ντουλάπια. Συνημμένες με το χάρτη πρέπει να

υπάρχουν ταυτόχρονα και φωτογραφίες όλων των αρχείων.

4. Χρήση και ανανέωση των σχεδίων άμεσης δράσης

Tο Σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει τον χάρτη για κάθε αρχείο, το όνομα και την

αρίθμηση του αρχείου, όπως επίσης, την τοποθεσία, τον τύπο (δημόσιο, ιδιωτικό, κ.τ.λ),

το ακριβές μήκος του σε μέτρα, την κατάσταση συντήρησης του (καλή, μέτρια, αδύναμη,

άσχημη), ευρετήρια, καταλόγους, εκτιμώμενη αξία και φωτογραφίες. Το Σχέδιο πρέπει

να αναφέρει προτεραιότητες και κριτήρια διάσωσης για την πρώτη παρέμβαση,

επομένως όλα τα έγγραφα πρέπει να διαχωρίζονται σε 4 τμήματα ανάλογα με το βαθμό

προτεραιότητας 1) Αρχαιότητες, 2) Μοναδικά 3) Σπάνια 4) Ιστορικής ή/και πολιτιστικής

αξίας. Τα όρια προτεραιότητας πρέπει να υποδεικνύονται με διαφορετικό χρώμα και να

έχουν αριθμημένες ετικέτες σύμφωνα με το χώρο αποθήκευσης των αρχείων. Πρέπει

επίσης να λαμβάνεται υπόψη η πιθανότητα φυσικών καταστροφών (σεισμοί,

πλυμμύρες, ανεμοστρόβιλοι, τυφώνες), αλλά και άλλες καταστροφές όπως μούχλα,

βακτήρια, σπασμένοι σωλήνες και φωτιά και να υιοθετούνται τα κατάλληλα μέτρα. Το

Σχέδιο πρέπει να ανανεόνεται τουλάχιστον κάθε 6 μήνες και να ελέγχονται τα κύρια

έγγραφα, οι χάρτες, οι κατάλογοι εξοπλισμού και τα τηλέφωνα άμεσης δράσης. Όλα τα

δεδομένα πρέπει να υπάρχουν τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή και να

υπάρχει τουλάχιστον ένα αντίγραφο τους το οποίο να φυλάγεται σε χώρο εξωτερικά του

κτηρίου.

169

Σημείωση: Αρ. 130, αριθμός πρωτοκόλλου. 8638 – 01.01.22/3, ημερομηνίας 27 Ιουνίου, 2008 – Γενική

γραμματεία πολιτιστικής κληρονομιάς– Γραφείο ασφάλειας και άμεσης δράσης: σχέδια άμεσης δράσης για

την ασφάλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς σύμφωνα με τις οδηγίες που εκδώθηκαν από το 2004

αναφέρουν ότι οι υπεύθυνοι φύλαξης των αρχείων θα πρέπει να εφαρμόσουν σχέδιο άμεσης δράσης. Για

τη διασφάλιση της λήψης όλων των απαραίτητων μέτρων, το Σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει διαδικασίας

άμεσης δράσης και εκκένωσης σε περίπτωση σοβαρού και άμεσου κινδύνου, σύμφωνα με το άρθρο αρ. 4

(5), ημερομηνίας 19 Σεπτεμβρίου 1994, κανονισμός 81/2008. Ο “Συντονιστής Άμεσης δράσης” πρέπει να

είναι υψιλόβαθμος. Το σχέδιο άμεσης δράσης πρέπει να ενημερώνεται και να ανανεώνεται σύμφωνα με τις

“οδηγίες για σχεδιασμό και οργάνωση” με βάση τις διαδικασίες του πρωτοκόλλου αρ. 30 ημερομηνίας 6

Φεβρουαρίου,2007 που εκδόθηκαν από το Τμήμα Έρευνας και Καινοτομίας του αρμόδιου Υπουργείου.

5. Οργάνωση και εκπαίδευση των ομάδων άμεσης δράσης

Οι ομάδες άμεσης δράσης πρέπει να εκπαιδεύονται σχετικά με το χειρισμό των αρχείων

αλλά και την οργάνωση του χώρου μετα από μια καταστροφή. Πρέπει να είναι σε θέση

να εκτελέσουν άμεσα μια αξιολόγηση των ζημιών και να λάβουν μέτρα επικοινωνώντας

με όλα τα αρμόδια σώματα. Σε κάθε μέλος μιας ομάδας πρέπει να έχουν ανατεθεί πολύ

συγκεκριμμένοι στόχοι, ενώ κάθε αρχείο θα πρέπι να είναι υπό την επίβλεψη ενός

ειδικού και ενός συντηρητή εγγράφων.

170



Πριν από τη δράση τους, οι ομάδες άμεσης δράσης πρέπει να είναι πλήρως

εξοπλισμένες, να βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία με τις ομάδες ειδικών για τη

μετακίνηση των έργων τέχνης και να ενημερώνουν άμεσα τις αποθήκες φύλαξης για την

παραλαβή τους. Κάθ εάτομο πρέπει να είναι εξοπλισμένο με ειδικές μπότες, κράνος,

αδιάβροχα ρούχα, γάντια, κ.α και να έχει στη διάθεση του κιβώτια φύλαξης και άλλο

εξοπλισμό σχετικά με τη μεταφορά των αντικειμένων. Είναι χρήσιμο επίσης, κα΄θε

ξεχωριστός τόμος βιβλίων να διαχωρλιζεται μέσα στα κιβώτια, είτε οριζόντια είτε κάθετα,

με τη χρήση ειδικών πλαισίων.

2. Μέτρα προστασίας στο χώρο της παρέμβασης

Οι σεισμοί προκαλούν συνήθως κατάρρευση των ραφιών που περιέχουν

βιβλία όπως επίσης και κατάρρευση των υπολογιστών, με αποτέλεσμα να

χάνονται σημαντικά δεδομένα. Τα πιο σοβαρά προβλήματα που προκαλούνται

από σεισμούς είναι σπάσιμο σωλήνων, πλυμμήρες και ζημιές στα έγγραφα που

βρίσκονται στα χαμηλότερα ράφια. Επιπλέον, οι έντονες κλιματικές αλλαγές

μπορεί να βλάψουν τα έγγραφα που δεν είναι κατάλληλα προστατευμένα. Μετα΄το

τέλος ενός σεισμού, οι χώροι πρέπει να καθαρίζονται και να αποκλείονται

λαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις: τα αντικείμενα που κινδυνεύουν

από διείσδυση νερού πρέπει να καλύπτονται με αδιάβροχο κάλυμμα και τα

συντρίμμια που εμποδίζουν τις εισόδους στο κτήριο πρέπει να απομακρύνονται,

ώστε αυτές να διατηρούνται καθαρές.

171

3. Άμεση αξιολόγηση της κατάστασης των αντικειμένων και σχεδιασμός


Όταν είναι δυνατό, είναι καλό να υπάρχει ακριβής καταγραφή των ζημιών, με

φωτογραφίες. Τα μέτρα παρέμβασης πρέπει να οργανώνονται σύμφωνα με τις ζημιές

που προκλήθηκαν στα έγγραφα, λαμβάνοντας υπόψη τις προτεραιότητες που έχουν

τεθεί. Τα ιστορικά και αρχαιολογικά κτήρια, αλλά και τα μουσεία, είναι αυτά που έχουν

συνήθως τις περισσότερες βλάβες (καταρρεύσεις), ενώ τα αρχεία και οι βιβλιοθήκες

καταστρέφονται περισσότερο από σπασμένους σωλήνες ή νερό της βροχής που

εισχωρεί από την οροφή. Στην περίπτωση ολικής καταστροφής, τα έγγραφα μπορεί να

μην είναι σε θέση να συντηρηθούν, αλλά αυτό είναι αρκετά σπάνιο. Τις περισσότερες

φορές, τα έγγραφα απομακρύνονται από τις ομάδες άμεσης δράσης πριν από

οποιαδήποτε κατάρρευση, και μεταφέρονται στους χώρους αποθήκευσης διατηρώντας

τη σειρά τους. Αν αυτού του είδους η παρέμβαση πραγματοποιηθεί από μη

επαγγελματίες ή εθελοντές, είναι πιθανό να προκληθουν μεγαλύτερες ζημιές στα

έγγραφα σπό αυτές που δημιοργήθηκαν από το σεισμό. Επιπλεόν, οι καλά

οργανωμένες παρεμβάσεις μειώνουν το κόστος διάσωσης και συντήρησης των

αρχείων.


Ανάκτηση όλων των αρχείων σύμφωνα με το Σχέδιο άμεσης δράσης. Επιφανειακό

καθάρισμα της σκόνης όταν είναι απαραίτητο. Προετοιμασία καταλόγου που περιέχει τα

αντικείμενα σύμφωνα με τις προϋπάρχουσες ετικέτες. Αποθήκευση σε κατάλληλα

αριθμημένα κιβώτια και μεταφορά στους χώρους αποθήκευσης. Τα αρχεία που δεν

χρειάζονται οποιοδήποτε ειδικό χειρισμό, τοποθετούνται σε ράφια στον καινούριο χώρο

αποθήκευσης διατηρώντας την αρχική τους αρίθμηση. Οι παρεμβάσεις σε βρεγμένα

υλικά είναι δύσκολες και απαιτούν αρκετό χρόνο: π.χ. – στέγνωμα, τοποθέτηση χαρτιού

ανάμεσα στις καταστραμμένες σελίδες, ψύξη, στέγνωμα με χρήση κενού ή ζεστού αέρα.

Άλλα αντικείμενα όπως φωτογραφικές ταινίες, φωτογραφίες, βίντεο, δίσκοι και CD

πρέπει να συντηρούνται ανάλογα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Οι διεργασίες

172

πρώτης παρέμβασης έχουν στόχο την αποφυγή μολύνσεων από βακτήρια που μπορεί

να προκληθούν από παρουσία υγρασίας ή άλλα μηχανικά αίτια.


Η καταγραφή φωτογραφικών δεδομένων πρέπει να γίνεται κατά τη διάρκεια όλων των

σταδίων της παρέμβασης και να περιλαμβάνει καθημερινή καταγραφή με ημερομηνίες,

ονόματα και άλλα δεδομένα.


Μετά το τέλος του συναγερμού, αρχίζουν οι διεργασίες ανάκτησης. Ο χρόνος που

απαιτείται διαφέρει ανάλογα με το μέγεθος της καταστροφής αλλά και τις διαθέσιμες

οικονομικές πηγές. Ο τελικός στόχος αφορά στην γρήγορη ανάκτηση και επιστροφή

των αρχείων στο κοινό.

Α. Αποκατάσταση κτηρίων και υλικών

Όλα τα κτήρια πρέπει να αποκατασταθούν σε λειτουργικό και δομικό επίπεδο. Πρέπει

επίσης να επαναεξοπλιστούν με ικανοποιητικά συστήματα συναγερμού και καπνού, ενώ

όλοι οι χώροι πρέπει να καθαριστούν διεξοδικά και να απολυμανθούν. Η θερμοκρασία

εσωτερικά πρέπει να είναι μεταξύ 18° και 21° C, ενώ τα όρια υγρασίας μεταξύ 30-40%.

Καθαρισμός όλων των ραφιών και του εξοπλισμού. Στα έγγραφα που έχουν αλλοιωθεί

από υγρασία, πρέπει να δίνεται περισσότερος χρόνος επαναφοράς στην αρχική

κατάσταση.

173

Β. Επιστροφή εγγράφων στην αρχική τους θέση

Πριν από την επιστροφή των εγγράφων, πρέπει να γίνεται αξιολόγηση της κατάστασης

συντήρησης τους επειδή κάποια από αυτά ίσως να μην είναι σε θέση να

επανατοποθετηθούν στην αρχική τους θέση λόγω παρουσίας σκόνης ή κακής

συντήρησης. Συνεπώς, όλα τα έγγραφα που υπόκεινται σε διεργασίες συντήρησης

πρέπει να καταγράφονται, αναφέροντας την τοποθεσία του εργαστηρίου και την

αναμενόμενη ημερομηνία επιστροφής.

