ΜΕΛΕΤΗ · ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ...

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΙ∆ΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ε.Π. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2000 – 2006 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΡΓΟ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΟΥΜΕΝΟ ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ (ΕΚΤ)

ΜΕΛΕΤΗ

«∆ιερεύνηση της κατάστασης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

στη Θεσσαλία»

ΤΕΛΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Α΄ & Β΄ ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ)

ΑΝΑ∆ΟΧΟΣ: ΣΤΕΛΛΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Λάρισα, Ιούνιος 2006

user

Text Box

http://www.thessalia.gr/PEP/uploads/material/Meleti_Gynaikia_Epixeirimatikotita.pdf


ΜΕΛΕΤΗ



ΤΕΛΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Α΄ & Β΄ ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ)

ΑΝΑ∆ΟΧΟΣ: ΣΤΕΛΛΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΣΤΕΛΛΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΦΡΟ∆ΙΤΗ ΠΑΠΑ∆ΑΚΗ-ΚΛΑΥ∆ΙΑΝΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΝΤΙΟΣ


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ____________________________________________________ i

Εισαγωγή __________________________________________________________ iii 1. Η Επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα __________________________________1

1.1 Έννοια επιχειρηµατικότητας 1 1.2 Γενικά στοιχεία επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα 2

2. Η γυναικεία απασχόληση και επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα ___________4 2.1 Γυναικεία απασχόληση 4

2.1.1 Γενικά στοιχεία___________________________________________________________4 2.1.2 Η γυάλινη οροφή__________________________________________________________6 2.1.2 Ο οριζόντιος επαγγελµατικός διαχωρισµός _____________________________________9 2.1.3 Ποσοστό αντιπροσώπευσης των γυναικών στους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας_11

2.2 Γυναικεία επιχειρηµατικότητα 14 2.2.1 Γενικά στοιχεία__________________________________________________________14 2.2.2 ∆ηµογραφικά χαρακτηριστικά γυναικείας επιχειρηµατικότητας ____________________16 2.2.3 Κλαδική διάρθρωση γυναικείας επιχειρηµατικότητας ____________________________18 2.2.4 Το επιχειρηµατικό κενό ανάµεσα στα δύο φύλα και οι πιθανότητες ανάληψης επιχειρηµατικής δράσης________________________________________________________20 2.2.5 Το µέγεθος των επιχειρήσεων των ανδρών και γυναικών εργοδοτών-επιχειρηµατιών ___22 2.2.6 Συµπεράσµατα-Επίλογος __________________________________________________23

3. Το θεσµικό πλαίσιο σήµερα _________________________________________25 3.1 Ευρωπαϊκή πολιτική 25 3.2 Εθνική Πολιτική και δράσεις στα πλαίσια των κοινοτικών νοµοθεσιών 27

4. Πρόσφατα προγράµµατα σχετικά µε τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα_____31

5. Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στη Θεσσαλία ________________________43 5.1 Η αγορά εργασίας στη Θεσσαλία 43 5.2 Κλαδική ανάλυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας 51

5.2.1 Η επιχειρηµατικότητα στους άλλους τοµείς εκτός του πρωτογενούς _________________51 5.2.2 Σχετικά προγράµµατα που υλοποιούνται στην Περιφέρεια ________________________56 5.2.3 Προβλήµατα, στάσεις και απόψεις γυναικών επιχειρηµατιών στη Θεσσαλία – Πρωτογενής έρευνα. _____________________________________________________________________69 5.2.4 Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στον πρωτογενή τοµέα __________________________71

6. Καταρτίσεις και εκπαιδεύσεις που υλοποιούνται στη Θεσσαλία___________91

7. Μελέτες σχετικές µε γυναικεία απασχόληση και επιχειρηµατικότητα _____101

8. Προσδιορισµός των αναγκών των τοπικών αγορών εργασίας και επιλογή των πλέον ενδεικνυόµενων κλάδων γυναικείας επιχειρηµατικότητας. ___________107 Βιβλιογραφία (Α΄ Φάσης)____________________________________________109

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Α΄ Φάσης) __________________________________________111

ii

9. ∆ιασύνδεση και συνέργια µε δράσεις και δοµές προώθησης απασχόλησης _150 9.1 Προώθηση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας 156 9.2 Συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, πηγές αυτοχρηµατοδότησης & λοιπές πηγές χρηµατοδότησης 168

10. Θεσµικό πλαίσιο ________________________________________________171 10.1 «Καλές Πρακτικές» σε άλλες χώρες 171 10.2 Προτάσεις βελτίωσης του θεσµικού πλαισίου 176

11. Προτάσεις – Καθορισµός µορφών δράσεων__________________________183 11.1 Ισχυρά προϊόντα/υπηρεσίες στην Περιφέρεια Θεσσαλίας 183 11.2 Προτάσεις για ενίσχυση, προβολή ισχυρών προϊόντων και υποστηρικτικών ενεργειών ανάπτυξης 190 11.3 Προτάσεις για δράσεις στο ∆΄ ΚΠΣ 191

Βιβλιογραφία (Β΄ Φάσης)____________________________________________194 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Β΄ Φάσης) __________________________________________195

iii

Εισαγωγή Στοιχεία – Αντικείµενο Μελέτης Η Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Ε.Π. (ΕΥ∆ΕΠ) Θεσσαλίας, δια του νοµίµου εκπροσώπου της, Γενικού Γραµµατέα Περιφέρειας Θεσσαλίας κ. Γκούπα Φωτίου, ως «Αναθέτουσα αρχή ή Εργοδότης» και η κ. Γαλανοπούλου Στέλλα, ως «Ανάδοχος» και έχοντας υπόψη: α. Το υπ΄αριθµ. 4/2002 Π.∆., εκτέλεση ενεργειών τεχνικής βοήθειας – στήριξης και διαχείρισης των αντίστοιχων πόρων (κοινοτικό πλαίσιο στήριξης 2000 – 2006) β. Την 1η τροποποίηση του ετησίου προγράµµατος Τεχνικής Βοήθειας στήριξης έτους 2005 γ. Την υπ΄αριθµ. 7023 Γ’ ΠΕΠ/04-07-2005 Απόφαση ένταξης της πράξης «∆ιερεύνηση της κατάστασης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στη Θεσσαλία» δ. Το εν ισχύ Π∆Ε/ΣΑΕΠ 006/3 στ. Την µε Α.Π. 9837 Γ’ ΠΕΠ/13-09-2005 Απόφαση Ανάθεσης της πράξης «∆ιερεύνηση της κατάστασης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στη Θεσσαλία» υπέγραψαν την µε Αριθ. Πρωτ. 13238 Γ’ ΠΕΠ/16-11-2005 Σύµβαση Ανάθεσης Μελέτης µε τίτλο «∆ιερεύνηση της κατάστασης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στη Θεσσαλία» κύριο αντικείµενο της οποίας είναι: Α΄ ΦΑΣΗ

• Η πραγµατοποίηση σε πρώτο στάδιο της αποτύπωσης της κατάστασης σχετικά µε τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας: • Συγκέντρωση στατιστικών και λοιπών κατάλληλων στοιχείων σε τοπικό, νοµαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο • Προσδιορισµός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας • Καταγραφή σχετικών µελετών και έργων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο • Καταγραφή µελετών και έργων σε εθνικό επίπεδο, ολοκληρωµένων και προς υλοποίηση / καταγραφή δοµών που λειτουργούν • Εκπαίδευση – κατάρτιση γυναικών ως προς την ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών: σε τι βαθµό υπάρχει και ποια είναι τα αποτελέσµατά της. • Προσδιορισµός των αναγκών των τοπικών αγορών εργασίας για τον σχεδιασµό των ενεργειών προς όφελος της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. • Προσδιορισµός και επιλογή των πλέον ενδεικνυόµενων κλάδων γυναικείας επιχειρηµατικότητας, σύµφωνα µε το περιβάλλον της Περιφέρειας Θεσσαλίας.

iv

Β΄ ΦΑΣΗ Η σύνθεση των παρακάτω αποτελεσµάτων θα οδηγήσει στη δηµιουργία εξειδικευµένων προτάσεων για τις δράσεις που πρέπει να αναληφθούν για την ενίσχυση της Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας µέσω του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης εν γένει και του Γ΄ Π.Ε.Π. ειδικότερα, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. • Η διερεύνηση των τρόπων διασύνδεσης και εξασφάλισης συνέργιας και συµπληρωµατικότητας µε άλλες σχεδιαζόµενες ή υλοποιούµενες δράσεις από τις δοµές προώθησης της απασχόλησης. • Ο προσδιορισµός των κατάλληλων εµπλεκόµενων φορέων στην προώθηση / προβολή της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. • Η διερεύνηση συγχρηµατοδοτούµενων προγραµµάτων ως πηγών χρηµατοδότησης για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και η εξέταση της δυνατότητας αυτοχρηµατοδότησης ή των λοιπών πηγών χρηµατοδότησης. • Ο εντοπισµός των «καλών πρακτικών» (best practices), του σχεδιασµού και των θεσµών που υπάρχουν σε άλλες χώρες µε έµφαση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταγραφή θεσµών και µηχανισµών που είναι υπεύθυνοι για την υλοποίηση των σχεδίων για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας σε τρίτες χώρες και κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης. • Η αξιοποίηση του θεσµικού πλαισίου για την απασχόληση και την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας καθώς και η διατύπωση συγκεκριµένων προτάσεων για αλλαγή του θεσµικού πλαισίου, όπου απαιτείται, για τη διευκόλυνση της προώθησης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. • Παρεµβάσεις προώθησης και διείσδυσης των «ισχυρών προϊόντων – υπηρεσιών» των γυναικών στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. • Ο καθορισµός των µορφών δράσεων που σχετίζονται µε την υλοποίηση υποστηρικτικών ενεργειών ανάπτυξης και ευαισθητοποίησης που θα απευθύνονται σε υφιστάµενες και υπό ίδρυση επιχειρήσεις γυναικών. • Προτάσεις για δράσεις γυναικείας επιχειρηµατικότητας στο ∆΄ Κ.Π.Σ. καθώς και προτάσεις για την απαιτούµενη µελλοντική προσαρµογή του θεσµικού πλαισίου. Ως Οµάδα ΄Εργου ορίστηκαν σύµφωνα µε τη Σύµβαση οι παρακάτω: 1) Κλαυδιανού – Παπαδάκη Αφροδίτη Καθηγήτρια στον Τοµέα της Αγροτικής Οικονοµίας του Τµήµατος Γεωπονίας, του Α.Π.Θ. 2) Γαλανόπουλος Κωνσταντίνος Επίκουρος Καθηγητής, του Τµήµατος Αγροτικής Ανάπτυξης του ∆.Π.Θ.

Το κείµενο που ακολουθεί αποτελεί την Α΄ Φάση της Μελέτης «∆ιερεύνηση της κατάστασης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στη Θεσσαλία».




Α΄ ΦΑΣΗ

Λάρισα, Φεβρουάριος 2006

1

1. Η Επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα

1.1 Έννοια επιχειρηµατικότητας Για την καλύτερη κατανόηση του πλαισίου λειτουργίας και των συνθηκών που επηρεάζουν και διαµορφώνουν τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα και ειδικότερα στη Θεσσαλία, κρίνεται σκόπιµο να παρουσιαστεί καταρχήν το γενικότερο πλαίσιο της επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα, έτσι ώστε να περιγραφεί αρχικά το ευρύτερο περιβάλλον και οι συνιστώσες εκείνες που συντελούν στη διαµόρφωση των ιδιαιτεροτήτων αυτής καθαυτής της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Άλλωστε, κάθε προσπάθεια κατανόησης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας συνάδει όχι µόνο µε υποκειµενικούς και εξειδικευµένους παράγοντες, αλλά και µε αντικειµενικούς και γενικότερους παράγοντες που καθορίζουν το γενικότερο επιχειρηµατικό πνεύµα σε µια κοινωνία.

Η επιχειρηµατικότητα αποτελεί έναν σηµαντικό παράγοντα που καθορίζει το επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας, απασχόλησης και κοινωνικής ευηµερίας µιας χώρας. Στις χώρες µε χαµηλό εισόδηµα, ενισχύεται η εκδήλωση επιχειρηµατικού ενδιαφέροντος αφού επιτείνεται η ανάγκη απόκτησης ή αύξησης του εισοδήµατος. Όσο η οικονοµία προοδεύει και οι επιχειρήσεις µεγαλώνουν, το επιχειρηµατικό ενδιαφέρον µειώνεται αφού υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες εύρεσης σταθερής και αποδοτικής εργασίας. Ακολούθως, αν το κατά κεφαλήν εισόδηµα αυξηθεί περισσότερο, τότε περισσότερες επιχειρήσεις συστήνονται αφού υπάρχει διαθέσιµο κεφάλαιο (ΙΟΒΕ 2004). Επιχειρηµατικότητα µπορεί να οριστεί η προσπάθεια (που µπορεί να είναι είτε ατοµική είτε συλλογική) αξιοποίησης των πόρων που το άτοµο ή η οµάδα διαθέτει, παραγωγής µε αυτούς τους πόρους χρήσιµων προϊόντων ή υπηρεσιών και διάθεσής τους στην αγορά, µε σκοπό την ικανοποίηση των στόχων, των αναγκών και των επιθυµιών του ατόµου ή της οµάδας, µέσα από την ικανοποίηση των αναγκών της αγοράς (Λαµπρόπουλος 2004). Σύµφωνα µε το Παγκόσµιο Παρατηρητήριο Επιχειρηµατικότητας (Global Entrepreneurship Monitor, GEM), επιχειρηµατικότητα νοείται ως ‘κάθε προσπάθεια για δηµιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελµα, η δηµιουργία ενός νέου επιχειρηµατικού οργανισµού, ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από οµάδες ιδιωτών, ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν’. Έτσι, διακρίνονται δύο τύποι επιχειρηµατικότητας, ο ‘βασικός τύπος’, δηλαδή η δηµιουργία και χρηµατοδότηση µιας νέας δραστηριότητας και η ‘εταιρική επιχειρηµατικότητα’ δηλαδή, η δραστηριότητα ήδη υπαρχουσών επιχειρήσεων.

2

1.2 Γενικά στοιχεία επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα Παρόλο που η Ελλάδα, σύµφωνα µε τις στατιστικές του Παγκοσµίου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηµατικότητα, βρίσκεται περίπου στο ίδιο επίπεδο µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά το ∆είκτη Συνολικής Επιχειρηµατικής ∆ραστηριότητας (περίπου 7% του πληθυσµού µεταξύ 18 και 64 ετών), δύο χαρακτηριστικά τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες χώρες (ΙΟΒΕ 2004):

• Πρώτον, εµφανίζει ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό Επιχειρηµατικής Ανάγκης, δηλαδή εκδήλωση επιχειρηµατικής δραστηριότητας λόγω έλλειψης εναλλακτικών δυνατοτήτων απασχόλησης και δεύτερον,

• είναι προσανατολισµένη σχεδόν αποκλειστικά σε προϊόντα και υπηρεσίες που απευθύνονται στους καταναλωτές, παρά σε άλλες επιχειρήσεις (Σχήµα 1).

Σχήµα 1:

Πηγή: ΙΟΒΕ 2004 Παράλληλα, µόλις το 16% χαρακτηρίζεται ως Υψηλών ∆υνατοτήτων, ενώ η εταιρική επιχειρηµατικότητα αποτελεί στην συντριπτική πλειοψηφία υπόθεση µεγάλων επιχειρήσεων. Έτσι συνολικά, η Ελλάδα κατατάσσεται σχετικά χαµηλά στις περισσότερες συγκριτικές κατηγορίες. Η επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα αποτελεί κατά βάση ατοµική υπόθεση, δεδοµένου ότι κατά µέσο όρο, οι ιδιοκτήτες µιας νέας επιχείρησης είναι µόλις 1,5 άτοµα, ενώ κάθε νέα επιχειρηµατική δραστηριότητα δηµιουργεί επιπλέον δύο θέσεις (πέραν του ιδιοκτήτη) απασχόλησης.

3

Μόνο εντός του 2003, δαπανήθηκαν για τη χρηµατοδότηση νέων επιχειρήσεων περίπου 6 δις €. Η χρηµατοδότηση των νέων επιχειρήσεων προέρχεται σε µεγάλο βαθµό από κεφάλαια του ίδιου του επιχειρηµατία. Ωστόσο, σηµαντικό µέρος αυτών προέρχονται και από τη στενή οικογένεια του επιχειρηµατία (Πίνακας 1.1). Πίνακας 1.1: Πηγές πρόσθετης χρηµατοδότησης και επένδυση εκκίνησης

Πηγές % Μ.Ο. χρηµατοδότησης € Μέλη της στενής οικογένειας

25 39.125

Άλλοι συγγενείς 13,6 53.000 Φίλοι ή γείτονες 6,8 78.330 Τράπεζες 31,8 43.460 Κρατικά προγράµµατα 20,5 89.715 Μ.Ο. ύψους επένδυσης 55.500 Πηγή: ΙΟΒΕ 2004 Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεν πρέπει να υποτιµηθεί η συµµετοχή των ‘τυπικών’ µορφών επιδότησης. Αθροιστικά οι επιδοτήσεις από τραπεζικά ιδρύµατα (δάνεια) και κρατικά προγράµµατα (επιχορηγήσεις από κοινοτικούς πόρους) ξεπερνούν το 50% των πηγών χρηµατοδότησης, υποδηλώνοντας έτσι τη σηµασία αυτών των µορφών στη φάση της εκκίνησης νέων επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων.

4

2. Η γυναικεία απασχόληση και επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα

2.1 Γυναικεία απασχόληση

2.1.1 Γενικά στοιχεία Παρότι τα τελευταία χρόνια η συµµετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναµικό της χώρας παρουσιάζει αξιοσηµείωτη αύξηση - δεδοµένου ότι µόνο κατά την περίοδο 1995-2000 οι γυναίκες κατέλαβαν το 85% των νέων θέσεων εργασίας που δηµιουργήθηκαν - οι γυναίκες εξακολουθούν να βρίσκονται σε δυσχερέστερη θέση στην αγορά εργασίας από ότι οι άνδρες. (Ντερµανάκης 2004α). Εµπόδια και προκαταλήψεις, εξακολουθούν να συντηρούν σοβαρές συνθήκες διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε όλο το φάσµα της αγοράς εργασίας, από την εξεύρεση θέσης εργασίας, τους µισθούς έως την επαγγελµατική ανέλιξή τους. Η εκτίµηση της ανισότητας µεταξύ των δύο φύλων µπορεί να αποτυπωθεί α) στα στοιχεία ανεργίας και απασχόλησης, β) στο διαχωρισµό επαγγελµάτων και ειδικοτήτων, γ) στις µισθολογικές διαφορές και δ) στις προοπτικές προώθησης της καριέρας. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ το ποσοστό της µέσης ανεργίας στην Ελλάδα το 2004 ήταν 10,4% και των ανδρών µόλις 6%, η ανεργία των γυναικών εκτινάσσεται στο 16,1% (ΕΣΥΕ 2005). Μάλιστα, η διαφορά του ποσοστού απασχόλησης µεταξύ αντρών και γυναικών ξεπερνά τις 22 µονάδες (64,8 και 42,2% αντίστοιχα), καθιστώντας έτσι την Ελλάδα µια από τις χώρες µε τη µεγαλύτερη διαφορά στα ποσοστά απασχόλησης ανάµεσα στα δύο φύλα. Καίτοι οι γυναίκες αποτελούν περίπου το 52% του πληθυσµού εργάσιµης ηλικίας της χώρας, τα αντίστοιχα ποσοστά στο εργατικό δυναµικό και στους απασχολούµενους είναι εντυπωσιακά χαµηλότερα, κάτω από 40% (39% και 37% αντίστοιχα) (Equal Ανδροµέδα 2004). Η ανισότητα των δύο φύλων διαφαίνεται όχι µόνο στα ποσοστά ανεργίας, αλλά ακόµη και στη µακροχρόνια ανεργία, η οποία πλήττει πολύ περισσότερο τις γυναίκες, καθώς και στις αµοιβές, όπως επίσης και στο διαχωρισµό των επαγγελµάτων. Ενώ οι γυναίκες αποτελούν περίπου το 63% των ανέργων, το αντίστοιχο ποσοστό στους µισθωτούς είναι µόλις 34,57% και στους εργοδότες µόλις το 13%. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι γυναίκες-στελέχη επιχειρήσεων εξακολουθούν να είναι ελάχιστες, σε ποσοστό ίσως µικρότερο και από 2% (Αρτινοπούλου 2001). Ας σηµειωθεί τέλος και η σηµαντική διαφοροποίηση στο ύψος των αµοιβών ανάµεσα στα δύο φύλα, όπου το µισθολογικό χάσµα φτάνει ακόµη και το 42% (στον τραπεζικό κλάδο σε επιχειρήσεις µε 1-9 απασχολούµενους) και παραµένει εξαιρετικά µεγάλο και στους υπόλοιπους κλάδους: 66% (στο λιανικό εµπόριο, ιδιαίτερα δε στις µεγάλες επιχειρήσεις µε πάνω από 500 απασχολούµενους), και 81% (στις επιχειρήσεις τουρισµού) (Ντερµανάκης 2003). Έτσι, οι γυναίκες στην Ελλάδα σήµερα, από τη µια µεριά παρουσιάζουν αυξητική τάση συµµετοχής στην τριτοβάθµια εκπαίδευση και σταδιακή ένταξη σε παραδοσιακά ανδρικά επαγγέλµατα καθώς και σε τεχνολογικά προηγµένους κλάδους, αλλά από την άλλη, η κατάληψη διευθυντικών θέσεων είναι περιορισµένη, ενώ και οι

5

αµοιβές τους υπολείπονται σταθερά από τις αντίστοιχες των ανδρών. Το επιχειρηµατικό σύστηµα εξακολουθεί να κυριαρχείται από τους άνδρες, µε αποτέλεσµα πολλές γυναίκες να αντιµετωπίζουν το φαινόµενο της ‘γυάλινης οροφής’, όπου δηλαδή οι προοπτικές επαγγελµατικής ανέλιξης είναι εξαρχής πεπερασµένες και η κατάληψη θέσεων ευθύνης περιορισµένη. Για την ακρίβεια, ο όρος γυάλινη οροφή (glass ceiling) αποτελεί σήµερα αποδεκτό επιστηµονικό όρο και αναφέρεται στα τεχνητά ή αόρατα εµπόδια που είναι κατά κύριο λόγο βασισµένα σε απόψεις ή προκαταλήψεις και που επιβραδύνουν ή σταµατούν την επαγγελµατική ανέλιξη των γυναικών στις ανώτερες και ανώτατες θέσεις της ιεραρχίας των επιχειρήσεων (Ντερµανάκης 2004α).

6

2.1.2 Η γυάλινη οροφή Το φαινόµενο της «γυάλινης οροφής» είναι υπαρκτό σε όλους τους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΚΕΘΙ, στις επιχειρήσεις µε περισσότερους από δέκα απασχολούµενους, η συµµετοχή των γυναικών στη συνολική απασχόληση φτάνει το 36,1%, αλλά µόλις το 17,7% στις ανώτατες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις εργασίας (θέσεις εργασίας που ανήκουν στο ανώτερο 10% της µισθολογικής κλίµακας των επιχειρήσεων) και το 25,4% στις ανώτερες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις εργασίας (θέσεις εργασίας που ανήκουν στο δεύτερο ανώτερο 10% της µισθολογικής κλίµακας των επιχειρήσεων). Έτσι, ο γενικός δείκτης της «γυάλινης οροφής» έχει τιµή 2, και αντίστοιχα, ο ειδικός δείκτης της «γυάλινης οροφής» ή δείκτης της «γυάλινης οροφής» των ανωτέρων στελεχών φτάνει περίπου στο 1,4 (Σχήµα 2), γεγονός που υποδηλώνει ότι η συµµετοχή των γυναικών στις ανώτατες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις εργασίας των επιχειρήσεων καλύπτει µόλις το 49% των ανώτατων θέσεων εργασίας από αυτές που τους αναλογούν βάσει της συµµετοχής τους στη συνολική απασχόληση των επιχειρήσεων. Σχήµα 2: Το εύρος της γυάλινης οροφής στο σύνολο των κλάδων, 1995

Πηγή: Ντερµανάκης 2004α Είναι µάλιστα χαρακτηριστικό ότι το εύρος της «γυάλινης οροφής» εµφανίζεται να αυξάνεται όσο µεγαλύτερο είναι το µέγεθος της επιχείρησης. Πιο συγκεκριµένα, στις

7

µικρότερες επιχειρήσεις (10-49 απασχολούµενοι) η συµµετοχή των γυναικών στις ανώτατες θέσεις εργασίας καλύπτει περίπου το 58% των ανώτατων θέσεων εργασίας που τους αναλογούν µε βάση τη συµµετοχή τους στη συνολική απασχόληση των επιχειρήσεων. Επιπρόσθετα, ως κριτήριο της δυνατότητας επαγγελµατικής ανέλιξης των ανωτέρων στελεχών σε ανώτατες θέσεις εργασίας, φαίνεται ότι η συµµετοχή των γυναικών καλύπτει µόνο το 70% των ανώτατων θέσεων εργασίας που τους αναλογούν σε σχέση µε τη συµµετοχή τους στις ανώτερες θέσεις εργασίας των επιχειρήσεων. Στις µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις (50-99 απασχολούµενοι) το φαινόµενο της γυάλινης οροφής διευρύνεται ακόµη περισσότερο, δεδοµένου ότι οι γυναίκες καλύπτουν µόλις το 51% των ανώτατων θέσεων εργασίας που τους αναλογούν. Ωστόσο, συγκριτικά ευνοϊκότερες είναι οι προοπτικές ανέλιξής των ανώτερων στελεχών, καθώς από το σύνολο των ανώτατων θέσεων που τους αναλογούν καλύπτουν περίπου το 80%. Τέλος, στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις (+100 απασχολούµενοι) οι δυσκολίες των γυναικών εντείνονται σε ακόµη µεγαλύτερο βαθµό, καθώς τα αντίστοιχα ποσοστά είναι µόλις 30% και 54%. Επιχειρώντας µια ενδοκλαδική ανάλυση, προκύπτει ότι δεν υπάρχει κλάδος στον οποίον οι γυναίκες να καταλαµβάνουν το σύνολο των ανώτατων µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεων εργασίας που τους αναλογούν. Το µέγιστο ποσοστό κάλυψης των ανώτατων θέσεων παρατηρείται στον κλάδο των χερσαίων µεταφορών όπου φτάνει στο 76,6% (αλλά µε συνολική συµµετοχή γυναικών µόλις 7%). Κατά σειρά ακολουθούν οι κλάδοι κατασκευής ειδών ένδυσης µε ποσοστό κάλυψης 75% (συνολική συµµετοχή γυναικών 83%), λιανικού εµπορίου 71% (55% συνολική συµµετοχή γυναικών), ιδιωτικών ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών ταµείων 57% (53% συνολική συµµετοχή γυναικών). Τέλος τα ποσοστά συµµετοχής των γυναικών στη συνολική απασχόληση των ξενοδοχείων, εστιατορίων είναι 47%, κατεργασίας δέρµατος και είδη από δέρµα 48%, κλωστοϋφαντουργικές ύλες 50%, διακίνηση-αποθήκευση, ταξιδιωτικά πρακτορεία 37% και ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί 42%. Από τα παραπάνω προκύπτει επίσης ότι το εύρος της γυάλινης οροφής είναι σηµαντικό ακόµη και σε κλάδους όπου ο αριθµός των γυναικών είναι µεγαλύτερος από τον αριθµό των ανδρών, γεγονός που υποδηλώνει ότι και σε αυτούς τους κλάδους, οι άνδρες έχουν περισσότερες προοπτικές επαγγελµατικής ανέλιξης. Ειδικότερα στις επιχειρήσεις των κλάδων της µεταποιητικής βιοµηχανίας, προκύπτει ότι το φαινόµενο της γυάλινης οροφής εντείνεται ιδιαίτερα στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις, όπου κρατούν σε χαµηλά επίπεδα τη διείσδυση των γυναικών στη συνολική απασχόληση και ταυτόχρονα περιορίζουν την ανέλιξη τους, σε αντίθεση µε τις µικρότερες και µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεις οι οποίες επιτρέπουν σε µεγαλύτερο ρυθµό τη διείσδυση των γυναικών και διαµορφώνουν µια γυάλινη οροφή περίπου στο µισό εύρος από αυτό των µεγάλων επιχειρήσεων. Γενικότερα, και στο σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου, οι γυναίκες συγκεντρώνουν το 33,2% της απασχόλησης, ενώ καταλαµβάνουν µόλις το 15,9% από τις ανώτατες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις και το 22,5% από τις ανώτερες θέσεις εργασίας των επιχειρήσεων, δηλαδή οι γυναίκες καταλαµβάνουν µόλις το 47,4% των ανώτατων µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεων που τους αναλογούν βάσει της συµµετοχής στη συνολική απασχόληση.

8

Στις επιχειρήσεις των κλάδων παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου και ύδατος, το εύρος της γυάλινης οροφής είναι το µεγαλύτερο ανάµεσα σε όλες τις οµάδες εξεταζόµενων κλάδων. Η συµµετοχή των γυναικών στη συνολική απασχόληση του κλάδου είναι αρκετά περιορισµένη και φτάνει το 21%, ενώ από τις θέσεις εργασίας των ανωτάτων στελεχών των επιχειρήσεων οι γυναίκες καταλαµβάνουν µόλις το 5%. Αντίστοιχα, περιορισµένη είναι η συµµετοχή των γυναικών στις θέσεις εργασίας των ανώτερων στελεχών όπου και καταλαµβάνουν µόλις το 10% από αυτές. Αντίθετα, στις επιχειρήσεις των κλάδων χονδρικού-λιανικού εµπορίου και επισκευών, καταγράφεται ο µικρότερος γενικός δείκτης γυάλινης οροφής και ο δεύτερος µικρότερος ειδικός δείκτης, παρά το γεγονός ότι και εδώ παρατηρείται το φαινόµενο της θετικής συσχέτισης του εύρους της γυάλινης οροφής µε το µέγεθος της επιχείρησης. Πιο συγκεκριµένα, η συµµετοχή των γυναικών στη συνολική απασχόληση των επιχειρήσεων του κλάδου φτάνει στο 40%, αλλά η συµµετοχή τους στις ανώτατες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις αγγίζει το 23,5%, ενώ από τις θέσεις των ανώτερων στελεχών οι γυναίκες καταλαµβάνουν το 34%. Ειδικότερα, το 58% των ανώτατων θέσεων εργασίας των επιχειρήσεων (που τις αναλογούν) καλύπτεται από τις γυναίκες, ενώ στο επίπεδο της επαγγελµατικής ανέλιξης από τις ανώτερες στις ανώτατες µισθολογικά-ιεραρχικά θέσεις εργασίας, οι γυναίκες καταλαµβάνουν το 72,5% των ανώτατων θέσεων που τις αναλογούν. Στον κλάδο των ξενοδοχείων-εστιατορίων, παρά τις σηµαντικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται ανάλογα µε το µέγεθος των επιχειρήσεων, καταγράφεται η µοναδική περίπτωση όπου η συµµετοχή των γυναικών στις ανώτατες θέσεις των επιχειρήσεων (24%) προσεγγίζει τη συµµετοχή τους στις ανώτερες θέσεις εργασίας (26,5%). Ωστόσο, και µε δεδοµένο ότι οι γυναίκες καταλαµβάνουν το 46,5% των συνολικά απασχολούµενων, προκύπτει ότι η συµµετοχή τους στις ανώτατες θέσεις εργασίας καλύπτει µόλις το 52% των ανώτατων θέσεων εργασίας που τις αναλογούν, ενώ αντίθετα, στο επίπεδο της επαγγελµατικής ανέλιξης από τις ανώτερες στις ανώτατες θέσεις εργασίας, οι γυναίκες καταφέρνουν να καταλάβουν το 91% των ανώτατων θέσεων που τις αναλογούν. Τέλος, στις επιχειρήσεις των κλάδων µεταφορών, αποθηκεύσεων και επικοινωνιών, καταγράφεται το µεγαλύτερο εύρος γυάλινης οροφής από όλους τους κλάδους, ιδιαίτερα δε στις επιχειρήσεις µεσαίου µεγέθους. Αντίστοιχα µεγάλο εύρος παρατηρείται και στον κλάδο των ενδιάµεσων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών (τράπεζες, επιχειρήσεις ιδιωτικής ασφάλισης κτλ), όπου µάλιστα παρά την αρκετά υψηλή συµµετοχή των γυναικών στη συνολική απασχόληση (45%), η επαγγελµατική ανέλιξή τους περιορίζεται σηµαντικά, µε δεδοµένο ότι η συµµετοχή τους στις ανώτερες και ανώτατες θέσεις είναι µόλις 24% και 15% αντίστοιχα.

9

2.1.2 Ο οριζόντιος επαγγελµατικός διαχωρισµός Ο επαγγελµατικός διαχωρισµός είναι η τάση των ανδρών και των γυναικών να συγκεντρώνονται σε διαφορετικά επαγγέλµατα. Απόλυτος επαγγελµατικός διαχωρισµός υφίσταται όταν οι άνδρες και οι γυναίκες εργάζονται σε τελείως διαφορετικά επαγγέλµατα. Αντίστοιχα, δεν υφίσταται επαγγελµατικός διαχωρισµός όταν η αναλογία των ανδρών και των γυναικών σε κάθε επάγγελµα είναι η ίδια µε την αναλογία των δύο φύλων στη συνολική απασχόληση (Ντερµανάκης 2005). Η συνολική απασχόληση στην Ελλάδα την περίοδο 1993-2003 αυξήθηκε περίπου κατά 300.000 άτοµα, τη συντριπτική πλειονότητα εκ των οποίων (243.000) τις κατέλαβαν γυναίκες. Ωστόσο, παρατηρώντας τις µεταβολές της απασχόλησης στα επαγγέλµατα προκύπτει ότι υφίσταται, αλλά και ενισχύεται, ο επαγγελµατικός διαχωρισµός ανάµεσα στα δύο φύλα: Η συµµετοχή των γυναικών στην αύξηση της απασχόλησης είναι περιορισµένη τόσο στις ανώτερες-ανώτατες ιεραρχικά επαγγελµατικές οµάδες, όσο και σε αυτές µε τεχνική εξειδίκευση. Αντίθετα, η αύξηση της απασχόλησης των γυναικών εντοπίζεται κυρίως σε επαγγελµατικές οµάδες που ανήκουν –συνήθως- σε µεσαία και κατώτερα επίπεδα της ιεραρχίας και σε επαγγέλµατα µε περιορισµένο τεχνικό περιεχόµενο (Σχήµα 3). Αναλυτικότερα, την περίοδο 1993-2003, η επαγγελµατική οµάδα των «Ειδικευµένων στις πωλήσεις και στην εξυπηρέτηση επιχειρήσεων» (µεσίτες, αντιπρόσωποι, γραµµατείς διοίκησης κ.λ.π.) παρουσίασε τους υψηλότερους ρυθµούς αύξησης της απασχόλησης (περίπου 8%), ενώ το 4,7 % προήλθε από τις θέσεις εργασίας που κατέλαβαν γυναίκες. Η δεύτερη σε ρυθµούς αύξησης της απασχόλησης επαγγελµατική οµάδα ήταν «οι ∆ιευθυντές και τα ανώτερα στελέχη µεγάλων επιχειρήσεων» µε 4% περίπου. Ωστόσο, η συµµετοχή των γυναικών στην ανάπτυξη αυτής της επαγγελµατικής οµάδας ήταν εξαιρετικά περιορισµένη (1,37%). Αντίστοιχα, περιορισµένη ήταν η συµµετοχή των γυναικών στην αύξηση της απασχόλησης και άλλων επαγγελµατικών οµάδων, όπου γενικότερα η παρουσία των γυναικών σε αυτές είναι σχετικά µικρή (τεχνίτες, οδηγοί, επαγγέλµατα επιστηµών µηχανικής, φυσικής, κ.λ.π.). Θα πρέπει να σηµειωθεί τέλος, ότι από τα αποτελέσµατα προκύπτει πως όσο µικρότερη είναι η ηλικία των απασχολούµενων τόσο µεγαλύτερος είναι ο επαγγελµατικός διαχωρισµός ανάµεσα στους άνδρες και στις γυναίκες. Ειδικότερα, η ένταση του φαινοµένου εκδηλώνεται περισσότερο στους νεότερους απασχολούµενους (15-29 ετών) αλλά και στους απασχολούµενους 45-64 ετών (Ντερµανάκης 2005).

10

Σχήµα 3: ∆ιάρθρωση του µέσου ετήσιου ρυθµού µεταβολής της απασχόλησης κατά φύλο και επάγγελµα, 1993-2003.

Πηγή: Ντερµανάκης 2005

11

2.1.3 Ποσοστό αντιπροσώπευσης των γυναικών στους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας Η διερεύνηση της αντιπροσώπευσης των γυναικών στους διάφορους κλάδους της οικονοµικής δραστηριότητας στη χώρα που έγινε από το ΚΕΘΙ δίνει ορισµένα ενδιαφέροντα αποτελέσµατα: Στον κλάδο της γεωργίας-κτηνοτροφίας, ενώ οι γυναίκες φαίνεται να υπέρ-αντιπροσωπεύονται στο σύνολο της απασχόλησης του κλάδου (115,6%)1, η παρουσία τους στις επιχειρήσεις µε περισσότερους από δέκα απασχολούµενους καλύπτει µόνο το 65% του αριθµού των θέσεων εργασίας που τους αναλογούν βάσει της συµµετοχής τους στη συνολική απασχόληση αυτών των επιχειρήσεων. Ωστόσο, σε σχέση µε το 2003, παρατηρείται µια σχετική βελτίωση σε αυτά τα µεγέθη, παρά το γεγονός ότι η συνολική απασχόληση των γυναικών στον κλάδο εµφανίζει πτωτική τάση (Σχήµα 4). Από την άλλη µεριά, στον κλάδο της αλιείας το ποσοστό αντιπροσώπευσης των γυναικών είναι εξαιρετικά χαµηλό (30,9%), σε αντίθεση µε την αντιπροσώπευσή τους στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις, η οποία το 2003 κάλυπτε το σύνολο των θέσεων που τις αναλογούσαν. Στο δευτερογενή τοµέα, γενικά, παρατηρείται υπο-αντιπροσώπευση των γυναικών, ενώ στους περισσότερους κλάδους του τοµέα υποχωρεί η παρουσία των γυναικών κατά την περίοδο 1993-2003. Αναλυτικότερα, στον κλάδο των ορυχείων- λατοµείων επικρατούσε το ποσοστό του 10,6 % το 2003 (στο σύνολο της απασχόλησης των γυναικών). Στους κλάδους της µεταποιητικής βιοµηχανίας, το ποσοστό έφτασε στο 76,6%. Στον κλάδο των κατασκευών, το 2003, η παρουσία των γυναικών στο σύνολο της απασχόλησης του κλάδου καλύπτει µόλις το 6,9% των θέσεων εργασίας που θα αναλογούσαν στις γυναίκες βάσει της συµµετοχής τους στη συνολική απασχόληση της οικονοµίας. Στον τριτογενή τοµέα, η αντιπροσώπευση των γυναικών ξεπερνά τα επίπεδα παρουσίας που θα τις αναλογούσαν βάσει της συµµετοχής τους στη συνολική απασχόληση στο σύνολο των επιµέρους κλάδων, µε εξαίρεση τους κλάδους των µεταφορών-επικοινωνιών και της δηµόσιας διοίκησης, άµυνας και κοινωνικής ασφάλισης. Συγκεκριµένα, το ποσοστό αντιπροσώπευσης των γυναικών στον κλάδο του εµπορίου φτάνει και ξεπερνά το 100% κατά την περίοδο 1993-2003 (στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις το αντίστοιχο ποσοστό είναι ακόµη υψηλότερο). Στον κλάδο των ξενοδοχείων-εστιατορίων η συνολική απασχόληση των γυναικών φτάνει το 122,2%, και ξεπερνά µάλιστα το 140% στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις. Ένταση της αντιπροσώπευσης των γυναικών παρατηρείται και στον κλάδο των ενδιάµεσων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών και επιχειρήσεων, όπου η αντιπροσώπευση των γυναικών ξεπέρασε το 130% το 2003. Αντίστοιχα, αντιπροσώπευση των γυναικών µέχρι και 1,7 φορές µεγαλύτερη από αυτήν που τις αναλογεί παρατηρείται στους κλάδους των επιχειρηµατικών υπηρεσιών, της εκπαίδευσης, της υγείας και πρόνοιας και των λοιπών υπηρεσιών ατοµικού ή κοινωνικού χαρακτήρα, ενώ στους κλάδους

1 Ποσοστό αντιπροσώπευσης σε ένα κλάδο µεγαλύτερο (µικρότερο) του 100, υποδηλώνει ότι οι γυναίκες αντιπροσωπεύονται περισσότερο (λιγότερο) σε αυτόν τον κλάδο από όσο τις αναλογεί µε βάση τη συµµετοχή τους στη συνολική απασχόληση.

12

της δηµόσιας διοίκησης, άµυνας και υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης το ποσοστό αντιπροσώπευσης των γυναικών κυµαίνεται στο 83-86%. Σχήµα 4: Ποσοστό αντιπροσώπευσης απασχολούµενων γυναικών & κενές θέσεις εργασίας στις επιχειρήσεις κατά κλάδο, 1993-2003

Πηγή: Ντερµανάκης 2005 Ας σηµειωθεί τέλος, ότι παρά τις ευνοϊκότερες συνθήκες που έχουν αρχίσει να δηµιουργούνται τα τελευταία χρόνια για τις γυναίκες, κάποιες άλλες παράµετροι επιτείνουν την ανασφάλεια των γυναικών στην αγορά εργασίας. Για παράδειγµα, στη χώρα µας, η κρίση που µαστίζει τους κλάδους κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης, µε αποτέλεσµα άλλες επιχειρήσεις να κλείνουν, άλλες να προχωρούν σε αναστολή και παύση λειτουργίας παραγωγικών µονάδων και άλλες να µετακινούνται σε άλλες

13

χώρες µε φθηνό εργατικό δυναµικό, έχει άµεσες επιπτώσεις κυρίως στις γυναίκες µε δεδοµένο ότι αποτελούσαν ‘γυναικεία επαγγέλµατα’. Κατά συνέπεια, η προώθηση και στήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας αποκτά µεγάλη σηµασία ιδιαίτερα για τη χώρα µας, αν ληφθούν υπόψη οι στρεβλώσεις της εγχώριας αγοράς εργασίας που δηµιουργούν έντονες συνθήκες ανισότητας και διακρίσεων σε βάρος των γυναικών. Με άλλα λόγια, η γυναικεία επιχειρηµατικότητα, συνδέεται άµεσα µε θέµατα ισότητας των δύο φύλων, δεδοµένου ότι οι ευκαιρίες απασχόλησης των γυναικών αποδεικνύεται ότι περιορίζονται από διάφορους παράγοντες οι οποίοι συντελούν στην ανισότητα.

14

2.2 Γυναικεία επιχειρηµατικότητα

2.2.1 Γενικά στοιχεία Στην προηγούµενη ενότητα σκιαγραφήθηκε το εργασιακό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται οι γυναίκες σήµερα, καθώς και οι στρεβλώσεις και οι ανισότητες που δηµιουργούνται µέσα σε αυτό σε βάρος των γυναικών. Για τους λόγους αυτούς, υποστηρίζεται ολοένα και περισσότερο η άποψη ότι για τις γυναίκες, η ίδρυση επιχείρησης είναι η προτιµώµενη εναλλακτική λύση στο πρόβληµα αναζήτησης εργασίας. Η σύσταση µιας επιχείρησης µπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή προσωπικής ανάπτυξης σε ένα σύστηµα το οποίο εξακολουθεί να κυριαρχείται από τους άνδρες και όπου τα προσόντα των γυναικών δεν αναγνωρίζονται πλήρως (Equal Ανδροµέδα 2004). Ωστόσο, οι γυναίκες υστερούν σηµαντικά έναντι των ανδρών και στην ανάληψη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Στη χώρα µας υπάρχει ένα σαφές ‘επιχειρηµατικό κενό’ το οποίο αποτυπώνει το µέγεθος της ανισότητας στην αντιπροσώπευση των δύο φύλων στον επιχειρηµατικό στίβο (Ντερµανάκης 2004β). Ασφαλώς, η υστέρηση των γυναικών στην εκδήλωση επιχειρηµατικής δραστηριότητας δεν αποτελεί µόνο ελληνικό φαινόµενο. ∆ιεθνώς, οι άντρες δραστηριοποιούνται επιχειρηµατικά σε ποσοστό 50% περισσότερο από τις γυναίκες (Σχήµα 5), ενώ ξεκινούν και µε διπλάσιο κεφάλαιο από αυτές (65.000$ έναντι 33.000$) (ΙΟΒΕ 2004). Σε γενικές γραµµές οι γυναικείες επιχειρήσεις τείνουν να είναι µικρότερες από εκείνες των ανδρών. Ένας λόγος είναι η τάση των αντρών να δηµιουργούν αυστηρή ιεραρχία µε αποτέλεσµα να επιτυγχάνουν καλύτερη κατανοµή και έλεγχο της επιχείρησης, σε αντίθεση µε τις γυναίκες που τείνουν να αναπτύσσουν σχέσεις ισότητας στην επιχείρηση. Επίσης, οι περισσότεροι άντρες διστάζουν να συνεργαστούν επιχειρηµατικά µε γυναίκες οπότε αυτοµάτως περιορίζονται οι πιθανότητες επέκτασης µιας γυναικείας επιχείρησης από συνεργασία ή συγχώνευση (ΙΟΒΕ 2004). Στην Ευρώπη σήµερα, λιγότερο από το 30% των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων διευθύνονται από γυναίκες, ενώ οι γυναίκες είναι υπεύθυνες µόνο για το 1/3 των νέων επιχειρήσεων που δηµιουργούνται (Equal Ανδροµέδα 2004). Όπως προαναφέρθηκε, η ένταση της εκδήλωσης της επιχειρηµατικότητας είναι σηµαντικά µεγαλύτερη στους άνδρες. Το 2003, η επιχειρηµατική δραστηριότητα µε ή χωρίς προσωπικό (δηλαδή ως εργοδότες/-τριες ή ως αυτοαπασχολούµενοι/-ες) ασκούσαν περίπου 880.000 άνδρες και 335.000 γυναίκες. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι ενώ τη δεκαετία 1993-2003 το συνολικό ανθρώπινο δυναµικό που δραστηριοποιείται επιχειρηµατικά στην Ελλάδα αυξάνεται περίπου κατά 14.000 άτοµα, ο αριθµός των ανδρών που δραστηριοποιούνται επιχειρηµατικά (µε ή χωρίς προσωπικό) µειώνεται περίπου κατά 80.000, ενώ αντίθετα αυξάνεται κατά 94.000 ο αντίστοιχος αριθµός των γυναικών.

15

Σχήµα 5:

Πηγή: ΙΟΒΕ 2004 Αντίστοιχη είναι και η τάση στον αριθµό των εργοδοτών/τριών, καθώς την ίδια περίοδο (1993-2003) καταγράφεται µια αύξηση της τάξης των 20.000 ατόµων (φτάνοντας συνολικά στις 280.000), η οποία οφείλεται σχεδόν εξολοκλήρου στην αυξηµένη επιχειρηµατική δραστηριότητα των γυναικών (περίπου 17.500 γυναίκες εργοδότριες). Από την άλλη µεριά, κατά την ίδια περίοδο σηµειώνεται µείωση του συνολικού αριθµού των αυτοαπασχολούµενων περίπου κατά 5.000 άτοµα, παρά την αύξηση του αντίστοιχου αριθµού των γυναικών (+77.000 άτοµα) και λόγω της ακόµη υψηλότερης µείωσης (-82.000) του αριθµού των αυτοαπασχολούµενων ανδρών (Ντερµανάκης 2004β). Το 2003, οι γυναίκες εργοδότριες και αυτοαπασχολούµενες αποτελούσαν περίπου το 22,5% της συνολικής απασχόλησης των γυναικών, ενώ το αντίστοιχο µερίδιο στους άνδρες έφτανε στο 37%. Στη οµάδα των εργοδοτών/-τριων η διαφορά ανάµεσα στα δύο φύλα ήταν σχετικά µεγαλύτερη, καθώς ως εργοδότες εργάζονταν το 9,5% των απασχολούµενων ανδρών, έναντι του µόλις 3,4% των απασχολούµενων γυναικών. Ωστόσο, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι την περίοδο 1993-2003 παρατηρείται µια υποχώρηση των ανδρών και ενίσχυση των γυναικών στο επίπεδο της επιχειρηµατικότητας, καθώς το 1993 τα αντίστοιχα ποσοστά των εργοδοτών για άνδρες και γυναίκες ήταν 9,7% και 2,7%. (Ντερµανάκης 2004β).

16

2.2.2 ∆ηµογραφικά χαρακτηριστικά γυναικείας επιχειρηµατικότητας Α. Ηλικιακή σύνθεση Ειδικότερα, είναι σηµαντικό να τονιστεί, ότι οι άνδρες υπερτερούν σε σηµαντικό βαθµό των γυναικών στην ανάληψη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, το ποσοστό των γυναικών επιχειρηµατιών αυξάνεται στην κατηγορία υψηλών δυνατοτήτων (από 36.7 σε 40%), παράλληλα µε τη µείωση της ηλικίας και την αύξηση του µορφωτικού επιπέδου (Πίνακας 2.1). Πίνακας 2.1: Συνολική επιχειρηµατική δραστηριότητα και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά (% συνόλου) Φύλο Άνδρες 70,60 Γυναίκες 29,40 Ηλικιακές κατηγορίες 18-24 ετών 12,80 25-34 ετών 36,80 35-44 ετών 31,20 45-54 ετών 10,40 55-64 ετών 8,80 Εργασιακή κατάσταση Ολικής ή µερικής

απασχόλησης 96,00

Οικιακά 0,80 Φοιτητές 1,60 Άνεργοι-Λοιποί 1,60 Εκπαιδευτικό επίπεδο Μερική ∆ευτεροβάθµια 17,70 Απολυτήριο ∆ευτεροβάθµιας 43,50 Μετα-δευτεροβάθµια 38,70 Εισοδηµατικό κλιµάκιο Χαµηλό 33% 2,80 Μέσο 33% 58,50 Υψηλό 33% 38,70 Πηγή: ΙΟΒΕ 2004 Ειδικότερα, το 2003, το 70% των γυναικών επιχειρηµατιών –εργοδοτριών ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών, ενώ το 1993 µόλις το 52% των γυναικών εργοδοτριών ανήκε σε αυτή την ηλικιακή οµάδα. Από την άλλη πλευρά, το 2003, το 68% των ανδρών εργοδοτών ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών, έναντι 64% το 1993. Επισηµαίνεται δηλαδή ότι την τελευταία δεκαετία αυξήθηκε σηµαντικά η µέση ηλικία των γυναικών επιχειρηµατιών-εργοδοτριών, προσεγγίζοντας έτσι την αντίστοιχη των ανδρών. Ωστόσο αυτό το γεγονός δε θα έπρεπε να καταγραφεί απαραιτήτως ως θετικό. Η µείωση της επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης των γυναικών κάτω των 40 ετών, εκτιµάται ότι µέσο-µακροπρόθεσµα θα λειτουργήσει αρνητικά στην απάλειψη των διαφορών ανάµεσα στα δύο φύλα, ενώ παράλληλα επισηµαίνει τις αδυναµίες ανάπτυξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας, η οποία φαίνεται να αποδίδει κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες (π.χ. ηλικία παιδιών άνω των 12-15 ετών, οικογενειακές υποχρεώσεις κτλ), (Ντερµανάκης 2004β). Β. Εκπαίδευση – Μόρφωση

17

Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι το µέσο επίπεδο εκπαίδευσης των γυναικών επιχειρηµατιών-εργοδοτών είναι σήµερα υψηλότερο από αυτό των ανδρών, ενώ µάλιστα ήταν ακόµη υψηλότερο την προηγούµενη δεκαετία. Η µείωση της διαφοράς αυτής οφείλεται κυρίως στη σηµαντική µείωση (περίπου 30.000) του αριθµού των ανδρών επιχειρηµατιών-εργοδοτών µε χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης (µέχρι γυµνάσιο) και την ταυτόχρονη, περίπου ισόποση αύξηση του αριθµού των ανδρών µε µεσαίο και υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Από την άλλη πλευρά, η σύνθεση των γυναικών επιχειρηµατιών κατά επίπεδο εκπαίδευσης δε διαφοροποιήθηκε σηµαντικά την ίδια περίοδο, κυρίως λόγω της αύξησης της επιχειρηµατικής παρουσίας των γυναικών από όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης. Συνδυάζοντας το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης και την ηλικιακή οµάδα προκύπτει ένα ακόµη ενδιαφέρον συµπέρασµα: για τους µεν άνδρες ο κυρίαρχος λόγος µείωσης της επιχειρηµατικής τους παρουσίας είναι το επίπεδο εκπαίδευσής τους και όχι η ηλικία τους, για τις δε γυναίκες ισχύουν τα ακριβώς αντίθετα: τις περισσότερες πιθανότητες εισόδου και παραµονής στον επιχειρηµατικό στίβο είχαν οι γυναίκες ηλικίας 40-64 ετών, ανεξαρτήτως επιπέδου εκπαίδευσης. Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι είναι απαραίτητα τα µέτρα ενθάρρυνσης, στήριξης και τόνωσης της επιχειρηµατικών σχεδίων των νέων σε ηλικία γυναικών, ιδιαίτερα δε αυτών µε υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, διότι τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται µια τάση ανοίγµατος (και όχι κλεισίµατος) της ψαλίδας των ανισοτήτων στην εκδήλωση της επιχειρηµατικότητας από τα δύο φύλα, λόγω των εµποδίων που αποτρέπουν τις νεότερες σε ηλικία γυναίκες να αναλάβουν ή να διατηρήσουν επιχειρηµατική δράση, ακόµα κι αν αυτές διαθέτουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Γ. Οικογενειακή κατάσταση Η πλειονότητα τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών επιχειρηµατιών-εργοδοτών είναι έγγαµοι. Το 2003, το 76,8% των γυναικών και το 81,1% των ανδρών ήταν έγγαµοι/-ες, ενώ µια δεκαετία νωρίτερα, τα αντίστοιχα µεγέθη ήταν 69,9% στις γυναίκες και 85,8% στους άνδρες. Οι υπόλοιπες γυναίκες εργοδότριες αποτελούνταν από χήρες ή διαζευγµένες (12,1% το 2003 έναντι 15,5% το 1993) και άγαµες (11,1% το 2003 έναντι 14,7% το 1993). Στο 60% των νοικοκυριών των ανδρών εργοδοτών και στο 70% των νοικοκυριών των γυναικών, δεν υπήρχε παιδί ηλικίας κάτω των 15 ετών. Τα αντίστοιχα µεγέθη το 1993 ήταν µικρότερα αλλά αποτελούσαν και πάλι την πλειονότητα των περιπτώσεων (50% και 60% αντίστοιχα). Συγκριτικά διαφαίνεται ότι όσο µικρότερη είναι η ηλικία του παιδιού, τόσο λιγότερες είναι και οι πιθανότητες για την ανάληψη επιχειρηµατικής δράσης από τις γυναίκες σε σύγκριση µε τους άνδρες.

18

2.2.3 Κλαδική διάρθρωση γυναικείας επιχειρηµατικότητας Αναφέρθηκε προηγουµένως ότι παρά τη µείωση των διαφορών µεταξύ των δύο φύλων στην ανάληψη επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, οι γυναίκες εξακολουθούν να υστερούν σηµαντικά έναντι των ανδρών. Το 2003 η επιχειρηµατική δράση των ανδρών ήταν σε σχετικούς όρους 2,8 φορές µεγαλύτερη από αυτή των γυναικών, ενώ το 1993 η αντίστοιχη σχέση ήταν ακόµη µεγαλύτερη, φτάνοντας το 3,6. Ωστόσο, και πέρα από αυτήν τη σταδιακή µείωση, ένα επιπρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η ενίσχυση της επιχειρηµατικής παρουσίας των γυναικών σε ορισµένους κλάδους όπου η επιχειρηµατική δράση των ανδρών είναι κυρίαρχη, όπως π.χ. η γεωργία-κτηνοτροφία, οι κλάδοι της µεταποίησης, του χονδρικού-λιανικού εµπορίου και ο κλάδος των ξενοδοχείων-εστιατορίων. Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν κλάδοι στους οποίους η επιχειρηµατική παρουσία των γυναικών είναι αµελητέα (π.χ. αλιείας, ενέργειας, ύδατος, κτλ), και άλλοι στους οποίους ενώ οι γυναίκες συγκεντρώνουν το 60% της απασχόλησης και κατά την τελευταία δεκαετία κατέλαβαν τα τρία τέταρτα των νέων θέσεων εργασίας που δηµιουργήθηκαν, εµφανίζεται σηµαντική υποχώρηση της επιχειρηµατικής παρουσίας των γυναικών και αντίστοιχα σηµαντική ενίσχυση της επιχειρηµατικής δράσης των ανδρών (εκπαίδευση, υγεία-πρόνοια) (Ντερµανάκης 2004β). Στο επίπεδο ενδοκλαδικής ανάλυσης της σύνθεσης της επιχειρηµατικής δράσης ανδρών και γυναικών, προκύπτει ότι το 2003 η επιχειρηµατική δραστηριοποίηση των γυναικών ήταν εντονότερη στα ξενοδοχεία-εστιατόρια (7,2% της απασχόλησης γυναικών στον κλάδο), στον κλάδο των κατασκευών (6,8%), του χονδρικού-λιανικού εµπορίου (5%), στον κλάδο της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας (5%), στον κλάδο των λοιπών υπηρεσιών ατοµικού ή κοινωνικού χαρακτήρα (4,9%), στη µεταποιητική βιοµηχανία (3,9%) και στη γεωργία-κτηνοτροφία (3,4%). Ας σηµειωθεί ότι σε αυτούς τους κλάδους και οι άνδρες εµφανίζουν έντονη επιχειρηµατική δράση, σε πολλαπλάσιο µάλιστα µέγεθος – περίπου 2,5 - 3 φορές µεγαλύτερο από αυτήν των γυναικών. Από την άλλη µεριά, ο κλάδος του χονδρικού και λιανικού εµπορίου αποτελεί τον κλάδο µε το µεγαλύτερο αριθµό εργοδοτών-επιχειρηµατιών και στα δύο φύλα (το 24,8% των ανδρών και το 25,5% των γυναικών εργοδοτριών το 2003). Επιπρόσθετα, για τις γυναίκες ο κλάδος των ξενοδοχείων-εστιατορίων είναι ο δεύτερος σηµαντικότερος κλάδος σε όρους επιχειρηµατικής δράσης, ενώ στον κλάδο αυτόν την τελευταία δεκαετία αυξήθηκε εντυπωσιακά η επιχειρηµατική δράση των γυναικών (από 8,5% το 1993, σε 18,2% των γυναικών επιχειρηµατιών-εργοδοτριών το 2003). Από τους υπόλοιπους κλάδους ακολουθεί η γεωργία-κτηνοτροφία (17%), οι κλάδοι της µεταποιητικής βιοµηχανίας (11,3%), ο κλάδος της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας (10%), οι λοιπές υπηρεσίες ατοµικού ή κοινωνικού χαρακτήρα (6,2%), ο κλάδος της εκπαίδευσης (4,4%) και οι υπηρεσίες υγείας-πρόνοιας (3,2%). Στους κλάδους µεταφορών-επικοινωνιών, κατασκευών και χρηµατοπιστωτικών οργανισµών, η παρουσία των γυναικών εργοδοτριών είναι σχετικά περιορισµένη (1 µε 1,5% του συνολικού αριθµού των γυναικών επιχειρηµατιών-εργοδοτριών), ενώ στους κλάδους της αλιείας, των ορυχείων-λατοµείων και στον κλάδο της ενέργειας

19

του φυσικού αερίου και ύδατος η παρουσία γυναικών επιχειρηµατιών είναι ελάχιστη ή µηδενική (Ντερµανάκης 2004β).

20

2.2.4 Το επιχειρηµατικό κενό ανάµεσα στα δύο φύλα και οι πιθανότητες ανάληψης επιχειρηµατικής δράσης Το 1993 οι γυναίκες επιχειρηµατίες αντιστοιχούσαν µόλις στο 45,5% του συνολικού αριθµού εργοδοτών-επιχειρηµατιών που τους αναλογούσαν (βάσει της συµµετοχής τους στο συνολικό αριθµό απασχολούµενων σε επιχειρήσεις όλων των κλάδων της οικονοµίας), ενώ µια δεκαετία αργότερα το ποσοστό αυτό είχε αυξηθεί στο 54,9%. Την περίοδο 1993-2003, το συνολικό ανθρώπινο κεφάλαιο των κλάδων της οικονοµίας (εκτός του κλάδου της δηµόσιας διοίκησης) αυξήθηκε κατά 19,7%. Το σύνολο σχεδόν της αύξησης των εργοδοτών/-τριων προήλθε από τις γυναίκες , ενώ από την αύξηση των µισθωτών, τις 227.000 θέσεις εργασίας κατέλαβαν οι γυναίκες. Έτσι, το µερίδιο των γυναικών εργοδοτριών στο συνολικό ανθρώπινο δυναµικό των κλάδων αυξάνεται από 1,75% το 1993, σε 2,2 % το 2003, ενώ και το αντίστοιχο µερίδιο των γυναικών µισθωτών αυξάνεται από 32% το 1993, σε 36,5% το 2003. Αναλυτικότερα, στους επιµέρους κλάδους της οικονοµίας παρατηρούνται τα παρακάτω (Ντερµανάκης 2004β):

• Γεωργία-κτηνοτροφία Στο κλάδο της γεωργίας-κτηνοτροφίας παρατηρείται σηµαντική αύξηση των γυναικών εργοδοτριών-επιχειρηµατιών µε αποτέλεσµα στο τέλος της δεκαετίας 1993-2003 η αντιπροσώπευση των γυναικών στον επιχειρηµατικό στίβο του κλάδου να διαµορφώνεται σε επίπεδο υψηλότερο από αυτό που τους αναλογεί βάσει της συµµετοχής τους στο ανθρώπινο δυναµικό του κλάδου.

• Αλιεία Στον κλάδο της αλιείας η παρουσία των γυναικών στους εργοδότες/επιχειρηµατίες ήταν µηδενική, ενώ σηµαντική µείωση παρουσίασε και η επιχειρηµατική δραστηριότητα των ανδρών στον κλάδο. Αντίστοιχα, αλλά συγκριτικά µικρότερη, είναι και η µείωση της συνολικής µισθωτής απασχόλησης, ενώ ειδικά η µισθωτή απασχόληση των γυναικών στον κλάδο, αν και περιορισµένη, αυξήθηκε.

• Ορυχεία-λατοµεία Και σε αυτόν τον κλάδο παρατηρούνται ανάλογα φαινόµενα µε αυτόν της αλιείας: Μηδαµινή παρουσία γυναικών-επιχειρηµατιών, µείωση επιχειρηµατικής δραστηριότητας των ανδρών και µείωση (σε µικρότερη ένταση) της συνολικής µισθωτής απασχόλησης.

• Μεταποιητική βιοµηχανία Στον κλάδο αυτόν δεν παρατηρήθηκε µεταβολή του αριθµού γυναικών εργοδοτριών-επιχειρηµατιών κατά την περίοδο 1993-2003. Συνολικά, περίπου 6000 γυναίκες εργοδότριες δραστηριοποιούνται στον κλάδο, ενώ από την άλλη µεριά, υπήρξε µια σηµαντική µείωση ανδρών επιχειρηµατιών από 50.000 στις 39.000. Οι πιθανότητες ανάληψης επιχειρηµατικής δράσης στον κλάδο από τις γυναίκες αυξάνονται κατά 2,5 ποσοστιαίες µονάδες, παραµένοντας ωστόσο σε ιδιαίτερα χαµηλά επίπεδα σε σύγκριση µε τις πιθανότητες των ανδρών (13% στις γυναίκες έναντι 87% στους άνδρες). Από την άλλη πλευρά, οι πιθανότητες ανάληψης θέσεων µισθωτής εργασίας από τις γυναίκες µειώνονται από 35% το 1993, σε 31,3% το 2003.

21

• Ενέργεια-φυσικό αέριο-νερό

Στον κλάδο της ενέργειας, του φυσικού αερίου και του καθαρισµού και διανοµής ύδατος η παρουσία των γυναικών στους εργοδότες/-τριες-επιχειρηµατίες ήταν ελάχιστη ή µηδενική σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, ενώ αντίθετα, αύξηση παρουσίασε η επιχειρηµατική δραστηριότητα των ανδρών.

• Κατασκευές Στο κλάδο των κατασκευών, η επιχειρηµατική δραστηριοποίηση γυναικών είναι αµελητέα, ενώ είναι έντονη η κυριαρχία των ανδρών στη διοίκηση των επιχειρήσεων του κλάδου. Οι γυναίκες αποτελούν µόλις το 3% του συνόλου των εργοδοτών και µισθωτών του κλάδου (περίπου 247.000 άτοµα), ένα ποσοστό όµως που έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε σχέση µε το 1993. Την περίοδο 1993-2003, η µισθωτή απασχόληση των γυναικών αυξήθηκε – σε σχετικούς όρους – µε µεγαλύτερους ρυθµούς από αυτή των ανδρών, ενώ ήταν και αρκετά µεγαλύτερη από την αύξηση της απασχόλησης των γυναικών εργοδοτριών-επιχειρηµατιών. Συνολικά, παρότι την τελευταία δεκαετία καταγράφηκαν ορισµένες θετικές µεταβολές στον κλάδο προς την κατεύθυνση της εξισορρόπησης της απασχόλησης των δύο φύλων, οι πιθανότητες των γυναικών στην ανάληψη θέσεων µισθωτής εργασίας παραµένουν πολύ µικρές σε σχέση µε τις πιθανότητες των ανδρών.

• Χονδρικό-λιανικό εµπόριο Ο κλάδος του χονδρικού-λιανικού εµπορίου συγκεντρώνει περίπου το 25% των επιχειρηµατιών-εργοδοτών του κάθε φύλου. Το συνολικό ανθρώπινο δυναµικό του κλάδου αυξήθηκε τη δεκαετία 1993-2003 κατά 36% φτάνοντας περίπου στα 393.000 άτοµα. Ο αριθµός των γυναικών εργοδοτριών αυξήθηκε από 8.700 το 1993, σε 13.200 το 2003, ενώ µεγαλύτερη αύξηση –σε σχετικούς όρους- παρουσίασε η γυναικεία µισθωτή απασχόληση (κατά 65%). Από την άλλη πλευρά οι άνδρες παρουσίασαν οριακή αύξηση του αριθµού των εργοδοτών-επιχειρηµατιών (2,3%) και αύξηση 30% της µισθωτής τους απασχόλησης.

• Ξενοδοχεία-εστιατόρια Στον κλάδο αυτόν καταγράφονται οι πιο θετικές εξελίξεις σχετικά µε τη γυναικεία απασχόληση: την τελευταία δεκαετία το συνολικό ανθρώπινο δυναµικό του κλάδου αυξήθηκε κατά 60%, ενώ οι γυναίκες επιχειρηµατίες αυξήθηκαν κατά 320%, και οι γυναίκες µισθωτές κατά 81%. Η αύξηση του αριθµού των ανδρών επιχειρηµατιών-εργοδοτών ήταν – σε σχετικούς όρους - µικρότερη (36%), όπως και η αύξηση της µισθωτής απασχόλησης των ανδρών.

22

2.2.5 Το µέγεθος των επιχειρήσεων των ανδρών και γυναικών εργοδοτών-επιχειρηµατιών Στο σύνολο των κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας παρατηρείται η τάση οι γυναίκες εργοδότριες-επιχειρηµατίες να διοικούν σχετικά µικρότερες επιχειρήσεις από αυτές που διοικούν οι άνδρες εργοδότες-επιχειρηµατίες. Πιο συγκεκριµένα, το 1993, µόλις το 6,2% των γυναικών εργοδοτριών-επιχειρηµατιών εργάζονταν και διοικούσαν επιχείρηση µε 11 και άνω µισθωτούς/-ες ενώ το αντίστοιχο µερίδιο στους άνδρες ήταν 8,6%. Στον κλάδο της µεταποιητικής βιοµηχανίας ειδικότερα, παρατηρείται µια αντιστροφή της τάσης αυτής κατά την περίοδο 1993-2003: ενώ το 1993 οι γυναίκες εργοδότριες είχαν λιγότερες πιθανότητες από τους άνδρες να διοικούν µεγαλύτερες επιχειρήσεις, το 2003 το µέσο µέγεθος των επιχειρήσεων σε αριθµό µισθωτών που διοικούν οι γυναίκες επιχειρηµατίες-εργοδότριες στον κλάδο ξεπέρασε αντίστοιχο αυτών που διοικούν οι άνδρες. Στον κλάδο του χονδρικού και λιανικού εµπορίου, το 2003, το 93% της επιχειρηµατικής παρουσίας των δύο φύλων συγκεντρώνεται σε επιχειρήσεις µε λιγότερους από 11 µισθωτούς, ενώ την περίοδο 1993-2003 παρατηρείται αύξηση της επιχειρηµατικής παρουσίας των δυο φύλων στις επιχειρήσεις µε 11-49 µισθωτούς και υποχώρηση της παρουσίας των γυναικών στις επιχειρήσεις µε 50 και άνω µισθωτούς. Στο τέλος της εξεταζόµενης περιόδου οι άνδρες κυριαρχούν στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου (µε 50+ µισθωτούς), ενώ οι γυναίκες παρουσιάζουν µεγαλύτερη αύξηση –σε σχετικούς όρους- από τους άνδρες σε επιχειρήσεις µε 11-49 µισθωτούς. Στον κλάδο των ξενοδοχείων-εστιατορίων, ενώ στην αρχή της δεκαετίας 1993-2003, οι γυναίκες διοικούσαν επιχειρήσεις του κλάδου µε λιγότερους από 11 µισθωτούς (σε ποσοστό 87,4% έναντι του 96% των ανδρών), στο τέλος της δεκαετίας παρατηρείται µικρή αύξηση του µέσου µεγέθους των επιχειρήσεων, µε τις γυναίκες να έχουν παρουσιάσει υποχώρηση της παρουσίας τους στις επιχειρήσεις µε 11 και άνω µισθωτούς και να απουσιάζουν σχεδόν πλήρως από τη διοίκηση των µεγαλύτερων επιχειρήσεων (µε 50+ µισθωτούς/-ες). Τέλος στον κλάδο των υπηρεσιών διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, το 1993, το σύνολο της επιχειρηµατικής δράσης των γυναικών εκδηλωνόταν σε επιχειρήσεις µε λιγότερους από 11 µισθωτούς, ενώ το 2003 το 3% των επιχειρήσεων που διοικούσαν οι γυναίκες εργοδότριες διέθεταν 11-49 µισθωτούς. Συνολικά παρατηρείται µια µικρή τάση αύξησης του µέσου µεγέθους των επιχειρήσεων, µε τις γυναίκες να εµφανίζουν αύξηση της παρουσίας τους στις επιχειρήσεις µε 11 και άνω µισθωτούς, αλλά µε τους άνδρες να παραµένουν κυρίαρχοι και σε αυτόν τον κλάδο όσον αφορά τη διοίκηση µεγάλων επιχειρήσεων (Ντερµανάκης 2004β).

23

2.2.6 Συµπεράσµατα-Επίλογος Συµπερασµατικά, όσο αφορά το προφίλ των γυναικών επιχειρηµατιών στην Ελλάδα, αλλά και τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν µπορούν να αναφερθούν τα παρακάτω (Αρτινοπούλου 2001):

• Συνολικά, στην Ελλάδα το ποσοστό των γυναικών επιχειρηµατιών δεν ξεπερνά το 10%, ενώ στην Ευρώπη είναι 20% και στην Αµερική 35%.

• Το µεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών ξεκινά την επιχειρηµατική δραστηριότητα σε ηλικία µεγαλύτερη από αυτή των ανδρών, περίπου στα 36-45.