Γ. Αναφορές

Μια λεπτομερής αναφορά των γεγονότων είναι χρήσιμη τόσο για την καταγραφή των

σταδίων όσο και για την αξιολόγηση των διαδικασιών. Επιπλεόν, τέτοιες αναφορές είναι

χρήσιμες σε άλλους οργανισμούς που αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις.

Δ. Ανανέωση σχεδίου άμεσης δράσης

Η περίοδος που ακολουθεί μια καταστροφή είναι ιδανική για την αξιολόγηση των

αδυναμιών και των λειτουργικών σημείων του Σχεδίου άμεσης δράσης, για σκοπούς

βελτίωσης του. Κατά την ανανέωση του σχεδίου, πρέπει να λαμβάνονται υπόψην τα

εξής:

• Χάρτες των κτηρίων συμπεριλαμβανομένης της τοποθεσίας του

διαθέσιμου εξοπλισμού και των αρχείων.

• Διαδικασίες διάσωσης των αντικειμένων.

• Διαδικασίες μεταφοράς καταστραμμένων εγγράφων.

174

• Κατάλογος ονομάτων των συντονιστών των ομάδων.

• Κατάλογος εθελοντών και εξωτερικών ομάδων.

• Κατάλογος προμηθευτών (αγαθά και υπηρεσίες).

• Κατάλογος ειδικών συντήρησης.

• Προετοιμασία των χώρων παρέμβασης.

• Κατάλογος επιπλεόν υλικών και εξοπλισμού που είναι απαραίτητα.

• Ανανέωση και έλεγχος όλων των τηλεφωνικών αριθμών.

Το ανανεωμένο Σχέδιο μπορεί να παρουσιάστεί και να διανεμηθεί σε όλα τα αρμόδια

σώματα.

6.7. Πολιτιστική Κληρονομιά – Κτήρια και Πολεοδομικός Ιστός

Μια φυσική καταστροφή π.χ. σεισμός μπορεί να προκαλέσει άμεσες και έμμεσες βλάβες

στην Πολιτιστική Κληρονομιά (ΠΚ). Εκτός από απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και ζημιές

στα περιεχόμενα των κτηρίων που στην περίπτωση ενός μουσείου είναι ανεκτίμητες, τα

ίδια τα κτήρια υφίστανται συχνά ζημίες που αν επεκταθούν μπορούν να οδηγήσουν σε

σοβαρές βλάβες ολόκληρων ιστορικών περιοχών και αρχαιολογικών χώρων. Τις

περισσότερες φορές οι φυσικές καταστροφές ακολουθούνται από δευτερεύοντα

φαινόμενα π.χ. εκδήλωση πυρκαγιάς, πλημμύρα που οδηγούν σε ακόμα

σημαντικότερες βλάβες των κτηρίων ή και του Πολεοδομικού Ιστού.

Σε γενικές γραμμές, η πιθανότητα ζημιών είναι μεγαλύτερη για τα κτήρια που αποτελούν

μέρος της ΠΚ σε σύγκριση με τις νέες κατασκευές, δεδομένου ότι αυτά δεν έχουν

σχεδιαστεί σύμφωνα με τους σύγχρονους κανονισμούς να αντέχουν μη προβλέψιμες

δυνάμεις και τις περισσότερες φορές δεν έχουν ενισχυθεί σύμφωνα με το

175

μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον. Οι αλλαγές που συνέβησαν στο περιβάλλον

τους κατά τη μακρόχρονη διάρκεια ζωής τους αλλάζει συνεχώς τις στατικές τους

συνθήκες, αυξάνει τους κινδύνους που οφείλονται στις περιβαλλοντικές αλλαγές και

επιδεινώνει την δυναμική συμπεριφορά τους. Κατά συνέπεια, ο Πολεοδομικός Ιστός (ΠΙ)

- που ορίζεται ως σχήμα και μορφή από το δομημένο και κενό χώρο των πόλεων,

χωριών και οργανωμένων κοινοτήτων, περιλαμβάνοντας τα διατηρητέα ή προς

διατήρηση κτήρια - είναι επίσης σε κίνδυνο.

Για το σκοπό του παρόντος εγχειριδίου για την προστασία, διατήρηση και συντήρηση

των κτηρίων που ανήκουν στην ΠΚ, υιοθετήθηκαν οι ορισμοί της UNESCO που

προσδιορίζουν τα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό των μνημείων, των κτηρίων και των

ομάδων κτηρίων και αρχαιολογικών χώρων.

Μνημεία

Αρχιτεκτονικά έργα, έργα μνημειακής γλυπτικής και ζωγραφικής, στοιχεία ή κατασκευές

αρχαιολογικού χαρακτήρα, επιγραφές, σπήλαια και συνδυασμοί των προαναφερόμενων

στοιχείων, τα οποία είναι εξέχουσας παγκόσμιας αξίας από ιστορική, εικαστική και

επιστημονική άποψη.

Κτήρια και Ομάδες κτηρίων Κτήρια ή ομάδες κτηρίων συνδεδεμένα ή όχι, τα οποία λόγω της αρχιτεκτονικής τους,

της ομοιογένειάς τους ή της θέση τους στο χώρο, είναι εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας

από ιστορική, εικαστική ή επιστημονική άποψη.

Παραδοσιακός Πολεοδομικός ιστός Ο Παραδοσιακός Πολεοδομικός ιστός αποτελείται από τους αστικούς χώρους

οικοδομημένους ή μη που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από από ιστορική, εικαστική

ή επιστημονική άποψη.

176

Αρχαιολογικοί χώροι

Είναι έργα του ανθρώπου ή συνδυασμοί έργων της φύσης και του ανθρώπου, καθώς

και περιοχές που περιλαμβάνουν αρχαιολογικούς χώρους εξαιρετικής παγκόσμιας

σημασίας από ιστορική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική άποψη.

Όλα τα παραπάνω κτήρια ή/και χώροι έχουν συνήθως ήδη εντοπισθεί σε μεγάλη

κλίμακα στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι καταγεγραμμένα από τις αρμόδιες

υπηρεσίες και στην καλύτερη περίπτωση προστατεύονται και διατηρούνται. Ωστόσο,

αρκετές φορές η κατάσταση αυτών έχει επιδεινωθεί λόγω της περιορισμένης

διαθεσιμότητας δημόσιων ή ιδιωτικών κεφαλαίων.

Ο σκοπός του παρόντος εγγράφου δεν είναι να εξετάσει τη μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθηθεί για την ανάλυση και ενίσχυση τους υπό κανονικές συνθήκες. Υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία ανάλογα με τα υλικά κατασκευής που χρησιμοποιήθηκαν, τον φέροντα οργανισμό, την παλαιότητα, τη σημασία, κλπ. Σε όλες τις περιπτώσεις, λόγω της μοναδικότητας του κτηρίου ή του χώρου, της πολυπλοκότητας τους και των εγγενών κινδύνων, θα πρέπει να αναλυθεί και να μελετηθεί ανεξάρτητα. Επιπλέον, αυτό το είδος ανάλυσης θα πρέπει να πραγματοποιείται από επαγγελματίες με ειδικές γνώσεις. Αντιθέτως, η πρόθεση του παρόντος κειμένου είναι να απαριθμήσει πρωτόκολλα και διαδικασίες που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν και να εγκριθούν από τις αρμόδιες αρχές για τη βελτίωση ή τουλάχιστον τη διατήρηση της τρέχουσας κατάστασης των κατασκευών και του πολεοδομικού ιστού που ανήκουν στην ΠΚ στην περίπτωση μιας φυσικής καταστροφής.

Οι επόμενες παράγραφοι περιγράφουν ρητά τη διαδικασία που θα μπορούσε να

εφαρμοστεί κατά τη διάρκεια τριών διαφορετικών φάσεων: πρόληψη, έκτακτη ανάγκη

και επόμενη μέρα από την επισυμβείσα φυσική καταστροφή, προκειμένου να

εντοπιστούν και να μετριασθούν οι κίνδυνοι και να ληφθεί πρόνοια για την προστασία

της ΠΚ. Το έγγραφο αυτό θεωρείται ότι είναι υπό συνεχή διαμόρφωση έγγραφο. Θα

πρέπει να ενημερώνεται συχνά με νέες τεχνικές και πρακτικές και να εφαρμόζεται κατά

περίπτωση για κάθε χώρα και σε σχέση με τις ισχύουσες νομοθετικές διατάξεις.

177

Φάση 1: Πρόληψη

Η φάση της πρόληψης είναι η περίοδος πριν από την επέλευση της φυσικής

καταστροφής. Κατά τη διάρκεια της περιόδου πρόληψης, υπάρχει χρόνος για την πλήρη

ανάπτυξη σχεδίων αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και εργαλειών

μείωσης του κινδύνου των ζημιών που απαιτούνται για τη διαχείριση των συνεπειών

των καταστροφών με ένα οργανωμένο και ελεγχόμενο τρόπο καθ’ όλη τη φάση της

έκτακτης ανάγκης και τη μεταγενέστερη. Η επόμενη ενότητα περιγράφει λεπτομερώς τη

μεθοδολογία που προτείνεται να ακολουθηθεί προκειμένου να παραχθούν όλα τα

απαραίτητα πρωτόκολλα, αρχεία ετοιμότητας και σχέδια στρατηγικής. Προσφέρει

επίσης τις κατευθυντήριες γραμμές που σχετίζονται με την προστασία και τη διατήρηση

της πολιτιστικής κληρονομιάς και πληροφορίες σχετικά με την αναγκαιότητα για

ευαισθητοποίηση και επαγρύπνηση.

1. Τεκμηρίωση και Στοιχεία

Το ακόλουθο κεφάλαιο αναφέρεται σε μια σειρά δράσεων που θα μπορούσαν να

υιοθετηθούν όσον αφορά την τεκμηρίωση και την καταγραφή πολύτιμων πληροφοριών.

Τα παραδείγματα βασίζονται στις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζονται κατά κανόνα

στην Ελλάδα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η λίστα δεν είναι εκτενής και νέες

τεχνικές θα πρέπει να αξιολογούνται και να προστίθενται ανά τακτά χρονικά

διαστήματα, προκειμένου να συμπεριληφθούν τεχνολογικές πρόοδοι και σχέδια

αναδιοργάνωσης και βελτίωσης των κρατικών φορέων.

• Δημιουργία ενός κωδικοποιημένου καταλόγου των Κατασκευών Πολιτιστικής

Κληρονομιάς με λεπτομερή περιγραφή και τα κύρια δομικά/ αρχιτεκτονικά

χαρακτηριστικά: Ο κατάλογος (βλ. εικόνα 1) θα συνοδεύεται από ένα χάρτη

(εικόνα 3), όπου η τοποθεσία των κτηρίων θα ορίζεται με σαφήνεια. Θα

παρέχεται μια κατάλληλη μορφή κατηγοριοποίησης με βάση τη σημασία στο

πλαίσιο της πολιτιστικής κληρονομιάς και την πιθανότητα κινδύνου. Ο κατάλογος

178

θα πρέπει να είναι πλήρης και ακριβής. Αναφορές θα μπορούν να γίνουν στις

προηγμένες μεθοδολογίες που υιοθετήθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού. Ο

συνδυασμός του χάρτη επικινδυνότητας και του δείκτη ευπάθειας αποτελεί τη

δημιουργία ενός χρήσιμου εργαλείου για τον εντοπισμό των πιθανών κινδύνων

σε κτήρια της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Εικόνα 6.7.1 – Παράδειγμα καταλόγου κατηγοροποίησης

Δημιουργία βάσης δεδομένων με όλα τα σχετικά δεδομένα με άμεση και φιλική

πρόσβαση: Οι πληροφορίες σχετικά με τα κτήρια/μνημεία πρέπει να

κατηγοριοποιούνται με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να ανακτηθούν εύκολα και

να είναι προσβάσιμες από όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη. Είναι ζωτικής σημασίας

οι πληροφορίες να καταστούν διαθέσιμες κάθε στιγμή και ιδιαίτερα σε συνθήκες

έκτακτης ανάγκης. Για να αποφευχθεί ενδεχόμενη ταλαιπωρία θα πρέπει επίσης

να δημιουργηθεί ένα αρχείο αντιγράφων των πληροφοριών και να διατηρηθεί

ασφαλές για χρήση σε περίπτωση που το περιεχόμενο της βάσης δεδομένων

δεν είναι διαθέσιμο εξαιτίας απρόβλεπτων περιστάσεων. Η βάση δεδομένων θα

είναι σε μία υπό συνεχή διαμόρφωση κατάσταση και θα πρέπει να ενημερώνεται

τακτικά με όλες τις σημαντικές πληροφορίες. Ένα από τα αρχεία εξαγωγής της

βάσης δεδομένων πρόκειται να είναι το δελτίο "ταυτότητας (ID)" της κάθε

179

κατασκευής. Το δελτίο ταυτότητας θα περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες

πληροφορίες (αρχιτεκτονική χαρτογράφηση, οικοδομικές τεχνικές, υλικά, κ.λπ.)

για να καταστεί δυνατή η πλήρης ανοικοδόμηση ενός κατεστραμμένου

κτηρίου/μνημείου. Πληροφορίες σχετικά με τους χώρους ΠΚ, τα κύρια

χαρακτηριστικά τους και γνώση προηγούμενων καταστροφών, θα βοηθήσουν

στην επανασύσταση των στοιχείων τους σε περίπτωση απώλειας εξαιτίας μίας

φυσικής καταστροφής. Επίσης, θα βοηθούσε η κατανόηση της συμπεριφοράς

του χώρου, εφόσον έχει καταγραφεί προηγούμενη παρόμοια κατάσταση.

Εικόνα 6.7.2 – Παράδειγμα δελτίου ταυτότητας – φύλλο 1

• Έκθεση ιστορικής αναδρομής: Μια μελέτη σχετικά με τις υπάρχουσες μεθόδους

που χρησιμοποιούνται για την αναβάθμιση και διατήρηση της ΠΚ αποτελεί

σημαντικό εργαλείο για τον εντοπισμό προβλημάτων και τεχνικών βελτίωσης. Τις

περισσότερες φορές η νομοθεσία είναι ξεπερασμένη και δεν είναι εύκολο να

180

υλοποιηθεί για γραφειοκρατικούς λόγους ή και ακόμα επειδή είναι άγνωστη

στους αιτούντες. Κρίνεται σκόπιμη η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου χάρτη

επικίνδυνων ζωνών (βλ. εικόνα 3) συμπληρωματικά σε έναν πρότυπο κατάλογο

απαρίθμησης των κτηρίων, όπου θα περιγράφονται συνοπτικά τα σημαντικότερα

χαρακτηριστικά και θα προσδιορίζονται με σαφή τρόπο οι κατασκευές για τις

οποίες υπάρχει σε εκκρεμότητα απόφαση χαρακτηρισμού τους ως μέρος της

πολιτιστικής κληρονομιάς. Το περιεχόμενο της έκθεσης ιστορικής αναδρομής

πρέπει να αναθεωρείται συχνά και να ενημερώνεται έτσι ώστε να ενσωματώνει

αλλαγές σχετικά με το καθεστώς των κατασκευών και του Πολεοδομικού Ιστού.

2. Σχέδια ετοιμότητας/στρατηγικής

Παρά το γεγονός ότι τα σχέδια έκτακτης ανάγκης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την

οργάνωση της κάθε χώρας, στην επόμενη παράγραφο αναφέρονται μερικές γενικές

κατευθυντήριες γραμμές. Διαφαίνεται σε καθοριστικό βαθμό η σημασία της σωστής

διανομής ευθυνών σε εμπειρογνώμονες ή εκπαιδευμένου προσωπικού για

συγκεκριμένες δράσεις και για τη συνεπή ενημέρωση των αντίστοιχων στρατηγικών

σχεδίων ή σχεδίων ετοιμότητας.

181

Εικόνα 6.7.3 – Παράδειγμα χάρτη ζωνών

• Εκπαίδευση: Συγκρότηση και κατάρτιση ομάδας επαγγελματιών που θα

μπορούσε να αποτελεί τμήμα της Πολεοδομίας, των Υπηρεσιών Δημοτικής

Τεχνικής Διοίκησης και του Αρχαιολογικού Συμβουλίου και που θα αποτελείται

από εμπειρογνώμονες στον τομέα της διατήρησης και διαφύλαξης της

κατασκευών πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα μέλη της ομάδας θα συμμετάσχουν

ενεργά στις διαδικασίες σχεδιασμού της πόλης, εξασφαλίζοντας ότι όλες οι

σχετικές πληροφορίες θα λαμβάνονται υπόψη από τους νομοθέτες.

• Δημιουργία μιας συμβουλευτικής επιτροπής: κύρια ευθύνη της συμβουλευτικής

επιτροπής είναι η ευαισθητοποίηση και η παροχή βοήθειας στους ιδιοκτήτες

κτηρίων που χαρακτηρίσθηκαν ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, ώστε να

επιλέξουν τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές όσον αφορά τη διαρθρωτική

αποκατάστασή τους. Ο απώτερος στόχος της επιτροπής θα είναι να βοηθήσει

τους ιδιοκτήτες να επιλέξουν τρόπους βελτίωσης της κατάστασης των

ιδιοκτησιών τους, όπως επίσης και προτείνουν τρόπους ενίσχυσης ώστε να

182

διασφαλισθεί η αντοχή τους σε μελλοντικά απρόβλεπτα γεγονότα, υιοθετώντας

τρέχουσες αποδεκτές πρακτικές που χρησιμοποιούνται σε άλλες χώρες, π.χ.

Συμβουλευτική Επιτροπή Σχεδίων της Αγγλικής Υπηρεσίας Διάσωσης της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ένας άλλος ρόλος του συμβουλευτικού σώματος θα

μπορούσε να είναι η παροχή στους ιδιοκτήτες νομοθετικών πληροφοριών

προκειμένου να ξεπεράσουν τα εμπόδια που θέτει η γραφειοκρατία, ώστε να

προχωρήσουν στις απαραίτητες επισκευές του κτηρίου τους. Τέλος, θα

μπορούσε επίσης να έχει την ευθύνη για τον προγραμματισμό των ελέγχων

συντήρησης και τις αναθεωρήσεις της υφιστάμενης τεκμηρίωσης.

• Δημιουργία μιας βάσης δεδομένων νομοθεσίας: Η βάση δεδομένων νομοθετικών

άρθρων θα πρέπει να συμπληρώνεται με όλες τις σχετικές αναφορές στην εθνική

νομοθεσία και τη νομολογία ή και με τις ειδικές κανονιστικές διατάξεις

διευκολύνοντας την ανάλυση και το σχεδιασμό για την ενίσχυση, την αναβάθμιση

και την υποβολή αίτησης για άδεια οικοδομής έτσι ώστε να διευκολυνθεί η έναρξη

των κατασκευαστικών εργασιών.

• Δημιουργία εξειδικευμένων εργαλείων: Θα μπορούσε να αναπτυχθεί ένα

εργαλείο βέλτιστων πρακτικών και διδαγμάτων, το οποίο θα ενισχύεται μέσα από

την εμπειρία που θα αποκτάται από τις μελέτες αποκατάστασης και διατήρησης

κατασκευών. Το εργαλείο θα μπορούσε να συνοδεύεται από ένα εγχειρίδιο που

θα προωθεί εφαρμοσμένες βέλτιστες πρακτικές, εγκεκριμένα υλικά και τους

κατάλληλους επαγγελματίες. Η πρωτοβουλία θα μπορούσε να υποστηριχθεί με

πιλοτικά προγράμματα και διανομή υλικών που χρησιμοποιούνται για την

δυναμική ενίσχυση κατασκευών σε ποσότητες δειγμάτων. Κρίνεται απαραίτητο

να εξασφαλιστεί η συχνή αναθεώρηση των στοιχείων και των πληροφοριών,

ώστε να ευνοείται η συνεχής ενσωμάτωση της αποκτηθείσης εμπειρίας για

αντιμετώπιση των κίνδυνων μιας φυσικής καταστροφής σε μνημεία Πολιτιστικής

Κληρονομιάς. Το εργαλείο θα χρησιμοποιηθεί επίσης ως τεχνική για τη βελτίωση

διάδοσης γνώσεων και κατανόησης των νέων τεχνολογιών και μεθόδων

κατασκευής για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου στους επαγγελματίες,

εργολάβους, κλπ, καθώς και των ζημιών στις υφιστάμενες και τις μελλοντικές

κατασκευές.

183

• Προετοιμασία σχεδίου διαχείρισης έκτακτης ανάγκης: Προετοιμασία σχεδίου

στρατηγικής (σχέδιο δράσης) και μεθόδων που πρέπει να αναληφθούν για την

προστασία των προς διατήρηση κατασκευών. Το στρατηγικό σχέδιο θα πρέπει

να συμπεριλαμβάνει όλες τις προβλέψιμες καταστάσεις κινδύνου και προτείνει

την ελαχιστοποίηση των κινδύνων βλάβης των κτηρίων που ανήκουν στην

Πολιτιστική Κληρονομιά και κατά συνέπεια του Παραδοσιακού Πολεοδομικού

Ιστού.

• Σημαντικά ζητήματα σχετικά με τη διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα

πρέπει να ενσωματωθούν στη στρατηγική μετριασμού των κινδύνων,

προκειμένου να προστατευθούν τα χαρακτηριστικά των κατασκευών της

πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι διαδικασίες θα πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να

ελαχιστοποιούνται οι περιπτώσεις μείωσης της αξίας της πολιτιστικής

κληρονομιάς.

Tαυτόχρονα, το σχέδιο θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει εργαλεία αναγνώρισης των

πιθανών κινδύνων και εργαλεία για την ταξινόμησή τους καθώς και μεθόδους ανάλυσης

των κινδύνων. Τα σχέδια διάσωσης για τους πολίτες πρέπει να στηρίζονται εκτός των

άλλων στη σημασία της διατήρησης των κτηρίων που ανήκουν στην Πολιτιστική

Κληρονομιά και να λαμβάνεται πρόνοια ελαχιστοποίησης των καταστροφικών

επιπτώσεων σε αυτά.

Τέλος, θα πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για τη διευκόλυνση ενεργειών ταχείας

επέμβασης βασισμένη στο πρότυπο υπάρχον πρόγραμμα για τους χώρους της

Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προκειμένου να αντλήσει, κυρίως βραχυπρόθεσμα,

κεφάλαια, γρήγορα και με καινοτόμους μηχανισμούς ώστε να συμβάλουν στην

αποκατάσταση των διατηρητέων κτηρίων και των αρχαιολογικών χώρων σε περίπτωση

φυσικής καταστροφής.

184

3. Προστασία/συντήρηση, ευαισθητοποίηση και επαγρύπνηση

Η αύξηση της ευαισθητοποίησης των ιδιοκτητών διατηρητέων κτηρίων ή κτηρίων που

ανήκουν στην Πολιτιστική Κληρονομιά έχει αποδειχθεί ότι είναι τόσο σημαντική όσο και

άλλες δραστηριότητες που αναφέρονται στο παρόν κείμενο. Οι ακόλουθες παράγραφοι

αναφέρονται σε ενέργειες που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν ως αποδοτικές πρακτικές

για την επίτευξη της ευαισθητοποίησης. Στη συνέχεια δίνονται επίσης συνοπτικά οι

απαιτήσεις της κείμενης Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας, όσον αφορά στις απαραίτητες

αποδεκτές συνθήκες ώστε μια κατασκευή να θεωρείται ότι έχει ορθή στατική και

δυναμική συμπεριφορά σε περίπτωση εφαρμογής σε αυτήν απρόβλεπτων δυνάμεων

εξαιτίας κάποιας φυσικής καταστροφής. Δεν δίνονται περαιτέρω επεξηγήσεις όσον

αφορά στον τρόπο επίτευξης των επιθυμητών συμπεριφορών των κατασκευών, καθώς

οι πληροφορίες αυτές δεν αποτελούν σκοπό του παρόντος κειμένου.