• Οι περισσότερες είναι απόφοιτες δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, ΑΕΙ και ΤΕΙ. • Οι σηµαντικότερες δυσκολίες είναι στην εξεύρεση κεφαλαίου, στην ανάγκη

επιµόρφωσης και τεχνικής στήριξης, στον συνδυασµό επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής

• Συνήθως επιλέγουν ατοµικές ή µικρές οµόρρυθµες ή ετερόρρυθµες επιχειρήσεις.

• Αντιµετωπίζουν λιγότερες δυσκολίες στο µάρκετινγκ και στις δηµόσιες σχέσεις, διαθέτουν µεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας, αλλά υστερούν σε ευελιξία, δυνατότητα εκτίµησης του περιβάλλοντος και ικανότητας προσαρµογής στις αλλαγές.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΚΕΘΙ, οι περισσότερες γυναικείες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στους χώρους της µεταποίησης, εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, υφαντουργίας, επεξεργασίας και κατασκευής ξύλου, κέϊτερινγκ, εµπορικά καταστήµατα, γραφιστικές τέχνες, χειροτεχνικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, υπηρεσίες εξυπηρέτησης πελατών, τουριστικός κλάδος, ινστιτούτα αισθητικής, παιδικοί σταθµοί, παιδότοποι, πολιτιστικές υπηρεσίες, ηλεκτρονικό εµπόριο, βιβλιοπωλεία ηλεκτρονικά, παραδοσιακά προϊόντα. Συνοψίζοντας, στην Ελλάδα εξακολουθούν να υφίστανται σηµαντικές στρεβλώσεις και ανισότητες στην αγορά εργασίας οι οποίες περιορίζουν τόσο την εύρεση θέσεων εργασίας και τις ευκαιρίες επαγγελµατικής ανέλιξης, όσο και τις δυνατότητες ανάληψης επιχειρηµατικής δράσης από τις γυναίκες. Παρότι τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σηµαντικά ο αριθµός των γυναικών εργοδοτριών, το επιχειρηµατικό κενό ανάµεσα στα δύο φύλα εξακολουθεί να είναι σηµαντικό, ενώ οι πιθανότητες των γυναικών για ανάληψη επιχειρηµατικής δράσης αν και αυξάνονται, υπολείπονται σηµαντικά των αντίστοιχων πιθανοτήτων των ανδρών. Έτσι, τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και σε εθνικό επίπεδο, στα πλαίσια του Γ΄ και ∆΄ ΚΠΣ δίδεται εξαιρετικά µεγάλη σηµασία στη γυναικεία επιχειρηµατικότητα, η οποία εντάσσεται τόσο σε ενότητες τόνωσης της επιχειρηµατικότητας γενικότερα όσο και σε ενότητες-δράσεις ενσωµάτωσης της διάστασης της ισότητας των δύο φύλων. Αναντίρρητα οι δύο αυτές δράσεις είναι αλληλένδετες, καθώς η υποστήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και απασχόλησης µπορεί να προωθηθεί και να έχει θετικά αποτελέσµατα µε την παράλληλη προώθηση άλλων δοµών και ενεργειών (π.χ.

24

υποστήριξη της λειτουργίας δοµών παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, βρεφονηπιακοί σταθµοί κτλ).

25

3. Το θεσµικό πλαίσιο σήµερα

3.1 Ευρωπαϊκή πολιτική Το ζήτηµα της ισότητας των δύο φύλων αποτελούσε πάντα ένα κυρίαρχο θέµα της κοινωνικής ατζέντας της ΕΕ. Ωστόσο, και παρά το γεγονός ότι υπήρχαν και προγενέστερα προγράµµατα επιδότησης γυναικών για σύσταση επιχειρήσεων (π.χ. LEI και NOW), η διάσταση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας φαίνεται να µετατρέπεται σε κεντρικό θέµα της κοινωνικής πολιτικής από το 2000, όταν στη Σύνοδο της Λισσαβόνας η ισότητα των δύο φύλων καθίσταται και οικονοµικό ζήτηµα. Πρωτύτερα, η πρώτη σχετική πρωτοβουλία θεσπίστηκε το 1987 και ήταν οι Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης για Γυναίκες (LEI), µε σκοπό τη δηµιουργία δύο νέων πηγών θέσεων εργασίας: η πρώτη είχε επίκεντρο την προώθηση καινοτόµων ιδεών, ενώ η δεύτερη την προώθηση της δηµιουργίας θέσεων εργασίας για γυναίκες σε επιχειρήσεις που είχαν συσταθεί από γυναίκες κατά τα 2 πρώτα έτη λειτουργίας της επιχείρησης. Εκτιµάται ότι συνολικά δηµιουργήθηκαν 1300 νέες θέσεις εργασίας κατά την περίοδο 1994-95, ενώ παράλληλα, το πρόγραµµα LΕΙ έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης καινοτόµων πρωτοβουλιών, ιδίως µέσω της παροχής επιχειρηµατικών συµβουλών και της πρόσβασης σε πιστώσεις, αλλά και διότι βοήθησε να αναπτυχθεί το επιχειρηµατικό πνεύµα µεταξύ των γυναικών. Η πρωτοβουλία NOW, ήρθε ως συνέχεια του προγράµµατος LEI µε σκοπό τη στήριξη προτάσεων για τη σύσταση γυναικείων επιχειρήσεων ή για την ενίσχυση αυτού του στόχου (Equal Ανδροµέδα 2004). Κατόπιν, από το 1996 η ΕΕ αποφασίζει την ενσωµάτωση της οπτικής του φύλου σε όλες ανεξαρτήτως τις πολιτικές και τα προγράµµατα της Ένωσης (mainstreaming, δηλαδή η ενσωµάτωση της αρχής της ισότητας σε όλες τις πολιτικές και δράσεις της πολιτικής και οικονοµικής ζωής), έτσι ώστε να επιταχυνθεί η επίτευξη ουσιαστικής και όχι µόνο νοµοθετικής ισότητας µεταξύ των δύο φύλων. Από τότε αρχίζουν και ενισχύονται οι δράσεις υπέρ των γυναικών µε σκοπό την εξάλειψη των ανισοτήτων, ενώ αυτή η ουσιαστική αλλαγή µετουσιώνεται σε κεντρική πολιτική επιταγή από το 2000, τη Σύνοδο της Λισσαβόνας. αλλά ακόµη και στα άρθρα 2 και 3 της Συνθήκης για την ΕΕ, τα οποία επισηµοποιούν την πολιτική στήριξης της ισότητας και προωθούν την καθιέρωσή της ως οριζόντιο στόχο που επηρεάζει όλους τους τοµείς. Οι τρεις βασικοί στόχοι της Λισσαβόνας µπορούν να συνοψιστούν στους παρακάτω:

• Αύξηση του ποσοστού απασχόλησης και εξασφάλιση πλήρους απασχόλησης • Βελτίωση της ποιότητας εργασίας (µέσω της γνώσης) η οποία θα οδηγήσει σε

αύξηση της παραγωγικότητας και κατά συνέπεια σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας

• Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και ενσωµάτωσης στην αγορά εργασίας χωρίς αποκλεισµούς

Έτσι, στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ (προγραµµατική περίοδος 2000-2006) η προώθηση της ισότητας των ευκαιριών είναι βασική προτεραιότητα που διέπει το σύνολο των

26

πολιτικών και παρεµβάσεων που συγχρηµατοδοτούνται από τα Ευρωπαϊκά ∆ιαρθρωτικά Ταµεία. Η προώθηση αυτή επιχειρείται µε δύο τρόπους: µε την ένταξη της διάστασης του φύλου (gender mainstreaming) σε κάθε Μέτρο, καθώς και µε την ανάπτυξη και εφαρµογή θετικών δράσεων υπέρ των γυναικών. Ειδικότερα οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στηρίζονται σε δύο βασικούς άξονες (Αρτινοπούλου 2001):

• Τη συνθήκη του Άµστερνταµ, και την ανάδειξη της επιχειρηµατικότητας ως έναν από τους βασικούς πυλώνες, ο οποίος µε τη σειρά του εντάχθηκε στα Εθνικά Σχέδια ∆ράσης για την απασχόληση, Έτσι έχουµε τις λεγόµενες κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 10 έως 14, οι οποίες στοχεύουν στην ανάπτυξη του επιχειρηµατικού πνεύµατος. µέσα από µέτρα που αφορούν στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις. Ενθαρρύνεται έτσι η ανάπτυξη της αυτοαπασχόλησης, η µείωση των εµποδίων σχετικά µε τα συστήµατα φορολογίας και κοινωνικής ασφάλισης, η προαγωγή της κατάρτισης για την ανάπτυξη του επιχειρηµατικού πνεύµατος και ειδικών υπηρεσιών υποστήριξης για επιχειρηµατίες.

• Η ‘τοπική διάσταση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση’ όπου

ευνοείται η µικροοικονοµική ανάπτυξη µε το σχηµατισµό τοπικών συστηµάτων παραγωγής, τα οποία συγκροτούνται από µικρές επιχειρήσεις. Εδώ εντάσσονται προγράµµατα για την επιχειρηµατικότητα ειδικών οµάδων (ΝΕΕ – Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών, ΟΑΕ∆ και το Leader+).

27

3.2 Εθνική Πολιτική και δράσεις στα πλαίσια των κοινοτικών νοµοθεσιών Και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται σηµαντικά βήµατα προς την κατεύθυνση της εξάλειψης των ανισοτήτων µεταξύ των δύο φύλων. Σε εθνικό επίπεδο, υπάρχει αφενός η συνταγµατική δέσµευση της πολιτείας για ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών, αφετέρου δε, η αυξανόµενη αναγκαιότητα βέλτιστης χρησιµοποίησης των ανθρώπινων πόρων που έχει στη διάθεσή της η κοινωνία µε στόχο την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Μια οικονοµία σαν την ελληνική αδυνατεί να αναπτυχθεί έχοντας στο περιθώριο το µισό δυνητικό εργατικό δυναµικό της. Η ισότητα των δικαιωµάτων µεταξύ των δύο φύλων, καθώς και το δικαίωµα για ίση αµοιβή κατοχυρώθηκαν συνταγµατικά το 1975. Από το 1980 απαγορεύεται η απόλυση της εγκύου, ενώ από το 1984 απαγορεύεται οποιαδήποτε διάκριση στις εργασιακές σχέσεις µε βάση το φύλο, καθιερώνεται ίση αµοιβή για εργασία ίσης αξίας και προβλέπεται ίδιος επαγγελµατικός προσανατολισµός για αγόρια και κορίτσια (Αθανασιάδου και άλλοι, 2001) Παράλληλα, η υποχρέωση ενσωµάτωσης των κοινοτικών νοµοθεσιών και πρωτοβουλιών στο εθνικό δίκαιο συνέτεινε ακόµη περισσότερο στη βελτίωση αυτή. Έτσι λόγου χάρη, η χώρα µας στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ ήταν υποχρεωµένη να βελτιώσει τους επιµέρους ποσοτικούς στόχους που έχουν τεθεί σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Πιο αναλυτικά, οι ευρωπαϊκοί στόχοι για την απασχόληση ήταν:

• Συνολικό ποσοστό απασχόλησης 67% για το 2005 και 70% για το 2010 • Ποσοστό γυναικείας απασχόλησης 57% για το 2005 και 60% για το 2010 • Ποσοστό ηλικιωµένων εργαζοµένων (55-64) 50% το 2010

Στο τέλος του 2003 η Ελλάδα είχε επιτύχει µια µικρή βελτίωση στους αντίστοιχους εθνικούς δείκτες, αλλά υπολειπόταν αρκετά από τους στόχους της Λισσαβόνας δεδοµένου ότι τα αντίστοιχα εθνικά µεγέθη ήταν (Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την Απασχόληση 2004):

• Συνολικό ποσοστό απασχόλησης 57.8% για το 2005 • Ποσοστό γυναικείας απασχόλησης 43.8% για το 2005 • Ποσοστό ηλικιωµένων εργαζοµένων 42.1%

Σε γενικές γραµµές τα τελευταία χρόνια, µε την αξιοποίηση πόρων του Γ΄ ΚΠΣ, σηµειώθηκε αισθητή πρόοδος σε αρκετά σηµεία, όπως π.χ. βελτίωση υποδοµών εκπαίδευσης, επαγγελµατική κατάρτιση, καταπολέµηση κοινωνικών φαινοµένων αποκλεισµού ευπαθών οµάδων, ενίσχυση απασχόλησης, ενίσχυση ρόλου τοπικής αυτοδιοίκησης για την απασχόληση: βρεφονηπιακοί σταθµοί, βοήθεια στο σπίτι, προώθηση ισότητας. Ωστόσο, υπάρχει ακόµη σηµαντική υστέρηση σε όλα τα παραπάνω σε σχέση µε το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, ενδεχοµένως εξαιτίας αφενός της έµφασης που δινόταν έως τώρα στην επιδοµατική πολιτική και όχι στην ποιοτική (ειδικά στις δράσεις κατάρτισης), αφετέρου στην έλλειψη συντονισµού των δράσεων.

28

Έτσι, στα πλαίσια του ∆΄ ΚΠΣ και στην προσπάθεια εντατικοποίησης των µέτρων και ενίσχυσης της αποδοτικότητάς τους, η χώρα µας διαµορφώνει µια εναλλακτική στρατηγική µε συγκεκριµένους άξονες παρέµβασης οι οποίοι συνοψίζονται στην κατάρτιση ολοκληρωµένων σχεδίων παρέµβασης ώστε να υπάρχει κρίσιµη µάζα που θα οδηγήσει σε ορατή οικονοµική βελτίωση, ανά περιοχή, κλάδο και στόχο. Παράλληλα, κεντρικό στόχο αποτελεί πλέον η διαµόρφωση των δράσεων µε τέτοια µορφή ώστε να είναι σε άµεση αντιστοιχία µε τις εθνικές αναπτυξιακές πολιτικές (ανάπτυξη, απασχόληση και κοινωνική συνοχή) (Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την Απασχόληση 2004). Με αυτό ακριβώς το σκεπτικό υιοθετήθηκαν τον Νοέµβριο του 2004 οι Εθνικές Προτεραιότητες Πολιτικής και οι Άξονες ∆ράσης για την Ισότητα των Φύλων (2004-2008) από την Κυβερνητική Πολιτική. Ειδικότερα, οι άξονες που αναπτύσσονται είναι οι εξής (Ιστοσελίδα Γενικής Γραµµατείας Ισότητας, ΓΓΙ):

1. Καταπολέµηση του ελλείµµατος ισότητας στην αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα.

o Επιτάχυνση της υλοποίησης όλων των µέτρων του Γ' ΚΠΣ που αφορούν τις γυναίκες, ειδικότερα δε αυτών µε έµφαση:

στη προώθηση της απασχόλησης στην υποστήριξη και ενίσχυση της επιχειρηµατικής ικανότητας των γυναικών

στην ανάπτυξη θετικών δράσεων για την ισότητα των ευκαιριών µεταξύ ανδρών και γυναικών στις µικροµεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις

o Ενίσχυση, βελτίωση και επέκταση παροχών ή/και δοµών για την εναρµόνιση οικογενειακών και επαγγελµατικών υποχρεώσεων και στήριξη της οικογένειας.

o Κάλυψη των νοµοθετικών κενών (π.χ. σε φορολογικά, εργασιακά, οικογενειακά ζητήµατα) και ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας σε θέµατα όπως η σεξουαλική/ηθική παρενόχληση κ.λ.π.

o Υπογραφή Μνηµονίων Συνεργασίας µε τις κορυφαίες οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων και το Ελληνικό ∆ίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, µε στόχο την προώθηση δράσεων ισότητας.

o Επεξεργασία χορήγησης ισχυρών οικονοµικών και άλλων κινήτρων σε επιχειρήσεις ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα, προκειµένου να προάγουν την ισότητα των φύλων στον εργασιακό χώρο, µετά από πιστοποίηση εφαρµογής σχετικών σχεδίων.

2. Πρόληψη και καταπολέµηση της βίας µε θύµατα τις γυναίκες. o Επεξεργασία και προώθηση νοµοθεσίας για την πρόληψη και

αντιµετώπιση της ενδο-οικογενειακής βίας, σε συνεργασία µε τα συναρµόδια Υπουργεία.

o Ενίσχυση των Κέντρων Υποδοχής Κακοποιηµένων Γυναικών. που λειτουργούν στην Αθήνα και στον Πειραιά, και ενίσχυση των συµβουλευτικών κέντρων του ΚΕΘΙ στις µεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Προβλέπεται ακόµη η συµβουλευτική υποστήριξη και του άνδρα – θύτη, µετά από σχετική µελέτη.

o Αναβάθµιση του ξενώνα Φιλοξενίας Κακοποιηµένων Γυναικών και των παιδιών τους που λειτουργεί σε συνεργασία µε τον ∆ήµο Αθηναίων και εξέταση δηµιουργίας δεύτερου στη Θεσσαλονίκη.

29

∆ιερεύνηση δηµιουργίας τµηµάτων βραχείας (48ωρο) και άµεσης (χωρίς ιατρικές εξετάσεις) φιλοξενίας γυναικών, όταν υφίσταται επείγουσα ανάγκη.

o Εξασφάλιση ψυχο-κοινωνικής υποστήριξης και απασχόλησης στις γυναίκες που έχουν χαρακτηρισθεί θύµατα παράνοµης διακίνησης και εµπορίας (trafficking) και οι οποίες έχουν λάβει άδεια παραµονής και εργασίας.

3. Καταπολέµηση των στερεότυπων αντιλήψεων για το ρόλο των δύο φύλων µέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

o Επέκταση και στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση των προγραµµάτων επιµόρφωσης και ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών σε θέµατα ισότητας.

o Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών εγχειριδίων της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, από την οπτική γωνία του φύλου και των ίσων ευκαιριών.

o Ενίσχυση και διεύρυνση των βιβλιοθηκών µε θέµατα ισότητας, ιδιαίτερα στην τεχνική εκπαίδευση.

o Επαναπροσδιορισµό του σχολικού επαγγελµατικού προσανατολισµού στην κατεύθυνση της άρσης του επαγγελµατικού χάσµατος λόγω φύλου.

o Ενίσχυση των συµβουλευτικών κέντρων για θέµατα επιχειρηµατικότητας των µαθητριών.

o ∆ηµιουργία Μητρώου Συµβούλων Ισότητας στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση.

4. Ενίσχυση της συµµετοχής των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. o Μετά από διάλογο µε τα κόµµατα και τους κοινωνικούς φορείς, θα

εξεταστεί η επέκταση του εργαλείου των ποσοστώσεων υπέρ των γυναικών και σε νέα πεδία αντιπροσώπευσης, τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό επίπεδο και στα όργανα λήψης αποφάσεων των οργανώσεων.

Αυτή η νέα στρατηγική προσέγγιση εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία κατάρτισης του ∆΄ ΚΠΣ όπου οι προτεινόµενοι άξονες παρέµβασης συνοψίζονται στους παρακάτω:

1. Τοπική ανάπτυξη και απασχόληση, µέσω της ενίσχυσης των τοπικών και περιφερειακών διοικητικών µηχανισµών

2. Κοινωνία της γνώσης. Έµφαση στην ποιότητα µέσω της κατάρτισης (διερεύνηση απαιτήσεων της αγοράς και επαγγελµατική κατάρτιση. Η ποιότητα της κατάρτισης θα πρέπει να πιστοποιείται µέσω ανεξάρτητων φορέων, π.χ. επαγγελµατικά επιµελητήρια.

3. Γυναικεία απασχόληση: Ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών. Η χώρα µας πρέπει να ζητήσει τη συνέχιση και ενίσχυση των επιδοτούµενων υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας για ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης. Σηµαντικό κριτήριο θα πρέπει να αποτελέσουν οι δράσεις µε σχέδια τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και να υποστηρίζουν τη δικτύωση των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων και την εξωστρέφεια τους προς διεθνείς αγορές (ιδιαίτερα όσο αφορά τοπικά προϊόντα)

4. Κοινωνική ενσωµάτωση και συνοχή.

30

Στα πλαίσια αυτά, η Κοινή Υπουργική Απόφαση Οικονοµίας και Οικονοµικών, Ανάπτυξης, Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας µε θέµα «Σύστηµα διαχείρισης, αξιολόγησης, παρακολούθησης και ελέγχου – ∆ιαδικασία εφαρµογής της Ενέργειας ‘Ανάπτυξη Γυναικείας Απασχόλησης και Επιχειρηµατικότητας’» εξειδικεύει τις περιπτώσεις που ορίζονται ως επιχειρηµατική ενέργεια ικανή προς χρηµατοδότηση, ενώ οι επιλέξιµες δράσεις καθορίζονται ως εξής:

1. Ενηµέρωση και προσανατολισµός των γυναικών επιχειρηµατιών 2. Λειτουργία workshops 3. ∆ηµιουργία Μητρώου Συµβούλων για τη συνοδεία των γυναικών

επιχειρηµατιών 4. Επιχειρηµατικές αποστολές γυναικών επιχειρηµατιών 5. Εργαλεία υποστήριξης νέων επιχειρηµατιών 6. ∆ιοργάνωση εκθέσεων και συνεδρίων µε θέµα τη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα καθώς και βραβεία γυναικών επιχειρηµατιών

31

4. Πρόσφατα προγράµµατα σχετικά µε τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα

• Έργο «Ενίσχυση γυναικείας επιχειρηµατικότητας». Το πρόγραµµα αυτό εντάσσεται στο Μέτρο 2.8 «Ενθάρρυνση επιχειρηµατικότητας οµάδων πληθυσµού» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος Ανταγωνιστικότητας του Γ' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Αποτελεί αρµοδιότητα του Υπουργείου Ανάπτυξης και του ΕΟΜΜΕΧ, ενώ αφορά στον ∆΄Κύκλο (καθώς έχουν ήδη ολοκληρωθεί οι τρεις προηγούµενοι). Το πρόγραµµα προκηρύχθηκε στις 28/2/2005 και έληξε στις 13/5/2005. Η συνολική δαπάνη του έργου είναι 32.795.000 € και η ∆ηµόσια ∆απάνη καλύπτει το 55%. ∆ικαίωµα συµµετοχής στο Πρόγραµµα είχαν γυναίκες οι οποίες γεννήθηκαν από το 1950 µέχρι και το 1987, ήταν άνεργες, µισθωτές ή ελεύθεροι επαγγελµατίες και δεν ασκούσαν επιχειρηµατική δραστηριότητα από 01/01/2004 έως και την ηµεροµηνία προκήρυξης - προδηµοσίευσης του προγράµµατος. Στο πρόγραµµα εντάσσονται επιχειρηµατικές δραστηριότητες του τοµέα της µεταποίησης, του εµπορίου, των υπηρεσιών και του τουρισµού, ενώ οι επιλέξιµες δαπάνες αφορούν εξοπλισµό, ειδικές εγκαταστάσεις, διαµόρφωση χώρων, προβολή-προώθηση και άλλες δαπάνες.

• Έργο «Θετικές δράσεις υπέρ των γυναικών στις Μικροµεσαίες και Μεγάλες επιχειρήσεις».

Στόχος του προγράµµατος είναι η προώθηση της ισότητας µεταξύ ανδρών και γυναικών µέσα στον εργασιακό χώρο των επιχειρήσεων, η ισόρροπη συµµετοχή τους όσον αφορά την ανέλιξη στην επαγγελµατική ιεραρχία και η ανάληψη θέσεων ευθύνης από περισσότερες γυναίκες µέσα στην εσωτερική αγορά εργασίας των επιχειρήσεων. Το πρόγραµµα απευθύνεται σε µικροµεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις που απασχολούν γυναίκες εργαζόµενες, ενώ δικαίωµα υποβολής πρότασης για συµµετοχή έχουν όλες οι επιχειρήσεις ή συµπράξεις επιχειρήσεων, ανεξαρτήτως κλάδου, που εδρεύουν στην Ελληνική Επικράτεια, εφόσον διαθέτουν στο δυναµικό τους τουλάχιστον 20 γυναίκες εργαζόµενες και λειτουργούν χωρίς διακοπή την τελευταία τριετία. Στόχος του µέτρου είναι η εφαρµογή θετικών δράσεων εντός των επιχειρήσεων, που θα µπορούν να επιτύχουν, αρχικά την ισόρροπη συµµετοχή ανδρών και γυναικών στην ανέλιξή τους στην επαγγελµατική ιεραρχία, προσφέροντας στις γυναίκες επιπλέον εφόδια µέσα από ένα πλέγµα προτεινόµενων ενεργειών και παράλληλα θα έχουν ως σκοπό τη διευκόλυνση των γυναικών στον συνδυασµό της επαγγελµατικής και οικογενειακής τους ζωής. Με άλλα λόγια, το µέτρο έχει ως στόχο να βοηθήσει τις εργαζόµενες γυναίκες σε µικροµεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις να αποκτήσουν επιπλέον εφόδια, ώστε να µπορούν να διεκδικήσουν µε καλύτερους όρους την εξέλιξή τους στην επιχείρηση (π.χ. κατάρτιση), καθώς και µέσα από δηµιουργία δοµών στήριξης (π.χ. βρεφονηπιακούς σταθµούς) από τις επιχειρήσεις. Από το έργο, το οποίο είναι συνολικού προϋπολογισµού 19.864.938 € (για το διάστηµα 01/01/2004 έως 31/12/2005 - Α΄ κύκλος), θα ωφεληθούν περίπου 5.000

32

εργαζόµενες. Ήδη εφαρµόζεται σε 23 επιχειρήσεις, ενώ τον Οκτώβριο ξεκίνησε ο β΄ κύκλος προκήρυξης. Το µέτρο χρηµατοδοτείται από το Πρόγραµµα ∆ηµοσίων Επενδύσεων κατά 50% (75% Κοινοτική συµµετοχή από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο και 25% Εθνική συµµετοχή) και κατά 50% από ιδιωτικούς πόρους.

∆ικαίωµα υποβολής πρότασης θα έχουν όλες οι επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως κλάδου, που εδρεύουν στην Ελληνική Επικράτεια, εφόσον πληρούν την προϋπόθεση να διαθέτουν στο δυναµικό τους τουλάχιστον 20 γυναίκες εργαζόµενες και λειτουργούν χωρίς διακοπή την τελευταία τριετία. Σε αντίθετη περίπτωση θα µπορούν να προχωρούν σε συνεργασία µε άλλες επιχειρήσεις, ώστε να µπορούν να υποβάλλουν από κοινού πρόταση, εφόσον υπερκαλύπτουν τον πιο πάνω περιορισµό.

Ο µέγιστος προϋπολογισµός ανά πρόταση δεν µπορεί να υπερβαίνει το ποσόν των 60.000 € για τις επιχειρήσεις που µε βάση τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατατάσσονται στην κατηγορία των µικρών επιχειρήσεων, και αντίστοιχα το ποσό των 200.000 € για τις µεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις.

Οι ενέργειες µέσω των οποίων προτείνεται η εφαρµογή των σχεδίων ισότητας είναι :

1. Η εκπόνηση και υποβολή της απαραίτητης µελέτης που θα συνοδεύει την πρόταση, η οποία θα εντοπίζει και θα εξειδικεύει για την κάθε επιχείρηση τις δυνατότητες και τα αποτελέσµατα από την εφαρµογή των σχεδίων ισότητας.

2. Η ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση των εργαζόµενων ανδρών και γυναικών για τις δυνατότητες και τα οφέλη που θα προκύψουν από τη συµµετοχή της επιχείρησης στις διαδικασίες του προγράµµατος (µέτρου 5.1) και από την ένταξη της οπτικής του φύλου στην οργάνωση των επιχειρήσεων.

3. Η επιµόρφωση, κατάρτιση και απόκτηση µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών των εργαζόµενων γυναικών της επιχείρησης, µε βάση τις ανάγκες που έχουν εντοπισθεί στη µελέτη, ώστε να µπορέσουν να αποκτήσουν επιπλέον εφόδια που θα τις βοηθήσουν να ανελιχθούν επαγγελµατικά στον εργασιακό τους χώρο και ταυτόχρονα να οδηγούν την επιχείρηση στην άντληση νέων στελεχών από το υπάρχον δυναµικό της.

4. Η παροχή δράσεων συµβουλευτικής -πληροφόρησης - υποστήριξης στις γυναίκες της επιχείρησης, από εξειδικευµένους συµβούλους, που θα έχει ως σκοπό την υποβοήθηση και στήριξη των γυναικών, ώστε να αναδείξουν τις πραγµατικές δυνατότητες που διαθέτουν.

5. Η λειτουργία δοµών (βρεφονηπιακών σταθµών) από τις επιχειρήσεις που θα έχουν ως σκοπό να υποβοηθήσουν τις εργαζόµενες γυναίκες να αντεπεξέρχονται µε µεγαλύτερη ευκολία στον συνδυασµό των επαγγελµατικών τους και οικογενειακών τους υποχρεώσεων.

Για να γίνει αποδεκτή µια πρόταση για αξιολόγηση θα πρέπει να περιλαµβάνει τουλάχιστον τρεις από τις παραπάνω προτεινόµενες ενέργειες από τις οποίες οι δύο πρώτες χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικές. Τίθεται επίσης ο περιορισµός ότι ο προϋπολογισµός των ενεργειών 1 & 2 δεν µπορεί να υπερβαίνει το 5% του συνολικού προϋπολογισµού ανά κατηγορία ενέργειας. Επίσης για τη χρηµατοδότηση της

33

λειτουργίας των δοµών τίθεται ο περιορισµός της ύπαρξης τουλάχιστον 6 παιδιών εργαζοµένων γυναικών που θα επωφεληθούν, ανά πρόταση (Ιστοσελίδες 2003-09-29).

• Έργο «Επιχορήγηση για την παροχή Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων

υπέρ των γυναικών». Αφορά στην υλοποίηση Σχεδίων ∆ράσης για την εξασφάλιση Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων υπέρ των γυναικών και αποσκοπεί στη βελτίωση της πρόσβασης, της κοινωνικής στήριξης και συµµετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας σε επίπεδο Περιφέρειας, µέσα από την παροχή εξειδικευµένης πληροφόρησης, συµβουλευτικής και κοινωνικής στήριξης. Στόχος των Σχεδίων ∆ράσης, είναι η ενδυνάµωση των γυναικών, η προετοιµασία τους για την ένταξή τους στην αγορά εργασίας, η υποστήριξή τους για την ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών και η προώθησή τους σε θέσεις απασχόλησης σε µία ή περισσότερες παρεµβάσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Πιο συγκεκριµένα, στόχος του κάθε Σχεδίου ∆ράσης είναι η εξασφάλιση ότι κάθε γυναίκα, παράλληλα µε τις ενέργειες εξειδικευµένης πληροφόρησης, συµβουλευτικής και κοινωνικής στήριξης, θα επωφελείται και άλλων ενεργειών, όπως για παράδειγµα της κατάρτισης, της εναλλασσόµενης κατάρτισης, ή θα συµµετέχει σε προγράµµατα απόκτησης εργασιακής εµπειρίας ή/και σε ενέργειες προώθησης της απασχόλησης (προγράµµατα ΝΕΕ του ΟΑΕ∆) ή/και σε ενέργειες που στοχεύουν στην προώθηση των γυναικών στην απασχόληση µέσω άλλων επιχειρησιακών προγραµµάτων (π.χ. του Υπουργείου Ανάπτυξης). Τελικός δικαιούχος είναι η Γενική Γραµµατεία Ισότητας (ΓΓΙ) και επιστηµονικός σύµβουλος το Κέντρο Ερευνών για Θέµατα Ισότητας (ΚΕΘΙ). Το Πρόγραµµα αφορά τις άνεργες γυναίκες κάθε ηλικίας, υλοποιείται σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, ενώ αναµένεται να επωφεληθούν συνολικά 9018 γυναίκες (κυρίως άνεργες κάθε ηλικίας) κατά την περίοδο 2004-06 (Ιστοσελίδες 2004-10-25). Το ανωτέρω έργο, εντάσσεται στο Μέτρο 5.3 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Απασχόληση και Επαγγελµατική Κατάρτιση» του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας και συγχρηµατοδοτείται κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο ( ΕΚΤ) και 25% από το Ελληνικό ∆ηµόσιο και είναι συνολικού προϋπολογισµού 53 εκατοµµυρίων €. Το αντίστοιχο σχέδιο στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, ονοµάζεται ΘΕΣ.ΙΣ.ΝΕΤ και συντονιστής φορέας είναι η ΑΝΚΑ2.

2 Περισσότερες λεπτοµέρειες για το ΘΕΣΙΣΝΕΤ παρέχονται στο επόµενο κεφάλαιο, ενώ πλήρης καταγραφή των συµµετεχόντων φορέων δίδεται στο Παράρτηµα.

34

• Έργο της ΓΓΙ & του ΟΑΕ∆

Η ΓΓΙ σε συνεργασία µε τον ΟΑΕ∆ λειτουργεί πρόγραµµα προϋπολογισµού 30.000.000 €, µε βάση το οποίο προωθούνται άµεσα στην απασχόληση 4.785 άνεργες γυναίκες, µέσα από νέες θέσεις εργασίας, και επιχορήγηση νέων ελεύθερων επαγγελµατιών. Η επιχειρηµατικότητα µητέρων µε ανήλικα τέκνα ή γυναικών που φροντίζουν άτοµα µε αναπηρία διευκολύνεται ιδιαίτερα µέσω της δυνατότητας να δηλώνουν ως έδρα της επιχείρησης την οικία τους και να δικαιολογούν σχετικές δαπάνες (1/3 των λειτουργικών εξόδων, έξοδα παιδικού σταθµού, κ.λ.π.). Το πρόγραµµα καλύπτει και θύµατα trafficking (Ιστοσελίδα ΓΓΙ).

• Έργα και προγράµµατα του Υπουργείου Απασχόλησης

Απασχόληση Ενεργές ∆ράσεις

Ενίσχυση Ανέργων για τη δηµιουργία προσωπικών και εταιρικών επιχειρήσεων στους τοµείς του πολιτισµού & του περιβάλλοντος

Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Υπέρ των Γυναικών - Πρόγραµµα απόκτησης εργασιακής εµπειρίας STAGE σε φορείς ή επιχειρήσεις του Ιδιωτικού Τοµέα

Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Υπέρ των Γυναικών - Πρόγραµµα επιχορήγησης επιχειρήσεων για την απασχόληση ανέργων (Ν.Θ.Ε.)

Eπιχορήγηση Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών στον τοµέα του Πολιτισµού Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις Υπέρ των Γυναικών - Πρόγραµµα επιχορήγησης Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών.

Μη Ενεργές ∆ράσεις Απόκτηση Εργασιακής Εµπειρίας (Stage) Eπιχορήγηση Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών έτους 2004 Eπιχορήγηση Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών έτους 2003 Επιχορήγηση Επιχειρήσεων για τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας έτους 2004 Επιχορήγηση Επιχειρήσεων για τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας έτους 2003

Κατάρτιση Ενεργές ∆ράσεις

Κατάρτιση Ανέργων σε Πιστοποιηµένα Κέντρα Επαγγελµατικής Κατάρτισης (ΚΕΚ): Β΄Κύκλος 2004-2006

Κατάρτιση Ανέργων στη ∆ιαχείριση του Φυσικού Περιβάλλοντος Κατάρτιση Αυτοαπασχολούµενων στο ∆ευτερογενή και Τριτογενή Τοµέα Κατάρτιση Αυτοαπασχολούµενων στον Πρωτογενή Τοµέα Κατάρτιση εργαζοµένων στο ∆ηµόσιο Τοµέα

Μη Ενεργές ∆ράσεις Κατάρτιση Ανέργων στα Μεγάλα Τεχνικά Έργα »

Υποστήριξη

35

Ενεργές ∆ράσεις ∆ηµιουργία και λειτουργία Κέντρων ∆ηµιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, Παιδικών Σταθµών και Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωµένων

36

• Έργα και προγράµµατα του ΟΑΕ∆:

Πρόγραµµα Απόκτησης Εργασιακής Εµπειρίας, επιδότησης επιχειρήσεων για δηµιουργία Νέων Θέσεων Εργασίας και επιχορήγησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών στο πλαίσιο των Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων (Π.Ε.Π.).

Ειδικό Πρόγραµµα Προώθησης Ανέργων Νέων στην Απασχόληση

Πρόγραµµα Κατάρτισης Ανέργων Γυναικών σε Βασικές ∆εξιότητες Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ)

Πρόγραµµα Κατάρτισης Αυτοαπασχολουµένων στον ∆ευτερογενή και

Τριτογενή Τοµέα σε Πιστοποιηµένα Κέντρα Επαγγελµατικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) 2005-2006

Πρόγραµµα για την απόκτηση εργασιακής εµπειρίας (Stage) και επιδότησης της

µερικής απασχόλησης, ανέργων σε πολύ µικρές επιχειρήσεις του λιανικού εµπορίου που απασχολούν 0-3 άτοµα

Πρόγραµµα Κατάρτισης Αυτοαπασχολουµένων για την Ανάπτυξη Βασικών ∆εξιοτήτων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.)

Πρόγραµµα Επιδότησης ΝΘΕ και ΝΕΕ Ευπαθών Κοινωνικών Οµάδων Έτους 2005

Πρόγραµµα Επιχορήγησης Επιχειρήσεων για την Απασχόληση Ανέργων (Ν.Θ.Ε.) στον τοµέα του Φυσικού Περιβάλλοντος

Πρόγραµµα Επιχορήγησης Επιχειρήσεων για την Απασχόληση Ανέργων (Ν.Θ.Ε.) Έτους 2005 (Γενικό)

∆ράσεις απασχόλησης Γυναικών που έχουν συµµετάσχει σε Σχέδια ∆ράσης

Ολοκληρωµένης Παρέµβασης υπέρ των Γυναικών της Γ.Γ.Ι. στο πλαίσιο του Μ.5.3.

Προγράµµατα Απόκτησης Εργασιακής Εµπειρίας (Stage): Υγείας, Ανάπτυξης, Οργανισµών Κοινωνικής Ασφάλισης και Φυσικού Περιβάλλοντος

Αποτελέσµατα της Κατακύρωσης του ∆ιαγωνισµού του Προγράµµατος «Κατάρτιση Αυτοαπασχολουµένων για την Ανάπτυξη Βασικών ∆εξιοτήτων Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας» και την Τελική Κατάταξη και Κατακύρωση των Προσφορών στους Αναδόχους

Πρόγραµµα Απόκτησης Εργασιακής Εµπειρίας (STAGE) σε Επιχειρήσεις και φορείς του Ιδιωτικού Τοµέα

Πρόγραµµα Επιχορήγησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών (Ν.Ε.Ε.) 2004 Πολιτισµός - Περιβάλλον

Πρόγραµµα για την Απόκτηση Εργασιακής Εµπειρίας ανέργων στην Περιφέρεια Αττικής στους Ο.Τ.Α. Α! και Β! βαθµού και επιχειρήσεις αυτών, στο Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας και εποπτευόµενους φορείς αυτού

Πρόγραµµα Απόκτησης Εργασιακής Εµπειρίας (STAGE) στις Υπηρεσίες του ΟΑΕ∆

Πρόγραµµα επιχορήγησης επιχειρήσεων για την πρόσληψη επιδοτούµενων

37

ανέργων (∆ιεύθυνση Απασχόλησης)

Πρόγραµµα Συνεχιζόµενης Κατάρτισης Ανέργων στο Νοµό Πρεβέζης (∆ιεύθυνση Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Κατάρτισης)

Πρόγραµµα Κατάρτισης Αυτοαπασχολούµενων σε Βασικές ∆εξιότητες Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας του Ε.Π. Κοινωνία της Πληροφορίας (∆ιεύθυνση Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Κατάρτισης)

• ∆ίκτυο ∆οµών στήριξης της απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας των γυναικών «ΑΝ∆ΡΟΜΕ∆Α»

Με πρωτοβουλία του ΚΕΘΙ, συστήθηκε το 2001 το ∆ίκτυο ∆οµών Στήριξης της απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας των γυναικών «ΑΝ∆ΡΟΜΕ∆Α». Περιλαµβάνει 12 ∆οµές Στήριξης της γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλο, Ηράκλειο, Λάρισα, Καρδίτσα, Θράκη, Χαλκίδα, Ρόδο, Κόρινθο. Ν. Ιωνία Μαγνησίας. Ειδικότερα από τη Θεσσαλία συµµετέχουν:

1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ∆ΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - ΙΑΓΜΕ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2. ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ 3. ΚΕΚΑΝΑΜ Α.Ε.

Είναι δοµές που δηµιουργήθηκαν από προγράµµατα NOW, INTEGRA, ADAPT κτλ και διατήρησαν την ύπαρξή τους και µετά τη λήξη των προγραµµάτων, ενώ αποτελεί ένα δίκτυο φορέων στήριξης της γυναικείας απασχόλησης, για την ανάπτυξη, τη διευκόλυνση και τη βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών στις γυναίκες µε τη µορφή σταθερής και συστηµατικής συνεργασίας. Σκοποί του δικτύου είναι (Ιστοσελίδες 2001-04-29):

• H προώθηση της ισότητας των φύλων στην αγορά εργασίας. • Η προώθηση των γυναικών στην αυταπασχόληση και στη µισθωτή εργασία • Η ανάπτυξη της ενεργού συµµετοχής των γυναικών και η ένταξή τους στο

παραγωγικό δυναµικό της χώρας. • Η υποστήριξη και διευκόλυνση της επαγγελµατικής ένταξης, της επανένταξης

των γυναικών και του συνδυασµού επαγγελµατικών, οικογενειακών και προσωπικών υποχρεώσεων

• Η συλλογή, ανάλυση και η διάδοση των πληροφοριών σχετικά µε την απασχόληση και την επαγγελµατική κατάρτιση των γυναικών

• Η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών των δοµών, η καταγραφή των αναγκών των δοµών και η προώθηση των αιτηµάτων τους στους αρµόδιους φορείς.

• Η µελέτη και η διάδοση µεθόδων για καινοτόµες δράσεις οι οποίες θα βοηθήσουν στην άµβλυνση του προβλήµατος της γυναικείας ανεργίας

• Η δηµοσιοποίηση των υπηρεσιών των δοµών και η αποτελεσµατική χρήση τους από τις γυναίκες σε εθνικό περιφερειακό και τοπικό επίπεδο

38

• Ο καθορισµός κανόνων ορθής λειτουργίας των δοµών στήριξης της γυναικείας απασχόλησης

• H βελτίωση, η διευκόλυνση της επικοινωνίας και η ανταλλαγή τεχνογνωσίας µεταξύ των δοµών που συµµετέχουν στο δίκτυο καθώς και η αξιοποίηση της υπάρχουσας εµπειρίας και τεχνογνωσίας τους.

• Η ανάπτυξη ενός ανθρώπινου δικτύου συνεργατών αποτελούµενο από στελέχη φορέων σε κεντρικό περιφερειακό και τοπικό επίπεδο

• Η ενίσχυση και βελτίωση των υπηρεσιών πληροφόρησης, συµβουλευτικής και στήριξης των γυναικών κατά τη διαδικασία ένταξης τους στην αγορά εργασίας

• Η εξασφάλιση σταθερής συνεργασίας µεταξύ των δοµών η οποία θα αναβαθµίσει την ποιοτική και ποσοτική τους παρέµβαση και θα συµβάλλει µε θετικές δράσεις στις τοπικές κοινωνίες.

• Η ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση φορέων, γυναικείων οργανώσεων. ατόµων. για την ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών και συντονισµένης δράσης όσον αφορά την αντιµετώπιση της ανεργίας, καθώς και των ιδιαιτέρων κοινωνικών προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες

• Η συντονισµένη και συµπληρωµατική δράση όλων των δοµών στήριξης της γυναικείας απασχόλησης για την ανάπτυξη ολοκληρωµένων δράσεων.

• Η διασύνδεση µε Ευρωπαϊκά δίκτυα στήριξης της γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας

• Η παραγωγή κοινού εκπαιδευτικού υλικού για τα στελέχη των δοµών καθώς και δηµιουργία εργαλείων για την αξιοποίηση των µεθόδων συµβουλευτικής

Οι δοµές που εντάχθηκαν στο ∆ίκτυο έπρεπε να πληρούν την προϋπόθεση της λειτουργίας τους ως δοµές στήριξης της απασχόλησης των γυναικών (αυταπασχόληση, µισθωτή εργασία. επιχειρηµατικότητα) και προώθησης των γυναικών στην αγορά εργασίας, ενώ κριτήριο εκτίµησης αποτέλεσε η αποτελεσµατική λειτουργία της δοµής στη βάση:

• του αριθµού των επωφελούµενων γυναικών (τουλάχιστον 200 ετησίως) µε εξαίρεση τις δοµές που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο, όπου ο αριθµός διαφοροποιείται ανάλογα µε το µέγεθος και την γεωγραφική και τοπική της εµβέλεια της παραγωγής και χρήσης εξειδικευµένης µεθοδολογίας στην προσέγγιση των γυναικών.

• της διεπιστηµονικότητας των στελεχών. • της δικτύωσης µε εθνικούς, διακρατικούς και κοινωνικούς εταίρους. • τις επωφελούµενες οµάδες γυναικών.

• Έργο «Επιχειρηµατικότητα για όλους».

Το έργο αυτό υπάγεται στην Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL, η οποία σχεδιάστηκε µε σκοπό να ενισχύσει την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Απρίλιο του 2000 για την περίοδο προγραµµατισµού 2000-2006 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου. Όπως και όλα τα έργα που χρηµατοδοτούνται από την Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL, υλοποιείται από εταιρικά σχήµατα που καλούνται Αναπτυξιακές Συµπράξεις. Η Αναπτυξιακή Σύµπραξη «Επιχειρηµατικότητα για Όλους», που αποτελείται από 16

39

εταίρους, έχει συσταθεί µε στόχο την υλοποίηση του Έργου «Γραφεία Προώθησης στην Απασχόληση» το οποίο εντάσσεται στο Μέτρο 2.1 «Πρόσβαση για όλους όσον αφορά στη διαδικασίας δηµιουργίας µιας επιχείρησης» και συγχρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (Ε.Κ.Τ.) και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ιστοσελίδες 2004-06-22).

Το έργο έχει ως στρατηγικό στόχο την αναζήτηση τρόπων προώθησης και ανάπτυξης της επιχειρηµατικής δραστηριότητας από άτοµα ευπαθών οµάδων, αντιµετωπίζοντας παράλληλα τις διακρίσεις που υφίστανται για την αναζήτηση επαγγελµατικού διεξόδου και ένταξης, µέσω της έναρξης αυτοαπασχόλησης ή επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Ειδικότερα η οµάδα στόχου στην οποία θα εφαρµοστεί πιλοτικά το Έργο «Γραφεία Προώθησης στην Απασχόληση» αποτελείται από άνεργους, νέους, γυναίκες και άτοµα µε ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ).

Στο πρόγραµµα προτείνεται η οργάνωση ενός νέου σχήµατος µε την ονοµασία «Γραφεία Προώθησης στην Επιχειρηµατικότητα» τα οποία µε τη λειτουργία τους, µέσω ειδικά καταρτισµένων Συµβούλων Επιχειρηµατικότητας, θα ενθαρρύνουν, θα υποστηρίζουν, θα ενηµερώνουν και θα βοηθούν τους ενδιαφερόµενους που επιθυµούν να ξεκινήσουν µια προσωπική επιχείρηση, παράλληλα µε την ευρύτερη υιοθέτηση στην Ελλάδα του µηχανισµού των «µικροπιστώσεων» (microcredits), που µε µεγάλη επιτυχία εφαρµόζεται τα τελευταία χρόνια σε αναπτυσσόµενες κυρίως χώρες, µε σκοπό τη βοήθεια των ανέργων και άλλων αποκλεισµένων οµάδων στην επιχειρηµατική τους δραστηριοποίηση, όπου πολύ συχνά το βασικό τους πρόβληµα είναι η έλλειψη επαρκών οικονοµικών µέσων. Ο µηχανισµός αυτός θα αποτελέσει αποτελεσµατικό εργαλείο για την καταπολέµηση του αποκλεισµού των ευπαθών οµάδων, µέσω της δυνατότητας που τους δίνει να τον υπερβούν µε την άσκηση επιχειρηµατικής δραστηριότητας ή αυτοαπασχόλησης. Η πιλοτική εφαρµογή του από τις εµπορικές τράπεζες που συµµετέχουν στο µοντέλο των «µικροπιστώσεων» θα οδηγήσει στην αξιολόγηση του µηχανισµού µε στόχο την αποτίµηση των πιθανοτήτων για την ευρύτερη εφαρµογή του από το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα.

Το τελικό αποτέλεσµα, που αφορά στη δηµιουργία νέων επιχειρήσεων θα διαχέεται από δύο οριζόντιους άξονες:

• Ο πρώτος ευρύτερος Άξονας θα υποδεικνύει ένα πλέγµα ολοκληρωµένων υποστηρικτικών και βοηθητικών παρεµβάσεων προς την Οµάδα Στόχου µε στόχο την κατανόηση των βασικών εµποδίων που τους αποκλείουν από την αγορά εργασίας και την ανάδειξη εξατοµικευµένων λύσεων για την προώθηση τους σε κατάλληλες και βιώσιµες επιχειρηµατικές δραστηριότητες.

• Ο δεύτερος πιλοτικός Άξονας θα καταλήξει στη δηµιουργία 15 επιχειρήσεων της Οµάδας Στόχου όπου µέσα από την προβλεπόµενη διαδικασία που πρεσβεύει το Έργο θα αντιµετωπίσουν µε επιτυχή τρόπο τον αποκλεισµό τους από την αγορά εργασίας και θα αποτελέσουν πρότυπο προς µίµηση για τους υπόλοιπους.

Η βασική στοχοθέτηση και στους δύο Άξονες είναι η προώθηση της επιχειρηµατικής ιδέας και η ανάδειξή της ως ισάξια επιλογή για τον άνεργο και κοινωνικά αποκλεισµένο που αναζητεί τρόπο επαγγελµατικής αποκατάστασης. Για

40

να υλοποιηθούν και να υποστηριχθούν οι δύο παραπάνω Άξονες θα υπάρξει ένας συνδυασµός δεκατεσσάρων υποέργων. (Ιστοσελίδες 2004-06-22).

41

• Έργο «Νεανική Επιχειρηµατικότητα». Το έργο αυτό έχει ήδη ολοκληρώσει τους δύο πρώτους κύκλους του µε υπεύθυνη αρχή διαχείρισης τον ΕΟΜΜΕΧ και υπάγεται στο ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα». Ο δεύτερος κύκλος έληξε στις 15/3/2003. Ο πρώτος κύκλος προκήρυξης του προγράµµατος για τη νεανική επιχειρηµατικότητα του Ε.Π «Ανταγωνιστικότητα» ανέδειξε το σηµαντικό ενδιαφέρον των νέων ανθρώπων να αξιοποιήσουν τις σηµαντικές ευκαιρίες που τους προσφέρονται από τα προγράµµατα του Υπουργείου Ανάπτυξης (Ιστοσελίδες 2003-04-07)

Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4.1, η Αττική συγκεντρώνει τη µερίδα του λέοντος στα υλοποιούµενα επενδυτικά σχέδια, ωστόσο είναι ενθαρρυντικό ότι ένα ποσοστό της τάξης του 65% υλοποιείται στις υπόλοιπες, εκτός Αττικής, περιφέρειες της χώρας. Πρώτες σε κατάταξη (µετά την Αττική) έρχονται οι περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας (12%), της Κρήτης (9%) και της Θεσσαλίας (6,7%).

Πίνακας 4.1: Γεωγραφική κατανοµή επιδοτούµενων επιχειρήσεων στα πλαίσια του προγράµµατος ‘Νεανική επιχειρηµατικότητα’

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΛΗΘΟΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 20 5.4 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ 44 11.9 ∆ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑ 17 4.6 ΗΠΕΙΡΟΣ 11 3 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 25 6.7 ΝΗΣΟΙ ΙΟΝΙΟΥ 8 2.2 ∆ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ∆Α 23 6.2 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ∆Α 15 4 ΑΤΤΙΚΗ 136 36.7 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 20 5.4 ΝΗΣΟΙ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 9 2.4 ΝΗΣΟΙ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 10 2.7 ΚΡΗΤΗ 33 8.9 ΣΥΝΟΛΟ 371 100 Πηγή: ΕΟΜΜΕΧ

Τα µέχρι στιγµής στοιχεία από την υλοποίηση του προγράµµατος δείχνουν ότι ένα σηµαντικό ποσοστό (31%) των νέων επιχειρηµατιών όταν υπέβαλαν την πρότασή τους ήταν άνεργοι, ενώ ακόµη περισσότεροι (ποσοστό 40%) ήταν µισθωτοί οι οποίοι επιλέγουν την οδό της επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Το πρόγραµµα για τη νεανική επιχειρηµατικότητα φαίνεται να αποτελεί ως ένα βαθµό διέξοδο στο πρόβληµα της ανεργίας, συγχρόνως όµως πρόκληση για νέους εργαζόµενους µε διάθεση και όραµα να δηµιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση (Ιστοσελίδα ΕΟΜΜΕΧ).

Οι περισσότερες από τις νέες επιχειρήσεις που δηµιουργούνται από το πρόγραµµα είναι ατοµικές (ποσοστό 57%), όµως είναι αξιοσηµείωτη η παρουσία οργανωµένων εταιρικών µορφών (ΑΕ, ΕΠΕ, ΟΕ, ΕΕ σε ποσοστό 43%), ένδειξη ότι η νεανική επιχειρηµατικότητα στη χώρα µας ωριµάζει και παίρνει όλο και περισσότερο µορφές σύνθετης επιχειρηµατικής οργάνωσης. Εξάλλου, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι

42

σηµαντικό ποσοστό των νέων επιχειρήσεων (40%) είναι αποτέλεσµα συνεργασίας µεταξύ περισσοτέρων νέων επιχειρηµατιών.

Αν και πρόκειται για µικρές επιχειρήσεις στο σύνολο τους οι επιπτώσεις στην απασχόληση δεν είναι καθόλου αµελητέες. Εκτιµάται ότι από την υλοποίηση των 371 επενδυτικών σχεδίων των νέων επιχειρηµατιών θα δηµιουργηθούν περί τις 680 νέες θέσεις εργασίας σε όλη τη χώρα επιπλέον των 567 εταίρων των 371 αυτών επιχειρήσεων.

Οι επιχειρήσεις που εντάσσονται στο πρόγραµµα επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να προσφύγουν σε τραπεζικό δανεισµό προκειµένου να καλύψουν ένα µέρος, µέχρι 30%, της απαιτούµενης ίδιας συµµετοχής. Μέχρι σήµερα οι περισσότερες (63%) καλύπτουν αυτήν την απαίτηση αποκλειστικά µε δικούς τους πόρους χωρίς καµία χρήση τραπεζικού δανείου. Αυτό το γεγονός, χωρίς να είναι κατακριτέο, δείχνει τη διστακτικότητα και τη δυσκολία των νέων µικρών επιχειρήσεων να καταφύγουν στον τραπεζικό δανεισµό προκειµένου να χρηµατοδοτήσουν την υλοποίηση της επενδυτικής τους ιδέας. Αυτή η εικόνα προβληµατίζει το Υπουργείου Ανάπτυξης, το οποίο προχωρά, ούτως ή άλλως, στην ενεργοποίηση του Ταµείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων, φορέας ο οποίος θα αναλάβει την κάλυψη ενός σηµαντικού µέρους των απαιτουµένων από τις τράπεζες εγγυήσεων για τη χορήγηση δανείων σε νέους επιχειρηµατίες.

43

5. Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στη Θεσσαλία

5.1 Η αγορά εργασίας στη Θεσσαλία Η Περιφέρεια Θεσσαλίας χαρακτηρίζεται από τον ιδιαίτερα αναπτυγµένο πρωτογενή τοµέα (περίπου το 20% του περιφερειακού ΑΕΠ), αλλά παράλληλα διαθέτει ικανοποιητικού µεγέθους µεταποιητική βιοµηχανία. Συνολικά στις επιχειρήσεις που έχουν έδρα στην Θεσσαλία, αναλογεί το 2,9% του κύκλου εργασιών των µεταποιητικών και κατασκευαστικών µονάδων της χώρας και 3,7% των εµπορικών, γεγονός που υποδηλώνει µια υστέρηση, αν ληφθεί υπόψη ότι η Περιφέρεια συγκεντρώνει πολύ µεγαλύτερα ποσοστά στον πληθυσµό (6,9%) και στο ΑΕΠ της χώρας (6,3%). Ωστόσο τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται µια δυναµική δεδοµένου ότι στις τοπικές βιοµηχανίες αναλογεί το 7,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας, ενώ την περίοδο 1996-2000 ιδρύθηκαν 210 νέες µεταποιητικές βιοµηχανίες (ποσοστό 5,4% του συνόλου της χώρας). Όσον αφορά το εργατικό δυναµικό, είναι ενδεικτικό ότι ο πληθυσµός της Περιφέρειας την περίοδο 1991-2001 αυξήθηκε κατά 2,7%, αλλά το ποσοστό αυτό είναι κατά πολύ µικρότερο του εθνικού µέσου όρου (6,7%). Μάλιστα, το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε από 1,32 άτοµα ανά 1000 κατοίκους το 1998 σε 1,5 το 1999. Παράλληλα, η ανεργία στην Περιφέρεια Θεσσαλίας το 2002 έφτασε το 10,6% του εργατικού δυναµικού, ποσοστό και πάλι µεγαλύτερο του εθνικού µέσου όρου (9,9%). Σύµφωνα µάλιστα µε την Eurostat, το εργατικό δυναµικό στη Θεσσαλία προβλέπεται να αυξηθεί κατά 1,5% την περίοδο 2000-2010, αύξηση αισθητά χαµηλότερη από την προβλεπόµενη για την Ελλάδα ως σύνολο (4.3%) (Περιφέρεια Θεσσαλίας, url: http://thessalia.gr). Πίνακας 5.1: Απογραφή πληθυσµού κατά φύλο. Περιφέρεια Θεσσαλίας Στοιχεία 2001 Μεταβολή % 2001/1991 Άνδρες Γυναίκες Σύνολο % γυναικών Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύνολο χώρας 5.424.089 5.515.516 10.939.605 50.42 7.4 6.0 6.7 Θεσσαλία 377.880 376.513 754.393 49.91 3.6 1.8 2.7 Ν. Καρδίτσας 65.011 64.525 129.536 49.81 2.7 1.5 2.1 Ν. Λάρισας 140.066 137.907 277.973 49.61 4.2 1.2 2.7 Ν. Μαγνησίας 102.825 104.511 207.336 50.41 5.4 3.6 4.5 Ν. Τρικάλων 69.978 69.570 139.548 49.85 0.6 0.5 0.6 Πηγή: ΕΣΥΕ 2005 Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον γεγονός είναι ότι αντίθετα από το σύνολο της χώρας, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας οι γυναίκες είναι λιγότερες από τους άνδρες, τόσο στο σύνολο όσο και στους επιµέρους νοµούς, µε εξαίρεση τον νοµό Μαγνησίας (Πίνακας 5.1). Στο σύνολο της χώρας, την περίοδο 1991-2001 η αύξηση των γυναικών ήταν χαµηλότερη από αυτή των ανδρών κατά περίπου 20% (6% και 7.4% αντίστοιχα). Ωστόσο, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας το ποσοστό αύξησης των γυναικών είναι πολύ χαµηλότερο, και διαµορφώνεται µόλις στο 50% (1,8 και 3,6%). Μάλιστα, στο νοµό Λάρισας είναι λιγότερο από 30%. Ας σηµειωθεί επίσης, ότι το 1991, τόσο στο σύνολο της Περιφέρειας, όσο και στους νοµούς Καρδίτσας. Λάρισας και Μαγνησίας οι γυναίκες υπερτερούσαν αριθµητικά των ανδρών.

44

Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία γιατί ενδεχοµένως να υποδηλώνει και να υπογραµµίζει την αδυναµία των γυναικών να βρουν απασχόληση στην Περιφέρεια. Αν αυτό συνδυαστεί µε τη σταδιακή µείωση των αγροτικών εισοδηµάτων, την εγκατάλειψη του αγροτικού χώρου και τη σταδιακή συρρίκνωση του πρωτογενή τοµέα, µπορεί να υποστηριχθεί ότι διαφαίνεται µια τάση εγκατάλειψης της περιφέρειας από τις γυναίκες οι οποίες µετακινούνται στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) µε την ελπίδα ότι οι προοπτικές επαγγελµατικής αποκατάστασης θα είναι εκεί καλύτερες. Αυτό το γεγονός αποτελεί κατά πάσα πιθανότητα την καρδιά του προβλήµατος στην περιφέρεια της Θεσσαλίας και θα έπρεπε να απασχολήσει όλους σε µεγάλο βαθµό. Η µείωση των γυναικών υπογραµµίζει αυτό που αναφέρθηκε και στις προηγούµενες ενότητες, ότι στην περιφέρεια οι ανισότητες, τα εµπόδια και οι προκαταλήψεις έναντι των γυναικών είναι πολύ ισχυρότερες από ότι στα αστικά κέντρα. Ίσως µάλιστα, το ότι η Μαγνησία είναι σήµερα ο µοναδικός νοµός µε πλειονότητα γυναικών να το τονίζει αυτό, δεδοµένου ότι ο Βόλος αποτελεί ίσως το πιο ‘αστικοποιηµένο’ κέντρο της περιφέρειας. Η ύπαρξη σηµαντικού δευτερογενή αλλά και τριτογενή τοµέα (κυρίως υπηρεσίες αναψυχής στο Πήλιο και στα παραθαλάσσια) τονίζει ότι οι γυναίκες έχουν να αντιµετωπίσουν σηµαντικές δυσκολίες σε περιοχές όπου η κύρια δραστηριότητα είναι η γεωργική. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρότι οι γυναίκες υστερούν αριθµητικά από τους άνδρες στην Θεσσαλία, στους ∆ήµους-πρωτεύουσες (δηλαδή και πάλι στα τοπικά αστικά κέντρα) εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσµού. Πιο αναλυτικά, στο ∆ήµο Καρδίτσας αποτελούν το 51,3%, στο ∆ήµο Λάρισας το 50,1%, στο ∆ήµο Βόλου το 52,1 και στο ∆ήµο Τρικκαίων το 50,9%, όσο ακριβώς είναι και το ποσοστό των γυναικών αθροιστικά στα τέσσερα µεγάλα αστικά κέντρα της περιφέρειας. Οι παρατηρήσεις αυτές αποτυπώνονται και στην κατάσταση της αγοράς εργασίας για την οποία πρέπει αρχικά να τονιστεί ότι για την Περιφέρεια, η κρίση του πρωτογενούς τοµέα αποτελεί την κύρια πηγή τροφοδότησης της ανεργίας στην περιοχή. Επιδεινωτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι ο δευτερογενής τοµέας δεν παρουσιάζει δυναµική που να επιτρέπει αισιοδοξία για άµεση περαιτέρω ανάπτυξη και συνεισφορά σε θέσεις εργασίας. Από ότι φαίνεται, ο τριτογενής τοµέας είναι αυτός που θα κληθεί να αντιµετωπίσει τη συρρίκνωση του πρωτογενούς, καθώς είναι δυναµικός και αναπτυσσόµενος. Η ποιοτική του αναβάθµιση και ο προσανατολισµός του σε ‘ανερχόµενα’ σύγχρονα πεδία θα προσφέρει βιώσιµες θέσεις εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, η ανεργία πλήττει τον πυρήνα της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής της περιφέρειας και υπονοµεύει την αναπτυξιακή της προοπτική. Είναι επίσης σαφές ότι η ανεργία πλήττει εντονότερα τις γυναίκες, οι οποίες και δυσκολεύονται να ενταχθούν στην αγορά εργασίας χωρίς συγκεκριµένες πολιτικές προστασίας. Η ανισότητα των φύλων στο πλήθος ανέργων στη Θεσσαλία σε σχέση µε το σύνολο της χώρας είναι ενδεικτική των παραπάνω: Σε εθνικό επίπεδο οι γυναίκες αποτελούν το 67% των ανέργων, αλλά στη Θεσσαλία ξεπερνούν το 71% (Πίνακας 5.2). Μάλιστα, στους δύο µεγαλύτερους νοµούς της Περιφέρειας, Λάρισας και Μαγνησίας,

45

οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν περίπου τα τρία τέταρτα των ανέργων (73 και 76% αντίστοιχα). Πίνακας 5.2: Πλήθος ανέργων στη Θεσσαλία Φύλο Πλήθος Ανέργων Ποσοστά ΣΥΝΟΛΑ ΧΩΡΑΣ Άνδρες 145.733 32,66% Γυναίκες 300.510 67,34% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Άνδρες 10.382 28,66% Γυναίκες 25.848 71,34% ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Άνδρες 3.726 26,73% Γυναίκες 10.212 73,27% ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ Άνδρες 2.019 24,42% Γυναίκες 6.250 75,58% ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΙΩΝ Άνδρες 2.336 32,69% Γυναίκες 4.811 67,31% ΝΟΜΟΣ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ Άνδρες 2.301 33,46% Γυναίκες 4.575 66,54% Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στοιχεία στις 31/08/2005 Το γεγονός ότι οι περισσότερες άνεργες γυναίκες βρίσκονται ουσιαστικά στους νοµούς µε τα µεγάλα αστικά κέντρα (δεδοµένου ότι στους άλλους δύο νοµούς οι γυναίκες αποτελούν το 67% των ανέργων) έρχεται καταρχήν σε αντίφαση µε ότι παρατηρήθηκε προηγουµένως. Ωστόσο, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι στην ύπαιθρο αρκετές γυναίκες δεν καταγράφονται ως άνεργες, καθώς υπο-απασχολούνται στην οικογενειακή αγροτική εκµετάλλευση. Σε κάθε περίπτωση πάντως, υποδηλώνει ότι η δραστηριοποίηση των γυναικών στον πρωτογενή τοµέα (µε ενίσχυση των δραστηριοτήτων τους µέσω της άρσης των εµποδίων και των δυσκολιών ασφαλώς) ίσως να είναι µια σηµαντική διέξοδος για την Περιφέρεια, η οποία άλλωστε στηρίζεται σε εξαιρετικά µεγάλο βαθµό στον αγροτικό τοµέα, όπως προαναφέρθηκε. Ο Πίνακας 5.3 αποτυπώνει ότι η µεγάλη πλειονότητα των ανέργων γυναικών ανήκει στις ηλικίες 19-45 και αυτό έρχεται σε συµφωνία µε τα στοιχεία της χώρας.

46

Πίνακας 5.3: Πλήθος ανέργων κατά ηλικιακή οµάδα ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 15-18 ετών 29 52 15-18 ετών 22 4219-25 ετών 735 2.165 19-25 ετών 336 1.23326-35 ετών 1.483 3.890 26-35 ετών 710 2.18236-45 ετών 818 2.565 36-45 ετών 430 1.64246-55 ετών 453 1.280 46-55 ετών 307 912+ 56 ετών 208 260 + 56 ετών 214 239Σύνολο 3.726 10.212 Σύνολο 2.019 6.250ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΝΟΜΟΣ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ 15-18 ετών 10 30 15-18 ετών 25 4519-25 ετών 456 995 19-25 ετών 507 98026-35 ετών 865 1.937 26-35 ετών 856 1.75736-45 ετών 502 1.217 36-45 ετών 525 1.20646-55 ετών 339 537 46-55 ετών 276 502+ 56 ετών 164 92 + 56 ετών 112 85Σύνολο 2.336 4.811 Σύνολο 2.301 4.575Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στοιχεία στις 31/08/2005 Τα στοιχεία του επόµενου Πίνακα είναι ακόµη πιο εντυπωσιακά και σαφώς φωτίζουν τη διάσταση του προβλήµατος της γυναικείας απασχόλησης σε πολύ µεγάλο βαθµό: είναι φανερό ότι η ανεργία για τις γυναίκες στη Θεσσαλία, δεν είναι µόνο µεγαλύτερη σε απόλυτα µεγέθη από τον εθνικό µέσο όρο, αλλά έχει και άλλες δοµικές συνιστώσες που υποδηλώνουν σηµαντική αδυναµία οµαλής ένταξής τους στην αγορά εργασίας.

47

Πίνακας 5.4: Πλήθος ανέργων κατά διάρκεια ανεργίας Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες

Πλήθος % Πλήθος % Πλήθος % Πλήθος % ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ µέχρι 1 µήνας 11.441 7,9 18.660 6,2 852 8,2 1389 5,4> 1-2 µήνες 15.721 10,8 26.493 8,8 1004 9,7 1902 7,4> 2-3 µήνες 17.237 11,8 37.197 12,4 1108 10,7 2422 9,4> 3-4 µήνες 11.097 7,6 19.117 6,4 653 6,3 1257 4,9> 4-5 µήνες 8.090 5,6 12.154 4,0 395 3,8 763 3,0> 5-6 µήνες 8.207 5,6 12.498 4,2 505 4,9 917 3,5> 6-8 µήνες 18.922 13,0 27.673 9,2 1442 13,9 1930 7,5> 8-10 µήνες 12.647 8,7 19.469 6,5 882 8,5 1640 6,3> 10-12 µήνες 11.914 8,2 23.238 7,7 792 7,6 2019 7,8> 12-16 µήνες 9.131 6,3 22.226 7,4 627 6,0 2191 8,5> 16-20 µήνες 4.972 3,4 15.430 5,1 447 4,3 1620 6,3> 20-24 µήνες 3.823 2,6 15.760 5,2 393 3,8 1675 6,5> 24 µήνες 12.531 8,6 50.595 16,8 1282 12,3 6123 23,7Σύνολο 145.733 300.510 10.382 25.848 ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ µέχρι 1 µήνας 335 9,0 610 6,0 193 9,6 323 5,2> 1-2 µήνες 375 10,1 730 7,1 194 9,6 496 7,9> 2-3 µήνες 469 12,6 1104 10,8 233 11,5 485 7,8> 3-4 µήνες 251 6,7 571 5,6 144 7,1 321 5,1> 4-5 µήνες 115 3,1 282 2,8 84 4,2 193 3,1> 5-6 µήνες 163 4,4 376 3,7 97 4,8 227 3,6> 6-8 µήνες 503 13,5 718 7,0 259 12,8 554 8,9> 8-10 µήνες 310 8,3 634 6,2 166 8,2 404 6,5> 10-12 µήνες 329 8,8 916 9,0 137 6,8 437 7,0> 12-16 µήνες 225 6,0 927 9,1 103 5,1 454 7,3> 16-20 µήνες 148 4,0 682 6,7 75 3,7 367 5,9> 20-24 µήνες 136 3,7 660 6,5 67 3,3 426 6,8> 24 µήνες 367 9,8 2002 19,6 267 13,2 1563 25,0Σύνολο 3726 10.212 2019 6250 ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΝΟΜΟΣ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ µέχρι 1 µήνας 174 7,4 197 4,1 150 6,5 259 5,7> 1-2 µήνες 220 9,4 324 6,7 215 9,3 352 7,7> 2-3 µήνες 171 7,3 396 8,2 235 10,2 437 9,6> 3-4 µήνες 128 5,5 183 3,8 130 5,6 182 4,0> 4-5 µήνες 102 4,4 178 3,7 94 4,1 110 2,4> 5-6 µήνες 122 5,2 147 3,1 123 5,3 167 3,7> 6-8 µήνες 345 14,8 357 7,4 335 14,6 301 6,6> 8-10 µήνες 176 7,5 285 5,9 230 10,0 317 6,9> 10-12 µήνες 154 6,6 315 6,5 172 7,5 351 7,7> 12-16 µήνες 156 6,7 431 9,0 143 6,2 379 8,3> 16-20 µήνες 102 4,4 299 6,2 122 5,3 272 5,9> 20-24 µήνες 125 5,4 372 7,7 65 2,8 217 4,7> 24 µήνες 361 15,5 1327 27,6 287 12,5 1231 26,9Σύνολο 2336 4811 2301 4575 Πηγή: ΟΑΕ∆ – Στοιχεία στις 31/08/2005

48

Στο σύνολο της χώρας, η πλειονότητα των άνεργων ανδρών παραµένουν άνεργοι µέχρι τέσσερις µήνες (38,1%), ενώ αντίθετα οι άνεργες γυναίκες για την ίδια περίοδο αντιπροσωπεύουν µόλις το 33,8%. Το ποσοστό των γυναικών που παραµένουν άνεργες από 20-24 µήνες και πάνω από 24 µήνες είναι διπλάσιο από αυτό των ανδρών (2,6 και 5,2% στην πρώτη περίπτωση και 8,6 και 16,8% στη δεύτερη). Η κατάσταση όµως είναι εντυπωσιακά δυσµενέστερη στην Περιφέρεια Θεσσαλίας τόσο για τους άνδρες, όσο – και µάλιστα µε δυσµενέστερους όρους - για τις γυναίκες. Οι άνεργοι άνδρες και γυναίκες ‘µικρού διαστήµατος’ είναι στη Θεσσαλία πολύ µικρότερο ποσοστό του συνόλου των ανέργων: 33,8% και 27% αντίστοιχα. Οι γυναίκες άνεργοι µεγάλου διαστήµατος στη Θεσσαλία υπερβαίνουν κατά πολύ τον εθνικό µέσο όρο, γεγονός που υποδηλώνει τη σηµαντική δυσκολία των γυναικών στην αγορά εργασίας: Πολύ περισσότερο από ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα, η γυναίκα της Θεσσαλίας αν για οποιοδήποτε λόγο βρεθεί άνεργη, αδυνατεί να ξαναβρεί εργασία! Τα αντίστοιχα ποσοστά στην κατηγορία 20-24 µήνες και πάνω από 24 µήνες είναι 6,5% και 23,7%, δηλαδή σχεδόν µία στις τρεις άνεργες γυναίκες στη Θεσσαλία είναι άνεργη πάνω από 20 µήνες (30,2%). Στα Τρίκαλα µάλιστα το 35,3% των άνεργων γυναικών είναι µακροχρόνια άνεργο (και µόλις το 20,8% των ανδρών), στην Καρδίτσα το ποσοστό είναι υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο των ανδρών (31,7 και 15,3%), όπως περίπου και στη Μαγνησία (31,8 και 16,5%). Μόνο στη Λάρισα το ποσοστό των µακροχρόνια άνεργων γυναικών είναι κάτω από το 30% (26,1%), αλλά και πάλι είναι σχεδόν διπλάσιο των ανδρών (13,5%). Ένα εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο που διευκρινίζει περισσότερο την κατάσταση της αγοράς εργασίας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας αποτελεί ο έλεγχος του επαγγελµατικού διαχωρισµού ανάµεσα στα δύο φύλα. Ο έλεγχος αυτός γίνεται µε τον λεγόµενο δείκτη διαχωρισµού ΙS (Ντερµανάκης 2005), από την εφαρµογή του οποίου προκύπτει ότι στο σύνολο της χώρας αγγίζει το 35,7% (Σχήµα 6). Αυτό σηµαίνει ότι για την εξάλειψη του φαινοµένου θα απαιτούνταν να αλλάξει επάγγελµα το 35,7% των ανδρών και γυναικών απασχολούµενων. O δείκτης IS κυµαίνεται µεταξύ του µηδενός και της µονάδας. Τιµή του δείκτη ίση µε ένα αντιστοιχεί σε απόλυτο διαχωρισµό (δηλ. οι άντρες και οι γυναίκες εργάζονται σε εντελώς διαφορετικά επαγγέλµατα), ενώ τιµή δείκτη ίση µε το µηδέν σηµαίνει ότι δεν υπάρχει διαχωρισµός (η κατά φύλο σύνθεση σε κάθε επάγγελµα είναι ίδια µε την κατά φύλο σύνθεση της συνολικής απασχόλησης). Για τους νοµούς της Περιφέρειας, προκύπτει ότι οι τρεις νοµοί (Καρδίτσας, Τρικάλων και Λάρισας) εµφανίζουν δείκτη IS µικρότερο από το µέσο όρο της χώρας. Μάλιστα, οι δύο πρώτοι νοµοί, συγκαταλέγονται στους δέκα νοµούς µε το µικρότερο δείκτη, άρα και το µικρότερο διαχωρισµό ανάµεσα σε ανδρικά και γυναικεία επαγγέλµατα. Μόνο ο νοµός Μαγνησίας εµφανίζει µεγάλο δείκτη διαχωρισµού επαγγελµάτων, µε µια διαφορά µάλιστα µεγαλύτερη από δέκα ποσοστιαίες µονάδες σε σχέση µε το νοµό Καρδίτσας.