Ενίσχυση/αποκατάσταση του φέροντα οργανισμού

Επιβολή των υποχρεωτικών κανόνων και κανονισμών, προκειμένου να βελτιωθεί η

τρέχουσα κατάσταση ενός κρίσιμα μεγάλου αριθμού διατηρητέων κτηρίων, που

απαιτούν εκτεταμένη ενίσχυση και αποκατάσταση π.χ. ενίσχυση κάθετων φέροντων

στοιχείων, αντικατάσταση στέγης, ανανέωση των κουφωμάτων, κλπ. που έχουν αφεθεί

χωρίς να συντηρηθούν. Προγράμματα συντήρησης ιστορικών μνημείων πρέπει να

λαμβάνουν υπόψη την πιθανότητα πρόκλησης κινδύνων αλλοίωσης της πολιτιστικής

κληρονομιάς. Η αποφυγή μη αναγκαίων παρεμβάσεων είναι τόσο σημαντική όσο οι

σεισμικές ενισχύσεις. Κατά το πρότυπο των απαιτήσεων απόδοσης των Ευρωπαϊκών

Κωδίκων και των κριτηρίων συμμόρφωσης, οι κατασκευές θα πρέπει να ικανοποιούν τα

κριτήρια της μη κατάρρευσης (απόλυτη κατάσταση) καθώς και την απαίτηση

περιορισμού των ζημιών (οριακή κατάσταση).

185

Για τις συνήθεις κατασκευές η απαίτηση μη κατάρρευσης προϋποθέτει ότι η κατασκευή

αντέχει τη σεισμική δράση για την οποία σχεδιάστηκε, χωρίς τοπική ή ολοκληρωτική

κατάρρευση και διατηρεί τη δομική της ακεραιότητα και την εναπομένουσα φέρουσα

ικανότητα μετά το συμβάν. Σε αυτήν την περίπτωση, οι απαιτήσεις πληρούνται για μία

ενδεχόμενη υπέρβαση της έντασης του σεισμού κατά 10% τα επόμενα 50 χρόνια

(προτεινόμενη τιμή), δηλαδή με 475 χρόνια περίοδο επανάληψης και αφορά την

προστασία της ζωής και την ενδεχόμενη διατήρηση του κτιρίου.

Αντίθετα, η απαίτηση του περιορισμού των ζημιών προϋποθέτει ότι η δομή αντέχει σε

πιο συχνή σεισμική δράση χωρίς βλάβη και περιορισμό της χρήσης του κτηρίου, με

αποφυγή όμως του υψηλού κόστους. Για τις απλές δομές, η απαίτηση αυτή θα πρέπει

να πληρείται για μια σεισμική δράση με πιθανότητα 10% υπέρβασης σε 10 χρόνια

(προτεινόμενη τιμή), δηλαδή με 95 χρόνια περίοδο επανάληψης.

Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι είναι ευθύνη των ιδιοκτητών να διατηρούν σε καλή

κατάσταση το κτήριο και να το προστατεύουν από περαιτέρω επιδείνωση, προκειμένου

να αποφευχθούν πιθανές ζημιές στον περιβάλλοντα χώρο. Σε περίπτωση που ο

ιδιοκτήτης δεν έχει την πρόθεση να προχωρήσει στην αποκατάστασή του, τότε οι αρχές

ή η συμβουλευτική επιτροπή θα πρέπει να βοηθήσουν τον ιδιοκτήτη προς την

κατεύθυνση της πώλησης ή μίσθωσης του κτηρίου.

Μεταξύ άλλων δράσεων θα πρέπει να συγκαταλέγονται η υποστήριξη των ιδιοκτητών

των κτηρίων τόσο οικονομικά όσο και με την απλούστευση των διαδικασιών για την

ανάληψη δράσης σχετικά με τη διατήρηση των κτηρίων που έχουν στην ιδιοκτησία τους.

Τα κριτήρια της ενεργειακής αποκατάστασης που επιβάλλονται στις μέρες μας ως

εθνικοί στόχοι και οι απαιτήσεις αυτών θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μηχανισμός

κινήτρων για τους ιδιοκτήτες, ώστε να αποκαταστήσουν τα διατηρητέα κτήρια τους,

λόγω της δεδομένης οικονομικής υποστήριξης. Ωστόσο, πρέπει να υπάρχει επαρκής

186

έλεγχος της διαχείρισης των χορηγήσεων, ώστε αυτές να αντικατοπτρίζουν την πρόοδο

των εργασιών.

Προώθηση κατασκευαστικών πρακτικών για την ελαχιστοποίηση ζημιών και επιβολή

των οικοδομικών κανονισμών για τις μελλοντικές κατασκευές δημόσιων και ιδιωτικών

κτιρίων και υποδομών.

Εξάλειψη του κινδύνου

Χρειάζεται να επιβληθεί η κατεδάφιση των κτιρίων που είναι ανέφικτο να

αποκατασταθούν. Τα κτίρια αυτά συνεπάγονται κίνδυνο για τους πολίτες, καθώς και για

τα διατηρητέα κτίρια και τους αρχαιολογικούς χώρους που βρίσκονται κοντά σ’ αυτά. Το

γραφείο διοίκησης του δήμου θα μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη της εκτέλεσης της

κατεδάφισης με έξοδα του ιδιοκτήτη.

Είναι αναγκαίος ο προσδιορισμός των κατασκευών που είναι πιο ευάλωτες και η

πληροφόρηση και η ευαισθητοποίηση των ιδιοκτητών τους (ιδιώτες, φορείς, κλπ.),

σχετικά με τις ευθύνες τους για τη διατήρηση και συντήρηση των κτηρίων σε καλή

κατάσταση και των κινδύνων που συνεπάγεται η μη συμμόρφωσή τους. Εφαρμογή των

κανονισμών για την πρόληψη των κινδύνων με την παρέμβαση του εισαγγελέα του

Συμβουλίου, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, θα μπορούσε να είναι μια εναλλακτική

προσέγγιση για τη συμμόρφωση των ιδιοκτητών. Παρ’ όλα αυτά, προτείνεται επίσης να

θεσπιστούν νέες μέθοδοι για την ενημέρωση των ιδιοκτητών με τη βοήθεια του

διαδικτύου και των μέσων ενημέρωσης.

187

Πρέπει να υπάρξουν οι ασφαλιστικές δικλείδες, ώστε η παροχή συμβουλών για τις

κατάλληλες μεθόδους αποκατάστασης και ενίσχυσης των κατεστραμμένων δομικών

στοιχείων σε διατηρητέα κτήρια να δίδονται από ειδικούς. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν

μέρος του δομικού σκελετού που θα ενεργοποιηθούν για να αντιδράσουν και να

αντισταθούν στη νέες δυνάμεις που ασκούνται λόγω του ενδεχόμενου καταστροφικού

φαινομένου. Κατά συνέπεια είναι σημαντικό να εμποδιστεί η αστοχία τους.

Όσον αφορά στα δημόσια κτήρια, προτείνεται να διερευνηθούν διάφορες μορφές

χρηματοδότησης, προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος στη μελέτη για την ενίσχυση και

την αποκατάστασή τους. Προληπτικά μέτρα και μέτρα ενίσχυσης είναι επωφελή για τη

μακροχρόνια διατήρηση των κτηρίων. Δεν είναι δυνατό να παρασχεθούν συγκεκριμένες

συμβουλές για βέλτιστες πρακτικές προστασίας των ιστορικών κτηρίων, καθώς κάθε

ένα από αυτά είναι μοναδικό και πρέπει να εκπονούνται ειδικές μελέτες. Ωστόσο,

συνιστάται από το “Final Recommendations of the ICCRoM International Course of

Preventive Measures for the Protection of Cultural Property in Earthquake Prone

Regions”, (1985) ότι:

• Το δομικό σύστημα των εν λόγω ιστορικών κτηρίων θα πρέπει να διατηρείται,

διότι μπορεί να έχει ήδη αντισταθεί σε μια σειρά από σεισμούς.

• Κάθε νέο υλικό και κατασκευή που χρησιμοποιούνται για την επισκευή και την

ενίσχυση θα πρέπει να είναι συμβατά και ανθεκτικά, ενώ η χρήση του

οπλισμένου σκυροδέματος θα πρέπει να περιοριστεί.

• Ο βαθμός προστασίας που απαιτείται θα πρέπει να αξιολογείται κατά

περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά σενάρια των σεισμικών

φαινομένων και τη δυνατότητα περαιτέρω ενίσχυσης στο μέλλον, όταν καλύτερες

τεχνικές θα έχουν αναπτυχθεί.

• Η απώλεια των πολιτιστικών αξιών πρέπει να αξιολογείται ως προς τις

διαφορετικές σεισμικές επιπτώσεις που αφορούν την επίσημη εξέταση των

εναλλακτικών σχεδίων από μηχανικούς, αρχιτέκτονες, ιστορικούς, αρχαιολόγους

και ιστορικούς τέχνης.

188

Περιοδικοί έλεγχοι και προστασία

Η κατάσταση των διαρθρωτικών δομών των κτηριών και των χώρων που ανήκουν στην

Πολιτιστική Κληρονομιά θα πρέπει να παρακολουθείται τακτικά και να καταγράφεται με

σκοπό τον άμεσο εντοπισμό τυχόν νέων αστοχιών που οφείλονται σε κούραση και/ή

σ’άλλες αιτίες και εν εξελίξει μηχανισμούς που μειώνουν περαιτέρω την απομένουσα

ικανότητα των δομικών στοιχείων. Χαρακτηριστικά που από την προηγούμενη

κατάσταση τους φανερώνουν γρήγορη επιδείνωση θα πρέπει να εξετάζονται

σχολαστικά, ώστε να μπορούν να παρασχεθούν συμβουλές σχετικά με τις τεχνικές

αποκατάστασης, τη διακοπή/ελαχιστοποίηση της αποδυνάμωσή τους.

Υιοθέτηση εκτεταμένων ορθών πρακτικών

• Ενημέρωση και επικύρωση - εφαρμογή των προσπαθειών να ξεπεραστεί η

υφιστάμενη γραφειοκρατία – τα σχέδια πόλεως πρέπει να διαμορφωθούν έτσι

ώστε να λαμβάνουν υπόψη τη διατήρηση των δομών που ανήκουν στην

πολιτιστική κληρονομιά.

• Διασφάλιση της κατάλληλης χρήσης γης και αστικής ανάπτυξης με

ελαχιστοποίηση/αποφυγή απωλειών και ζημιών που οφείλονται σε φυσικές

καταστροφές.

• Ενσωμάτωση του χάρτη με τις ζώνες επικινδυνότητας στο σχέδιο αστικής

ανάπτυξης με τη βοήθεια των κανονισμών ζωνών, των προτύπων και των

κατευθυντήριων γραμμών.

• Τα προγράμματα πολιτικής άμυνας θα πρέπει να είναι σύμφωνα με την

οργάνωση της πόλης, λαμβάνοντας υπόψη τη διατήρηση και προστασία των

κτηρίων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Θα πρέπει επίσης να παρέχονται σε

μορφή που μπορεί εύκολα κάποιος να ενημερώνεται και να είναι διαθέσιμα σε

όλους.

189

• Προτείνεται η εκκίνηση διαλόγου με την κυβέρνηση με την κατάθεση προτάσεων

τροποποιήσεων των παρωχημένων διαδικασιών έγκρισης για τη διατήρηση των

διατηρητέων κτηρίων.

ΦΑΣΗ 2: Έκτακτη ανάγκη

Η περίοδος έκτακτης ανάγκης ορίζεται ως η περίοδος αμέσως μετά τη φυσική

καταστροφή και πριν την πλήρη ομαλοποίηση της κατάστασης. Η χρονική διάρκεια

αυτής της περιόδου μπορεί να ποικίλλει οφειλόμενη σε πολλούς παράγοντες, π.χ. το

μέγεθος της εκδήλωσης του σεισμικού φαινομένου, το επίπεδο της βλάβης, το είδος των

ζημιών, την ικανότητα αποκατάστασης των κανονικών συνθηκών, κλπ. Για τους

σκοπούς αυτής της έκθεσης και σε σχέση με τη διαφύλαξη των κατασκευών της

Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η περίοδος έκτακτης ανάγκης ορίζεται ως το χρονικό

διάστημα μετά το πέρας της φυσικής καταστροφής και μετά την ολοκλήρωση της

εκτέλεσης όλων των ενεργειών για την προστασία των πολιτών. Η λίστα που ακολουθεί

αναφέρεται σε μια μη εκτεταμένη σειρά από ενέργειες που συνιστώνται κατά τη διάρκεια

της περιόδου έκτακτης ανάγκης.

• Εξασφάλιση διαθεσιμότητας των σχεδίων δράσης: Η μεθοδολογία διάσωσης θα

πρέπει να γίνει με απρόσκοπτη πρόσβαση και να διοχετευτεί σε όλα τα

ενδιαφερόμενα μέρη. Για να αποφευχθεί η απώλεια αυτών των σχεδίων,

απαιτείται αυτά να βρίσκονται σε περισσότερα σημεία, σε διαφορετικούς

οργανισμούς και στις παρακείμενες πόλεις ανάλογα με την περίπτωση.

• Εφαρμογή των σχεδίων απόκρισης: Θα πρέπει να προηγηθεί εκπαίδευση

ομάδων εμπειρογνωμόνων και επαγγελματιών ώστε να έχουν την ικανότητα να

ακολουθήσουν τις διαδικασίες που αναφέρονται λεπτομερώς στα σχέδια

στρατηγικής. Απαιτείται προηγούμενη ενημέρωση, προκειμένου να συντονισθούν

όλες οι δράσεις. Θα πρέπει να παρέχεται όλος ο προστατευτικός και

εξειδικευμένος εξοπλισμός και θα πρέπει να πραγματοποιούνται όλες οι οδηγίες

ασφαλείας, όπως απαιτείται. Μια σειρά πρώτων επιβλέψεων πρέπει να

190

συντονιστούν για να κατανοηθεί ο βαθμός της βλάβης σε όλα τα σχετικά

διατηρητέα κτήρια.

• Διαχείριση κινδύνων: Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις πρώτες παρεμβάσεις

που θα αποφασιστούν με βάση τις πληροφορίες που θα συλλεχθούν από τις

πρώτες επιθεωρήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα που υπάρχουν στα

αρχεία όσον αφορά τη σημαντικότητα των κατασκευών.

• Οργάνωση δύο διαφορετικών προσεγγίσεων με βάση το χρόνο της παρέμβασης

και τη μέθοδο που χρησιμοποιείται για την προστασία της πολιτιστικής

κληρονομιάς με χαρακτηριστικά υψηλής προτεραιότητας:

o α) την άμεση-επείγουσα παρέμβαση για την προσωρινή προστασία των

κατασκευών πριν από την πλήρη ανάλυση και μελέτη για την

αποκατάσταση και τη διατήρηση τους; σ’αυτή την περίπτωση το κτήριο θα

πρέπει αμέσως να σταθεροποιηθεί προκειμένου να προστατευθεί από

κάθε περαιτέρω ζημία ή φθορά.

o β) την παρέμβαση μετά την εκδήλωση του σεισμικού φαινομένου για τη

μόνιμη ενίσχυση και αποκατάσταση των χαρακτηριστικών του κτηρίου.

• Καταγραφή / απολογισμός ζημιών: Θα πρέπει να πραγματοποιηθεί λεπτομερής

καταγραφή των ζημιών και αξιολόγηση των δομικών στοιχείων από ομάδες

μηχανικών, αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων. Όπου είναι δυνατόν, θα πρέπει να

χρησιμοποιούνται μη καταστρεπτικές τεχνικές για τη διερεύνηση περαιτέρω

ζημιών που δεν είναι προφανείς. Η ομάδα πρέπει να υποβάλει έκθεση και να

αποφασίσει την ένταση των παρεμβάσεων που απαιτούνται χρησιμοποιώντας

ειδικά έντυπα όπου θα εκτιμά επίσης την υπολειπόμενη φέρουσα ικανότητα και

τη στατικότητα του κτηρίου.

• Προστασία: εκτέλεση των ενεργειών για την προστασία των κατασκευών από

περαιτέρω ζημιές και διασφάλιση της διατήρησης και της επισκευής των

χαρακτηριστικών που υπέστησαν ζημία με την ενσωμάτωση αρχών διατήρησης

ανάλογα με την περίπτωση.

191

ΦΑΣΗ 3: Μετά την έκτακτη ανάγκη

Η μετά την έκτακτη ανάγκη περίοδος είναι η περίοδος όταν έχει διασφαλισθεί η

σωματική ακεραιότητα των πολιτών, έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα για την προσωρινή

προστασία των κτηρίων που ανήκουν στην Πολιτιστική Κληρονομιά και γίνεται εκτίμηση

της ζημιάς. Στις παραγράφους που ακολουθούν, δίνονται οδηγίες για τις σχετικές

ενέργειες για τη μεταγενέστερη φάση της έκτακτης ανάγκης.

o Εφαρμογή των σχεδίων για τη μεταγενέστερη φάση της έκτακτης ανάγκης: Με

την ολοκλήρωση της φυσικής καταστροφής, θα πρέπει να ενεργοποιηθεί το

σχέδιο στρατηγικής για την περίοδο μετά τις παρεμβάσεις έκτακτης ανάγκης που

έχει εκπονηθεί σε προγενέστερη φάση. Ο σκοπός είναι να ακολουθηθούν οι

κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να αποφευχθεί η δημιουργία

περισσότερων ζημιών και μέσα από μία οργανωμένη και συντονισμένη μέθοδο

να διασωθεί από την αυξανόμενη ζημιά ότι είναι δυνατό.

o Αποθεραπεία και Αποκατάσταση: Θα πρέπει να ζητηθεί η γνώμη

εμπειρογνωμόνων, πολιτικών και στατικών μηχανικών για να εξετάσουν την

κατάσταση και τις συνέπειες των φυσικών καταστροφών στις κατασκευές πριν

από κάθε περαιτέρω παρέμβαση στις δομές τους. Λεπτομερής ανάλυση,

σχεδιασμός και τεχνικές μελέτες όπως απαιτούνται πρέπει να

πραγματοποιούνται πριν από κάθε παρέμβαση στη δομή.

o Αύξηση της αξίας: Όλες οι εργασίες αποκατάστασης, ενίσχυσης και ανακαίνισης

θα πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να αυξήσουν ακόμη περισσότερο την πολιτιστική

και οικονομική αξία του κτηρίου και να εξασφαλίσουν τρόπους ανάπτυξης και

ενίσχυσης της χρήσης του από τις μελλοντικές γενιές. Τεχνικές βιωσιμότητες θα

πρέπει να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό διατήρησης αναβαθμίζοντας το κτήριο

για την αποτελεσματική συμμόρφωση του με τις απαιτήσεις του δομημένου

σύγχρονου περιβάλλοντος.

192

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Chatzidakis Manolis, "Byzantine Icons of Mount Athos? in Greek Heritage, vol. I: 1,

1963, pp. 50-5.

Edinburgh Built Heritage Strategy, Development Plan, http://www.edin

burgh.gov.uk/internet/Environment/Planning_buildings_i_i_/Planning_hidden/Loc

al_plans/CEC_city_of_edinburgh_local_plans.

Edinburgh Planning Guidance, http://www.edinburgh.gov.uk/

Eurocode 8: Design of structures for Earthquake Resistance, BS-EN 1998-1:2004.

McClean, R., Wallace, P., Toward improved national and local action on earthquake-

prone heritage buildings, 2009, Historic Places Trust, New Zealand.

National Institute of Environmental Health Sciences: Earthquake Response Training

Tool. http://tools.niehs.nih.gov/wetp/

National Park Service (2006): Museum Handbook, Part I. 1254pp., USA.

On line Training Courses: http://www.free-training.com/osha/ppe/ppemenu.htm

Pace Valentino, "Icone di Puglia, della Terra Santa e di Cipro. Appunti preliminari per un

indagine sulla ricezione biantina nell' Italia meridionale duecentesca" in Il Medio

Oriente e l'Occidente nelll' arte del XIII secolo. Atti del XXIV congresso

internazionale sull' arte, Bologna, 1979, Bologna, 1982, pp. 181 - 91.

Papageorgiou Athanasios, Icons of Cyprus, Geneva, 1969.

Papageorgiou Athanasios, Masterpieces of the Byzantine Art of Cyprus, Nicosia, 1966.

Philippot Paul, "La notion de la patine et le nettoyage des peintures", Bulletin de l'Institut

Royal du Patrimoine Astistique, IX, 1966, pp. 138-42.

http://tools.niehs.nih.gov/wetp/

193

Piva Gino, L' Arte del restauro, Milano, 1984.

Piva Gino, Manuale pratico di tecnica pittorica, Milano, 1975.

Piva Gino, Teoria del restauro, Torino, 1981.

Samia, A., Goldstein, M., Data against natural disasters, 2008, The World Bank,

Washington DC.

Sophocleous Sophocles et.al. Palaichoria, Centuries of Heritage, Nicosia, 2002. ISBN

9963-7821-7-5.

Sophocleous Sophocles, "Cypriot icons before the 12th century. A critical

reconsideration", Proceedings of the International Conference CYPRUS AND

THE BALANCE OF EMPIRES: FROM JUSTINIAN I TO THE COEUR DE LION,

Nicosia, 7 – 8 January 2011 (forthcoming in 2011).

Sophocleous Sophocles, "L’art des icônes byzantines et post-byzantines à Chypre", in

A l’image de Dieu. Icônes byzantines de Chypre du 12e siècle à nos jours,

(Catalogue d’exposition, Mulhouse (Temple Saint Étienne, Juillet-août 1994) et

Strasbourg (Église Saint Thomas, septembre-octobre), Mulhouse, 1994, pp. 17-

24 et 63-69.

Sophocleous Sophocles, "Some recently discovered medieval Cypriot icons", The

Sweet Land of Cyprus. The 25th Jubilee Spring Symposium of Byzantine

Studies, University of Birmingham, 25 - 28 March 1991, Nicosia,1993 pp. 431-

32.

Sophocleous Sophocles, "The Centre of Cultural Heritage, Nicosia, Cyprus and its

Atelier for Conservation", in The Conservation of Icons. Exchange of Experience

(seminar organised by the Valamo Art Conservation Institute, Finland, 5-10 of

June 2000 within the framework of the European programme RAPHAEL),

Saarijärvi, 2001, pp. 43-45.

Sophocleous Sophocles, “Religious Painting in Cyprus over two Millennia. H

θρησκευτική ζωγραφική δύο χιλιετιών στην Kύπρο” in Cyprus the Holy Island,

194

Icons through the Centuries, 10th - 20th Century / Kύπρος η Aγία Nήσος, Eικόνες

διά μέσου των αιώνων, 10ος - 20ός αιώνας (Catalogue of the exhibition held at

the Hellenic Centre, London, 31 Oct. - 17 Dec. 2000), Nicosia, 2000, p. 21 - 39.

Sophocleous Sophocles, Icônes de Chypre. Diocèse de Limassol, 12e - 16e siècle,

Nicosie, 2006. ISBN 9963-616-31-3.

Sophocleous Sophocles, Icons of Cyprus, 7th - 20th century, NIcosia, 1994. ISBN 9963-

7821-1-6.

Sophocleous Sophocles, Παραλίμνι, O Nαός του Aγίου Γεωργίου/ Paralimni, The

Church of Agios Georgios, Nicosia, 2009. ISBN 978-9963-9381-0-0.

Stovel & Herb (1998).Risk Preparedness: A management manual for world cultural

Heritage. ICCROM, UNESCO, ICOMS, WHC. 145 pp.

Stovel, H., Risk Preparedness: A management manual for world cultural heritage, 1998,

ICCROM, Rome.

Stylianou Andreas and Judith, The Painted Churches of Cyprus, Nicosia, 1985.

UNESCO World Heritage Sites, http://whc.unesco.org/

Weitzmann Kurt, The Monastery of Saint Cathernie at Mount Sinai. The Icons, I: From

the Sixth to the Tenth Centruy, Princeton, 1976.

Willis, H., Castle N., Sloss E., & Bartis J. (2006). Protecting Emergency Responders:

Personal Protective Equipment Guidelines for Structural Collapse Events (V4).

RAND CO. (www.rand.org).

Σοφοκλέους Σοφοκλής, Aρχείο Πολιτιστικής Kληρονομιάς Kύπρου, Λευκωσία, 2002.

ISBN 9963-630-61-8.

Σοφοκλέους Σοφοκλής, Περιβαλλοντική και πολιτιστική κληρονομιά της Kύπρου.