49

Σχήµα 6: Ο δείκτης διαχωρισµού IS στους νοµούς της χώρας, 2001

Πηγή: Ντερµανάκης 2005 Συγκρίνοντας τα µεγέθη του δείκτη IS για τους νοµούς µε τη µικρότερη ένταση διαχωρισµού µε την αντίστοιχη συµµετοχή των γυναικών στη συνολική απασχόληση των νοµών αυτών, προκύπτει ότι όσο υψηλότερη είναι η συµµετοχή των γυναικών στην απασχόληση, τόσο µεγαλύτερη είναι η ένταση του φαινοµένου του επαγγελµατικού διαχωρισµού. ∆ιαφαίνεται δηλαδή, ότι η ίδια η αγορά εργασίας

50

δηµιουργεί και συντηρεί τις ανισότητες και τον επαγγελµατικό διαχωρισµό. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της µελέτης του ΚΕΘΙ, συνεπάγεται ότι η παρέµβαση µόνο στους µηχανισµούς της αγοράς εργασίας δεν αρκεί από µόνη της να εξαλείψει ή να µειώσει σοβαρά την ένταση των ανισοτήτων. Αντίθετα, απαιτούνται παρεµβάσεις σε προγενέστερα στάδια - όπως σε αυτό της εκπαίδευσης και των επιλογών που πραγµατοποιούνται από τα δύο φύλα σε αυτό το επίπεδο – ώστε να αντιµετωπιστούν οι κυριότερες αιτίες που διαµορφώνουν την ένταση του φαινοµένου του επαγγελµατικού διαχωρισµού. Σε αυτά τα πλαίσια, οι δυσκολίες οµαλής ένταξης της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Περιφέρεια της Θεσσαλίας είναι αδυσώπητες. Ενδεχοµένως λοιπόν, ειδικά για τη Θεσσαλία, να ισχύει ότι η επιχειρηµατικότητα ίσως να είναι η καλύτερη διέξοδος για τις γυναίκες.

51

5.2 Κλαδική ανάλυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

5.2.1 Η επιχειρηµατικότητα στους άλλους τοµείς εκτός του πρωτογενούς Σήµερα εκτιµάται ότι στην περιφέρεια Θεσσαλίας, έχουν δηµιουργηθεί οι προϋποθέσεις ανάπτυξης και τόνωσης του επιχειρηµατικού κλίµατος, σε όλους τους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας, από τον πρωτογενή ως και τον τριτογενή. Εκτιµάται ότι υπάρχουν ταυτόχρονα σηµαντικές ευκαιρίες αλλά και απειλές όσον αφορά την ενίσχυση των θεσµών υποστήριξης και ελέγχου της εργασίας και της ανάπτυξης της επιχειρηµατικότητας. Πιο συγκεκριµένα, οι ευκαιρίες είναι οι ακόλουθες (Περιφέρεια Θεσσαλίας, Περιφερειακή Επιτροπή Κατάρτισης ∆΄ ΚΠΣ, 2005):

1. ∆υνατότητα χρηµατοδότησης από το ∆΄ ΚΠΣ 2. Προοπτική ενίσχυσης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης 3. Ο προσανατολισµός της ΕΕ σε ολοκληρωµένες δράσεις µέσω συµµετοχικών

διαδικασιών 4. ∆υνατότητες ένταξης σε θεσµούς και δοµές εκπαίδευσης και κατάρτισης και

απασχόλησης µέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών 5. Υψηλή προτεραιότητα ΕΕ για θέµατα απασχόλησης 6. Νέες ευκαιρίες και κατευθυντήριες πολιτικές της Κοινότητας για την

προώθησης της επιχειρηµατικότητας. Από την άλλη µεριά οι απειλές είναι:

1. Επιδείνωση ποσοστών ανεργίας – θύλακες ανεργίας – διαρθρωτική ανεργία – επαγγελµατικός κορεσµός.

2. Επιδείνωση των συνθηκών απασχόλησης λόγω αλλαγών στην ΚΑΠ 3. Μειωµένες µελλοντικές χρηµατοδοτήσεις 4. Γήρανση πληθυσµού παραγωγικής ηλικίας, ιδιαίτερα σε αποµακρυσµένες

περιοχές 5. Χαµηλή εκτίµηση του κοινού για τις υπηρεσίες ενηµέρωσης και προώθησης

στην απασχόληση (ΟΑΕ∆) 6. Πιθανές απορυθµίσεις των εργασιακών σχέσεων (εταιρίες outsourcing,

ενοικίαση προσωπικού, ασφαλιστικό) 7. Υποτίµηση της τεχνικής εκπαίδευσης από την ελληνική κοινωνία και των

υπηρεσιών επαγγελµατικού προσανατολισµού και στερεοτυπική εκπαίδευση 8. ∆ιαχωρισµός των δύο φύλων, αναπαραγωγή της ανισότητας των δύο φύλων 9. Μείωση των ρυθµών ανάπτυξης (υπό αµφισβήτηση)

Στα ενδογενή χαρακτηριστικά της Περιφέρειας, είναι σηµαντικό να τονιστούν τα παρακάτω ισχυρά σηµεία:

1. Επάρκεια σε ικανοποιητικό βαθµό δοµών επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Περιφέρεια µε υστέρηση ίσως σε ορεινές-µειονεκτικές περιοχές, οι οποίες δεν καλύπτονται µε το ισχύον καθεστώς από υπηρεσίες εγγύτητας σε συµβατικά προγράµµατα.

2. Ικανοποιητική παρουσία οργανωµένων φορέων παροχής υποστηρικτικών κοινωνικών υπηρεσιών και συµβουλευτικής.

3. Σηµαντικός αριθµός δοµών που προωθούν την ισότητα ευκαιριών των δύο φύλων (βοήθεια στο σπίτι, βρεφονηπιακοί σταθµοί).

52

4. Αξιόλογο ανθρώπινο δυναµικό µε εξειδικευµένες γνώσεις και εµπειρία σε θέµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης, συµβουλευτικής, κοινωνικού σχεδιασµού και παροχής συµβουλευτικών υπηρεσιών.

5. Εκπαιδευτικά ιδρύµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης 6. Εµπειρίες από εκπόνηση και υλοποίηση καινοτοµικών προγραµµάτων και

κοινοτικών πρωτοβουλιών 7. Συµµετοχή φορέων της Περιφέρειας σε ενδοπεριφερειακά και

διαπεριφερειακά δίκτυα 8. Ύπαρξη κινητικότητας-ενδιαφέροντος σε θέµατα Κοινωνικής Οικονοµίας

Αδύνατα σηµεία:

1. Αδυναµία του µηχανισµού σχεδιασµού και προγραµµατισµού των προγραµµάτων για σύνδεση µε τις ανάγκες της αγοράς εργασίας

2. Έλλειψη επαρκών τεκµηριωµένων στατιστικών και λοιπών στοιχείων σε τοπικό, νοµαρχιακό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

3. Αδυναµία σύνδεσης της κατάρτισης και εκπαίδευσης µε την παραγωγική διαδικασία, την έρευνα, τις επιχειρήσεις και την καινοτοµία.

4. Έλλειµµα συντονισµού και µεταξύ των δοµών προώθησης της απασχόλησης. 5. Αλληλοκαλυπτόµενες δράσεις στον τοµέα των κοινωνικών υπηρεσιών 6. Έλλειψη κουλτούρας από διευθύνοντες ΠΜΕ και ΜΜΕ προώθησης

ενεργειών κατάρτισης και ένταξής τους στο στρατηγικό σχεδιασµό της επιχείρησης

7. Έλλειψη ενιαίων πολιτικών αξιολόγησης µε δυνατότητα προσαρµογής σε τοπικές συνθήκες και πιστοποίηση προσόντων, δεξιοτήτων και υπηρεσιών

8. Έλλειψη σχεδιασµού βιωσιµότητας των χρηµατοδοτούµενων δοµών 9. Μη τήρηση της αρχής της συµµετοχικότητας 10. ∆υσκολίες προσαρµογής της αναδιάρθρωσης των υπηρεσιών απασχόλησης 11. Έλλειψη στρατηγικών σχεδίων απασχόλησης σε τοπικό και περιφερειακό

επίπεδο 12. Ελλιπές θεσµικό πλαίσιο για τις νέες µορφές απασχόλησης (π.χ. κοινωνική

οικονοµία) 13. Έλλειψη ολοκληρωµένων περιφερειακών υπηρεσιών τεκµηρίωσης και

προώθησης της απασχόλησης – σύνδεση της επαγγελµατικής εκπαίδευσης – κατάρτισης µε την απασχόληση

14. Χωρικές διαφοροποιήσεις 15. Έλλειψη ανάληψης πρωτοβουλιών για τα προβλήµατα απασχόλησης από τους

περιφερειακούς κυρίως ΟΤΑ και µηχανισµού επιτόπιας ενηµέρωσης των δυνητικών ωφελούµενων

16. Ταχεία συρρίκνωση γεωργίας χωρίς εναλλακτικές διεξόδους 17. Μη προσαρµογή του φορολογικού συστήµατος στην προώθηση της

απασχόλησης 18. Έλλειψη µέτρων στήριξης και διευκόλυνσης εισόδου των νέο-εισερχόµενων

στην αγορά εργασίας 19. Έλλειψη κουλτούρας στη δια βίου κατάρτιση-εκπαίδευση των οµάδων

στόχων 20. Έλλειψη επαρκούς προσβασιµότητας σε συστήµατα στόχευσης κατάρτισης

για ΑΜΕΑ και αδυναµία επαγγελµατικής ένταξης σε κατάλληλα προσαρµοσµένους εργασιακούς χώρους.

53

Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα έχει γνωρίσει σηµαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Ωστόσο, η έλλειψη πληροφόρησης, κυρίως στις επαρχιακές περιοχές δηµιουργεί το κενό στη διάχυση των ευκαιριών για όλες τις ενδιαφερόµενες γυναίκες που επιθυµούν να ασκήσουν το επιχειρείν. Σύµφωνα µε έρευνα του Συνδέσµου Επιχειρηµατιών Γυναικών Ελλάδας (ΣΕΓΕ) στη Θεσσαλία, σοβαρότερη δυσκολία συνιστά το γεγονός ότι πρόκειται για έναν τόπο κυρίως αγροκτηνοτροφικό, µε αποτέλεσµα οι εργασίες που υπάρχουν να είναι πολύ δύσκολες για τις γυναίκες, αλλά και σε ότι αφορά στην επιχειρηµατικότητα οι γυναίκες που ηγούνται σε µεγάλα επιχειρηµατικά σχήµατα είναι λίγες έως ελάχιστες. Σήµερα, η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στη Θεσσαλία χαρακτηρίζεται από µικρή συµµετοχή γυναικών στη διοίκηση εταιριών ή επιχειρήσεων. Σύµφωνα µε στοιχεία που συλλέγησαν από τα τέσσερα Επιµελητήρια της Περιφέρειας το ποσοστό των επιχειρήσεων κάθε µορφής (ΑΕ, ΟΕ κτλ) που ανήκουν είτε εξ ολοκλήρου σε γυναίκες, είτε γυναίκες συµµετέχουν στα ∆ιοικητικά Συµβούλια κατά τουλάχιστον 25% είναι περίπου 30% (Πίνακας 5.5). Η µεγάλη πλειοψηφία των επιχειρηµατικών δράσεων των γυναικών στη Θεσσαλία αναφέρεται σε εµπορικές υπηρεσίες ρουχισµού και τουριστικές επιχειρήσεις, καθώς και σε υπηρεσίες καλλωπισµού (Περιφέρεια Θεσσαλίας 2005).

Πίνακας 5.5: Εταιρείες και επιχειρήσεις που ανήκουν σε γυναίκες στη Θεσσαλία

ΝΟΜΟΣ Α.Ε. ΛΟΙΠΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ (Ο.Ε., Ε.Ε., Ε.Π.Ε., Α.Ε.)

ΓΥΝ. ΣΥΝΕΤ. ΣΥΝΟΛΙΚΑ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡ. % ΑΡ. % ΑΡ. %

ΛΑΡΙΣΑ 4,037 31 12,876 1,277 43 2,970 1 5,315 33.54 15,847

ΜΑΓΝΗΣΙΑ 30 * 12,478 10 14,791

ΤΡΙΚΑΛΑ 1,843 28 6,505 521 31 1,670 3 2,367 28.94 8,178

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ 2090 30.09 6945 401 28 1430 3 2,494 29.77 8,378 * Στο Επιµελητήριο Μαγνησίας ήταν αδύνατο να µας δώσουν τα στοιχεία για τις γυναίκες. Προσεγγιστικά υπολόγισαν περίπου 30,0%. Το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Ανταγωνιστικότητα», «Ενίσχυση Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας» αποτελεί το κατεξοχήν εργαλείο ανάπτυξης και υποστήριξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και στην Περιφέρεια Θεσσαλία. Από το 2002 που προκηρύχθηκε για πρώτη φορά έχει αποτελέσει για το σύνολο της χώρας ένα σηµαντικό εργαλείο στην προσπάθεια εξάλειψης των ανισοτήτων και των δεσµεύσεων που εµποδίζουν τις γυναίκες να αναλάβουν επιχειρηµατικές δράσεις. Στον Πίνακα 5.6 παρουσιάζονται συνοπτικά οι εγκεκριµένες προτάσεις χρηµατοδότησης γυναικείων επιχειρήσεων στους τέσσερις νοµούς της Περιφέρειας3.

3 Στο Παράρτηµα δίδεται πλήρης κατάλογος όλων των εγκριθέντων προγραµµάτων

54

Πίνακας 5.6 Εγκεκριµένες Προτάσεις χρηµατοδότησης Γυναικείων επιχειρήσεων στους 4 κύκλους του προγράµµατος

Α'

ΚΥΚΛΟΣ Β' ΚΥΚΛΟΣ Γ' ΚΥΚΛΟΣ ∆' ΚΥΚΛΟΣ ΣΥΝΟΛΟΛάρισας 7 3 17 - Μαγνησίας 4 2 6 - Τρικάλων 3 5 9 - Καρδίτσας 1 6 4 - Σύνολο 15 16 36 97 164 Σύνολο χώρας 276 377 567 1639 Για τον ∆΄Κύκλο δεν υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία ανά νοµό Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΟΜΜΕΧ, Ιανουάριος 2006 Ακολουθώντας τη γενικότερη τάση στο σύνολο της χώρας, και στη Θεσσαλία είναι εµφανές ότι ο αριθµός των υποβληθέντων και εγκριθέντων προγραµµάτων χρηµατοδότησης αυξάνεται θεαµατικά από τον ένα κύκλο στον επόµενο. Στη διάρκεια του Α΄ Κύκλου (10/2002-9/2003) εγκρίθηκαν συνολικά 276 προγράµµατα µε συνολικό προϋπολογισµό 17.599.104,95 €, 15 εκ των οποίων στη Θεσσαλία (5,4%) τα οποία επιχορηγήθηκαν µε 373.927€ ή το 2,12%. Συνολικά, η πλειονότητα των εγκεκριµένων προγραµµάτων αναφέρονταν σε βιοµηχανίες τροφίµων και ποτών (19,57% του αριθµού των προγραµµάτων και 24% του συνολικού προϋπολογισµού). Ακολουθούν οι κατηγορίες εµπόριο (9,78% και 7,83% αντίστοιχα), κατασκευή ειδών ένδυσης, κατεργασία και βαφή γουναρικών (8,33%, 10,03%). Σηµαντικά επίσης ποσοστά συγκεντρώνουν οι επιχειρηµατικές κατηγορίες τουρισµός (ξενώνες, catering), κατασκευές, ψυχαγωγικές, πολιτιστικές δραστηριότητες κτλ). Από την άλλη µεριά, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας οι εγκεκριµένες προτάσεις αναφέρονται κυρίως σε άλλες κατηγορίες. Στα πλαίσια του Β΄ Κύκλου του Προγράµµατος (8/2003-7/2004), εγκρίθηκαν στην Ελλάδα 377 προγράµµατα, συνολικού προϋπολογισµού 30.531.572,58 €. Στη Θεσσαλία χρηµατοδοτήθηκαν 16 προγράµµατα (4,24%) µε 1.298.833,76 € (4,25%), ενώ τα περισσότερα προγράµµατα που εγκρίθηκαν αναφέρονταν στους νοµούς της ∆υτικής Θεσσαλίας (Καρδίτσας και Τρικάλων), σε αντίθεση µε αυτούς της Ανατολικής Θεσσαλίας (Λάρισας και Μαγνησίας), όπου τα εγκεκριµένα προγράµµατα είναι λιγότερο από τα µισά. Επισηµαίνεται ότι σε σχέση µε τον Α΄ Κύκλο παρατηρείται σηµαντική διαφοροποίηση και στις κατηγορίες των εγκεκριµένων προγραµµάτων. Πιο συγκεκριµένα, η πλειονότητα των εγκεκριµένων προγραµµάτων αναφέρονταν στην µεταποίηση (39,26% του αριθµού των προγραµµάτων και 49% του συνολικού προϋπολογισµού). Ακολουθούν οι κατηγορίες παιδικοί και βρεφονηπιακοί σταθµοί, παιδότοποι (19,63% και 17,4% αντίστοιχα), διαφήµιση (7,43% και 7%) και ταξιδιωτικά πρακτορεία (5,57% και 3,5%). Στον Γ΄ Κύκλο του προγράµµατος (10/2004-2/2006) στη Θεσσαλία εγκρίθηκαν 36 προγράµµατα, συνολικού προϋπολογισµού 3.309.848,31 €, δηλαδή το 6,35% των συνολικών προγραµµάτων της χώρας και το 6,76% του προϋπολογισµού. Τέλος, στον ∆΄ Κύκλο (του οποίου η προκήρυξη τελείωσε στις 13/5/2005), σε σύνολο 1639 προγραµµάτων, η Θεσσαλία συγκέντρωσε το 6% (97) µε εγκεκριµένο προϋπολογισµό ύψους 8.571.280 €. Στον Πίνακα 5.7 παρουσιάζονται αναλυτικά τα προγράµµατα και

55

ο εγκεκριµένος προϋπολογισµός των τριών πρώτων κύκλων στους τέσσερις νοµούς της Περιφέρειας. Πίνακας 5.7: Εγκεκριµένες Προτάσεις & χρηµατοδότηση στους 3 πρώτους κύκλους

ΝΟΜΟΣ ΦΟΡΕΑΣ

ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΓΚΕΚΡ.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΣΥΝΟΛΟ ΣΕ ΧΙΛ.

€ ΣΥΝΟΛΟ ΠΟΣΟΣΤΟ αρ. ποσό αρ. ποσό

ΛΑΡΙΣΑ ΕΟΜΜΕΧ 27 2.210 336 64.478 8.0% 3.4%

ΜΑΓΝΗΣΙΑ ΕΟΜΜΕΧ 12 992 337 40.863 3.6% 2.4%

ΤΡΙΚΑΛΑ ΕΟΜΜΕΧ 17 1.537 102 18.990 16.7% 8.1%

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ ΕΟΜΜΕΧ 11 895 79 28.449 13.9% 3.2%

ΠΗΓΗ: ΕΟΜΜΕΧ, Ιανουάριος 2006

56

5.2.2 Σχετικά προγράµµατα που υλοποιούνται στην Περιφέρεια Η ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην περιφέρεια Θεσσαλίας τα τελευταία χρόνια υποστηρίχθηκε από την εφαρµογή των ευρωπαϊκών προγραµµάτων που αναπτύχθηκαν στις προηγούµενες ενότητες. Τα περισσότερα από αυτά εντάσσονται στο Γ΄ ΠΕΠ (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα) Θεσσαλίας το οποίο αποτελεί τη βάση για την ενίσχυση της απασχόλησης και της ανάπτυξης για την περιοχή. Οι αποκλειστικές δράσεις προώθησης της απασχόλησης αφορούν (Τα Νέα του Γ΄ ΠΕΠ Θεσσαλίας 2004):

• Προγράµµατα επιχορήγησης επιχειρήσεων για τη δηµιουργία Νέων Θέσεων Εργασίας (ΝΘΕ) • Προγράµµατα επιχορήγησης επιχειρήσεων για την απόκτηση εργασιακής εµπειρίας (STAGE) • Προγράµµατα επιχορήγησης Νέων Ελεύθερων Επαγγελµατιών (ΝΕΕ) • Επαγγελµατική Κατάρτιση και προώθηση στην απασχόληση.

Αναλυτικότερα, η δράση που αναφέρεται άµεσα και εξολοκλήρου στη γυναικεία επιχειρηµατικότητα είναι το µέτρο 5.3 «Ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και προώθηση της ισότητας ευκαιριών των δύο φύλων»4. Στόχος του µέτρου είναι η δηµιουργία µονάδων «Βοήθεια στο σπίτι», βρεφονηπιακών σταθµών, κτλ. Όσον αφορά την ανάπτυξη της γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας έχουν ήδη δηµιουργηθεί 436 θέσεις εργασίας και περίπου 200 θέσεις εξωτερικών συνεργατών. Εκτός από το πρόγραµµα «Γυναικεία επιχειρηµατικότητα», µια σειρά άλλων προγραµµάτων που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, αφορούσε άµεσα ή έµµεσα τις γυναίκες-επιχειρηµατίες και γι΄ αυτό κρίνεται σκόπιµο να παρουσιαστούν τα αποτελέσµατά τους στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Το πρόγραµµα «∆ικτυωθείτε» (µέρος του Ε.Π. «Κοινωνία της Πληροφορίας») αναφέρεται στην επιδότηση επιχειρήσεων µε σκοπό την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών σε αυτές, και ιδιαίτερα τη διάδοση της χρήσης του ∆ιαδικτύου ως µέσο προώθησης των επιχειρηµατικών σχεδίων. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι στην Περιφέρεια, το 17% των επιχειρήσεων που χρηµατοδοτήθηκαν ήταν γυναικείες. Στον Ν. Μαγνησίας το ποσοστό είναι πολύ µεγαλύτερο (23%), ενώ αντίθετα στο Ν. Λάρισας, µόλις το 13,7% των επιχειρήσεων ανήκε σε γυναίκες (Πίνακας 5.8).

4 Στο Γ΄ ΠΕΠ εντάσσονται και άλλα µέτρα, τα οποία σχετίζονται εµµέσως µε τη γυναικεία απασχόληση και επιχειρηµατικότητα, αλλά αφορούν κυρίως δράσεις καταρτίσεων και για το λόγο αυτό παρουσιάζονται στο σχετικό κεφάλαιο.

57

Πίνακας 5.8: Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Κοινωνία της Πληροφορίας", Πρόγραµµα "∆ικτυωθείτε"

Α' ΚΥΚΛΟΣ Β' ΚΥΚΛΟΣ Γυναίκες Σύνολο

Λάρισας 124 13,72% 904Μαγνησίας 194 23,18% 837Τρικάλων 125 14,85% 842Καρδίτσας 74 16,30% 454Σύνολο 0 517 17,02% 3037ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων ΕΟΜΜΕΧ. 2005 * ∆εν υπάρχουν στοιχεία για Α΄ κύκλο Αντίστοιχα, στο ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα», στο Πρόγραµµα «Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των πολύ µικρών επιχειρήσεων του εµπορίου», στην Περιφέρεια Θεσσαλίας εγκρίθηκαν συνολικά 146 προγράµµατα, εκ των οποίων µόλις τα 15 αφορούσαν γυναικείες επιχειρήσεις (10,3%). Γίνεται λοιπόν και πάλι φανερό ότι η συµµετοχή των γυναικείων επιχειρήσεων είναι αρκετά µικρή, γεγονός που πιστοποιεί την αδυναµία τους να εκµεταλλευτούν τα επιδοτούµενα προγράµµατα. Ανάλογη είναι η κατάσταση και όσον αφορά το πρόγραµµα «Ενίσχυση της νεανικής επιχειρηµατικότητας» (ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα»). Η συµµετοχή των γυναικών παραµένει εξαιρετικά χαµηλή, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 5.9: Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Ανταγωνιστικότητα" Ενίσχυση Νεανικής Επιχειρηµατικότητας

ΚΥΚΛΟΙ Α΄ Β' Γ' ∆' * ΣΥΝΟΛΟ

Λάρισας 13 8 19 Μαγνησίας 5** 9 11**** Τρικάλων 5 6*** 9 Καρδίτσας 2 3 6 Σύνολο 25 26 45 130***** 226 ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων ΕΟΜΜΕΧ, 2005 * ∆εν υπάρχουν πληροφορίες για τον ∆΄ κύκλο όσον αφορά στην κατανοµή ανά περιοχή ** Στον Α κύκλο η µία πρόταση ήταν γυναικεία στη Μαγνησία *** Στο Β κύκλο η µία ήταν γυναικεία στα Τρίκαλα **** Στο Γ΄κύκλο υπάρχουν δύο επιλαχούσες προτάσεις στη Μαγνησία ***** Στο ∆ κύκλο οι 8 είναι γυναικείες

58

• Έργο «Συνεπιχειρώντας», Κ.Π. EQUAL Στα πλαίσια υλοποίησης του Έργου «Συνεπιχειρώντας» (που εντάσσεται στο Υποπρόγραµµα 2: Ανάπτυξη επιχειρηµατικού πνεύµατος, Μέτρο 2.1 «Πρόσβαση για όλους όσον αφορά τη διαδικασία δηµιουργίας µιας επιχείρησης» της Κ.Π. EQUAL υλοποιήθηκε στη Θεσσαλία πρόγραµµα χαρτογράφησης βιολογικών προϊόντων. Η Αναπτυξιακή Σύµπραξη ‘Συνεπιχειρώντας’ είχε ως σκοπό την αντιµετώπιση κάθε µορφής διακρίσεων και ανισοτήτων που βιώνουν όσοι νέοι και νέες επιζητούν πρόσβαση στη διαδικασία δηµιουργίας µιας επιχείρησης σε περιαστικές περιοχές µέσω της ανάπτυξης και εφαρµογής ενός ολοκληρωµένου πιλοτικού µοντέλου πρόβλεψης και ενίσχυσης πρωτοβουλιών νεανικής επιχειρηµατικότητας.

• ∆ράσεις για γυναικεία επιχειρηµατικότητα στα πλαίσια της κοινωνικής φροντίδας

Στόχος της Οµάδας Εργασίας του ∆ικτύου Πληροφόρησης της Περιφέρειας Θεσσαλίας5 «Κοινωνικής Πρόνοιας» είναι η εξειδίκευση και τεκµηρίωση δράσεων σε ότι αφορά την κοινωνική πρόνοια και εν γένει υποδοµές που είναι απαραίτητες για τους πολίτες που ζουν και εργάζονται στη Θεσσαλική ύπαιθρο (ιδιαίτερα τις γυναίκες και τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες, ΑΜΕΑ), έτσι ώστε να παραµείνουν σε αυτή και να διατηρήσουν µια αξιοπρεπή ποιότητα ζωής στα πλαίσια του µέτρου 2.9 του ΠΕΠ Θεσσαλίας (Τεχνικό ∆ελτίο ∆ικτύου Πληροφόρησης και Υποστήριξης του πληθυσµού της Θεσσαλικής υπαίθρου. Εργαστήριο µε θέµα «Κοινωνική Φροντίδα», 7/2005). Οι πόροι του ΚΠΣ, µέχρι σήµερα, και ιδιαίτερα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου είχαν σηµαντική επίδραση στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των κοινωνικών δοµών στη χώρα µας, συνεισφέροντας άµεσα στην υλοποίηση εθνικών κοινωνικών πολιτικών. Παρόλα αυτά, η βελτίωση σε αυτούς τους τοµείς χαρακτηρίζεται ως σχετική και όχι επαρκής, γιατί δεν υπήρχαν κατάλληλοι επαρκείς µηχανισµοί, ώστε να επιτευχθούν οι αρχικοί στόχοι. Οι ενέργειες που υλοποιήθηκαν δηµιουργώντας ένα δίκτυο κοινωνικής φροντίδας στη χώρα µας, ειδικότερα σε σχέση µε τις γυναίκες είναι:

Αγαθά Γυναίκες Κατάρτιση Γυναικεία επιχειρηµατικότητα

Εργασία

Σ.Υ.Υ. επιδότηση απασχόλησης ευπαθών οµάδων Υγεία ∆ωρεάν προληπτικές γυναικολογικές εξετάσεις Παιδεία Σχολεία 2ης ευκαιρίας

Επίδοµα άγαµης µητέρας Ειδικές άδειες γονέα Συµβουλευτικές υπηρεσίες για γυναίκες ΚΕΘΙ

Προϊόντα, υπηρεσίες & άλλα αγαθά

Κέντρα Γυναικών

5 Βλ. σχετικό υποκεφάλαιο

59

Από την SWOT ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παρακάτω σηµεία: ∆υνατά σηµεία Η τοπική αυτοδιοίκηση έχει αρχίσει να κάνει κατανοητό ότι η Κοινωνική Φροντίδα είναι ένα από τα κύρια έργα της. Αδύνατα σηµεία ∆εν υπάρχει διαµορφωµένη στρατηγική και επιχειρησιακό σχέδιο για την Κοινωνική Φροντίδα σε περιφερειακό και ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Υπάρχει έλλειψη συντονισµού σε όλα τα επίπεδα. Πολύ µικρή ανάπτυξη συµβουλευτικών-υποστηρικτικών µηχανισµών πέρα από τα µεγάλα και µεσαία αστικά κέντρα. Ελλειµµατική κατάρτιση ευπαθών οµάδων ώστε να τις κάνουν ανταγωνιστικές στην αγορά εργασίας. Ευκαιρίες Ύπαρξη καλών πρακτικών και νέας τεχνογνωσίας από την υλοποίηση άλλων προγραµµάτων Απειλές Σηµαντική αύξηση της ανεργίας τα επόµενα χρόνια από την αναδιάρθρωση της ΚΑΠ. Οι στόχοι της επόµενης περιόδου εντοπίζονται κυρίως στη δικτύωση όλων των φορέων Κοινωνικής Φροντίδας σε ένα περιφερειακό δίκτυο µε κοινούς σκοπούς.

60

• Ολοκληρωµένες παρεµβάσεις υπέρ των γυναικών, «ΘΕ.Σ.ΙΣ.ΝΕΤ» ΧΡΟΝΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ:2004-2006 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: 85.954,00€ Το τµήµα των Κοινωνικών ∆ράσεων της ΑΝ.ΚΑ. Α.Ε. στο πλαίσιο του Ε.Π. Απασχόληση και Επαγγελµατική Κατάρτιση, Άξονας 5 «Βελτίωση της Πρόσβασης και της Συµµετοχής των Γυναικών στην αγορά εργασίας», ΜΕΤΡΟ 5.3: «Ολοκληρωµένες Παρεµβάσεις υπέρ των γυναικών» θα υλοποιήσει την τριετία 2003-2006 το σχέδιο µε τίτλο «Σχέδιο Ολοκληρωµένων Παρεµβάσεων Βιώσιµής Απασχόλησης στον ∆ήµο Καρδίτσας και την Περιβάλλουσα Πεδινή Αστική και Ηµιαστική Ζώνη». Το σχέδιο συγχρηµατοδοτείται κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ΕΚΤ) και κατά 25% από πόρους του Ελληνικού ∆ηµοσίου.

Οι στόχοι του προγράµµατος είναι οι παρακάτω (Ιστοσελίδα ΑΝΚΑ):

1. Προώθηση της απασχόλησης στον τριτογενή τοµέα και ιδιαίτερα στον άξονα ανάπτυξη γυναικείων συνεταιρισµών.

2. Αξιοποίηση - υποστήριξη - αναβάθµιση των υφιστάµενων δοµών - συνεταιρισµών ως πυρήνων για την δηµιουργία νέων βιώσιµων θέσεων εργασίας.

3. Ενίσχυση της προσέγγισης του κοινωνικού διαλόγου και της εταιρικότητας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Πιο αναλυτικά, στο «ΘΕ.Σ.ΙΣ.ΝΕΤ» συµµετέχουν 18 συνεργαζόµενοι φορείς της Περιφέρειας Θεσσαλίας (βλ. Πίνακα Παραρτήµατος) και “οµάδα-στόχος” είναι οµάδες του γυναικείου πληθυσµού της περιφέρειας Θεσσαλίας που χρήζουν "ιδιαίτερης" υποστήριξης και συµβουλευτικής, δηλαδή γυναίκες:

• άνεργες όλων των κατηγοριών (µε έµφαση αυτές των αστικών περιοχών που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας - µακροχρόνια άνεργες και πτυχιούχες) • της υπαίθρου (µε έµφαση στις περιοχές όπου παρουσιάζονται φαινόµενα εγκατάλειψης κυρίως λόγω της µείωσης του αγροτικού εισοδήµατος) • ορεινών και νησιωτικών περιοχών (κυρίως στους νοµούς Τρικάλων και Καρδίτσας όπου υπάρχουν αρκετοί ορεινοί δήµοι και στο νοµό Μαγνησίας λόγω των νησιωτικών περιοχών) • µέλη µονο-γονεϊκών οικογενειών (πληθυσµιακή οµάδα που κυρίως ζει στα αστικά κέντρα) • λοιπών ευπαθών οµάδων (κυρίως παλιννοστούσες και τσιγγάνες)

Στα πλαίσια του προγράµµατος αυτού επιδιώκεται να υποστηριχθούν:

• Γυναίκες άνεργες που επιθυµούν να ενταχθούν ή να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας.

• Γυναίκες που επιθυµούν να δηµιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση. • Γυναίκες που αντιµετωπίζουν προβλήµατα κοινωνικής και εργασιακής

ένταξης. • Γυναίκες εργαζόµενες που απειλούνται από ανεργία. • Γυναίκες που επιθυµούν πληροφόρηση και συµβουλευτική σε θέµατα

νοµοθεσίας, κοινωνικής ένταξης, προσανατολισµού, σταδιοδροµίας και απασχόλησης.

61

Το Σχέδιο ∆ράσης περιλαµβάνει µια σειρά ενεργειών που υποστηρίζουν την προώθηση της απασχόλησης µέσω των παρακάτω ενεργειών:

α. Ειδικές συνεδρίες εντός της συµβουλευτικής µε: · ενηµέρωση για προγράµµατα ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας. απόκτησης εργασιακής εµπειρίας, επιδότησης απασχόλησης · τεχνικές αναζήτησης εργασίας και πηγές ενηµέρωσης για νέες θέσεις εργασίας

β. ∆ηµιουργία δικτύου προώθησης στην αγορά εργασίας γ. Ενεργοποίηση για τη δηµιουργία συνεταιριστικών πρωτοβουλιών και την χρήση σχεδίων που εκτελούνται µε συνέργια των φορέων (ΟΠΑΑΧ. Leader +, Τ.Π.Α.). Το Σχέδιο αυτό βρίσκεται σε άµεση συνέργεια µε τα παρακάτω προγράµµατα που επίσης υλοποιούνται στην Περιφέρεια:

Α. Με τις Τ.Π.Α.. όπου υλοποιούνται στο σύνολο της Περιφέρειας Θεσσαλίας και µπορούν να συµβάλουν στην ένταξη µέρους των γυναικών σε καθεστώς επιδότησης τόσο για ετεροαπασχόληση, όσο και για αυτοαπασχόληση.

Β. Με τα Αστικά Ολοκληρωµένα, τα οποία υλοποιούνται σε έξι µεγάλες πόλεις της Θεσσαλίας και µπορούν να συµβάλουν στη δηµιουργία όρων επιχειρηµατικότητας για µια µερίδα των γυναικών των αστικών περιοχών του σχεδίου (Λάρισα, Βόλος, Νέα Ιωνία, Τρίκαλα, Καρδίτσα, Τίρναβος).

Γ. Με τα ΟΠΑΑΧ, τα οποία υλοποιούνται στην Θεσσαλική ύπαιθρο και µπορούν να συµβάλλουν στη δηµιουργία γυναικείων επιχειρήσεων και στη δικτύωση - προβολή τους. ∆. Σε ότι αφορά στην υποστήριξη εργαζοµένων γυναικών, υπάρχει συµπληρωµατικότητα µε το έργο Ανδροµέδα, δράσεις του οποίου αφορούν την ευαισθητοποίηση εργοδοτών και την υλοποίηση σχεδίων ισότητας σε επιχειρήσεις της Θεσσαλίας.

62

• Εργαστήρια Συνεργασίας – ∆ίκτυο Πληροφόρησης Περιφέρειας Θεσσαλίας (ΠΘ)6

Η Π.Θ. στα πλαίσια του σχεδιασµού για την προγραµµατική περίοδο 2007-2013 και υιοθετώντας τις αποφάσεις της Ε.Ε. για µεταρρύθµιση της πολιτικής συνοχής και σύγκλισης, έχει βάλει ως κύριο στόχο της να αναδειχθεί η Θεσσαλία σε ∆υναµικό Εξωστρεφή Περιφερειακό Πόλο της Ελλάδος µε διακριτή ταυτότητα, ποιοτική – καινοτόµο – πολιτιστική στον αγροτικό, διατροφικό και οικοτουριστικό τοµέα. Οι δράσεις που αναπτύσσονται ενόψει του ∆΄ ΚΠΣ έχουν ως κύριο στόχο την αύξηση της απασχόλησης µέσα από καινοτόµες επιχειρηµατικές δράσεις. Στο πνεύµα αυτό υπάγεται και η «Ενίσχυση της Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας». Η ορθή προετοιµασία και η αποτελεσµατική αξιοποίηση του ∆΄ ΚΠΣ προϋποθέτει τη συνεργασία όλων των εµπλεκόµενων φορέων. Η Π.Θ. κατάφερε να ενεργοποιήσει ικανό ανθρώπινο δυναµικό όλων των φορέων, ώστε σε συνεργασία και µε υγιείς διαβουλεύσεις να προκύψουν: α) οι βασικοί στόχοι για την περίοδο 2007-2013, β) να καθοριστούν οι δράσεις και οι πολιτικές, ώστε γ) να προσαρµοστεί η Θεσσαλία στα νέα δεδοµένα. • Βασικοί µοχλοί Συνεργασίας αποτελούν τα Εργαστήρια συνεργασίας και το ∆ίκτυο Πληροφόρησης. Εργαστήρια Συνεργαζόµενων Φορέων (Αποτελέσµατα Εργαστηρίων Συνεργασίας Π.Θ., ΕΥ∆ΕΠ, url:http//www.thessalia.gr) -Σχεδιάζοντας τη νέα προγραµµατική περίοδο, η Π.Θ. κάλεσε τους ∆ηµόσιους, Αυτοδιοικητικούς, Ιδιωτικούς και Κοινωνικούς φορείς να καταθέσουν προβληµατισµούς και προτάσεις στον χώρο ευθύνης τους. Συνολικά ανταποκρίθηκαν 200 φορείς. -Οι προτάσεις τους παρουσιάστηκαν σε δύο ηµερίδα, µε µεγάλη συµµετοχή πολιτών και φορέων. Με βάση τις εισηγήσεις εµπλουτίστηκε το αρχικό κείµενο του Π.Σ.Σ.Α. -Τον Απρίλιο του 2005 πραγµατοποιήθηκαν 11 θεµατικά εργαστήρια σε βασικούς τοµείς της ∆΄ προγραµµατικής περιόδου, µε συµµετοχή περισσοτέρων από 200 επιστηµόνων που προσέφεραν, σε εθελοντική βάση, χιλιάδες ανθρωποώρες πνευµατικής εργασίας. -Στο κάθε Εργαστήριο καταγράφηκαν οι ειδικοί στόχοι της Π.Θ. και η σύνδεση τους µε τη Γενική Στρατηγική. Αξιολογήθηκαν οι αντίστοιχες δράσεις του Γ΄ ΚΠΣ, προτάθηκαν νέες δράσεις και έγινε επιλογή και ανάλυση της σηµαντικότερης από αυτές. -Η σηµασία των Εργαστηρίων της Π.Θ. µε τη µοναδική µορφή τους είναι µεγάλη: Αποτελούν σηµαντική βάση για την περαιτέρω πορεία του Π.Σ.Σ.Α. και την υλοποίηση του ∆΄ ΚΠΣ ,προωθούν την αντίληψη ότι οι θεµατικές συνεργασίας, χωρίς αποκλεισµούς, είναι µονόδροµος για κάθε επιτυχία. ∆ιαπιστώθηκε ότι απαιτείται περισσότερη δουλειά και συνεργασία σε Εθνικό, Βαλκανικό,

6 Στο Παράρτηµα δίδεται µια συνοπτική εικόνα της χρηµατοοικονοµικής κατάστασης του ΠΕΠ Θεσσαλίας

63

Ευρωπαϊκό και ∆ιεθνές περιβάλλον (στα πλαίσια της Εξωστρέφειας) προκειµένου να υλοποιηθούν οι δράσεις και να εφαρµοστούν οι κανόνες διαχείρισης που συµφωνήθηκαν ώστε να πορευθούµε µε µεγαλύτερη επιτυχία από το Γ στο ∆΄ ΚΠΣ. Για τον σκοπό αυτό η συνεργασία των Φορέων, στα πλαίσια των Εργαστηρίων θα συνεχιστεί. Κυριότερα στοιχεία των Εργαστηρίων που έχουν ιδιαίτερη σχέση µε τη Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα είναι τα παρακάτω (Τα στοιχεία αυτά θα επεξεργαστούν πληρέστερα στη Β΄ Φάση της Μελέτης). 1ο Εργαστήριο: Έλεγχος, κατοχύρωση, πιστοποίηση, σήµανση, εµπορία προϊόντων ποιότητας και τροφίµων. Το εργαστήριο επικεντρώθηκε ειδικότερα στην προώθηση των προϊόντων αυτών, στα οποία η Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα και ιδιαίτερα η Συνεταιριστική, παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήµατα (π.χ. τοπικά προϊόντα). 2ο Εργαστήριο: Υποδοµές και δράσεις υποστήριξης επιχειρηµατικότητας και καινοτοµίας. Σηµειώνεται ότι η Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα δεν πρέπει να είναι αποσπασµένη από την εν γένει επιχειρηµατικότητα, γι αυτό και τα αποτελέσµατα του Εργαστηρίου θεωρούνται πολύ χρήσιµα για την παρούσα Μελέτη. Στα ισχυρά σηµεία συµπεριλαµβάνονται: 1. Εµφανή στοιχεία αναπτυγµένης επιχειρηµατικότητας στην Αν. Θεσσαλία (σε αντίθεση µε τη ∆υτική), 2. ΄Ύπαρξη δοµών στήριξης της περιφερειακής επιχειρηµατικότητας. Στα αδύνατα σηµεία: 1. ΄Έλλειψη νοοτροπίας των επιχειρηµατιών για συνεργασία και αδυναµία συγκρότησης πλαισίων συνεργασίας. (Σηµ.: ΄Όπως και στους Γυναικείους Συν/σµούς), 2. Απουσία σύγχρονων χρηµατοδοτικών εργαλείων ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας. Επισηµάνθηκε ότι η δηµιουργία νέων Β.Ε.Π.Ε. θα βοηθήσει και άλλες δράσεις (π.χ., ∆ηµιουργία νέων προγραµµάτων εκπαίδευσης για την προώθηση της καινοτοµίας και της επιχειρηµατικότητας). Τονίστηκε επίσης ότι οι ΒΙΠΕ, που σήµερα βρίσκονται περιµετρικά των µεγάλων πόλεων, πρέπει να αποµακρυνθούν στην περιφέρεια. Επισηµάνθηκε επίσης η δυνατότητα αξιοποίησης της ποιοτικής παραγωγής, στα οποία η γυναίκα έχει και µπορεί να έχει αυξηµένη παρουσία. 4ο Εργαστήριο: Βιώσιµη Ανάπτυξη Πόλεων – Οικισµών. Στην στρατηγική του τοµέα, συµπεριλαµβάνεται η Επίτευξη δηµιουργικής διασύνδεσης υπαίθρου µε τα αστικά κέντρα. (Σηµειώνεται ότι ο στόχος αυτός είναι στο πνεύµα της ολοκληρωµένης ανάπτυξης της Υπαίθρου γιατί προσφέρει δυνατότητες για παράλληλη απασχόληση χωρίς η οικογένεια να αποµακρύνεται από την ύπαιθρο. 5ο Εργαστήριο: Σύνδεση εκπαίδευσης, κατάρτισης µε απασχόληση, ενίσχυση θεσµών υποστήριξης και ελέγχου της αγοράς εργασίας. Στις ευκαιρίες συµπεριλαµβάνονται οι νέες ευκαιρίες και κατευθυντήριες πολιτικές της κοινότητας για την προώθηση της Επιχειρηµατικότητας. Στις απειλές: 1) Επιδείνωση των συνθηκών απασχόλησης λόγω αλλαγής στην ΚΑΠ. 2) Μειωµένες µελλοντικές χρηµατοδοτήσεις. 3) ∆ιαχωρισµός των δύο φύλλων, αναπαραγωγή της ανισότητας των δύο φύλων. Στα ισχυρά σηµεία: 1) Επάρκεια σε ικανοποιητικό βαθµό δοµών εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Περιφέρεια µε υστέρηση ίσως σε ορεινές αποµακρυσµένες περιοχές. 2) Σηµαντικός αριθµός δοµών που προωθούν την ισότητα

64

ευκαιριών των δύο φύλων. (Βοήθεια στο σπίτι, βρεφονηπιακοί σταθµοί κ.λ.π.). 3) Αξιόλογο ανθρώπινο δυναµικό µε εξειδικευµένες γνώσεις και εµπειρία σε θέµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης, συµβουλευτικής, κοινωνικού σχεδιασµού και παροχής συµβουλευτικών υπηρεσιών. Στα αδύνατα σηµεία: 1) Αδυναµία του µηχανισµού σχεδιασµού και προγραµµατισµού των προγραµµάτων, για σύνδεση µε τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, 2) Αδυναµία σύνδεσης της κατάρτισης και εκπαίδευσης µε την παραγωγική διαδικασία, την έρευνα, τις επιχειρήσεις και την καινοτοµία. 3) ΄Έλλειψη σχεδιασµού βιωσιµότητας των χρηµατοδοτούµενων δοµών. 4) Ταχεία συρρίκνωση γεωργίας χωρίς εναλλακτικές διεξόδους. Ως προς τη νέα Στρατηγική σηµειώνεται: Η ενίσχυση των ολοκληρωµένων παρεµβάσεων µέσω των απαραίτητων ρυθµίσεων που µπορούν να καταστήσουν πιο ευέλικτη και αποτελεσµατική την υλοποίησή τους και ενίσχυση της συµµετοχικής προσέγγισης και της κοινωνικής ενσωµάτωσης. Στις υλοποιηµένες δράσεις του Γ΄ ΚΠΣ αναφέρεται η δράση του ΠΕΠ: Ανάπτυξη και προώθηση γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας (στην παρούσα φάση όχι επιχειρηµατικότητα) η οποία αξιολογήθηκε ως υψηλής συµβολής για τη στρατηγικής της νέας περιόδου και επίσης υψηλή ως προς την επιτυχία των µέχρι σήµερα αποτελεσµάτων. Στις νέες προτεινόµενες δράσεις η «Ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης – επιχειρηµατικότητας και προώθηση της ισότιµης πρόσβασης σε αυτήν» θεωρήθηκε ως υψηλής συµβολής και αποτέλεσε την επιλεγµένη δράση ως προς τη στρατηγική. Στόχος της επιλεγµένης δράσης είναι η: Αύξηση της Γυναικείας απασχόλησης (ποιοτική και ποσοτική) και προώθηση της επιχειρηµατικότητας µε στόχο τη σύγκλιση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών µε το αντίστοιχο των αντρών στην Ε.Ε. σύµφωνα και µε τους στόχους της Λισσαβώνας. Η δράση θεωρήθηκε ότι έχει υψηλή συσχέτιση µε τους άξονες του ∆! ΚΠΣ: Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας, Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού και απασχόλησης και Ενίσχυση δράσεων διαπεριφερειακής συνεργασίας και µέτρια µε τους άξονες: Βιώσιµη διαχείριση του Αστικού και Φυσικού Περιβάλλοντος, Βελτίωση Υπηρεσιών Γενικού Ενδιαφέροντος Πολιτισµού, και Βελτίωση της ικανότητας της δηµόσιας διοίκησης. Ως προς τη σηµερινή (Α) και δυνητική λειτουργία (Β) των παρακάτω φορέων σχετικά µε την προτεινόµενη δράση επισηµάνθηκαν τα εξής: 1)Της αγοράς: Α. Σε εµπορικές υπηρεσίες ρουχισµού και τουριστικές επιχειρήσεις, υπηρεσίες καλλωπισµού Β. Τουριστικές και αγροτουριστικές υπηρεσίες 2)Του ∆ηµόσιου Τοµέα (Νοµοθετικό Πλαίσιο ∆ράσης: ∆εσµεύσεις, προϋποθέσεις, επιπτώσεις µη υλοποίησης της δράσης) Α. Υπάρχει θετική κατεύθυνση ωστόσο διαπιστώνεται ελλιπής εφαρµογή του Mainstreaming 3)Της αυτοδιοίκησης

65

Α. Έµµεση συµβολή µε την παροχή υπηρεσιών φροντίδας παιδιών και ηλικιωµένων – έλλειψη υπηρεσιών στήριξης γυναικών και ιδιαίτερα της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Β. ∆υνητικά: ∆ηµιουργία κέντρων γυναικών κ.α. 4)Του Κοινωνικού Τοµέα Α. ΄Ύπαρξη γυναικείων συνεταιρισµών ελλιπές θεσµικό πλαίσιο, µη ενεργοποίηση γυναικείων οργανώσεων. Β. Αναµόρφωση θεσµικού πλαισίου για την ανάπτυξη συλλογικών σχηµάτων του επιχειρείν. Στο υποκεφάλαιο: Ερωτήµατα, Ζητήµατα προς διερεύνηση αναφέρονται: α) Θεσµικές αλλαγές και δράσεις που απαιτούνται: • Προσαρµογή της ΚΥΑ • Θεσµικό πλαίσιο κοινωνικής οικονοµίας. •Αναµόρφωση θεσµικού πλαισίου κατάρτισης συµβουλευτικής υποστήριξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και των δοµών φροντίδας που συµβάλλουν στην υποστήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. •Προσαρµογή του ταµείου εγγυοδοσίας των ΠΜΕ-ΜΜΕ στην υποστήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. •Εκπόνηση περιφερειακού σχεδίου δράσης για την απασχόληση •Εκπόνηση περιφερειακού σχεδίου δράσης για την κοινωνική ενσωµάτωση •Ενίσχυση δράσεων επιχειρηµατικής κουλτούρας και επιχειρηµατικότητας για γυναίκες στη δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκπαίδευση και ανάπτυξη δράσεων κατάρτισης. •Φορολογικά κίνητρα και αντιµετώπιση ασφαλιστικών προβληµάτων. •Απλοποίηση των διαδικασιών για την ίδρυση γυναικείων επιχειρήσεων µε αντίστοιχη µείωση του χρόνου έναρξής τους. •Σύνδεση των υπό σύσταση εκθετηρίων των τοπικών προϊόντων στη Θεσσαλία µε τις δράσεις της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. β) Επίπεδο συνεργασίας δηµόσιων, ιδιωτικών, αυτοδιοικητικών και κοινωνικών φορέων για να καταστεί ρεαλιστική η επιτυχής υλοποίηση της δράσης. •Σχέδια ισότητας σε δηµόσιο- αυτοδιοικητικό και ιδιωτικό τοµέα µε τη θέσπιση κινήτρων. •Ανάπτυξη της δικτύωσης των φορέων υποστήριξης γυναικών στη Θεσσαλία. Παρακολούθηση συµβουλευτική µετά την ίδρυση των επιχειρήσεων (Follow up). γ) Αν απαιτείται περαιτέρω ανάλυση και τεκµηρίωση, ποιες προδιαγραφές εµειρογνωµοσύνης: ΄Έρευνα αγοράς εργασίας σε τοπικό επίπεδο 6ο Εργστήριο: ∆ικτύωση και ∆ιαχείριση Πολιτιστικών Υποδοµών Θεσσαλίας. Επισηµαίνονται οι: Περιοχές µε ταυτότητα διαµορφούµενη µε βάση τοπικά χαρακτηριστικά βιοποικιλότητας και ποιοτικά προϊόντα ειδικού τρόπου παραγωγής (έχουν µεγάλη σχέση µε τους γυναικείους συνεταιρισµούς). Επίσης οι προτεινόµενες «πολιτιστικές διαδροµές» µπορούν να συµβάλλουν στην ανάδειξη των προϊόντων των Γυναικείων Συνεταιρισµών.

66

7ο Εργαστήριο: ∆ιεπιστηµονική προσέγγιση, διεπαγγελµατική συνεργασία, τοπική κοινωνική διαβούλευση και αποκέντρωση αρµοδιοτήτων µέσω εταιρικής συνεργασίας ∆ηµόσιων, Αυτοδιοικητικών, Ιδιωτικών και Κοινωνικών φορέων. Θεωρείται βασική προϋπόθεση για την αποτελεσµατικότητα όλων των δράσεων (όπως της ανάπτυξης και προώθησης της επιχειρηµατικότητας και προσαρµοστικότητας του εργατικού δυναµικού). Στρατηγικός στόχος είναι η εξέλιξη της δηµόσιας διοίκησης σε επιτελικό φορέα, ευέλικτο και ικανό να αναγνωρίζει και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες, µε τη βελτίωση των θεσµών και της διοικητικής ικανότητας σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, ώστε να εξασφαλίζεται η προσαρµογή στις αλλαγές που επιβάλλουν οι εξελίξεις. Αναµένεται ότι η εφαρµογή του προγράµµατος «Πολιτεία» θα συµβάλλει σηµαντικά στην επίτευξη του παραπάνω στόχου. 8ο Εργαστήριο: Ενίσχυση διαπεριφερειακής και διακρατικής συνεργασίας. ∆ιαπεριφερειακές συνεργασίες επιβάλλονται και για τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα γιατί ενισχύουν την εξωστρέφεια (π.χ. προώθηση τοπικών – ποιοτικών προϊόντων). Επισηµαίνεται στις αδυναµίες η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας και κοινής επιχειρησιακής δράσης. Στις προτεινόµενες δράσεις και στην κατηγορία: Ανάπτυξη του επιχειρησιακού πνεύµατος και των µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και πρωτοβουλίες για την τοπική ανάπτυξη και την απασχόληση προτείνεται και η ∆ικτύωση µεταξύ ΜΜΕ για τη δηµιουργία – ανάπτυξη εµπορικών ή επαγγελµατικών οργανώσεων ή οργανώσεων διαπεριφερειακής ανάπτυξης µε σκοπό τη βελτίωση της συνεργασίας, της ενηµέρωσης, της µεταφοράς διαχειριστικών ικανοτήτων, της µεταφοράς τεχνογνωσίας, της χρήσης της τεχνολογίας και την ανάθεση µελετών και ερευνών αγοράς. Στο εργαστήριο επισηµάνθηκε η συµπληρωµατικότητα του µε τη δράση: «Ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης – επιχειρηµατικότητας και προώθηση της ισότιµης πρόσβασης σε αυτήν» (Εργ.5) ειδικότερα ως προς την απαιτούµενη διακρατική τεχνογνωσία. 9ο Εργαστήριο: Συνεργασίας ενδοπεριφερειακών δράσεων εξωστρεφούς συνεργασίας και άµβλυνσης κοινωνικοοικονοµικών ανισοτήτων. Επιπλέον όσων αναφέρθηκαν στο προηγούµενο εργαστήριο συµπεριλαµβάνονται στις ευκαιρίες: Οι συνεργασίες για εξωστρεφή δράση (προώθηση προϊόντων ποιότητας, δικτύωση πολιτιστικών διαδροµών, τουριστική προβολή κ.α.). Στους ειδικούς στόχους συµπεριλαµβάνεται η Ανάπτυξη κουλτούρας, συνεργασίας και κοινής επιχειρησιακής δράσης για κοινούς στόχους, ενώ στις προτεινόµενες νέες δράσεις συµπεριλαµβάνεται και η Ενίσχυση Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας. 10ο Εργαστήριο: Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ). Αναφέρεται ότι µε βάση τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία, οι πολίτες της Θεσσαλίας, είναι αρκετά πίσω από τον εθνικό µέσο όρο στην αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ). (Το στοιχείο αυτό θεωρείται ως βασικό πρόβληµα για τη σύγχρονη επιχειρηµατικότητα) 11ο Εργαστήριο: Τουρισµός. ΄Όπως και στο χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Θεσσαλίας (2003) τονίζεται ότι η ανάπτυξη τουρισµού στην περιφέρεια παραµένει σχετικά περιορισµένη και άνισα κατανεµηµένη χωροταξικά. Μία από τις βασικές αιτίες είναι και η υποανάπτυξη των νέων και εναλλακτικών µορφών τουρισµού, παρά την ύπαρξη κατά περιοχές σηµαντικών τουριστικών πόρων, όπως το φυσικό

67

περιβάλλον, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι παραδοσιακοί οικισµοί, η έντονη πολιτιστική υποδοµή. Στα αδύνατα σηµεία συµπεριλαµβάνεται και το χαµηλό ποσοστό απασχολούµενων στον τουριστικό τοµέα µε ανάλογη εκπαίδευση. Στις υλοποιηµένες δράσεις του Γ! ΚΠΣ αναφέρονται και οι παρακάτω που έχουν σχέση και µε τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα και αξιολογούνται ως υψηλής συµβολής: 1) Ενίσχυση επενδυτικών σχεδίων από γεωργούς κατά κύρια ή µερική απασχόληση, τα οποία αφορούν στην ανάπτυξη εναλλακτικών προς τη γεωργία δραστηριοτήτων του τριτογενούς τοµέα και της µεταποίησης (αγροτουρισµός, οικοτεχνία, κ.α.) (Μέτρο 2.13). 2) Μικρές επιχειρήσεις του αγροτικού και των λοιπών τοµέων της οικονοµίας, όπως µονάδες οικοτεχνίας, χειροτεχνίας και ειδών παραδοσιακής τέχνης (Μέτρο Leader + ). Στις προτεινόµενες δράσεις, ειδικότερα για σύνδεση του Τουρισµού µε την Τοπική Οικονοµία, συµπεριλαµβάνονται: 1) ∆ηµιουργία δικτύου πιστοποιηµένων καταστηµάτων για τη διάθεση τοπικών προϊόντων (αφορά και τους Γυν. Συν/σµούς), 2) ∆ηµιουργία δικτύου µεταξύ τοπικών αγροτικών µονάδων – συνεταιρισµών και ξενοδοχείων και εστιατορίων για προώθηση οικολογικών και τοπικών προϊόντων. (Σηµ. ΄Όπως αναφέρεται στη Γυναικεία Συνεταιριστική Επιχειρηµατικότητα ιδρύεται νέα µορφή Τουρισµού Υπαίθρου, που θα ενδυναµώσει πολλές σχετικές δράσεις). Τα συµπεράσµατα των Εργαστηρίων θα επεξεργαστούν στη Β΄ Φάση της Μελέτης. ∆ίκτυο Πληροφόρησης και Υποστήριξης του Πληθυσµού της Θεσσαλικής Υπαίθρου - Η δηµιουργία του ∆ικτύου, το µοναδικό ανάµεσα στις 13 Περιφέρειες της χώρας, βασίστηκε σε Πιλοτικό Πρόγραµµα της Π.Θ.. Η παρούσα φάση περιλαµβάνει την περίοδο 6/2005 – 1/2007. ∆ραστηριοποιείται στον τοµέα της Πληροφόρησης, εµψύχωσης και υποστήριξης του αγροτικού κυρίως πληθυσµού της Θεσσαλίας. - Είναι χώρος, αλλά και εργαλείο ∆ιαλόγου και Συνεργασίας των ∆ηµόσιων, Αυτοδιοικητικών, Ιδιωτικών και Κοινωνικών Φορέων της Θεσσαλίας. Λειτουργεί σε εθελοντική βάση και η τεχνογνωσία των µελών του που µεταφέρεται στους πολίτες της Θεσσαλικής Υπαίθρου, δεν αµοίβεται. - Οι φορείς υλοποίησης των στόχων του ∆ικτύου είναι οι Οµάδες ΄Εργου, που καθορίστηκαν µε βάση τις προτεραιότητες της νέας ΚΑΠ και γενικότερα της Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης της Υπαίθρου. Αυτές είναι:

1) Πολιτισµού και Πολιτιστικών διαδροµών, 2) Περιβάλλοντος και Υδάτινων Πόρων, 3) Ποιοτικών Προϊόντων και Τροφίµων, 4) Βιολογικής Γεωργίας και Κτηνοτροφίας, 5) Κοινωνικής Φροντίδας, 6) Τοπικής και ∆ιαπεριφερειακής Συνεργασίας.

Μέλη των ΟΕ µπορούν να γίνουν Συλλογικοί Φορείς, Υπηρεσίας, Εκπαιδευτικά – Ερευνητικά Ιδρύµατα, Ιδιώτες σχετικοί Επιστήµονες. - Στα πλαίσια της Νέας Περιόδου σχεδιάστηκε ένα φιλόδοξο Πρόγραµµα ∆ράσεων, µε σηµαντικότερες: 1) Συµµετοχή στα Εργαστήρια προετοιµασίας του ∆!ΚΠΣ, µεταφέροντας την τεχνογνωσία και εµπειρία των µελών του και καταθέτοντας υλικό που είχε

68

επεξεργαστεί το ∆ίκτυο κατά το παρελθόν (∆ιαγνωστικές Εκθέσεις κα.) Πράγµατι, τα Εργαστήριο και το ∆ίκτυο αποτελούν καλή πρακτική Αµφίδροµης Σχέσης 2) Οργάνωση Θεµατικών Εργαστηρίων, που δρουν συµπληρωµατικά µε τα Εργαστήρια των Συνεργαζόµενων Φορέων για τον Προγραµµατισµό του ∆!ΚΠΣ (π.χ. «Κοινωνική Φροντίδα», «Γυναικείοι Συνεταιρισµοί») 3) Συνδιοργάνωση ηµερίδων µε φορείς της τοπικής Αυτοδιοίκησης Κοινωνικοοικονοµικών και ΜΚΚΟ για νέα ΚΑΠ και ∆!ΚΠΣ (όπως η σηµερινή) 4) Συνδιοργάνωση κοινών Θεµατικών Εργαστηρίων µε άλλες Ελληνικές, αλλά και περιφέρειες της ΕΕ, που έχουν κοινά προϊόντα, ή θεµατικές ενότητες µε την Π.Θ. Στα πλαίσια αυτής της Συν/σιας επιχειρείται η αµφίδροµη µεταφορά καλών πρακτικών και ανταλλαγή εµπειριών. Σχετικά µε τη Γυναικεία Επιχειρηµατικότητα, στα πλαίσια και της παρούσας µελέτης, θα επιδιωχθεί µε το Εργαστήριο για τους Γυναικείους Συνεταιρισµούς να συνδεθούν αυτοί σε ένα ολοκληρωµένο σχήµα µε: 1) Την πρωτογενή παραγωγή (ενεργοποίηση και εγγραφή γυναικών που ασχολούνται µε τη γεωργία, κυρίως αρχηγοί Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων και διακινούν προϊόντα που παράγονται από τα µέλη τους, 3) Τη διαφήµιση και προώθηση των προϊόντων τους µέσω των πολιτιστικών διαδροµών και τοπικών εκδηλώσεων. Θα δοθεί επίσης έµφαση στην ενεργοποίηση των γυναικών που σήµερα φέρονται πλασµατικά, ως αρχηγοί Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων και ειδικότερα στην ενασχόλησή τους µε δραστηριότητες που η γυναικεία φύση προσδίδει συγκριτικά πλεονεκτήµατα, όπως παραγωγή ποιοτικών προϊόντων διατροφής και στην ενεργοποίησή τους ως µέλη Γυναικείων και µη Συνεταιρισµών. Οι δράσεις αυτές θα επιχειρηθεί να οριστικοποιηθούν κατά τη Β΄ Φάση της Μελέτης.

69

5.2.3 Προβλήµατα, στάσεις και απόψεις γυναικών επιχειρηµατιών στη Θεσσαλία – Πρωτογενής έρευνα. Γενικότερα, οι συζητήσεις και οι απόψεις που εκφράζονται από γυναίκες επιχειρηµατίες φανερώνουν την ύπαρξη ποικίλων καταστάσεων, αλλά παράλληλα και την επικέντρωση του προβληµατισµού σε συγκεκριµένα ζητήµατα. Αυτά µπορούν σε γενικές γραµµές να χωριστούν σε 3 κατηγορίες (Equal Ανδροµέδα 2004):

• Ψυχολογική στήριξη µε σκοπό την ενίσχυση ή την ανάπτυξη του επιχειρηµατικού πνεύµατος των γυναικών. Η θέση αυτή περιλαµβάνει την αναζήτηση ειδικών προσόντων, τη θέσπιση µίας πρωτοβουλίας εταιρικών σχέσεων και τη διαδικασία επιλογής εταίρων ή υπαλλήλων. • Τεχνική βοήθεια για την ανάπτυξη ενός επιχειρηµατικού έργου, µε αποκλειστικό στόχο την κατάρτιση, τη χρηµατοδοτική διαχείριση και τη στήριξη εµπορίας • Καθοδήγηση κατά τη διάρκεια της φάσης ανάπτυξης

Στα πλαίσια της παρούσας µελέτης επιχειρήθηκε σε πρώτο στάδιο η διεξαγωγή µιας πιλοτικής ποιοτικής έρευνας σε θέµατα απόψεων των γυναικών επιχειρηµατιών στη Θεσσαλία. Θα πρέπει να επισηµανθεί, ότι στην επόµενη φάση της µελέτης σχεδιάζεται η διεξαγωγή µιας πιο ολοκληρωµένης έρευνας πεδίου, ώστε να αποτυπωθούν καλύτερα οι συνθήκες, οι στάσεις και τα προβλήµατα των γυναικών επιχειρηµατιών. Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα αποτελέσµατα που συγκεντρώθηκαν σε αυτό το στάδιο έχουν αρκετό ενδιαφέρον. Για τη διεξαγωγή της έρευνας καταρτίστηκε ερωτηµατολόγιο 15 ερωτήσεων στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν τηλεφωνικά γυναίκες επιχειρηµατίες που διαµένουν στη Θεσσαλία και εντάχθηκαν στο πρόγραµµα της ‘Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας’ εντός των δύο τελευταίων ετών. Τελικά συγκεντρώθηκαν 17 ερωτηµατολόγια, από τα οποία προκύπτει ότι το 35% είναι ηλικίας 36-45 ετών, ενώ ακολουθούν οι ηλικιακές κατηγορίες 26-35 (29,5%), 18-25 (23,5%) και 46-55 (12%). Στην ερώτηση «Γιατί αποφασίσατε να µετέχετε σε κάποιο πρόγραµµα γυναικείας επιχειρηµατικότητας και κατ’ επέκταση να ακολουθήσετε κάποια επιχειρηµατική δραστηριότητα», το 53% απάντησε ότι το έκανε γιατί ήθελε να γίνει επιχειρηµατίας και να αποκτήσει χρήµατα. Πολύ λιγότερες απαντήσεις συγκέντρωσαν οι υπόλοιπες απαντήσεις ‘είχα χρόνο και ήθελα να τον εκµεταλλευτώ’ (17,6%), ‘∆ε µου άρεσε η δουλειά µου και έκανα κάτι που µε εκφράζει’ (12%) ‘Ήθελα να κάνω αυτό που αγαπάω επάγγελµα’ (12%). Στην ερώτηση «Από πού πληροφορηθήκατε τη δυνατότητα επιχορήγησης της επιχείρησης» προκύπτει ότι οι πιο διαδεδοµένες πηγές πληροφόρησης είναι ο στενός κύκλος της γυναίκας (47%), δηλαδή, από φίλο επιχειρηµατία (18%), από συγγενή (18%) και από φίλο όχι επιχειρηµατία (11%). Από τα ΜΜΕ ενηµερώθηκε το 30% (ΤV, εφηµερίδες κτλ 12%, ∆ιαδίκτυο 18%) και µόλις το 23% από τις ‘επίσηµες’ πηγές, δηλ. συµβούλους ανάπτυξης κτλ.