Διάσωση, Συντήρηση, Πρόληψη, Λευκωσία, 2001. ISBN 9963-616-30-5.

http://whc.unesco.org/

http://www.rand.org/

195

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

196

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A: Έντυπο Εκτίμησης Βλαβών

Επικεφαλίδα Η επικεφαλίδα θα περιέχει το όνομα ή τον κωδικό της ομάδας έρευνας που συνέταξε

την κάρτα, το όνομα της περιοχής του δήμου, όπου βρίσκεται το κτήριο υπό εξέταση,

την ημερομηνία αυτοψίας και ένα κωδικό αναγνώρισης της καρτέλας (που μπορεί να

είναι μια χρήσιμη αναφορά στην περίπτωση των πολλαπλών ερευνώ σε μια μέρα).

Τμήμα 1 - Ταυτοποίηση κτηρίου

Αναφέρετε τα δεδομένα θέσης: Επαρχία, Δήμος και Περιοχή του εν λόγω κτηρίου.

Επίσης, επισυνάψτε τα κτηματολογικά στοιχεία (υπολογιστικό φύλλο, και

επισυνάπτονται τα σωματίδια), το όνομα του ακινήτου, τον κώδικα του Δήμου και τη

διεύθυνση κτηρίου. Οι ED50 συντεταγμένες βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό σύστημα

αναφοράς στον οποίο δίνονται οι χάρτες με τις σεισμικές επιταχύνσεις του ιταλικού

κώδικα. Η χρήση κτηρίων μπορεί επίσης να εκφραστεί με κώδικες αναφοράς.

197

Τμήμα 2 - Περιγραφή κτηρίου

Συνολικός αριθμός ορόφων (περιλαμβανομένου του υπογείου): αναφέρατε τον συνολικό

αριθμό των ορόφων που αρχίζει από τα θεμέλια και, επίσης, συμπεριλαμβανομένης της

σοφίτα αν αυτό είναι δυνατό. Μισά σκεπασμένα υπόγεια για περισσότερο από το μισό

ύψος τους πρέπει να υπολογίζονται ως υπόγεια εξ ολοκλήρου.

o Μέσο ύψος ορόφου: αναφέρεται το ύψος που καλύτερα προσεγγίζει το μέσο

ύψος ορόφου.

o Μέση επιφάνεια κάτοψης: να αναφερθεί η τιμή που περιλαμβάνει το μέσο όρο

της επιφάνειας σε όλους τους ορόφους.

o Περίοδος κατασκευής και / ή την πιο πρόσφατη ανακαίνιση: αναφορά της ηλικία

του κτηρίου, αλλά και την περίοδο κατά την οποία υπήρξαν επεμβάσεις στον

φέροντα οργανισμό.

o Χρήση: το ποσοστό του συνολικού όγκου που είναι σε χρήση.

o Χρήστες: αναφορά του μέσου αριθμού (ακόμα και κατά προσέγγιση) των ενοίκων

κτηρίου.

Τμήμα 3 – Τυπολογία Κατασκευών.

Αναφέρετε την τυπολογία κατασκευών, όπως προβλέπονται στο παρόν τμήμα.

Τα κτήρια θεωρούνται οπλισμένου σκυροδέματος, χάλυβα, ξύλου ή τοιχοποιίας, αν η

όλη δομή είναι σε ΩΣ, χάλυβα, ξύλο ή τοιχοποιία.

Θα πρέπει επίσης να δοθούν οι ακόλουθες διαμορφώσεις τοιχοποιίας (αν υπάρχουν):

G1: ΩΣ (ή άλλες δομές πλαισίων) σε τοιχοποιία

G2: τοιχοποιία με ΩΣ (ή άλλο σκελετό)

G3: μικτή τοιχοποιία ΩΣ παράλληλα στα ίδια επίπεδα.

Ένα κτήριο θεωρείται αντικανονικό όταν υπάρχει τουλάχιστον ένα επίπεδο το οποίο δεν

είναι συμπαγής και περίπου διπλά συμμετρικό (π.χ. C, L, T, V σχήματα κτηρίων).

Το κτήριο θεωρείται αντικανονικό υψομετρικά όταν, από το ένα επίπεδο στο επόμενο,

υπάρχουν σημαντικές συνολικές στενώσεις τμήματος του κτηρίου ή περισσότερο

διευρυμένες.

198

Τμήμα 4 – Κατάσταση συντήρησης Αναφέρονται όλες οι βλάβες ή οι πρόσφατες εργασίες στήριξης και η έκτασή τους σε

ολόκληρο το κτήριο. Οι πληροφορίες σε αυτήν την ενότητα αναφέρονται σε βλάβες και

παρεμβάσεις που βρέθηκαν σύμφωνα με την αυτοψία ή σε περίπτωση που υπήρξε

κάποια πληροφορία.

Τμήμα 5 - Τύπος κτηρίου

Αναφέρατε τον τύπο κτηρίου. Πρέπει επίσης να αναγράφεται η θέση κτηρίου σε σχέση

με το αστικό περιβάλλον: στα απομονωμένα κτήρια όλες οι όψεις εκτίθενται σε

ανοικτούς χώρους. Το γωνιακό κτήριο έχει τρεις ελεύθερες όψεις και τα εσωτερικά

κτήρια έχουν μόνο μια ελεύθερη όψη ή δύο αντίθετες όψεις ελεύθερες.

Τμήμα 6 – Κάθετος φέροντας οργανισμός (κατασκευή σε οπλισμένο σκυρόδεμα)

Σε αυτό το τμήμα, πρέπει να εισαχθούν τα στοιχεία της κατασκευής εάν το κτήριο είναι

από οπλισμένο σκυρόδεμα ή μικτό με ένα μέρος σε ΩΣ. Αν πρόκειται για ένα

διαφορετικό τύπο κατασκευής, αυτό το τμήμα δεν θα πρέπει να συμπληρωθεί. Οι

κατασκευές σε ΩΣ έχουν μόνο κολόνες και δοκάρια και δεν έχουν τοίχους σε ΩΣ. Να

θυμάστε ότι το όριο ανάμεσα σε ένα τοίχο και μια κολόνα ορίζεται από την αναλογία του

μεγέθους του οριζόντιου στοιχείου και πρέπει να είναι από 1 έως 4. Στις κατασκευές με

τοιχοποιία σε ΩΣ επικρατούν τα τοιχεία σε ΩΣ και αυτά φέρουν τα περισσότερα από τα

κατακόρυφα φορτία. Οι πλαισιακές κατασκευές με τοίχους από ΩΣ είναι εκείνες στις

οποίες ένα σημαντικό ποσοστό κάθετου φορτίου μεταφέρεται από πυλώνες, αλλά

υπάρχουν και τοίχοι ΩΣ σε μια ή και στις δύο βασικές ορθογώνιες κατευθύνσεις.

Επίσης, στην ενότητα αυτή πρέπει να αναφερθεί η μέγιστη φάση των φέροντων

στοιχείων, επιλέγοντας το αντίστοιχο πεδίο της ερώτησης. Για τις πλαισιακές

κατασκευές, τοίχοι πλήρωσης θεωρούνται αντικανονικοί όταν παρουσιάζουν

ασυμμετρίες στο σχέδιο και/ή το ύψος ή είναι σχεδόν εντελώς απόντες σε ένα επίπεδο

και μια τουλάχιστον μία κατεύθυνση. Στη δεξιά στήλη του σημείου 6, ο υπεύθυνος θα

199

πρέπει να πραγματοποιήσει μια συνοπτική τεχνική ανάλυση (δεν απαιτείται από το

νόμο, αλλά είναι χρήσιμο για την αξιολόγηση της ασφάλειας) για την απομένουσα

φέρουσα ικανότητα της κατασκευής σε κάθετα φορτία.

Τμήμα 7 – Κάθετα φέροντα στοιχεία (τοιχοποιία)

Αυτή η ενότητα θα προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά τοιχοποιίας του εν λόγω κτηρίου,

όπως αυτά μπορούν να διαπιστωθούν με μια εξωτερική αυτοψία. Εάν το εν λόγω κτίριο

δεν είναι τοιχοποιία ή είναι μικτής κατασκευής με ένα μικρό μέρος τοιχοποιία, αυτό το

τμήμα του εντύπου δεν θα πρέπει να συμπληρωθεί. Στο (συχνή) περίπτωση στην οποία

υπάρχουν πολλά είδη τοιχοποιίας στο ίδιο κτήριο, τότε πρέπει να γίνει η χρήση του

κουτιού "μικτή" και θα πρέπει να σημειωθούν δύο αντίστοιχες θέσεις του τύπου

τοιχοποιίας. Η υφή της τοιχοποιία θεωρείται κανονική εάν όλα τα χαρακτηριστικά

οριζοντιότητας των σειρών, καθετότητα των αρμών και χωρική κλιμάκωσή των

οριζόντιων πετρών έχουν παρατηρηθεί. Στη δεξιά στήλη του σημείου 7, ο υπεύθυνος θα

πρέπει να πραγματοποιήσει μια συνοπτική τεχνική ανάλυση (δεν απαιτείται από το

νόμο, αλλά είναι χρήσιμο για την αξιολόγηση της ασφάλειας) για την απομένουσα

φέρουσα ικανότητα των στοιχείων της κατασκευής σε κάθετα φορτία.

Τμήμα 8 – Οριζόντια στοιχεία κατασκευής

Αυτό το τμήμα προσδιορίζει τα πατώματα και τους τύπους στέγης. Επίσης, θα

προσδιορίσει την ύπαρξη πιθανών τεχνολογικών στοιχείων που εφαρμόστηκαν κατά τη

διάρκεια της κατασκευής ή ως αποτέλεσμα ενίσχυσή της, όπως είναι η παρουσία μιας

πλάκας οπλισμένου σκυροδέματος, ενισχύσεις και αγκυρώσεις σε ΩΣ. Πρέπει επίσης

να αναφέρεται εάν υπάρχουν στοιχεία σε τάση και να αναφέρεται αν η κάλυψη είναι

βαριά ή ελαφριά. Συνήθως, τα βαριά κονιάματα είναι εκείνα από τούβλο-ΩΣ ή τους

τοίχους από τούβλα, ενώ η ελαφριά κάλυψη είναι σε ξύλο ή χάλυβα.

Επιπλέον, πρέπει να αναφέρει τον ανώτατο όροφο ή το μήκος κάλυψη κατά τη

διεύθυνση στρέβλωσή τους. Στη δεξιά στήλη του τμήματος 8, ο υπεύθυνος θα πρέπει

να πραγματοποιήσει μια συνοπτική τεχνική ανάλυση (δεν απαιτείται από το νόμο, αλλά

είναι χρήσιμο για την αξιολόγηση της ασφάλειας) για την απομένουσα φέρουσα

ικανότητα των στοιχείων της κατασκευής σε κάθετα φορτία.

200

Τμήμα 9 - Αποθηκευμένα αντικείμενα

Καθορίστε αντικείμενα Πολιτιστικής Κληρονομιάς που είναι αποθηκευμένα στο εν λόγω

κτήριο.

Τμήμα 10 – Θεμελιώσεις και έδαφος

Είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί η μορφολογία του χώρου και τυχόν βλάβες στο

έδαφος και / ή στη θεμελίωση είτε αυτή είναι πραγματική είτε δύναται.

Ενότητα 11 – Συνθετική αξιολόγηση του container/κτηρίου.

Στην τελευταία ενότητα, ο υπεύθυνος θα πραγματοποιήσει μια τεχνική περίληψη (δεν

απαιτείται από το νόμο, αλλά είναι χρήσιμο για την αξιολόγηση της ασφάλειας) για τη

συνολική κατάσταση επισκευής κτηρίου και αλλά και πέραν αυτής, ως άμεσο

αποτέλεσμα όλων των επιμέρους αποφάσεων που εκφράστηκαν στα τμήματα 6, 7 και 8

για την εναπομένουσα φέρουσα ικανότητα σε σχέση με τα κατακόρυφα φορτία, και όχι

για να τον σεισμό ή για άλλα φυσικά φαινόμενα.

201

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B. Κριτήρια εκτίμησης τρωτότητας

B.1. Ίδια τρωτότητα

Η ακόλουθη παράγραφος περιγράφει τα κριτήρια εκτίμησης της ίδιας τρωτότητας.

a.0) Ποιότητα τοιχίων διερευνάται κάνοντας χρήση για την αξιολόγηση τους τις

απαιτήσεις του "κανόνα της τέχνης". Οι απαιτήσεις αυτές, συνοπτικά, είναι οι εξής:

- Αντοχή στοιχείων (τούβλα ή πέτρες)

- Ποιότητα ενέματος

- Παρουσία οριζόντιων σειρών ενεμάτων

- Παρουσία στοιχείων από πλευρά σε πλευρά (διατονική)

- Μεγάλα στοιχεία

- Κανονικά σχήμα στοιχείων, ή τουλάχιστον με επίπεδες οριζόντιες επιφάνειες

- Κλιμάκωση των κάθετων αρμών ρευστοκονιάματος μεταξύ των στοιχείων

(τούβλων ή βράχων)

Η ανάλυση της ποιότητας της τοιχοποιίας, η οποία θα εξετάσει τα θέματα που

αναφέρονται παραπάνω, μπορεί να συνοψιστεί στην ποιότητα τοιχοποιίας που

προσδιορίζεται σε τρεις διαφορετικούς τύπους, ανάλογα με σεισμική συμπεριφορά τους:

Κατηγορία Α: υψηλής ποιότητας τοιχοποιία, που κτίστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες που

πρότεινονται στους "κανόνες τέχνης", και χαρακτηρίζονται από μια μονολιθική

συμπεριφορά έξω από το επίπεδο και μια καλή αντίσταση σε παράλληλες δράσεις στο

επίπεδο της.

Κατηγορία Β: μέση ποιότητας τοιχοποιίας, που κτίστηκε σύμφωνα με ορισμένες

κατευθυντήριες γραμμές από αυτές που προτείνονται στους "κανόνες τέχνης". Αν και ο

μηχανισμός των βλαβών εκτός επιπέδου είναι χωρισμένος σε διάφορα στοιχεία, καθέ

ένα από αυτά εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από μια άκαμπτη συμπεριφορά; Στο ίδιο

επίπεδο χαρακτηρίζεται από μια μέση αντοχή σε σεισμικές δράσεις.

202

Κατηγορία Γ: κακής ποιότητας τοιχοποιία,που δεν κτίστηκε σύμφωνα με τους «κανόνες

τέχνης». Παρατηρείται συνήθως κατάρρευση του τοίχου για τις δράσεις εκτός επιπέδου,

και χαρακτηρίζεται από χαμηλή αντοχή σε παράλληλες στο επίπεδο δράσεις του.

Στοιχείο τρωτότητας a.0 (κακή ποιότητα τοίχων) που μπορεί να θεωρηθεί παρόν, αν

θεωρηθεί ότι διαδεδομένη η ποιότητας τοιχοποιίας τύπου "C" στη ΚΜ.

Εικόνα B.1. Διαφορετικές σεισμικές κατηγορίες Α, Β και C και συμπεριφορά των τοιχείων για δράσεις

ορθογώνιες στο επίπεδο του τοίχου.

203

A B A B

B C C B

C A B B

B C C A

Εικόνα B.2. Παραδείγματα των τύπων τοιχοποιίας και μηχανική συμπεριφορά τους σε σχέση με την

κατηγορία (A = καλή ποιότητα τοιχοποίας, B = μεσαία ποιότητα τοιχοποιίας, C = κακή ποιότητα

τοιχοποιίας).

α.1) Συνδέσεις μεταξύ δύο τοίχων που παρουσιάζουν σύγκλιση, σημαίνει την απόδοση

της σύνδεσης σε διασταυρώσεις τοίχων, γωνιών και σφυριών κατά μήκος των κάθετων

204

αναπτυσσόμενων τοίχων. Αν αυτή η σύνδεση απουσιάζει ή είναι μη αποδοτική τότε

υπάρχει τρωτότητα (vulnerability) στα περισσότερα στοιχεία.

Τα στοιχεία που αυξάνουν αυτού του είδους τις αδυναμίες είναι:

o Ορθογώνιοι τοίχοι σε ανοίγματα τοίχων που βρίσκονται σε άμεση επαφή.

o Ανεπαρκή συνδετικά στοιχεία (σύνδεση μεταξύ δύο τοίχων).

o Συνδετικά στοιχεία πολύ μικρού μεγέθους σε σχέση με το πάχος των τοίχων που

ενώνονται (σύνδεση μεταξύ δύο τοίχων).

o Δομικά υλικά χαμηλής ποιότητας.

Εικόνα B.3. Αρχιτεκτονική γωνία "πρότυπης κατασκευής", που διασφαλίζει μια αποδοτική σύνδεση

μεταξύ δύο γωνιακών τοίχων. Οι συνδετικοί παράγοντες σε αυτή την περίπτωση είναι κατασκευασμένοι

από λίθους μεγαλύτερου μήκους που ενώνονται τέλεια καθώς συγκλίνουν προς δύο γωνιακούς τοίχους.

205

α.2) Συνδέσεις μεταξύ τοίχων και οριζόντιου δαπέδου σημαίνει την απόδοση ήδη

υπάρχουσων συνδέσεων μεταξύ δαπέδων ή οροφών και των χαμηλότερων τοίχων, σε

όλες τις πλευρές κάθε δαπέδου. Αν αυτή η σύνδεση απουσιάζει ή είναι μη αποδοτική

τότε υπάρχει τρωτότητα στα περισσότερα στοιχεία. Στοιχεία που αυξάνουν τέτοιου

είδους αδυναμίες είναι:

o Παλαιές κατασκευές δαπέδων/οροφών με ή χωρίς διαρροές.

o Παλαιές κατασκευές δαπέδων καλυμμένων με ύφασμα παράλληλα με την

κατεύθυνση των τοίχων.

o Υπόγειος θάλαμος που είναι δεν συνδέεται κατασκευαστικά, κατά μήκος της

περιμέτρου του τοίχου.

o Ασυνέχεια δαπέδων, όπως οι σκάλες.

Εικόνα B.4. Τύποι δαπέδων. Από αριστερά προς δεξιά: μοντέρνο ταβάνι από ξύλο και μπετόν με

ενισχυμένη γωνία, διπλό ξύλινο πλαίσιο και πάτωμα από τούβλα, πάτωμα από ατσάλι και θάλαμοι

τοιχοποιίας. Οι τελευταίοι δύο τύποι είναι συνήθως ανεξάρτητοι από τους τοίχους και τα ξύλα και το

δάπεδο συγκρατείται λόγω της αποδοτικότητας των γωνιών.

206

α.3) Αλυσιδωτή ή ίσης απόδοσης προστασία σημαίνει μια σειρά στοιχείων που έχουν

στόχο την επίτευξη μιας αποδοτικής επίπεδης σύνδεσης δαπέδου μεταξύ τοίχων. Αν τα

στοιχεία αυτά απουσιάζουν ή είναι μη αποδοτικά τότε υπάρχει τρωτότητα στα

περισσότερα στοιχεία.

Στοιχεία που αυξάνουν τέτοιου είδους αδυναμίες είναι:

o Απουσία βασικών εξωτερικών στηριγμάτων.

o Μη αποδοτικό μέγεθος των βασικών εξωτερικών στηριγμάτων.

o Μικρό πάχος.

o Υπερβολική παραμόρφωση των συνδετικών στοιχείων .

o Ορατές καταστροφές στα στηρίγματα στους εξωτερικούς τοίχους που

επιδεινώνονται.

Εικόνα B.5. Διάφορα σχήματα βασικών εξωτερικών στηριγμάτων

207

α.4) Η περιοχή των σχισμάτων χρησιμοποιείται για τη συγκαταβατική αξιολόγηση της

δράσης των οριζόντιων σχισμάτων πάνω στην αντίσταση διάφορων δαπέδων S.U. H

αξιολόγηση πρέπει να γίνεται για κάθε επίπεδο και για δύο ορθογώνιες σεισμικές

κατευθύνσεις και πρέπει να αφορά στη συνολική αντίσταση των τοίχων σε σχέση με ένα

δεδομένο επίπεδο, σε μια δεδομένη κατεύθυνση, με τις κατάλληλα αναγνωρίσιμες

ελάχιστες τιμές. Η ποιότητα του κτισμένου τοίχου πρέπει να λαμβάνεται υπόψην.

Παράγοντες που μπορεί να θεωρηθούν τρωτά στοιχεία ως πιθανοί κίνδυνοι σχισμών

είναι:

o Για κάθε κατεύθυνση, η περιοχή του δαπέδου που είναι καλυμμένη με τούβλα να

είναι μικρότερη από το 6% της συνολικής επιφάνειας που καταλαμβάνει το κτήριο

(αξιολόγηση σύμφωνα με έρευνες που έγιναν σε ιστορικά κτήρια στην νότια

Ιταλία, για κτήρια με 2-3 ορόφους σε περιοχές με μέτρια έως υψηλή σεισμική

δραστηριότητα, που αφορούσαν σε τοίχους μέτριας ποιότητας, στο ισόγειο των

κτηρίων, βλέπε: A. Giuffrè, Code of Ortigia, p.199).

o Τοίχοι χαμηλής ποιότητας.

o Πολύ υψηλά κτήρια ή κτήρια με ορόφους που κτίζονται ακόμη.

o Κτήρια με πολύ ευρύχωρα δωμάτια (σχολεία, νοσοκομεία, μουσεία) όπου οι

τοίχοι αφαιρούνται για λειτουργικούς σκοπούς.

Περιοχές μέτριας σεισμικότητας. Τιμές κατά προσέγγιση της περιοχής αντίστασης των

τοίχων προς την καλυμμένη περιοχή σε δύο κύριες κατευθύνσεις για κάθε τοίχο

μέτριας/υψηλής ποιότητας.

Εικόνα B.6.Καταστροφές από σεισμικά σχίσματα

208

α.5) Η διαμόρφωση της αξιολόγησης του προγραμματισμού των παρατυπιών που

οδηγούν σε κρίσιμες ροπές, πραγματοποιείται αν το δάπεδο ή η οροφή θεωρούνται

άκαμπτες. Η απόφαση για το αν οι συγκεκριμμένες ροπές πρέπει να θεωρηθούν τρωτό

στοιχείο λαμβάνεται σύμφωνα με συγκεκριμμένες παραμέτρους S.U.

L

a

ab

L

L

ba

L

ab

ab

L

30100Lb

40100La

≥×

≤×

Εικόνα B.7. Διαμορφώσεις προγραμματισμού παρατυπιών που μπορεί να ενισχύσουν φαινόμενα ροπών

στην παρουσία άκαμπτων δαπέδων.

α.6) Θρυμματισμένοι τοίχοι ή δάπεδα από τούβλα ή στατικές ζημιές σε τοίχους από

τούβλα. Ανάμεσα στους παράγοντες προδιάθεσης αυτού του τρωτού στοιχείου είναι:

o Διάβρωση στις συνδέσεις ρευστοκονιάματος.

o Θρυμματισμένος λίθος εύρειας διάδοσης.

o Επιδείνωση βασικών ξύλινων στοιχείων.

o Μεγάλη υποβάθμιση της τοιχοποιίας.

o Υπερβολική παραμόρφωση δαπέδων.

o Μικρή συντήρηση των προστατευτικών στοιχείων S.U (κάλυψη οροφής,

ανεπάρκεια υδρορροών και αποχετεύσεων).

o Κάθετες ζημιές στους τοίχους των ισογείων που συγκεντρώνονται στους

στυλοβάτες των τοίχων.