70

Στην ερώτηση «Είχατε κάποια προβλήµατα καθ’ όλη τη διάρκεια υποβολής της πρότασης σας στον ΕΟΜΜΕΧ αλλά και µετά την έγκρισή της», είναι ενδιαφέρον ότι όλες οι ερωτώµενες απάντησαν ότι αντιµετώπισαν τουλάχιστον ένα πρόβληµα: το 100% απάντησε ότι αντιµετώπισε προβλήµατα λόγω των καθυστερήσεων στη χρηµατοδότηση, το 88% λόγω καθυστερήσεων στην έγκριση, το 70% λόγω άλλων γραφειοκρατικών προβληµάτων και το 70% λόγω ελλιπούς πληροφόρησης και ενηµέρωσης. Η πλειονότητα των ερωτώµενων (88%) απάντησε ότι δεν αντιµετώπισε προβλήµατα µε το οικογενειακό περιβάλλον λόγω της απόφασης να αναλάβουν επιχειρηµατική δράση, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία (53%) απάντησε ότι από τη στιγµή που ξεκίνησε η λειτουργία της επιχείρησής τους είχαν δυσκολίες να συνδυάσουν την οικογενειακή και επαγγελµατική ζωή τους λόγω έλλειψης χρόνου. Το 53% δηλώνει ότι εργάζεται ηµερησίως 10-12 ώρες και το υπόλοιπο 47% περισσότερες από 12 ώρες, ενώ µόλις το 13% δηλώνει ικανοποιηµένο από το εισόδηµα που αποκοµίζει από την επιχειρηµατική δραστηριότητα. Το 47% απασχολεί δύο άτοµα στην επιχείρηση, ενώ περισσότερο από δύο, µόλις το 12%. Ένα άτοµο απασχολεί το υπόλοιπο 41%. Το 70% έχει θετική γνώµη για τις ευκαιρίες που προσφέρει η περιοχή στην οποία δραστηριοποιούνται (µε συχνότερες αιτιολογίες τη στρατηγική της θέση και την απουσία αθέµιτου ανταγωνισµού), ενώ υπάρχει πλήρης ταύτιση στην πρόθεση µιας ενδεχόµενης εκ νέου συµµετοχής σε κάποιο επιδοτούµενο πρόγραµµα κατάρτισης για επιχειρήσεις. Τέλος, στην ερώτηση «τι µέτρα νοµίζετε ότι είναι απαραίτητο να ληφθούν ώστε να διευκολύνουν τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα (από αρµόδιες υπηρεσίες, φορείς κτλ)», η µεγάλη πλειονότητα προέταξε µέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα και όχι άµεσα συνυφασµένα µε την αγορά. Πιο συγκεκριµένα, το 70% απάντησε προγράµµατα κατάρτισης (σεµινάρια κτλ), το 47% µέτρα κοινωνικής πολιτικής (παιδικοί σταθµοί, ολοήµερα σχολεία κτλ), το 59% γραφεία – δοµές πληροφόρησης και µόλις το 17% αναφέρθηκε σε µέτρα για την τόνωση της αγοράς.

71

5.2.4 Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στον πρωτογενή τοµέα Η ΠΘ, ανάµεσα στις 13 Περιφέρειες της χώρας, κατατάσσεται 2η (µετά την Κ. Μακεδονία) ως προς την αγροτική παραγωγή(15.3%). Υστερεί ως προς τα ποιοτικά προϊόντα, όµως πρόσφατα παρουσιάζει εντυπωσιακή αυξητική τάση ποιοτικής παραγωγής, π.χ στην αιγοπροβατοτροφία, χοιροτροφία, ΠΟΠ, βιολογικά προϊόντα, τοπικά-παραδοσιακά (2η Περιφέρεια µετά τη Θράκη, 1η σε παραγωγή προϊόντων από γυναικείους συνεταιρισµούς). Έχει την υψηλότερη εξάρτηση από τις επιδοτήσεις της ΕΕ, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% του γεωργικού εισοδήµατος. Το σοβαρό ενδεχόµενο να µειωθεί το γεωργικό επάγγελµα θα έχει επίπτωση στην αγορά εργασίας, γεγονός που σε συνδυασµό µε την αναµενόµενη µείωση των επιδοτήσεων µετά το 2013, αυξάνει την ανάγκη για εδραίωση ενός βιώσιµου συστήµατος αγροτικής ανάπτυξης καθώς και ολοκληρωµένης ανάπτυξης της Υπαίθρου. Εξάλλου, κοινωνικοί (αύξηση ανεργίας πόλεων),περιβαλλοντικοί, αλλά και εθνικοί λόγοι, επιβάλλουν τη µη εγκατάλειψη της υπαίθρου. Η ολοκληρωµένη ανάπτυξη της υπαίθρου αποκτά νέα δυναµική µε τον Κανονισµό 1698/2005 της ΕΕ που αφορά στη νέα προγραµµατική περίοδο(2007-2013) και προωθεί µεταξύ άλλων, την ισότητα των δύο φύλων, την επιχειρηµατικότητα και την πολυαπασχόληση –διαφοροποίηση της αγροτικής οικονοµίας. Επιπλέον, µε βάση την παρατήρηση ότι η µείωση του ποσοστού των γυναικών στην ύπαιθρο την τελευταία δεκαετία είναι σηµαντική, είναι φανερό ότι απαιτούνται άµεσα και εξειδικευµένα µέτρα για τη στήριξη της γυναίκας της υπαίθρου. Η ερήµωση της υπαίθρου θα έχει καταλυτικά αποτελέσµατα αν δεν εφαρµοστούν µέτρα συγκράτησης ειδικά των γυναικών στην ύπαιθρο. Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχει µάλιστα η πιθανότητα µε τη νέα ΚΑΠ να εγκαταλειφθούν πολλές γεωργικές εκµεταλλεύσεις (ΓΕ), ιδιαίτερα δε οι µικρότερες. Ένας φραγµός για να αποφευχθεί αυτό είναι να µεταβιβαστεί η εκµετάλλευση στη γυναίκα και ο άνδρας (µέχρι τώρα αρχηγός της ΓΕ) να αναζητήσει εξωγεωργική απασχόληση σε άλλους προσπελάσιµους χώρους, ώστε µε το σχήµα αυτό να µη µετακινηθεί η οικογένεια αλλά να παραµείνει στην ύπαιθρο. Η γυναίκα µπορεί να δώσει νέα δυναµική στη ΓΕ, εάν θελήσει να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα, π.χ. µεγάλη ευαισθησία σε ποιοτικά, υγιεινά, διακριτά προϊόντα, τόσο πρωτογενή, όσο και µεταποιηµένα. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, ο πλέον ίσως ενδεικνυόµενος κλάδος γυναικείας επιχειρηµατικότητας, σύµφωνα µε το περιβάλλον της Θεσσαλίας, είναι στον πρωτογενή τοµέα. Α. Γυναικείοι Συνεταιρισµοί Ένα σηµαντικό µέτρο τόνωσης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην ύπαιθρο είναι οι γυναικείοι συνεταιρισµοί, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως µε την παραγωγή και διαχείριση τοπικών προϊόντων.

72

Στα πλαίσια του δικτύου Οµάδων Έργου Πληροφόρησης και Υποστήριξης του Πληθυσµού της Θεσσαλικής Υπαίθρου (το οποίο λειτουργεί από το 1999 και συνεχίζεται µέχρι σήµερα, µε κάποιες τροποποιήσεις), εκπονήθηκε διαγνωστική έκθεση για τα ‘Τοπικά Προϊόντα’ από την οποία αντλήθηκαν τα περισσότερα από τα παρακάτω στοιχεία7. Το γυναικείο συνεταιριστικό κίνηµα ξεκίνησε στα µέσα της δεκαετίας του 1980 ύστερα από την ένταξή µας το 1981 στην ΕΕ (τότε ΕΟΚ) και σε αυτό συνέβαλαν η εισαγωγή της έννοιας του αγροτουρισµού και του ήπιου τουρισµού, η σταδιακή αλλαγή της θέσης της γυναίκας στην ύπαιθρο, και κυρίως οι επιδοτήσεις της ΕΟΚ σε σχετικά προγράµµατα Τότε ιδρύονται οι 5 πρώτοι συνεταιρισµοί, µεταξύ των οποίων και στα Αµπελάκια της Λάρισας, το 1985. Με την έναρξη της δεκαετίας του 1990 το συνεταιριστικό κίνηµα άρχισε να απαξιώνεται, γεγονός που συµπαρέσυρε τους περισσότερους από τους παραπάνω συνεταιρισµούς να κλείσουν ή να απενεργοποιηθούν. Παρόλα αυτά, η διάδοση εννοιών,όπως ¨αγροτουρισµός¨, ¨τοπικά προϊόντα’ σε συνδυασµό µε τις διατροφικές κρίσεις που ταλανίζουν την Ευρώπη από τα τέλη του προηγούµενου αιώνα , η αναζήτηση εναλλακτικής απασχόλησης και συµπληρωµατικού εισοδήµατος και η αξιοποίηση από τους ΟΤΑ και τις αναπτυξιακές εταιρείες των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών, δίνουν µεγάλη ώθηση στην ίδρυση νέων γυναικείων συνεταιρισµών. Όπως αναφέρει η έκθεση, στις αρχές του 21ου αιώνα η επίσηµη καταγραφή ήταν, σε επίπεδο χώρας, κοντά στους 90 συνεταιρισµούς, ενώ σήµερα πρέπει να υπερβαίνουν τους 120. Στη Θεσσαλία έχουµε παρόµοια εικόνα και από τα µέσα της δεκαετίας του ’90 πολλαπλασιάζονται οι ιδρύσεις οργανώσεων, ώστε σήµερα η καταγραφή από την οµάδα έργου δίνει τον αριθµό 18 για όλη την περιφέρεια .Η Θεσσαλία κατέχει την πρώτη θέση σε πλήθος συνεταιρισµών και ακολουθεί η Αν. Μακεδονία-Θράκη µε 12 συνεταιρισµούς. Ιδιαίτερη συγκέντρωση υπάρχει στο νοµό Μαγνησίας, όπου δραστηριοποιούνται 11 συνεταιρισµοί, πιθανόν λόγω της επιτυχούς πορείας του πρώτου γυναικείου συνεταιρισµού που ιδρύθηκε στη Μαγνησία (συνεταιρισµός Ζαγοράς) και της προβεβληµένης τουριστικής εικόνας του νοµού, κυρίως του Πηλίου και των Σποράδων. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι από τους 11 συνεταιρισµούς της Μαγνησίας οι 6 βρίσκονται στο Πήλιο και οι 2 στις Σποράδες. Για τους υπόλοιπους συνεταιρισµούς 2 είναι στο νοµό Λάρισας, 2 στο νοµό Καρδίτσας και 3 στο νοµό Τρικάλων. Ως προς τη νοµική µορφή υπάρχουν δύο είδη συνεταιρισµών : οι αστικοί (2 στο νοµό Τρικάλων, 1 στο νοµό Καρδίτσας) και οι αγροτικοί οι οποίοι φαίνεται να πλεονεκτούν ως προς τις δυνατότητες επιχειρηµατικής ανάπτυξης και είναι πιο ευέλικτοι, σύµφωνα µε το Ν.2810/2000. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των οργανώσεων έχει ίδιες ή παρόµοιες δραστηριότητες δείχνει ότι η επιλογή δραστηριοτήτων δεν έγινε µε κυρίαρχο γνώµονα την παράδοση της περιοχής και την προσπάθεια ανάδειξης των τοπικών ιδιαιτεροτήτων αλλά µε τάσεις µιµητισµού. Έτσι, τα γλυκά κουταλιού, οι µαρµελάδες, οι πίτες, τα ζυµαρικά,

7 Σηµειώνεται βέβαια, ότι τα στοιχεία αυτά πρέπει να επικαιροποιηθούν, γιατί αναφέρονται σε χρόνο τουλάχιστον δύο χρόνια πριν.

73

κ.λ.π. είναι η καθιερωµένη δραστηριότητα, ενώ ένας µόνο συνεταιρισµός ασχολείται µε την ανθοκοµία (Μακρυράχη Πηλίου), ένας µε παραδοσιακές φορεσιές (Σοφάδες Καρδίτσας) και ένας µε κεραµικά και χειροτεχνία (Κερασιά Μαγνησίας). Υπάρχουν κάποιοι συνεταιρισµοί που ασχολούνται µε τη συλλογή και αποξήρανση αρωµατικών βοτάνων. Η υφαντική παρ’ όλο που έχει παράδοση στη Θεσσαλία δεν απαντάται, όπως και δραστηριότητες κτηνοτροφίας ή παρασκευής γαλακτοκοµικών προϊόντων. Στον τοµέα των καταλυµάτων έχουµε τρεις συνεταιρισµούς : τα Αµπελάκια Λάρισας (που στην ουσία δεν λειτουργούν), τη «Μέλισσα» στη Μαγνησία και τη Ζαγορά Μαγνησίας που έχει ξενώνα. Μία δραστηριότητα, που είναι σχετικά νέα και της µόδας, είναι η ετοιµασία και τροφοδοσία εδεσµάτων(catering). Στο παρακάτω σχήµα φαίνονται οι κύριες δραστηριότητες των γυναικείων συνεταιρισµών της Θεσσαλίας.

ΚΥΡΙΕΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝ.ΣΜΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

1

1

1

1

3

5

5

3

6

10

12

ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑ

ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ

ΑΝΘΟΚΟΜΙΑ

ΦΟΡΕΣΙΕΣ

ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ

ΕΙ∆Η ΑΡΤΟΥ

CATERING

ΑΡΩΜ.ΒΟΤΑΝΑ

ΖΥΜΑΡΙΚΑ

ΠΑΡ.Ε∆ΕΣΜΑΤΑ

ΓΛΥΚΑ ΚΟΥΤΑΛΙΟΥ

Πηγή: Οµάδα Έργου Τοπικά Προϊόντα

Η δυναµικότητα σε µέλη παρουσιάζει διακυµάνσεις, µε πιο µαζικό το Συνεταιρισµό Ζαγοράς µε 100 µέλη και µικρότερους τους νεοσύστατους στην Κερασιά και την Ελασσόνα (8 µέλη ο καθένας, αριθµός που είναι στα όρια του ν.2810/2000).Ο µέσος όρος µελών είναι 23 µέλη ανά συνεταιρισµό. Οι κυριότεροι λόγοι ίδρυσης της οργάνωσης των γυναικείων συνεταιρισµών είναι η ανάγκη ενίσχυσης του οικογενειακού εισοδήµατος(έτσι αποδεικνύεται η συµβατότητα των οργανώσεων αυτών µε την πολυδραστηριότητα, που ενισχύει το αγροτικό εισόδηµα, χωρίς να εγκαταλείπεται η ύπαιθρος), το πρόβληµα της ανεργίας καθώς και κοινωνικοί λόγοι χειραφέτησης και καταξίωσης των γυναικών της υπαίθρου. Τα κυριότερα προβλήµατα που αφορούν στην ίδρυση της οργάνωσης ή που απορρέουν από την ίδρυση έχουν να κάνουν:

• Με τον τρόπο ίδρυσης Σε αρκετές περιπτώσεις η διαδικασία που προηγήθηκε της ίδρυσης δεν ήταν εκείνη της «εκ των κάτω προς τα άνω προσέγγισης» (bottom up approach) αλλά η πίεση από κάποιους τοπικούς φορείς, που συνήθως είχαν την ευθύνη υλοποίησης κάποιου προγράµµατος, το οποίο κατέληξε µεν στην ίδρυση της οργάνωσης χωρίς όµως οι

74

γυναίκες να έχουν αντιληφθεί ακριβώς ότι δηµιουργούν µια επιχείρηση από δική τους βούληση,(όπως προϋποθέτει ο Ν.2810/2000) Σε αρκετές περιπτώσεις επίσης οι τοπικοί φορείς (µε καλό σκοπό), έθεσαν τις νέες οργανώσεις υπό την προστασία τους, µε τρόπο που ακύρωνε την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας των µελών, εµπόδισε την ανάπτυξη πρωτοβουλιών και αυτοπεποίθησης, συνέβαλε στη άγνοια της λειτουργίας της αγοράς και δηµιούργησε µία κακή πεποίθηση στα ίδια τα µέλη των οργανώσεων ότι οι γυναικείοι συνεταιρισµοί «δικαιούνται»ενισχύσεων και προτίµησης χωρίς να έχουν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις. Στην χειρότερη περίπτωση ενώ υπήρχαν φορείς που παρότρυναν τις γυναίκες να προχωρήσουν στη ίδρυση οργάνωσης, στη συνέχεια για διάφορους λόγους δεν βοήθησαν καν τις νέες οργανώσεις.

• Με τη µορφή Η επιλογή της µορφής στις περισσότερες περιπτώσεις έγινε από τον φορέα που συνέβαλε στην ίδρυση, χωρίς να δοθεί ευχέρεια επιλογής στις γυναίκες και άλλων µορφών συλλογικών σχηµάτων, π.χ η µορφή µιας µικρής ιδιωτικής εταιρείας.

Κυριότερα προβλήµατα στην ανάπτυξη της οργάνωσης (όπως προέκυψαν από τη σχετική έρευνα της ΟΕ):

• Οργανωτικά/ σχέσεις µελών: εν πολλοίς οφείλονται στη παθολογία που µεταφέρθηκε από την ίδρυση και εκφράζονται µε τις κακές σχέσεις µεταξύ των µελών, τη µη ανανέωση των οργάνων και σε κάποιες περιπτώσεις µε τον πολύ υψηλό µέσο όρο ηλικίας.

• Οικονοµικά: τα οικονοµικά προβλήµατα αποτελούν τη µερίδα του λέοντος και αφορούν τους µικρούς τζίρους, την αδυναµία εξεύρεσης χρηµατοδότησης, τη δυσκολία έως αδυναµία για τραπεζικό δανεισµό και την άγνοια για τη σωστή οικονοµική διαχείριση της οργάνωσης.

• Ανεπάρκεια γνώσεων/ κατάρτιση. • Θέση στην αγορά/ ανταγωνισµός: η ένταξη στην αγορά και η θέση σ’ αυτή

καθώς και ο ανταγωνισµός απασχολούν ιδιαίτερα τους γυναικείους συνεταιρισµούς. Ένα από τα µεγάλα προβλήµατα στον ανταγωνισµό αναφέρεται στο γεγονός ότι οι ιδιωτικές µονάδες της περιοχής προβάλουν τα προϊόντα τους ως «αγνά παραδοσιακά», ενώ δεν είναι και οι συνεταιρισµοί, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία παράγουν ποιοτικά προϊόντα, νιώθουν ότι αυτός ο ανταγωνισµός είναι αθέµιτος. Στην έκθεση σηµειώνεται ότι κανένας από τους συνεταιρισµούς της Θεσσαλίας δεν έχει προχωρήσει σε πιστοποίηση προϊόντων, που θα έδινε συγκριτικό πλεονέκτηµα στην εµπορία. Με τη βοήθεια, όµως, του ∆ικτύου Πληροφόρησης(Οµάδα Πολιτισµού) κατατέθηκαν από γυναικείους συνεταιρισµούς της Θεσσαλίας , Φάκελοι υποψηφιότητας για ένταξη στο µέτρο 2.2 του Γ΄ ΚΠΣ προκειµένου να κατοχυρωθούν έξι τοπικά προϊόντα ως ΕΠΠΕ (Ειδικά Παραδοσιακά Προϊόντα Εγγυηµένα) (Παρουσίαση αποτελεσµάτων ∆ικτύου, ΤΕΙ Λάρισας. 23/3/2004). Η ενέργεια αυτή δεν ολοκληρώθηκε µέχρι σήµερα.

• ∆ιαφήµιση: θεωρείται βασικό πρόβληµα στην προώθηση των προϊόντων , ενώ οι οργανώσεις δεν έχουν αναπτύξει συστηµατικό σχέδιο προβολής και προώθησης, όπως χρήση ∆ιαδικτύου κ.α.

75

• Υποδοµή και διαχείριση: το πολύ υψηλό ποσοστό των οργανώσεων που θεωρούν ως σηµαντικό πρόβληµα την έλλειψη υποδοµής ή την παλιά υποδοµή τους δείχνει και την αγωνία για ανάπτυξη που έχουν οι οργανώσεις αυτές και είναι ένας δείκτης επίσης για το που θα πρέπει να κατευθυνθούν οι σχετικές χρηµατοδοτήσεις.

Με βάση τα 17 ερωτηµατολόγια που συγκεντρώθηκαν, 5 οργανώσεις δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο πρόγραµµα χρηµατοδότησης, 9 χρηµατοδοτήθηκαν µέσω LEADER ΙΙ, 2 από ΟΑΕ∆ και τοπικά σύµφωνα απασχόλησης και 1 από άλλο φορέα (∆ΕΠΟΣ). Από την έρευνα προέκυψε ότι η πληροφόρηση για αναπτυξιακά προγράµµατα είναι από µηδενική έως ικανοποιητική και ως κυριότερες πηγές αναφέρονται οι αναπτυξιακές εταιρείες,οι ∆ήµοι και οι Νοµαρχίες, ενώ δεν αναφέρεται η Περιφέρεια Θεσσαλίας. Εκπαίδευση/Κατάρτιση Οι γυναίκες έχουν επίγνωση των αδυναµιών τους και αναζητούν τρόπους εκσυγχρονισµού και βελτίωσης της θέσης τους στους συνεταιρισµούς. Εκτός, όµως από τα ειδικά θέµατα κατάρτισης που τίθενται υπάρχει ζήτηση και για κατάρτιση σε θέµατα οικονοµικής διαχείρισης και προβολής προϊόντων (π.χ. τεχνολογία, µε απώτερο σκοπό το ηλεκτρονικό εµπόριο κ.α.). Συνεργασία µε άλλες Συνεταιριστικές Οργανώσεις Υπάρχει συνεργασία µε άλλες συνεταιριστικές οργανώσεις και µάλιστα, από τα ερωτηµατολόγια φαίνεται ότι, κρίνουν τη συνεργασία αυτή από αρκετά ικανοποιητική έως άριστη 8 συνεταιρισµοί, από τους οποίους οι 7 είναι από τη Μαγνησία. Ένας ακόµα συνεταιρισµός από τη Μαγνησία (Κερασιά), επιδιώκει τη συνεργασία αλλά ακόµα δεν έχει προχωρήσει γιατί είναι νεοσύστατος. Ένας συνεταιρισµός αναφέρει ότι έχει συνεργασία µε άλλες οργανώσεις χωρίς να κρίνει το επίπεδο της συνεργασίας, ενώ 8 συνεταιρισµοί αναφέρουν ότι δεν έχουν καµία συνεργασία, εκ των οποίων ένας προσθέτει ότι την επιδιώκει για το µέλλον. Σχέσεις µε ΟΤΑ, Νοµαρχία και Περιφέρεια Σε γενικές γραµµές οι απαντήσεις δίνουν µια µάλλον θετική εικόνα σχέσεων µε την τοπική αυτοδιοίκηση όλων των βαθµίδων. Όπως είναι αναµενόµενο είναι πιο στενές και ως εκ τούτου βαθµολογούνται θετικά οι σχέσεις µε τους οικείους ΟΤΑ (7 θεωρούν τη σχέση πολύ καλή έως άριστη, 8 µέτρια και από ένας κακή έως µηδενική) Οι σχέσεις µε τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση συγκεντρώνουν 3 απαντήσεις «πολύ καλή έως άριστη», 9 «καλή», 1 «κακή όχι ιδιαίτερη σχέση» και 4 «καµία σχέση». Τέλος, σε ότι αφορά την Περιφέρεια οι θετικές απαντήσεις είναι 11 (2 «πολύ καλή» και 9 «καλή»), ενώ η αρνητική αξιολόγηση έχει 6 απαντήσεις. Προϊόντα/Υπηρεσίες Η πρώτη εκτίµηση όσον αφορά την ίδια την παραγωγή των οργανώσεων είναι ότι τόσο η τελική ποιότητα όσο και η τεχνική / δεξιότητα στην παραγωγή υψηλού επιπέδου. Επίσης παρά τις ίδιες ή παρόµοιες δραστηριότητες (π.χ. γλυκά κουταλιού, µαρµελάδες) ξεχωρίζουν κάποια προϊόντα χαρακτηριστικά του τόπου, µε ιδιαίτερη ταυτότητα (π.χ. λικέρ κ.λ.π.).Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι πρώτες ύλες είναι

76

τοπικές ενώ συντηρητικά και γυναικείοι συνεταιρισµοί µοιάζουν να είναι έννοιες ασύµβατες. Επιπλέον προβλήµατα Εκτός από τις αιτίες των προβληµάτων που προαναφέρθηκαν, στην έκθεση επισηµαίνονται και τα παρακάτω:

α) η κακή εικόνα του συνεταιριστικού κινήµατος (ειδικά από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 και µετά) έχει αρνητική επιρροή. Αυτή η εικόνα δεν εµπόδισε και δεν εµποδίζει την ίδρυση γυναικείων συνεταιρισµών, προσδίδει όµως κάποια «απαξία» σε ευρύτερο κύκλο και προσφέρει κακά πρότυπα λειτουργίας. Σε άλλες περιοχές, όµως η αντίστοιχη γυναικεία οργάνωση πηγαίνει καλά, αφού τα µέλη είχαν εµπειρία και άρα είχαν αναπτύξει συνεταιριστική συνείδηση και από την άλλη η τοπική κοινωνία διατηρεί υψηλά στην κλίµακα αξιών της τη συνεταιριστική ιδέα. β) Το νοµοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα για δραστηριότητες αγροτουρισµού είναι ασαφές, ώστε οι συνεταιριστικές οργανώσεις δεν βοηθούνται στην επιλογή των στόχων τους ,ούτε στον προσανατολισµό τους. Ο νόµος περί συνεταιρισµών (ν. 2810/2000) διευκρινίζει βέβαια ότι ως αγροτική συνεταιριστική οργάνωση θεωρούνται οι συνεταιρισµοί οποιουδήποτε κλάδου ή δραστηριότητας της αγροτικής οικονοµίας, αναφέροντας ονοµαστικά τους αγροτουριστικούς, τους αγροβιοτεχνικούς και τους οικοτεχνικούς. Σχετική, επίσης, είναι και η ασάφεια που υπάρχει και στον ορισµό «τοπικά προϊόντα», που στις περισσότερες περιπτώσεις εκλαµβάνεται ως «παραδοσιακά προϊόντα», ενώ θα πρέπει να γίνει η διάκριση µεταξύ τους (ένα τοπικό προϊόν δεν είναι κατά ανάγκη και παραδοσιακό). Σηµειώνεται όµως, ότι η πρόσφατη Ελληνική Προδιαγραφή για τον Αγροτουρισµό (ΕΛΟΤ ΠΡ∆1417),αποσαφηνίζει πολλά από τα παραπάνω θέµατα και ότι βρίσκεται υπό ίδρυση «Οργανισµός Ελληνικού Τουρισµού Υπαίθρου-Αγροτουρισµού» (Αγροτικός Συνεργατισµός, Νοέµβριος 2005). γ) ∆υσκολίες υπάρχουν επίσης σε ότι αφορά στην πιστοποίηση των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών. Ο ΟΠΕΓΕΠ δεν έχει ακόµα εκδώσει τις προϋποθέσεις για να πιστοποιηθεί ένα προϊόν ως ΕΠΠΕ , µε αποτέλεσµα οι γυναικείοι συνεταιρισµοί που είναι κατ’ εξοχήν φορείς παραγωγής τέτοιων προϊόντων να στερούνται της δυνατότητας αυτής και τα προϊόντα να είναι ευάλωτα σε αντιγραφές, αποµιµήσεις η και παραποίηση. Επισηµαίνεται δε ότι η κατάσταση των γυναικείων συνεταιρισµών καθιστά αδύνατη την πιστοποίηση τους µε άλλο τρόπο (π.χ. ISO). Ας σηµειωθεί τέλος, ότι στο Παράρτηµα της παρούσης µελέτης δίνονται αναλυτικοί κατάλογοι αναφορικά µε τους υπάρχοντες Γυναικείους Συνεταιρισµούς στη χώρα, καθώς µε τις λοιπές Γυναικείες Οργανώσεις, Γραφεία κτλ.

77

Β. Συµµετοχή γυναικών στις γεωργικές δραστηριότητες – επιδοτήσεις γυναικών στον πρωτογενή τοµέα/ νέες αγρότισσες Είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή γεωργία βρίσκεται στην αρχή µιας νέας περιόδου. Η ολοκλήρωση της αγροτικής κατεύθυνσης στα πλαίσια της Ατζέντα 2000, χαρακτηρίζει όλες τις παραµέτρους της Ευρωπαϊκής Αγροτικής Πολιτικής για την περίοδο 2000-2013. Η Ευρωπαϊκή γεωργία καλείται µέσα σε αυτό το συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα να ολοκληρώσει τις υποδοµές της για:

• Την ανάπτυξη της γεωργίας • Την ανασυγκρότηση των αγροτικών περιοχών • Την ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής γεωργίας έναντι της παγκόσµιας

γεωργίας • Τη µεγάλη στροφή στην ποιότητα, τα παραδοσιακά και βιολογικά προϊόντα • Τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, τα περιαστικά και ορεινά δάση, την

αλιεία, το περιβάλλον. Στην ουσία πρόκειται για µια επανατοποθέτηση της Ε.Ε. σε βασικές αγροτικές πολιτικές, που θα επηρεάσουν σε σηµαντικό βαθµό τις τύχες των κρατών-µελών για τις επόµενες δεκαετίες. Η αναθεώρηση της ΚΑΠ ήδη από το 1992 και µε την Agenda το 2000 έδιναν όλο και µεγαλύτερη έµφαση: i) στην ενσωµάτωση φιλοπεριβαλλοντικών ρυθµίσεων στην αγροτική πολιτική, ii) στην ουσιαστική φροντίδα του περιβάλλοντος µε ορθολογική χρησιµοποίηση εισροών και φυσικών πόρων (και µη υπερεκµετάλλευση των εδαφών) και iii) στην ανάδειξη αγροτικών προϊόντων και τροφίµων ποιότητας εναποθέτοντας στον αγροτικό πληθυσµό το ρόλο αφενός του φύλακα του περιβάλλοντος και αφετέρου της υγιεινής διατροφής-σε µεγάλο βαθµό-των καταναλωτών µε την παραγωγή ασφαλών αγροτικών προϊόντων. Μέσα στα πλαίσια της παγκοσµιοποίησης, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της εξέλιξης της τεχνολογίας, η προώθηση πολιτικών που αναδεικνύουν τη µοναδικότητα κάθε αγροτικής περιοχής π.χ. σε προϊόντα Προστατευµένης Γεωγραφικής Ένδειξης ή Προστατευµένης Ονοµασίας Προέλευσης, βιολογικά ή ολοκληρωµένης διαχείρισης, σε εναλλακτικές µορφές τουρισµού, σε αξιοποίηση φυσικών πόρων σε κοινωνικές εξυπηρετήσεις κ.λ.π. µπορούν να συµβάλλουν καθοριστικά στη βιωσιµότητα της συγκεκριµένης αγροτικής περιοχής. Επίσης, είναι γεγονός ότι η ΕΕ δίνει ιδιαίτερη σηµασία στη βιολογική γεωργία αφού είναι η µόνη µορφή γεωργίας που διέπεται από Κοινοτικούς Κανονισµούς. Από την άλλη, παρατηρείται µία συνεχώς αυξανόµενη ζήτηση γεωργικών προϊόντων βιολογικής γεωργίας, τα οποία σε συνδυασµό µε τις υψηλότερες τιµές, προσφέρουν τελικά µεγαλύτερο εισόδηµα στον παραγωγό, µείωση της ανεργίας και της υποαπασχόλησης στις γεωργικές περιοχές καθώς η βιολογική γεωργία είναι «γεωργία εντάσεως εργασίας» και στην ουσία περιορισµό της ερήµωσης της υπαίθρου καθώς αναλαµβάνονται συνεχώς νέες πρωτοβουλίες στον τοµέα της µεταποίησης και της εµπορίας τους.

78

Η προώθηση και υποστήριξη της βιολογικής γεωργίας από την ΕΕ , σε σύγκριση µε τη συµβατική, και το δεδοµένο ότι το 2010 το 10% των τροφίµων-παγκοσµίως- θα είναι βιολογικά, αποτελούν πρόκληση για την ανάπτυξη της εναλλακτικής αυτής µορφής παραγωγής. Οι ιδιαιτερότητες της θέσης της αγρότισσας –σύµφωνα µε µελέτες- είναι πολλές: συµµετέχει άµεσα στην παραγωγική διαδικασία, αλλά πολλές φορές, δεν ελέγχει το προϊόν της εργασίας της, καθώς ακόµη και από την ΕΣΥΕ κατατάσσεται στην κατηγορία των «συµβοηθούντων και µη αµειβοµένων» µελών. Σύµφωνα µε στοιχεία του 2001, η κατηγορία «βοηθός» στην οικογενειακή επιχείρηση συγκεντρώνει το µεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης των γυναικών που για το σύνολο των απασχολούµενων στον πρωτογενή τοµέα είναι 67,6% έναντι 14,9% των ανδρών (Μίχου, 2002). Εξάλλου, από την µεταπολεµική εποχή µέχρι πρόσφατα η γυναίκα της υπαίθρου ήταν περιορισµένη στον Τοµέα της Οικιακής Οικονοµίας, αλλά συνέβαλε σηµαντικά στη βελτίωση της ποιότητα ζωής της οικογένειας (διατροφή, υγιεινή, κ.ά.) και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Το επίπεδο εκπαίδευσής της είναι χαµηλότερο από του αγρότη και από του υπόλοιπου γυναικείου ενεργού πληθυσµού. Παρά το γεγονός ότι τα ίσα δικαιώµατα ανδρών-γυναικών είναι από το 1983 νοµοθετηµένα, δε µπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ο γυναικείος πληθυσµός και ειδικότερα η αγρότισσα, έχει κατακτήσει ίση θέση ή συµµετοχή στην τοπική κοινωνική και οικονοµική ζωή. Η αναδιάταξη της κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας στην ύπαιθρο µετέτρεψε τις αγρότισσες σε εφεδρική ή και σχολάζουσα εργατική δύναµη. Η δυνατότητα, όµως, επιχειρηµατικής αξιοποίησης ασχολιών της άτυπης οικιακής ή γεωργικής οικονοµίας µπορεί να δώσει πολλές διεξόδους επαγγελµατικής κατοχύρωσης. Πολυδραστηριότητα ή πολυαπασχόληση και επιχειρηµατικότητα αποτελούν σήµερα την πολιτική για την τοπική ανάπτυξη. (Παπαδάκη- Κλαυδιανού, 2004) Η ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στον αγροτικό χώρο, έχει τύχη υποστήριξης στο πλαίσιο δύο Έργων της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL. Α. Μία Αναπτυξιακή Σύµπραξη υπήρξε η «DIONI II — Αστική µη κερδοσκοπική» µε τίτλο Έργου : «Γυναικεία επιχειρηµατικότητα και διαπεριφερειακό σύστηµα υποστήριξης στην κοινωνική οικονοµία», µε περιοχές εφαρµογής του Έργου τις Περιφέρειες: Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, Ηπείρου , Ιονίων Νήσων, Αττικής και Θεσσαλίας και απευθυνόταν σε γυναίκες που απειλούνται µε κοινωνικό αποκλεισµό, κατοίκους ορεινών και µειονεκτικών περιοχών, γυναίκες επιχειρηµατίες και εν δυνάµει επιχειρηµατίες, καθώς και εργαζόµενες σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις µε επισφαλή θέση εργασίας. Μεταξύ των άλλων, στόχος του Έργου ήταν:

• Η δηµιουργία «Οίκων Εµπορίου» (Trade Houses), µέσα από τους οποίους αναζητείται η αναβάθµιση των γυναικείων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων του τριτογενή τοµέα της παραγωγής και η ανάπτυξη επιχειρήσεων εµπορίας οικολογικών προϊόντων.

Το TRADE HOUSE είναι µία Κοινωνική Επιχείρηση (συλλογική, µε κοινωνικό σκοπό και παροχή υπηρεσιών που δεν προσφέρονται επαρκώς ούτε από το

79

κράτος ούτε από τον ιδιωτικό τοµέα), η οποία δηµιουργήθηκε από νοµικά και φυσικά πρόσωπα στα πλαίσια της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL 2002 – 2004 και η οποία σχεδιάζει, συντονίζει και υποστηρίζει ενέργειες στον τοµέα της προώθησης, προβολής, δικτύωσης και υποστήριξης γυναικείων και κοινωνικών επιχειρήσεων και απευθύνεται τόσο σε υπάρχουσες, όσο και εν δυνάµει επιχειρηµατίες. Μέχρι το Μάρτιο του 2005 χρηµατοδοτούνταν από την Κ.Π Equal. Μετά τον χρόνο αυτό λειτουργούν αυτοχρηµατοδοτούµενες, όπως κάθε άλλη επιχείρηση, µε υπηρεσίες προς όφελος τόσο των ιδίων των Τ.Η, όσο και των συνεργαζόµενων µ’ αυτά άλλων επιχειρήσεων. (www.eurodyn.com/equal-dioni2) Β. Στα πλαίσια του Έργου της Κ.Π. EQUAL (2002-2004) µε τίτλο: «Κοινωνία της πληροφορίας και προσαρµοστικότητα των µικροµεσαίων γυναικείων γεωργοσυνεταιριστικών επιχειρήσεων», Μέτρο 3.1., πραγµατοποιήθηκε µελέτη που αφορούσε : «Προσαρµοστικότητα των γεωργοσυνεταιριστικών επιχειρήσεων σε ευέλικτες µορφές παραγωγής και συνδυασµός επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής», µε δείγµα 166 µέλη από 16 γυναικείες γεωργοσυνεταιριστικές επιχειρήσεις (Γυναικείους Συνεταιρισµούς) που συµµετείχαν στο Έργο. Στη συνέχεια αναφέρονται µεµονωµένα αποτελέσµατα που προέκυψαν, τα οποία µπορούν να θεωρηθούν ενδιαφέροντα για την παρούσα µελέτη: • 96,2% των µελών θεωρούν ότι για την παραγωγή των προϊόντων τους χρησιµοποιούν υλικά φιλικά προς το περιβάλλον,

• 84,9% γνωρίζει ποια προϊόντα χαρακτηρίζονται ως «βιολογικά προϊόντα». • Σε µεγάλο βαθµό πιστεύουν (84,4%) ότι υπάρχουν προοπτικές απασχόλησης στον αγροτικό χώρο που έχουν σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος.

• Γνωρίζουν ότι µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς ανήκει σε µεγάλο βαθµό στους τοµείς των οικολογικών/ βιολογικών προϊόντων και υπηρεσιών όπως αυτών του τουρισµού (71,4%) και της υγιεινής διατροφής (62,6%).

• Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (93,2%) πιστεύουν ότι για να υπάρξουν πραγµατικές ευκαιρίες στην αγορά για τα οικολογικά προϊόντα και υπηρεσίες πρέπει να αποκτήσουν ειδικές γνώσεις που αφορούν στη «συνείδηση της ποιότητας» και στη «συνείδηση της υπευθυνότητας» τόσο οι ίδιες όσο και οι καταναλωτές. Μονόπλευρες γνώσεις δε θα οδηγήσουν στην αύξηση προοπτικών αυτών των προϊόντων στην αγορά.

Επίσης από την έρευνα προέκυψαν ενδιαφέροντα συµπεράσµατα που αφορούν θέµατα παραµονής στον αγροτικό χώρο.

• Τα µέλη των Συνεταιρισµών που δραστηριοποιούνται στην παρασκευή τοπικών εδεσµάτων και στην παραγωγή χειροτεχνηµάτων παροτρύνουν τα παιδιά τους να φύγουν από την κοινότητα, ενώ

• τα µέλη που δραστηριοποιούνται στα καταλύµατα ή στα καταλύµατα σε συνδυασµό µε κάτι άλλο τα προτρέπουν να παραµείνουν στον αγροτικό χώρο.

80

• Οι γυναίκες-µέλη Συνεταιρισµών µε χειροτεχνήµατα και τοπικά εδέσµατα εµφανίζουν υψηλότερα ποσοστά προοπτικών για µετοίκηση σε άλλη πόλη µέσα στην προσεχή πενταετία, ενώ

• αντίθετα, οι γυναίκες-µέλη Συνεταιρισµών µε καταλύµατα ή συνδυασµό καταλυµάτων µε κάτι άλλο έχουν αρνητική τοποθέτηση σε µεγαλύτερα ποσοστά όσον αφορά τις προοπτικές µετοίκησης ή είναι αναποφάσιστες.

• Οι απόφοιτες ΙΕΚ, ΤΕΙ, ΑΕΙ, σε αντίθεση µε τη µέχρι σήµερα βιβλιογραφία, δεν εκφράζουν επιθυµία να αλλάξουν τόπο διαµονής (να µετοικίσουν) µέσα στην επόµενη πενταετία, αποτέλεσµα µη αναµενόµενο.

Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθεί, ότι τα τελευταία χρόνια σύµφωνα µε µελέτες, αρκετοί νέοι χωρών της Ε.Ε. (π.χ. Ην. Βασίλειο), µε υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης επιστρέφουν στην ύπαιθρο για να εργαστούν8. Τέλος, οι γυναίκες-µέλη του δείγµατος της έρευνας πιστεύουν ότι η συµβολή των Γυναικείων Συνεταιρισµών για την παραµονή των νέων στον αγροτικό χώρο είναι πολύ θετική (Παπαδάκη- Κλαυδιανού κ.α., 2003). Παρακάτω δίνονται επεξεργασµένα στοιχεία για τη συµµετοχή γυναικών (αγροτισσών) σε προγράµµατα ΕΠΑΑ-ΑΥ, ΠΕΠ Θεσσαλίας, Νέους Αγρότες/τισσες, Σχέδια Βελτίωσης, ενώ ακολουθεί συγκριτική ανάλυση δεδοµένων προς εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων για την υφιστάµενη κατάσταση. (Επεξεργασία Στοιχείων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων) και Βιολογικής Γεωργίας (Στοιχεία ∆ΗΩ).

8 Επιπλέον στοιχεία για το σηµείο αυτό δίνονται στο Κεφάλαιο 7 (7 iii)

81

Πίνακας

5.1

0

Νοµικές

∆εσ

µεύσεις,

ποσών ∆ηµόσιας ∆απ

άνης

στις

Γεω

ργικές

Εκµ

/σεις

(x1.

000

€) (5

) Πλήθος,

ενταγ

µένω

ν σε

επιχειρησιακά προγράµ

µατα

, Γεω

ργικών

Εκµ

/σεω

ν

σύνολα

Ελλάδος

σύνολα

Θεσσα

λίας

σύνολα

Ελλάδος

σύνολα

Θεσσα

λίας

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚ

Ο

ΠΡΟΓΡ

ΑΜΜΑ

γεωργικές

εκµ

. ανεξαρτήτω

ς φύ

λου

αρχηγού

γυναίκες

αρχηγοί γεω

ργ.

εκµ.

γεωργικές

εκµ


ς φύ

λου

αρχηγού

γυναίκες


ργ.

εκµ.


ργ.

εκµ.

ανεξαρ-

τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκµ

.


ργ.

εκµ.

ανεξαρ-

τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκµ

.

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

1η+

2η 2

002

(1)

26,5

18

4,73

0 5,

671

676

388

88

49

7 ΕΠΑΑ

-ΑΥ

200

3 (2

) 97

,557

17

,044

13

,740

2,

223

1,44

8 30

1 17

4 33

ΠΕΠ

1η+

2η 2

002

(3)

6,56

7 1,

243

233

42

ΠΕΠ

200

3 (4

) 22

9,00

0 --

* 13

,970

2,

297

-- *

-- *

273

57

ΝΕΟΙ Α

ΓΡΟΤΕ

Σ (8

) 26

0,65

6 77

,451

26

,809

7,

006

16,2

84

4,97

5 1,

735

451

Πίνακας

5.1

1

Μ

.Ο. π

οσοστών επιχορήγησης

στις

Γεω

ργικές

Εκµ

/σεις

(%) (

6)

Μ.Ο

. µεγέθους,

ενταγ

µένω

ν σε

επιχειρ

ησιακά

προγράµ

µατα

, Γεωργικών Εκµ

/σεω

ν (ΜΑΕ

) (7)

σύνολα

Ελλάδος

σύνολα

Θεσσα

λίας

σύνολα

Ελλάδος

σύνολα

Θεσσα

λίας

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚ

Ο

ΠΡΟΓΡ

ΑΜΜΑ

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκµ

. αρχηγοί γεω

ργ. εκµ

. ανεξαρ

-τήτως φύ

λου

γυναίκες


ργ.

εκµ.


ργ.

εκµ.

ανεξαρ-

τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες


ργ.

εκµ.


ργ.

εκµ.

ανεξαρ-

τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες


ργ.

εκµ.

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

1η+

2η 2

002

(1)

51.6

1 53

.13

51.3

7 54

.14

3.60

3.

30

4.50

3.

90

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

200

3 (2

) 51

.11

52.1

9 49

.43

49.8

4 3.

50

2.94

3.

60

3.30

ΠΕΠ

1η+

2η 2

002

(3)

46.1

1 46

.07

-- *

-- *

ΠΕΠ

200

3 (4

) --

* --

* 47

.17

50.6

7 --

* --

* --

* --

* ΝΕΟΙ Α

ΓΡΟΤΕ

Σ (8

) 10

0 * *

10

0 * *

10

0 * *

10

0 * *

1.

76

1.60

1.

80

1.73

* τα συγκεκρι

µένα

πεδία

, δεν

µπόρεσαν

να υπ

ολογιστούν

από τα

διαθέσι

µα, την

συγκεκριµένη χρονική περίοδο

, στοιχεία.

* *

στο

πρόγραµ

µα των Νέω

ν Γεωργών η επιχορήγησ

η απ

οτελεί

το

100%

του χορηγούµενου

"πρι

µ πρώ

της εγκατάστασ

ης".

82

Πίνακας

5.1

2

ΠΟΣΟ

ΣΤΙΑΙΑ

ΚΑΤ

ΑΝΟΜΗ

ΤΩΝ

ΕΝΤΑ

ΓΜΕΝ

ΩΝ

ΝΕΩΝ

ΓΕΩ

ΡΓΩ

Ν (%

)

στο σύνολο

της

Ελλάδος

στο σύνολο

της

Θεσσα

λίας

σε

µειονεκτικές

περιοχές

σε ορεινές

περιοχές

σε κανονικές

περιοχές

σε µειονεκτικές

περιοχές

σε ορεινές

περιοχές

σε κανονικές

περιοχές


ργ. εκµ


ς φύ

λου

28.1

7 51

.92

19.9

1 19

.72

45.7

0 34

.58

γυναίκες

αρχηγοί

γεω

ργ.

εκµ.

29

.81

52.8

7 17

.32

21.4

3 51

.90

26.6

7

Πίνακας

5.1

3

Νοµικές

∆εσ

µεύσεις,

ποσών ∆ηµόσιας ∆απ

άνης

στις

Γεωργικές

Εκµ

/σεις για τους

νοµούς της περιφέρεια

ς Θεσσα

λίας

(x1.

000

€) (5

)

Πλήθος,

ενταγ

µένω

ν σε

επιχειρησιακά προγράµ

µατα

, Γεω

ργικών

Εκµ

/σεω

ν στους

νοµούς της περιφέρειας

Θεσσα

λίας

ΛΑΡΙΣΑ

ΜΑΓΝ

ΗΣΙΑ

ΤΡ

ΙΚΑΛΑ

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ

ΛΑΡΙΣΑ

ΜΑΓΝ

ΗΣΙΑ

ΤΡ

ΙΚΑΛΑ

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑ

ΚΟ

ΠΡΟΓΡ

ΑΜΜ

Α

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

1η+

2η

2002

(1)

2,23

3 31

8 3,

121

306

317

52

0 0

30

3 14

3

5 1

0 0

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

200

3 (2

) 7,

876

1,32

5 2,

626

87

2,46

3 72

0 77

5 90

85

17

30

3

40

11

19

2 ΠΕΠ

1η+

2η 2

002

(3)

3,80

6 53

8 1,

649

254

662

319

450

132

157

23

44

10

18

6 14

3

ΠΕΠ

200

3 (4

) 7,

361

1,18

7 4,

850

1,03

3 93

5 58

82

5 19

16

1 33

77

20

18

3

17

1 ΝΕΟΙ Α

ΓΡΟΤΕ

Σ (8

) 11

,575

3,

246

7,58

2 2,

364

4,99

7 95

8 2,

655

438

768

207

449

143

316

66

202

35

83

Πίνακας

5.1

4

Μ.Ο

. ποσοστών επιχορήγησης

στις

Γεω

ργικές

Εκµ

/σεις

για

τους

νοµούς

της

περιφέρειας

Θεσσα

λίας

(%) (

6)

Μ.Ο

. µεγέθους,

ενταγ

µένω

ν σε

επιχειρ

ησιακά

προγράµ

µατα

, Γεω

ργικών

Εκµ

/σεω

ν στους νο

µούς

της

περιφέρεια

ς Θεσσα

λίας

(ΜΑΕ

) (7)

ΛΑΡΙΣΑ

ΜΑΓΝ

ΗΣΙΑ

ΤΡ

ΙΚΑΛΑ

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ

ΛΑΡΙΣΑ

ΜΑΓΝ

ΗΣΙΑ

ΤΡ

ΙΚΑΛΑ

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑ

ΚΟ

ΠΡΟΓΡ

ΑΜΜ

Α

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκ

µ.

αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ανεξαρ

-τήτω

ς φύ

λου

γυναίκε

ς αρχηγο

ί γεωργ

. εκ

µ.

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

1η+

2η

2002

(1)

48.4

0 55

.00

53.9

7 53

.14

49.2

0 55

.00

0.00

0.

00

4.10

4.

50

5.80

4.

00

2.70

1.

80

0.00

0.

00

ΕΠΑΑ

-ΑΥ

200

3 (2

) 49

.47

51.5

0 51

.50

50.7

1 49

.00

47.6

2 46

.84

44.4

8 4.

08

3.80

3.

58

2.70

2.

60

2.60

2.

55

2.90

ΠΕΠ

1η+

2η 2

002

(3)

44.8

1 45

.84

51.4

2 51

.89

44.0

5 43

.02

43.4

0 45

.03

-- *

-- *

-- *

-- *

-- *

-- *

-- *

-- *

ΠΕΠ

200

3 (4

) 45

.80

49.7

4 51

.26

52.2

1 44

.34

48.1

2 41

.70

40.0

0 --

* --

* --

* --

* --

* --

* --

* --

* ΝΕΟΙ Α

ΓΡΟΤΕ

Σ (8

) 10

0 * *

100

* * 1

00 *

* 10

0 * *

100

* *10

0 * *

100

* *10

0 * *

1.94

1.

81

1.86

1.

87

1.56

1.

36

1.51

1.

40

(x

) όλες οι

παραπ

οµπές

εξηγούνται στις

επόµενες

σελίδε

* τα συγκεκρι

µένα

πεδία

, δεν

µπόρεσαν

να υπ

ολογιστούν

από τα

διαθέσι

µα, την

συγκεκριµένη χρονική περίοδο

, στοιχεία.

* * στο

πρόγραµ

µα των Νέω

ν Γεωργών η επιχορήγησ

η απ

οτελεί

το

100%

του χορηγούµενου

"πρι

µ πρώ

της εγκατάστασ

ης".

Πίνακας

5.1

5

ΠΟΣΟ

ΣΤΙΑΙΑ

ΚΑΤ

ΑΝΟΜΗ

ΤΩΝ

ΝΕΩΝ

ΓΕΩΡΓΩ

Ν ΠΟΥ

ΕΝΤΑ

ΧΘΗΚΑΝ

ΣΤΟ

ΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΤΗ

Σ ΠΕΡΙΦΕΡ

ΕΙΑΣ ΘΕΣΣ

ΑΛΙΑΣ

(%)

στο σύνολο

του

νοµού

Λαρίσης

στο σύνολο

του

νοµού

Μαγνησίας

στο σύνολο

του

νοµού

Τρικάλω

νστο σύνολο

του

νοµού

Καρδίτσης

σε


περιοχές

σε ορεινές

περιοχές

σε

κανονικές

περιοχές

σε


περιοχές

σε ορεινές

περιοχές

σε

κανονικές

περιοχές

σε


περιοχές

σε

ορεινές

περιοχές

σε

κανονικές

περιοχές

σε


περιοχές

σε

ορεινές

περιοχές

σε

κανονικές

περιοχές

αρχηγοί

γεωργ

. εκµ

. ανεξαρτήτ

ως φύ

λου

24.5

1 38

.10

37.3

9 28

.50

65.3

6 6.

14

9.18

51

.48

39.3

4 1.

00

24.2

574

.75

γυναίκες

αρχηγοί

γεωργ

. εκµ

.27

.84

50.5

1 21

.65

24.2

2 66

.40

9.38

6.

35

39.6

8 53

.97

2.86

28

.57

68.5

7

84

Πηγή Πινάκων: Επεξεργασία στοιχείων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (5) Τα στοιχεία που χρησιµοποιήθηκαν για την συµπλήρωση των πεδίων που περιγράφονται αφορούν το 4ο τρίµηνο του 2005 και προέρχονται από τα κοινοποιηθέντα στην 6η Συνεδρίαση της Υποεπιτροπής Αγροτικής Ανάπτυξης και από αναθεωρηµένα Τεχνικά ∆ελτία Έργου Επιχειρησιακών Προγραµµάτων. Επιλέχθηκε δε η παρουσίαση της ∆ηµόσιας ∆απάνης µέσω των Νοµικών ∆εσµεύσεων διότι αυτές αποτελούν την σύµβαση µεταξύ του Τελικού ∆ικαιούχου και του ενταγµένου στο πρόγραµµα επενδυτή.

(1) Αφορά την 1η και 2η πρόσκληση (έτους 2002) εκδήλωσης ενδιαφέροντος για υποβολή φακέλων υποψηφιότητας, προς ένταξη, στο καθεστώς ενίσχυσης του Μέτρου 1.1 του «Επιχειρησιακού Προγράµµατος (Ε.Π.) Αγροτική Ανάπτυξη – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000-2006» (ΕΠΑΑ-ΑΥ 2000-2006): «Ενίσχυση των επενδύσεων στις Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις», δηλαδή στα Σχέδια Βελτίωσης για επενδύσεις κυρίως στην Κτηνοτροφία. (3) Αφορά την 1η και 2η πρόσκληση (έτους 2002) στα αντίστοιχα Μέτρα των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων (Π.Ε.Π.) όπως έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ιδίως τα Μέτρα του Άξονα Προτεραιότητας που αφορά την αγροτική ανάπτυξη και συγκεκριµένα τις επενδύσεις στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις κύριας παραγωγικής κατεύθυνσης φυτικής παραγωγής (µια εκµετάλλευση νοείται ότι πραγµατοποιεί επενδύσεις κυρίως στη φυτική παραγωγή εφ όσον το ύψος των επενδύσεων που προβλέπονται στον τοµέα αυτό είναι πάνω από το 50% του συνολικού ύψους των επενδύσεων). Συγκεκριµένα, στο Π.Ε.Π. Θεσσαλίας, αφορά το Μέτρο 2.1 του Άξονας 2 Ολοκληρωµένη ανάπτυξη υπαίθρου. Με τα προτεινόµενα καθεστώτα ενίσχυσης, εξυπηρετείται ο ειδικός στόχος του Άξονα 2 ο οποίος προβλέπει: Ενισχύσεις για την βελτίωση της αποτελεσµατικότητας γεωργικών εκµεταλλεύσεων φυτικής παραγωγής. Πρόκειται για στήριξη της προσαρµογής εκµεταλλεύσεων στις ανταγωνιστικές συνθήκες της αγοράς και στην υιοθέτηση ορθών γεωργικών πρακτικών περιορισµένων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Με τις προβλεπόµενες ενισχύσεις επιδιώκονται : α) Η αειφόρος ανάπτυξη του γεωργικού τοµέα µε στόχο τη βελτίωση της οικονοµικής κατάστασης και των συνθηκών διαβίωσης, εργασίας και παραγωγής των κατοίκων της υπαίθρου και ιδίως των γεωργών και των οικογενειών τους. β) Η µείωση του κόστους παραγωγής, η βελτίωση ή/και αναδιάρθρωση της παραγωγής, η βελτίωση της ποιότητας και η διαφύλαξη και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος.

(2) & (4) αντίστοιχα ίδια µε τα προγράµµατα (1) & (3) αλλά για Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος του έτους 2003. Στα Ε.Π. (1,2,3,4) το φυσικό πρόσωπο µπορεί να κριθεί δικαιούχος ενίσχυσης εφόσον πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: (α) Είναι ενήλικο άτοµο µε πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα και φερεγγυότητα, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα και δεν έχει συµπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας του κατά την ηµεροµηνία έκδοσης της οριστικής απόφασης ένταξης στο µέτρο, (β) ∆ιαθέτει επαρκή επαγγελµατική ικανότητα, µε εξαίρεση τους νέους γεωργούς, κατά την έννοια του µέτρου 3.1 του ΕΠΑΑ-ΑΥ, οι οποίοι δύνανται να την αποκτήσουν σε τρία (ή και πέντε) έτη από την ηµεροµηνία

85

έγκρισης της πρώτης τους εγκατάστασης, (γ) Έχει την ιδιότητα του γεωργού κατά την ηµεροµηνία υποβολής του φακέλου υποψηφιότητας, (δ) είναι νόµιµος κάτοχος γεωργικής εκµετάλλευσης, (ε) πραγµατοποιεί επενδύσεις στα πλαίσια Σχεδίου Βελτίωσης, (στ) αναλάβει τις δεσµεύσεις της ισχύουσας ΚΥΑ και (ζ) τηρεί τις λοιπές προϋποθέσεις της ισχύουσας ΚΥΑ. Σε όλα τα καθεστώτα είναι υποχρεωτική η άµεση εφαρµογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής και η τήρηση των ελάχιστων προϋποθέσεων υγιεινής και καλής διαβίωσης των ζώων όπως αυτά ισχύουν κάθε φορά. Επίσης στα πεδία που περιγράφονται στα ΕΠ (1,2,3,4) δεν περιλαµβάνεται ∆ηµόσια ∆απάνη που αφορά «Επενδύσεις στις Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις» µέσω των Ολοκληρωµένων Προγραµµάτων Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) διότι δεν ήταν δυνατός (από τα υπάρχοντα στοιχεία) ο διαχωρισµός της από τις άλλες δράσεις των διότι τα ΟΠΑΑΧ περιλαµβάνουν τόσο ιδιωτικές επενδύσεις (καθεστώτα ενίσχυσης) όσο και δηµόσια έργα. Στα πλαίσια των ιδιωτικών επενδύσεων υλοποιούνται κυρίως δράσεις για τη δηµιουργία υπηρεσιών διαχείρισης εκµεταλλεύσεων, την εµπορία γεωργικών προϊόντων ποιότητας, τις βασικές υπηρεσίες για την αγροτική οικονοµία και τον αγροτικό πληθυσµό, τη διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων για να παρασχεθεί η δυνατότητα δηµιουργίας πολλαπλών δραστηριοτήτων και η απόκτηση εναλλακτικών εισοδηµάτων, την ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοµηχανικών δραστηριοτήτων κ.λ.π. Στα πλαίσια των δηµοσίων έργων (µικρά δηµόσια έργα) υλοποιούνται έργα εγγείων βελτιώσεων για την προστασία των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, υποδοµών για την ενίσχυση τοπικών εκδηλώσεων, ανακαίνισης και ανάπτυξης χωριών για την προστασία και διατήρηση της αγροτικής κληρονοµιάς, διαχείρισης των υδατικών πόρων της γεωργίας, κατασκευής και βελτίωσης αγροτικών δρόµων κ.λ.π. Την παρακολούθηση της υλοποίησης του προγράµµατος όσον αφορά στις ιδιωτικές επενδύσεις στις παραπάνω περιοχές έχει ο τελικός δικαιούχος των µέτρων και δράσεων αυτών µε την υποστήριξη της ∆οµής Στήριξης για κάθε Περιφέρεια (13 φορείς µε το δίκτυο των αντενών τους στις περιοχές παρέµβασης). Την παρακολούθηση της υλοποίησης του προγράµµατος όσον αφορά στα δηµόσια έργα έχει η Υπηρεσία ∆ιαχείρισης του Ε.Π. ΑΑ-ΑΥ ( Μονάδα Β΄). (8) αφορά όλες τις προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος του Γ’ ΚΠΣ έως και το έτος 2005 για ένταξη στο Μέτρο 3.1 του ΕΠΑΑ-ΑΥ 2000-2006 «Βελτίωση της ηλικιακής σύνθεσης του Αγροτικού πληθυσµού» (δηλαδή Νέοι Αγρότες). (6) αφορά τα ποσοστά ενίσχυσης των επιλέξιµων δαπανών που προσδιορίζονται µε βάση την ηλικία του δικαιούχου, το χρόνο ενασχόλησής του µε τη γεωργική δραστηριότητα και τον τόπο µόνιµης κατοικίας. (7) µέγεθος της γεωργικής εκµετάλλευσης µέσω των ΜΑΕ.

86

Όπως φαίνεται στον πίνακα 5.10 τα ποσά της δηµόσιας δαπάνης στις Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις τα τελευταία χρόνια στα επιχειρησιακά προγράµµατα ΕΠΑΑ-ΑΥ, ΠΕΠ και των Νέων Αγροτών ολοένα αυξάνονται, τόσο στη Θεσσαλία, όσο και στο υπόλοιπο της Ελλάδος. Πιο συγκεκριµένα για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ΕΠΠΑ-ΑΥ το 2003 τα ποσά της ∆ηµόσιας ∆απάνης αυξήθηκαν για τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις ανεξαρτήτως φύλου του αρχηγού από 26,518 εκ. € σε 97,557 εκ. €, ενώ αντίστοιχα στις γυναίκες- αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων από 4,730 εκ. € σε 17,044 εκ. €. Αντίστοιχη αύξηση παρατηρείται στην περιοχή της Θεσσαλίας όπου, όσον αφορά στις εκµεταλλεύσεις ανεξαρτήτως αρχηγού το ποσό ανήλθε στα 13,740 εκ. € από 5,671 εκ. € το 2002, ενώ παράλληλα για τις γυναίκες έφτασε το 2003 τα 2,223 εκ. €, από 676 εκ. € το 2002. Για το ίδιο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που εντάχθηκε σε αυτό, για τους αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων ανεξαρτήτως φύλου, αυξήθηκε από 388 (το 2002) σε 1.448 (το 2003), ενώ για τις γυναίκες- αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων έφτασε το 301 (από 88 που ήταν το 2002). Στη Θεσσαλία ο αριθµός αυτός για την πρώτη κατηγορία (αρχηγοί ανεξαρτήτως φύλου) ανήλθε σε 174 από 49, ενώ για τη δεύτερη κατηγορία (γυναίκες αρχηγοί) σε 33 από µόλις 7 το 2002. Όσον αφορά στο µέσο όρο (Μ.Ο.) των ποσοστών επιχορήγησης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στο σύνολο της Ελλάδος για το ίδιο πρόγραµµα, παρατηρείται (Πίνακας 5.11) µία µικρή µείωση της τάξης του 0,5% στη πρώτη κατηγορία (από 51,61% σε 51,11%), και περίπου 1% για τη δεύτερη κατηγορία (από 53,13% σε 52,19%). Αντίστοιχα, παρατηρείται µείωση στη Θεσσαλία, η οποία για την πρώτη κατηγορία ανέρχεται στο 1,94% (από 51,37 σε 49,43%), ενώ για τη δεύτερη κατηγορία στο 4,3% (από 49,84 σε 54,14%). Ο Μ.Ο. (σε ΜΑΕ) του µεγέθους των ενταγµένων γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε επιχειρησιακά προγράµµατα (για το ΕΠΑΑ-ΑΥ), στην Ελλάδα και πιο συγκεκριµένα στην πρώτη κατηγορία, είναι 3,50 για το 2003 ελάχιστα µειωµένος από το 2002 (3,60). Για τη δεύτερη κατηγορία, ο αριθµός ελαττώθηκε το 2003 κατά 0,44 (µονάδες ανθρώπινης εργασίας) ΜΑΕ (2,94 από 3,30). Οι αντίστοιχοι αριθµοί στην περιοχή έρευνάς µας µειώθηκαν επίσης και στις δύο κατηγορίες κατά 0,90 στην πρώτη (3,60 από 4,50) και 0,60 στη δεύτερη κατηγορία (3,30από 3,60). Για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ΠΕΠ, για τα έτη 2002 και 2003 τα ποσά της ∆ηµόσιας ∆απάνης για τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις ανεξαρτήτως φύλου του αρχηγού έφτασαν σε 229 εκ. €. Στην περιοχή της Θεσσαλίας, όσον αφορά στις εκµεταλλεύσεις ανεξαρτήτως φύλου αρχηγού το ποσό ανήλθε στα 13,970 εκ. € από 6,567 εκ. € το 2002, ενώ παράλληλα για τις γυναίκες έφτασε το 2003 τα 2,297 εκ. € από 1,243 εκ. € το 2002. Για το ίδιο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα και για την περιοχή της Θεσσαλίας ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που εντάχθηκαν σε αυτό για τους αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων ανεξαρτήτως φύλου αυξήθηκε από 233 (το 2002) σε 273 (το 2003), ενώ για τις γυναίκες- αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων έφτασε το 57 (από 42 που ήταν το 2002).

87

Όσον αφορά στο Μ.Ο. των ποσοστών επιχορήγησης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στη Θεσσαλία, για το ίδιο πρόγραµµα, παρατηρείται µία µικρή αύξηση της τάξης του 1,06% στη πρώτη κατηγορία (από 46,11 σε 47,17%), και 4,6% για τη δεύτερη κατηγορία (από 46,07 σε 50,67%). Για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Νέων Αγροτών στο σύνολο της Ελλάδος για την πρώτη κατηγορία (αρχηγοί ανεξαρτήτως φύλου) το ποσό ανήλθε στα 260,656 εκ. €, ενώ για τη δεύτερη κατηγορία (γυναίκες αρχηγοί) στα 77,451 εκ. €. Στην περιοχή της Θεσσαλίας για την πρώτη κατηγορία (αρχηγοί ανεξαρτήτως φύλου) το ποσό ανήλθε στα 26,809 εκ. €, ενώ για τη δεύτερη κατηγορία (γυναίκες αρχηγοί) στα 7,006 εκ. €. Για το ίδιο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που εντάχθηκαν σε αυτό για τους αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων ανεξαρτήτως φύλου έφτασε το 16.284, ενώ για τις γυναίκες- αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων το 4.975. Στη Θεσσαλία ο αριθµός αυτός για την πρώτη κατηγορία ανήλθε στο 1.735, ενώ για τη δεύτερη κατηγορία το 451. Όσον αφορά στο Μ.Ο. των ποσοστών επιχορήγησης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στο σύνολο της Ελλάδος και στη Θεσσαλία, αυτό αποτελεί το 100% του χορηγούµενο «πριµ πρώτης εγκατάστασης». Στον πίνακα που αναφέρεται ο Μ.Ο. (σε ΜΑΕ) του µεγέθους των ενταγµένων γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε επιχειρησιακά προγράµµατα για τους Νέους Αγρότες, στην Ελλάδα από το 2000 µέχρι το 2005 και πιο συγκεκριµένα στην πρώτη κατηγορία, είναι 1,76, για τη δεύτερη κατηγορία είναι 1,60, ενώ για τη Θεσσαλία οι αντίστοιχοι αριθµοί είναι 1,80 και 1,73. Το ποσοστό των ενταγµένων νέων γεωργών στο σύνολο της Ελλάδος για την πρώτη κατηγορία στις µειονεκτικές περιοχές φτάνει το 28,17%, στις ορεινές το 51,92% και στις πεδινές το 19,91%, ενώ για τη δεύτερη το 29,81, 52,87 και 17,32% αντίστοιχα. Για τη Θεσσαλία τα ποσοστά διαµορφώνονται ως εξής: Στην πρώτη κατηγορία για τις µειονεκτικές περιοχές φτάνει το 19,72%, στις ορεινές το 45,70% και στις πεδινές το 34,58%, ενώ για τη δεύτερη κατηγορία το 21,43, 51,90 και 26,67% αντίστοιχα. Πιο αναλυτικά στους πίνακες µε τα στοιχεία κατηγοριοποιηµένα ανά Νοµό της Περιφέρειας Θεσσαλίας, για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ΕΠΠΑ-ΑΥ τα ποσά της ∆ηµόσιας ∆απάνης αυξήθηκαν το 2003 για τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις µε γυναίκες αρχηγούς στο νοµό Λάρισας (από 318 σε 1.325 εκ. €), στο νοµό Τρικάλων (από 52 σε 720 εκ. €) και στο νοµό Καρδίτσας (από 0 σε 90 εκ. €). Αντίθετα, στο νοµό Μαγνησίας παρατηρήθηκε µείωση από 306 σε 87 εκ. €. Για το ίδιο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα και ειδικότερα για τις γυναίκες, ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που εντάχθηκαν σε αυτό στους νοµούς της Περιφέρειας Θεσσαλίας αυξήθηκε σε τρεις από τους τέσσερις νοµούς. Έτσι, στο νοµό Λάρισας ο αριθµός έφτασε το 17 (από 3), στο νοµό Τρικάλων το 11 (από µόλις 1) και στο νοµό Καρδίτσας εντάχθηκαν οι πρώτες 2. Αντίθετα, στο νοµό Μαγνησίας δεν παρατηρήθηκε καµία µεταβολή.

88

Όσον αφορά στο Μ.Ο. των ποσοστών επιχορήγησης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στη Θεσσαλία, για το ίδιο πρόγραµµα, παρατηρείται µία µικρή µείωση της τάξης του 3,5% στο νοµό Λάρισας (από 55,00% σε 51,50%), επίσης µείωση κατά 2,43% (από 53,14 σε 50,71%) στο νοµό Μαγνησίας και 7,38% (από 55,00% σε 47,62%) στο νοµό Τρικάλων. Τέλος στο νοµό Καρδίτσας το ποσοστό επιχορήγησης το 2003 ήταν 44,48%. Αξίζει να σηµειωθεί ότι κατά την 1η και 2η προγραµµατική περίοδο στο ΕΠΑΑΑ-ΑΥ δεν εντάχθηκε καµία εκµετάλλευση στον παραπάνω νοµό. Στον πίνακα που αναφέρεται ο Μ.Ο. (σε ΜΑΕ) του µεγέθους των ενταγµένων γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε επιχειρησιακά προγράµµατα (για το ΕΠΑΑ-ΑΥ), στη Θεσσαλία παρατηρείται µείωση στο νοµό Λάρισας (από 4,50 σε 3,80) και στο νοµό Μαγνησίας (από 4,00 σε 2,70). Στο νοµό Τρικάλων ο Μ.Ο. αυξήθηκε κατά 0,80ΜΑΕ (από 1,80 σε 2,60). Στο νοµό Καρδίτσας ο Μ.Ο. το 2003, όπως φαίνεται από τον πίνακα είναι 2,90 ΜΑΕ. Για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ΠΕΠ, για τα έτη 2002 και 2003 τα ποσά της ∆ηµόσιας ∆απάνης για τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στην περιοχή της Θεσσαλίας, µεταβλήθηκαν ως εξής: Στο νοµό Λάρισας και στο νοµό Μαγνησίας αυξήθηκαν από 538 σε 1.187 εκ. € και από 254 σε 1.033 εκ. € αντίστοιχα, ενώ στους νοµούς Τρικάλων και Καρδίτσας µειώθηκαν από 319 σε 58 εκ. € και από 132 σε 19εκ. € αντίστοιχα. Στον επόµενο πίνακα, που αναφέρεται στον αριθµό των ενταγµένων εκµεταλλεύσεων στο Πρόγραµµα στην περιοχή της Θεσσαλίας παρατηρούνται οι παρακάτω µεταβολές: Στο νοµό Λάρισας και στο νοµό Μαγνησίας αυξήθηκαν από 23 σε 33 και από 10 σε 20 αντίστοιχα, ενώ στους νοµούς Τρικάλων και Καρδίτσας µειώθηκαν από 6 σε 3 και από 3 σε 1. Όσον αφορά στο Μ.Ο. των ποσοστών επιχορήγησης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στη Θεσσαλία, για το ίδιο πρόγραµµα, παρατηρείται µία αύξηση της τάξης του 3,90% (από 45,84 σε 49,74%) στο νοµό Λάρισας, 0,32% για το νοµό Μαγνησίας (από 51,89 σε 52,21%) και 5,1% (από 43,02% σε 48,12%) στο νοµό Τρικάλων. Αντίθετα, στο νοµό Καρδίτσας παρατηρείται µείωση κατά 5,03% (από 45,03% σε 40,00%). Για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Νέων Αγροτών στην περιοχή της Θεσσαλίας για την κατηγορία γυναίκες αρχηγοί γεωργικών εκµεταλλεύσεων η χρηµατοδότηση ανήλθε στα 3,246 εκ. € (σε σύνολο 11.575) στο νοµό Λάρισας, στα 2.364εκ. € (σε σύνολο 7,582) στο νοµό Μαγνησίας, στα 958 εκ. € (σε σύνολο 4.997) στο νοµό Τρικάλων και στα 438 εκ. € (σε σύνολο 2.665) στο νοµό Καρδίτσας. Για το ίδιο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που εντάχθηκαν σε αυτό για τους αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων ανεξαρτήτως φύλου έφτασε το 768 στο νοµό Λάρισας, στο 449 στο νοµό Μαγνησίας, στο 316 στο νοµό Τρικάλων και στο 202 νοµό Καρδίτσας. Για τις γυναίκες- αρχηγούς γεωργικών εκµεταλλεύσεων ο αριθµός ήταν 207 στο νοµό Λάρισας, 143 στο νοµό Μαγνησίας, 66 στο νοµό Τρικάλων και 35 νοµό Καρδίτσας.

89

Στον πίνακα που αναφέρεται ο Μ.Ο. (σε ΜΑΕ) του µεγέθους των ενταγµένων γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε επιχειρησιακά προγράµµατα για τους Νέους Αγρότες, στην Ελλάδα από το 2000 µέχρι το 2005 και πιο συγκεκριµένα στην πρώτη κατηγορία, για το νοµό Λάρισας είναι 1,94 και για τη δεύτερη κατηγορία είναι1,81 ΜΑΕ. Στο νοµό Μαγνησίας ο Μ.Ο. είναι 1,86 και 1,87, στο νοµό Τρικάλων 1,56 και 1,36 και στο νοµό Καρδίτσας 1,51 και 1,40 για τις δύο κατηγορίες αντίστοιχα. Στο νοµό Λάρισας, το ποσοστό των ενταγµένων νέων γεωργών για την πρώτη κατηγορία στις µειονεκτικές περιοχές φτάνει το 24,51%, στις ορεινές το 38,10% και στις πεδινές το 37,39%, ενώ για τη δεύτερη το 27,84, 50,51 και 21,65% αντίστοιχα. Στο νοµό Μαγνησίας, το ποσοστό των ενταγµένων νέων γεωργών για την πρώτη κατηγορία στις µειονεκτικές περιοχές είναι 28,50%, στις ορεινές 65,36% και στις πεδινές 6,14%, ενώ για τη δεύτερη 24,22, 66,40 και 9,38% αντίστοιχα. Στο νοµό Τρικάλων, το ποσοστό για την πρώτη κατηγορία στις µειονεκτικές περιοχές είναι 9,18%, στις ορεινές 51,48% και στις πεδινές 39,34%, ενώ για τη δεύτερη 6,35, 39,68 και 53,97% αντίστοιχα. Τέλος, στο νοµό Καρδίτσας, το ποσοστό για την πρώτη κατηγορία στις µειονεκτικές περιοχές είναι 1%, στις ορεινές 24,25% και στις πεδινές 74,75%, ενώ για τη δεύτερη 2,86, 28,57 και 68,57% αντίστοιχα. Από τα παραπάνω, λοιπόν, στοιχεία, διαφαίνεται µία τάση εισόδου γυναικών/ αγροτισσών στη θεσσαλική γεωργία σε ποσοστό περίπου 25-30%, το οποίο ελπίζεται ότι είναι πραγµατικό και όχι εικονικό και ότι µε τη συνέχιση των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων από το ∆΄ Κ.Π.Σ., θα παρουσιάσει µία περαιτέρω αύξηση τα επόµενα έτη, µε απασχόληση των αγροτισσών στη γεωργική εκµετάλλευση ως ουσιαστικού αρχηγού και όχι ως τυπικού αρχηγού, λόγω της συνταξιοδότησης του πατέρα ή ασυµβατότητας λόγω άλλης εργασίας του συζύγου ή για να αποκτήσει ο σύζυγος τα επιπλέον µόρια µε τα οποία πριµοδοτείται η γυναίκα. Σήµερα, η συµµετοχή των γυναικών τόσο στις γεωργικές επιχειρηµατικές δραστηριότητες είναι χαµηλή και κατά συνέπεια τα περιθώρια περαιτέρω αύξησης είναι µεγάλα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι γυναίκες δεν αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 30% των βιοκαλλιεργητών στην Θεσσαλία (Πίνακας 5.16), όση περίπου είναι και η αντιπροσώπευσή τους στα Σχέδια Βελτίωσης (30%) και στο Μητρώο Νέων Αγροτών (28%). Τα στοιχεία αυτά ενισχύουν την άποψη που διατυπώθηκε προηγουµένως ότι κάτω από τις παρούσες αλλά και τις διαφαινόµενες συνθήκες που θα προκύψουν µε την εφαρµογή της νέας ΚΑΠ, το γεωργικό επάγγελµα µπορεί να αποτελέσει σηµαντικό πόλο έλξεως για τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην ύπαιθρο. Τα στοιχεία αυτά θα επεξεργαστούν περαιτέρω, κατά τη Β΄ Φάση της Μελέτης, ώστε να τεκµηριωθούν οι δράσεις για την ενεργοποίηση των γυναικών της υπαίθρου στη γεωργική επιχειρηµατικότητα.

90

Πίνακας 5.16: Βιοκαλλιεργητές που ελέγχονται από τη ∆ΗΩ στην Περιφέρεια Θεσσαλίας Κατανοµή Βιοκαλλιεργητών ανά φύλο – Συνολικά έτη Νοµός Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Καρδίτσας 46 17 63 Λάρισας 422 208 630 Μαγνησίας 212 111 323 Τρικάλων 40 10 50 ΣΥΝΟΛΟ 720 346 1066 Κατανοµή Βιοκαλλιεργητών ανά φύλο – Ένταξη 2005 Καρδίτσας 34 13 47 Λάρισας 303 137 440 Μαγνησίας 107 63 170 Τρικάλων 36 7 43 ΣΥΝΟΛΟ 480 220 700 Πηγή: ∆ΗΩ

91

6. Καταρτίσεις και εκπαιδεύσεις που υλοποιούνται στη Θεσσαλία (Άµεσα ή έµµεσα σχετικές µε την ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών από γυναίκες). Αναλυτικότερα, οι δράσεις και τα µέτρα που υλοποιούνται στην Περιφέρεια και αναφέρονται στην τόνωση της απασχόλησης είναι (Τα Νέα του Γ΄ ΠΕΠ Θεσσαλίας 2004)9: Μέτρο 5.1: Ανάπτυξη ανθρώπινων πόρων Το µέτρο έχει ως στόχο την αναβάθµιση του εργατικού δυναµικού µε την υλοποίηση προγραµµάτων κατάρτισης, ενώ υλοποιούνται περίπου 100 προγράµµατα κατάρτισης, προϋπολογισµού 5.881.000 € και καταρτίζονται περίπου 1740 άτοµα. Μέτρο 5.2: Τοπικές Πρωτοβουλίες Απασχόλησης Στόχος του µέτρου είναι η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναµικού και η καταπολέµηση της ανεργίας, και εφαρµόζεται στους Νοµούς Τρικάλων και Λάρισας, καθώς στους ∆ήµους Βόλου, Εστιώτιδας, Κιλελέρ, Ν. Ιωνίας, Αλµυρού, Τυρνάβου και Καρδίτσας. Ο συνολικός προϋπολογισµός ανέρχεται σε περίπου 10 εκατ. €, ενώ προβλέπεται η κατάρτιση 328 ατόµων. Μέτρο 2.9: Ειδικές δράσεις ανάπτυξης της υπαίθρου Το µέτρο έχει ως στόχο τη βελτίωση των δεξιοτήτων του αγροτικού πληθυσµού, τη στήριξη της απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα και την πρόληψη της ερήµωσης της υπαίθρου µέσω της συγκράτησης του πληθυσµού. Αρχικά υλοποιούνται περίπου 50 προγράµµατα κατάρτισης, µε συνολικό αριθµό καταρτιζόµενων 800 άτοµα. Οι περιοχές εφαρµογής του µέτρου είναι οι περιοχές ΟΠΑΑΧ (Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου): Κάτω Ολύµπου-Κισσάβου, ΒΑ Τµήµα Λάρισας, Αργιθέας, Σµοκόβου, ΝΑ Πηλίου, Όθρυς, Αν. Τρικάλων, Πύλη Μεσοχώρας και η Ορεινή Καλαµπάκα. Το σύνολο του προϋπολογισµού ανέρχεται σε περίπου 6,6 εκατ. € Μέτρο 3.6: Ολοκληρωµένες δράσεις τοπικής ανάπτυξης σε ζώνες µικρής κλίµακας Στόχος του µέτρου αποτελεί η αναβάθµιση της ποιότητας ζωής, η ενίσχυση της απασχόλησης υποβαθµισµένων αστικών περιοχών, καθώς και η προώθηση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας και η προώθηση της καινοτοµίας. Το µέτρο εφαρµόζεται στους ∆ήµους Καρδίτσας, Λάρισας, Τυρνάβου, Βόλου, Ν. Ιωνίας και Τρικκαίων. Ανάµεσα στις υπόλοιπες δράσεις του µέτρου, συµπεριλαµβάνονται και δράσεις κατάρτισης 293 ατόµων καθώς και 174 προγράµµατα απόκτησης εργασιακής εµπειρίας Stage. Στον παρακάτω πίνακα (καταρτισµένο από το 5ο Εργαστήριο-Τοµέα Συνεργασίας της Περιφερειακής Επιτροπής Κατάρτισης του ∆΄ ΚΠΣ) καταγράφεται το σύνολο των συναφών µε κατάρτιση δράσεων που υλοποιούνται στο Γ΄ ΚΠΣ στην Περιφέρεια Θεσσαλίας καθώς και η αξιολόγηση της σηµαντικότητάς τους.

9 Σηµειώνεται ότι δεν υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία ως προς τον αριθµό συµµετοχής των γυναικών στις δράσεις αυτές.

92

Πίνακας

6.1

: Αξιολόγηση δράσεων σχετικές

µε κατάρτιση

Αξιολόγηση ση

µαντικότητας

δράσεων

ως προς

στρατηγική

2007

-201

3 Αξιολόγηση

ως

προς

επιτυχία

σχεδιασθέντων εισροώ

ν

α/α

ΕΠ

Άξο νας

Μέτρο

∆ρ

άσεις

Υψη

λή

Μέτρια

Χαµηλή

Υψη

λή

Μέτρια

Χαµηλή

Παρατη-

ρήσεις

1 ΠΕΠ

5

1 Ανάπτυξη ανθρωπίνω

ν πόρω

ν

X

X

2 ΠΕΠ

5

2 Τοπικές

πρω

τοβουλίες απασχόλησης

X

*

3 ΠΕΠ

5

3 Ανάπτυξη

& π

ροώθηση

της

γυναικείας απασχόλησης

&

επιχειρη

µατικότητας

X

X

**

4 ΠΕΠ

2

9 Ειδικές

δράσεις

ανάπτυξης

της

υπαίθρου

X

*

5 ΠΕΠ

3

6 Ολοκληρω

µένες παρε

µβάσεις αστικής ανάπτυξης

X

*

6 ΕΠΕΑΕΚ

2

3 Αρχική επαγγελµατική εκπαίδευση

και

κατάρτιση

X

X

7 ΕΠΕΑΕΚ

2

4 Επαγγελ

µατικός προσανατολισ

µός και σύνδεση

µε την

αγορά εργασίας

X

X

**

*

8 Υπ.

Απασχ

. 4

2 Κατάρτιση

απασχολού

µενω

ν στον

αγροτικό το

µέα

X

X

9 Υπ.

Απασχ

. 1

3 Προσαρµογή τω

ν δεξιοτήτων στις

ανάγκες

της

αγοράς

εργασίας

X

X

10

1

5 Αναβάθµιση δεξιοτήτων

& προώθηση

στην απασχόληση

σε

σχή

µατα

διαχείρισης

περιβάλλοντος

και

πολιτιστικής

κληρονοµιάς

X

X

11

2

1 Προάσπιση

ίσων

ευκαιριών

για

όλους

– κατάρτιση

ελληνικής γλώσσας

X

X

12

5

3 Προάσπιση

ίσων ευκαιριών για τις γυναίκες

X

13

4

3 Βελτίωση

δεξιοτήτω

ν εργαζο

µένω

ν στον

ιδιωτικό

τοµέα

X

X

**

**

14

4

2 Βελτίωση

δεξιοτήτω

ν αυτοαπασχολούµενων

X

**

***

15

1

4 Ενίσχυση για τη

δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας

&

προώ

θησης εργασιακής

εµπειρίας

(Sta

ge)

X

X

****

**

16

2



του

ΕΚΟ

X

Ελλ.

Στ.

17

2



σε

κλάδους υψηλής

ανεργίας

X

X

18

ΚΤΠ

3

4 Ανάπτυξη

βασικώ

ν και

εξειδικευµένων

δεξιοτήτων

ανέργω

ν και εργαζοµένων

X

X

19

ΥΠΑΝ

8


: Υπηρεσίες

τουρισµού

X

****

***

20

ΥΠΑΝ

8


: µεταποίηση

X

**

****

* 21

Υπ.

Απασχ

. 4

1 Ενίσχυση ανέργω

ν για αυτοαπασχόληση

και

ίδρυση

ΝΕΕ

X

X

Πηγή:

Περιφέρεια Θεσσαλίας

*

Καθυστερη

µένη

έναρξη υλοποίησης

- µη ύπαρξη

αποτελεσµάτων

**

Όχι

επιχειρηµατικότητα.

Και

ανα

µένονται

αποτελέσµατα για την αποδέσ

µευση των γυναικών

***

Με τις απαραίτητες προσαρ

µογές σ

την ποιότητα

του προγρά

µµατος

**

**

Απαραίτητη προσαρ

µογή

µε τις ανάγκες τις επό

µενης περιόδου

**

***

∆εν έχει

υλοποιηθεί

****

**

Μη διατήρηση της θέσης εργασίας

93

****

***

Έναρξη υλοποίησης

τωρινή

94

Συνολικά, τα προγράµµατα επιµόρφωσης και κατάρτισης που πραγµατοποιήθηκαν στη Θεσσαλία από το ΚΕΕ ∆ήµητρα απεικονίζονται στον Πίνακα 6.2. Προκύπτει ότι συνολικά την περίοδο 2002-2005 πραγµατοποιήθηκαν 52 προγράµµατα κατάρτισης σχετικά µε την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την εξάλειψη των ανισοτήτων στην αγορά εργασίας και την προώθηση της επιχειρηµατικότητας. Εκπαιδεύτηκαν 1195 άτοµα, µε το 80% εξ αυτών να είναι γυναίκες, σε 325.000 ανθρωποώρες κατάρτισης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η γεωγραφική κατανοµή των προγραµµάτων αυτών, δεδοµένου ότι η συντριπτική πλειονότητά τους έλαβε χώρα στο Νοµό Λάρισας (79%), ενώ απουσιάζει πλήρως ο Νοµός Τρικάλων. Το γεγονός αυτό είναι µάλλον αρνητικό και ασφαλώς χρήζει διερεύνησης. Τέλος, τα περισσότερα προγράµµατα είχαν ως κυρίως αντικείµενο (θεµατική ενότητα) την οικονοµία και διοίκηση, την πληροφορική, καθώς και τον τουρισµό και την παροχή υπηρεσιών.

95

Πίνακας

6.2

: Προγράµ

µατα

Κατάρτισης στην

Περιφέρεια Θεσσαλίας

, ΚΕΕ ∆Η

ΜΗΤΡ

Α

Αριθµός

Εκπαιδευό

µενω

ν Ώρες Κατάρτισης

Α/Α

Αριθµός

εγκριτικού

Νοµός

Τίτλος

Ενέργειας

Θεµατικό

Πεδίο

/ Στόχος

Χρη

µατοδότηση

Έτος

Υλοποίηση

ς

Α

Γ Σύν.

Θ

Π

Σύν.

Ανθρω

ποώ

ρες

Κατάρτιση

ς 1

1716

89/1

7-6-

2002

Λάρισας

Επιµόρφω

ση εκπαιδευτικών στην

αξιοποίηση των

ΤΠΕ στην

εκπαίδευση

Πληροφορική

Ε.Π

. Κοινωνία

της

Πληροφορίας

20

02

43

84

127

48

0 48

60

96

2 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Ειδικός

εµπορίας

διαφήµισης

και

προώ

θησης

προϊόντων

Οικονοµίας

και

∆ιοίκησης

Ε.Π

. Απασχόληση

και

Επαγγελµατική Κατάρτιση

20

02-2

003

6 14

20

25

0 15

0 40

0 80

00

3 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Ανάπτυξη δεξιοτήτων πω

λήσεων


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

02-2

003

21

0 21

25

0 15

0 40

0 84

00

4 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Ανάπτυξη

δεξιοτήτων

πωλήσεων

για

πώληση

εµπορικώ

ν επιχειρήσεων


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

02-2

003

2 18

20

25

0 15

0 40

0 80

00

5 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Τεχνικές

οργάνωσης γραφείου

, αρχειοθέτηση

&εφαρ

µογές W

ord,

Exc

el


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

02-2

003

1 19

20

25

0 15

0 40

0 80

00

6 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Στελέχη αυτο

µατοποιη

µένου γραφείου

µε τη

χρήση

Η/Υ


Ε.Π


και


20

02-2

003

2 18

20

25

0 15

0 40

0 80

00

7 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

Se

rvic

e καταστηµάτων

µαζικής εστίασης

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


και


20

02-2

003

1 23

24

20

0 15

0 35

0 84

00

8 17

1689

/17-

6-20

02

Λάρισας

∆η

µόσιες

σχέσεις

και

εξυπηρέτηση

πελατών

ξενοδοχειακώ

ν εγκαταστάσεων

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


και


20

02-2

003

0 24

24

25

0 15

0 40

0 96

00

9 17

1689

/17-

6-20

02

Καρδίτσας

Μηχανογραφη

µένη

λογιστική

για

στελέχη

λογιστικής

υποστήριξης


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

03

2 17

19

25

0 15

0 40

0 76

00

10

1716

89/1

7-6-

2002

Καρδίτσας

Τεχνικές Οργάνωσης Γραφείου

, Αρχειοθέτηση

&Εφ

αρµογές W

ord,

Exc

el


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

03

2 17

19

25

0 15

0 40

0 76

00

11

1754

27/ 1

4-11

-200

2 Λάρισας

Εκ

µάθηση

ελληνικής

γλώσσας

ανέργων

παλινοστούντων

µεταναστών προσφύγων

Γλωσσική

Κατάρτιση

Ε.Π


και


20

03

6 19

25

30

0

300

7500

12

1754

27/ 1

4-11

-200

2 Λάρισας

Εκ

µάθηση

ελληνικής

γλώσσας

ανέργων

παλινοστούντων

µεταναστών προσφύγων

Γλωσσική

Κατάρτιση

Ε.Π


και


20

03

3 22

25

30

0

300

7500

96

Α/Α

Αριθµός


Νοµός

Τίτλος

Ενέργειας

Θεµατικό

Πεδίο

/ Στόχος

Χρη


Έτος

Υλοποίηση

ς

Αριθµός

Εκπαιδευό

µενω


Ανθρω

ποώ

ρες

Κατάρτιση

ς 13

11

94/1

9/22

-4-

2003

&

1388

/21/

13-5

-

Λάρισας

Στελέχη

ηλεκτρονικού

επιχειρείν

-

Στελέχη

σχεδιασµού

εφαρµογών ηλεκτρονικού

εµπορίου


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03-2

004

4 18

22

51

0 34

0 85

0 18

700

14

1194

/19/

22-4

-20

03 &

13

88/2

1/13

-5-

2003

Λάρισας

Στελέχη ανάπτυξης εφαρµογών στο διαδίκτυο


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03-2

004

4 16

20

51

0 34

0 85

0 17

000

15

1194

/19/

22-4

-20

03 &

13

88/2

1/13

-5-

2003

Μαγνησίας

Στελέχη

ανάπτυξης

εφαρµογών στο διαδίκτυο


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03-2

004

6 14

20

51

0 34

0 85

0 17

000

16

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές

δεξιότητες

χρήση ς

τεχνολογιών

πληροφορίας

και

επικοινωνίας

(Τ.Π

.Ε.)

- Τµή

µα 6


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

2 18

20

10

0

100

2000

17

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές


χρήση ς



και


(Τ.Π

.Ε.)

- Τµή

µα 7


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

20

20

10

0

100

2000

18

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές


χρήση ς



και


(Τ.Π

.Ε.)

- Τµή

µα 8


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

1 15

16

10

0

100

1600

19

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές


χρήση ς



και


(Τ

.Π.Ε

.) - Τ

µήµα

10


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

2 18

20

10

0

100

2000

20

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές


χρήση ς



και


(Τ.Π

.Ε.)

- Τµή

µα 1

1


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

20

20

10

0

100

2000

21

1751

95/0

3-04

-200

3 Λάρισας

Κατάρτιση

σε

βασικές


χρήση ς



και


(Τ.Π

.Ε.)

- Τµή

µα 1

2


Ε.Π

. Κοινωνία

της


20

03

2 18

20

10

0

100

2000

22

1935

/29-

08-

2003

Λάρισας

Στελέχη διαχείρισης και προώ

θησης του Λαϊκού

Παραδοσιακού Πολιτισµού

Πολιτισµός

-Αθλητισ

µός-

ΜΜΕ

Περιφερειακό Επιχειρησιακό

Πρόγραµ

µα Θεσσαλίας

20

03-2

004

2 18

20

18

6 11

4 30

0 60

00

23

1935

/29-

08-

2003

Λάρισας

Τεχνικές

πω

λήσεων

ασφαλιστικών

και

χρηµατοοικονοµικών προϊόντων


και

∆ιοίκησης


Πρόγραµ


20

03-2

004

19

19

19

5 10

5 30

0 57

00

24

1935

/29-

08-

2003

Λάρισας

M

anag

emen

t εθνικώ

ν και

διευρω

παϊκών

πολιτιστικών

δραστηριοτήτων


-Αθλητισ

µός-

ΜΜΕ


Πρόγραµ


20

03-2

004

4 15

19

18

6 11

4 30

0 57

00

97

Α/Α

Αριθµός


Νοµός

Τίτλος

Ενέργειας

Θεµατικό

Πεδίο

/ Στόχος

Χρη


Έτος

Υλοποίηση

ς

Αριθµός

Εκπαιδευό

µενω


Ανθρω

ποώ

ρες

Κατάρτιση

ς 25

19

35/2

9-08

-20

03

Λάρισας

Χρήση

SPS

S, A

CC

ESS



Πρόγραµ


20

03-2

004

1 19

20

18

6 11

4 30

0 60

00

26

1935

/29-

08-

2003

Καρδίτσας

Man

agem

ent αθλητικών δραστηριοτήτων


-Αθλητισ

µός-

ΜΜΕ


Πρόγραµ


20

03-2

004

5 15

20

18

6 11

4 30

0 60

00

27

3452

/31-

12-

2003

Λάρισας

Στελέχη διαχείρισης και προώ

θησης της τοπικής


κληρονο

µιάς

. Πολιτισµός

-Αθλητισ

µός-

ΜΜΕ


Πρόγραµ

µα

Θεσσαλίας

ΥΠΑΙΘΡΟ

Σ

2004

1

19

20

162

98

260

5200

28

3452

/31-

12-

2003

Καρδίτσας

Στελέχη

διαχείρισης

και

προώθησης της τοπικής


κληρονο

µιάς

. Πολιτισµός

-Αθλητισ

µός-

ΜΜΕ


Πρόγραµ

µα

Θεσσαλίας

ΥΠΑΙΘΡΟ

Σ

2004

3

17

20

162

98

260

5200

29

3452

/31-

12-

2003

Μαγνησίας

Στελέχη

προώθησης θε

µατικού τουρισ

µού

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών


Πρόγραµ

µα

Θεσσαλία ς

ΥΠΑΙΘΡΟ

Σ

2004

7

13

20

162

98

260

5200

30

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Ειδικός

εµπορίας

διαφήµισης

και

προώ

θησης

προϊόντων


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

04

25

25

25

0 15

0 40

0 10

000

31

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Μηχανογραφη

µένη

λογιστικ

ή


και

∆ιοίκησης

Ε.Π


και


20

04

4 20

24

25

0 15

0 40

0 96

00

32

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Τεχνικοί

συντήρησης

και

αποκατάστασης

λειτουργείας

Η/Υ

και

δικτύων


Ε.Π


και


20

04

3 21

24

25

0 15

0 40

0 96

00

33

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Τεχνικοί

δικτύων

(τοπικά δίκτυα

και

inte

rnet

) Πληροφορική

Ε.Π


και


20

04

1 19

20

25

0 15

0 40

0 80

00

34

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Αυτοµατισ

µός γραφείου

µε τη

χρήση

Η/Υ


Ε.Π


και


20

04

2 22

24

25

0 15

0 40

0 96

00

35

1925

40/1

8-12

-200

3 Λάρισας

Αυτοµατισ

µός γραφείου

µε τη

χρήση

Η/Υ

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


και


20

04

1 24

25

25

0 15

0 40

0 10

000

36

1925

40/1

8-12

-200

4 Μαγνησίας

(Σκιάθος

) Στελέχη

τουριστικώ

ν και

ξενοδοχειακώ

νεπιχειρήσεων

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


και


20

04

17

3 20

25

0 15

0 40

0 80

00

98

Α/Α

Αριθµός


Νοµός

Τίτλος

Ενέργειας

Θεµατικό

Πεδίο

/ Στόχος

Χρη


Έτος

Υλοποίηση

ς

Αριθµός

Εκπαιδευό

µενω


Ανθρω

ποώ

ρες

Κατάρτιση

ς 37

17

2631

/1-3

-20

04

Λάρισας

ΜΠΙΚΙΝΑΒΑ

Η

ΑΛΛΙΩΣ

ΠΟΥΛΩ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥ

ΣΗ

ΤΣΙΓΓΑ

ΝΩΝ

ΣΤ

ΗΝ

ΑΝΑΠΤΥ

ΞΗ ∆ΕΞ

ΙΟΤΗ

ΤΩΝ

ΠΩΛΗΣΕ

ΩΝ

Ολοκληρω

µένη

παρέµβαση

20

05

8 12

20

35

0 15

0 50

0 10

000

38

7813

3000

7 Λάρισας

«Τουριστικό Μάρκετινγκ

– Παρουσίαση

τουριστικής γεωγραφίας, Προβολή

– Ηλεκτρονική

Προβολή

(site

s), Τουριστική Ψυχολογία

, Σ

δό

όλή

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π

. Ανταγωνιστικότητα

2005

2

18

20

60

60

120

2400

39

7815

1000

2 Λάρισας

Οργάνωση

– ∆ιαχείριση και προώθηση

εκδηλώ

σεων τέχνης

και

πολιτισ

µού

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

0

20

20

48

72

120

2400

40

7815

1000

3 Λάρισας

Προγραµ

µατισµός

, υλοποίηση

και

προβολή

προγρα

µµάτων εναλλακτικών

µορφών τουρισ

µούΤουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

5

15

20

48

72

120

2400

41

7815

1000

5 Λάρισας

Σχεδιασµός

και

προώθηση

πακέτων εναλλακτικού

τουρισ

µού

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

7

13

20

48

72

120

2400

42

7815

1000

4 Καρδίτσας


και

προώθηση

πακέτων εναλλακτικού

τουρισ

µού

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

2

18

20

48

72

120

2400

43

7815

1000


Μαγειρική

- Ζαχαροπλαστική

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

8

12

20

48

72

120

2400

44

7815

2001

0 Λάρισας

M

anag

emen

t και

Mar

ketin

g τουριστικώ


Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

5

15

20

48

72

120

2400

45

7815

2001

1 Λάρισας


και

προώθηση

τουριστικών πακέτων

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

6

14

20

48

72

120

2400

46

7815

2000

9 Καρδίτσας

M

anag

emen

t και

Mar

ketin

g τουριστικώ


Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

2

18

20

48

72

120

2400

47

7815

2000


Se

rvic

e καταστηµάτων

µαζικής εστίασης

και

αναψ

υχής

Τουρισ

µός

και

Παροχή

Υπηρεσιών

Ε.Π


2005

6

14

20

48

72

120

2400

48

1725

81/0

1-03

-200

4 Λάρισας

Τεχνικές

Επικοινωνίας κ

αι Ποιοτική Εξυπηρέτηση

Πελατών

Ε.Π


και


20

05

4 21

25

80

12

0 20

0 50

00

99

Α/Α

Αριθµός


Νοµός

Τίτλος

Ενέργειας

Θεµατικό

Πεδίο

/ Στόχος

Χρη


Έτος

Υλοποίηση

ς

Αριθµός

Εκπαιδευό

µενω


Ανθρω

ποώ

ρες

Κατάρτιση

ς 49

17

2581

/01-

03-2

004

Λάρισας

Εφ

αρµογές Μ

ηχανογράφησης σ

το Λιανικό

και

Χονδρικό Εµ

πόριο

(Εµπορική ∆ιαχείριση

)

Ε.Π


και


20

05

4 18

22

80

12

0 20

0 44

00

50

1725

81/0

1-03

-200

4 Λάρισας

Υπηρεσίες

του

∆ιαδικτύου στη Σύγχρονη

Επιχείρηση

Ε.Π


και


20

05

8 14

22

80

12

0 20

0 44

00

51

1725

81/0

1-03

-200

4 Λάρισας

Βάσεις ∆εδο

µένων

(Acc

ess)

και

Προχωρη

µένη

Χρήση

Λογιστικώ

ν Φύλλω

ν (E

xcel

)

Ε.Π


και


20

05

7 15

22

80

12

0 20

0 44

00

52

1725

81/0

1-03

-200

4 Λάρισας

Υπηρεσίες

του

∆ιαδικτύου στη Σύγχρονη

Επιχείρηση

Ε.Π


και


20

05

10

12

22

80

120

200

4400

24

595

01,

195

9,39

55,

733

15,1

2832

5,39

6

Πηγή:

ΚΕΕ

∆ήµητρα

100

Όσον αφορά τις καταρτίσεις που αφορούν τον πρωτογενή τοµέα, τα στοιχεία από τον ΟΓΕΕΚΑ απεικονίζονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 6.3: ΟΓΕΕΚΑ/ ΚΑΤΑΡΤΙΣΕΙΣ ΝΕΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ/ ΑΓΡΟΤΙΣΣΩΝ

ΕΤΟΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΑΤΟΜΑ ΑΝΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΝΤΡΕΣ

ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΡΤΙΣΘΕ

ΝΤΩΝ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2003 15 25 102 256 358 28.49 2004 12 25 75 218 293 25.60 2005 16 25 198 154 352 56.25 Σύνολο 43 - 375 628 1003 37.39

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑ∆ΑΣ 2003 194 25 1431 3419 4850 29.51 2004 132 25 904 2396 3300 27.39 2005 116 25 800 2100 2900 27.59 Σύνολο 442 - 3135 7915 11050 28.37

Πηγή: ΟΓΕΕΚΑ «∆ήµητρα», Ιανουάριος 2006. Σηµ.: Το 2005 καταρτίστηκαν επιπλέον 575 γυναίκες σε θέµατα γυναικείων συνεταιρισµών ( Χ 25 άτοµα) Για το σύνολο της Ελλάδος, παρατηρείται µία µείωση του αριθµού των εκπαιδευτικών προγραµµάτων το 2004 (194 το 2003, έναντι 132 το 2004), αλλά σηµαντικότερη, αναλογικά, είναι η αύξηση για το 2005 όπου και οι καταρτίσεις ανήλθαν στις 116. Παράλληλα, για το ίδιο έτος ο αριθµός των γυναικών/ αγροτισσών που καταρτίστηκαν σηµείωσε σηµαντική αύξηση και έφτασε τις 1997, αριθµός που αντιπροσωπεύει το 59,72% στο σύνολο των καταρτισθέντων. Ειδικότερα για την περιοχή έρευνας, αντίστοιχη είναι η αύξηση του ποσοστού των γυναικών/ αγροτισσών που καταρτίστηκαν, το οποία το 2005 ήταν 56,25% στο σύνολο των καταρτίσεων. Το ποσοστό αυτό, όπως φαίνεται και από τον πίνακα 6.3, µεταφράζεται σε 198 γυναίκες, οι οποίες παρακολούθησαν κάποιο από τα 16 εκπαιδευτικά προγράµµατα που έλαβαν χώρα στα Κέντρα Ο.Γ.Ε.Ε.Κ.Α. «∆ήµητρα» στη Θεσσαλία. Τέλος, θα πρέπει να γίνει αναφορά και στο πρόγραµµα κατάρτισης νέων Γεωτεχνικών αποφοίτων ΑΕΙ και ΤΕΙ σε θέµατα βιολογικής καλλιέργειας το οποίο πραγµατοποιήθηκε στο ∆ήµο Βόλου από την ΚΕΚΑΝΑΜ ΑΕ, στα πλαίσια του προγράµµατος Equal-Ανδροµέδα. Τίτλος του προγράµµατος ήταν ‘Σύγχρονες Βιολογικές Καλλιέργειες’. (Equal Ανδροµέδα 2005). Από τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται ότι η σχετική κατάρτιση, αν και δεν είναι απολύτως επαρκής και ποιοτικά ικανοποιητική, δεν αποτελεί το βασικό αίτιο για την περιορισµένη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στη Θεσσαλία.

101

7. Μελέτες σχετικές µε γυναικεία απασχόληση και επιχειρηµατικότητα Στην ενότητα αυτή καταγράφονται οι µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια πάνω σε θέµατα ανάλυσης του επιχειρηµατικού κλίµατος στην Ελλάδα, µε έµφαση σε θέµατα γυναικείας απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας. Αρκετές από αυτές τις µελέτες έχουν χρησιµοποιηθεί ως πηγή στα προηγούµενα κεφάλαια της παρούσης µελέτης και για αυτό το λόγο δεν παρουσιάζονται εκτενέστερα. i. Η επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα. Σ. Ιωαννίδης. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ). Αθήνα 2004. Στη µελέτη αυτή που εντάσσεται στη συνεργασία του ΙΟΒΕ µε το Παγκόσµιο Παρατηρητήριο Επιχειρηµατικότητας, καταγράφονται λεπτοµερώς οι συνθήκες και το περιβάλλον της επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα, ενώ γίνονται και συγκρίσεις µε τα δεδοµένα άλλων χωρών10. Πιο αναλυτικά, δίνονται στοιχεία που αφορούν την ανάληψη επιχειρηµατικών δράσεων (κοινωνικο-οικονοµικά, χρηµατοδότηση κτλ), αναλύεται η σύνδεση της επιχειρηµατικότητας µε το ανθρώπινο δυναµικό και τέλος γίνεται µια παράθεση ορισµένων προτάσεων πολιτικής. Αυτές οι προτάσεις έχουν αρκετά ενδιαφέρον για τα δεδοµένα της παρούσης έρευνας και για αυτό αναφέρονται διεξοδικότερα.

Μια πρώτη κατεύθυνση πολιτικής αφορά στη γενική στάση της ελληνικής κοινωνίας προς την επιχειρηµατική δραστηριότητα και ιδιαίτερα την υποτίµηση της δηµιουργικότητας. Η βαθµιαία µεταστροφή αυτής της στάσης αποτελεί κυρίαρχο στόχο µιας πολιτικής που επιδιώκει να επηρεάσει το πολιτισµικό και κοινωνικό πρότυπο του επιχειρηµατία και πρέπει να επιδιωχθεί µέσω παρεµβάσεων σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης.

Στο ερώτηµα «αύξηση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας ή η βελτίωση της ποιότητάς της»;, η απάντηση πρέπει να είναι προτεραιότητα σε πολιτικές µε έµφαση στη βελτίωση της ποιότητας της επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Το συµπέρασµα αυτό αφορά εξίσου τόσο την επιχειρηµατικότητα των καθιερωµένων επιχειρήσεων-την καινοτοµικότητά τους δηλαδή-όσο και την καινοτοµικότητα των νέων επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων. Η έµφαση στην ποιοτική ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας υψηλών δυνατοτήτων.

Ωστόσο, αναφορικά µε το θέµα της ποσότητας των επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων που ξεκινούν στη χώρα σε ετήσια βάση, θεωρείται ότι σηµαντική ποσοτική επίπτωση µπορεί να έχουν πολιτικές που αποσκοπούν

10 Σηµειώνεται ότι η γυναικεία επιχειρηµατικότητα δεν πρέπει να εξετάζεται αποσπασµατικά από τη γενική επιχειρηµατικότητα, γι’ αυτό θεωρούµε ότι τα παρακάτω στοιχεία είναι χρήσιµα και στα πλαίσια της παρούσας µελέτης.

102

πρώτα και κύρια στην άρση των εµποδίων στην άσκηση επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Στόχος πολιτικής εδώ µπορεί να είναι ο ορθολογικός πυρήνας του προβλήµατος, ζητήµατα δηλαδή όπως το στίγµα-τόσο κοινωνικό, όσο και επιχειρηµατικό-που συνοδεύει µια αποτυχία, ή η επαγγελµατική ανασφάλεια που χαρακτηρίζει τον επιχειρηµατία ο οποίος βρίσκεται στη φάση της υλοποίησης ενός επιχειρηµατικού σχεδίου που δεν είναι βέβαιο ότι θα επιτύχει. Η Πράσινη Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2003) περιλαµβάνει σηµαντικές προτάσεις πολιτικής που πρέπει να εξεταστούν και για την Ελλάδα.

Η εκκίνηση ενός νέου επιχειρηµατικού εγχειρήµατος απαιτεί επίπονες και χρονοβόρες διαδικασίες και επαφές µε τις δηµόσιες υπηρεσίες. Μολονότι η κατάσταση στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, ο αριθµός αυτών των διαδικασιών εξακολουθεί να παραµένει υψηλός. Ένα µέτρο πολιτικής που πρέπει να εξεταστεί είναι η θεσµοθέτηση µιας µόνο δηµόσιας υπηρεσίας που να αναλαµβάνει τη διεκπεραίωση όλων των απαιτουµένων διαδικασιών, µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα.

Η ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας αναδεικνύει τόσο τη σηµασία της χρηµατοδότησης των νέων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, όσο και το χαµηλό ύψος των κεφαλαίων που απαιτούνται για τη µεγάλη πλειοψηφία τέτοιων εγχειρηµάτων. Αναδεικνύει επίσης το γεγονός ότι στην Ελλάδα σε αυτά τα επίπεδα χρηµατοδότησης κυριαρχούν οι άτυπες µορφές, µε καθοριστικό µάλιστα τον ρόλο της οικογένειας. Αυτό που φαίνεται ότι απουσιάζει απόλυτα από τη χώρα µας είναι χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί εξειδικευµένοι στην ενίσχυση µικρών και πολύ µικρών δραστηριοτήτων.

Η στρατηγική ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας υψηλών δυνατοτήτων, απαιτεί τον σχεδιασµό πολιτικών που θα στοχεύουν στην αναβάθµιση των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων που ήδη εκδηλώνονται. Τέτοιες πολιτικές µπορεί να είναι οριζόντιες ρυθµίσεις µε σκοπό την αναβάθµιση-κυρίως τεχνολογική-µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων. Βοηθώντας την τεχνολογική αναβάθµιση µιας µικρής επιχείρησης δεν επιτυγχάνεται απλώς βελτίωση της λειτουργίας που ήδη έχει, αλλά της δίνονται εφόδια µε τα οποία θα µπορούσε στη συνέχεια να στραφεί σε επιχειρηµατική δραστηριότητα ευκαιρίας, ακόµα και αν η αρχική της λειτουργίας είχε ως κίνητρο την ανάγκη. Μάλιστα, βασικός στόχος δεν πρέπει να είναι απλώς η απόκτηση τεχνολογίας (π.χ. η απόκτηση υπολογιστή), αλλά και η εξοικείωση µε αυτήν µέσω προγραµµάτων εκπαίδευσης στη χρήση της τεχνολογίας.

Μια στρατηγική ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας µε έµφαση στην ποιότητα φέρνει στο προσκήνιο το ζήτηµα της έρευνας και τεχνολογίας. Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση των χωρών της Ε.Ε. όσον αφορά τις δαπάνες για έρευνα. Με δεδοµένη την χαµηλή θέση της χώρας µας σε σχέση µε την εταιρική επιχειρηµατικότητα, είναι προφανής η ανάγκη εφαρµογής πολιτικών ενθάρρυνσης της ερευνητικής προσπάθειας των επιχειρήσεων. Τέτοιες πολιτικές µπορεί να δίνουν έµφαση είτε στην οικονοµική ενίσχυση των επιχειρήσεων (µέσω ευνοϊκών φορολογικών ρυθµίσεων για την ενθάρρυνση της δραστηριότητας Έρευνας και Ανάπτυξης), είτε στη θεσµική

103

προώθηση της συνεργασίας ανάµεσα στις επιχειρήσεις και τα πανεπιστήµια και τα ερευνητικά κέντρα.

Από τη σκοπιά µιας πολιτικής ποιοτικής ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας, το ζήτηµα δεν εξαντλείται στο πρόβληµα των δαπανών. Για την ποιοτική ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας έχει µεγαλύτερη σηµασία η «άρρητη» γνώση που αποκτάται από την εµπειρία της έρευνας, παρά η «ρητή» γνώση που περικλείεται στο ίδιο το ερευνητικό προϊόν. Σε αυτή τη βάση, αποκτά ιδιαίτερη σηµασία η ενίσχυση της έρευνας στα Πανεπιστήµια, διότι εκεί επιτυγχάνεται η εξοικείωση, µε τη σύνδεση της έρευνας µε τη διδασκαλία, µεγάλου αριθµού νέων µε τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Οι σκέψεις αυτές οδηγούν στο πολυσυζητηµένο θέµα της σύνδεσης της εκπαίδευσης-και µάλιστα της τριτοβάθµιας-µε την παραγωγή. Το ζητούµενο εδώ δεν είναι απλώς η εναρµόνιση των ειδικοτήτων που προσφέρουν τα ΑΕΙ µε τις ανάγκες της αγοράς. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σηµασία για την επιχειρηµατικότητα είναι η προετοιµασία των φοιτητών και για το ενδεχόµενο να ακολουθήσουν επιχειρηµατική σταδιοδροµία, πράγµα που συνεπάγεται τόσο τη µετάδοση ενός συνόλου γνώσεων γύρω από θέµατα διοίκησης, όσο και µια προετοιµασία «αντίληψης ευκαιριών» στον αντίστοιχο τοµέα γνώσης κάθε φοιτητή.

Το γεγονός ότι η επιχειρηµατικότητα ευκαιρίας αφορά κυρίως νέους που ήδη εργάζονται, σηµαίνει ότι η καταπολέµηση της ανεργίας των νέων µπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας υψηλών δυνατοτήτων. Με άλλα λόγια, η ενθάρρυνση της απασχόλησης των νέων, πέρα από τα ευνόητα θετικά αποτελέσµατά της στο κοινωνικό επίπεδο και στο γενικό επίπεδο απασχόλησης στη χώρα, ταυτόχρονα δηµιουργεί φυτώρια και νέων επιχειρηµατιών.

Η υποστήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας αποτελεί διακηρυγµένο στόχο πολιτικής, ωστόσο η έρευνα αναδεικνύει την κοινωνική οµάδα στην οποία η πολιτική ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας µπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατική: Πρόκειται για την κοινωνική οµάδα µε υψηλό µορφωτικό επίπεδο που κατευθύνεται κυρίως σε επιχειρηµατικά εγχειρήµατα υψηλών δυνατοτήτων. Πολιτικές µε στόχευση σε αυτήν την οµάδα πληθυσµού µπορεί να είναι αποδοτικότερες σε σχέση µε γενικότερες πολιτικές ενισχύσεις της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και να οδηγήσουν σε βαθµιαία βελτίωσης της εντύπωσης και των συνθηκών που επικρατούν σχετικά µε τις επιχειρηµατικές προοπτικές των γυναικών.

Μια δεύτερη οµάδα του πληθυσµού, η ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας της οποίας πρέπει να αποτελέσει στόχο πολιτικής, είναι οι µετανάστες. Αυτή η πολιτική είναι ιδιαίτερα χρήσιµη στην περίπτωση της Ελλάδας. Η οικονοµική µετανάστευση είναι µια πρόσφατη εµπειρία για τη χώρα µας, πράγµα που σηµαίνει ότι η οµάδα των µεταναστών αποτελεί ένα πολύ ζωντανό και ηλικιακά νέο µέρος του πληθυσµού. Το άνοιγµα λοιπόν της επιχειρηµατικής προοπτικής για αυτή την οµάδα µπορεί να έχει πολλαπλές θετικές επιπτώσεις για την κοινωνική της ενσωµάτωση-ιδιαίτερα µετά το

104

πέρας των έργων για τους Ολυµπιακούς αγώνες-ενώ ταυτόχρονα θα ενισχύει την οικονοµική ανάπτυξη.

ii. Η γυναίκα της υπαίθρου στην Ελλάδα. Ι. Μίχου. Αθήνα 2002. ISBN 960-351-427-6 Στο βιβλίο αυτό γίνεται αναλυτική παρουσίαση της θέσης της Ελληνίδας γυναίκας στην ύπαιθρο, καθώς και του ρόλου της και της συµβολής της στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Πολλά από τα στοιχεία που αναφέρονται έχουν ενδιαφέρον, ωστόσο δίνονται µε επιφύλαξη, διότι αντιστοιχούν στα δεδοµένα έως το 1998. Τα κυριότερα σηµεία της µελέτης είναι τα παρακάτω:

• Γυναικείοι Συνεταιρισµοί στη χώρα περίπου ογδόντα, µε έναν µόνο δευτεροβάθµιο. • Μέχρι τώρα στόχος ήταν η ενίσχυση της γυναικείας συµµετοχής στο οικογενειακό εισόδηµα, αλλά όχι η ανάληψη της αρχηγίας των ΓΕ. Ακόµη και το πρόγραµµα Αγροτικής Οικιακής Οικονοµίας του Υπουργείο Γεωργίας µε στόχο την εξωσχολική εκπαίδευση, επαγγελµατική κατάρτιση των αγροτισσών και γενικώς των γυναικών της υπαίθρου αποσκοπούσε στην ενίσχυση της κοινωνικής και οικονοµικής θέσης της γυναίκας σε πλαίσια βοηθητικού ρόλου, αλλά µε πρωτεύοντα ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής της οικογένειας. • Μικρή συµµετοχή γυναίκας σε συνεταιρισµούς (10-15%) και συνδικαλιστικά όργανα αγροτών • Γεωργικοί, Βιοτεχνικοί και Χειροτεχνικοί Συνεταιρισµοί προωθούνται µε διάφορα προγράµµατα από τον ΕΟΜΜΕΧ και το Υπουργείο Γεωργίας. • Οι γυναικείοι συνεταιρισµοί που λειτουργούν σήµερα έχουν περιορισµένα αντικείµενα. Επιβάλλεται να διευρυνθούν. Ως παράδειγµα αναφέρεται ο γυναικείος συνεταιρισµός της Ζαγοράς που εφάρµοσε ένα πιλοτικό πρόγραµµα. • Πλεονεκτήµατα αγροτουρισµού. Ανάγκη διεύρυνσης, όχι µόνο καταλύµατα. Μη εκµετάλλευση του ∆ιαδικτύου • Γυναίκα και αειφόρος ανάπτυξη, WEDO. • Το παράδειγµα της Ιρλανδίας, πρωτοπόρου σε θέµατα αειφόρου ανάπτυξης (π.χ. ανακύκλωση, µη χρήση πολυαιθυλενίου) • Στην ΕΕ υπάρχουν γυναικείοι συνεταιρισµοί για βιολογικά προϊόντα, στην Ελλάδα όµως όχι. Συνάφεια µε LEADER. • Οι γυναίκες είναι φορείς αλλαγών, π.χ. αυτών που άπτονται του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής (παράδειγµα Νυµφαίο) και εποµένως µπορούν να καταστούν µοχλοί ολοκληρωµένης ανάπτυξης της υπαίθρου (στα πλαίσια και του νέου Αναπτυξιακού Νόµου και του Κανονισµού 1698/2005. • Απαιτείται κατάρτιση (βασικώς σε σχέση µε την αγροτική οικονοµία και τη σύνδεση της παραγωγής µε την αγορά)

105

iii. Η επιχειρηµατικότητα στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Η περίπτωση της Ελλάδας. Επιµέλεια Λ. Λαµπριανίδης. Εκδόσεις Παρατηρητής, σελ. 316. Από το µηνιαίο περιοδικό της ΠΑΣΕΓΕΣ. ‘Αγροτικός Συνεργατισµός’, Τεύχος 30, 3/2005, σ.70. Η έκδοση στηρίζεται σε εµπειρική έρευνα που έγινε σε πέντε χώρες. Έχει ιδιαίτερη σηµασία για την Ελλάδα, δεδοµένης της πολύ µεγάλης βαρύτητας που εξακολουθεί να έχει η γεωργία, σε σχέση µε τις άλλες αναπτυγµένες χώρες. Γενικώς, εξαιρετικά περιορισµένη επιχειρηµατικότητα. Επισηµαίνεται ότι οι επιχειρηµατίες στην ύπαιθρο τείνουν να είναι κυρίως άνδρες, νεότερης ηλικίας, µε ανώτερη εκπαίδευση, έχουν προηγούµενη εµπειρία στη διαχείριση επιχείρησης και έχουν γονείς επιχειρηµατίες. Οι δυναµικές επιχειρήσεις της υπαίθρου είναι αυτές που µετατρέπουν το θεωρούµενο µειονέκτηµα της υπαίθρου σε ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα δίνοντας έµφαση στον τοπικό χαρακτήρα των προϊόντων τους και στην ανάπτυξη των συνεργασιών. Το στοιχείο αυτό πρέπει να αποτελεί και για την Ελλάδα µοχλό στρατηγικής ανάπτυξης της υπαίθρου. Προέκυψε επίσης ότι η µετανάστευση στερεί από την ύπαιθρο το πλέον παραγωγικό και εκπαιδευµένο ανθρώπινο δυναµικό, κυρίως νέους που θα µπορούσαν να δώσουν πνοή στην ύπαιθρο. Πρόσφατα, όπως επισηµαίνεται, παρατηρείται µια τάση µετεγκατάστασης στην ύπαιθρο εύπορων, νέων, κατοίκων αστικών περιοχών, σε αναζήτηση περισσότερο ελκυστικού οικιστικού περιβάλλοντος, σε αντίδραση στα έντονα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα των σύγχρονων πόλεων. Οι νέοι αυτοί έχουν συχνά µεγάλη εµπειρία στη διαχείριση επιχειρήσεων, καθώς και πρόσβαση σε δίκτυα πληροφοριών και πηγών χρηµατοδότησης, ώστε να µπορούν να αναπτύξουν επιχειρηµατικές δράσεις στην ύπαιθρο. Η κατάσταση αυτή δεν ανταποκρίνεται ακόµη στην ελληνική πραγµατικότητα, αλλά αποτελεί ενθαρρυντικό στοιχείο για το µέλλον, εφόσον παύσει να θεωρείται ‘µίζερη’ η ζωή στην ύπαιθρο, σε αντίθεση π.χ. µε τη Βρετανία, όπου θεωρείται ‘παράδεισος ασφάλειας, ηρεµίας και καθαρότητας’. Στην αντίληψη και των δύο περιπτώσεων σηµαντικό ρόλο παίζουν οι προσφερόµενες κοινωνικές υποδοµές, υγείας, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, κ.ά. iv. Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης στην Ελλάδα: 1980-2000. Χ. Αθανασιάδου, Σ. Πετροπούλου, Γ. Μιµίκου. ΚΕΘΙ, Αθήνα 2001. Η µελέτη αυτή αποτελεί επισκόπηση της ελληνικής βιβλιογραφίας σε θέµατα γυναικείας απασχόλησης. Γίνεται µια λεπτοµερής καταγραφή της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, η οποία οµαδοποιείται σε τέσσερις θεµατικές ενότητες (γυναικεία απασχόληση και οικονοµία, γυναικεία απασχόληση και νέες τεχνολογίες, γυναικεία απασχόληση και οικογένεια, γυναικεία απασχόληση και δίκαιο) και παρουσιάζονται τα κυριότερα συµπεράσµατα. iv. Η ανισότητα των αµοιβών σε επιλεγµένους κλάδους και επαγγέλµατα στην Ελλάδα. Οι περιπτώσεις του λιανικού εµπορίου, του τουρισµού, των τραπεζών και της υγείας. Ντερµανάκης Ν. ΚΕΘΙ. 3/2003. Στοιχεία από τη µελέτη αυτή (όπως και από τις τρεις επόµενες) αναφέρθηκαν στα προηγούµενα κεφάλαια, και για αυτό δεν κρίνεται σκόπιµο να παρουσιαστούν εκ νέου.

106

v. Το εύρος της «γυάλινης οροφής» σε επιλεγµένους κλάδους στην Ελλάδα. Ντερµανάκης Ν. ΚΕΘΙ. 1ο Στατιστικό ∆ελτίο, 6/2004. vi. Το επιχειρηµατικό κενό ανάµεσα στους άνδρες και τις γυναίκες στην Ελλάδα. Ντερµανάκης Ν. ΚΕΘΙ. 2ο Στατιστικό ∆ελτίο, 12/2004. vii. Ο οριζόντιος επαγγελµατικός διαχωρισµός στην ελληνική αγορά εργασίας. Ντερµανάκης Ν. ΚΕΘΙ. 3ο Στατιστικό ∆ελτίο, 2/2005. viii. Προσδιοριστικοί παράγοντες του µισθολογικού χάσµατος µεταξύ ανδρών και γυναικών. Καραµεσίνη Μ., Ιωακείµογλου Η. (2003). Πάντειο Πανεπιστήµιο. Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ). Στη µελέτη αυτή γίνεται µια µεθοδολογική προσέγγιση στο φαινόµενο του µισθολογικού χάσµατος µεταξύ των δύο φύλων, καθώς παρουσιάζονται οι θεωρητικές ερµηνείες των µισθολογικών ανισοτήτων, ενώ για τη διερεύνηση των προσδιοριστικών παραγόντων του χάσµατος αµοιβών εφαρµόζεται οικονοµετρική µέθοδος ανάλυσης σε ένα µεγάλο δείγµα βιοµηχανικών καταστηµάτων (1980) και άλλων καταστηµάτων (1605). Από τα αποτελέσµατα προέκυψε ότι οι κυριότερες αιτίες, όσον αφορά τις υπηρεσίες είναι οι παρακάτω: Άνιση πρόσβαση στα επαγγέλµατα και τους κλάδους (50,8%), διάκριση και µη καταγεγραµµένα χαρακτηριστικά (24,2%), επαγγελµατική εµπειρία (16,2%), χαρακτηριστικά της θέσης εργασίας (5,2%), συνδικαλιστική κάλυψη και µέγεθος επιχείρησης (3,1%) και τέλος, εκπαίδευση (0,6%). Όσον αφορά τη βιοµηχανία, οι κυριότεροι λόγοι είναι: Άνιση πρόσβαση στα επαγγέλµατα και τους κλάδους (56,4%), διάκριση και µη καταγεγραµµένα χαρακτηριστικά (26,5%), επαγγελµατική εµπειρία (9%), χαρακτηριστικά της θέσης εργασίας (6%), συνδικαλιστική κάλυψη και µέγεθος επιχείρησης (1,3%) και τέλος, εκπαίδευση (0,9%). Με βάση τα αποτελέσµατα του υποδείγµατος, οι συγγραφείς προχωρούν και στην παράθεση ορισµένων προτάσεων πολιτικής, ώστε να περιοριστεί το εύρος αυτού του φαινοµένου.

107

8. Προσδιορισµός των αναγκών των τοπικών αγορών εργασίας και επιλογή των πλέον ενδεικνυόµενων κλάδων γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Τα θέµατα αυτά αναπτύχθηκαν στα προηγούµενα κεφάλαια. Επιγραµµατικά σηµειώνονται τα παρακάτω:

• Μολονότι η χρηµατοδότηση, το υπάρχον νοµικό πλαίσιο και κατάρτιση/εκπαίδευση στα επίπεδα που είναι σήµερα, δεν είναι απολύτως επαρκείς µοχλοί ανάπτυξης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας, το βασικό εµπόδιο είναι ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν αδυναµία να εκµεταλλευτούν τα επιδοτούµενα προγράµµατα και τις υπόλοιπες ευκαιρίες. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης για τις ευκαιρίες, κυρίως στις επαρχιακές περιοχές οι οποίες είναι κατά βάση αγροτοκτηνοτροφικές.

• Στην Ελλάδα γενικώς το ποσοστό της γυναικείας επιχειρηµατικότητας δεν υπερβαίνει το 10%, ενώ στην Ευρώπη είναι 20% και στις ΗΠΑ 35%. Γενικώς, οι µεγαλύτερες δυσκολίες είναι: η εξεύρεση κεφαλαίων, η ανάγκη επιµόρφωσης και τεχνικής στήριξης καθώς και ο συνδυασµός επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής, ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες.

• Παρότι τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σηµαντικά ο αριθµός των γυναικών επιχειρηµατιών, τόσο σε επίπεδο χώρας, όσο και στη Θεσσαλία, το επιχειρηµατικό κενό µεταξύ των δύο φύλων, εξακολουθεί να είναι σηµαντικό. Έτσι, στα πλαίσια του Γ΄ και ∆΄ ΚΠΣ δίδεται µεγάλη σηµασία στη γυναικεία επιχειρηµατικότητα, η οποία εντάσσεται τόσο σε ενότητες τόνωσης της γενικής επιχειρηµατικότητας, όσο και σε ενότητες-δράσεις ενσωµάτωσης της διάστασης της ισότητας των δύο φύλων.

• Η ανισότητα των φύλων είναι µεγαλύτερη στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Σε εθνικό επίπεδο οι γυναίκες αποτελούν το 67% των ανέργων, αλλά στη Θεσσαλία υπερβαίνουν το 71%.

• Η οµαλή ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Περιφέρεια είναι πολύ πιο δύσκολη από ότι σε εθνικό επίπεδο. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι ειδικά για τη Θεσσαλία, η επιχειρηµατικότητα ίσως να είναι η καλύτερη διέξοδος για τη γυναικεία απασχόληση.

• Αντίθετα από το σύνολο της χώρας, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, οι γυναίκες είναι λιγότερες από τους άνδρες (δεν ισχύει για τις πρωτεύουσες των νοµών), µε εξαίρεση τον νοµό Μαγνησίας. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι διαφαίνεται µια τάση εγκατάλειψης της περιφέρειας από τις γυναίκες που µετακινούνται στα µεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα-Θεσ/νίκη) για ‘µια καλύτερη ζωή’.

• Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, η κρίση του πρωτογενούς τοµέα αποτελεί την κύρια πηγή τροφοδότησης της ανεργίας, ο δευτερογενής τοµέας δεν παρουσιάζει δυναµική που να επιτρέπει αισιοδοξία για άµεση περαιτέρω ανάπτυξη και συνεισφορά σε θέσεις εργασίας, άρα ο τριτογενής είναι αυτός που θα κληθεί να

108

αντιµετωπίσει τη συρρίκνωση του πρωτογενούς τοµέα, καθώς είναι δυναµικός και αναπτυσσόµενος.

• Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η σταδιακή ενίσχυση της επιχειρηµατικής παρουσίας των γυναικών σε κλάδους που µέχρι σήµερα ήταν ανδροκρατούµενοι, όπως γεωργία-κτηνοτροφία, κλάδοι µεταποίησης, χονδρικού-λιανικού εµπορίου και ο κλάδος των ξενοδοχείων-εστιατορίων.

• Ειδικότερα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας διαφαίνεται µια τάση εισόδου γυναικών/αγροτισσών στη γεωργία σε ποσοστό περίπου 25-30%, το οποίο µπορεί να µην είναι πραγµατικό, ελπίζεται όµως ότι µε τη συνέχιση των Επιχειρηµατικών Προγραµµάτων από το ∆΄ ΚΠΣ και µε τα κατάλληλα µέτρα πληροφόρησης θα γίνει ενεργό και θα παρουσιάσει περαιτέρω αύξηση.

• Με δεδοµένη την παρατήρηση ότι η µείωση του ποσοστού των γυναικών στη θεσσαλική ύπαιθρο, τη δεκαετία 1993-2003, είναι σηµαντική, είναι φανερό ότι απαιτούνται άµεσα και εξειδικευµένα µέτρα για τη στήριξη της γυναίκας της υπαίθρου. Η ερήµωση της υπαίθρου θα έχει καταλυτικά αποτελέσµατα αν δεν εφαρµοστούν συγκράτησης ειδικά των γυναικών στην ύπαιθρο. Επιπλέον, υπάρχει πιθανότητα µε τη νέα ΚΑΠ να εγκαταλειφθούν πολλές Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις (ΓΕ), ιδιαίτερα οι µικρότερες. Ένας φραγµός για να αποφευχθεί αυτό είναι να µεταβιβαστεί η ΓΕ στη γυναίκα και ο άνδρας (µέχρι τώρα αρχηγός της ΓΕ) να αναζητήσει εξωγεωργική απασχόληση σε άλλους προσπελάσιµους χώρους, ώστε µε το σχήµα αυτό η οικογένεια να παραµείνει στην ύπαιθρο. Η γυναίκα µπορεί να δώσει νέα δυναµική στη ΓΕ, εάν θελήσει να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα, π.χ. την ευαισθησία σε ποιοτικά, υγιεινά, διακριτά προϊόντα τόσο πρωτογενή, όσο και µεταποιηµένα. Έτσι, οι γυναίκες µπορεί να αποτελέσουν µοχλούς ολοκληρωµένης ανάπτυξης της υπαίθρου.

• Οι γυναικείοι συνεταιρισµοί της υπαίθρου στη Θεσσαλία παρουσιάζουν εντυπωσιακή αύξηση και δυναµισµό, ειδικότερα σε θέµατα ‘αγροτουρισµού’ και ‘τοπικών προϊόντων’. Η σύνδεσή τους µε τον τουρισµό φανερώνεται και από το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους βρίσκεται στον κατεξοχήν τουριστικό νοµό Μαγνησίας. ∆ιαπιστώνεται επίσης, ότι υπάρχει µεγάλη συµβατότητα των Οργανώσεων αυτών µε την ‘πολυδραστηριότητα’ που ενισχύει το αγροτικό επάγγελµα, χωρίς να εγκαταλείπεται η ύπαιθρος. Η διεύρυνση του κύκλου ερασιών τους, η διασύνδεση µε τον πρωτογενή τοµέα (µε εγγραφή µελών γυναικών αρχηγών ΓΕ) και τη µεταποίηση (κυρίως προϊόντων που παράγονται από µέλη τους) καθώς και η διασύνδεσή τους µε πολιτιστικές διαδροµές και εκδηλώσεις που θα προσδώσουν νέο δυναµισµό.

• Ευρύτερος στόχος για τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην ύπαιθρο είναι η διασύνδεση του πρωτογενούς τοµέα, του τουρισµού της υπαίθρου και της πολιτιστικής κληρονοµιάς.

• Η γενικότερη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας φαίνεται ότι µπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω στους τοµείς που αναπτύσσεται σήµερα (λιανικό εµπόριο, ξενοδοχεία-εστιατόρια, µεταποίηση, υπηρεσίες τριτογενούς τοµέα), αλλά και σε κάθε άλλο δυναµικό κλάδο, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει ‘άβατο’.

109

Βιβλιογραφία (Α΄ Φάσης) Equal Ανδροµέδα (2004). Πρόγραµµα Κατάρτισης: Ανάπτυξη Γυναικείας

Επιχειρηµατικότητας. Equal Ανδροµέδα (2005). Πρόγραµµα Κατάρτισης: Σύγχρονες Βιολογικές

Καλλιέργειες. Αθανασιάδου Χ., Πετροπούλου Σ., Μιµίκου Γ. (2001). Οι συνθήκες της γυναικείας

απασχόλησης στην Ελλάδα: 1980-2000. ΚΕΘΙ, Αθήνα, 5/2001. Αρτινοπούλου Β. (2001). Η γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα σήµερα και ο

ρόλος του ΚΕΘΙ. Ιστοσελίδες.gr, 18/11/2001. (www.istoselides.gr) ΓΓΙ. Ιστοσελίδα: http://www.isotita.gr/

Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για την Απασχόληση 2004 ΕΣΥΕ (2005). Στατιστικά ∆ελτία.

ΙΟΒΕ (2004). Η επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα. Παγκόσµιο Παρατηρητήριο Επιχειρηµατικότητας 2003. Αθήνα.

Ιστοσελίδες 2001-04-29. Ανδροµέδα: ∆ίκτυο ∆οµών Στήριξης της απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας των γυναικών. www.istoselides.gr

Ιστοσελίδες 2003-04-07. Τα αποτελέσµατα του πρώτου κύκλου της «Νεανικής επιχειρηµατικότητας». www.istoselides.gr

Ιστοσελίδες 2003-09-29. ∆ράσεις για την ισότητα των ευκαιριών µεταξύ ανδρών και γυναικών στις επιχειρήσεις. www.istoselides.gr

Ιστοσελίδες 2004-06-22. Επιχειρηµατικότητα για όλους, ένα έργο της Equal. www.istoselides.gr

Καραµεσίνη Μ., Ιωακείµογλου Η. (2003). Προσδιοριστικοί παράγοντες του µισθολογικού χάσµατος µεταξύ ανδρών και γυναικών. Πάντειο Πανεπιστήµιο. Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ)

Λαµπριανίδης Λ. (επιµ.) (2004). Η επιχειρηµατικότητα στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Η περίπτωση της Ελλάδας. Επιµέλεια. Εκδόσεις Παρατηρητής.

Λαµπρόπουλος Π. (2004). Ο µικρός παραγωγός, ο καταναλωτής και η κοινωνία των πληροφοριών. Ιστοσελίδες.gr, 03/08/2004. (www.istoselides.gr)

Μίχου Ι. (2002). Η γυναίκα της υπαίθρου στην Ελλάδα. Εκδόσεις Σταµούλη. Αθήνα. Μίχου, Ι., Η γυναίκα της Υπαίθρου στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Σταµούλη Α.Ε.,

2002: 218-269.

Ντερµανάκης Ν. (2003). Η ανισότητα των αµοιβών σε επιλεγµένους κλάδους και επαγγέλµατα στην Ελλάδα. Οι περιπτώσεις του λιανικού εµπορίου, του τουρισµού, των τραπεζών και της υγείας. ΚΕΘΙ. 3/2003.

Ντερµανάκης Ν. (2004α). Το εύρος της «γυάλινης οροφής» σε επιλεγµένους κλάδους στην Ελλάδα. ΚΕΘΙ. 1ο Στατιστικό ∆ελτίο, 6/2004.

Ντερµανάκης Ν. (2004β). Το επιχειρηµατικό κενό ανάµεσα στους άνδρες και τις γυναίκες στην Ελλάδα. ΚΕΘΙ. 2ο Στατιστικό ∆ελτίο, 12/2004.

110

Ντερµανάκης Ν. (2005). Ο οριζόντιος επαγγελµατικός διαχωρισµός στην ελληνική αγορά εργασίας. ΚΕΘΙ. 3ο Στατιστικό ∆ελτίο, 2/2005.

Οργανισµός ΟΓΕΕΚΑ «∆ήµητρα», Στατιστικά Στοιχεία, Ιανουάριος 2006 Παπαδάκη- Κλαυδιανού, Α., κ.α. «Προσαρµοστικότητα των γεωργοσυνεταιριστικών

επιχειρήσεων σε ευέλικτες µορφές παραγωγής και συνδυασµός επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωής», µελέτη σκοπιµότητας, Κ.Π. EQUAL, Θεσσαλονίκη, 2003.

Παπαδάκη- Κλαυδιανού, Α., Το «αύριο» της απασχόλησης στον αγροτικό τοµέα, Εισήγηση Ηµερίδας στα Γιαννιτσά, 20.03.05.

Περιφέρεια Θεσσαλίας (2005). Περιφερειακή Επιτροπή Κατάρτισης ∆΄ ΚΠΣ. Αποτελέσµατα Εργαστηρίων Συνεργασίας των ∆ηµόσιων, Αυτοδιοικητικών, Ιδιωτικών και Κοινωνικών Φορέων τη Θεσσαλίας.