209

β.1) Αδύνατο κρίσιμο σημείο (slenderness) είναι το ποσοστό ύψους και πάχους. Πρέπει

να σημειωθεί το ύψος του τοίχου δεν είναι απαραίτητα ίσο με το ύψος του δαπέδου

αλλά εκτείνεται μέχρι το πρώτο αποδοτικό όριο με το δάπεδο ή την οροφή. Για

παράδειγμα, σε ένα κτήριο τριών ορόφων, στο οποίο ο πρώτος όροφος δεν συνδέεται

με ενδιάμεσο τοίχο και το δεύτερο ενδιάμεσο δάπεδο συνδέεται με τοίχους, μπορεί

κανείς να πει ότι υπάρχει ένας τοίχος που το ύψος του εκτείνεται στους δύο πρώτους

ορόφους. Στοιχεία τρωτότητας αναφέρονται στην περίπτωση που το αδύνατο κρίσιμο

σημείο του τοίχου ξεπερνά μια κρίσιμη τιμή, η οποία καθορίζεται με βάση τη

σεισμικότητα της περιοχής, το είδος της τοιχοποίας σε σχέση με άλλους τοίχους και

περιορισμούς σχετικά με το δάπεδο και την οροφή. Στοιχεία που διακρίνονται εύκολα

και μπορεί να θεωρηθούν ως προειδοποήτικά σχετικά με την παρουσία τέτοιου είδους

δομικών αδυναμιών είναι τα εξής:

o Η εμφάνιση μια από τις ακόλουθες συνθήκες σε τοίχους που βρίσκονται πάνω

από το επίπεδο του δρόμου.

o Σημαντικά διαφορετικό πάχος τοίχων σε σχέση με παρακείμενους τοίχους

κτηρίων που βρίσκονται στην ίδια θέση.

o Καμία σύνδεση με δάπεδα, οροφές ή ορθογώνιους τοίχους.

o Τοιχοποιία κακής ποιότητας.

Εικόνα B.8. Eξωτερικός μηχανισμός που προκαλείται από πίεση που προκαλεί ενδιάμεσος όροφος σε

τοίχο που βρίσκεται στην πλευρά του δρόμου.

210

β.2) Παράτυπη κατανομή των ανοιγμάτων σημαίνει τη μετατόπιση του ύψους των

διαχωριστικών τοίχων, εσωτερικά και εξωτερικά των τοίχων S.U. Τα ανοίγματα που

δεν είναι ευθυγραμμισμένα έχουν αρνητικές επιδράσεις ακόμα και σε στατικές

συνθήκες, αφού αυξάνονται οι ακανόνιστες ροές τάσεων.

.

Εικόνα B.9. Ανοίγματα που είναι διαρρυθμιμένα τυχαία και δεν είναι διευθετημένα κάθετα. Σε τέτοιες

διαμορφώσεις δεν είναι δυνατό να βρεθεί σε όλο το ύψος του κτηρίου σημαντική περιοχή κινητής

τοιχοποιίας

β.3) Στοιχεία πίεσης είναι τα στοιχεία που εφαρμόζουν κάθετη επίδραση φορτίου και

αντιμετωπίζονται μόνο με χρήση κατάλληλων στοιχείων όπως ειδικές ράβδους,

ζώνες ή στεφάνες, τα οποία ασκούν οριζόντιες δράσεις. Αυτή η κατηγορία αφορά σε

θόλους, αψίδες και οροφές. Οι πιο κρίσιμες καταστάσεις φαίνονται στα πιο κάτω

σχήματα.

Εικόνα B.10. Παραδείγματα δομικών διαμορφώσεων που ασκούν πίεση και θολωτή κάλυψη.

β.4) Oι μη ομογενείς δομικές εξαρτήσεις αποτελούν στοιχείο τρωτότητας αφού

μεταβάλλουν την κατανομή μάζας και ακαμψίας και στην περίπτωση σεισμού,

211

μπορεί να προκαλέσουν μη προβλέψιμες δράσεις σε μέρη S.U. Είναι ιδιαίτερα

επικίνδυνες στην περίπτωση που υπάρχουν προσθήκες που δεν εφάπτονται με το

έδαφος.

Εικόνα B.11. Αιωρούμενες προσθήκες που (πιθανόν) να προκύπτουν από την κατασκευή

μπαλκονιών στον πρώτο όροφο.

β.5) Αιωρούμενα στοιχεία χωρίς θεμελιώδεις τοίχους πάνω σε δοκούς και δάπεδα

που δεν είναι αρκετά στερεά και αιωρούνται χωρίς βασικούς πυλώνες στήριξης

αποτελούν καταστάσεις τρωτότητας.

β.6) Η περιοχή σημαντικής αντίστασης (significance resistance area) μεταβάλλεται

από ένα όροφο σε άλλο, σε κτήρια τοιχοποιίας, ιδιαίτερα τα παλαιότερα, όπου ο

κυριότερος παράγοντας παρατυπιών είναι η παρουσία αψίδων και ανοιγμάτων Το

γεγονός αυτό επηρεάζει την τρωτότητα του κτηρίου αφού η διαφορά της

συγκεκριμμένης περιοχής όπως είναι στο αρχικό σχέδιο από την πραγματικότητα,

αποτελεί κρίσιμο σημείο που εκφράζεται συνήθως ως ποσοστό καλυμμένης

περιοχής.

212

Κρίσιμες καταστάσεις είναι:

o Αίθουσες εκθεμάτων του τελευταίου ορόφου.

o Μεγάλα και πολλαπλά ανοίγματα στο έδαφος (π.χ., καταστήματα ή χώροι

στάθμευσης).

o Aψίδα κατασκευασμένη στον τελευταίο όροφο.

Εικόνα B.12. Ζημιές από σεισμό λόγω ξαφνικής αλλαγής του αδύνατου κρίσιμου σημείου

(slenderness) από τον ένα όροφο στον άλλο (σεισμός στην L'Aquila, το 2009).

β.7) Μεταξύ μη δομικών στοιχείων που συμβάλλουν στην τρωτότητα S.U. είναι οι

ακόλουθες περιπτώσεις:

o Παράθυρα ή εμβλήματα που η σύνδεση τους με τους τοίχους δεν είναι

ικανοποιητική.

o Καπνοδόχοι ή προσαρτήματα κάλυψης που δεν συνδέονται με το κτήριο.

o Παραπέτασμα χαμηλής ποιότητας.

o Ταβάνια που προεξέχουν εξωτερικά και είναι κακής ποιότητας.

213

o Μπαλκόνια, μαρκίζες, πέπλα και άλλα στοιχεία που δεν ανήκουν στο σύστημα

αντίστασης του κτηρίου, έχουν μεγάλο βάρος και είναι ελάχιστα συνδεδεμένα

με το κτήριο.

Εικόνα B.13. Μη δομικά στοιχεία που αναποδογυρίστηκαν εξαιτίας ενός σεισμού (σεισμός στο

Abruzzo, 2009).

β.8) "Αποτυχία βυθού" σημαίνει παρουσία σχισμάτων λόγω ακατάλληλου βάθους. Οι

πιο τυπικές ζημιές που προκαλούνται από το φαινόμενο αυτό παρουσιάζονται στις

πιο κάτω εικόνες. Οι κάθετες σεισμικές δράσεις (όπως επίσης και οι οριζόντιες, σε

μικρότερο βαθμό) προκαλούν μια αύξηση της αποφορτισμένης έντασης από το

κτήριο στο έδαφος και δημιουργούν "αποτυχία βυθού" είτε το έδαφος είτε το

υπόλοιπο σύστημα είναι ανεπαρκή.

214

Εικόνα B.14. Παραδείγματα και σχέδια ακατάλληλου βάθους. Η φωτογραφία στα αριστερά είναι από

κτήριο μετά από σεισμό (σεισμός στην Umbria, 1997)

B.2. Ανάλυση των κριτηρίων έντασης και τρωτότητας

Στις ακόλουθες παραγράφους, όπου αναφέρεται S.U. ως μέρος ενός οικισμού

περιγράφονται παράμετροι για αξιολόγηση της τρωτότητας που προκαλείται μέσω

S.U. σε άλλα παρακείμενα S.U.

γ.1) Θόλοι και αψίδες που δεν έχουν αντιμετωπιστεί: είναι η περίπτωση των

παρακείμενων S.U. όταν οι θόλοι βρίσκονται σε κοινούς τοίχους. Πρέπει να

καθοριστεί αν η πίεση που εξέρχεται από την αψίδα ή το θόλο θα ληφθεί ή όχι

υπόψην, δηλαδή αν υπάρχει η πιθανότητα να στερεωθεί στο έδαφος (π.χ. μέσω της

σύνδεσης μεταξύ των δύο S.U με τοίχο μεγαλύτερου πάχους) και όχι να

215

απορροφηθεί από τα κατάλληλα προστατευτικά (π.χ. περιοριστικά ή συνδετικά

στοιχεία).

Εικόνα B.15. Διαμόρφωση θόλων που δεν είναι αντίθετοι. Η κατασκευή του ταβανιού στα αριστερά

ασκεί πίεση στο ενδιάμεσο του τοίχου, ενώ το κτήριο βρίσκεται στα δεξιά.

γ.2) Δάπεδα και οροφές εκτός ορίων κάλυψης: τα δάπεδα που βρίσκονται σε

διαφορετικά επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων και των μη άκαμπτων ή διαφορετικών

δαπέδων, και είναι τοποθετημέναδίπλα από παρακείμενα δομικά στοιχεία S.U.,

παρουσιάζουν τις δικές τους σειμικές δράσεις σε ξεχωριστούς τοίχους.

216

Εικόνα B.16. Τμηματικές διαμορφώσεις δαπέδων. Κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, το δάπεδο του

κτηρίου στα αριστερά σπρώχνει στο μέσο του τοίχου ενός κοινού κτηρίου στα δεξιά.

γ.3) Μετακίνηση μπροστά (Front offset): αυτό είναι ένα τυπικό αποτέλεσμα σε

σύνθετες σειρές συναθροίσεων και αποτελείται από φαινόμενα ροπής στον τοίχο

που συνδέει τα δύο τμήματα που δεν είναι ευθυγραμμισμένα. Αυτό το δομικό

έλλειμμα θα εξεταστεί στην περίπτωση που υπάρχουν προοπτικές κτηρίων που δεν

έχουν ευθυγραμμιστεί και δεν διαθέτουν αγκυρώσεις ή συνδετικά στοιχεία στη

διαμήκη κατεύθυνση.

Εικόνα B.17. Πρόσθιες μετατοπίσεις και συνακόλουθες διαμορφώσεις του μηχανισμού κατάρρευσης.

γ.4) Βασική θέση S.U.: Τα κτηριακά συμπλέγματα αποτελούν πολύ σημαντικά

στοιχεία τρωτότητας επειδή, σε οποιαδήποτε κατεύθυνση, δεν είναι σε θέση να

δώσουν δράσεις που ασκούνται από γειτονικά στοιχεία, όπως συμβαίνει στις

ενδιάμεσες περιοχές του κτηριακού συγκροτήματος. Αυτο το δομικό έλλειμμα θα

ληφθεί υπόψην για όλα τα βασικά κύτταρα χωρίς ανίχνευση συσκευών.

Εικόνα B.18. Βασικός μηχανισμός πιθανών καταρρεύσεων.

217

γ.5) Αν υπάρχουν ανεπαρκείς συνδέσεις μεταξύ παρακείμενων S.U., μπορεί να

καταγραφούν φαινόμενα σφυρηλάτησης. Η συγκεκριμμένη αδυναμία καταγράφεται

στην περίπτωση που τα κτήρια βρίσκονται πολύ κοντά το ένα στο άλλο.

.

Εικόνα B.19. Παράγωγα ζημιών από σεισμό (πιθανόν) από σφυρηλάτηση μεταξύ δύο παρακείμενων

κτηρίων. Προσέξτε τον διπλό τοίχο στη διπλανή περιοχή. Στη φωτογραφία φαίνεται το χωριό Onna

(L’Aquila) μετά από το σεισμό του 2009. Το κτήριο στα αριστερά αποτελείται από κομμάτια

συμπαγούς τσιμέντου, ένα στα δεξιά με ακανόνιστη πέτρα και ένα άλλο κακής ποιότητας

γ.6) Στοιχεία S.U διαφορετικής ακαμψίας. Θεωρείται ότι υπάρχει αυτή η αδυναμία

στα στοιχεία S.U. χωρίς σεισμικές συνδεσεις, όπου τα στοιχεία είναι κατασκευασμένα

σε διαφορετικού τύπου κτήρια, ή υπάρχει παρουσία διαφορετικής ακαμψίας και στα

δύο S.U. (για παράδειγμα, ξύλινα δάπεδα δίπλα από τσιμεντένια δάπεδα) ή όταν δύο

S.U. έχουν διαφορετικό ύψος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Centro Studi Villa Montesca · είναι οι πυρκαγιές, οι...

Documents

Transcript of ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Centro Studi Villa Montesca · είναι οι πυρκαγιές, οι...