Τα Νέα του Γ΄ ΠΕΠ Θεσσαλίας (2004). Τεύχος 3, Οκτώβριος 2004. Τεχνικό ∆ελτίου Πληροφόρησης και Υποστήριξης του πληθυσµού της Θεσσαλικής

υπαίθρου. Εργαστήριο µε θέµα «Κοινωνική φροντίδα», 7/2005

111

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Α΄ Φάσης) i. Απογραφή πληθυσµού Περιφέρεια Θεσσαλίας. 2001 ii. Στοιχεία & πληροφορίες για το ΠΕΠ Θεσσαλίας iii. Εγκεκριµένες προτάσεις στο Πρόγραµµα Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας iv. ∆ίκτυο ΘΕΣΙΣΝΕΤ v. Γυναικείοι Συνεταιρισµοί ανά περιφέρεια vi. ∆ίκτυα Γυναικείων Συλλόγων

112

i. Απογραφή πληθυσµού Περιφέρεια Θεσσαλίας. 2001

117

ii. Στοιχεία & πληροφορίες για το ΠΕΠ Θεσσαλίας (Από ΥΑΑ&Τ) – Επιτροπή Παρακολούθησης

122

iii. Εγκεκριµένες προτάσεις στο Πρόγραµµα Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Ανταγωνιστικότητα" Ενίσχυση Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας

∆' ΚΥΚΛΟΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΚΩ∆ΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ

ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ∆ΗΜΟΣΙΑ ∆ΑΠΑΝΗ

45124 KAZA AIΚΑΤΕΡΙΝΗ-ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΞΟΥ∆Η O.E 53342,47 29338,35

46037 LEXIS 72599,96 39929,97

46693 MOKA ΙΩΑΝΝΑ 103110,1 56710,60

45655 MOYTΣΑΝΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 55567,7 30562,23

46413 SI!! CATERING 63108 34709,4

46610 SVELTO 70197 38608,35

45660 Α.ΝΙΑΚΑ-Θ. Σ∆ΟΝΑΣ ΕΠΕ 72818,84 40050,36

46431 Α∆ΑΜΑΝΤΙΑ ΣΠΑΝΟΥ 123000 67650

45812 ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 71190,35 39154,69

45116 ΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΡΗΝΗ 72143 39678,65

45220 ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ 99987,29 54993,00

45103 ΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΥ 59183 32550,65

45833 ΑΦΕΣ Γ. ΤΣΑΡΟΥΧΑ ΟΕ 100000 55000

46700 ΒΑΛ∆ΟΥΜΑ Π. -ΛΙΟΛΙΟΣ Κ Ε.Ε. 150000 82500

46167 ΒΑΛΟΖΟΥ ΚΑΦΕΤΖΗ ΑΘΗΝΑ 100000 55000

46235 ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΛΑΜΠΡΙΝΗ 100000 55000

45579 ΒΟΝΤΖΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ 88624 48743,2

46208 ΒΡΕΚΑ ΜΑΡΙΑ 84079,52 46243,73

45066 ΓΕΩΡΓΑΚΗ ΜΑΡΙΑΝΝΑ 100000 55000

46171 ΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ 50061,15 27533,63

45780 ΓΚΕΒΡΟΥ ΖΩΗ 98500 54175

46632 ΓΚΟΡΙΑ ΕΛΕΝΗ 95000 52250

46407 ∆ΗΜΗΤΡΕΛΙΑ ΕΛΕΝΗ - ΛΟΤΦΙ - ΝΟΦΑΡΑΣΤ ΠΑΡΙΣ Ο.Ε. 47337,26 26035,49

46387 ∆ΙΑΜΑΝΤΗ ΝΙΚΗ- ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ 63610 34985,5

45761 ∆ΡΟΣΟΥΛΑ ΧΙΩΤΗ 91244,05 50184,22

45832 ΕΛΕΝΗ ΜΩΡΑΙΤΟΠΟΥΛΟΥ 98411,8 54126,49

45907 ΕΥΑΝΘΙΑ ΚΑΚΑ∆ΙΑΡΗ 89182,46 49050,35

45176 ΖΑΒΛΑΝΟΥ ΕΥΑΓΓ. & ∆ΗΜ. ΟΕ 150000 82500

45811 ΖΑΧΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 95597,33 52578,53

46045 ΖΕΡΒΑ ΣΠΥΡΙ∆ΟΥΛΑ ΑΤΟΜΙΚΗ 88771,05 48824,07

45856 ΖΙΑΡΚΑ ΙΩΑΝΝΑ 80994,5 44546,97

46119 ΖΥΓΟΥΡΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ 52024,69 28613,57

46438 ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ∆.- ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ Μ. Ο.Ε. 126820,5 69751,31

45082 ΘΕΟΦΑΝΩ ΕΞΑΡΧΟΥ 81330 44731,5

46081 ΘΥΜΙΑΚΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ 54427,3 29935,01

45248

ΙΑΚΩΒΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΖΥΜΗΣ ΚΑΙ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ 150000 82500

46383 ΙΑΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑ 68433 37638,15

45399 ΙΘΩΜΗ ΕΠΕ 95344 52439,2

45355 ΙΩΑΝΝΑ ΜΑΝΤΕ 100000 55000

123

45482 Κ. ΚΩΣΤΟΥΛΑ Ο.Ε. 78685 43276,75

45635 ΚΑΒΟΥΡΤΙ∆ΟΥ ΟΛΓΑ 81101,24 44605,68

45326 ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗ ∆. ΑΡΕΤΗ 100000 55000

45591 ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ 74551,8 41003,49

46433 ΚΑΡΑΟΥΛΑΚΗ ΝΙΚΗ 72735 40004,25

46429 ΚΑΡΙΠΙ∆ΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ 41830,5 23006,77

46071 ΚΑΡΠΕΤΗ - ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗ & ΣΙΑ Ο.Ε. 150000 82500

46084 ΚΑΣΣΑΝ∆ΡΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ 96095 52852,25

45274 ΚΑΤΣΙ∆ΟΥ ∆. ΕΥΘΥΜΙΑ 100000 55000

45939 ΚΑΤΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΕΚΙΛΙΑ 41000 22550

46087 ΚΑΤΣΟΥΡΑ ∆. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ 95624,79 52593,63

46356 ΚΟΝΤΣΑ ΜΑΡΙΑ & ΣΙΑ Ο.Ε 138361,1 76098,60

46264 ΚΟΥΓΙΟΥ ΣΟΦΙΑ 58400 32120

45809 ΚΟΥΚΟΥΡΑΒΑ ΕΛΕΝΗ 147612,4 81186,82

46361 ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΟΥ ΑΓΟΡΗ 69521,52 38236,83

45725 ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ 81714 44942,7

46543 ΚΟΥΦΟΝΙΚΟΥ ΜΑΡΙΑ & ΣΙΑ ΕΠΕ 57475 31611,25

46448 ΚΡΑΝΙΑ ΙΩΑΝΝΑ 90457 49751,35

45184 ΚΩΤΟΥΛΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ 73909,24 40650,08

46363 ΛΑΒΑΝΤΣΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ 86387,58 47513,16

46935 ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 55572,78 30565,02

45622 ΜΑΛΓΚΟΖΑΤΑ ΕΥΘΥΜΙΟΥ 45567 25061,85

45870 ΜΑΝΤΖΟΥΚΑ ΚΑΤΙΑ 89475,57 49211,56

45030 ΜΑΟΥΣΙ∆ΟΥ ΙΟΥΛΙΑ 79060 43483

45971 ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΕΙΡΗΝΗ ATOMIKH EΠΙΧΕΙΡΗΣΗ 78947 43420,85

45029 ΜΠΑΚΑΛΑΚΟΥ ΧΑΡΟΥΛΑ 76200 41910

46085 ΜΠΑΛΑΤΣΟΥ ΑΘΗΝΑ 63585 34971,75

45961 ΜΠΕΖΑΙΤΗ ΦΩΤΕΙΝΗ 91328,68 50230,77

46076 ΜΠΕΛΛΟΥ ΕΥΘΥΜΙΑ - ΒΑΙΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ο.Ε 125771,6 69174,39

45779 ΝΑΚΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ 131990 72594,5

46029 ΝΑΤΣΗ ΜΑΡΙΑ 93670 51518,5

46469 ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΤΣΙΡΚΙΝΙ∆ΟΥ - ΜΑΝΤΖΑΚΙ∆ΟΥ ΣΟΦΙΑ 68810,53 37845,79

46739 ΝΤΕΝΕΚΟΥ ΙΡΕΝΑ 46116,84 25364,26

46471 ΝΤΖΑΝΗ ΝΑΥΣΙΚΑ 42292,18 23260,69

45028 ΝΤΙΣΤΑ ΕΛΕΝΗ - ΚΑΣΤΡΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ Ο.Ε 140634,9 77349,20

46107 ΝΤΟΝΤΟΥ ΑΙΚ. & ΣΙΑ Ο.Ε. 100000 55000

45067 ΞΑΝΘΗ ΟΛΓΑ 75151,75 41333,46

46065 Π. ΚΑΡΑΛΗ - Α. ∆ΗΜΗΤΡΑΚΗ Ο.Ε 137769,9 75773,45

45156 ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΟΥΓΟΥΛΙΑ ΧΡΥΣΑΝΘΗ 75868,11 41727,46

45183 ΠΑΡ∆ΑΛΗ ΣΟΦΙΑ 87992,18 48395,69

45677 ΠΑΣΧΑΛΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΑ 35887,82 19738,30

45852 ΠΑΥΛΑΚΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ 150000 82500

45904

ΠΙΠΠΗ ΘΕΟ∆ΩΡΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΖΥΜΗΣ ΚΑΙ ΕΙ∆ΩΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ 58075,52 31941,53

46052 ΡΑΟΥΛΗ ΕΛΕΝΗ - ΡΑΟΥΛΗΣ ∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΟΕ 140800 77440

46647 ΣΑΚΚΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ 44287 24357,85

45368 ΣΓΟΥΡΑΛΗ ΜΑΡΙΑ 113640 62502

46585 ΣΠΕΚΤΡΑ ΕΕ 130221 71621,55

46056 ΣΠΙΤΙΚΟ 89644,25 49304,33

124

45181 ΣΤΑΜΟΥ ΕΛΕΝΗ 100000 55000

46268 ΣΧΟΛΗ ΜΟΝΩ∆ΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΟ∆ΡΑΜΑΤΙΚΗΣ Β. ΙΩΑΝΝΟΥ 54344 29889,2

46675 ΤΣΙΑΓΚΑΛΗ ΑΝΤΩΝΙΑ 110586,9 60822,84

45855 ΤΣΙΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ 119214,3 65567,86

45160

ΤΣΙΩΝΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΥΠΟ Ι∆ΡΥΣΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 100000 55000

46017 ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΣΟΥΜΠΑΣΗ 55000 30250

45649 ΧΑΡΤΙΚΑ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ 150000 82500

46033 ΧΑΤΖΗΓΕΡΙ∆ΟΥ ΙΟΥΛΙΑ 63598 34978,9

45097 ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ ΕΠΕ 113616 62488,8

46722 ΨΩΜΑ ΑΘΗΝΑ - ΜΑΡΙΑ - ΜΗΤΣΙΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο.Ε. 85060 46783

Α ΚΥΚΛΟΣ

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΝΟΜΟΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΑ

Κουρσόβαλη Φωτεινή Καρδίτσας ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΙΣ & ΠΑΡΚΟ ΑΝΑΨΥΧΗΣ

ΛΙΑΠΤΣΙΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Λάρισας ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΦΟΙ ∆. ΚΑΡΑΣΟΥΛΑ ΟΕ Λάρισας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΕΡΩΝ ΕΠΙΠΛΩΝ

ΝΤΟΒΑ ΜΑΡΙΑ Λάρισας Ανακύκλωση φυτικών υποπροϊόντων για παραγωγή λιπασµάτων

Βαλάση Ειρήνη - Κυρατσάκης Γεώργιος Ο.Ε. Λάρισας

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ HACCP, ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΚΡΙΣΙΜΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ∆ΙΕΝΕΡΓΕΙΑ "ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΩΝ" ΤΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΆΣΕΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ ∆ΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΊΑΣ ΤΡΟΦΊΜΩΝ

ΜΠΛΕΤΑ ∆ΗΜΗΤΡΑ Λάρισας

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ∆ΙΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΩΝ

ΚΑΡΑΠΑΛΙΣΗ ΜΑΡΙΑ Λάρισας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΑΤΟΓΥΑΛΙΩΝ ΕΞΑΡΧΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΙΑ ΟΕ Λάρισας ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΕΠΙΠΛΩΝ

ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΝΤΕΛΑΚΟΥ Μαγνησίας ΡΑΦΗ ΝΥΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΡΑ∆ΥΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΦΟΡΕΜΑΤΩΝ

Χαλέβα Ευαγγελία Μαγνησίας

∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ - ΛΟΓΟΤΥΠΟ ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Βενέτη Αγγελική Μαγνησίας Ι∆ΡΥΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

ΛΥΜΠΕΡΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Μαγνησίας

∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ & ΕΜΠΟΡΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ & ΑΛΛΩΝ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΜΕ ΚΑΤΟΧΥΡΩΜΕΝΟ ΣΗΜΑ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΙΟΥΒΑΛΑ - ΖΑΒΛΑΝΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ Ο.Ε. Τρικάλων

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΙΤΑΣ

ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΑ Τρικάλων ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΑΛΙΟΥ ΜΑΗ ΕΥΑΓΓΕΛΗ Τρικάλων ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΤΟΙΜΩΝ ΕΝ∆ΥΜΑΤΩΝ Β ΚΥΚΛΟΣ

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΝΟΜΟΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΓΓΕΛΟΥΣΗ ΣΟΦΙΑ Καρδίτσας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙ∆ΩΝ ΣΕΛΟΠΟΙΙΑΣ ΓΚΕΚΑ ΕΛΕΝΗ Καρδίτσας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙ∆ΩΝ ΕΝ∆ΥΣΗΣ

125

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Καρδίτσας ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ

ΠΑΠΑΝΤΩΝΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Λάρισας ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΡΤΟΥ & ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ

ΑΓΓΕΛΩΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Καρδίτσας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΕΝ∆ΥΜΑΤΩΝ

ΘΕΟΛΟΓΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Καρδίτσας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΠΙΠΛΩΝ - ΤΕΜΑΧΙΣΜΟΣ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΠΕΡΙΘΩΡΙΩΝ

ΤΣΙΑΝΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Τρικάλων ΑΡΤΟΠΟΙΙΑ ΨΥΧΟΥΛΗ ΣΠΥΡΙ∆ΟΥΛΑ ΑΕ Μαγνησίας ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ

∆ΕΡΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Τρικάλων

ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ, ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΤΟΧΥΡΩΜΕΝΟ ΣΗΜΑ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΓΙΩΤΑΚΗ ΚΥΡΙΑΚΗ Μαγνησίας ΠΑΙ∆ΟΤΟΠΟΣ ΜΗΤΣΙΑ∆Η ΜΑΡΙΑ Τρικάλων ΠΑΙ∆ΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ Χ. & Α. ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ Ο.Ε. Λάρισας ΒΡΕΦΟΝΗΠΙΑΚΟΣ ΠΑΙ∆ΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ Λάρισας ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ- ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ

ΝΤΑΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Τρικάλων

ΥΠΗΡ. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΦΙΛΜ & ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ & ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ

ΚΥΡΙΤΣΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Καρδίτσας ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥ ΜΠΑΛΕΤΟΥ & ΡΥΘΜΙΚΗΣ

ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ Τρικάλων ΠΛΥΝΤΗΡΙΟ-ΣΤΕΓΝΟΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Γ ΚΥΚΛΟΣ

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΝΟΜΟΣ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΣΙΟΤΡΑ ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΙΑ Ο.Ε. Λάρισας ΣΤΙΛΒΩΣΕΙΣ ΕΠΙΠΛΩΝ ΒΟΡΙ∆Η ΑΡΧΟΝΤΙΑ Λάρισας ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΜΠΑΤΖΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΑ Λάρισας ΤΡΟΦΟ∆ΟΣΙΑ ΜΕ ΤΡΟΦΙΜΑ (CATERING) ΣΕΡΕΓΚΟΥ ΑΝΝΑ Λάρισας ∆ΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΜΑΛΤΕΖΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Μαγνησίας ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ∆ΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ - ΤΕΝΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Μαγνησίας ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΑΡΤΟΥ

ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΙΟΥΛΙΑ Μαγνησίας ∆ΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ - ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ

ΠΑΡΙΣΣΗ ΜΑΤΟΥΛΑ Μαγνησίας ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΦΩΤΟΑΝΤΙΓΡΑΦΩΝ

ΣΑΡΑΝΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Τρικάλων ΑΡΤΟΠΟΙΪΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΩΠΩΝ ΕΙ∆ΩΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

ΒΟΥΡ∆Α ΣΤΕΦΑΝΙΑ Τρικάλων ΦΩΤΟΤΥΠΙΕΣ-ΦΩΤΟΑΝΤΙΓΡΑΦΑ

ΚΟΚΚΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Μαγνησίας

ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΤΑΧΩΡΗΜΕΝΟ ΣΗΜΑ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΧΑΤΖΟΥΛΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Λάρισας

ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ∆ΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Λάρισας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΠΙΠΛΩΝ

∆ΑΛ∆Α ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΙΑ Ο.Ε. Λάρισας ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΡΤΟΥ ΚΑΙ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Τρικάλων ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ & ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΤΩΝ ΟΧΗΜΑΤΩΝ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΛΥΜΝΙΟΥ Μαγνησίας ΑΡΤΟΠΟΙΪΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΩΠΩΝ ΕΙ∆ΩΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

ΚΑΖΝΟΒΣΚΑΓΙΑ ΒΙΚΤΩΡΙΑ Λάρισας ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΡΤΟΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΕΙ∆ΩΝ

ΚΕΜΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ Τρικάλων ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ - ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΟΥΚΟΥΛΗ Ε. & Β. Ο.Ε. Καρδίτσας ΠΑΙ∆ΟΤΟΠΟΣ

126

ΓΚΑΓΚΑΣΤΑΘΗ ∆. - ΤΣΙΑΡΑΣ ∆. Τρικάλων ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΑΛΟΥ & ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ

ΨΑΛΛΑ ΒΑΪΤΣΑ Τρικάλων ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΠΙΣΚΟΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙ∆ΩΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

ΖΙΩΖΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Καρδίτσας ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ∆ΙΑΦΟΡΩΝ ΕΙ∆ΩΝ ΑΡΤΟΥ ΚΑΙ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ

ΚΛΑΟΥΣ ΙΛΣΕ ΤΟΥ ΓΙΟΣΕΦ Λάρισας ΤΑΧΥΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΚΩΛΕΤΗ ΑΡΙΣΤΕΑ Λάρισας ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Ε∆ΕΣΜΑΤΩΝ ΓΙΑ CATERING

ΒΛΑΧΟΥ ΝΙΚΗ ΕΕ Λάρισας ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΙ∆ΩΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΧΑΡΤΙ

ΤΣΙΛΙΩΝΗ ΣΤΑΜΑΤΙΑ - ΙΩΑΝΝΙΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο.Ε. Λάρισας

∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ , ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΩΡΗΣΗ, ΚΑΤAΣΚΕΥΗ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ, ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΣ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΩΝ ΑΦΙΣΩΝ

ΒΑΛΑΒΑΝΗ ΣΟΦΙΑ Λάρισας

ΛΑΙΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟϊΟΝΤΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΤΟΧΥΡΩΜΕΝΟ ΣΗΜΑ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΠΑΠΑΛΙΤΣΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Καρδίτσας ΓΗΠΕ∆Ο ΠΟ∆ΟΣΦΑΙΡΟΥ (5Χ5) ΜΑΣΟΥΡΑ ΑΘΗΝΑ - ΚΑΤΣΙΑΚΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Ο.Ε. Τρικάλων ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

ΜΠΟΚΑ - ΜΠΑΡ∆Α ΟΕ Τρικάλων ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΙ∆ΩΝ ΕΝ∆ΥΣΗΣ-ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΒΑΦΗ ΓΟΥΝΑΡΙΚΩΝ

ΧΑΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ & ΣΙΑ ΟΕ Λάρισας

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΕΧΝΗΤΩΝ ∆ΟΝΤΙΩΝ

ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ Λάρισας ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

ΜΑΚΡΙ∆ΟΥ ΣΟΦΙΑ ΟΕ Λάρισας

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΜΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ

ΚΡΙΚΕΛΗ ΣΩΤΗΡΙΑ Τρικάλων ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΣΙ∆ΗΡΟ

ΝΕΦΕΛΗ Ε.Ε Λάρισας ΠΑΙ∆ΟΤΟΠΟΣ ΜΠΑΤΡΑ - ΓΟΥΛΑ ΜΑΡΙΑ ΟΕ Καρδίτσας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΒΙΤΡΩ

127

iv. ∆ίκτυο ΘΕΣΙΣΝΕΤ Συντονιστής Φορέας: ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ. Α.Ε. (ΑΝ.ΚΑ. Α.Ε.) ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ ΑΜΚΕ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΣΤΑΜΟΥΛΗ 9 Τ.Κ.: 43100 ΠΟΛΗ: ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 2441071594 FAX: 2441075141 E-MAIL: [email protected] ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆Α: http://www.karditsa-net.gr/kentroginekon Εταίροι: 1. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΛΑΙΚΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ (ΝΕΛΕ ΛΑΡΙΣΑΣ) ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ∆ΗΜΗΤΡΑΣ 25. . ΤΚ: 41223 ΠΟΛΗ: ΛΑΡΙΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 2410 253703. 2410 549700 E-mail: [email protected] 2. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Α.Ε. (ΑΕΝΑΛ) ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΚΑΡ∆ΙΤΣΗΣ 2 ΤΚ: 41222 ΠΟΛΗ: ΛΑΡΙΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 2410619580. 2410678000 FAX: 2410617800 E-mail: aenal@na-lar 3. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ (∆ΕΤΠΟΛ) ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΑΝΘΗΜΟΥ ΓΑΖΗ 31. ΠΟΛΗ: ΛΑΡΙΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 2410 537076.2410 534311.2410 534950 E-mail: [email protected] 4. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΤΖΑΒΕΛΑ 4. ΤΚ: 41222 ΠΟΛΗ: ΛΑΡΙΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 2410 537489. 2410 537447 E-mail: [email protected] 5. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΣΤΑΜΟΥΛΗ 9. ΤΚ: 43100. ΠΟΛΗ: ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24410-71594. 24410-75141 E-mail: [email protected] 6. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙ∆ΩΣ &

128

ΦΑΝΑΡΙΟΦΑΡΣΑΛΩΝ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΙΕΖΕΚΙΗΛ 30 ΤΚ: 43100 ΠΟΛΗ: ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24410-72263 E-mail: [email protected] 7. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΝΕΛΕ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΣΙΤΣΑΝΗ 31 ΤΚ: 42100 ΠΟΛΗ: ΤΡΙΚΑΛΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24310-46123 E-mail: [email protected] 8. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ∆ΕΚΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΙΑΚΩΒΑΚΗ 5. ΤΚ: 42100 ΠΟΛΗ: ΤΡΙΚΑΛΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24310-73888 E-mail: [email protected] 9. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ∆ΕΚΟΜΕΤ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΙΑΚΩΒΑΚΗ 5. ΤΚ: 42100. ΠΟΛΗ: ΤΡΙΚΑΛΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24310-79629 E-mail: [email protected] 10. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΚΕΝΑΚΑΠ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΚΟΝ∆ΥΛΗ 38. ΠΟΛΗ: ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24320-25370. 24320-25343 E-mail: [email protected] 11. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΚΕΚΑΝΑΜ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΗΣ 131 ΤΚ: 38333. ΠΟΛΗ: ΒΟΛΟΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-71466. 24210-71468 E-mail: [email protected] 12. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ∆ΟΥΚ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΛΗΜΝΟΥ 12 ΤΚ: 38333 ΠΟΛΗ: ΒΟΛΟΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-29908. 24210-22448 E-mail: [email protected] . [email protected] 13. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ∆ΟΚΠΥ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΟΥΛΗ & ΕΦΕΣΣΟΥ Ν.ΙΩΝΙΑ ΤΚ: 38446 ΠΟΛΗ: ΜΑΓΝΗΣΙΑ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-82158. 24210-65964 E-mail: [email protected] 14. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΕΚΠΟΛ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ 181

129

ΤΚ: 38221 ΠΟΛΗ: ΒΟΛΟΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-71950 E-mail: [email protected] 15. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΕΡΓΑΤΟΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΟΛΟΥ (Ε.Κ.Β.) ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΜΑΚΡΥΝΙΤΣΗΣ 38 ΤΚ: 38221 ΠΟΛΗ: ΒΟΛΟΣ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-2500,6 24210-39400 16. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΕΤΑΙΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΗΛΙΟΥ (ΕΑΠ Α.Ε) ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΣΤΑΓΙΑΤΕΣ ΠΗΛΙΟΥ ΤΚ: 37011 ΠΟΛΗ: ΠΗΛΙΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 24210-78391-5. 24210-78215 E-mail: [email protected] 17. ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΜΑΝΩΛΑΚΗ 9-11Γ ΤΚ: 41222. ΠΟΛΗ: ΤΗΛΕΦΩΝΟ/ FAX: 2410 533403 Συµµετέχουν επίσης συµβουλευτικά οι: 1. Ένωση Γυναικών Ελλάδος - Παράρτηµα Καρδίτσας 2. Σύλλογος Μονογενεϊκών Οικογενειών Τρικάλων 3. ∆ΗΜΗΤΡΑ Κέντρο Ενηµέρωσης & Επιµόρφωσης Α.Ε

13

0

v. Γυναικείοι Συνεταιρισµ

οί ανά

περιφέρεια

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

ΑΝΑΤ

ΟΛΙΚΗ

ΜΑΚ

Ε∆ΟΝΙΑ

– ΘΡΑ

ΚΗ -

10

1

ΑΞΙΟΚΕ

ΡΑΣΑ

Αγροτοοικοτουριστικός

Συνεταιρισ

µός Γυναικών

Σαµοθράκης

Καµαριώτισ

σα

Έβρου

( Σα

µοθρ

άκη

)

Πελαγία

Ζολώ

τα

680

02

Καµαριώτισ

σα

2551

0-41

814

2551

0-82

270

Fax:

25

510-

4120

4 25

510-

8927

0

Παραδοσιακά

τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

) Υφ

αντά

76

2 «Χ

ΑΝΑ»

Παραγωγικός



Λουτρού

Λουτρά

Τρ

αϊανούπολης

Έβρου

Μαρία

Μαλκοπούλου

Λουτρά

Τρ

αϊανούπολης

68

100

ΕΒΡ

ΟΣ

2551

0 –

6107

0 ( µ

αγ.)

2551

0 –

6100

4 25

510

– 61

028

Fax:

25

510

– 61

000

2551

0 - 6

1020

Εστια

τόριο,

αναψ

υκτήριο

15

3




Φερών Π

.Ε. «

Η

ΕΚΑΒ

Η»

( αστικός

)

Φέρες

Έβρου

Νίτσ

α

Μπαµπούρα

Εγνατία

ς 60

68

5 00

Φέρες

Έβρος

6977

666

562

2555

0 –

2222

6 25

550-

225

64

fax:

25

550

- 234

11


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

κουταλιού)

34

∆ιαθέτει

εργαστήριο

Το

fax

ανήκει

στο

∆ή

µο Φερών

4

Γυναικείο

ς

Αγροτυριστικός


µός Πέπλου

Έβρου

Πέπλος ∆ή

µου

Φερών

Έβρου

∆ο

ύκα Ειρήνη

Πέπλος

68

500

ΦΕΡ

ΕΣ

2555

0 –

3190

1 Fa

x :

2555

0 31

285


τρόφ

ιµα

Κεντήµατα

Αναψ

υκτήριο

24

Λειτουργεί το

αναψ

υκτήριο

« ΚΑ

ΦΕ

ΚΥΛΙΚΕ

ΙΟ»

5 Αγροτουριστικός


µός ∆α

διάς

« Η

ΓΕΡ

ΑΚΙΝΑ

» ∆α

διά

Έβρου

∆ιαλεχτή

Μάτσα

∆α

διά Έβρου

68

400 ΣΟ

ΥΦΛΙ

255

40 –

3224

4 Fa

x :

2554

0 - 3

2463

Ζυ

µαρικά

45

6

Αγροτικός


µός

Γυναικών Τριγώνου

« ΓΑ

ΙΑ »

Πλάτη

Έβρου

΄Εβρου

Ζω

ή Φραγκούδη

Πλάτη

Έβρου

68

007 ∆ΙΚΑ

ΙΑ

2556

0 –

5150

0 Fa

x ( σ

π. 5

1541

)


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

κουταλιού)

Εσ

τίαση

(c

ater

ing)

43

7

Γυναικείο

ς Τουριστικός


µός

Υπαίθρου

Κο

µνηνών-

Οικοτεχνία

Κόµνηνα

Ξάνθης

Τοπουτζίδου

Κυ

ριακή

6706

2 Κό

µνηνα

Ξά

νθης

6974

045

365

2542

0-22

242

Fax:

25

420-

2249

3


τρόφ

ιµα

& ποτά

(γλυκά

κουταλιού,

ποτά,

ζυ

µαρικά

0

42

13

1

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

8

Γυναικείο

ς Συνεταιρισ

µός

Τουρισ

µού Υπ

αίθρου

Σταυρούπ

ολης

Σταυρούπ

ολη

Ξάνθης

Παπ

αδοπ

ούλο

υ

Αρχοντούλα

6706

9 Σταυρούπ

ολη

Ροδόπης

2542

0-22

027

2542

0-22

253

9

Αγροτουριστικός



Κοκκινογείω

ν «Ο

ΜΑΑ

ΡΑΣ»

Κοκκινόγεια

∆ρ

άµας

∆ρ

άµας

Απ

οστολίδου

Ελένη

Κοκκινόγεια

∆ρ

άµας

66

200

ΠΡΟ

ΣΟΤΣ

ΑΝΗ

2522

0-60

367

2522

0-60

073

2522

0-60

456

Fax:

25

220-

6011

5 25

220-

6230

7


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

κουταλιού

)

22

Στη Νοµαρχία

µε

κ.

Κωνσταντινίδου

Παρθένα

∆/νση

Προγραµ

µατισ

µού Σχεδιασµ

ού

6944

442

706

2521

0-62

307

2521

0-45

551

2521

0-46

255,

4581

8

10

Γυναικείο

ς


µός

Παρανεστίου ∆ρ

άµας

Παρανέστι

∆ράµας

∆ρ

άµας

Σα

ββίδου

Αγγελική

Παρανέστι

∆ράµας

66

035 Ξά

γναντο

Παρανεστίου

2524

0-22

195

2524

0-22

222

Fax:

25

240-

2233

3


τρόφ

ιµα

25

∆Υ

ΤΙΚΗ

ΜΑΚ

Ε∆ΟΝΙΑ

- 9

11




Αγ

. Γερ

µανού Πρεσπ

ών

Άγιος Γερµανός

Φλώ

ριν

α Τά

µπα

∆ήµητρα

530

77

Αγ. Γερ

µανός

Φλώ

ρινας

2385

0-51

355

2385

0-51

419

Fax:

23

850-

5132

0

Αγροτουριστικ

ά καταλύ

µατα

14

12

Αγροτικός

Γυναικείος


µός

Άνω

Καλλινίκης

Φλώ

ρινας

« ΠΕΛ

ΑΓΟΝΙΑ

»

Άνω

Καλλινίκη

Φλώ

ριν

ας

Βακάλη

Πανδώ

ρα

Ταγµατάρχου

Σωτηρίου

6

5310

0 Φλώ

ρινα

2385

0-46

048

2385

0-23

318

Fax:

23

850-

239

57

Παραδοσιακές

στολές

. Κέντηµα

Υφαντική

15

κ. Παρασ

κευή

Παπ

ακοσ

µά

( γρα

µµατέας

)

13



µός

Γυναικών

Ψαράδων Πρεσπ

ών

Ψαράδες

Φλώ

ριν

ας

Παπ

αδοπ

ούλο

υ

Στέλλα

5307

7 Ψαράδες

Φλώ

ρινας

2385

0-46

015

2385

0-45

802

Fax:

23

850-

4620

7


ά καταλύ

µατα

14

14




Αντάρτικου

Φλώ

ρινας

Αντάρτικο

Πρέσπ

ες

Φλώ

ριν

ας

Χατζόπ

ουλος

Παύλος

Αντάρτικο

Πρέσπ

ες

5307

6 Φλώ

ρινα

2385

0-46

030

2385

0-46

351


ά καταλύ

µατα

14

13

2

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

15

Αστικός

Συνεταιρισµ

ός

Γυναικών

Νυµφα

ίου

Νυµφα

ίο

Φλώ

ριν

ας

Λεβαντή

Ανασ

τασία

Νυµφα

ίο

Αµυνταίου

Φλω

ρίνης

2386

0-31

117

2386

0-31

382


τρόφ

ιµα

& ποτά

( µαρµελάδες

,γλ

υκά κουταλιού,

ζυ

µαρικά

)

70

16

Αγροτικός

Βιοτεχνικός


µός

Βελβεδού

Βελβενδός

Κοζάνης

Τσιοκαρδάνη

Σοφία

5040

0 Βελβενδός

Κοζάνης

2464

0-31

993

Μεταπ

οιηµένα


αγροτικά

προϊόντα

( γλυκά

κουταλιού,

κο

µπόστες)

Υφ

αντά

115

17



Περιοχής ∆ή

µου Αγίων

Αναργύρω

ν

Βασιλειάδα

Μελισσότοπος

Κα

στορι

άς

∆ράµα Μαρία

Βα

σιλειάδα

52

052

Καστοριά

2467

0-81

737


τρόφ

ιµα

& γλυκά

( πίτες,

γιαούρτι,

γλυκά

κουταλιού)

20

∆ιονυσιάδου

Παναγιώτα

Χα

ραλα

µπίδου

Βα

σιλική

18

Γυναικείο


µός

επεξεργασίας

ραφ

ής

αποκοµ

µάτων γούνας

&

κατασκευή

στρατιω

τικών

παραδοσιακώ

ν στολών

& ενδυ

µάτων

∆εσκάτη

Γρεβεν

ών

Φάγια

Ελένη

51

200

∆εσκάτη

Γρεβενών

2462

0-31

613

Fax:

24

620-

2313

78


στολές

15

19

Αγροτικός




Αγ. Γεω

ργίου Γρεβενών

Αγ. Γεώ

ργιος

Γρεβεν

ών

Καραγιάννη

Παναγιώτα

5103

0 Αγ

. Γεώ

ργιος

Γρεβενών

2462

0-41

615

2462

0-41

103

Fax:

24

620-

4138

5 24

620-

4142

6


τρόφ

ιµα

( τραχανάς,

χυλοπίτες)

18

Υπεύθυνες

∆άφνη

Ανδρεάδου

Ευστ

. Κυριακίδου

ΚΕ

ΝΤΡ

ΙΚΗ

ΜΑΚ

Ε∆ΟΝΙΑ

- 8

20

Αγροτικός



ός

Γυναικών Ποροίων

Άνω

Πορόϊα

Σερρών

Καρα

µπατζάκη

Φεβρω

νία

6205

5 Άνω

Πορόϊα Σερρών

2327

0-23

143

2327

0-51

550

Fax:

23

270-

2322

1


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

κουταλιού,

γλυκά ταψιού,

λικέρ,αρω

µατικ

ά φυ

τά)

20

13

3

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

21

Γυναικείο

ς Αγροτουριστικός


µός

Φυλλίδας

Ν

. Ζίχνης

Ν. Ζ

ίχνη

Σερρώ

ν Σερρών

Βαβλιάτη

∆ά

φνη

6204

2 Ν

. Ζίχνη

Σερρών

6946

315

120

2937

0-43

6951

23

240-

2288

3 ( ∆

ήµος

) 23

240-

2337

5 Fa

x:

2324

0-23

315


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

µαρµελάδες

, γλυκά

κουταλιού

) Αγροτουριστικ

ά καταλύ

µατα

43

22

Γυναικείο

ς Αγροτικός


µός

Παραδοσιακώ

ν προϊόντων Αγ

. Αντώ

νιος

Άγιος Αντώνιος

Θεσσα

λονίκης

∆έσπ

οινα

Ιωαννίδου

Άγιος Αντώνιος

57

006

Θεσσα

λονίκη

2396

0-41

807

(σπ

.) 23

960-

4165

8 Fa

x:

2396

0-41

807


τρόφ

ιµα

& γλυκά

( ποντια

κές

πίτες,

ζυ

µαρικά

)

26

23

Αγροτικός


µός

Γυναικών Κα

λαµω

τού

« Η

ΚΥΨ

ΕΛΗ

»

Καλα

µωτό

Θεσσα

λονίκης

∆ο

υµπρ

ή Μαρία

Κα

λαµω

τό

Θεσσα

λονίκης

2393

0-81

305

2393

0-81

358


τρόφ

ιµα

& ποτά

( Ζυ

µαρικά

, γλυκά

κουταλιού,


, ηδύπ

οτα)

Αρ

ωµατικά

φυτά

8 23

930-

8130

5 23

930-

8135

8

24




Βαρβάρας

Χαλκιδικής

Βαρβάρα

Χαλκιδικ

ής

Καλαϊτζή

Μαρία

Βαρβάρα

Χαλκιδικής

63

074 Αρ

ναία

2372

0-51

330

2372

0-51

291

Fax:

23

720-

5123

3


τρόφ

ιµα

& ποτά

( ζυ

µαρικά

, παρασκευή

&

τυποπ

οίηση

γλυκών

κουταλιού,

συλλογή

αρω

µατικών

φυτών)

27

25



µός

Αρχαγγέλου

Αρ

χάγγελος

Πέλλας

Οσιανλή

Πετρούλα

Αρχάγγελος

58

003 Φουστάνη

Πέλλας

2384

0-73

051

Fax:

23

840-

7330

1


τρόφ

ιµα

& ποτά

( τοπ

ικό

κρασ

ί, πατάτες

, γλυκό

κεράσι

, πίτες)

40

Γραµ

µατέας

Λίτσα Μιτά

κα

13

4

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

26


Καταναλω

τικός



Λιτοχώ

ρου Πιερ

ίας

Λιτόχω

ρο Πιερ

ίας

Πιερ

ίας

Λάππα Σοφία

602

00 Λιτόχω

ρο

2352

0-81

450

2352

0-84

141

2352

0-84

700

2352

0-84

701

2351

0-69

100

2351

0-69

260


τρόφ

ιµα

( ζυµαρικά,

γλυκά

κουταλιού,

βότανα

, µαρµελάδες

).

Λειτουργεί

παραδοσιακό

ουζερί

10

27




Λεπτοκαρυάς

Πιερ

ίας

« ΕΡ

ΑΤΩ

»

Λεπτοκαρυά

Πιερ

ίας

Πιερ

ίας

Μυλωνέρου

Τριανταφ

υλλιά

600

63

Λεπτοκαρυά

Πιερ

ίας

2352

0-33

558

Fax:

23

520-

3230

0


ά καταλύ

µατα

. Αναψ

υκτήριο.

Αρ

ωµατικά

φυτά

30

ΗΠΕΙΡΟ

Σ - 9

28

Αγροτικός


Ηπειρ

ωτικός


µός

« Η

ΓΗΣ

»

Ιωάννινα

Ιωαννίν

ων

Κων/να

Θεοδώ

ρου

Εθν.

Αντίστασης

127,

Κατσικάς

4550

0 ΙΩΑΝ

ΝΙΝΑ

2651

0-87

202

2651

0-36

686

Fax:

26

510-

9118

0


τρόφ

ιµα

( γλυκά

κουταλιού,


, τραχανάς

) Παραδοσιακή

εστία

ση

10

Αριστέα

Χρ

ήστου

Νοµ

. Αυτ

. Ιωαννίνω

ν Πλατεία

Πύρρου

4550

0 Ιωάννινα

τηλ.

265

10-

8720

2 26

510-

7662

0

29

Αγροτικός

Χειροτεχνικός



Πέτα Άρ

τας

Πέτα

Άρτας

Χριστοπούλου

Ευγενία

Πέτα Άρ

τα

472

00 ΠΕΤ

Α

2681

0-83

234

2681

0-83

201

Fax:

26

810-

8320

6 26

810-

8206

3


δαντέλες

Πλεκτό χειρός

Πήλινα


γλυκά

30

30

Αγροτικός

Οικοτεχνικός



Βίγλας

Άρτας

Βίγλα

Άρτας

Καµπ

ανέλη

Αµαλία

Βίγλα

471

00 Άρτα

2681

0-42

117

2681

0-24

323

Fax:

26

810-

2437

7

Οικοτεχνικά

Προϊόντα

12

31

Γυναικείο



µός ∆ή

µου

Ηρακλειά

ς «ΤΑ ΡΑ

∆ΟΒΥ

ΖΙΑ

»

‘Ανω

Καλεντίνη

∆ήµου Ηρακλειά

ς Άρ

τας

Κοτσίλα

Βασιλική

Άνω

Καλεντίνη

470

44

6974

-337

837


γλυκά

8

32

Αγροτικός



µός

Παραπ

οτάµου

Παραπ

όταµος

Θεσπρ

ωτία

ς Κο

ύτλα

Αικατερίνη

∆ηµαρχείο

Παραπ

οτάµου

46

100

Παραπ

όταµος

Fax

; 26

650-

9207

0


γλυκά και

εδέσ

µατα

25

Σύµβουλος


µού

Αθ

ηνά Ιωάννου

2665

0-27

381

2665

0-23

787

13

5

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

33

Αγροτικός



µός

Παραµυθιάς

Θεσπρ

ωτία

ς

Παραµυθιά

Θεσπρ

ωτία

ς Μάνου

Φλω

ρεντία

∆ηµαρχείο

Παραµυθιάς

4620

0 Παραµυθιά

Fax:

26

660-

2407

3


γλυκά

& εδέσ

µατα

25

Σύµβουλος


µού

Αθηνά Ιωάννου

2665

0-27

381

2665

0-23

787

34

Αγροτικός



«∆ΙΩΝΗ

» Ηγουµενίτσ

ας

Ηγουµενίτσ

α Θεσπρ

ωτία

ς Γεωργούλη

Αλέκα

Κυώρου

20

Ηγουµενίτσ

α

6944

-136

795

2665

0-25

923

Fax:

26

650-

2340

2

Συσκευασ

ία

αρω

µατικών

φυτών και

µεταποίηση

Αγροτικών

προϊόντων

7

35



Πανδαισία

Φαναρίου

Πρέβεζα

480

60 Πρέβεζα

26

810-

2231

5

36

Αγροτικός



µός

Θεσπρ

ωτικού

Πρεβέζης

« ΜΙΚΡΗ

ΛΑΚ

ΚΑ

ΣΟΥΛ

ΙΟΥ»

Θεσπρ

ωτικό

Πρεβέζη

ς Κό

ντου

∆έσπ

οινα

4830

0 Θεσπρ

ωτικό

Πρεβέζης

2683

0-32

143

2683

0-32

686

2683

0-32

900

Fax;

26

830-

3213

1


τρόφ

ιµα

( γλυκά

κουταλιού,

ζυ

µαρικά

)

17

ΘΕΣ

ΣΑΛΙΑ

- 17

37




Αµπελακίων Λά

ρισα

ς Αµ

πελάκια

Λά

ρισα

ς Ζα

βλιάκη

Ελένη

4122

1 Αµ

πελάκια

Λά

ρισα

ς

2495

0-93

335

2495

0-93

362

2495

0-93

487

Fax;

24

950-

9311

0


ά καταλύ

µατα

,πα

ραδοσιακά

γλυκά

κουταλιού

18

38

Γυναικείο



µός

Πορταριάς

Πορταριά

Μαγνησ

ίας

Μούτου Ρο

ύλα

3701

1 Πορταριά

Βόλου

Μαγ

.: 24

280-

9995

2 εργ.

24

280-

9940

0 24

280-

9917

3 Fa

x:

2428

0-99

128


τρόφ

ιµα

& ποτά

(γλυκά

, Μαρ

µελάδες,

εστία

ση

cat

erin

g,

χυλοπίτες,

τραχανάς

).

33

39



µός

Ενοικιαζοµένων

δωµατίω

ν Πηλίου,Περιχώρω

ν και

Νήσων

« Η

ΜΕΛ

ΙΣΣΑ

»

Βόλος

Μαγνησ

ίας

Γαλανάκη


∆ιοσκούρων

20,

Νέα

∆ηµητριάδα

3822

2

2421

0-57

229

2421

0-54

833

2421

0-57

229

6937

-801

1212

Fa

x;

2426

0-49

517

2426

0-49

772


ά καταλύ

µατα

13

Μαρία

Κο

υζόγλου

Γρ. Ισότητας

Νοµαρχία Βό

λου

13

6

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

40

Αγροτικός


µός

Γλώσσ

ας Σκοπέλου

« Η

ΓΛΩ

ΣΣΙΩΤΙΣΣ

Α »

Γλώσσ

α Σκοπ

έλου

Μαγνησ

ίας

Παπ

αχρήστου

Ελισάβετ

Γλώσσ

α Σκοπ

έλου

37

004 Σκόπ

ελος

2424

0-33

581

2424

0-33

634

2424

0-33

227

Fax;

24

240-

2908

5 24

240-

3336

4 24

240-

3390

0


τρόφ

ιµα

(γλυκά


, παραγωγή

, συσκευασ

ία)

24

41

Γυναικείο



µός Αφ

ετών

« Η

ΘΕΤ

ΙΣ »

Αφέτες

Βόλου

Μαγνησ

ίας

Ζαχαρού

Ελένη

Συκή

, 370

10

Αφέτες

2423

0-54

849

2423

0-55

636

2423

0-55

450

2423

0-55

650

Fax;

24

230-

5506

9 24

230-

5572

8


τρόφ

ιµα

( γλυκά


)

50

42

Γυναικείο



µός Ζαγοράς

Ζαγορά

Μαγνησ

ίας

Στάµου

Μαρία

37

001 Ζαγορά

Μαγνησίας

2426

0-23

460

Fax

; 24

260-

2367

8 24

260-

2356

6


τρόφ

ιµα

& ποτά

( γλυκά

κουταλιού,

λικέρ)

Συσκευασ

ία &

µεταποίηση

αρω

µατικών

φυτών

& ανθέων

Εστία

ση (

cate

ring

)

72

43

Αγροτικός

Ανθοκοµικός



Μακρυράχης Πηλίου

Μακρυράχη

Πηλίου

Μαγνησ

ίας

Ευαγγέλου

Αντω

νία

Μακρυράχη

37

001 Ζαγορά

Πηλίου

Τηλ.

& F

ax

2426

0-32

155

Ανθοκο

µικά

22

44

Γυναικείο

ς Κη

πευτικός

& Προϊόντων

Οικοτεχνίας


µός ∆ή

µου Ν

. Αγχιάλου

« ΑΧΕ

ΛΩ »

Νέα

Αγχίαλος

Μαγνησ

ία

Σ. Τσουκαλά

30Η

Ιουλίου-

Αγ.

Γεωργίου

3740

0 Ν

. Αγχίαλος

Μαγνησίας

2428

0-78

131

2428

0-77

807

2428

0-77

015

Fax;

24

280-

7678

0


ά καταλύ

µατα

. Παραδοσιακά

τρόφ

ιµα

(γλυκά

, αµυγδαλω

τά,µ

αρµελάδες

)

12

45

Αγροτικός


µός Ανηλίου,

Ο

µάδα

Γυναικώ

ν Ανήλιο

Πηλίου

Μαγνησ

ίας

Μελποµένη

Καρκαλά

Ανήλιο

Πηλίου

Μαγνησίας

Fax;

24

260-

3132

9 24

260-

3171

1


τρόφ

ιµα

( γλυκά

του

κουταλιού,

τουρσιά,

εστία

ση

cat

erin

g )

.

14

13

7

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

46

Γυναικείο



µός ∆.

Πτελεού

« ΦΤΕ

ΛΙΑ

»

Πτελεός

Μαγνησ

ίας

Πτελεός

Μαγνησίας

2422

0-29

400

2422

0-41

550

Fax;

24

210-

4122

7


τρόφ

ιµα

& γλυκά

17

47

Γυναικείο



µός ∆ή

µου

Αλοννήσου

« ΙΚΟΣ

»

Αλόννησος

Μαγνησ

ίας

∆ροσάκη Νίνα

3700

5 Αλόννησος

2424

0-66

270

Fax;

24

240-

6571

9


τρόφ

ιµα και

ποτά

21

48



µός

Ασπροκλησιάς

Τρικάλων

(ΣΥΝ

. Π. Ε

. )

Ασπροκκλησιά

Τρίκαλα

Τρικάλω

ν Χλήνου

Αγγελική

Ασπροκκλησιά

420

34

Αγιόφυ

λλο

Καλα

µπάκα

2432

0-94

477

2432

0-94

458


τρόφ

ιµα

& ποτά

( γλυκά

κουταλιού,


, λικέρ,ζυ

µαρικά

)

10

49

Αστικός


ός

Γυναικών Περτουλίου

Τρικάλων

Περτούλι

Τρικάλων

Τρικάλω

ν Τσ

ιάντα

Παρασ

κευή

Περτούλι

Τρικάλων

4203

2 Πύλη

2434

0-91

456

2434

0-28

001

2434

0- 3

5486


τρόφ

ιµα

( γλυκά


)

16

Πληροφο

ρίες

στο

∆ή

µο Αιθικίων:

κ.

Μπέκου

Κων/να

24

310-

2800

1 69

74-4

6631

2

50

Γυναικείο


µός ∆ή

µου

Εστιώ

τιδας

( α

στικός

συν

/σµός

)

Εστιώ

τιδα

( Μεγαλοχώρι

) Τρ

ικάλω

ν Γ.

Πατουλιώτη

Μεγαλοχώρι

42

100 ΤΡ

ΙΚΑΛ

Α

6945

-764

942

2431

0-55

359

∆ήµος

24

310-

5541

1 24

310-

5529

0 24

310-

5521

6 F

ax;

2434

0-91

456

∆ήµου

2434

0-56

569


τρόφ

ιµα

( γλυκά

, ζυ

µαρικά

)

24

Καρρά Μαρία

Πατουλιώνη

Γεωργία

51


Γυναικείο


µός

Περιοχής Σοφά

δων

Ε

.Π.Ε

.

ΚΑΠΗ

Σοφ

άδων

Καρδίτσ

ας

Βέρα

Τσιτσίπα

ΚΑΠΗ

Σοφ

άδων

43 1

00

ΚΑΡ∆

ΙΤΣΑ

2443

0-22

661

2443

0-23

880

6932

-559

123

Fax;

24

430-

2379

9 ( Ο

ΤΕ )


φορεσιές

14

13

8

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

52



µός Λί

µνης

Πλαστήρων

Μορφο

βούνι

Καρδίτσ

ας

Τσικρικά

Άννα

4306

7 Μορφο

βούνι

Καρδίτσ

ας

2441

0-95

368

2444

0-95

277


τρόφ

ιµα

& ποτά

(γλυκά

κουταλιού,

λικέρ,

ζυ

µαρικά

) Τυποπ

. Αρ

ωµατικών

φυτών

36

53

Αγροτικός


µός ∆ή

µου

Ιτάµου

Ραχούλα ∆ή

µου

Ιτάµου

Κα

ρδίτσ

ας

Γιαννουσά

Καλλιόπη

Ραχούλα δή

µου

Ιτάµου

43

100 Κα

ρδίτσ

α

2441

0-42

202

2441

0-42

186


τρόφ

ιµα και

αρω

µατικά

φυτά

.

7

ΙΟΝΙΑ

ΝΗΣΙΑ

- 2

54

Γυναικείο

ς Εµ

πορικός



µός Π

. Ε.

« ΑΛ

ΚΥΟΝΕΣ

»

Κέρκυρα

Κέρκυρ

ας

Σαββάνη

Μαρία

Ν. Ε

λευθεριώτη

13

49

100 Κέρκυρα

2661

0-22

788

Fax;

26

610-

2629

1

Βιοτεχνία

παραδοσιακώ

ν στολών

& τουριστικών

ειδών ένδυσης

9

Αντιπ

ρόεδρος

Βασιλάκη

Ευ

αγγελία

Πρόεδρος

εποπ

τικού

Νοταροπ

ούλου

Θεοδώ

ρα

55

Γυναικείο



µός

Περαχωρίου

Περαχώρι

Ιθάκης

Κεφα

λληνίας

∆ενδρινού

Βασιλική

Περαχώρι

28

300 ΙΘΑΚ

Η

2674

0-32

155

2674

0-32

150

Fax;

26

740-

3237

4


ά καταλύ

µατα


προϊόντα

28

ΣΤΕ

ΡΕΑ ΕΛ

ΛΑ∆Α

- 12

56



µός

Γυναικών

∆ήµου Ελάτεια

ς « ΚΡ

ΑΝΑΙΑ ΑΘ

ΗΝΑ

»

Ελάτεια

Φθιώτιδ

ας

35

440 Ελάτεια

2234

0-31

049

2234

0-31

738

Fax;

22

340-

3189

8


τρόφ

ιµα

( γλυκά

) Παραδοσιακές

στολές

15

Παράρτη

µα

3520

0 Σέλι

22

330-

7110

1

57

Γυναικείο


µός


ν προϊόντων

« ΕΥ

ΡΥΤΑ

ΝΙΑ

»

Καρπ

ενήσι

Ευρυτα

νίας


Γραµ

µατίκα

2Ο χιλ

. Κα

ρπενησίου

– Λα

µίας

36

100

Καρπ

ενήσι

ΕΥΡΥ

ΤΑΝΙΑΣ

2237

0-21

026

2237

0-80

673

( Πρόεδρος

) Fa

x;

2237

0-25

403


τρόφ

ιµα

( χυλοπ

ίτες,

τραχανάς

, γλυκά

κουταλιού)

11

Βούρβαχη

Μαρία

Τσ

ικριτσάκη Νίκη

13

9

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

58

Γεωργοτουριστικός



µός

Αράχοβας

« ΚΥ

ΠΑΡ

ΙΣΣΟ

Σ »

Αράχοβα

Βοιωτία

ς Χα

ρίτου

Φρόσω

32

0 04

Αράχοβα

Βο

ιωτία

2267

0-31

701

2267

0-31

021

2267

0-32

095

Fax;

22

670-

3194

8


ά καταλύ

µατα


κεντήµατα

( χρυσοκέντη

µα

) Υφαντά

32

6937

-604

604

59



υφαντουργικής

& Λα

ϊκής

Τέχνης

Λιβαδειάς

Λιβαδειά

Βο

ιωτία

ς Κα

τερίνα

Ιωαννίδου

Κασσ

ιώτου

3 Λιβαδειά

6936

-959

124

2261

0-82

050

2261

0-22

533

Fax;

22

610-

2829

0


υφ

αντά

60

Γυναικείο

Καλλιτεχνικό

Συνεταιριστικό

Εργαστήρι

Αγγειοπλαστικής

∆ήµου

Σχηµαταρίου

« ΤΑ

ΝΑΓ

ΡΑΙΑ

ΚΟΡΗ

»

Σχηµατάρι

Θηβών

Βοιωτία

ς Κυ

ρίµη

Αρετή

Τα

νάγρας

100

Σχηµατάρι

Βοιωτία

ς

6945

-992

565

2262

0-59

611

Fax

; 22

620-

5818

8

Πήλινα

15

61


–

αγροβιοτεχνικός

– οικοτεχνικός

συνεταιρισ

µός

Λιβαδειάς

Λιβαδειά

Βο

ιωτία

ς Γιώτα

∆ηµόκα

Φίλωνος

50

Τ.Κ.

321

00

2261

0-82

050

Υφαντά

7

2261

0-24

928

62

Πρότυπος

Αναπ

τυξια

κός


µός

Σηροτροφ

ίας,


περιοχής

Κύµης

, ΠΑΣ

ΟΣΑ

Π

Κύµη

Εύ

βοιας

Γκέγκε

Αγγελική

34

003 Κύ

µη

Εύβοιας

2222

0-23

668

2222

0-23

352

Fax

; 22

220-

2366

8 22

220-

2257

0 22

220-

2366

9

Κουκουλάρικα

κάδρα σε

βελούδο

15

Γραµ

µατέας

Κο

υτσελίνη

Μαρία

63

Χειροτεχνικός


µός

Γυναικών Λί

µνης

Ευ

βοίας

Λίµνη

Εύβοιας

Μουτζούρη

Λίτσα

3400

5 Λί

µνη Ευ

βοίας

( στο

κτίριο

της

παλιάς ∆Ε

Η )

2227

0-32

359

Fax;

22

270-

3245

5 22

270-

3219

1

Υφαντά

, κεντήµατα.

Κερα

µικά

40

∆ηµιουργήθηκε

από τον

ΕΟΜΜΕΧ

(198

8 )

64




Ν. Α

ρτάκης

« ΑΡΤ

ΑΚΙΑ

ΚΡ

ΗΝΗ

»

Νέα

Αρτάκη

Εύ

βοιας

Κύλι

µπα Ελένη

28ης

Οκτωβρίου

9 3460

0 Ν

. Αρτάκη

2221

0-42

493

Fax

; 22

280-

238

96


τρόφ

ιµα

( αµυγδαλωτά

, πίτες

, κ.λ

.π. )

11

∆ιαθέτει


. ∆η

µιουργήθηκε

από το

πρόγραµ

µα

Ολοκληρω

µένης

Παρέµβασης Ν

. Εύ

βοιας

14

0

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

65

Αγροτουριστική

Συνεταιριστική

Οργάνωση

Γυναικώ

ν Ν

. Αρ

τάκης

« ΝΕΑ

ΚΥ

ΖΙΚΟ

Σ »

Νέα

Αρτάκη

Εύβοιας

Ιωσήφ

Ευφρ

οσύνη

Εθνικής

Αντίσ

τασης

52

3460

0 Ν

. Αρτάκη

2221

0-41

120

Fax;

22

210-

2826

0


γλυκίσ

µατα

( α

µυγδαλωτά

, κουραµπιέδ

ες,

γλυκά

κουταλιού,

λικέρ,

κουλουράκια,

µέλι

)

8

∆ιαθέτει


. ∆η

µιουργήθηκε

από το

Πρόγραµ

µα

Ολοκληρω

µένης

Παρέµβασης Ν

. Εύ

βοιας

66




Ασµηνίου

«Η ΓΥΝ

ΑΙΚΑ

» Ασ

µήνιο

Εύβοιας

34

200

Ασµήνιο Εύ

βοιας

Fax

; 22

270-

4086

0 ι

67




Αχλαδίου

Αχ

λάδι

Εύ

βοιας

34

010 Αχλάδι

Εύ

βοιας

Fax

; 22

270-

5150

4 Παραδοσιακό

σα

πούνι

ΠΕΛ

ΟΠΟΝΝΗΣΟ

Σ - 2

68

Αγροτικός


µός


- Χειροτεχνίας

« Η

ΕΡΓ

ΑΝΗ

»

Γεράκι

Λα

κωνί

ας

Αντω

νάκη

∆ή

µητρα

2305

8 Γεράκι

Λα

κωνίας

2731

0-71

382

2731

0-71

210

Fax

; 27

310-

7134

6

Υφαντά

15

69

Αγροτικός


µός

Βιοτεχνίας


& Χειροτεχνίας

Ανωγελιων Λα

κωνίας

Ανώγεια

Λα

κωνίας

∆ήµου

Φάριδος

Λακω

νίας

Χρ

υσούλα

Κο

ύµαρη

Ανώγεια

Λα

κωνίας

23

054

Ξηροκά

µπι

2731

0-35

991

2731

0-36

545

Fax

; 27

310-

3654

5


στολές

, κέντηµα

24

ΒΟΡΕ

ΙΟ ΑΙΓΑΙΟ

- 12

70


Μεταπ

οιητικός



Αγιάσου Λέσβ

ου

Αγιάσος

Λέσβ

ου

Τσουκαρέλλη

Χρυσούλα

Αγιάσος

8110

1 Λέσβ

ος

2252

0-23

318

2252

0-22

682

Fax

; 22

520-

232

75


τρόφ

ιµα

( γλυκά

κουταλιού

)

Υφα

ντά

85

71




Πέτρας Λέσβου

Πέτρα

Λέσβ

ου

Χιώτη

Ελένη

31

109 Πέτρα

Λέσβ

ου

2253

0-41

238

Fax;

22

530-

4130

9


ά καταλύ

µατα

35

72


–

Αγροτοβιοτεχνικός


µός

Πολιχνίτου Λέσβ

ου

Πολιχνίτος

Λέσβ

ου

Συκά

Μαρία

81

300 Πολίχνιτος

Λέσβ

ου

2252

0-42

260

2252

0-42

175

Fax

; 22

520-

4226

0


τρόφ

ιµα

. Παρασ

κευή

&

τυποπ

οίηση

γλυκών

κουταλιού

& Μαρ

µελάδω

ν

30

Ο συνεταιρισµ

ός

ασχολείτα

ι και

µε

αναπ

αλαίωση

παλαιών εικόνων

14

1

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

73




Μεσοπ

οτάµου

Λέσβου

Μεσότοπ

ος

Λέσβ

ου

Λέσβ

ου

Ιωάννα

–

Ελένη

Πίτσ

α

8110

5 Μεσότοπ

ος

Λέσβ

ου

2253

0-96

442

2253

0-96

390

Fax;

22

530-

9609

60


τρόφ

ιµα

& ποτά

(γλυκά

κουταλιού,

κουλουράκια,

χυλοπίτες,

φιδές,

λικέρ,γλυκά

ταψιού

)

25

74

Αγροτικός



Ασω

µάτων Λέσβου

« Οι

Άγιοι Ανάργυροι

»

Ασώ

µατος

Λέσβ

ου

Κεφά

λα Μαρία

81

101 Ασ

ώµατος

Λέσβ

ου

2251

0-44

287


τρόφ

ιµα

( γλυκά

κουταλιού,


) Υφ

αντά

Είδη

καλαθοπλεκτικ

ής

31

75



Στύψ

ης Υψηλοµετώπου

Λέσβ

ου

Πέτρα

Λέσβ

ου

Χίου

Ευ

στρατία

81

109

Στύψη

Πέτρα

Λέσβου

2253

0-91

287

2253

0-91

376

2253

0-91

139


τρόφ

ιµα

( µέλι,

τραχανά,

ελιές

, γλυκά

λουταλιού

)

54

Υπεύθυνη

∆ήµου

Πέτρας

: κ.

Τορµπά

λη

2253

0-42

222

2253

0-41

235

Fax

; 225

30-

4123

5

76



Σκαλοχωρίου

Λέσβου

Καλλονή

Λέσβ

ου

Αχουλιά

Γιαννούλα

8111

0 Σκαλοχώρι

Λέσβ

ου

2253

0-98

887

2253

0-98

288

2253

0-98

390

Fax

; 22

530-

9828

8


τρόφ

ιµα

( Α

µυγδαλωτά

, γε

µιστά,

µακαρονάκι

κοφτό

)

49

Υπεύθυνη

∆ήµου

Κα

λλονής

: Ρα

λλού

Κα

στανέλλη

22

530-

2357

2 Fa

x :

2253

0-23

691

Γραµ

.: ∆α

σκαλάκη

77



Ανεµώτια

ς Λέσβ

ου

Ανεµώτια

∆ήµου

Κα

λλονής

Λέσβ

ου

Βερονίκη

Κο

υτρούλη

8110

7 Ανεµώτια

Λέσβ

ου

2253

0-98

674

2253

0-98

607

Fax

; 22

530-

9898

1


τρόφ

ιµα

& ποτά

( Ζυ

µαρικά

, γλυκά,

κρασί

ντόπ

ιο )

22

Υπεύθυνη

∆ήµου

Κα

λλονής

: Παπ

αδέλλη

Παναγιώτα

22

530-

2357

2 Fa

x ;

2253

0-23

691

14

2

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

78



Αγ. Π

αρασ

κευής

« ΣΕ

ΛΑ∆Α

»

Αγ. Π

αρασ

κευή

Λέσβ

ου

Καλλιπολίτου

Μαρία

8110

2 Αγ

. Παρασ

κευή

Λέσβ

ου

2253

0-31

292

2253

0-31

196


τρόφ

ιµα

& ποτά

Εσ

τίαση

( C

ater

ing

)

12

Υπεύθυνη

∆ήµου

Αγ

. Παρασ

κευής:

Κα

λλιπολίτου

Τηλ.

& F

ax :

22

530-

3122

1

79


µός

Ζαχαροπλαστικής

Γυναικών Ατσικής

Λήµνου

Ατσική

Λήµνου

Λέσβ

ου

Γκαρόζη

Φ.

Ατσική

Λήµνου

81 4

00

2254

0-22

597

Fax;

22

540-

3130

0


γλυκά

30

80




µός ∆ή

µου

Οµηρούπ

ολης

« Η

ΚΥΨ

ΕΛΗ

» Χίου

Αγ. Γεώ

ργιος

Βροντάδος

Χίου

Σµ

αράγδα

Αµ

πατζή

Αγ. Γεώ

ργιος

Βροντάδος

82

200

Οµηρούπ

ολη

Χίου

6936

-063

802

2271

0-82

800

2271

0-92

890

Fax

; 22

710-

3302

4


τρόφ

ιµα.

Εσ

τίαση

( C

ater

ing

) Υφ

αντά

Έκθεση:

Κα

λοπλύτου

8 Χίος

81


µός

Χειροτεχνίας

& ειδών

Λαϊκής

Τέχνης

Καλλιµασ

ιά Χίου

Χίου

Ασ

πασ

ία

Κωνσταντίνου

Κα

λλιµασ

ιά

8210

0 Χίος

2271

0-51

180

2271

0-51

337

Fax

; 22

710-

5230

1 22

710-

2670

0

Κεντήµατα

µε

παραδοσιακή

βελονιά.

Κο

ύκλες

µε

παραδοσιακές

τοπικές

στολές

10

Καρνουπάκη

Μαρία

ΝΟΤΙΟ

ΑΙΓΑΙΟ

- 1

82

Αγροτικός



Σύρου

«

ΤΟ

ΚΑΣ

ΤΡΙ »

Άνω

Σύρος

Σύρος

∆αρζέντα

Άννα

Αγ. Σεβασ

τιανού

41

8410

0 Άνω

Σύρος

2281

0-71

393

Fax;

22

810-

8303

9 22

810-

8374

9


τρόφ

ιµα

( πίτες,


, γλυκά

κουταλιού,

λικέρ

cate

ring

)

28

ΚΡ

ΗΤΗ

12

83

Γυναικείο


µός

Παραγωγής

Επ

εξεργασίας

&

Εµπορίας Μεταξιού

& Προϊόντων αυτού και

ειδών οικολογικής

καλλιτεχνικής

χειροτεχνίας

ΤΕΧ

ΝΗΜΑ

– ΣΥ

ΝΕ.

Π. Ε

.

Καλα

µίτσι

Αµυγδάλου

Χανίων

Κουτοβούλου

Μαρία

7300

8 Κα

λαµίτσι

Αµυγδαλιά

Χανίων

2826

0-22

944

Fax;

28

260-

6173

7

Παραγωγή

–

επεξεργασία

& εµπορία

µεταξιο

ύ

40

Στη Νοµαρχία

µε

κ. Μαλινάκη

2821

0-89

322

14

3

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

84




Γαβαλοχω

ρίου

Γαβαλοχώ

ρι

Χανίων

Χανίων

Φρονι

µάκη

Τα

σούλα

7300

8 Γαβαλοχώ

ρι

Χανίων

2825

0-22

038

Fax

; 28

250-

2262

5


ά καταλύ

µατα

. Ο

συνεταιρισ

µός

πουλάει

& κοπανέλι

45

85



Παραδοσιακής

Χειροτεχνίας

Κισσά

µου

Χανίων

Κισσ

άµου

Χα

νίων

Χανίων

Σηµαντηράκη

∆έσπ

οινα

Κίσσ

αµος

Χα

νίων

7340

0 Κίσσ

αµος

2822

0-24

280

2822

0-22

886

Fax;

28

220-

2200

5


τρόφ

ιµα

( χυλοπ

ίτες,

λάδι

, ελιές

) Εικόνες.

Αγγειοπλαστικ

ή

110

Ο συν

/σµός

αφορά όλη την

περιοχή

Κισσ

άµου

. ∆ιαθέτει

εργαστήρι

Αγιογραφ

ίας,

Αγγειοπλαστικής

, Υφ

αντικής

, Γλυκών

86



µός Έλους

Χα

νίων

Έλος Χα

νίων

Χανίων

73

012 Έλος

Χανίων

87

Γυναικείο


µός

Υφαντικής

και


ν Τεχνών

Ανώπολις

Σφα

κίων

Ανώπολη

Σφακίων

Χανίων

Αθητάκη

Μαρία

Ανώπολη

730

11 Χώρα

Σφ

ακίων

2825

0-91

533

( πολύ πρ

ωϊ ή

βράδυ

)

Υφαντά

10

Λειτουργεί µόνον

τον Χειµώνα

88

Αγροτικός




Κρουσώ

να Ηρακλείο

υ

« Η

ΚΡΟ

ΥΣΑΝ

ΙΩΤΙΣΣ

Α

»

Κρουσώ

νας

Μαλεβυζίου

Ηρακλεί

ου

Πυργιαννάκη

Ελένη

7000

1 Κρ

ουσώ

νας

Ηρακλείο

υ

2810

-711

394

( πρόεδρος

) Fa

x;

2810

-711

989

( Συν

/σµός

)


γλυκά

( κουλούρια

, γλυκό καρότο

)

20

89


µός

Κρητικών


ν Υφ

αντών Μεσσαράς

Καπαριανά

Μοιρώ

ν Ηρακλεί

ου

Κα

παριανά

28

920-

4525

0 Fa

x;

2892

0-23

983

Κρητικά

παραδοσιακά

υφ

αντά

90

Αγροτικός




« ΜΕΛ

ΙΣΣΑ

ΝΘΗ

»

Άγιος Μύρωνας

Ηρακλεί

ου

Στρατάκη

Ρο

δούλα

∆ήµος

Γοργολαϊνη

Άγιος Μύρωνας

Ηράκλειο

Κρήτη

2810

-722

083

2810

-711

989

Fax;

(∆ήµου

) 28

10-7

2120

3


τρόφ

ιµα

10

Ζαχαριουδάκη

Ρένα

Γιαννακάκη

Μαριάνθη

91

Αγροτικός



µός

Ανωγειανώ

ν Γυναικών

«

ΤΟ

ΡΑΕ

ΤΙ »

Ανώγεια

Μυλοπ

οτάµου

Ηρακλεί

ου

Χαχλιούτη

Αθηνά

Ανώγεια

Μυλοπ

οτάµου

74

051 Ηράκλειο

2834

0-31

820

2834

0-31

058

Fax

; 28

340-

3181

0


τρόφ

ιµα

7

Χαχλιούτη Αθ

ηνά

Κουβίδη

Ευαγγελία

14

4

α/α

ΕΠΩΝΥΜ

ΙΑ

ΤΟΠΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΠΡΟ

Ε∆ΡΟ

Σ ∆ΙΕΥ

ΘΥΝ

ΣΗ

ΤΗΛ/

FAX

ΠΡΟ

ΪΟΝ

TΑ

ΜΕΛ

Η

ΠΑΡ

ΑΤΗΡΗ

ΣΕΙΣ

92


Γυναικείο


µός ∆ή

µου

Ρούβα

«Ι∆Α

ΙΑ ΓΗ

»

Γέργερη ∆ή

µου

Ρούβα

Ηρακλεί

ου

Ανασ

τασά

κη

Μαρία

Γέργερη

Καινουργίου

7000

3 Ηράκλειο

2894

0-41

600

2894

0-41

495

Fax;

28

940-

4101

0 28

940-

4160

0


τρόφ

ιµα

11

Ανασ

τασά

κη

Μαρία

93

Αγροτικός




Κ. Ασιτών

« Ασ

ιτιανά

αΕδέσµ

ατα

»

Κάτω

Ασίτες

Ηρακλεί

ου

Περογαµβράκη


Κά

τω Ασίτες

Ηράκλειο

Κρήτης

2810

-861

313

2810

-861

472

2810

-861

568


Κρ

ητικά

προϊόντα

7 Κα

λαφα

τάκη

Πελαγία

Μηναδάκη Μαρία

94

Γυναικείο


µός

Πρεβελιανών

– Μεγάλη

Βρύση

« Η

ΠΑΡ

Α∆ΟΣΗ

»

Πρεβελιανά

∆ήµου Αγ

. Βα

ρβάρας

Ηρακλεί

ου

Μαλιαράκη

Ελευθερία

Πρεβελιανά

∆ήµος Αγ

. Βα

ρβάρας

Ηράκλειο

Κρήτης

2894

0-22

637

2894

0-23

464

Παραδοασιακά

εδέσ

µατα

και

παραδοσιακή

αγροτική

βιοτε4χνία

- οικοτεχνία

8

( ΝΠΙ∆

–

Εµπορική

∆ρασ

τηριότητα

) Μαλιαράκη

Ελευθερία

Τσαγκαράκη

Ευ

αγγελία

ΓΕΝΙΚΟ

ΣΥΝ

ΟΛΟ

:94

145

vi. ∆ίκτυα Γυναικείων Συλλόγων

Φορέας ∆ιεύθυνση Πόλη Περιοχή / Νοµός

Τ.Κ. Τηλέφωνο Εργασίας

Φαξ

Α∆Ε∆Υ-ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΨΥΛΛΑ 2 & ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ

ΑΘΗΝΑ 105 57 3246109, 3244677 3246165

ΑΘΗΝΑ - ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ∆ΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΟΣ 5 ΑΘΗΝΑ 115 28 7775223 7757771

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

∆ΡΑΓΑΤΣΑΝΙΟΥ 8 ΑΘΗΝΑ ΠΛ. ΚΛΑΘΜΩΝΟΣ

105 59 3215291-5 3215276

ΓΕΣΑΣΕ - ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΚΗΦΙΣΙΑΣ 16 ΑΘΗΝΑ 115 26 7711711 7710157

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Ν.∆.

ΠΙΤΤΑΚΟΥ 2 ΑΘΗΝΑ ΠΛΑΚΑ 105 58 3314847 3314817

ΓΡΑΦΕΙΟ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ∆ΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ 70 & ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΑΘΗΝΑ 105 53 5244657

ΓΣΕΒΕΕ-ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΚΑΠΟ∆ΙΣΤΡΙΟΥ 24 ΑΘΗΝΑ 106 82 3304555, 3003875

ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΤΥΠΟΥ INFO-FEMMINA

ΚΑΝΙΓΓΟΣ 9 ΑΘΗΝΑ 106 67 3304864 3306562

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ

ΠΛ. ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 3

ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 546 30 031-511751 031-

511402 ∆/ΝΣΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ∆ΥΟ ΦΥΛΩΝ-ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΕΙΡΑΙΩΣ 40 ΑΘΗΝΑ 104 37 5233111

∆ΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

∆Ω∆ΕΚΑΝΝΗΣΟΥ 7 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 546 26 031-555053

∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

∆ΗΜΟΤΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟΚΟΜΟΤΗΝΗ 691 00 2525999

∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΕΙΑ-ΤΟΜΕΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΣΙΝΑ 30 ΑΘΗΝΑ 106 72 3600628

∆ΙΚΤΥΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΑΡΙΑ∆ΝΗ

ΙΚΟΝΙΟΥ 1 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΗ 564 30 031-655551 031-

665855

∆ΙΚΤΥΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ

ΝΕΟ ΡΥΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 0392-71780 0392-71780

∆ΙΚΤΥΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΗΣ-ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΑ∆ΟΣ

ΑΜΑΛΙΑ∆ΟΣ 15 ΑΘΗΝΑ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ 115 23 6913100 6411449

∆ΙΩΝΗ - ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ & ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Χ.ΜΟΥΣΚΟΥ 18 ΑΘΗΝΑ ΖΩΓΡΑΦΟΥ 157 72 7486297, 7486267 7751976

ΕΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

Γ΄ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 48Β

ΑΘΗΝΑ 104 33 8836917 8839271

ΕΛΑΝΗ - ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ & ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

∆ΟΪΡΑΝΗΣ 13 ΑΘΗΝΑ 113 62 8829041, 9310945 8827677

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡEΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΣΟΛΩΝΟΣ 121 ΑΘΗΝΑ 106 78

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΚΑΡΑΟΛΗ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ 17

ΑΘΗΝΑ ΜΕΛΙΣΣΙΑ 151 27 6131351 6131531

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ∆ΗΜΟΥ ΝΙΚΑΙΑΣ

∆ΗΜΟΣ ΝΙΚΑΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΝΙΚΑΙΑ 184 50 4250226

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ 32 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 546 31 031-270803

146



Φαξ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΒΑΣ.ΣΟΦΙΑΣ 2 ΑΘΗΝΑ 106 74

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ∆ΙΑΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, UNESCO

ΠΛΟΥΤΩΝΟΣ 30 & Γ.ΠΑΠΑΝ∆ΡΕΟΥ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 546 55 031-

423152,422270 031-

422271

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ-ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΣΟΛΩΝΟΣ 121 ΑΘΗΝΑ 106 81 3606390,

3806390, 38375926456467, 3806390

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ & ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΙΑΝΟΥ 30 ΑΘΗΝΑ 116 35 7231546, 0294-

96658

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΙ∆ΩΝ ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΩΝ

ΑΜΑΛΙΑ∆ΟΣ 13α ΑΘΗΝΑ 115 23 6456680, 6467937 6456680

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ EURO-INFO CENTER

ΞΕΝΙΑΣ 16 ΑΘΗΝΑ 115 28 7790713 7778694

Ι∆ΡΥΜΑ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ 1 ΑΘΗΝΑ 106 72 3626111, 3637455

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΑΝΑΤΖΕΡ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΩΝ

ΚΟΡΙΝΘΟΥ 228 ΠΑΤΡΑ 061-622512

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ 26-28

ΑΘΗΝΑ 117 42 9246523 9246523

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ-ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Ε.Π.Ε.

ΕΛΛΑΝΙΚΟΥ 6 ΑΘΗΝΑ 116 35

ΚΕΓΜΕ-ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΧΑΡ.ΤΡΙΚΟΥΠΗ 115 ΑΘΗΝΑ 114 73 3813968,3815660

ΚΕΕ ∆ΗΜΗΤΡΑ ΝΙΚΗΤΑΡΑ 18 ΛΑΡΙΣΑ 270 63

ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ∆ΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΟΜΗΡΟΥ & ΕΣΤΙΑΣ 2

ΣΥΡΟΣ 841 00 0281-81315 0281-87813

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ &ΕΡΕΥΝΩΝ

ΝΙΚΗΣ 24 ΑΘΗΝΑ 105 57 3244380 3227706

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΡΓΑΝΗ

ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗ & ∆ΑΒΑΚΗ 1

ΘΕΣ/ΝΙΚΗ ΣΥΚΙΕΣ 566 25 031-621166

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΥ ΙΛΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΙΚΑΡΟΥ 52 ΑΘΗΝΑ ΙΛΙΟΝ 131 22 2634688

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΥ ΚΑΡ∆ΙΤΣΑΣ

ΣΤΑΜΟΥΛΗ 18 ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ 43 100 0441-71594

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

ΛΕΚΚΑ 12 ΑΘΗΝΑ 105 61 3223048, 3236025 3234048

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ ΚΟΡΙΤΣΙΟΥ ΟΡΓ.ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ

ΑΛΑΜΑΝΗ & ΙΕΖΕΚΙΗΛ

ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ 43 100 0441-20802

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 109 ΑΘΗΝΑ 114 72 3628104 3619287

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ∆ΡΑΣΗΣ ΚΕ∆Ε

ΡΩΜΥΛΙΑΣ 11 ΑΘΗΝΑ ΚΑΣΤΡΙ 146 71 8011842, 6230830 6230830

147



Φαξ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ

ΚΟΡΑΗ 14 ΙΩΑΝΝΙΝΑ ` 454 44 0651-78810 0651-72378

ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ & ΠΑΙ∆ΙΟΥ

ΓΡΙΒΑΙΩΝ 4 & ΣΚΟΥΦΑ 75

ΑΘΗΝΑ 106 80 3637547,

4410409, 36415813639758

ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΕΤΕΜΕ

ΣΟΛΩΝΟΣ 41 ΑΘΗΝΑ 106 72 3626236 3616236

ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙ∆ΩΝ ∆ΗΜΟΚΡΙΤΟΥ 14 ΑΘΗΝΑ 106 72 3611042, 3628978

3607355

Ο.Η.Ε. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

ΑΜΑΛΙΑΣ 36 ΑΘΗΝΑ 105 58 5230640

ΟΑΕ∆-ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ 8

ΑΘΗΝΑ ΓΛΥΦΑ∆Α 166 10

ΟΤΕ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

ΣΤΑ∆ΙΟΥ 15 ΑΘΗΝΑ 105 61 3302121 3302125-

6

ΟΤΟΕ-ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ

ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΟΣ 9 ΑΘΗΝΑ 115 26

Π.Ε.Ο.Ν. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ & ΠΑΙ∆ΙΟΥ

ΚΥΠΡΟΥ 82 ΑΘΗΝΑ 157 73

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ∆ΙΚΤΥΟ ΑΙΡΕΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΗ

Λ.ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΑΣ 91 ΑΘΗΝΑ 114 74 6511373, 65211376523084, 6424243

ΠΑΣΕΓΕΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΚΗΦΙΣΙΑΣ 16 ΑΘΗΝΑ 115 26

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ

ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ 1 ΛΑΜΙΑ 351 00 0231-32977 0231-39622

ΣΜΙΛΗ ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ & ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ∆ΥΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΣΑΡΑΝΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 17

ΑΘΗΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ 121 34

ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΜΑΝΑΣ & ΠΑΙ∆ΙΟΥ Ι.Κ.Α.

ΑΛΑΜΑΝΗ 35 ΚΑΡ∆ΙΤΣΑ 431 00

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΙΣΟΤΗΤΑΣ-ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 96 ΑΘΗΝΑ 115 26 7771871, 7773410

ΣΥΝ∆ΕΣΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ∆ΙΑΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΠΛΟΥΤΩΝΟΣ 30 ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 546 55 031-423152,

422270 031-

422271

ΤΕΛΛΕΣΙΛΛΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΕΜΙΝΙΣ

ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ 109 ΑΘΗΝΑ 114 72 3628104 3619287

ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Κ.Κ.Ε Λ.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 145 ΑΘΗΝΑ 142 31 2492111

ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ

ΠΛ.ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 1 ΑΘΗΝΑ 105 53 3378509-10 3219914

ΤΟΜΕΑΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΠΑΣΟΚ

ΧΑΡ.ΤΡΙΚΟΥΠΗ 45 ΑΘΗΝΑ 106 80 3608609 3644625

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩ

ΑΓ.ΜΕΛΕΤΙΟΥ 166 ΑΘΗΝΑ 104 45

ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟ

ΤΑΫΓΕΤΟΥ 23 ΑΘΗΝΑ ΠΑΛ.ΨΥΧΙΚΟ 154 52 6726462-3, 6756801,

6726296, 67263616726417

148



Φαξ

ΥΠΕΧΩ∆Ε-ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΑΜΑΛΙΑ∆ΟΣ & ΠΟΥΛΙΟΥ

ΑΘΗΝΑ 115 23

ΧΕΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ 11 ΑΘΗΝΑ 106 72 3642292

149

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΕΙ∆ΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Ε.Π. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2000 – 2006

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΡΓΟ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΟΥΜΕΝΟ

ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ (ΕΚΤ)

«∆ιερεύνηση της κατάστασης

της γυναικείας επιχειρηµατικότητας


Β΄ ΦΑΣΗ


150

9. ∆ιασύνδεση και συνέργια µε δράσεις και δοµές προώθησης

απασχόλησης

Η αποτελεσµατικότητα της προώθησης της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην

Περιφέρεια Θεσσαλίας εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη διασύνδεση των σχετικών

δράσεων µε άλλες δράσεις που υλοποιούνται παράλληλα. Για τους λόγους που

εξηγήθηκαν πιο αναλυτικά στην πρώτη φάση της µελέτης, η γυναικεία

επιχειρηµατικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την κοινωνική οικονοµία. Με

άλλα λόγια, η προσπάθεια εξασφάλισης ευνοϊκών όρων και συνθηκών για τις

γυναίκες που επιθυµούν να αναλάβουν επιχειρηµατικά εγχειρήµατα, προϋποθέτει την

ανάπτυξη επαρκών δοµών Κοινωνικής Οικονοµίας. Σηµειώνεται ότι στο µέτρο 5.3

του ΠΕΠ Θεσσαλίας εντάχθηκαν 111 έργα (Βοήθεια στο σπίτι, κλπ) και υπάρχει

δυνατότητα συνέχισής τους και πέραν της 30/7/2007.

Επιπλέον, πολλοί τοµείς της κοινωνικής οικονοµίας είναι ιδιαιτέρως κατάλληλοι για

ανάπτυξη Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας αλλά και απασχόλησης (π.χ. βοήθεια στο

σπίτι, παιδικοί σταθµοί κα.) Σηµειώνεται ότι η Ε.Ε. στοχεύει να καταστεί πρώτη

παγκόσµια δύναµη στην κοινωνική οικονοµία.

Γενικότερα, η οµαλή ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Περιφέρεια

Θεσσαλίας είναι πιο δύσκολη από ότι σε εθνικό επίπεδο. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι

ειδικά για τη Θεσσαλία, η επιχειρηµατικότητα είναι ενδεχοµένως η καλύτερη

διέξοδος για τη γυναικεία απασχόληση. Παρότι όµως τα τελευταία χρόνια, έχει

αυξηθεί σηµαντικά ο αριθµός των γυναικών επιχειρηµατιών, το επιχειρηµατικό κενό

µεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να υφίσταται. Έτσι σήµερα, στα πλαίσια τόσο

του Γ΄ όσο και του ∆΄ ΚΠΣ δίνεται µεγάλη προτεραιότητα στη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα, η οποία εντάσσεται τόσο στις δράσεις για τόνωση της (γενικής)

επιχειρηµατικότητας), όσο και σε δράσεις που αφορούν την ισότητα των δύο φύλων.

Είναι προφανές ότι στα πλαίσια αυτά η Κοινωνική Οικονοµία αποτελεί ένα από τα

πεδία που παρουσιάζουν αξιόλογες αναπτυξιακές δυνατότητες, δεδοµένης µάλιστα

της αδυναµίας της ‘παραδοσιακής’ οικονοµίας (δηµόσιος και ιδιωτικός τοµέας) να

151

προσφέρει απασχόληση σε όλο το εργατικό δυναµικό. Η Κοινωνική Οικονοµία

εκτιµάται ότι µπορεί να προσφέρει νέες ευκαιρίες απασχόλησης, ιδιαιτέρως για άτοµα

τα οποία σήµερα αντιµετωπίζουν τις µεγαλύτερες δυσκολίες εισόδου στην αγορά

εργασίας, όπως π.χ. οι γυναίκες.

Οι τοµείς δραστηριοποίησης των φορέων της Κοινωνικής Οικονοµίας είναι συνήθως:

αγροτικοί, λιανικό και χονδρικό εµπόριο (εµπορικοί ή καταναλωτικοί), βιοτεχνία

(µεταποίηση), τραπεζικές εργασίες (πιστωτικοί), ασφαλίσεις (αυτοδιαχειριζόµενα

αλληλοβοηθητικά ταµεία), στέγαση (στεγαστικοί), Κοινωνικές Υπηρεσίες (Υγεία &

Πρόνοια), τουρισµός, Υπηρεσίες ∆ιανοµής (π.χ. φυσικό αέριο, ηλεκτρισµός, νερό,

κτλ) (Μπιτζάνη κ.ά. 2003). Συνήθως Συνεταιρισµοί και Αστικές µη Κερδοσκοπικές

Εταιρείες αποτελούν επιχειρήσεις της Κοινωνικής Οικονοµίας, ενώ Ταµεία

Αλληλοβοήθειας, Ενώσεις, Σωµατεία και Ιδρύµατα συγκαταλέγονται στους

σχετικούς οργανισµούς. Χαρακτηριστικά των οργανισµών και των επιχειρήσεων της

Κοινωνικής Οικονοµίας είναι µεταξύ άλλων και τα εξής:

Είναι συλλογικές επιχειρηµατικές δραστηριότητες (ιδρύονται από οµάδα

ατόµων ή και φορέων).

Χαρακτηρίζονται για τη δηµοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Επιδιώκουν την κάλυψη οικονοµικών και κοινωνικών σκοπών ταυτόχρονα.

Η επιδίωξη κοινωνικών σκοπών µπορεί για παράδειγµα να σηµαίνει ότι

ιδρύονται σε γεωγραφικές περιοχές που έχουν ιδιαίτερες ανάγκες, όπως

υψηλή ανεργία ή χαµηλό επίπεδο ποιότητας ζωής των κατοίκων τους και

έρχονται να δηµιουργήσουν θέσεις εργασίας ή να παρέχουν κοινωνικές

υπηρεσίες.

Εξασφαλίζουν την ένταξη στην αγορά εργασίας ατόµων που ανήκουν σε

ευπαθείς κοινωνικές οµάδες. Μπορεί να εφαρµόζουν καινοτόµες µορφές

οργάνωσης της εργασίας, π.χ. για να µπορούν να εργαστούν άτοµα µε

αναπηρίες.

Στην περίπτωση που είναι κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα κέρδη δε

στοχεύουν στην αύξηση του πλούτου των µελών της επιχείρησης, αλλά στην

χρηµατοδότηση νέων δράσεων δηλαδή στην επανεπένδυση. Ο βασικός

οικονοµικός σκοπός τους είναι η εξασφάλιση βασικού εισοδήµατος για τα

µέλη τους και τους εργαζόµενούς τους.

152

Συχνά, παρέχουν νέες υπηρεσίες ή παράγουν νέα προϊόντα.

Ενισχύονται µε ειδικά χρηµατοδοτικά εργαλεία καθώς και µε ειδικό θεσµικό

πλαίσιο λειτουργίας.

Υποστηρίζονται µε διάφορους τρόπους από τοπικούς φορείς καθώς και από

εθελοντές.

Παρά τη σηµαντική ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονοµίας στην Ευρώπη τα

τελευταία χρόνια, στη χώρα µας παραµένει ακόµη σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Οι

ελάχιστες προσπάθειες που έχουν µέχρι σήµερα υλοποιηθεί περιορίζονται στο

επίπεδο των γυναικείων συνεταιρισµών, ενώ είναι εµφανής η έλλειψη θεσµικού

πλαισίου για επιχειρήσεις, εναλλακτικά σχήµατα Εναλλακτικής Πίστωσης και

συλλογικές παραγωγικές πρωτοβουλίες. Παράλληλα, η χώρα µας δε διαθέτει

µοντέλα πιστοποίησης επιχειρήσεων και οργανισµών της Κοινωνικής Οικονοµίας,

ούτε και µοντέλα και δείκτες ποιότητας πρωτοβουλιών (Equal-Dioni II).

Μια σηµαντική προσπάθεια δηµιουργίας των απαραίτητων δοµών και µηχανισµών

για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονοµίας αποτελεί το Κοινοτικό Πρόγραµµα

EQUAL, στα πλαίσια του οποίου υλοποιήθηκε το πρόγραµµα DIONI II «Γυναικεία

Επιχειρηµατικότητα στην Κοινωνική Οικονοµία και ∆ιαπεριφερειακό Σύστηµα

Υποστήριξης Πρωτοβουλιών 3ου Τοµέα» στις περιφέρειες Ηπείρου, Θράκης,

Επτανήσων, Θεσσαλίας και Αττικής.

Το Έργο αφορά σε µια ολοκληρωµένη προσέγγιση προώθησης της Γυναικείας

Επιχειρηµατικότητας στην Κοινωνική Οικονοµία και της καταπολέµησης των

Ανισοτήτων των Γυναικών, η οποία µπορεί να αντιµετωπιστεί και µε την ανάπτυξη

του 3ου Τοµέα και την επιχειρηµατική εµπλοκή των γυναικών σ’ αυτόν. Πιο

συγκεκριµένα, αυτό µπορεί να επιτευχθεί µέσα από:

Ένα ολοκληρωµένο σύστηµα Μηχανισµών και ∆οµών προώθησης της

επιχειρηµατικότητας των γυναικών στην Κοινωνική Οικονοµία.

Ένα ολοκληρωµένο θεσµικό και οικονοµικοκοινωνικό πλαίσιο, το οποίο θα

καθορίζει τα κριτήρια των κοινωνικών επιχειρήσεων και θα διέπει

πρωτοβουλίες στον 3ο Τοµέα (π.χ. Εναλλακτική Πίστωση).

153

Ένα µοντέλο ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας των γυναικών σε δυναµικά

επαγγέλµατα του 3ου Τοµέα (π.χ. βιολογικά προϊόντα), µε καινοτόµους

µηχανισµούς, µεθοδολογίες, µοντέλα και δείκτες ποιότητας.

Οι Μηχανισµοί που προβλέπονται στο DIONI II αφορούν στα εξής :

∆οµές Προώθησης της απασχόλησης και επιχειρηµατικότητας γυναικών στην

Κοινωνική Οικονοµία στις 5 περιοχές ανάπτυξης του προγράµµατος,

Πολυδύναµα Κέντρα Προώθησης, Πιστοποίησης και Προβολής Γυναικείων

επιχειρήσεων και κοινωνικών πρωτοβουλιών στον 3ο Τοµέα (2 Πολυδύναµα

Κέντρα στα Ιωάννινα και την Αλεξανδρούπολη και ένα Παράρτηµα στην

Αθήνα).

Ανάπτυξη Μικροπίστωσης για Γυναίκες από τη Συνεταιριστική Τράπεζα

Ιωαννίνων «Ο Στόχος» (πιλοτική εφαρµογή στην Ελλάδα).

∆ίκτυα Γυναικείων Επιχειρήσεων 3ου Τοµέα.

∆ίκτυα Εθελοντών επιχειρήσεων.

∆ίκτυα Αγοραστών Επιχειρήσεων και Αποταµιευτών για Μικροπίστωση,

Τοπικά Σύµφωνα Απασχόλησης και Αλληλεγγύης.

Ευρύ πλαίσιο εφαρµογής Νέων Τεχνολογιών στον 3ο Τοµέα (Τηλεµατικό

∆ίκτυο, Τράπεζα Πληροφοριών, Ηλεκτρονικό Εµπόριο Παρατηρητήριο, tool

kit για επιχειρήσεις), τις οποίες θα χρησιµοποιούν και οι επωφελούµενες

γυναίκες και ο τοπικός πληθυσµός σε κάθε Περιφέρεια.

Στόχος είναι τόσο η κινητοποίηση των γυναικών, όσο και των Τοπικών Κοινωνικών

∆υνάµεων (Κοινωνικού Κεφαλαίου) (Τ.Α., Μ.Κ.Ο., Επιµελητήρια, Άτοµα, ∆ηµόσιες

Αρχές) σε πρωτοβουλίες εξυπηρέτησης του Κοινωνικού Συνόλου. Το Τοπικό

Κοινωνικό Κεφάλαιο θα κινητοποιηθεί και θα αποτελέσει κύριο άξονα

του ∆ιαπεριφερειακού Υποστηρικτικού Συστήµατος 3ου Τοµέα, διότι πολλοί τοπικοί

Φορείς άµεσα ή έµµεσα θα δραστηριοποιηθούν στα ∆ίκτυα (Εθελοντών,

Αγοραστών, Αποταµιευτών) και στα Τοπικά Σύµφωνα Απασχόλησης και

Αλληλεγγύης. Με τον τρόπο αυτόν, θα πληρούνται τα 4 χαρακτηριστικά της

Κοινωνικής Οικονοµίας όπως ορίστηκαν σε Ευρωπαϊκά Φόρα, και καθορίζονται από

τη σύγχρονη βιβλιογραφία στην Κοινωνική Οικονοµία, ήτοι:

154

Αντιµετώπιση του «αποκλεισµού για Οµάδες µε ανισότητες» στην Αγορά

εργασίας (στην προκειµένη περίπτωση Γυναίκες).

Εν δυνάµει απασχόληση (employment potential).

Κινητοποίηση του Τοπικού Κοινωνικού Κεφαλαίου σε παραγωγικές

πρωτοβουλίες.

Κάλυψη Αναγκών του κοινωνικού συνόλου και αποκλεισµένων οµάδων που

δεν καλύπτει ούτε το Κράτος, ούτε η Αγορά (unmet needs).

Τελικά, το Έργο αποσκοπεί:

1. Στην προώθηση και υποστήριξη του 3ου Τοµέα σε τοπικό, περιφερειακό

επίπεδο µε ολοκληρωµένο Υποστηρικτικό Σύστηµα ∆οµών, Μηχανισµών,

Στελεχών για τη στήριξη πληθυσµών σε ανάγκη και για ανάπτυξη

βιώσιµων επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών και µηχανισµών υποστήριξής τους.

2. Στην καταπολέµηση του Αποκλεισµού, των Ανισοτήτων και της Ανεργίας

Γυναικών ορεινών, νησιώτικων και αστικών περιοχών στις 5 περιοχές

Ανάπτυξης του Προγράµµατος.

3. Στην προώθηση της Επιχειρηµατικότητας, της Απασχόλησης και της

Κοινωνικής ∆ραστηριοποίησης των Γυναικών στην Κοινωνική Οικονοµία

στις 5 περιοχές του προγράµµατος στους τοµείς:

της παραγωγής και µεταποίησης βιολογικών προϊόντων. (ορεινές και

νησιώτικες περιοχές, Ροδόπη, Έβρος, Κεφαλονιά).

της δηµιουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων και εµπορίας βιολογικών

προϊόντων (Αττική, Ήπειρος, Θεσσαλία).

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η δηµιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για

την τόνωση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας δεν περιορίζεται µόνο στην

υιοθέτηση θεσµικών µέτρων, αλλά απαιτεί την ενεργό συµµετοχή του συνόλου των

τοπικών φορέων και υπηρεσιών, της ίδιας της κοινωνίας. Ιδιαίτερα δε, η συµµετοχή

µη κυβερνητικών οργανώσεων είναι απολύτως αναγκαία ώστε να διασφαλιστούν οι

συνθήκες που θα επιτρέπουν την ανάπτυξη επιχειρηµατικών δράσεων εκ µέρους των

γυναικών. Ειδικότερα για την Περιφέρεια Θεσσαλίας, εµπειρογνωµοσύνη που

πραγµατοποιήθηκε κατέληξε στις παρακάτω προτάσεις αναφορικά µε την ενίσχυση

155

της συµµετοχής των δοµών µη κυβερνητικού χαρακτήρα στο ΚΠΣ (δίκτυο

Πληροφόρησης ΠΘ, 2005):

1. Αρχικά θα πρέπει να λυθεί το ζήτηµα του θεσµικού πλαισίου για τις δοµές µη

κυβερνητικού κοινωνικού χαρακτήρα. Αυτό αποτελεί υποχρέωση της

πολιτείας, έτσι ώστε να διαµορφωθούν και οι αντίστοιχοι θεσµικοί ρόλοι για

όλες τις δοµές.

2. Θα πρέπει να ενισχυθούν οι δικτυώσεις των δοµών σε Περιφερειακό επίπεδο,

αξιοποιώντας τις καλές πρακτικές που έχουν ήδη προκύψει από τη λειτουργία

του ∆ικτύου Πληροφόρησης της Θεσσαλικής Υπαίθρου. Αυτό µπορεί να

συµβεί τόσο µέσα από την περαιτέρω ενίσχυση του υπάρχοντος δικτύου, όσο

και µέσα από τη δηµιουργία νέων στην κατεύθυνση της περιφερειακής

συνεργασίας σε συγκεκριµένες ενότητες δράσης (π.χ. περιβάλλον, πολιτισµός,

βιολογικά προϊόντα, νεολαία κ.ά.). Μέσα από τη δικτύωση οι δοµές µπορούν

α) να συµβάλουν στη δηµιουργία ευρύτερης οπτικής και συνολικότερης

αντιµετώπισης των επιµέρους ζητηµάτων, β) να εξασφαλίσουν τη διάχυση της

πληροφορίας προς όλους τους ενδιαφερόµενους και γ) να αποκτήσουν την

αναγκαία τεχνογνωσία για το σχεδιασµό, την υποβολή και κυρίως τη

διαχείριση Ευρωπαϊκών προγραµµάτων.

3. Να εξασφαλιστεί για τις δοµές η µετάβαση από την πληροφόρηση (η οποία

ακόµα είναι ελλειµµατική) στη γνώση. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε ένα

σύστηµα αποδελτίωσης των προσκλήσεων του ΠΕΠ κατά τρόπο ώστε µέσα

σε µια σελίδα να περιγράφονται τουλάχιστον η χρηµατοδότηση και ο σκοπός

για τον οποίο αυτή δίνεται και ποιά νοµική µορφή και τί είδους λογιστική

υποστήριξη απαιτείται από τις ενδιαφερόµενες δοµές. Αυτή η πληροφορία

µπορεί να αποστέλλεται µε e-mail σε όλες τις δοµές που διαθέτουν την

υποδοµή, ενώ για τις υπόλοιπες η διανοµή να γίνεται µέσω των Κέντρων

Εξυπηρέτησης Πολιτών. Τέλος,

4. Μέσα από τα δίκτυα µπορεί να αναπτυχθεί η τεχνική υποστήριξη (για τη

σύνταξη και την υποβολή των προτάσεων).

156

9.1 Προώθηση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως η τόνωση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

προϋποθέτει την παράλληλη δραστηριοποίηση διαφορετικών φορέων και υπηρεσιών.

Η αξιοποίηση των γυναικών, ειδικά για τις τοπικές, περιφερειακές κοινωνίες είναι

σήµερα επιτακτική, και η συµµετοχή τους στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη

επιβεβληµένη. Για να γίνει αυτό εφικτό όµως, απαιτούνται ολοκληρωµένες

παρεµβάσεις σε ατοµικό, κοινωνικό, οικονοµικό και θεσµικό επίπεδο, ώστε να

ξεπεραστούν εµπόδια όπως η έλλειψη ευαισθητοποίησης, η ανεπαρκής οικονοµική

αυτοδυναµία και αδυναµία διάθεσης κεφαλαίων για έναρξη επιχειρηµατικής

δραστηριότητας, η αδυναµία των γυναικών να συνεχίσουν να εργάζονται όταν

αποκτούν παιδιά, δηλαδή να µη µπορούν να συνδυάσουν την επαγγελµατική µε την

οικογενειακή ζωή τους.

Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι γεγονός ότι η δηµιουργία των αρχικών δοµών και η

λειτουργία των σχετικών υπηρεσιών αναφορικά µε τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα

βρίσκονται σε αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο. Ενδεχοµένως αυτό που απαιτείται είναι

η ενίσχυση της υλοποίησης δραστηριοτήτων, µέσω της καλύτερης συνεργασίας των

εµπλεκοµένων φορέων. Είναι σαφές ότι παρατηρείται αρκετά µεγάλος

κατακερµατισµός αρµοδιοτήτων, µε αποτέλεσµα να υπάρχει πολλές φορές σύγχυση.

Η πρόταση που διατυπώνεται είναι η δηµιουργία ενός ∆ικτύου το οποίο θα

κατανείµει τις αρµοδιότητες αλλά και θα εξασφαλίσει την καλύτερη συνεργασία

µεταξύ των φορέων. Σε αυτά τα πλαίσια, κυρίαρχο ρόλο θα πρέπει να

διαδραµατίσει η ίδια η Περιφέρεια Θεσσαλίας η οποία θα πρέπει να λειτουργεί ως

συντονιστής του ∆ικτύου (περισσότερες πληροφορίες για τις προτάσεις παρέχονται

στο τελευταίο κεφάλαιο της µελέτης).

Σηµειώνεται ότι το ∆ίκτυο Πληροφόρησης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, σε

συνεργασία µε ΟΤΑ και Περιφερειακούς Φορείς, πραγµατοποίησε Ηµερίδα στο ∆ήµο

Πολυδάµαντα, της επαρχίας Φαρσάλων, στις 17 Μαΐου 2006 µε θέµα τη Γυναικεία

Επιχειρηµατικότητα. Στην Ηµερίδα η ανάδοχος της παρούσας µελέτης παρουσίασε

στοιχεία της µελέτης αυτής (∆ίκτυο Πληροφόρησης ΠΘ).

157

Επίσης, το ∆ίκτυο Πληροφόρησης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, οργανώνει στη

Λάρισα στις 18 Ιουλίου 2006, Εργαστήριο Φορέων παραγωγής τοπικών-

παραδοσιακών προϊόντων, µε κυρίους φορείς τους Γυναικείους Συνεταιρισµούς (η

ανάδοχος είναι µέλος της Οργανωτικής Επιτροπής).

Στα πλαίσια του Εργαστηρίου, συντάχθηκαν δύο τύποι ερωτηµατολογίου:

α) Προς τις ∆ιοικήσεις των 18 Γυναικείων Συνεταιρισµών της Περιφέρειας

Θεσσαλίας και

β) προς τα µέλη των συνεταιρισµών, που αποσκοπούν στην επικαιροποίηση των

στοιχείων του 2003 (αναφέρθηκαν στην α’ φάση της µελέτης) και στην απόκτηση

συµπληρωµατικών πληροφοριών, πολλές από τις οποίες προέκυψαν από τις ανάγκες

της παρούσας µελέτης. Η επεξεργασία των στοιχείων των Ερωτηµατολογίων δεν έχει

περατωθεί. Από την προκαταρκτική διερεύνηση των στοιχείων, τα οποία όπως και τα

Αποτελέσµατα του Εργαστηρίου, θα είναι στη διάθεση της Επιτροπής

Παρακολούθησης της Μελέτης, µετά την πραγµατοποίηση του, µπορούν να

αναφερθούν, ενδεικτικά, τα παρακάτω:

Πολλά από τα µέλη των Γυναικείων Συνεταιρισµών είναι αρχηγοί Γεωργικών

Εκµεταλλεύσεων και Νέες Αγρότισσες

Υπάρχει πρόβληµα από τη συµµετοχή των µελών στο Συνεταιρισµό γιατί

χάνουν την ιδιότητα της αγρότισσας

Πρέπει να ενισχυθεί η αξιοποίηση πρώτων υλών, προερχόµενων από τις

γεωργικές εκµεταλλεύσεις των µελών

∆ε φαίνεται να υπάρχει επαρκής διασύνδεση- συνεργασία µε αρµόδιους

φορείς (τουριστικούς, πολιτιστικούς, προώθησης- διαφήµισης) και δε

χρησιµοποιείται το διαδίκτυο για την προώθηση των προϊόντων

∆εν εφαρµόζεται οποιοδήποτε σύστηµα πιστοποίησης και διασφάλισης της

ποιότητας των προϊόντων

Μεταξύ των άλλων µορφών Γεωργικών Επιχειρήσεων που υπάρχουν στις

έδρες των Γεωργικών Συνεταιρισµών, σηµαντική θέση κατέχουν οι φούρνοι

και τα καταστήµατα µε αρτοσκευάσµατα, τα κοµµωτήρια, ανθοπωλεία,

εστιατόρια, κ.ά.

158

Κύρια επιδοτούµενα θέµατα κατάρτισης: ∆ιαχειριστικό- λογιστικό και

διαχείριση ποιότητας µε βάση πρότυπα πιστοποίησης.

Σηµειώνεται ότι οι Γυναικείοι Συνεταιρισµοί µπορούν να επωφεληθούν από την νέα –

τελευταία πρόσκληση της ∆ιαχειριστικής Αρχής και της ∆ιεύθυνσης Αγροτικής

Ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας, στα πλαίσια του µέτρου 2.2 που αφορά

υπηρεσίες στον αγροτικό πληθυσµό και εµπορία προϊόντων ποιότητας.

Θετικό βήµα αποτελεί ή ένταξη στο Μέτρο 5.3 του Γ΄ ΠΕΠ Θεσσαλίας δράσεων

ενίσχυσης της Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας. Η υλοποίησή τους απαιτεί την

έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ), µε ευθύνη του Υπ. Απασχόλησης και

Κοινωνικής Προστασίας και µε φορέα υλοποίησης τον ΕΟΜΜΕΧ. Η ΚΥΑ που

βρίσκεται στην τελική φάση εκπόνησή της και σύµφωνα µε όσα προβλέπονται στο

σχέδιό της περιλαµβάνει τις παρακάτω δράσεις, που στοχεύουν στην ενίσχυση

υπαρχουσών επιχειρήσεων:

Ενηµέρωση και προσανατολισµός των γυναικών επιχειρηµατιών.

Προβλέπεται η ενηµέρωση περίπου 3000 γυναικών και η ταχύρυθµη κατάρτιση 600.

Workshops Γυναικών Επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η υλοποίηση 120 workshops . Σε κάθε ένα συµµετέχουν 15 γυναίκες

επιχειρηµατίες . Κάθε γυναίκα παρακολουθεί τουλάχιστον 3 workshops των 2

ηµερών (10 ώρες κατάρτισης ) από εξειδικευµένους εκπαιδευτές.

∆ηµιουργία Μητρώων Συµβούλων για την συνοδεία των γυναικών

επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η δηµιουργία Μητρώου Συµβούλων για γυναίκες επιχειρηµατίες. Θα

πραγµατοποιηθεί σεµινάριο 30 ωρών στους Συµβούλους που θα ενταχθούν στο

µητρώο, ενώ θα πραγµατοποιηθεί σεµινάριο 200 ωρών σε νέες Συµβούλους και θα

συνδεθούν όλοι οι σύµβουλοι µε τις γυναίκες επιχειρηµατίες για να τις στηρίζουν

(συνοδεύουν).

159

Επιχειρηµατικές αποστολές Γυναικών Επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η υλοποίηση 40 επιχειρηµατικών αποστολών στις οποίες θα

συµµετέχουν 600 γυναίκες επιχειρηµατίες.

Βραβεία Γυναικών Επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η απονοµή 60 βραβείων σε τοπικό επίπεδο (3/νοµό), 15 περιφερειακών

(3/περιφέρεια) και 3 εθνικών .

Εργαλεία Υποστήριξης Γυναικών Επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η δηµιουργία και διάθεση σε 1.000 γυναίκες επιχειρηµατίες ,τσάντας

που θα περιλαµβάνει 14 οδηγούς:

Νοµικές µορφές επιχειρήσεων.

Χρήση νέων τεχνολογιών από τη Μ.Μ.Ε.

∆ιαδικασία κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών.

Φοροτεχνικά θέµατα.

Χρηµατοδοτικά εργαλεία Μ.Μ.Ε.

∆ιοίκηση της Μ.Μ.Ε.

∆ιαδικασία πραγµατοποίησης εξαγωγών.

Ασφάλεια και υγιεινή στους χώρους εργασίας.

∆ιαδικασία πρόσληψης, αξιολόγησης προσωπικού, καθεστώς συστηµάτων

συµβάσεων εργασίας.

∆ιαδικασία και απαιτούµενα δικαιολογητικά για τη χορήγηση Άδειας Εγκατάστασης-

Επέκτασης και Λειτουργίας Βιοµηχανικών και Βιοτεχνικών κτιρίων.

Εφαρµογή συστηµάτων περιβαλλοντολογικής διαχείρησης.

Κρατικές προµήθειες και Μ.Μ.Ε.

Μarketing ΜΜΕ.

Θα δηµιουργηθούν επίσης δέκα νέα προφίλ για γυναίκες επιχειρηµατίες π.χ. ξενώνες,

catering, πολιτιστικές–αθλητικές δραστηριότητες, παιδότοποι, ταξιδιωτικά γραφεία,

καλλιτεχνικές σχολές, οργάνωση εκθέσεων, κτλ, ενώ προβλέπεται ακόµη η

κατασκευή ειδικού χώρου στην ιστοσελίδα του ΕΟΜΜΕΧ για τις γυναίκες

επιχειρηµατίες και 250 ιστοσελίδες µε αντίστοιχες γυναικείες επιχειρήσεις.

160

Έκθεση και Συνέδριο Γυναικών Επιχειρηµατιών

Προβλέπεται η πραγµατοποίηση µιας Έκθεσης και ενός Συνεδρίου ανά Περιφέρεια

µε την συµµετοχή γυναικών επιχειρηµατιών και επισκεπτών.

Η υλοποίηση αυτών των δράσεων θα ενισχύσει σηµαντικά και ουσιαστικά τη

γυναικεία επιχειρηµατικότητα στην Περιφέρεια της Θεσσαλίας, ωστόσο απαιτούνται

ορισµένες βελτιώσεις τόσο στην κατανοµή των πόρων στις επιµέρους δαπάνες, όσο

και στον εµπλουτισµό του έργου µε επιπρόσθετες δράσεις. Στον παρακάτω πίνακα

δίδεται µια συνοπτική ανάλυση των δαπανών βάσει της ΚΥΑ και της κατανοµής που

έχει κάνει ο ΕΟΜΜΕΧ, καθώς και τα ποσά που προτείνουµε να ισχύσουν:

Α/Α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΩΝ

ΠΟΣΑ ΒΑΣΕΙ ΕΟΜΜΕΧ ΓΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΠΟΣΟΣΤΟ

ΕΠΙ∆ΟΤΗΣΗΣ 6,1%)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΠΟΣΑ ΓΙΑ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Ε1 Ενηµέρωση και προσανατολισµός των γυναικών επιχειρηµατιών. 39.284 40.000

Ε2 Workshops γυναικών επιχειρηµατιών 131.760 135.000

Ε3 ∆ηµιουργία Μητρώων Συµβούλων για την συνοδεία των γυναικών επιχειρηµατιών 129.930 180.000

Ε4 Επιχειρηµατικές αποστολές Γυναικών Επιχειρηµατιών 122.000 125.000

Ε5 Βραβεία Γυναικών Επιχειρηµατιών 24.400 25.000 Ε6 Εργαλεία Υποστήριξης Νέων Επιχειρήσεων 57.096 80.000 Ε7 Έκθεση και Συνέδριο γυναικών Επιχειρηµατιών 198.250 200.000 Ε8 ∆ιαχείριση 29.280 40.000

ΣΥΝΟΛΟ 732.000 825.000

Σηµειώνεται, ότι στα ανωτέρω ποσά δεν έχουν συµπεριληφθεί τα αναλογούντα για τις

επιπλέον δράσεις που προτείνονται στην παρούσα µελέτη, όπως π.χ. δικτύωση κτλ.

Στα πλαίσια αυτά προτείνεται να εξειδικευτούν οι δράσεις στους τοµείς και κλάδους

εκείνους στους οποίους εκτιµάται ότι υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για την περαιτέρω

ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Στο πρώτο µέρος της µελέτης (κεφ. 8)

αναφέρθηκαν εκτενώς οι πλέον ενδεδειγµένοι κλάδοι ανάπτυξης της γυναικείας

161

επιχειρηµατικότητας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Εδώ, επιγραµµατικά αναφέρονται

ορισµένοι, όπως, εργαστήρια αρτοσκευασµάτων, ανθοπωλεία, κοµµωτήρια,

βιοτεχνίες ρούχων, αλλά εκτιµάται ότι µεγαλύτερη έµφαση θα πρέπει να δοθεί στους

τοµείς της Κοινωνικής Οικονοµίας, του τουρισµού και της πρωτογενούς

παραγωγής (γυναικείοι συνεταιρισµοί). Γενικότερος στόχος για τους γυναικείους

συνεταιρισµούς, είναι η ισχυροποίηση της παρουσίας τους και η ανάπτυξη κοινών

δράσεων για την προώθηση τοπικών προϊόντων ποιότητας µέσω και των τουριστικών

και πολιτιστικών δράσεων.

Συνολικά, προτείνονται οι παρακάτω ενδεικτικές δράσεις, ως συµπληρωµατικές του

υπάρχοντος σχεδίου:

∆ΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ - ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ

- ∆ιοργάνωση ηµερίδων - συνεδρίων - ενηµερωτικών συναντήσεων

- ∆ηµιουργία και διανοµή ενηµερωτικού υλικού

- Ανακοινώσεις και δηµοσιεύσεις στον τοπικό τύπο και τα Μ.Μ.Ε.

- Συνεργασία µε τοπικούς φορείς και οµάδες τοπικής δράσης (Κ 1698/05)

- Συµµετοχή των φορέων σε εθνικά και διεθνή δίκτυα

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

- Συµβουλευτική και ψυχο-κοινωνική υποστήριξη

- Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων

- Καλλιέργεια και ανάπτυξη υφιστάµενων επαγγελµατικών δεξιοτήτων

- Πληροφόρηση για θεσµικά, εργασιακά καθώς και νοµικής µορφής θέµατα

- Τεχνικές ανεύρεσης εργασίας

- Υποστήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

- Παρακολούθηση των επωφελούµενων και κατά τη διάρκεια ένταξής τους στην

αγορά εργασίας

∆ΙΚΤΥΩΣΗ

- ∆ηµιουργία web site

- ∆ιοργάνωση workshops

- Βάση δεδοµένων των επιχειρήσεων που συµµετέχουν στο Σχέδιο

- Σύσταση τοπικού δικτύου

162

- ∆ιασύνδεση µε Επιµελητήρια (δηµιουργία εξειδικευµένου τοµέα για τη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα)

- ∆ικτύωση µε αντίστοιχα όργανα κρατών-µελών της ΕΕ (βλ. κεφ. 10).

Άλλωστε, οι σχηµατισµοί δικτύων επιχειρήσεων συµβάλλουν σηµαντικά στην

ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και την περιφερειακή ανάπτυξη

µέσω:

Της µεταφοράς τεχνογνωσίας µεταξύ των επιχειρήσεων

Της εισαγωγής νέων προϊόντων / υπηρεσιών και καινοτοµιών στην παραγωγική

διαδικασία

Της µείωσης του κόστους µέσω του εξορθολογισµού των παραγωγικών

διαδικασιών, της εξειδίκευσης και της επίτευξης οικονοµιών κλίµακος

Της πρόσβασης σε νέες αγορές και της άµεσης ανταπόκρισης στις

µεταβαλλόµενες συνθήκες της ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών

Της αύξησης της παραγωγικότητας

Της εισαγωγής νέων εργαλείων και µεθόδων προώθησης των πωλήσεων

Λειτουργία Μητρώου Συµβούλων

Προτείνεται η καθιέρωση ενός Οργάνου µε τη συµµετοχή των Συµβούλων και

γυναικών επιχειρηµατιών της Περιφέρεια Θεσσαλίας µε στόχο:

την προσέγγιση στα προβλήµατα της επιχειρηµατικότητας µε τη συµµετοχή

των ίδιων των γυναικών (οµάδα – στόχος) στις διαδικασίες ανταλλαγής

πληροφοριών, εµπειριών και απόψεων για την αντιµετώπισή τους.

τη µελέτη για την εφαρµογή συστήµατος πιστοποίησης δεξιοτήτων των

γυναικών επιχειρηµατιών και η αξιολόγηση και πιστοποίηση των µη

αναγνωρισµένων εµπειριών και δεξιοτήτων τους.

την κατάρτιση γυναικών επιχειρηµατιών σε θέµατα αλλαγών στην οργάνωση

και διαχείριση της παραγωγής και η προσαρµογή τους στις νέες ανάγκες του

σύγχρονου ανταγωνιστικού επιχειρηµατικού περιβάλλοντος.

και τελικά, τη σύσταση τεχνοκρατικού συλλογικού φορέα στήριξης της

Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας, ώστε να δηµιουργηθεί ένας ευέλικτος και

163

βιώσιµος µηχανισµός επικοινωνίας, πληροφόρησης, ανταλλαγής απόψεων και

συµβούλων µεταξύ ειδικών επιστηµόνων, γυναικών επιχειρηµατιών και

τεχνοκρατικών φορέων. Ο φορέας αυτός θα µπορεί επίσης να συνδεθεί µε

όλους τους υφιστάµενους φορείς σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο,

αποτελώντας την πύλη διασύνδεσης των τοπικών γυναικείων επιχειρήσεων µε

τον υπόλοιπο κόσµο.

Σε τελικό επίπεδο, η υλοποίηση των παραπάνω σχεδίων θα έχει ευεργετικά

αποτελέσµατα στη στήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην Περιφέρεια

Θεσσαλίας, δεδοµένου ότι θα συµβάλλει (Ειδική Γραµµατεία Προγραµµατισµού και

Εφαρµογών Γ΄ ΚΠΣ 2003):

Στη βελτίωση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων µέσω της βελτίωσης της

ποιότητας και της πρόσβασης σε νέες αγορές

Στη µείωση του κόστους των επιχειρήσεων µέσω της υλοποίησης συλλογικών

δράσεων προώθησης και προβολής, εξορθολογισµού της αλυσίδας εφοδιασµού

και εισαγωγής νέων µεθόδων οργάνωσης και διοίκησης

Στη δηµιουργία νέων βιώσιµων επιχειρηµατικών σχηµάτων

Στην προώθηση της καινοτοµίας ως µέσο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας

των επιχειρήσεων

Στην αύξηση της απασχόλησης

Στην ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

Στην ενίσχυση του ρόλου των πολιτιστικών φορέων ως µέσο ανάδειξης των

φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονοµιάς κάθε περιοχής και

διεύρυνσης της επιχειρηµατικής δραστηριότητας.

Ειδικότερα όσον αφορά τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα στον πρωτογενή τοµέα και

την υποστήριξη των γυναικείων συνεταιρισµών θα πρέπει να τονιστούν τα παρακάτω:

Σε περιφερειακό (αλλά και σε εθνικό) επίπεδο δεν υπάρχει σήµερα φορέας που να

ασχολείται ειδικά µε τα τοπικά προϊόντα και τον αγροτουρισµό, γεγονός που έχει

αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, στήριξη και συντονισµό ανάλογων

ενεργειών. Η δικτύωση όλων των γυναικείων συνεταιρισµών σε περιφερειακό

164

επίπεδο είναι ζήτηµα άµεσης προτεραιότητας το οποίο θα πρέπει να ενταχθεί στο

Γ ΠΕΠ Θεσσαλίας, έτσι ώστε να δηµιουργηθεί ένα αποτελεσµατικό σχήµα

συνεργασίας και δικτύωσης µεταξύ όλων των τοπικών συνεταιρισµών και φορέων,

το οποίο όχι µόνο θα συντονίζει, αλλά και θα πραγµατοποιεί έρευνες και θα

αξιολογεί τόσο τους φορείς όσο και τα προϊόντα, κάτι που είναι απαραίτητο για την

ανάπτυξη του τοµέα.

Σήµερα, οι έννοιες ‘τοπικό προϊόν’, ‘παραδοσιακό προϊόν’, ‘αγροτουρισµός’ έχουν

γνωρίσει µεγάλη διάχυση στο ευρύ κοινό, ωστόσο, η απουσία ενός συντονιστικού

οργάνου που θα πιστοποιεί, ελέγχει και συντονίζει τους εµπλεκόµενους φορείς είναι

εµφανής µε αποτέλεσµα όχι µόνο τη µη αξιοποίηση και προβολή των προϊόντων στο

καταναλωτικό κοινό αλλά και την ύπαρξη δυσπιστίας εκ µέρους των καταναλωτών

εξαιτίας της απουσίας µηχανισµών ελέγχου.

Οι γυναικείοι συνεταιρισµοί στη Θεσσαλία, έχουν ικανοποιητική εξέλιξη τα

τελευταία χρόνια και εφόσον στηριχθούν, είναι σε θέση να αποτελέσουν µοχλό

βιώσιµης ανάπτυξης της θεσσαλικής υπαίθρου. Ωστόσο, σήµερα έχουν αρκετές

αδυναµίες, µε αποτέλεσµα να µην είναι σε θέση να εκµεταλλευτούν απόλυτα τις

ευκαιρίες που παρουσιάζονται µε τα νέα δεδοµένα των σύγχρονων καταναλωτικών

απαιτήσεων. Εφόσον καταστούν υγιείς οργανώσεις µε συγκεκριµένους

επιχειρηµατικούς στόχους, έχουν τη δυνατότητα να γίνουν µοντέλο τοπικής

επιχείρησης και να συγκεντρώνουν και την κοινωνική συναίνεση στη δράση τους. Η

λειτουργία και παραγωγή τους είναι συµβατή µε την έννοια της πολυδραστηριότητας

και έτσι µπορούν να συµβάλουν στη διατήρηση και την ανάπτυξη του πρωτογενούς

τοµέα και να προσφέρουν νέες κατευθύνσεις σε περιοχές κορεσµένες ή/και

υποβαθµισµένες. Για να στηριχθούν λοιπόν οι γυναικείοι συνεταιρισµοί απαιτούνται

τα παρακάτω (∆ίκτυο Πληροφόρησης & Υποστήριξης, 2006):

1. Καταγραφή και αξιολόγηση των γυναικείων συνεταιρισµών και

γενικότερα των φορέων παραγωγής τοπικών προϊόντων. Ο στόχος

αυτός είναι προαπαιτούµενο για το στόχο του εκσυγχρονισµού των

φορέων παραγωγής.

2. Αναβάθµιση παραγωγής και διασφάλιση ποιότητας, µε δεδοµένο ότι η

ποιότητα είναι το συγκριτικό πλεονέκτηµα των προϊόντων αυτών. Ο

αυστηρός έλεγχος της παραγωγής καθώς και οι αυστηρές

165

προδιαγραφές και η πιστοποίηση είναι εργαλεία επίτευξης του στόχου

αυτού.

3. Σύνταξη πλαισίου προϋποθέσεων (συµφώνου λειτουργίας), ώστε οι

συνεταιρισµοί να λειτουργούν υπό ένα κοινό πλαίσιο. Στον σκληρό

πυρήνα αυτού του πλαισίου θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται τα

εξής:

Ενίσχυση αγροτικού εισοδήµατος µέσω πολυδραστηριότητας

Ποιοτική παραγωγή

Σεβασµός στο φυσικό και οικιστικό περιβάλλον

∆ηµιουργία θέσεων εργασίας

Ανάδειξη περιοχών δράσης

Σύνδεση δράσεων παραγωγής µε αντίστοιχες δράσεις στον

πολιτισµό και τον τουρισµό

Αξιοποίηση ενδογενούς δυναµικού

4. Ανάπτυξη δοµών πληροφόρησης και συνεργασίας. Οι δοµές αυτές

είναι απαραίτητες για να:

Βοηθήσουν τους συνεταιρισµού να ξεπεράσουν τις αδυναµίες

τους

Θέσουν ένα κοινό και σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας

Προσφέρουν στήριξη και συντονισµό των επιµέρους δράσεων

Εξασφαλίσουν ουσιαστική και εξειδικευµένη κατάρτιση

Αποτελέσουν ισχυρό µοχλό πίεσης προς τα κέντρα αποφάσεων

Στα πλαίσια αυτά, προτείνονται οι ακόλουθες στοχευµένες δράσεις για τους

γυναικείους συνεταιρισµούς:

Συστηµατική καταγραφή, µελέτη και αξιολόγηση των υπαρχόντων φορέων. Τα

αποτελέσµατα της δράσης αυτής θα αποτελέσουν ‘οδηγό πλεύσης’ και θα

δώσουν συγκεκριµένες απαντήσεις τόσο για τη δυναµικότητα, όσο και τις

προοπτικές των φορέων τοπικών προϊόντων

Συστηµατική καταγραφή και αξιολόγηση των τοπικών προϊόντων. Η δράση

αυτή αφενός θα δώσει µια ουσιαστική και επίκαιρη καταγραφή του είδους και

του εύρους των τοπικών προϊόντων και αφετέρου θα δώσει εργαλεία για την

ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων τους, στα πλαίσια της

166

«ιδιαιτερότητας» της κάθε περιοχής µε στόχο την ενίσχυση της

επιχειρηµατικότητας

Ουσιαστική και εξειδικευµένη κατάρτιση των µελών των συνεταιρισµών, ώστε

να µπορούν να κατανοήσουν και να σταθούν στο σύγχρονο περιβάλλον.

Πιστοποίηση ποιότητας προϊόντων.

∆ηµιουργία περιφερειακού σήµατος ποιότητας συνδεδεµένου µε την

πολιτισµική κληρονοµιά της Περιφέρειας. Το σήµα αυτό µπορεί να

αναβαθµίσει την εµπορική εικόνα και αξία των προϊόντων και υπηρεσιών –

ακόµη και αυτών που δεν µπορούν να πιστοποιηθούν κατά ΕΠΙΠ – και να

αποτελέσει καινοτοµία της Περιφέρειας Θεσσαλίας στον ελλαδικό χώρο.

∆ηµιουργία και ανάπτυξη επιχειρησιακού σχήµατος συνεργασίας. Το σχήµα

αυτό αναφέρεται σε παν-θεσσαλικό φορέα και στη δικτύωση στον τοµέα της

παραγωγής τοπικών προϊόντων µε δυνατότητα να αναλάβει τις περισσότερες

από τις παραπάνω δράσεις.

∆ηµιουργία πληροφοριακού συστήµατος µε στόχο την κάθετη και οριζόντια

υποστήριξη της επιχειρηµατικής δράσης (συλλογή και αξιολόγηση στοιχείων,

παροχή υπηρεσιών προβολής και προώθησης προϊόντων, ανάπτυξη σε νέες

αγορές, κτλ), που θα αποτελέσει πολύτιµο εργαλείο συντονισµού και

παρακολούθησης της επιχειρηµατικής λειτουργίας.

Ανάπτυξη πλέγµατος συνεργασιών για την εξασφάλιση της χρηµατοπιστωτικής

υποστήριξης των επενδυτών στο χώρο των τοπικών προϊόντων από τον

τραπεζικό τοµέα

Ένταξη στους γυναικείους γεωργοκτηνοτροφικούς συνεταιρισµούς γυναικείων

γεωργικών εκµεταλλεύσεων και αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής των

µελών τους.

Σε αυτά τα πλαίσια, η ίδρυση ενός περιφερειακού φορέα αρµόδιου για τη δικτύωση

και την παρακολούθηση στον τοµέα της παραγωγής τοπικών προϊόντων θα

µπορούσε να ενταχθεί στις προβλεπόµενες δράσεις της ∆΄ Προγραµµατικής

περιόδου, µε απώτερο στόχο την υποστήριξη των γυναικείων συνεταιρισµών αλλά

και ιδιωτικών επιχειρήσεων στην παραγωγή, µεταποίηση και προώθηση τοπικών

προϊόντων. Οι απαιτούµενες µελέτες και αδειοδοτήσεις για το έργο αυτό είναι οι

ακόλουθες:

167

Επιχειρησιακό σχέδιο

Εκπόνηση επιχειρησιακού σχεδίου για την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας

στην παραγωγή τοπικών προϊόντων

Συστηµατική καταγραφή από εµπειρογνώµονες, µελέτη και αξιολόγηση

υπαρχόντων φορέων

Συστηµατική καταγραφή και αξιολόγηση τοπικών προϊόντων

Μελέτη συγκέντρωσης και κατανοµής κατά περίπτωση κριτηρίων και

µοντέλων πιστοποίησης

Μελέτη για το περιφερειακό σήµα ποιότητας

Μελέτη συγκέντρωσης και συγκριτική αξιολόγηση συστηµάτων, µοντέλων και

ορθών πρακτικών ανάπτυξης αγροτικού χώρου σε εθνικό και ευρωπαϊκό

επίπεδο – εκτίµηση σηµείων για µεταφορά τεχνογνωσίας – ενσωµάτωση

επιτυχηµένων πρακτικών

Έρευνα αγοράς για την ανάδειξη προϊόντων και υπηρεσιών µε την υψηλότερη

διείσδυση

Μελέτη δηµιουργίας πλαισίου δικτύωσης και συνεργασίας όλων των φορέων

που εµπλέκονται σε θέµατα προώθησης επιχειρηµατικότητας και των δοµών

υποστήριξης των στοχευόµενων πληθυσµών

Ανάπτυξη εκπαιδευτικών εργαλείων

Ανάπτυξη οδηγών καλών πρακτικών

Ωφελούµενοι του έργου δράσης: Όλοι οι εµπλεκόµενοι στην παραγωγή, µεταποίηση

και εµπορία τοπικών προϊόντων, καταναλωτές τοπικών προϊόντων.

Αρµόδιοι θεσµικοί φορείς για σχεδιασµό και υλοποίηση: Περιφέρεια Θεσσαλίας

Εµπειρογνώµονες και φορείς: Ερευνητικοί φορείς, Πανεπιστηµιακές Οµάδες

Τελικοί δικαιούχοι: Φορείς οι οποίοι διαθέτουν νοµική µορφή και µπορούν να

αποδείξουν δικτύωση σε περιφερειακό επίπεδο στο χώρο της παραγωγής,

τυποποίησης/µεταποίησης και εµπορίας τοπικών προϊόντων (π.χ. ΕΟΜΜΕΧ).

Φορείς ∆ιαχείρισης: ∆ίκτυο φορέων παραγωγής τοπικών προϊόντων.

168

9.2 Συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, πηγές αυτοχρηµατοδότησης

& λοιπές πηγές χρηµατοδότησης

Στην πρώτη φάση της µελέτης περιγράφηκαν αναλυτικά τα συγχρηµατοδοτούµενα

προγράµµατα που υπάρχουν σήµερα για την προώθηση της γυναικείας

επιχειρηµατικότητας. Η διασφάλιση της συνέχισής τους µέσω της ένταξης των

περισσότερων στο ∆΄ ΚΠΣ δηµιουργεί ευνοϊκές προοπτικές για τις γυναίκες που

επιθυµούν να αναλάβουν επιχειρηµατικές δράσεις, αλλά στερούνται των

απαιτούµενων κεφαλαίων.

Πέραν των επιδοτούµενων προγραµµάτων στα οποία µπορεί να ενταχθεί µια

νεοσύστατη επιχείρηση ώστε να εξασφαλίσει χρηµατοδότηση, οι άλλες πηγές

χρηµατοδότησης είναι τα ίδια κεφάλαια και κεφάλαια από τον οικογενειακό κύκλο

καθώς και τα τραπεζικά δάνεια. Στην πρώτη φάση της παρούσης µελέτης αναφέρθηκε

ότι στην Ελλάδα, περίπου το 20% των πόρων που απαιτούνται για την εκκίνηση µιας

νέας επιχείρησης προέρχεται από κρατικά και κοινοτικά προγράµµατα (επιδοτήσεις

κτλ), ενώ το 32% αποτελεί τραπεζικά δάνεια και το υπόλοιπο 46% προέρχεται από

συγγενείς ή φίλους. Καταδεικνύεται έτσι, η σηµασία τόσο των τραπεζικών δανείων

όσο και των ‘άτυπων’ µορφών επιδότησης στη φάση της εκκίνησης νέων

επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων. Ουσιαστικά όµως, η οικογένεια φαίνεται ότι είναι ο

βασικός στυλοβάτης επιχειρηµατικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, και αυτό είναι

πολύ σηµαντικό ειδικά για τις γυναικείες επιχειρήσεις: η στήριξη της οικογένειας

είναι απαραίτητη όχι µόνο ως ψυχολογική στήριξη, αλλά και ως υλική στήριξη.

Η βιωσιµότητα µιας νεοσύστατης επιχείρησης εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη

δυνατότητά της να εξασφαλίσει τους απαιτούµενους πόρους. Από την άλλη µεριά, ο

βαθµός ευκολίας πρόσβασης σε επαρκή χρηµατοδότηση συνιστά έναν σοβαρό

περιορισµό για το εύρος της επιχειρηµατικής δραστηριότητας (ΙΟΒΕ 2004).

Αναφορικά µε τα τραπεζικά δάνεια θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι πολλές έρευνες

έχουν δείξει πως οι γυναίκες σε γενικές γραµµές αιτούνται µικρότερα κεφάλαια από

τις τράπεζες σε σχέση µε τους άνδρες.

169

Το γεγονός αυτό αποτελεί έναν λόγο για τον οποίο οι τράπεζες είναι λιγότερο

πρόθυµες να δώσουν δάνεια σε γυναίκες από ότι σε άνδρες: Τα δάνεια αυτά έχουν

υψηλότερο κόστος διαχείρισης και χαµηλότερα περιθώρια κέρδους. Στα πλαίσια

αυτά, απαιτείται να γίνουν προσπάθειες να εκδοθούν εξειδικευµένα δανειοδοτικά

πακέτα για γυναίκες-επιχειρηµατίες, ενδεχοµένως µε την εξασφάλιση ενός

µηχανισµού ΄προστασίας’ για τις περιπτώσεις όπου εξωγενείς παράγοντες

συντελούν στη δηµιουργία οικονοµικών πιέσεων. Ένα ανάλογο σχέδιο εκπονείται

στην Αγγλία από το West Midlands Forum for Supporting Women’s Enterprise και

θα µπορούσε να εφαρµοστεί και στην Ελλάδα µε κυρίαρχο προσανατολισµό τη

δυνατότητα για τις γυναίκες να λαµβάνουν τραπεζικά δάνεια µε εγγυητική από το

κράτος.

Η δυνατότητα πρόσβασης σε τραπεζικές πηγές χρηµατοδότησης είναι για τις γυναίκες

επιχειρηµατίες ιδιαίτερα σηµαντικό γεγονός, δεδοµένου ότι αντίθετα από τους

άνδρες, οι περισσότερες γυναίκες δεν διαθέτουν επαρκή ίδια κεφάλαια από

προηγούµενες επιχειρηµατικές δραστηριότητες, ενώ επιπρόσθετα, το οικογενειακό

περιβάλλον είναι συνήθως πιο επιφυλακτικό στη διάθεση χρηµατοδοτικής στήριξης

των γυναικών. Έτσι, σήµερα που τα τραπεζικά επιτόκια βρίσκονται σε φάση ανόδου,

οι προοπτικές για τις γυναίκες-επιχειρηµατίες διαφαίνονται λιγότερο ευνοϊκές, παρά

το γεγονός ότι η ένταση του ανταγωνισµού ανάµεσα στις Ελληνικές Τράπεζες

ενδεχοµένως να οδηγήσει σε βελτίωση της δυνατότητας χρηµατοδότησής τους µε

καλύτερους όρους. Από το σύνολο των Ελληνικών Τραπεζών, η Αγροτική Τράπεζα

(ΑΤΕ) διαθέτει ευνοϊκότερα προγράµµατα (χαµηλότερα επιτόκια) ειδικά για γυναίκες

που δραστηριοποιούνται στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ η Εθνική Τράπεζα, όπως

και οι άλλες µεγάλες τράπεζες προσφέρουν µια µεγαλύτερη ποικιλία επιτοκίων και

χρηµατοδοτικών προτάσεων.

Ωστόσο, οι τυπικές µορφές δανειακών χορηγήσεων από τραπεζικά ιδρύµατα δεν

αρκούν για να εξυπηρετήσουν το σύνολο των αναγκών των γυναικών που

επιθυµούν να αναλάβουν επιχειρηµατικά εγχειρήµατα. Για το λόγο αυτό,

προτείνεται να προωθηθούν και στην Περιφέρεια Θεσσαλίας άλλες µορφές

χρηµατοδότησης, όπως η Μικροπίστωση. Η δηµιουργία ενός Ταµείου Αµοιβαίου

Κεφαλαίου Μικροπίστωσης (στη µορφή ενδεχοµένως µιας συνεταιριστικής

τράπεζας µε τη συµµετοχή του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, δηλαδή Μη

170

Κυβερνητικών Οργανώσεων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κ.ά.) θα διευκόλυνε

ιδιαίτερα τη δυνατότητα µικροχρηµατοδότησης επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών

γυναικών, οι οποίες αδυνατούν να λάβουν δάνεια από τράπεζες. Ανάλογα ∆ίκτυα

Μικροπίστωσης είναι αρκετά διαδεδοµένα σε χώρες της ΕΕ, ενώ για τη λειτουργία

του µπορεί να προβλεφθεί η επιχορήγηση από το ∆΄ ΚΠΣ.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η χορήγηση µικροδανείων µε ευνοϊκούς όρους σε

γυναίκες-επιχειρηµατίες, θα τονώσει την ανάληψη επιχειρηµατικών δράσεων από

γυναίκες, περιορίζοντας την οικονοµική αγωνία βιωσιµότητας της επιχείρησής τους,

η οποία αποτελεί ενδεχοµένως τον σηµαντικότερο λόγο αποφυγής επιχειρηµατικής

δραστηριοποίησης εκ µέρους των γυναικών.

171

10. Θεσµικό πλαίσιο

10.1 «Καλές Πρακτικές» σε άλλες χώρες

Σε όλη την Ευρώπη η οργάνωση και προώθηση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

βασίζεται στη δηµιουργία οργανωµένων δικτύων γυναικών επιχειρηµατιών καθώς και

στη λειτουργία υποβοηθητικών οργανισµών και φορέων. Γενικότερα, η διαπίστωση

ότι οι γυναίκες υστερούν έναντι των ανδρών στην ανάπτυξη επιχειρηµατικών

δραστηριοτήτων, οδήγησε τόσο εθνικούς φορείς όσο και την ΕΕ στην εκπόνηση

ειδικών σχεδίων και προγραµµάτων µε σκοπό την ενίσχυση της γυναικείας

επιχειρηµατικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000, µόνο το 8% των

απασχολούµενων γυναικών στην ΕΕ ήταν αυτο-απασχολούµενες, ενώ το αντίστοιχο

ποσοστό των ανδρών ήταν διπλάσιο.

Η ΕΕ έχει δηµιουργήσει ειδική ιστοσελίδα µε τίτλο «∆ικτυακή Πύλη Γυναικών

Επιχειρηµατιών» (Women’s entrepreneurship portal)11 όπου και καταγράφεται το

σύνολο των αντίστοιχων εθνικών και διεθνών οργανισµών, ενώ παράλληλα

αναφέρονται τα ευρωπαϊκά προγράµµατα που στοχεύουν στη στήριξη της γυναικείας

επιχειρηµατικότητας καθώς και άλλες σχετικές εκδηλώσεις (βλ. Παράρτηµα).

Το 2001 ξεκίνησε το Ευρωπαϊκό Θεµατικό ∆ίκτυο “ProWomEn-Promotion of

Women Entrepreneurs” (www.prowomen-eu.net), το οποίο χρηµατοδοτείται από την

ΕΕ και συντονίζεται από τη Γερµανία, µε τη συµµετοχή περιφερειών από 16 χώρες

της Ευρώπης (Τσεχία, Βέλγιο, Αγγλία, Γερµανία, Γαλλία, Ουγγαρία, Ιταλία,

Ιρλανδία, Πολωνία, Ισπανία και Σουηδία). Το ∆ίκτυο αυτό αποσκοπεί στην

ανταλλαγή εµπειριών σχετικά µε τα προγράµµατα ενίσχυσης της γυναικείας

επιχειρηµατικότητας, στην αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητάς τους και στη

µεταφορά τεχνογνωσίας από τη µια χώρα στην άλλη. Το πρόγραµµα αυτό αποτελεί

ενδεχοµένως το πιο σηµαντικό σχετικό πρόγραµµα σήµερα στην Ευρώπη, ενώ στα

πλαίσια του έχει σχεδιαστεί η πραγµατοποίηση 4 Συνεδρίων µέσα στο 2006 µε

αντικείµενο τις «καλές πρακτικές» στη γυναικεία επιχειρηµατικότητα από όλες τις

χώρες της ΕΕ. Επίσης, έχει εκδοθεί και µια µελέτη µε την καταγραφή συγκεκριµένων 11 http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/craft/craft-women/womenentr_portal.html

172

case-studies γυναικείων επιχειρήσεων από όλην την Ευρώπη που ξεχώρισαν µε τη

αποδοτική τους λειτουργία, ενώ παράλληλα προσφέρονται εξειδικευµένες συµβουλές

για περιπτώσεις που θα αντιµετωπίσουν οι γυναικείες επιχειρήσεις. Η µελέτη αυτή

διακρίνεται σε τέσσερις φάσεις: Η πρώτη αναφέρεται στην ‘Αναγνώριση του

προβλήµατος’ (πώς να αυξηθεί η αναγνώριση/κατανόηση των προβληµάτων που

αντιµετωπίζουν οι γυναίκες από τους αρµόδιους φορείς). Η δεύτερη στα ‘Εργαλεία

στήριξης’ (πώς µπορούν οι φορείς και οι υπηρεσίες να υποβοηθήσουν τη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα). Η τρίτη αναφέρεται στα ‘Περιφερειακά ∆ίκτυα’ (τι µορφές

δικτύων και τρόποι διασύνδεσης απαιτούνται ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες κάθε

περιφέρειας) και η τέταρτη στην ‘Μόρφωση/Εκπαίδευση’ (τρόποι κατάρτισης

γυναικών-επιχειρηµατιών).

Τα αποτελέσµατα της µελέτης έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, είναι διαθέσιµα στο

∆ιαδίκτυο, ενώ θα αποτελούσε σίγουρα σηµαντική προσφορά η µε κάποιον τρόπο

διασύνδεση και υπηρεσιών της Περιφέρειας Θεσσαλίας µε το ∆ίκτυο αυτό. Σε

πρώτο στάδιο, προτείνεται η µετάφραση των αποτελεσµάτων της µελέτης στα

ελληνικά και η διανοµή τους σε γυναίκες-επιχειρηµατίες στην Περιφέρεια,

δεδοµένου ότι θα µπορούν να πάρουν χρήσιµες πληροφορίες και συµβουλές για

θέµατα που αφορούν την οργάνωση και τη λειτουργία των επιχειρήσεών τους.

Ένα άλλο, εξίσου σηµαντικό δίκτυο σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι το EuroChambres

Women Network (EWN), το οποίο χρηµατοδοτείται από το 5ο Κοινοτικό Πρόγραµµα

για την Ισότητα των Φύλων (2001-2005). Κυρίαρχος στόχος του προγράµµατος είναι

η τόνωση του ενδιαφέροντος των εθνικών εµπορικών επιµελητηρίων για τη

συµµετοχή των γυναικών τόσο στην οικονοµία γενικότερα, όσο και στα συλλογικά

διοικητικά όργανα ειδικότερα. Παράλληλα, στοχεύει στην εξακρίβωση των στοιχείων

εκείνων που εµποδίζουν και αποθαρρύνουν τις γυναίκες από τη συµµετοχή τους,

καθώς και στην καταγραφή των ‘καλών πρακτικών’ που εφαρµόζονται στις διάφορες

ευρωπαϊκές χώρες µε σκοπό την προώθηση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Από

τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας που πραγµατοποιήθηκε, προκύπτουν τα

παρακάτω συµπεράσµατα:

Στην Αυστρία, ιδρύθηκε το 1983 από το Αυστριακό Εµπορικό Επιµελητήριο, ένα

τµήµα ειδικά για τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα («WKO») , το οποίο λειτουργεί

173

τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Το βασικό αντικείµενο του

τµήµατος αυτού είναι η υποβοήθηση των γυναικών στην έναρξη λειτουργίας µιας

επιχείρησης, µέσω συµβουλευτικών υπηρεσιών και πρόσβασης σε επιδοτήσεις και

άλλες χρηµατοδοτικές πηγές, καθώς και η παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών

(σεµινάρια, διαλέξεις κτλ). Ειδικότερα όσον αφορά τα σεµινάρια, υπάρχει η

πρόβλεψη αυτά να γίνονται µόνο απογευµατινές ώρες µε παράλληλη εξασφάλιση

παιδικής µέριµνας. Το WKO διαθέτει ιστοσελίδα όπου παρέχονται χρήσιµες

πληροφορίες για γυναίκες επιχειρηµατίες καθώς και η δυνατότητα έρευνας για τον

εντοπισµό συνεργατών, ενώ κυκλοφορεί επίσης και εξειδικευµένο περιοδικό.

Στη Γερµανία, το Εµπορικό κα Βιοµηχανικό Επιµελητήριο έχει επίσης ιδρύσει δύο

τµήµατα ειδικά για τις γυναίκες επιχειρηµατίες: Το πρώτο, έχει ως αντικείµενο

κυρίως την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για τα δύο φύλα, ενώ το δεύτερο ασχολείται

κυρίως µε την υποστήριξη των γυναικών στην εκκίνηση µιας νέας επιχείρησης

(συµβουλευτικές υπηρεσίες - mentoring, σεµινάρια, εκπαίδευση κτλ).

Στην Ιταλία, το Εµπορικό, Βιοµηχανικό και Αγροτικό Επιµελητήριο (Unioncamere)

ίδρυσε σε συνεργασία µε το Υπουργείο Βιοµηχανίας το 1999 τις Επιτροπές για την

Προώθηση της Γυναικείας Επιχειρηµατικότητας (ΕΠΓΕ). Μέχρι σήµερα λειτουργούν

περίπου 100 Επιτροπές σε τοπικό επίπεδο. Οι επιτροπές αυτές αποτελούν τη βάση

εφαρµογής και υλοποίησης του εθνικού νόµου 215/92, ο οποίος αναφέρεται στην

δηµιουργία ευνοϊκών συνθηκών και κινήτρων για την τόνωση της γυναικείας

επιχειρηµατικότητας. Οι Επιτροπές αυτές ασχολούνται µε όλα τα θέµατα ίδρυσης,

χρηµατοδότησης και λειτουργίας µιας επιχείρησης, ενώ είναι ενδιαφέρον το γεγονός

ότι δεδοµένου πως στην Ιταλία είναι υποχρεωτική η εγγραφή µιας επιχείρησης στο

Επιµελητήριο, είναι σε θέση να γνωρίζουν επακριβώς την κατάσταση και τα

προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι γυναικείες επιχειρήσεις. Έτσι, οι επιτροπές αυτές

ασκούν αποτελεσµατικά και δραστηριότητες ‘λόµπι’ στις τοπικές και εθνικές

υπηρεσίες. Παράλληλα, έχει ιδρυθεί και ένα Εθνικό Παρατηρητήριο για τη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα, µε αντικείµενο τη διεξαγωγή ποιοτικών και ποσοτικών ερευνών

σε εθνικό επίπεδο σχετικά µε την κατάσταση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας και

την πρόοδο εφαρµογής του νόµου 215/92. Οι Επιτροπές και το Παρατηρητήριο

διοργανώνουν σε τακτική βάση, Συνέδρια, Σεµινάρια και Οµάδες Εργασίας, ενώ

λειτουργεί και πλήρης ιστοσελίδα στο ∆ιαδίκτυο.

174

Αντίστοιχη λειτουργία οργανισµών υπάρχει και στο Λουξεµβούργο, όπου µάλιστα

έχει θεσµοθετηθεί και Υπουργείο για την Προώθηση της Γυναίκας. Σε συνεργασία µε

το Υπουργείο, το Επιµελητήριο ίδρυσε υπηρεσία υπεύθυνη για την υποβοήθηση

γυναικών επιχειρηµατιών όσον αφορά την εκκίνηση µιας επιχείρησης, την εύρεση

πηγών χρηµατοδότησης καθώς επίσης και για τη σύνταξη business plans. Η υπηρεσία

αυτή διοργανώνει εξειδικευµένα σεµινάρια, διαθέτει ιστοσελίδα καθώς και περιοδικό.

Στην Ισπανία, η προώθηση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας γίνεται σε

συνεργασία του Ισπανικού Εµπορικού Επιµελητηρίου (CSC), του Εθνικού

Ινστιτούτου Γυναικών (IM) καθώς και τοπικών και περιφερειακών επιµελητηρίων.

Έτσι, στα τέλη της περασµένης δεκαετίας ξεκίνησε το πρόγραµµα “Programa de

Apoyo Empresarial a las Mujeres”12 που αποσκοπεί πρώτον, στην ενθάρρυνση των

γυναικών να αυτο-απασχοληθούν και δεύτερον, στην υποβοήθηση των υπαρχουσών

γυναικών επιχειρηµατιών στη διοίκηση της επιχείρησής τους. Το πρόγραµµα αυτό

χρηµατοδοτείται από την ΕΕ, και στα πλαίσια αυτά, 60 από τα 85 περιφερειακά

επιµελητήρια στην Ισπανία, ίδρυσαν γραφεία εξειδικευµένα στην παροχή

επιχειρηµατικών συµβουλών για γυναίκες επιχειρηµατίες. Το 2004 ξεκίνησε επίσης

ένα δεύτερο πρόγραµµα το οποίο στοχεύει όχι µόνο σε γυναικείες επιχειρήσεις αλλά

και σε επιχειρήσεις που διαθέτουν γυναίκες- στελέχη σε διοικητικές θέσεις.

Με βάση τα παραπάνω προτείνεται: η δηµιουργία ειδικού τµήµατος στα Εµπορικά

Επιµελητήρια της Θεσσαλίας για την προώθηση της Γυναικείας

Επιχειρηµατικότητας.

Ας σηµειωθεί επίσης, ότι και άλλοι διεθνείς οργανισµοί έχουν ιδρύσει γραφεία ή

υπηρεσίες αρµόδια για την τόνωση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Ο ΟΑΣΑ,

στα πλαίσια του προγράµµατος LEED (Local Economic and Employment

Development programme) δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην καταγραφή των τάσεων και

προοπτικών της γυναικείας επιχειρηµατικότητας σε όλο τον κόσµο, αναγνωρίζοντας

τη σηµαντική διαδραστικότητα µεταξύ της δραστηριοποίησης των γυναικών στην

αγορά και την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Από το 1997 έχουν διοργανωθεί

12 https://www.camaras.org/publicado/formacion/paem_311.html

175

πάνω από πέντε διεθνή συνέδρια, ενώ έχουν εκδοθεί επίσης αρκετά βιβλία σχετικά µε

το θέµα της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Το κυρίαρχο συµπέρασµα των µελετών

του OΑΣΑ είναι ότι απαιτείται βελτίωση της εκπαίδευσης/ κατάρτισης των γυναικών,

σε συνδυασµό µε αύξηση των συµβουλευτικών υπηρεσιών και υπηρεσιών στήριξης,

αλλά και την εξασφάλιση καλύτερων όρων χρηµατοδότησης για γυναίκες-

επιχειρηµατίες (αποτελεί παγκόσµιο φαινόµενο το γεγονός ότι οι γυναίκες

δυσκολεύονται σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό από τους άνδρες να εξασφαλίσουν

τραπεζικά δάνεια για την ίδρυση µιας επιχείρησης).

Τέλος, αναλυτικές µελέτες για την κατάσταση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας σε

διάφορες περιοχές του κόσµου, έχουν εκπονήσει τόσο ο ΟΗΕ (Women’s

entrepreneurship in Eastern Europe and CIS Countries) όσο και η Inter-American

Development Bank (Women’s entrepreneurship in Latin America).

Σε ότι αφορά τους θεσµούς της Κοινωνικής Οικονοµίας σε χώρες της ΕΕ, στη µελέτη

των Μπιτζάνη και άλλοι (2003) υπάρχει λεπτοµερής περιγραφή του νοµοθετικού

πλαισίου σε κάθε µία από τις χώρες-µέλη της ΕΕ. Από τη συγκριτική µελέτη

προκύπτει ότι υπάρχουν σηµαντικές διαφορές σε νοµοθετικό επίπεδο, δεδοµένου

ότι χώρες µε µικρή συνεταιριστική παράδοση έχουν µια «ανοικτή» νοµοθεσία,

η οποία συµπεριλαµβάνει τις συνεταιριστικές αρχές στη γενική εµπορική

νοµοθεσία (εµπορικό δίκαιο), ενώ, αντίθετα, χώρες µε µεγάλη συνεταιριστική

παράδοση διαθέτουν ξεχωριστή συνεταιριστική οργάνωση και ιδιαίτερη

συνεταιριστική νοµοθεσία.

Πιο συγκεκριµένα, στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερµανία, οι διαφορές στο

νοµοθετικό πλαίσιο εντοπίζονται σε τρία σηµεία:

1) σε επίπεδο νοµικών παραδόσεων της κάθε χώρας, καθώς σε χώρες µε

παράδοση εθιµικού δικαίου οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις επιλέγουν ελεύθερα τη

νοµοθεσία τους, το καθεστώς και τους όρους λειτουργίας τους, τον κερδοσκοπικό ή

όχι χαρακτήρα τους αλλά και τη µεταβίβαση των πόρων και των δραστηριοτήτων

τους στην περίπτωση διάλυσής τους. Είναι η περίπτωση των αγγλικών

"charities". Αντίθετα, σε άλλες χώρες οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις διέπονται από

ειδική νοµοθεσία την οποία υποχρεούνται να ακολουθήσουν και η οποία τους

176

στερεί την όποια δυνατότητα µετασχηµατισµού (π.χ. να περάσουν από τα άτυπα σε

τυπικά δίκτυα οργάνωσης),

2) σε επίπεδο πολιτικών παραδόσεων, καθώς σε χώρες µε συγκεντρωτική

παράδοση, όπως η Γαλλία, αναπτύχθηκαν εθνικές οργανώσεις µε στόχο την

ανάπτυξη στενών δεσµών µε τον κρατικό µηχανισµό, ενώ σε χώρες µε παράδοση

αποκέντρωσης, όπως η Μεγάλη Βρετανία, καταβλήθηκε προσπάθεια οι δεσµοί

αυτοί να αποκατασταθούν µε την τοπική αυτοδιοίκηση και

3) σε επίπεδο ιδεολογικών παραδόσεων, οι οποίες σχετίζονται εν πολλοίς µε τις

διακρίσεις συλλογικό-γενικό συµφέρον και εµπορική-µη εµπορική δραστηριότητα.

Στη Γερµανία οι συνεταιρισµοί και οι αδελφότητες (µορφές της συνεταιριστικής

οικονοµίας µε οικονοµικούς στόχους) επιδιώκουν αποκλειστικά την εξυπηρέτηση

των µελών τους, ενώ οι εταιρείες και οι επιχειρήσεις που ιδρύουν και διαχειρίζονται

τα συνδικάτα συµµετέχουν στο γενικό συµφέρον. Αντίθετα, στη Μεγάλη

Βρετανία ο εθελοντικός τοµέας, ο οποίος περιλαµβάνει τις οµάδες αυτοβοήθειας

και τα charities, δεν συµπεριλαµβάνεται µεταξύ των οργανώσεων µε εµπορικούς

στόχους και κατ ' αναλογία, σε συνεταιρισµούς και αδελφότητες δεν

αποδίδεται η εθελοντική ιδιότητα.

Ας σηµειωθεί τέλος ότι σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν σήµερα κεντρικούς

φορείς οργάνωσης των συνεταιριστικών επιχειρήσεων, ενώ πρόσφατα

συγκροτήθηκε από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης το «Ευρω-Μεσογειακό ∆ίκτυο

για την Κοινωνική Οικονοµία». Στο θεσµικό επίπεδο της ΕΕ, ιδρύθηκε πρόσφατα

η ‘Συµβουλευτική Επιτροπή Κοινωνικής Οικονοµίας’ γεγονός που υπογραµµίζει τη

σηµασία που αποδίδει πλέον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανάπτυξη του τοµέα

αυτού.

10.2 Προτάσεις βελτίωσης του θεσµικού πλαισίου

Στην πρώτη φάση της µελέτης περιγράφηκαν λεπτοµερώς τα προβλήµατα και οι

δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι γυναίκες στην προσπάθειά τους να αναλάβουν

επιχειρηµατικές δραστηριότητες. Πρόσφατη έρευνα της ΝΕΛΕ Λάρισας, ανέδειξε τα

πιο σηµαντικά από αυτά:

177

Το 2005 η ΝΕΛΕ ανέλαβε συνοδευτικές – υποστηρικτικές υπηρεσίες στα πλαίσια του

προγράµµατος «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕ Σ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ», µε βάση το σχέδιο δράσης ΘΕ.Σ.ΙΣΝΕΤ

(ΜΕΤΡΟ 5.3). Στην έρευνα συµµετείχαν οι ωφελούµενες γυναίκες του προγράµµατος

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ, και έχουν

ωφεληθεί από τις διαδικασίες συµβουλευτικής της ΝΕΛΕ Λάρισας, που ξεκίνησαν

επιχειρηµατική δραστηριότητα και δηµιούργησαν τη δική τους επιχείρηση. Στόχος

της έρευνας ήταν να διαγνωσθεί το επίπεδο επιχειρηµατικού πνεύµατος των

ωφελούµενων, τα εµπόδια που συνάντησαν στην έναρξη της επιχειρηµατικής τους

διαδροµής, την επιθυµητή επαγγελµατική κατάσταση και κυρίως εάν η

επιχειρηµατική τους κίνηση ήταν απόρροια µιας επιχειρηµατικής ευκαιρίας που

εντόπισαν ή οδηγήθηκαν εκεί από ανάγκη.

Συµπεράσµατα της έρευνας

Το σύνολο των ωφελούµενων γυναικών ίδρυσε επιχειρήσεις που ανήκουν στον

τριτογενή τοµέα παραγωγής (υπηρεσίες) και η πλειοψηφία αυτών στον κλάδο

της σίτισης, του ενδύµατος και της εµπορίας προϊόντων.

Οι επιχειρήσεις δεν δραστηριοποιούνται σε κάτι πρωτοποριακό ή καινοτόµο

αλλά προσπαθούν να καλύψουν ένα ήδη υφιστάµενο τµήµα της αγοράς εκτός

ελάχιστων εξαιρέσεων.

Οι επιχειρήσεις που ιδρύθηκαν είναι πολύ µικρές(ΠΜΕ).

Τα σηµαντικότερα προβλήµατα που δήλωσαν είναι οι οικονοµικές δυσχέρειες,

η έλλειψη γνώσης µάρκετινγκ και διοίκησης της επιχείρησης αλλά και για

ορισµένες γυναίκες τη µη σωστά στοχευµένη επιχειρηµατική ιδέα.

Υψηλά είναι τα ποσοστά των γυναικών που δηλώνουν ότι βρήκαν µια

επιχειρηµατική ευκαιρία (33%) αλλά και αυτών που ξεκίνησαν εξ αρχής την

επιχείρησή τους επειδή δε µπορούσαν να βρουν κάποια εργασία, λόγος που

πιθανά σχετίζεται µε τα υψηλά ποσοστά θνησιµότητας των µικρών

επιχειρήσεων.

178

Ως προς τους λόγους για τους οποίους έκαναν έναρξη επαγγελµατικής

δραστηριότητας το 72% δήλωσε ότι αναζητούσε καλύτερο εισόδηµα, ενώ οι

ωφελούµενες που ήθελαν να δηµιουργήσουν δικό τους περιβάλλον και

αναζητούσαν την προσωπική τους ανεξαρτησία αποτελούν το 44% και το 39%

αντίστοιχα και το ένα τρίτο δήλωσε ότι υπάρχει έλλειψη θέσεων εργασίας.

Η πλειοψηφία των γυναικών, ανέφερε ότι γνώριζε τις διαδικασίες ίδρυσης της

επιχείρησης πριν την έναρξη της, γεγονός που δείχνει το βαθµό ετοιµότητας

τους προς την επιχειρηµατικότητα. Επίσης οι περισσότερες από τις µισές

επιχειρηµατίες δήλωσαν ικανοποιηµένες από την ως τώρα µικρή πορεία της

επιχείρησής τους και αυτές είναι κυρίως γυναίκες, οι οποίες είχαν προηγούµενη

εµπειρία ενασχόλησης. Πολλές µάλιστα έχουν ως συµβούλους τα µέλη της

οικογένειάς τους, φίλους αλλά και τα στελέχη της ΝΕΛΕ.

Γενικότερα, οι απαιτούµενες παρεµβάσεις σε νοµοθετικό επίπεδο εντοπίζονται στα

παρακάτω σηµεία:

1. Χρηµατοδοτικά- οικονοµικά εµπόδια

Α. Εξέταση δυνατότητας φορολογικών ελαφρύνσεων και κινήτρων ειδικά για

γυναικείες επιχειρήσεις στην περιφέρεια.

Β. Θεσµοθέτηση και καθιέρωση ∆ικτύων Μικροπίστωσης και Εναλλακτικής

Χρηµατοδότησης γυναικών-επιχειρηµατιών.

Γ. Επιδότηση δανείων σε γυναίκες και παροχής εγγυήσεων για χορήγηση δανείων.

∆. Κατάργηση νοµοθετικών-ασφαλιστικών εµποδίων στην ανάπτυξη επιχειρηµατικών

δράσεων, όπως π.χ. το ασυµβίβαστο γεωργικής απασχόλησης και µεταποίησης-

εµπορίας γεωργικών προϊόντων. Σήµερα, γυναίκες που ασφαλίζονται στον ΟΓΑ, αν

δραστηριοποιηθούν στην µεταποίηση, υποχρεούνται να ενταχθούν και στο Ταµείο

Αυτασφάλισης µε συνέπεια τη σηµαντική επιβάρυνσή τους σε εισφορές.

E. Απλοποίηση διαδικασιών σύστασης νέων επιχειρήσεων.

179

2. Εµπόδια σχετικά µε ελεύθερο χρόνο-οικογένεια

Μετά τα προβλήµατα οικονοµικής φύσης (και ειδικά αυτά που αφορούν την

πρόσβαση σε δανειακά κεφάλαια), τα πιο σηµαντικά προβλήµατα που

αντιµετωπίζουν οι γυναίκες-επιχειρηµατίες αφορούν τις δυσκολίες σχετικά µε το

συνδυασµό επιχειρηµατικής δραστηριότητας και οικογένειας.

Από τη µελέτη µε τίτλο: «προσαρµοστικότητα των γυναικείων

γεωργοσυνεταιριστικών επιχειρήσεων σε ευέλικτες µορφές παραγωγής και

συνδυασµός επαγγελµατικής και οικογενειακής ζωης», η οποία πραγµατοποιήθηκε

στα πλαίσια της Κ.Π. EQUAL από την Α.Σ. «ΗΡΑ» και αφορούσε 15 Γυναικείες

Γεωργοσυνεταιριστικές Επιχειρήσεις και 166 µέλη σε όλην την ελληνική επικράτεια

(Αφρ. Παπαδάκη Κλαυδιανού κ.α., 2003), προέκυψαν τα παρακάτω:

Σχεδόν όλα τα µέλη κατανέµουν κατά τον ίδιο τρόπο τον ατοµικό τους χρόνο

ανάµεσα στην οικογένεια (περίπου 6 ώρες/ηµερησίως), το Συνεταιρισµό (περίπου

5ώρες/ηµερησίως), την απασχόληση µε τη γεωργία, η οποία διαφοροποιείται

σηµαντικά κατά εποχή. Παράλληλα δηλώνουν ότι όπως έχει διαµορφωθεί η ζωή τους

καταναλώνουν το χρόνο τους κυρίως στην οικογένεια χωρίς να διαθέτουν σχεδόν

καθόλου χρόνο για τις ίδιες, ενώ επιθυµούν στο µέλλον να καταναλώνουν λιγότερο

χρόνο στην οικογένεια και να διαθέτουν περισσότερο χρόνο για δραστηριότητες

ελεύθερου χρόνου και µετά για δραστηριότητες του Συνεταιρισµού (το πρώτο

επιλέγουν κυρίως οι απόφοιτες Γυµνασίου και Λυκείου, ενώ το δεύτερο οι απόφοιτες

∆ηµοτικού).

Οι γυναίκες-µέλη εκφράζουν την άποψη ότι βασικά µειονεκτήµατα της απασχόλησης

στο Συνεταιρισµό, εκτός του χαµηλού εισοδήµατος, είναι ότι δε διαθέτουν οι ίδιες

χρόνο για πλήρη απασχόληση στο Συνεταιρισµό (απασχολούνται πολύ µε την

οικογένεια) και ότι το υπάρχον ωράριο δεν τις διευκολύνει.

Ως πλεονεκτήµατα της απασχόλησης στο Συνεταιρισµό θεωρούνται, µε µεγάλη

πλειοψηφία, η ανάπτυξη κοινωνικότητας, το επιπλέον εισόδηµα για την οικογένεια, η

κοινωνική καταξίωση στην τοπική κοινωνία, η δυνατότητα για ελαστικό ωράριο,

αλλά και το γεγονός ότι η εργασία στο Συνεταιρισµό βρίσκεται κοντά στο σπίτι.

180

Κάποιες εκφράζουν θέση-άποψη ότι η σύγχρονη τεχνολογία και η χρήση Η/Υ µπορεί

να βοηθήσει στο συνδυασµό της οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής µε ελαστικό

ωράριο, εργασία από το σπίτι κλπ.

Ενδιαφέρον για την εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων παρουσιάζει η οµαδοποίηση

όλων των µελών σε οµάδες/συστάδες, οι οποίες στο εσωτερικό τους η κάθε µία

περικλείουν µέλη µε κοινά χαρακτηριστικά:

1η οµάδα/συστάδα

Αποτελείται από γυναίκες-µέλη που επιθυµούν να καταναλώνουν περισσότερο χρόνο

στο Συνεταιρισµό και στην οικογένεια, αισθάνονται υψηλή ικανοποίηση από τη

συνδυασµό οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής, διαπιστώνουν µικρές δυσκολίες

αλλά πολλές ευκολίες κατά την απασχόληση τους στο Συνεταιρισµό, επιθυµούν να

απασχολούνται στην παραγωγή και ανήκουν βασικά σε Συνεταιρισµούς που

παρασκευάζουν τοπικά εδέσµατα.


Αποτελείται από γυναίκες-µέλη που επιθυµούν να καταναλώνουν περισσότερο χρόνο

στην οικογένεια και στον ελεύθερο χρόνο, αισθάνονται χαµηλή ικανοποίηση από τη

συνδυασµό οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής, διαπιστώνουν µεγάλες

δυσκολίες και µέτριες ευκολίες κατά την απασχόληση τους στο Συνεταιρισµό,

εκφράζουν υψηλό βαθµό επιθυµίας να απασχολούνται στον τοµέα της παροχής

υπηρεσιών και ανήκουν κύρια σε Συνεταιρισµούς που κατασκευάζουν

χειροτεχνήµατα και δραστηριοποιούνται στα καταλύµατα.


Αποτελείται από γυναίκες-µέλη που επιθυµούν να καταναλώνουν το χρόνο τους σε

όλες τις δραστηριότητες δηλ. στο Συνεταιρισµό, στην οικογένεια και στον ελεύθερο

χρόνο, αισθάνονται υψηλή ικανοποίηση από τη συνδυασµό οικογενειακής και

επαγγελµατικής ζωής, διαπιστώνουν χαµηλού βαθµού δυσκολίες αλλά και χαµηλού

βαθµού ευκολίες κατά την απασχόληση τους στο Συνεταιρισµό, εκφράζουν µια µέση

επιθυµία για απασχόληση τόσο στην παραγωγή όσο και στη διοίκηση και ανήκουν

και στις τρεις κατηγορίες Συνεταιρισµών.

181

Έτσι διαπιστώνεται ότι τα µέλη ανάλογα µε την κατηγορία του Συνεταιρισµού

οµαδοποιούνται βασικά σε δύο (2) οµάδες καθώς η τρίτη οµάδα είναι αυτή που

περικλείει τις µέσες τιµές και των τριών κατηγοριών Συνεταιρισµών.

Μία σειρά θεσµικών παρεµβάσεων ενδέχεται να είχε ευεργετικές επιδράσεις:

Η καθιέρωση διευρυµένου ωραρίου για τους παιδικούς σταθµούς

Η παροχή δυνατότητας σε άνδρες απασχολούµενους να παίρνουν άδεια για

γονική µέριµνα και η καθιέρωση κινήτρων για το σκοπό αυτό.

Η παροχή (οικονοµικών ή φορολογικών) κινήτρων σε γυναίκες-επιχειρηµατίες

να προσλαµβάνουν εποχικούς υπαλλήλους ώστε να περιορίζονται οι ώρες

εργασίας τους.

Η εντατικοποίηση των υπηρεσιών στο σπίτι (φροντίδα στο σπίτι)

Η καθιέρωση και στην Ελλάδα του Γαλλικού και Βελγικού συστήµατος

“cheque-emploi-service” (πιλοτικά εφαρµόζεται πλέον και στη Γερµανία),

σύµφωνα µε το οποίο γυναίκες-επιχειρηµατίες θα µπορούν να προσλαµβάνουν

οικιακούς βοηθούς µε κρατική επιδότηση των µισθών τους. Ένα τέτοιο µέτρο

θα µπορούσε να τονώσει όχι µόνο τη γυναικεία επιχειρηµατικότητα, αλλά και

την απασχόληση, ειδικά στην περιφέρεια. Έρευνες στη Γαλλία έδειξαν ότι

µεταξύ 2-4 εκατοµµύρια νοικοκυριά θα ήταν πρόθυµα να προσλάβουν

οικιακούς βοηθούς εφόσον υπήρχε επιδότηση στο 50%, δηµιουργώντας έτσι

περίπου 80-160.000 νέες θέσεις εργασίας (Finger 1997).

3. Εµπόδια σχετικά µε τη λειτουργία της επιχείρησης

Η τρίτη σηµαντική κατηγορία προβληµάτων που αντιµετωπίζει µια γυναίκα-

επιχειρηµατίας αφορά την ίδια τη λειτουργία της επιχείρησης. Οι περισσότερες

γυναίκες-επιχειρηµατίες δεν έχουν προηγούµενη εµπειρία και πολλές γυναίκες

αποθαρρύνονται από το φόβο ενδεχόµενης αδυναµίας να αντιµετωπίσουν τα

προβλήµατα αυτά. Η συνεχής ενηµέρωση και κατάρτιση των γυναικών µέσω

σχετικών σεµιναρίων και ηµερίδων σε θέµατα management, αλλά και η δηµιουργία

Μητρώου Συµβούλων για τη συνοδεία (υποστήριξη) γυναικών επιχειρηµατιών θα

182

µπορούσε να συµβάλει θετικά στην τόνωση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας στην

Ελλάδα.

183

11. Προτάσεις – Καθορισµός µορφών δράσεων

11.1 Ισχυρά προϊόντα/υπηρεσίες στην Περιφέρεια Θεσσαλίας

Στην πρώτη φάση της µελέτης αναφέρθηκε ότι για την Περιφέρεια Θεσσαλίας ο

πλέον ενδεδειγµένος τοµέας για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηµατικότητας

είναι η παραγωγή/µεταποίηση/εµπορία τροφίµων, ιδιαίτερα δε, ποιοτικών ή/και

παραδοσιακών, µε βασικό όχηµα την ανάπτυξη των γυναικείων συνεταιρισµών.

Η δυνατότητα επιχειρηµατικής αξιοποίησης ασχολιών της άτυπης (οικιακής)

οικονοµίας δίνει πολλές διεξόδους επαγγελµατικής κατοχύρωσης για τις γυναίκες

στην ύπαιθρο, αλλά και παρέχει δυνατότητες ανάδειξης της πολιτισµικής

κληρονοµιάς στο χώρο που ζουν και πρόσθετο εισόδηµα στο νοικοκυριό.

Πολυδραστηριότητα ή πολυαπασχόληση και επιχειρηµατικότητα αποτελούν σήµερα

την πολιτική για την τοπική ανάπτυξη. Ο αγροτουρισµός, η πολιτιστική κληρονοµιά

και η αναβίωση παραδοσιακών γεωργικών τεχνικών αποτελούν τις κύριες πηγές που

µπορούν να αξιοποιηθούν. Και αυτό γιατί δίνουν τη δυνατότητα να αξιοποιηθεί ο

φυσικός πλούτος της κάθε περιοχής, να επαγγελµατοποιηθούν µορφές απασχόλησης

της άτυπης οικονοµίας, να αξιοποιηθεί υποαπασχολούµενο ή και σχολάζον εργατικό

δυναµικό, όπως είναι µεγάλο µέρος των αγροτικού πληθυσµού και οι αγρότισσες, να

αναβιώνουν ήθη/ έθιµα και παραδόσεις, να εφαρµοστούν γεωργικές τεχνικές φιλικές

προς το περιβάλλον, να λειτουργήσουν διαφόρων µορφών τοπικές αγορές, κ.λπ.. Όλα

τα παραπάνω δίνουν τη δυνατότητα αύξησης των θέσεων εργασίας και ταυτόχρονα

ποιοτικής αναβάθµισης των εργαζοµένων της περιοχής. Εξάλλου, η διασύνδεση των

τριών βασικών πυλώνων της Εθνικής Οικονοµίας, της Γεωργίας (ποιοτικής πλέον),

του τουρισµού και του πολιτισµού, πολλαπλασιάζει την αθροιστική

αποτελεσµατικότητα τους και µπορεί να στηρίζει τη βιώσιµη ανάπτυξη της

Υπαίθρου, στα πλαίσια των Οµάδων Τοπικής ∆ράσης που προβλέπονται στον Κ

1698/05.

Ένα άλλο σηµαντικό σηµείο, το οποίο έχει ιδιαίτερη σηµασία για τη βιώσιµη

ανάπτυξη είναι η «διαφορετικότητα» των αγροτικών περιοχών, τόσο σε ευρωπαϊκό

επίπεδο όσο και µέσα σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Π.χ. είναι πραγµατικότητα ότι στην

184

Ελλάδα η κάθε περιοχή µπορεί να έχει τη µοναδικότητά της, σηµείο στο οποίο

επικεντρώνεται τα τελευταία χρόνια η προσοχή αλλά και το ενδιαφέρον της Κοινής

Αγροτικής Πολιτικής. Η κάθε περιοχή έχει τα δικά της πρότυπα κοινωνικής ζωής και

η πολιτισµική κληρονοµιά κάθε περιοχής µαζί µε τους φυσικούς πόρους που διαθέτει,

όλα αυτά κατάλληλα αξιοποιούµενα µπορούν να συµβάλλουν στη διαµόρφωση µιας

τέτοιας οικονοµικής και κοινωνικής ζωής, που τουλάχιστον µπορούν να

προδιαγράψουν ή να υποσχεθούν τη βιωσιµότητά της. Μέσα στα πλαίσια της

παγκοσµιοποίησης, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της εξέλιξης της τεχνολογίας,

στην εποχή µας, η προώθηση πολιτικών που αναδεικνύουν τη µοναδικότητα κάθε

αγροτικής περιοχής π.χ. σε προϊόντα Προστατευµένης Γεωγραφικής Ένδειξης ή

Προστατευµένης Ονοµασίας Προέλευσης, σε εναλλακτικές µορφές τουρισµού, σε

παράδοση και πολιτιστική κληρονοµιά, καθώς και σε αξιοποίηση φυσικών πόρων και

κοινωνικές εξυπηρετήσεις κ.λ.π. µπορούν να συµβάλλουν καθοριστικά στη

βιωσιµότητα της συγκεκριµένης αγροτικής περιοχής στηρίζοντας τόσο την τοπική

ταυτότητά της, όσο και την υπερηφάνεια της τοπικής κοινωνίας.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετοί φορείς στηρίζουν γυναικείες γεωργοσυνεταιριστικές

δράσεις (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων). Η σχέση της τοπικής

κοινωνίας µε τους φορείς που εφαρµόζουν την κυβερνητική πολιτική έγκειται

ακριβώς στο ότι οι δεύτεροι έχουν τη δυνατότητα να εκτιµούν το εκάστοτε αίτηµα µε

αντικειµενικά κριτήρια π.χ. τα γεωγραφικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά της

περιοχής αλλά και τη δυναµική της, δηλαδή την ετοιµότητα των κατοίκων να

υιοθετήσουν αγροτουριστικές, βιοτεχνικές ή/ και οικοτεχνικές δραστηριότητες σε µια

συνεταιριστική βάση. Όµως, η τοπική κοινωνία τελικά φέρει την ευθύνη για την

αρχική πρόταση και την τελική αποδοχή και υλοποίηση των αγροτουριστικών έργων.

Για το λόγο αυτό, η διάχυση της ενηµέρωσης και της γνώσης µε γνώµονα ακριβώς τη

δηµιουργία των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη µέσα στην τοπική κοινωνία,

αποτελεί σηµαντική προϋπόθεση για την επιτυχία οποιασδήποτε µακροπρόθεσµης

πολιτικής.

Σύµφωνα µε ερευνητικά δεδοµένα, τα πιο επιτυχηµένα παραδείγµατα αγροτικής

ανάπτυξης βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές που βρισκόταν σε κρίση ή σε πολύ

µειονεκτικές περιοχές και δηµιουργήθηκαν µε τη στήριξη των τοπικών οµάδων

δράσης. Στην πραγµατικότητα, «δεν είχαν άλλη προοπτική επιβίωσης ή άλλη επιλογή

185

από το να αναλάβουν οι ίδιοι οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών, και στην

προκειµένη περίπτωση οι γυναίκες-αγρότισσες, δράση!».

Με βάση τα παραπάνω προκύπτει, λοιπόν, ότι στο πλαίσιο της ανάπτυξης της

γεωργοσυνεταιριστικής επιχειρηµατικότητας, κρίνεται χρήσιµη αφενός η

χαρτογράφηση της γενικότερης επιχειρηµατικής δραστηριοποίησης στο

συγκεκριµένο χώρο και χρόνο και των χαρακτηριστικών της και αφετέρου η

ανάπτυξη πακέτων γνώσης και εργαλείων µε στόχο να λειτουργήσουν θετικά για την

ανάπτυξη του επιχειρηµατικού πλάνου δηλαδή να στηριχθεί η βιωσιµότητά του.

Από τη µελέτη µε τίτλο: «Βιωσιµότητα Συνεταιρισµών- ∆ιερεύνηση Των

Εκπαιδευτικών Αναγκών σε σχέση µε τις Νέες Τεχνολογίες», η οποία

πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια της Κ.Π. EQUAL από την Α.Σ. «ΗΡΑ» και

αφορούσε 15 Γυναικείες Γεωργοσυνεταιριστικές Επιχειρήσεις και 166 µέλη σε όλην

την ελληνική επικράτεια (Αφρ. Παπαδάκη Κλαυδιανού κ.α., 2003), προέκυψαν τα

παρακάτω χρήσιµα συµπεράσµατα:

• Όσον αφορά τη Βιωσιµότητα:

Οι συγκεκριµένες επιχειρήσεις παρουσιάζουν βασικές οικονοµικές αδυναµίες στην

προώθηση των προϊόντων και υπηρεσιών, αδυναµίες στην παραγωγή, ο

προγραµµατισµός της παραγωγής είναι βραχυπρόθεσµος και υπολείπονται σε βασικά

τµήµατα όπως: διαφήµισης, δηµοσίων σχέσεων, εξυπηρέτησης πελατών, εξαγωγών.

Τα µέλη καθώς και οι Πρόεδροι γνωρίζουν τα «αδύναµα σηµεία» του Συνεταιρισµού

τους και διαβλέπουν την «υψηλή» σπουδαιότητα τους για το µέλλον της επιχείρησης.

∆ιαβλέπουν λοιπόν ότι χωρίς αποτελεσµατική προώθηση και διανοµή των προϊόντων,

εισαγωγή καινοτοµιών, χωρίς ανάπτυξη της φήµης του Συνεταιρισµού και βελτίωση

της οικονοµικής σταθερότητας και ταµειακής ρευστότητας του, χωρίς παραγωγή

υγιεινών, πιστοποιηµένων, σύγχρονα τυποποιηµένων και συσκευασµένων προϊόντων

που θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καταναλωτών, χωρίς ποιοτικά ανώτερη

προσφορά υπηρεσιών συνδυασµένη µε άλλες δραστηριότητες για τους επισκέπτες,

χωρίς επαγγελµατικές ικανότητες των εργαζοµένων ώστε να παράγουν ορθολογικά

και να προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες και τέλος χωρίς ανάπτυξη της ευελιξίας των

Συνεταιρισµών και της γεωγραφικής τους εµβέλειας, δε θα µπορέσουν να

186

ανταποκριθούν ως επιχειρήσεις στις σύγχρονες απαιτήσεις του ανταγωνισµού µε

αποτέλεσµα να παραµένει µε ερωτηµατικό η βιωσιµότητα τους και κατ' επέκταση η

εξασφάλιση ικανοποιητικού εισοδήµατος για τις εργαζόµενες-µέλη καθώς και η

διατήρηση ή αύξηση των θέσεων εργασίας.

Ένα ακόµη «αδύνατο» σηµείο είναι η ηλικία των µελών- 71% είναι ηλικίας 38 έως 65

και το χαµηλό γενικά µορφωτικό - 58% είναι απόφοιτες ∆ηµοτικού.

Υπάρχουν βεβαίως και «δυνατά σηµεία» που περιλαµβάνουν την ποιότητα, την

ικανοποιητική τιµή, την ιδιαιτερότητα των περιοχών, τη στροφή των καταναλωτών

προς τοπικά- παραδοσιακά υγιεινά προϊόντα, χειροτεχνήµατα και εναλλακτικό

τουρισµό, τα οποία µπορούν να µετατραπούν σε «ευκαιρίες/δυνατότητες» ανάπτυξης.

Ακόµη το όραµα, η ανταπόκριση των µελών, η αφοσίωση τους, η προσέλκυση νέων

µελών µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και σχετικά νεαρή ηλικία µπορούν να

λειτουργήσουν προς τη θετική κατεύθυνση.

• Όσον αφορά τις Εκπαιδευτικές ανάγκες και την κατάρτιση:

Σχεδόν όλα τα µέλη πιστεύουν ότι η κατάρτιση θα συµβάλλει ουσιαστικά στην

πρόοδο και ανάπτυξη του Συνεταιρισµού τους καθώς και στην απόκτηση µε-

γαλύτερου ετήσιου εισοδήµατος. Επιλέγουν, αυξανόµενης της ηλικίας τους, τα

«συµβατικά» Προγράµµατα Κατάρτισης και µειούµενης της ηλικίας τα «ανοιχτής

εκπαίδευσης».

Η καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών όλων των ενεργών µελών συµπίπτει τόσο

στα αποτελέσµατα της περιγραφικής ανάλυσης όσο και σε αυτά της ανάλυσης σε

συστάδες, δηλαδή επιλέγεται µεγάλος αριθµός εκπαιδευτικών ενοτήτων -ευρύτερης

αποδοχής- από τις τέσσερεις (4) βασικές Θεµατικές Ενότητες:

Οργάνωση Παραγωγής

Προώθηση/ marketing

Αειφόρος Ανάπτυξη

Χρήση Η/Υ

187

Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των µελών συµπίπτουν µε αρκετά "αδύνατα σηµεία" των

Γυναικείων Γεωργοσυνεταιριστικών Επιχειρήσεων που συµπεριλαµβάνονται στην

έρευνα.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα µέλη µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, τα οποία είναι

και νεαρότερης ηλικίας, εκφράζουν επιθυµία να παρακολουθήσουν κατάρτιση σε

περισσότερες εκπαιδευτικές ενότητες, έχοντας συνειδητοποιήσει, πιθανότατα, την

έλλειψη σε γνώση αλλά και την απαραίτητη προϋπόθεση της γνώσης για περαιτέρω

ατοµική και συλλογική επαγγελµατική εξέλιξη.

• Όσον αφορά στη χρήση νέας τεχνολογίας

Σχεδόν όλα τα µέλη έχουν πολύ θετική στάση για τη συµβολή της σύγχρονης

τεχνολογίας στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων και Συνεταιρισµών, όπως επίσης

πιστεύουν ότι η χρήση Η/Υ και της ∆ικτύωσης θα συµβάλλει ουσιαστικά στο άνοιγµα

του Συνεταιρισµού σε περισσότερες αγορές.

Παρόλα αυτά ελάχιστα άτοµα δήλωσαν ότι έχουν κάποιες γνώσεις χρήσης Η/Υ ή

διαθέτουν στο σπίτι τους Η/Υ. Επίσης, ενώ θεωρούν ότι η δικτύωση θα βοηθήσει

στην προώθηση των προϊόντων και υπηρεσιών, δηλώνουν ότι η δηµιουργία website

δεν είναι στις βασικές/άµεσες προτεραιότητες στρατηγικής τους.

Τα νεότερα άτοµα είναι περισσότερο εξοικειωµένα µε όρους της σύγχρονης

τεχνολογίας, ενώ παρατηρείται µια µείωση της εξοικείωσης µε την αύξηση της

ηλικίας.

Έτσι, οι έννοιες, ineternet/ e-mail, ηλεκτρονικό εµπόριο, ηλεκτρονική µάθηση, είναι

γνωστές στα νεαρότερα και πλέον µορφωµένα άτοµα, ενώ το τηλεοπτικό και

τηλεφωνικό εµπόριο είναι έννοιες γνωστές στα 2/3 των µελών γενικότερα.

Τέλος, τα µισά µέλη πιστεύουν ότι µε τη χρήση της τεχνολογίας µπορούν να

παίρνουν παραγγελίες, να κλείνουν δωµάτια και να προωθούν χειροτεχνήµατα στην

188

αγορά ή σε µεµονωµένους καταναλωτές από το σπίτι τους και έτσι να επέλθει

συνδυασµός της επαγγελµατικής και οικογενειακής τους ζωής.

Τελικά η µελέτη καταλήγει στα παρακάτω:

Ένα πρώτο βήµα για να εξασφαλιστεί η βιωσιµότητα και ανάπτυξη των Γυναικείων

Γεωργοσυνεταιριστικών Επιχειρήσεων είναι η κατάρτιση των µελών τους µε

«συµβατικά» Επιµορφωτικά Προγράµµατα σε εκπαιδευτικές ενότητες της επιλογής

τους που αφορούν στην Οργάνωση της Παραγωγής, Προώθηση/ marketing Αειφόρο

Ανάπτυξη και Χρήση Η/Υ, ώστε να αποκτήσουν τις κατάλληλες επαγγελµατικές

ικανότητες/προσόντα για την ορθολογική άσκηση του επαγγέλµατος τους σύµφωνα

µε τις απαιτήσεις των καταναλωτών, τις επιταγές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής

και το διεθνή ανταγωνισµό.

Ένα δεύτερο βήµα για την περαιτέρω ανάπτυξη τους είναι η συνεχής πληροφόρηση

και κατάρτιση των µελών αλλά και άλλων γυναικών του αγροτικού χώρου µε

«ανοιχτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση» (π.χ. τηλεκατάρτιση), ώστε να γίνει

παράλληλα και προσέλκυση νέων µελών µε υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και ειδικά

επαγγελµατικά προσόντα.

Ένα τρίτο βήµα απαραίτητο για την διατήρηση και ανάπτυξη των Γυναικείων

Γεωργοσυνεταιριστικών Επιχειρήσεων στα πλαίσια των σύγχρονων απαιτήσεων του

ανταγωνισµού είναι η χρήση της νέας τεχνολογίας από τα µέλη τους και η δικτύωση

των επιχειρήσεων για την προβολή τους και τη διοχέτευση των εµπορευµάτων τους

στην αγορά.

Ένα τέταρτο βήµα είναι η σταδιακή αναδιοργάνωση των δραστηριοτήτων των

συγκεκριµένων επιχειρήσεων µε νέες στρατηγικές εξασφάλισης αγοραστικού κοινού

και επισκεπτών καθώς και επέκταση τους σε άλλες δραστηριότητες και συνεργασίες

συνδεδεµένες µε την περιοχή µε στόχο τη βιωσιµότητα και την απόκτηση

µεγαλύτερου εισοδήµατος από τα µέλη.

Τέλος, οι Γυναικείες Γεωργοσυνεταιριστικές Επιχειρήσεις µπορούν να γίνουν τα

κεντρικά σηµεία ανάπτυξης της περιοχής τους εξασφαλίζοντας προοπτικές για

189

ικανοποιητικό εισόδηµα και θέσεις εργασίας για τα µέλη τους, έλκοντας τους/τις

νέους/ες να παραµείνουν στον αγροτικό χώρο, εφόσον µετατρέψουν τις σηµερινές

«απειλές» σε «ευκαιρίες ανάπτυξης» και συνδυάσουν τις στρατηγικές βιωσιµότητας

µε την κατάλληλη κατάρτιση των µελών και στελεχών και τη συστηµατική χρήση

νέας τεχνολογίας.

Τα δυνατά σηµεία των γυναικείων συνεταιρισµών (ποιότητα προϊόντων και

υπηρεσιών, δυναµικότητα, το ικανό εργατικό δυναµικό, όραµα, ικανή ηγεσία)

αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία µπορεί να στηριχθεί η προσπάθεια αξιοποίησής

τους, ενώ οι απαιτούµενες θεσµικές παρεµβάσεις εντοπίζονται στην απαλοιφή των

σηµείων όπου οι συνεταιρισµοί αυτοί αντιµετωπίζουν δυσκολίες (αδυναµία

πρόσβασης σε πηγές χρηµατοδότησης, έλλειψη ταµειακής ρευστότητας,

αναποτελεσµατική προώθηση προϊόντων, έλλειψη κατάλληλου δικτύου διανοµής,

έλλειψη φήµης/διαφήµισης, προβλήµατα στον τοµέα της συσκευασίας πιστοποίησης,

τυποποίησης, παραγωγής υγιεινών προϊόντων).

Ειδικά για την περίπτωση των αγροτισσών, η επαγγελµατική εκπαίδευση-κατάρτιση

ως εργαλείο για την προώθηση ευκαιριών απασχόλησης, αποτελεί βασική διάσταση

της Κοινωνικής Πολιτικής της Κοινότητας. Η ενθάρρυνση της ανάπτυξης από

γυναίκες µικροµεσαίων επιχειρήσεων που να αξιοποιούν τις υφιστάµενες πηγές των

αγροτικών περιοχών θεωρήθηκε µια πολύ καλή µέθοδος για την ένταξη των γυναικών

στην αγορά εργασίας. Σήµερα, οι γυναικείες γεωργοσυνεταιριστικές επιχειρήσεις, µε

κριτήριο τα κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να εξελιχθούν από

µικρές τοπικές επιχειρήσεις σε βιώσιµες, οικονοµικές µονάδες που θα καλύπτουν τις

ανάγκες των καταναλωτών εντός, αλλά και εκτός των αγροτικών περιοχών. Η

αναγκαιότητα αυτή, δηλαδή η ανάπτυξη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών, αποτελεί

έναν από τους πρόσθετους λόγους προκειµένου να υποστηριχθεί η επαγγελµατική

κατάρτιση των αγροτισσών. Οι όροι και οι απαιτήσεις του ανταγωνισµού της

σύγχρονης αγοράς επιβάλλουν στις σύγχρονες γυναίκες που επιθυµούν

επιχειρηµατική δράση σε µικρή ή µεγάλη κλίµακα να γνωρίζουν τους κανόνες του

‘επιχειρείν’ ώστε:

να µπορούν να προβλέπουν τη ζήτηση των προϊόντων,

να υπολογίζουν και αν είναι δυνατόν να συµπιέζουν το κόστος παραγωγής και

να σχεδιάζουν ορθολογικά την πορεία µιας επιχείρησης.

190

11.2 Προτάσεις για ενίσχυση, προβολή ισχυρών προϊόντων και

υποστηρικτικών ενεργειών ανάπτυξης

Καθιέρωση ειδικού διακριτού σήµατος των προϊόντων των γυναικείων

επιχειρήσεων, ως ένδειξη α) προϊόντος ευπαθών οµάδων, β) σεβασµού του

περιβάλλοντος, γ) προϊόντος ειδικής πολιτιστικής κληρονοµιάς

Ένταξη των προϊόντων των γυναικείων επιχειρήσεων στη διαδικασία

πιστοποίησης ISO, ή άλλης µορφής πιστοποίησης (βιολογικής γεωργίας,

ολοκληρωµένης διαχείρισης, κλπ)

Σύνδεση του τουρισµού και των πολιτιστικών δράσεων µε την προβολή των

προϊόντων των γυναικείων συνεταιρισµών.

Καθιέρωση ετήσιας έκθεσης προβολής των γυναικείων επιχειρήσεων και

προϊόντων στην Περιφέρεια Θεσσαλίας

∆ηµιουργία ∆ικτύου γυναικείων επιχειρήσεων µε σκοπό την ανταλλαγή

απόψεων, προβληµάτων, πληροφοριών, προώθηση καλών πρακτικών κτλ.

Προσφορά Προγραµµάτων Κατάρτισης σε θέµατα επιχειρηµατικότητας,

προώθησης / marketing, χρήσης νέας τεχνολογίας, είτε µε συµβατικό τρόπο

κατάρτισης, είτε µε την εξ’ αποστάσεως κατάρτιση/ τηλεκατάρτιση κλπ.

∆ηµιουργία µόνιµου Εκθετηρίου στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, στο οποίο θα

προβάλλονται µε κάθε σύγχρονο µέσο (έντυπο πληροφοριακό υλικό,

προσθήκες κλπ), τα προϊόντα και οι επιχειρήσεις του κάθε Νοµού και στο

Σύνολο της Περιφέρειας, το οποίο θα απευθύνεται τόσο σε χονδρεµπόρους/

λιανεµπόρους όσο και καταναλωτές.

Ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης, δηλαδή των

καταναλωτών για την ενίσχυση των τοπικών αγορών:

α) µε την κατανάλωση προϊόντων ποιότητας και

β) µε την καταναλωτική υποστήριξη των γυναικείων επιχειρήσεων. Αυτό µπορεί

να επιτευχθεί µέσω της ενηµέρωσης- πληροφόρησης, ραδιοφωνικών και

τηλεοπτικών εκποµπών, ηµερίδων, κλπ.

Ένταξη στους γυναικείους γεωργοσυνεταιρισµούς γυναικών – αρχηγών

γεωργικών εκµεταλλεύσεων και αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής των

µελών των συνεταιρισµών.

191

11.3 Προτάσεις για δράσεις στο ∆΄ ΚΠΣ

Με βάση τα όσα αναπτύχθηκαν στην παρούσα µελέτη (Α΄ και Β΄ Φάση) σε αυτήν την

ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά οι προτεινόµενες ενέργειες που απαιτείται να

υλοποιηθούν στα πλαίσια του ∆΄ ΚΠΣ, ώστε να τονωθεί και να υποστηριχθεί η

ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών από τις γυναίκες στην Περιφέρεια

Θεσσαλίας. Οι προτάσεις αυτές προέκυψαν από τα αποτελέσµατα της διεξαγωγής της

µελέτης (έρευνα βιβλιογραφίας, έρευνες πεδίου και επεξεργασία ερωτηµατολογίων

σε οµάδες-στόχους, καλές πρακτικές σε άλλες Περιφέρειες και σε άλλες χώρες,

καθώς και από την καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης στην Περιφέρεια

Θεσσαλίας, µε τον εντοπισµό των αδυναµιών και των ελλείψεων που εξακολουθούν

να υφίστανται σήµερα). Μια πιο αναλυτική και διεξοδική αιτιολόγηση/τεκµηρίωση

των προτεινόµενων δράσεων έχει δοθεί στις προηγούµενες ενότητες της µελέτης.

Συνοπτικά, προτείνονται οι παρακάτω δέσµες ενεργειών:

Α. ∆ηµιουργία Οργάνων Παρακολούθησης και Θεσµικής Υποστήριξης Γυναικείων

Επιχειρήσεων

1. ∆ιαµόρφωση πιλοτικού και καινοτόµου ∆ιαπεριφερειακού Πλαισίου -

Μοντέλου Υποστήριξης Προώθησης, Πιστοποίησης, Παρακολούθησης και

Μικροχρηµατοδότησης επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών Γυναικών (κεφ. 9).

2. Ανάπτυξη συµπληρωµατικού δικτύου µε φορείς που µπορούν να συµβάλλουν

στην ευαισθητοποίηση και προώθηση των προϊόντων γυναικείων

επιχειρήσεων, π.χ. ∆ίκτυο Εθελοντών (Επιχειρήσεων, και Φορέων εθελοντών

για την Υποστήριξη Γυναικείων Επιχειρήσεων 3ου Τοµέα, Αγοραστών

Βιολογικών Προϊόντων, ΜΚΟ, Τοπικά Σύµφωνα Απασχόλησης) (κεφ. 9).

3. Ενίσχυση Εµπορικών Επιµελητηρίων της Περιφέρειας µε τµήµατα Γυναικείας

Επιχειρηµατικότητας. (κεφ 10).

4. Η δηµιουργία «Παρατηρητήριου Απασχόλησης» στην Περιφέρεια Θεσσαλίας,

Τµήµα του οποίου θα ασχολείται µε θέµατα «Γυναικείας Απασχόλησης στον

αστικό ή αγροτικό χώρο» της περιφέρειας (κεφ. 8 & 9).

192

Στόχος του: η προώθηση της γυναικείας απασχόλησης- επιχειρηµατικότητας µέσα

από ατοµικές ή συλλογικές δραστηριότητες µέσα από την ευαισθητοποίηση των

ανέργων γυναικών, τη δικτύωση των γυναικείων επιχειρήσεων κλπ. Το

Παρατηρητήριο θα είναι υπεύθυνο για:

• Οµογενοποίηση λειτουργίας - δικτύωση µε άλλα υφιστάµενα δίκτυα

• ∆ηµιουργία βάσης δεδοµένων µε στοιχεία για την περαιτέρω πορεία των

επωφελούµενων (µετά την ίδρυση της επιχείρησης).

• Περιοδική δηµοσιοποίηση στοιχείων και παροχή υλικών σε κέντρα λήψης

αποφάσεων από το Παρατηρητήριο. Μόνιµη δικτύωση του µε σχετικούς

φορείς.

• Ανάπτυξη µεθοδολογίας για τη λειτουργία οµάδων εργασίας.

• ∆ιάγνωση για κάθε επωφελούµενη και παροχή σχεδίου προσανατολισµού.

• Ενέργειες στήριξης πριν τη δηµιουργία της επιχείρησης (business plan,

συµβουλευτική, οµάδες µε δίκτυο, οµάδες εµψύχωσης, ευαισθητοποίηση σε

θέµατα επιχειρηµατικής καινοτοµίας, κλπ.). Στόχος η ενίσχυση της

καινοτοµίας τους σε θέµατα περιεχοµένου, νέων τεχνολογιών, κλπ.

• Ενέργειες στήριξης νεο-ιδρυθεισών και υπαρχουσών επιχειρήσεων (marketing

plan, χρηµατοπιστωτικά εργαλεία, συµβουλευτική, εµψύχωση, δικτύωση

επιχειρήσεων, ενίσχυση διαδικασιών αξιολόγησης, ευελιξίας, προσαρµογής,

κλπ.). Στόχος η ενίσχυση της καινοτοµίας τους σε θέµατα περιεχοµένου, νέων

τεχνολογιών, κλπ.

• Ενέργειες διευκόλυνσης της πρόσβασης σε επιχειρηµατικά κεφάλαια

(πιλοτικά π.χ. θεσµικές επαφές µε επενδυτές για καινοτόµες ιδέες, µελέτες

χρηµατοδότησης, συλλογική εξασφάλιση κεφαλαίων, υποβολή

προγραµµάτων, κλπ.). ∆ιαµόρφωση χρηµατοδοτικών εργαλείων

προσαρµοσµένων στις ανάγκες της γυναικείας επιχειρηµατικότητας.

• Ενέργειες προώθησης επιχειρηµατικών σχεδίων συµβατών µε τις

κατευθυντήριες γραµµές ανάπτυξης της περιοχής (Εναλλακτικός Τουρισµός,

Αγροτουρισµός, Χειροτεχνία, Κατασκευή, Επεξεργασία και Εµπορία Τοπικών

Προϊόντων, Παραγωγή Παραδοσιακών Προϊόντων σε µικρή κλίµακα,

Λειτουργία Τουριστικών Καταλυµάτων, Οργάνωση Υπαίθριων

∆ραστηριοτήτων)

• ∆ιασύνδεση µε ανάλογα όργανα σε άλλες χώρες, ειδικότερα της ΕΕ (Κεφ. 10).

193

Β. ∆ηµιουργία Οργάνων Υποστήριξης Γυναικείων Επιχειρήσεων (Σύµβουλοι)

1. Η κατάρτιση εξειδικευµένων στελεχών ως Συµβούλων των δοµών

επιχειρηµατικότητας (κεφ. 9, 10 & 11).

2. ∆ηµιουργία Μητρώου Συµβούλων (κεφ. 9, 10 & 11)

Γ. Ενσωµάτωση νέων τεχνολογιών στη λειτουργία γυναικείων επιχειρήσεων

1. Ανάπτυξη ∆ικτύου µε αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, όπως Τηλεµατικού

∆ικτύου και e–commerce (κεφ. 6 & 10).

2. Η εξοικείωση των γυναικών µε νέες τεχνολογίες ICT, µέσα από τις

Καταρτίσεις, το Ηλεκτρονικό προβλεπόµενο Τηλεµατικό ∆ίκτυο DIONI ΙΙ,

µε το οποίο θα συνδέονται ∆οµές, Κέντρα, ∆ίκτυα, Επιχειρήσεις Γυναικών και

την ανάπτυξη του Ηλεκτρονικού Εµπορίου (κεφ. 6 & 10).

∆. Κατάρτιση/Εκπαίδευση Γυναικών

1. Η κατάρτιση Ανέργων γυναικών-µελλοντικών επιχειρηµατιών και

υφισταµένων επιχειρηµατιών (για ενδυνάµωσή τους) στον τοµέα του

περιβάλλοντος, την αειφόρο ανάπτυξη και ειδικότερα στη βιολογική

παραγωγή και µεταποίηση (κεφ. 6 & 10).

2. Η δηµιουργία, µετά την κατάρτιση, νέων γυναικείων επιχειρήσεων

(συνεταιριστικών ή ατοµικών) και η ενδυνάµωση υπαρχουσών στον τοµέα

της Κοινωνικής Οικονοµίας, στους τοµείς της παραγωγής, µεταποίησης και

εµπορίας βιολογικών προϊόντων (κεφ. 6 & 10).

Ε. Προβολή/Προώθηση/Πιστοποίηση Γυναικείων επιχειρήσεων

1. Η προβολή, προώθηση, δικτύωση και υποστήριξη υφιστάµενων γυναικείων

επιχειρήσεων.

2. Η Προώθηση της Ποιότητας και της Υγιεινής ∆ιατροφής µε παραγωγή και

διάθεση από τις Γυναικείες Επιχειρήσεις Βιολογικών Παραδοσιακών

Προϊόντων.

3. Η αναγνώριση, πιστοποίηση και αναβάθµιση γυναικείων επιχειρηµατικών

δραστηριοτήτων 3ου Τοµέα.

194

Βιβλιογραφία (Β΄ Φάσης)

Equal-Dioni II. http://eurodyn.com/equal-dioni2/

Finger D. (1997). Service-cheques in Europe: A model for Germany? Discussion

Paper, WZB, Berlin

Ειδική Γραµµατεία Προγραµµατισµού και Εφαρµογών Γ΄ ΚΠΣ (2003). Μελέτη για

την τοµεακή εξειδίκευση των ενεργειών δικτύωσης των επιχειρήσεων. Αθήνα

2003.

ΙΟΒΕ (2004). Η επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα. Παγκόσµιο Παρατηρητήριο

Επιχειρηµατικότητας 2003. Αθήνα.

Κλαυδιανου, Α., Μανάβη, Χ., Χατζηγαρυφάλλου, Ε., Μάττας, Κ., Τζίµητρα-

Καλογιάννη, Ε., - Βιωσιµότητα Συνεταιρισµών- ∆ιερεύνηση Των

Εκπαιδευτικών Αναγκών σε σχέση µε τις Νέες Τεχνολογίες - Θεσσαλονίκη:

Μελέτη για το Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα της Κ.Π. Equal, Μάϊος 2003: 241-245.

Κλαυδιανου, Α., Μανάβη, Χ., Χατζηγαρυφάλλου, Ε., Μάττας, Κ., Τζίµητρα-

Καλογιάννη, Ε., - Προσαρµοστικότητα των γυναικείων γεωργοσυνεταιριστικών

επιχειρήσεων σε ευέλικτες µορφές παραγωγής και συνδυασµός επαγγελµατικής

και οικογενειακής ζωης - Θεσσαλονίκη: Μελέτη για το Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα

της Κ.Π. Equal, Μάϊος 2003: 236-238.

Κλαυδιανου, Α., - Η Σηµασία Της Κατάρτισης Τηλεκατάρτισης και ∆ικτύωσης για

τους Γυναικειους Συνεταιρισµους- Αράχωβα: Παγκόσµια ηµέρα της

Αγρότισσας, Οκτώβριος 2005.

Κλαυδιανου, Α., - «Γυναικείοι Συνεταιρισµοί: Αποτελέσµατα της Κοινοτικής

Πρωτοβουλίας EQUAL»- Κιλκίς: Παγκόσµια ηµέρα της Αγρότισσας,

Οκτώβριος 2004.

Μπιτζάνη Ε., Μαυρέας Κ., Τσούντας Κ. (2003). Μελέτη θεσµικού πλαισίου

κοινωνικών επιχειρήσεων. Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL.

Τεχνικό ∆ελτίου Πληροφόρησης και Υποστήριξης του πληθυσµού της Θεσσαλικής

υπαίθρου. Εργαστήριο µε θέµα «Κοινωνική φροντίδα», 7/2005

195

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Β΄ Φάσης)

i. ∆ιεθνείς Οργανισµοί και Υπηρεσίες για τη γυναικεία

επιχειρηµατικότητα

196

NATIONAL ORGANISATIONS OF WOMEN ENTREPRENEURS

Name of organisation or association

Description Language and link to

Website

Comitato Impresa Donna CNA Emilia

Romagna

(Committee of

Enterprising Women)

Italy

Italian regional organisation representing women

entrepreneurs of the Emilia Romagna region who

are members of CNA (Confederazione Nazionale

dell'Artigianato - National Confederation of Craft,

Small and Medium Enterprises)

Italian

(English only on

homepage)

www.cid.er.cna.it

Confartigianato Donne Impresa - Associazione Artigiani della Provincia di Vicenza

Italy

This is the female entrepreneurs group within the

Crafts and SME Association of Vicenza Province in

Italy

Italian

associazione/donne

of which

gruppodonneimpresa

Federatie Zakenvrouwen

(Federation of Women

Entrepreneurs)

Netherlands

Federatie Zakenvrouwen is a Dutch organisation of

women entrepreneurs and co-entrepreneurs

Dutch

federatiezakenvrouwen.nl

Federación Española de Mujeres Empresarias, de Negocios y Profesionales

(FEMENP)

Spanish Federation of

Female Entrepreneurs,

Business and

Professional Women -

Spain

FEMENP offers a multitude of services to female

entrepreneurs, business and professional women.

These services include counseling for start-ups

and financing, information and training, national

and international relations and networks

Spanish

www.femenp.net

FCEM – France

(Femmes Chefs

d’Entreprises Mondiales

- World Women

FCEM-France has four missions:

• Encourage and counsel female start-ups

• Ensure representation of women

entrepreneurs in the social dialogue

French

www.fcem.net

197

Entrepreneurs) • Inform and train women entrepreneurs

• Create networks

Frau in der Wirtschaft

(Women in Business)

Austria

Woman in Business is the contact partner within

the Austrian Federal Economic Chamber for

100,000 female entrepreneurs in Austria

German

wko.at/unternehmerin

LIDERE

(LEADER)

Latvia

Līdere is a Latvian non-governmental organisation

which puts together women entrepreneurs and

leaders in their professional area

Latvian

English

http://www.lidere.lv

MAWRED

(“Modernising &

Activating Women’s

Role in Economic

Development”)

Syria

MAWRED is an NGO dedicated to enhancing the

capabilities of Syrian businesswomen

Arabic

English

www.mawred-syria.org

Organización de mujeres empresarias y gerencia activa

(OMEGA)

Spain

OMEGA, created in 1989, is a national Spanish

federation of professional women and women

entrepreneurs regional and local organisations.

Spanish

mujeresempresarias.org

“Terziario Donna

CONFCOMMERCIO”

Italy

Terziario Donna is an Italian non profit association

representing 350,000 women entrepreneurs in

commerce, tourism and services sectors. It is

present in 102 Italian cities through "Sportello

Donna" and offers consulting services for start-up

of new enterprises and for problems concerning

the women workforce.

Italian

terziario-donna

WEETU (Women’s Employment Enterprise and

Training Unit)

United Kingdom

WEETU is an independent Norfolk based

organisation which helps women succeed in work

and enterprise.

English

http://www.weetu.org

Yrittajanaisten Keskusliitto ry - The

Yrittäjänaisten keskusliitto is an organisation

looking after the interests of women entrepreneurs

Finnish

for some parts also

198

Central Association of

Women Entrepreneurs

Finland

in operational, business and social issues. The

association was founded in 1947. It has more than

one hundred local organisations across the

country and is independent of any political parties.

Swedish and English

www.yrittajanaiset.fi

INTERNATIONAL ORGANISATIONS OF WOMEN ENTREPRENEURS

Name of organisation or association

Description Language and link to website

Eurochambres Women Network (EWN)

The Eurochambres Women Network addresses all

European Chambers' women and women

professionals. Its purpose is to support women

professionals regarding a.o. the exchange of

information and dissemination of "Best practices",

the participation in public-private partnerships on

local, national and European level.

English

eurochambres.women

FEM - Female Europeans of Medium and Small Enterprises

Umbrella Organisation representing 35 associations

of women entrepreneurs from 9 European countries

English, French, Italian,

Spanish

www.fem-pme.com

NETWORKS PROMOTING WOMEN'S ENTREPRENEURSHIP

Name of the network Description Language and link to website

PROWESS (“Promoting Women’s Enterprise Support Services”)

United Kingdom

PROWESS is a UK-wide advocacy network

working towards equal numbers of women and

men starting their own business. PROWESS

supports members - who work directly with

businesses – to develop and improve their services

for women.

English

www.prowess.org.uk

ProWomEn - Promotion of Women

ProWomEn is an international thematic network. It

involves 16 European regions and aims at

English, German

199

Entrepreneurship

Europe

allowing a comparison of different approaches and

an exchange of good practice. The network

advances the state of the art of regions to support

women to develop their potential in creating

innovative ideas and starting their own businesses.

www.prowomen-eu.net

Women Into the

Network (WIN)

United Kingdom

Women Into the Network is an initiative which

assists the integration of women entrepreneurs,

both aspiring and practising, into existing business

networks. Open to men and women, this project

supports the creation and management of effective

businesses by women, through addressing the

difficulties of integration in the region’s mainstream

business networks.

English

networkingwomen.co.uk

Yente

(Yente is the

programme for

development

cooperation of the

Federatie

Zakenvrouwen,

Netherlands)

Netherlands

“Yente” focuses on strengthening female

entrepreneurs all over the world through network

organisations run by female entrepreneurs. “Yente”

aims to improve access to information, funds,

(international) markets, partnership as well as

participation in decision-making processes. "Yente"

plays a facilitating (matchmaking) roll by

developing a personal, physical and digital

infrastructure where female entrepreneurs and

network are able to meet with each other as well

as with organisations that can support them.

English

www.yente.org

PROJECTS PROMOTING WOMEN ENTREPRENEURS AND FEMALE ENTREPRENEURSHIP

Name of project and of organisation in charge

Description Language and link to website

Bundesweite gründerinnenagentur -

bga

(National agency for

women start-ups)

The German national agency for women start-ups

is the first organisation active nationwide for the

support of women business starters or considering

starting a new business. The agency’s activities

are targeted at establishing a women-friendly

climate for female business starters and increasing

the number of businesses started by women in

Germany. The Agency offers information about

German

gruenderinnenagentur.de

200

Germany

services for women entrepreneurship all over

Germany, in all branches, during start-up,

consolidation and succession phases.

Euroimpresa Legnano

Italy

Euroimpresa Legnano is a limited consortium

company founded in 1996. Euroimpresa’s mission

is to activate endogenous resources, promoting

development projects supported by resources from

various expense centres. Euroimpresa offers

assistance and consultancy services to the local

communities and SMEs. It has promoted several

interventions in West and North Milan aiming at

evaluating the efficacy of the instruments for

increasing female employment rates, paying

attention to adaptability and to self-employment

and small entrepreneurship prospects.

Italian, English

(homepage only)

www.euroimpresa.it

Gründerinnenzentrum

Steiermark

(Female Founders´

Center, Styria)

Austria

The Female Founders' Centre, Styria, is an

initiative that supports women in the first years of

their own businesses (start-up). Since its

foundation end 2002, the Female Founders'

Centre, Styria, has established itself as a

successful contact point for (potential) female

founders and business women. Further efforts are

undertaken to develop this centre into a

comprehensive "Competence Centre" offering a

combination of counselling, coaching, mentoring,

qualification, networking and internal and external

start-up offices, thus ensuring that women get

optimal support on their way to self-employment.

German

gruenderinnenzentrum-

stmk.at

“Integrated Plan – Open Roads to the development of Social

Economy”

(Heraklion Development

Agency)

Greece

The main aim of the project is the fighting of

unemployment and underemployment of

vulnerable groups of people in Crete (especially

women of low education profile, young people, and

people with disabilities), by setting up social

enterprises comprising disadvantaged categories,

enterprises and entities of the local government.

The project is implemented in the Region of Crete,

Greece, by a partnership of 22 local social actors

named “Active Citizens”.

Greek

www.anher.gr

La plate-forme entreprendre au

féminin

This regional organisation is a product of a project

Equal done in the department of the Finistère

(Britanny) in France. It proposes a complete

training programme to women who want to be

French

entreprendre-au-feminin.net

201

(Women entrepreneurs'

platform)

France

entrepreneurs or who are already entrepreneurs.

This training includes an original approach (as for

example, how to balance professional and

personal life), individual mentoring, a women

entrepreneurs' network and conferences open to

anybody wishing to learn more about women's

entrepreneurship, management, etc.

MAWRED “Business Incubator”

Syria

Business incubator dedicated to women – is a one

of a kind venture in Syria, opened in December

2003.

Arabic, English

mawred-syria.org

Street Cred

United Kingdom

Quaker Social Action (QSA) has been working to

tackle poverty and social exclusion in East London

since 1867. Street Cred is a project established in

1999 to encourage women into business and

enterprise using micro credit. Street Cred supports

women on low incomes put their money making

ideas into practise. QSA provides small loans, one

to one and group business support, advice, training

and networking opportunities.

English

quakersocialactionstreetcre

d

West Midlands Forum for Supporting Women’s Enterprise

United Kingdom

The West Midlands Forum for Supporting Women's

Enterprise has been established to be a central

regional voice, source of information and best

practice on gender specific business start-up. The

Forum has worked on the development of an

Action Plan to support women’s enterprise within

the Region. It is also working towards mapping the

various gender specific business support networks

and undertaking a needs analysis exercise with

women entrepreneurs.

English

2wm.co.uk/Views

Women entrepreneurship development in Sofia

and Vratsa

Bulgaria

The project has provided training to 100 women

from Sofia and Vratsa in business planning,

marketing plans, SWOT, financial planning. 18

business plans developed by the participants have

been evaluated and 12 of them partially funded. A

Centre for Women Entrepreneurship has been

created in the framework of the project. It provides

services for unemployed women willing to start

their own business or intending to expand their

business.

Bulgarian, English

cci-eic-vratsa.bitex

www.cwe-bg.org

“Women in Business and in decision-

'Women in Business and in Decision-Making' aims

at increasing awareness with Chambers of

English

202

making”

(Eurochambres Women

Network)

Europe

Commerce and their business members of the

benefits of the full inclusion of women in the

economy - and the balanced participation and

representation of women and men in decision-

making processes, and at enhancing the

capabilities of the entire European Chamber

network to promote the role of women in business

and in decision-making via the exchange of best

practices.

women/index

WWFF Frauenservice

(Vienna Business

Agency Women

Enterprise Service)

Austria

WWFF provides a number of services: first

counseling and establishing a business plan,

information on financing possibilities, workshops

for business starters, internet platforms, as well as

mentoring

German

wwff.gv.at/Beratung

BPW Danube Net Business and

Professional Women

(BPW)

BPW Danube Net is the network for business

women in the Danube countries (Austria, Bulgaria,

Croatia, Germany, Hungary, Moldova, Romania,

Serbia, Slovakia and the Ukraine).

It was established in 2005 to promote intensive

networking among the Danube countries .

For more information:

www.bpw-danube-net.org

English

More information about

BPW

www.bpw-europe.org

www.bpw-international.org

EVENTS RELATED TO WOMEN ENTREPRENEURSHIP

Title of the Event Date and Place Link to website Language

Yrittajanaisten Keskusliitto ry - The

Central Association of

Women Entrepreneurs-

organizes the following

event: Naisyrittajyys yli rajojen - Woman Entrepreneurs across

Jyväskylä, Finland

11/02/04 – 12/02/04

www.yrittajanaiset.fi

Conference Programme in

English and Finnish

Finnish

English

203

Frontiers

Finland

2nd PROWESS Annual International

Conference:

“The New Enterprise

Equation”

United Kingdom

Nottingham (UK)

10-11 November 2004

prowess.org.uk/conference

English

Unternehmerinnentag

Conference of Women

Business Owners

Germany

Bochum (Germany)

2 April 2005

www.u-tag.de/2005

www.u-tag.de/index

German

English

Women in Business

Congress and Final

Congress of

WomEn2FP6

Germany

Stuttgart (Germany)

7th April 2006

www.women2fp6.net

German

English

Supporting Women Business Starters –

European Good

Practices Congress

Series in 2006 in

Germany

Germany

Stuttgart –26-27/01/06

Erfurt – 23-24/03/06

Bochum – 17- 18/05/06

Potsdam - 14-15/09/06

(Germany)

www.prowomenplus.de

German

English

ΜΕΛΕΤΗ · ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ...

Documents

Transcript of ΜΕΛΕΤΗ · ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ...