1 | Σ ε λ ί δ α

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΟΙ ΠΗΓΕΣ - ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ -

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΜΟΥΡΙΔΗΣ

2 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Η προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας (1881) έθεσε σε λειτουργία τις νοmicroικές προϋποθέσεις

που αν και είχαν διαμορφωθεί κατά την προηγούμενη περίοδο είχαν ωστόσο παραmicroείνει σε microια

κατάσταση ανενεργού αναmicroονής Τα microεγάλα τσιφλίκια της Θεσσαλίας και Άρτας σχηmicroατίσθηκαν κατά

το πλείστον στο πολύ microικρό χρονικό διάστηmicroα που παρεmicroβλήθηκε από τα 1878 (Συνθήκη του

Βερολίνου) έως τα 1881 (έτος της προσάρτησης) Όπως και στην περίπτωση της Αττικής οι συνθήκες

του Βερολίνου και της Κωνσταντινούπολης (1881) περί της Θεσσαλίας απαγόρευαν στο ελληνικό

κράτος την εθνικοποίηση των οθωmicroανικών κτηmicroάτων και επέβαλαν το σεβασmicroό των laquoκεκτηmicroένων

δικαιωmicroάτωνraquo Βεβαίως η νοmicroική αυτή ρύθmicroιση δεν εmicroπόδισε την microαζική αποχώρηση των τούρκων

νοmicroέων οι οποίοι εφοδιασmicroένοι microε τους νεοπαγείς τίτλους απόλυτης κυριότητας παρουσιάστηκαν στη

χρηmicroατιστική αγορά της Κωνσταντινούπολης αναζητώντας αγοραστές Στο διάστηmicroα τριών microόνο

ετών microια πλώρια microεταβίβαση τίτλων και microια συγκέντρωση της γαιοκτησίας πραγmicroατοποιήθηκαν εις

όφελος των microεγάλων Ελλήνων χρηmicroατιστών της διασποράς Εντούτοις η παρεmicroβολή ενός εξαιρετικού

γεγονότος ακινητοποίησε κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία επί του θέmicroατος το γεγονός ότι οι

ευνοούmicroενοι αυτής της πελώριας microεταβίβασης γαιοκτητικών τίτλων ήσαν οι microεγιστάνες του ελληνικού

χρηmicroατιστικού κεφαλαίου καταδίκασε το ελληνικό κράτος κατά την έκφραση του Αλιβιζάτου σε microια

laquoαξιοθρήνητη αδράνειαraquo

Στην πραγmicroατικότητα η παραίτηση αυτή του ελληνικού Κράτους συνοδευόmicroενη από microια σειρά

άλλων ενεργειών υπέρ της microεγάλης γαιοκτησίας αποτέλεσε το σηmicroείο microιας σηmicroαντικής τοmicroής στην

microέχρι τότε πολιτική του Υπό την προτροπή των Ελλήνων microεγιστάνων κινουmicroένων microεταξύ των

παροικιών του εξωτερικού και των κυρίων χρηmicroατιστικών αγορών της Ευρώπης η κυβέρνηση του

Χαριλάου Τρικούπη (ο οποίος είχε την εξουσία κατά το microεγαλύτερο microέρος της περιόδου 1880-95)

γνωστού κυρίως για τις αξιοσηmicroείωτες προσπάθειές του υπέρ της εκβιοmicroηχάνισης δεν δίστασε να

microεταβάλλει ολοσχερώς την πάγια γεωργική πολιτική του ελληνικού κράτους προκειmicroένου να

προστατεύει την microεγάλη έγγειο ιδιοκτησία των τσιφλικιών Η προσάρτηση της Θεσσαλίας αποτέλεσε το

ορόσηmicroο αυτής της microεταβολής η οποία σηmicroειώθηκε microε την εγκατάλειψη της πολιτικής του

Κουmicroουνδούρου Ο Κουmicroουνδούρος είχε πάντα υποστηρίξει την microικρή οικογενειακή εmicroπορευmicroατική

παραγωγή στην γεωργία και αντιταχθεί στα τσιφλίκια Υπήρξε ο εmicroπνευστής της αγροτικής

μεταρρύθμισης του 1871 η οποία διένειμε τις εθνικές γαίες στους καλλιεργητές Αντιθέτως ο Τρικούπης

υπήρξε ο άνθρωπος του συμβιβασμού μεταξύ του αστικού καπιταλισμού και των γαιοκτημόνων του

βορρά Όmicroως η πολιτική της προστασίας των τσιφλικιών δεν κατόρθωσε από το άλλο μέρος να

εξασφαλίσει microια συνεχή και απρόσκοπτη βιομηχανική ανάπτυξη Σηmicroαντικό τmicroήmicroα της

πραγmicroατοποιούmicroενης βιοmicroηχανικής αύξησης συλλαmicroβάνετο από τους γαιοκτήmicroονες υπό την microορφή

του υπερκέρδους μετατρέψιμου σε έγγειο πρόσοδο

Η συμβιβαστική πολιτική του Τρικούπη υπομόνευε τις προοπτικές του αστικού καπιταλισmicroού στην

Ελλάδα Για τον λόγο αυτό το κίνηmicroα των κολλήγων της Θεσσαλίας βρήκε πολύ νωρίς έναν σύmicromicroαχο

ιδιαιτέρως ισχυρό και αποφασισmicroένο να οδηγήσει την αναmicroέτρηση έως την ριζική εκκαθάριση των

microεγάλων κτηmicroάτων τον αστικό και microάλιστα βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο πρέπει

να αναλυθεί το ζήτηmicroα της δεύτερης αγροτικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα

Κ Βεργόπουλου Το αγροτικό ζήτηmicroα στην Ελλάδα Η κοινωνική ενσωmicroάτωση της γεωργίας

σσ120-121 161

Λαmicroβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της παραπάνω πηγής

α) να προσδιορίσετε τις συνθήκες που επέτρεψαν το σχηματισμό των μεγάλων τσιφλικιών

3 | Σ ε λ ί δ α

β) να παρουσιάσετε την αγροτική πολιτική των κυβερνήσεων Τρικούπη στο πρόβλημα των

τσιφλικιών

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Να παρουσιάσετε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα όπως αυτό εκτυλίχθηκε από

τη μετεπαναστατική περίοδο μέχρι και την αγροτική μεταρρύθμιση που εξήγγειλε ο Βενιζέλος το

1917 Για την απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε και στα

δύο συγκεκριμένα παραθέματα

ΠΗΓΗ 1

Μισθωτήριο Συμβόλαιο κολίγων και γαιοκτημόνων από την επαρχία Λάρισας

Μίσθωσις εργασίας Αριθ 6010

Εν Λαρίσση σήμερον την 8ην Απριλίου του έτους 1887 ημέραν Τετάρτην εν τω συμβολαιογραφείῳ μου

[] ενεφανίσθησαν αφενός ο Ιμπραήμ Αχμέτ κτηματίας κάτοικος Λαρίσσης αφετέρου οι Δημήτριος

Ακριβούλης Σωτήριος Κατσαμάκας και Στέργιος Μετσοβίτης γεωργοί κάτοικοι Κουλτουλκίρ και

εξέθηκαν τα εξής Ότι ο Ιμπραήμ Αχμέτ προσλαμβάνει ως κουλουξήδες του εις το Τσιφλίκι του

Κουλτουλκίρ τους λοιπούς τρεις συμβαλλομένους υπό τους εξής όρους

1 Υποχρεούνται οι κουλουξήδες ούτοι να διαμένουν καθ όλον τον χρόνον της μισθώσεως ήτοι από

δεκάτης Απριλίου τρέχοντος έτους μέχρι της 25ης Μαΐου έτους ιδίου εις το τσιφλίκι διηνεκώς και καθ

όλον τον χρόνον τούτον της μισθώσεως της εργασίας των να οργώνουν τους αγρούς να βόσκουν

τους βόας και τα κτήνη να κτίζουν και να περιποιώνται [] να κοιμώνται εις τας βοϊδοκαλύβας και να

κάμνουν όλας τας εργασίας όσας κάμνουν οι καλοί κουλουξήδες κατά τας πολυχρονίους συνήθειας

υπακούοντας τας διαταγάς του ιδιοκτήτου ή του αντιπροσώπου του

[]

4 Εάν οι κουλουξήδες δεν ήθελον εκτελή ακριβώς και εγκαίρως τας υποχρεώσεις των ή ήθελον

εγκαταλείψη την εργασίαν προ της λήξεως της μισθώσεως ή δεν ήθελον παραμείνωσι διηνεκώς εν τω

τσιφλικίω κατά τα εκτεθέντα υποχρεούνται εις προσυμπεφωνημένην προς τον Ιμπραήμ Αχμέτ

αποζημίωσιν εκ δραχμών δύο χιλιάδων

5 Εάν κουλουξής τις δεν ήθελεν εργασθή ημέραν τινά θα πληρώνη λόγω αποζημιώσεως δραχμάς

οκτώ [] Εις βεβαίωσιν συνετάχθη το παρόν όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και μεγαλοφώνως ενώπιον

των συμβαλλομένων και των μυηθέντων μαρτύρων υπογράφεται παρ όλων και εμού εκτός του

Δημητρίου Ακριβούλη και Σωτηρίου Κατσαμάκα οίτινες ωμολόγησαν εαυτούς αγράμματους

Υπογραφές

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη

Κράτος και Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991 σ 136-137

ΠΗΓΗ 2

Όταν το 1882 εγένετο η προσάρτησις της Θεσσαλίας και της Άρτης ευρέθη το μεγαλύτερον μέρος του

εδάφους εις χείρας Ελλήνων και Τούρκων μεγαλοκτηματιών οι οποίοι το εξεμεταλλεύοντο δια της

επιμόρτου1 καλλιέργειας [] Από κοινωνικής απόψεως δύνανται να μνημονευθούν πάντα τα

μειονεκτήματα της χειρότερος μορφής της μεγάλης ιδιοκτησίας δεδομένου ότι αύτη δεν απετέλει και

μεγάλην καλλιέργειαν Υφίστατο μία πενομένη τάξις ακτημόνων καλλιεργητών επί εύφορων εδαφών με

ελαχίστην λόγω του συστήματος απόδοσιν Η κατάστασις αύτη δεν εξεπλήρου ούτε το ιδεώδες της

μεγάλης ιδιοκτησίας ούτε το της μικράς Οι αγρόται αντί να αποτελούν το φιλήσυχον φιλειρηνικόν

και συντηρητικόν τμήμα του πληθυσμού μετεβλήθησαν εις στοιχεία ταραχοποιά και επαναστατικά

Τοιαύτη ήτο η κατάστασις ολίγα έτη μετά την προσάρτησιν της Θεσσαλίας παρουσιάζουσα οσημέραι2

τάσεις επιδεινώσεως [] Αι διάφοροι Κυβερνήσεις επέδειξαν εύνοιαν προς τους γαιοκτήμονας πλήρη

δε αδιαφορίαν προς τους κολίγους Το πρώτον σημείον κυβερνητικού ενδιαφέροντος παρουσιάζεται

4 | Σ ε λ ί δ α

το 1890 επί Κυβερνήσεως Τρικούπη υπό της οποίας εψηφίσθη νόμος laquoπερί εγγυήσεως του Κράτους εις

ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιώνraquo [ ] Δευτέρα σοβαρωτέρα απόπειρα προς ρύθμισιν του

αγροτικού ζητήματος της Θεσσαλίας εγένετο το 1896 επί Κυβερνήσεως Δεληγιάννη [] Ζωηρότερα

κίνησις προς διανομήν αγροκτημάτων εις τους καλλιεργητάς αναφαίνεται από του 1907 αφορμήν

λαβούσα εκ της ανάγκης εγκαταστάσεως Ελλήνων προσφύγων εξ Ανατολικής Ρωμυλίας και Ρουμανίας

Ούτω το 1907 εψηφίσθη νόμος περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία και περί ιδρύσεως

θεσσαλικού γεωργικού ταμείου

Ξενοφών Ζολώτας Αγροτική Πολιτική Αθήναι 1934 σσ 75-78

ΑΣΚΗΣΗ 3η

laquoΤο αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα δε γνώρισε τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της

Ευρώπηςraquo Λαμβάνοντας ως δεδομένη αυτή τη διαπίστωση να απαντήσετε στα ακόλουθα

ερωτήματα

α πώς εξελίχθηκε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα από την Επανάσταση έως και

την περίοδο του Μεσοπολέμου

β γιατί ήταν αναγκαία η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών

(Στις απαντήσεις σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε τόσο στις

θέσεις των Βενιζέλου και Παπαναστασίου όσο και στους στατιστικούς πίνακες)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Η διανομή δημόσιας και ιδιωτικής γης στην Ελλάδα

Περίοδος Διανεμηθείσα

έκταση (στρ)

Συνολική

καλλιεργήσιμη

επιφάνεια του

κράτους

Ποσοστό διανεμηθείσας

έκτασης στη συνολική

επιφάνεια ()

Α 1834-1870 600000 6245500 96

Β 1871-1911 2650000 6245500 424

Γ 1907-1914 1858000 12382500 85

Δ 1922-1938 8641713 24295000 355

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη Κράτος και

Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991σ 168

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Τσιφλικοχώρια και Ελευθεροχώρια

Θεσσαλία (1896) Ήπειρος (1914) Μακεδονία (1913)

Τσιφλικοχώρια 387 413 609

Ελευθεροχώρια 270 240 726

Σύνολο 657 653 1335

Alivisatos la reforme agraire en Grece Paris 1932 σ 135

Η αγροτική κοινωνία των αρχών του εικοστού αιώνα στις laquoνέες χώρεςraquo ήταν μοιρασμένη ανάμεσα στα

laquoτσιφλικοχώριαraquo που κατοικούνταν από κολίγους και τα laquoελευθεροχώριαraquo που κατοικούνταν από

μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές

5 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΗ

laquoΠερί βαθμιαίας αποκαταστάσεως των μορτιτών της Θεσσαλίας και των άλλων μερών της Ελλάδος

εις ιδιόκτητας [] Κατrsquo αυτόν τον τρόπον οι μορτίται θα καταστούν σχεδόν κύριοι των υπrsquo αυτών

καλλιεργούμενων κτημάτων μηδενός πλέον δικαιουμένου να τους αποπέμψη και θα ενισχυθή ο προς

βελτίωσιν της καλλιέργειας ζήλος των αφού το κέρδος εκ της αυξήσεως της παραγωγής θα περιέλθη

εις αυτούς όχι δε και εις τον τσιφλικούχον Επιπλέον δια του μέτρου τούτου διευκολύνεται η άνευ

επιβαρύνσεως του κράτους και όσον το δυνατόν ευθυνοτάτη τελειωτική εξαγορά των κτημάτων υπό

των μορτιτών Πλην δε της οικονομικής ωφελείας το μέτρον τούτο θα έχει ως συνέπειαν την ηθικήν

και πνευματικήν ανύψωσιν των δυστυχών μορτιτών οίτινες ως εκ της οικονομικής εξαρτήσεώς των

υστερούν και υπό την έποψιν πνευματικής μορφώσεως και υπό την έποψιν του φρονήματοςraquo

Απόσπασμα κειμένου του Αλ Παπαναστασίου (Αύγουστος 1909) το οποίο επιδόθηκε

στο συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά αρχηγό του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μελέτες Λόγοι Άρθρα

Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ 1988 τ Α σ 48-49

μορτίτης επίμορτος καλλιεργητής κολίγος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

laquo[] Ότε βεβαίως ο κ βουλευτής εξ Αττικής και Βοιωτίας αγορεύσας προ ολίγου σας είπεν ότι η

Ελληνική κοινωνία δεν συγκινείται ακόμη από κοινωνιστικά ζητήματα [] ότε δεν βλέπει τον κίνδυνον

ο οποίος είνε όχι πολύ μακράν [] ότε δεν ενθυμείται ότι χώρα απολυταρχική χώρα έχουσα έτι

φεουδαρχικά στοιχεία πολλά και εν τω πολιτικώ και κοινωνικώ οργανισμώ της [] ότε νομίζει ότι η

δύναμις του αστικού καθεστώτος είνε να μη βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον ο οποίος έρχεται κατά τον

εικοστόν αιώνα επί τα κάτω κίνδυνον τον οποίον έν μέσον έχει να προλάβη να προλαμβάνη τας

εκρήξεις δια της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών

των αποκλήρων της κοινωνίας ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ βουλευτής δεν εκπλήττομαι διότι

τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέαςraquo

Ομιλία του Ελ Βενιζέλου στη Βουλή σε συζήτηση laquoΠερί απαλλοτριώσεως των τσιφλικιώνraquo

Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής Συνεδρίασις της 19ης Μαρτίου 1911

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και τα δεδομένα της παρακάτω πηγής

να παρουσιάσετε τις ηθικοπολιτικές επιπτώσεις που προκάλεσε στην Ελλάδα το καθεστώς της

μεγαλοϊδιοκτησίας

laquoΤα θεσσαλικά τσιφλίκια laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμαraquo

Τα θεσσαλικά τσιφλίκια δεν ήταν μόνο τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας αλλά ήταν επιπλέον και αληθινό laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμα Η πρώτη και κυριότερη

νοσηρή επίδρασή τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι δύο παραπληρωματικές τάξεις τσιφλικάδες και

κολλήγοι που συνέθεταν τη θεσσαλική αγροτική εικόνα ήταν laquoξένο σώμαraquo σε σχέση προς την

παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία που οι κυβερνήτες της από τους πιο

laquoαυταρχικούςraquo όπως ο Καποδίστριας ή η Αντιβασιλεία ως τους πιο φιλελεύθερους όπως π χ ο

Κουμουνδούρος είχαν ως σταθερό σκοπό τη δημιουργία ενός κράτους που οι πολίτες του θα ήταν στη

μεγάλη τους πλειοψηφία ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους μικροϊδιοκτήτες - πολεμιστές χωρίς να

υπάρχει θέση στο σχήμα αυτό για laquoαφέντεςraquo και laquoδουλικές τάξειςraquo Από την άλλη μεριά πάλι η

laquoκολληγικήraquo θεσσαλική κοινωνία αναγκασμένη να λειτουργεί μέσα σε καθεστώς καθολικής ψήφου στις

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

2 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Η προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας (1881) έθεσε σε λειτουργία τις νοmicroικές προϋποθέσεις

που αν και είχαν διαμορφωθεί κατά την προηγούμενη περίοδο είχαν ωστόσο παραmicroείνει σε microια

κατάσταση ανενεργού αναmicroονής Τα microεγάλα τσιφλίκια της Θεσσαλίας και Άρτας σχηmicroατίσθηκαν κατά

το πλείστον στο πολύ microικρό χρονικό διάστηmicroα που παρεmicroβλήθηκε από τα 1878 (Συνθήκη του

Βερολίνου) έως τα 1881 (έτος της προσάρτησης) Όπως και στην περίπτωση της Αττικής οι συνθήκες

του Βερολίνου και της Κωνσταντινούπολης (1881) περί της Θεσσαλίας απαγόρευαν στο ελληνικό

κράτος την εθνικοποίηση των οθωmicroανικών κτηmicroάτων και επέβαλαν το σεβασmicroό των laquoκεκτηmicroένων

δικαιωmicroάτωνraquo Βεβαίως η νοmicroική αυτή ρύθmicroιση δεν εmicroπόδισε την microαζική αποχώρηση των τούρκων

νοmicroέων οι οποίοι εφοδιασmicroένοι microε τους νεοπαγείς τίτλους απόλυτης κυριότητας παρουσιάστηκαν στη

χρηmicroατιστική αγορά της Κωνσταντινούπολης αναζητώντας αγοραστές Στο διάστηmicroα τριών microόνο

ετών microια πλώρια microεταβίβαση τίτλων και microια συγκέντρωση της γαιοκτησίας πραγmicroατοποιήθηκαν εις

όφελος των microεγάλων Ελλήνων χρηmicroατιστών της διασποράς Εντούτοις η παρεmicroβολή ενός εξαιρετικού

γεγονότος ακινητοποίησε κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία επί του θέmicroατος το γεγονός ότι οι

ευνοούmicroενοι αυτής της πελώριας microεταβίβασης γαιοκτητικών τίτλων ήσαν οι microεγιστάνες του ελληνικού

χρηmicroατιστικού κεφαλαίου καταδίκασε το ελληνικό κράτος κατά την έκφραση του Αλιβιζάτου σε microια

laquoαξιοθρήνητη αδράνειαraquo

Στην πραγmicroατικότητα η παραίτηση αυτή του ελληνικού Κράτους συνοδευόmicroενη από microια σειρά

άλλων ενεργειών υπέρ της microεγάλης γαιοκτησίας αποτέλεσε το σηmicroείο microιας σηmicroαντικής τοmicroής στην

microέχρι τότε πολιτική του Υπό την προτροπή των Ελλήνων microεγιστάνων κινουmicroένων microεταξύ των

παροικιών του εξωτερικού και των κυρίων χρηmicroατιστικών αγορών της Ευρώπης η κυβέρνηση του

Χαριλάου Τρικούπη (ο οποίος είχε την εξουσία κατά το microεγαλύτερο microέρος της περιόδου 1880-95)

γνωστού κυρίως για τις αξιοσηmicroείωτες προσπάθειές του υπέρ της εκβιοmicroηχάνισης δεν δίστασε να

microεταβάλλει ολοσχερώς την πάγια γεωργική πολιτική του ελληνικού κράτους προκειmicroένου να

προστατεύει την microεγάλη έγγειο ιδιοκτησία των τσιφλικιών Η προσάρτηση της Θεσσαλίας αποτέλεσε το

ορόσηmicroο αυτής της microεταβολής η οποία σηmicroειώθηκε microε την εγκατάλειψη της πολιτικής του

Κουmicroουνδούρου Ο Κουmicroουνδούρος είχε πάντα υποστηρίξει την microικρή οικογενειακή εmicroπορευmicroατική

παραγωγή στην γεωργία και αντιταχθεί στα τσιφλίκια Υπήρξε ο εmicroπνευστής της αγροτικής

μεταρρύθμισης του 1871 η οποία διένειμε τις εθνικές γαίες στους καλλιεργητές Αντιθέτως ο Τρικούπης

υπήρξε ο άνθρωπος του συμβιβασμού μεταξύ του αστικού καπιταλισμού και των γαιοκτημόνων του

βορρά Όmicroως η πολιτική της προστασίας των τσιφλικιών δεν κατόρθωσε από το άλλο μέρος να

εξασφαλίσει microια συνεχή και απρόσκοπτη βιομηχανική ανάπτυξη Σηmicroαντικό τmicroήmicroα της

πραγmicroατοποιούmicroενης βιοmicroηχανικής αύξησης συλλαmicroβάνετο από τους γαιοκτήmicroονες υπό την microορφή

του υπερκέρδους μετατρέψιμου σε έγγειο πρόσοδο

Η συμβιβαστική πολιτική του Τρικούπη υπομόνευε τις προοπτικές του αστικού καπιταλισmicroού στην

Ελλάδα Για τον λόγο αυτό το κίνηmicroα των κολλήγων της Θεσσαλίας βρήκε πολύ νωρίς έναν σύmicromicroαχο

ιδιαιτέρως ισχυρό και αποφασισmicroένο να οδηγήσει την αναmicroέτρηση έως την ριζική εκκαθάριση των

microεγάλων κτηmicroάτων τον αστικό και microάλιστα βιοmicroηχανικό καπιταλισmicroό Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο πρέπει

να αναλυθεί το ζήτηmicroα της δεύτερης αγροτικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα

Κ Βεργόπουλου Το αγροτικό ζήτηmicroα στην Ελλάδα Η κοινωνική ενσωmicroάτωση της γεωργίας

σσ120-121 161

Λαmicroβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της παραπάνω πηγής

α) να προσδιορίσετε τις συνθήκες που επέτρεψαν το σχηματισμό των μεγάλων τσιφλικιών

3 | Σ ε λ ί δ α

β) να παρουσιάσετε την αγροτική πολιτική των κυβερνήσεων Τρικούπη στο πρόβλημα των

τσιφλικιών

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Να παρουσιάσετε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα όπως αυτό εκτυλίχθηκε από

τη μετεπαναστατική περίοδο μέχρι και την αγροτική μεταρρύθμιση που εξήγγειλε ο Βενιζέλος το

1917 Για την απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε και στα

δύο συγκεκριμένα παραθέματα

ΠΗΓΗ 1

Μισθωτήριο Συμβόλαιο κολίγων και γαιοκτημόνων από την επαρχία Λάρισας

Μίσθωσις εργασίας Αριθ 6010

Εν Λαρίσση σήμερον την 8ην Απριλίου του έτους 1887 ημέραν Τετάρτην εν τω συμβολαιογραφείῳ μου

[] ενεφανίσθησαν αφενός ο Ιμπραήμ Αχμέτ κτηματίας κάτοικος Λαρίσσης αφετέρου οι Δημήτριος

Ακριβούλης Σωτήριος Κατσαμάκας και Στέργιος Μετσοβίτης γεωργοί κάτοικοι Κουλτουλκίρ και

εξέθηκαν τα εξής Ότι ο Ιμπραήμ Αχμέτ προσλαμβάνει ως κουλουξήδες του εις το Τσιφλίκι του

Κουλτουλκίρ τους λοιπούς τρεις συμβαλλομένους υπό τους εξής όρους

1 Υποχρεούνται οι κουλουξήδες ούτοι να διαμένουν καθ όλον τον χρόνον της μισθώσεως ήτοι από

δεκάτης Απριλίου τρέχοντος έτους μέχρι της 25ης Μαΐου έτους ιδίου εις το τσιφλίκι διηνεκώς και καθ

όλον τον χρόνον τούτον της μισθώσεως της εργασίας των να οργώνουν τους αγρούς να βόσκουν

τους βόας και τα κτήνη να κτίζουν και να περιποιώνται [] να κοιμώνται εις τας βοϊδοκαλύβας και να

κάμνουν όλας τας εργασίας όσας κάμνουν οι καλοί κουλουξήδες κατά τας πολυχρονίους συνήθειας

υπακούοντας τας διαταγάς του ιδιοκτήτου ή του αντιπροσώπου του

[]

4 Εάν οι κουλουξήδες δεν ήθελον εκτελή ακριβώς και εγκαίρως τας υποχρεώσεις των ή ήθελον

εγκαταλείψη την εργασίαν προ της λήξεως της μισθώσεως ή δεν ήθελον παραμείνωσι διηνεκώς εν τω

τσιφλικίω κατά τα εκτεθέντα υποχρεούνται εις προσυμπεφωνημένην προς τον Ιμπραήμ Αχμέτ

αποζημίωσιν εκ δραχμών δύο χιλιάδων

5 Εάν κουλουξής τις δεν ήθελεν εργασθή ημέραν τινά θα πληρώνη λόγω αποζημιώσεως δραχμάς

οκτώ [] Εις βεβαίωσιν συνετάχθη το παρόν όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και μεγαλοφώνως ενώπιον

των συμβαλλομένων και των μυηθέντων μαρτύρων υπογράφεται παρ όλων και εμού εκτός του

Δημητρίου Ακριβούλη και Σωτηρίου Κατσαμάκα οίτινες ωμολόγησαν εαυτούς αγράμματους

Υπογραφές

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη

Κράτος και Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991 σ 136-137

ΠΗΓΗ 2

Όταν το 1882 εγένετο η προσάρτησις της Θεσσαλίας και της Άρτης ευρέθη το μεγαλύτερον μέρος του

εδάφους εις χείρας Ελλήνων και Τούρκων μεγαλοκτηματιών οι οποίοι το εξεμεταλλεύοντο δια της

επιμόρτου1 καλλιέργειας [] Από κοινωνικής απόψεως δύνανται να μνημονευθούν πάντα τα

μειονεκτήματα της χειρότερος μορφής της μεγάλης ιδιοκτησίας δεδομένου ότι αύτη δεν απετέλει και

μεγάλην καλλιέργειαν Υφίστατο μία πενομένη τάξις ακτημόνων καλλιεργητών επί εύφορων εδαφών με

ελαχίστην λόγω του συστήματος απόδοσιν Η κατάστασις αύτη δεν εξεπλήρου ούτε το ιδεώδες της

μεγάλης ιδιοκτησίας ούτε το της μικράς Οι αγρόται αντί να αποτελούν το φιλήσυχον φιλειρηνικόν

και συντηρητικόν τμήμα του πληθυσμού μετεβλήθησαν εις στοιχεία ταραχοποιά και επαναστατικά

Τοιαύτη ήτο η κατάστασις ολίγα έτη μετά την προσάρτησιν της Θεσσαλίας παρουσιάζουσα οσημέραι2

τάσεις επιδεινώσεως [] Αι διάφοροι Κυβερνήσεις επέδειξαν εύνοιαν προς τους γαιοκτήμονας πλήρη

δε αδιαφορίαν προς τους κολίγους Το πρώτον σημείον κυβερνητικού ενδιαφέροντος παρουσιάζεται

4 | Σ ε λ ί δ α

το 1890 επί Κυβερνήσεως Τρικούπη υπό της οποίας εψηφίσθη νόμος laquoπερί εγγυήσεως του Κράτους εις

ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιώνraquo [ ] Δευτέρα σοβαρωτέρα απόπειρα προς ρύθμισιν του

αγροτικού ζητήματος της Θεσσαλίας εγένετο το 1896 επί Κυβερνήσεως Δεληγιάννη [] Ζωηρότερα

κίνησις προς διανομήν αγροκτημάτων εις τους καλλιεργητάς αναφαίνεται από του 1907 αφορμήν

λαβούσα εκ της ανάγκης εγκαταστάσεως Ελλήνων προσφύγων εξ Ανατολικής Ρωμυλίας και Ρουμανίας

Ούτω το 1907 εψηφίσθη νόμος περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία και περί ιδρύσεως

θεσσαλικού γεωργικού ταμείου

Ξενοφών Ζολώτας Αγροτική Πολιτική Αθήναι 1934 σσ 75-78

ΑΣΚΗΣΗ 3η

laquoΤο αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα δε γνώρισε τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της

Ευρώπηςraquo Λαμβάνοντας ως δεδομένη αυτή τη διαπίστωση να απαντήσετε στα ακόλουθα

ερωτήματα

α πώς εξελίχθηκε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα από την Επανάσταση έως και

την περίοδο του Μεσοπολέμου

β γιατί ήταν αναγκαία η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών

(Στις απαντήσεις σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε τόσο στις

θέσεις των Βενιζέλου και Παπαναστασίου όσο και στους στατιστικούς πίνακες)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Η διανομή δημόσιας και ιδιωτικής γης στην Ελλάδα

Περίοδος Διανεμηθείσα

έκταση (στρ)

Συνολική

καλλιεργήσιμη

επιφάνεια του

κράτους

Ποσοστό διανεμηθείσας

έκτασης στη συνολική

επιφάνεια ()

Α 1834-1870 600000 6245500 96

Β 1871-1911 2650000 6245500 424

Γ 1907-1914 1858000 12382500 85

Δ 1922-1938 8641713 24295000 355

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη Κράτος και

Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991σ 168

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Τσιφλικοχώρια και Ελευθεροχώρια

Θεσσαλία (1896) Ήπειρος (1914) Μακεδονία (1913)

Τσιφλικοχώρια 387 413 609

Ελευθεροχώρια 270 240 726

Σύνολο 657 653 1335

Alivisatos la reforme agraire en Grece Paris 1932 σ 135

Η αγροτική κοινωνία των αρχών του εικοστού αιώνα στις laquoνέες χώρεςraquo ήταν μοιρασμένη ανάμεσα στα

laquoτσιφλικοχώριαraquo που κατοικούνταν από κολίγους και τα laquoελευθεροχώριαraquo που κατοικούνταν από

μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές

5 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΗ

laquoΠερί βαθμιαίας αποκαταστάσεως των μορτιτών της Θεσσαλίας και των άλλων μερών της Ελλάδος

εις ιδιόκτητας [] Κατrsquo αυτόν τον τρόπον οι μορτίται θα καταστούν σχεδόν κύριοι των υπrsquo αυτών

καλλιεργούμενων κτημάτων μηδενός πλέον δικαιουμένου να τους αποπέμψη και θα ενισχυθή ο προς

βελτίωσιν της καλλιέργειας ζήλος των αφού το κέρδος εκ της αυξήσεως της παραγωγής θα περιέλθη

εις αυτούς όχι δε και εις τον τσιφλικούχον Επιπλέον δια του μέτρου τούτου διευκολύνεται η άνευ

επιβαρύνσεως του κράτους και όσον το δυνατόν ευθυνοτάτη τελειωτική εξαγορά των κτημάτων υπό

των μορτιτών Πλην δε της οικονομικής ωφελείας το μέτρον τούτο θα έχει ως συνέπειαν την ηθικήν

και πνευματικήν ανύψωσιν των δυστυχών μορτιτών οίτινες ως εκ της οικονομικής εξαρτήσεώς των

υστερούν και υπό την έποψιν πνευματικής μορφώσεως και υπό την έποψιν του φρονήματοςraquo

Απόσπασμα κειμένου του Αλ Παπαναστασίου (Αύγουστος 1909) το οποίο επιδόθηκε

στο συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά αρχηγό του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μελέτες Λόγοι Άρθρα

Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ 1988 τ Α σ 48-49

μορτίτης επίμορτος καλλιεργητής κολίγος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

laquo[] Ότε βεβαίως ο κ βουλευτής εξ Αττικής και Βοιωτίας αγορεύσας προ ολίγου σας είπεν ότι η

Ελληνική κοινωνία δεν συγκινείται ακόμη από κοινωνιστικά ζητήματα [] ότε δεν βλέπει τον κίνδυνον

ο οποίος είνε όχι πολύ μακράν [] ότε δεν ενθυμείται ότι χώρα απολυταρχική χώρα έχουσα έτι

φεουδαρχικά στοιχεία πολλά και εν τω πολιτικώ και κοινωνικώ οργανισμώ της [] ότε νομίζει ότι η

δύναμις του αστικού καθεστώτος είνε να μη βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον ο οποίος έρχεται κατά τον

εικοστόν αιώνα επί τα κάτω κίνδυνον τον οποίον έν μέσον έχει να προλάβη να προλαμβάνη τας

εκρήξεις δια της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών

των αποκλήρων της κοινωνίας ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ βουλευτής δεν εκπλήττομαι διότι

τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέαςraquo

Ομιλία του Ελ Βενιζέλου στη Βουλή σε συζήτηση laquoΠερί απαλλοτριώσεως των τσιφλικιώνraquo

Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής Συνεδρίασις της 19ης Μαρτίου 1911

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και τα δεδομένα της παρακάτω πηγής

να παρουσιάσετε τις ηθικοπολιτικές επιπτώσεις που προκάλεσε στην Ελλάδα το καθεστώς της

μεγαλοϊδιοκτησίας

laquoΤα θεσσαλικά τσιφλίκια laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμαraquo

Τα θεσσαλικά τσιφλίκια δεν ήταν μόνο τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας αλλά ήταν επιπλέον και αληθινό laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμα Η πρώτη και κυριότερη

νοσηρή επίδρασή τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι δύο παραπληρωματικές τάξεις τσιφλικάδες και

κολλήγοι που συνέθεταν τη θεσσαλική αγροτική εικόνα ήταν laquoξένο σώμαraquo σε σχέση προς την

παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία που οι κυβερνήτες της από τους πιο

laquoαυταρχικούςraquo όπως ο Καποδίστριας ή η Αντιβασιλεία ως τους πιο φιλελεύθερους όπως π χ ο

Κουμουνδούρος είχαν ως σταθερό σκοπό τη δημιουργία ενός κράτους που οι πολίτες του θα ήταν στη

μεγάλη τους πλειοψηφία ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους μικροϊδιοκτήτες - πολεμιστές χωρίς να

υπάρχει θέση στο σχήμα αυτό για laquoαφέντεςraquo και laquoδουλικές τάξειςraquo Από την άλλη μεριά πάλι η

laquoκολληγικήraquo θεσσαλική κοινωνία αναγκασμένη να λειτουργεί μέσα σε καθεστώς καθολικής ψήφου στις

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

3 | Σ ε λ ί δ α

β) να παρουσιάσετε την αγροτική πολιτική των κυβερνήσεων Τρικούπη στο πρόβλημα των

τσιφλικιών

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Να παρουσιάσετε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα όπως αυτό εκτυλίχθηκε από

τη μετεπαναστατική περίοδο μέχρι και την αγροτική μεταρρύθμιση που εξήγγειλε ο Βενιζέλος το

1917 Για την απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε και στα

δύο συγκεκριμένα παραθέματα

ΠΗΓΗ 1

Μισθωτήριο Συμβόλαιο κολίγων και γαιοκτημόνων από την επαρχία Λάρισας

Μίσθωσις εργασίας Αριθ 6010

Εν Λαρίσση σήμερον την 8ην Απριλίου του έτους 1887 ημέραν Τετάρτην εν τω συμβολαιογραφείῳ μου

[] ενεφανίσθησαν αφενός ο Ιμπραήμ Αχμέτ κτηματίας κάτοικος Λαρίσσης αφετέρου οι Δημήτριος

Ακριβούλης Σωτήριος Κατσαμάκας και Στέργιος Μετσοβίτης γεωργοί κάτοικοι Κουλτουλκίρ και

εξέθηκαν τα εξής Ότι ο Ιμπραήμ Αχμέτ προσλαμβάνει ως κουλουξήδες του εις το Τσιφλίκι του

Κουλτουλκίρ τους λοιπούς τρεις συμβαλλομένους υπό τους εξής όρους

1 Υποχρεούνται οι κουλουξήδες ούτοι να διαμένουν καθ όλον τον χρόνον της μισθώσεως ήτοι από

δεκάτης Απριλίου τρέχοντος έτους μέχρι της 25ης Μαΐου έτους ιδίου εις το τσιφλίκι διηνεκώς και καθ

όλον τον χρόνον τούτον της μισθώσεως της εργασίας των να οργώνουν τους αγρούς να βόσκουν

τους βόας και τα κτήνη να κτίζουν και να περιποιώνται [] να κοιμώνται εις τας βοϊδοκαλύβας και να

κάμνουν όλας τας εργασίας όσας κάμνουν οι καλοί κουλουξήδες κατά τας πολυχρονίους συνήθειας

υπακούοντας τας διαταγάς του ιδιοκτήτου ή του αντιπροσώπου του

[]

4 Εάν οι κουλουξήδες δεν ήθελον εκτελή ακριβώς και εγκαίρως τας υποχρεώσεις των ή ήθελον

εγκαταλείψη την εργασίαν προ της λήξεως της μισθώσεως ή δεν ήθελον παραμείνωσι διηνεκώς εν τω

τσιφλικίω κατά τα εκτεθέντα υποχρεούνται εις προσυμπεφωνημένην προς τον Ιμπραήμ Αχμέτ

αποζημίωσιν εκ δραχμών δύο χιλιάδων

5 Εάν κουλουξής τις δεν ήθελεν εργασθή ημέραν τινά θα πληρώνη λόγω αποζημιώσεως δραχμάς

οκτώ [] Εις βεβαίωσιν συνετάχθη το παρόν όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς και μεγαλοφώνως ενώπιον

των συμβαλλομένων και των μυηθέντων μαρτύρων υπογράφεται παρ όλων και εμού εκτός του

Δημητρίου Ακριβούλη και Σωτηρίου Κατσαμάκα οίτινες ωμολόγησαν εαυτούς αγράμματους

Υπογραφές

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη

Κράτος και Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991 σ 136-137

ΠΗΓΗ 2

Όταν το 1882 εγένετο η προσάρτησις της Θεσσαλίας και της Άρτης ευρέθη το μεγαλύτερον μέρος του

εδάφους εις χείρας Ελλήνων και Τούρκων μεγαλοκτηματιών οι οποίοι το εξεμεταλλεύοντο δια της

επιμόρτου1 καλλιέργειας [] Από κοινωνικής απόψεως δύνανται να μνημονευθούν πάντα τα

μειονεκτήματα της χειρότερος μορφής της μεγάλης ιδιοκτησίας δεδομένου ότι αύτη δεν απετέλει και

μεγάλην καλλιέργειαν Υφίστατο μία πενομένη τάξις ακτημόνων καλλιεργητών επί εύφορων εδαφών με

ελαχίστην λόγω του συστήματος απόδοσιν Η κατάστασις αύτη δεν εξεπλήρου ούτε το ιδεώδες της

μεγάλης ιδιοκτησίας ούτε το της μικράς Οι αγρόται αντί να αποτελούν το φιλήσυχον φιλειρηνικόν

και συντηρητικόν τμήμα του πληθυσμού μετεβλήθησαν εις στοιχεία ταραχοποιά και επαναστατικά

Τοιαύτη ήτο η κατάστασις ολίγα έτη μετά την προσάρτησιν της Θεσσαλίας παρουσιάζουσα οσημέραι2

τάσεις επιδεινώσεως [] Αι διάφοροι Κυβερνήσεις επέδειξαν εύνοιαν προς τους γαιοκτήμονας πλήρη

δε αδιαφορίαν προς τους κολίγους Το πρώτον σημείον κυβερνητικού ενδιαφέροντος παρουσιάζεται

4 | Σ ε λ ί δ α

το 1890 επί Κυβερνήσεως Τρικούπη υπό της οποίας εψηφίσθη νόμος laquoπερί εγγυήσεως του Κράτους εις

ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιώνraquo [ ] Δευτέρα σοβαρωτέρα απόπειρα προς ρύθμισιν του

αγροτικού ζητήματος της Θεσσαλίας εγένετο το 1896 επί Κυβερνήσεως Δεληγιάννη [] Ζωηρότερα

κίνησις προς διανομήν αγροκτημάτων εις τους καλλιεργητάς αναφαίνεται από του 1907 αφορμήν

λαβούσα εκ της ανάγκης εγκαταστάσεως Ελλήνων προσφύγων εξ Ανατολικής Ρωμυλίας και Ρουμανίας

Ούτω το 1907 εψηφίσθη νόμος περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία και περί ιδρύσεως

θεσσαλικού γεωργικού ταμείου

Ξενοφών Ζολώτας Αγροτική Πολιτική Αθήναι 1934 σσ 75-78

ΑΣΚΗΣΗ 3η

laquoΤο αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα δε γνώρισε τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της

Ευρώπηςraquo Λαμβάνοντας ως δεδομένη αυτή τη διαπίστωση να απαντήσετε στα ακόλουθα

ερωτήματα

α πώς εξελίχθηκε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα από την Επανάσταση έως και

την περίοδο του Μεσοπολέμου

β γιατί ήταν αναγκαία η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών

(Στις απαντήσεις σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε τόσο στις

θέσεις των Βενιζέλου και Παπαναστασίου όσο και στους στατιστικούς πίνακες)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Η διανομή δημόσιας και ιδιωτικής γης στην Ελλάδα

Περίοδος Διανεμηθείσα

έκταση (στρ)

Συνολική

καλλιεργήσιμη

επιφάνεια του

κράτους

Ποσοστό διανεμηθείσας

έκτασης στη συνολική

επιφάνεια ()

Α 1834-1870 600000 6245500 96

Β 1871-1911 2650000 6245500 424

Γ 1907-1914 1858000 12382500 85

Δ 1922-1938 8641713 24295000 355

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη Κράτος και

Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991σ 168

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Τσιφλικοχώρια και Ελευθεροχώρια

Θεσσαλία (1896) Ήπειρος (1914) Μακεδονία (1913)

Τσιφλικοχώρια 387 413 609

Ελευθεροχώρια 270 240 726

Σύνολο 657 653 1335

Alivisatos la reforme agraire en Grece Paris 1932 σ 135

Η αγροτική κοινωνία των αρχών του εικοστού αιώνα στις laquoνέες χώρεςraquo ήταν μοιρασμένη ανάμεσα στα

laquoτσιφλικοχώριαraquo που κατοικούνταν από κολίγους και τα laquoελευθεροχώριαraquo που κατοικούνταν από

μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές

5 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΗ

laquoΠερί βαθμιαίας αποκαταστάσεως των μορτιτών της Θεσσαλίας και των άλλων μερών της Ελλάδος

εις ιδιόκτητας [] Κατrsquo αυτόν τον τρόπον οι μορτίται θα καταστούν σχεδόν κύριοι των υπrsquo αυτών

καλλιεργούμενων κτημάτων μηδενός πλέον δικαιουμένου να τους αποπέμψη και θα ενισχυθή ο προς

βελτίωσιν της καλλιέργειας ζήλος των αφού το κέρδος εκ της αυξήσεως της παραγωγής θα περιέλθη

εις αυτούς όχι δε και εις τον τσιφλικούχον Επιπλέον δια του μέτρου τούτου διευκολύνεται η άνευ

επιβαρύνσεως του κράτους και όσον το δυνατόν ευθυνοτάτη τελειωτική εξαγορά των κτημάτων υπό

των μορτιτών Πλην δε της οικονομικής ωφελείας το μέτρον τούτο θα έχει ως συνέπειαν την ηθικήν

και πνευματικήν ανύψωσιν των δυστυχών μορτιτών οίτινες ως εκ της οικονομικής εξαρτήσεώς των

υστερούν και υπό την έποψιν πνευματικής μορφώσεως και υπό την έποψιν του φρονήματοςraquo

Απόσπασμα κειμένου του Αλ Παπαναστασίου (Αύγουστος 1909) το οποίο επιδόθηκε

στο συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά αρχηγό του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μελέτες Λόγοι Άρθρα

Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ 1988 τ Α σ 48-49

μορτίτης επίμορτος καλλιεργητής κολίγος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

laquo[] Ότε βεβαίως ο κ βουλευτής εξ Αττικής και Βοιωτίας αγορεύσας προ ολίγου σας είπεν ότι η

Ελληνική κοινωνία δεν συγκινείται ακόμη από κοινωνιστικά ζητήματα [] ότε δεν βλέπει τον κίνδυνον

ο οποίος είνε όχι πολύ μακράν [] ότε δεν ενθυμείται ότι χώρα απολυταρχική χώρα έχουσα έτι

φεουδαρχικά στοιχεία πολλά και εν τω πολιτικώ και κοινωνικώ οργανισμώ της [] ότε νομίζει ότι η

δύναμις του αστικού καθεστώτος είνε να μη βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον ο οποίος έρχεται κατά τον

εικοστόν αιώνα επί τα κάτω κίνδυνον τον οποίον έν μέσον έχει να προλάβη να προλαμβάνη τας

εκρήξεις δια της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών

των αποκλήρων της κοινωνίας ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ βουλευτής δεν εκπλήττομαι διότι

τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέαςraquo

Ομιλία του Ελ Βενιζέλου στη Βουλή σε συζήτηση laquoΠερί απαλλοτριώσεως των τσιφλικιώνraquo

Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής Συνεδρίασις της 19ης Μαρτίου 1911

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και τα δεδομένα της παρακάτω πηγής

να παρουσιάσετε τις ηθικοπολιτικές επιπτώσεις που προκάλεσε στην Ελλάδα το καθεστώς της

μεγαλοϊδιοκτησίας

laquoΤα θεσσαλικά τσιφλίκια laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμαraquo

Τα θεσσαλικά τσιφλίκια δεν ήταν μόνο τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας αλλά ήταν επιπλέον και αληθινό laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμα Η πρώτη και κυριότερη

νοσηρή επίδρασή τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι δύο παραπληρωματικές τάξεις τσιφλικάδες και

κολλήγοι που συνέθεταν τη θεσσαλική αγροτική εικόνα ήταν laquoξένο σώμαraquo σε σχέση προς την

παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία που οι κυβερνήτες της από τους πιο

laquoαυταρχικούςraquo όπως ο Καποδίστριας ή η Αντιβασιλεία ως τους πιο φιλελεύθερους όπως π χ ο

Κουμουνδούρος είχαν ως σταθερό σκοπό τη δημιουργία ενός κράτους που οι πολίτες του θα ήταν στη

μεγάλη τους πλειοψηφία ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους μικροϊδιοκτήτες - πολεμιστές χωρίς να

υπάρχει θέση στο σχήμα αυτό για laquoαφέντεςraquo και laquoδουλικές τάξειςraquo Από την άλλη μεριά πάλι η

laquoκολληγικήraquo θεσσαλική κοινωνία αναγκασμένη να λειτουργεί μέσα σε καθεστώς καθολικής ψήφου στις

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

4 | Σ ε λ ί δ α

το 1890 επί Κυβερνήσεως Τρικούπη υπό της οποίας εψηφίσθη νόμος laquoπερί εγγυήσεως του Κράτους εις

ενυπόθηκα δάνεια γεωργοκτηματιώνraquo [ ] Δευτέρα σοβαρωτέρα απόπειρα προς ρύθμισιν του

αγροτικού ζητήματος της Θεσσαλίας εγένετο το 1896 επί Κυβερνήσεως Δεληγιάννη [] Ζωηρότερα

κίνησις προς διανομήν αγροκτημάτων εις τους καλλιεργητάς αναφαίνεται από του 1907 αφορμήν

λαβούσα εκ της ανάγκης εγκαταστάσεως Ελλήνων προσφύγων εξ Ανατολικής Ρωμυλίας και Ρουμανίας

Ούτω το 1907 εψηφίσθη νόμος περί συνοικισμού και διανομής γαιών εν Θεσσαλία και περί ιδρύσεως

θεσσαλικού γεωργικού ταμείου

Ξενοφών Ζολώτας Αγροτική Πολιτική Αθήναι 1934 σσ 75-78

ΑΣΚΗΣΗ 3η

laquoΤο αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα δε γνώρισε τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της

Ευρώπηςraquo Λαμβάνοντας ως δεδομένη αυτή τη διαπίστωση να απαντήσετε στα ακόλουθα

ερωτήματα

α πώς εξελίχθηκε το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα από την Επανάσταση έως και

την περίοδο του Μεσοπολέμου

β γιατί ήταν αναγκαία η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών

(Στις απαντήσεις σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις μπορείτε να βασιστείτε τόσο στις

θέσεις των Βενιζέλου και Παπαναστασίου όσο και στους στατιστικούς πίνακες)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Η διανομή δημόσιας και ιδιωτικής γης στην Ελλάδα

Περίοδος Διανεμηθείσα

έκταση (στρ)

Συνολική

καλλιεργήσιμη

επιφάνεια του

κράτους

Ποσοστό διανεμηθείσας

έκτασης στη συνολική

επιφάνεια ()

Α 1834-1870 600000 6245500 96

Β 1871-1911 2650000 6245500 424

Γ 1907-1914 1858000 12382500 85

Δ 1922-1938 8641713 24295000 355

Θεόδωρος Δ Σακελλαρόπουλος Θεσμικός Μετασχηματισμός και Οικονομική Ανάπτυξη Κράτος και

Οικονομία στην Ελλάδα 1830-1922 Εξάντας 1991σ 168

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Τσιφλικοχώρια και Ελευθεροχώρια

Θεσσαλία (1896) Ήπειρος (1914) Μακεδονία (1913)

Τσιφλικοχώρια 387 413 609

Ελευθεροχώρια 270 240 726

Σύνολο 657 653 1335

Alivisatos la reforme agraire en Grece Paris 1932 σ 135

Η αγροτική κοινωνία των αρχών του εικοστού αιώνα στις laquoνέες χώρεςraquo ήταν μοιρασμένη ανάμεσα στα

laquoτσιφλικοχώριαraquo που κατοικούνταν από κολίγους και τα laquoελευθεροχώριαraquo που κατοικούνταν από

μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές

5 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΗ

laquoΠερί βαθμιαίας αποκαταστάσεως των μορτιτών της Θεσσαλίας και των άλλων μερών της Ελλάδος

εις ιδιόκτητας [] Κατrsquo αυτόν τον τρόπον οι μορτίται θα καταστούν σχεδόν κύριοι των υπrsquo αυτών

καλλιεργούμενων κτημάτων μηδενός πλέον δικαιουμένου να τους αποπέμψη και θα ενισχυθή ο προς

βελτίωσιν της καλλιέργειας ζήλος των αφού το κέρδος εκ της αυξήσεως της παραγωγής θα περιέλθη

εις αυτούς όχι δε και εις τον τσιφλικούχον Επιπλέον δια του μέτρου τούτου διευκολύνεται η άνευ

επιβαρύνσεως του κράτους και όσον το δυνατόν ευθυνοτάτη τελειωτική εξαγορά των κτημάτων υπό

των μορτιτών Πλην δε της οικονομικής ωφελείας το μέτρον τούτο θα έχει ως συνέπειαν την ηθικήν

και πνευματικήν ανύψωσιν των δυστυχών μορτιτών οίτινες ως εκ της οικονομικής εξαρτήσεώς των

υστερούν και υπό την έποψιν πνευματικής μορφώσεως και υπό την έποψιν του φρονήματοςraquo

Απόσπασμα κειμένου του Αλ Παπαναστασίου (Αύγουστος 1909) το οποίο επιδόθηκε

στο συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά αρχηγό του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μελέτες Λόγοι Άρθρα

Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ 1988 τ Α σ 48-49

μορτίτης επίμορτος καλλιεργητής κολίγος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

laquo[] Ότε βεβαίως ο κ βουλευτής εξ Αττικής και Βοιωτίας αγορεύσας προ ολίγου σας είπεν ότι η

Ελληνική κοινωνία δεν συγκινείται ακόμη από κοινωνιστικά ζητήματα [] ότε δεν βλέπει τον κίνδυνον

ο οποίος είνε όχι πολύ μακράν [] ότε δεν ενθυμείται ότι χώρα απολυταρχική χώρα έχουσα έτι

φεουδαρχικά στοιχεία πολλά και εν τω πολιτικώ και κοινωνικώ οργανισμώ της [] ότε νομίζει ότι η

δύναμις του αστικού καθεστώτος είνε να μη βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον ο οποίος έρχεται κατά τον

εικοστόν αιώνα επί τα κάτω κίνδυνον τον οποίον έν μέσον έχει να προλάβη να προλαμβάνη τας

εκρήξεις δια της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών

των αποκλήρων της κοινωνίας ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ βουλευτής δεν εκπλήττομαι διότι

τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέαςraquo

Ομιλία του Ελ Βενιζέλου στη Βουλή σε συζήτηση laquoΠερί απαλλοτριώσεως των τσιφλικιώνraquo

Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής Συνεδρίασις της 19ης Μαρτίου 1911

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και τα δεδομένα της παρακάτω πηγής

να παρουσιάσετε τις ηθικοπολιτικές επιπτώσεις που προκάλεσε στην Ελλάδα το καθεστώς της

μεγαλοϊδιοκτησίας

laquoΤα θεσσαλικά τσιφλίκια laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμαraquo

Τα θεσσαλικά τσιφλίκια δεν ήταν μόνο τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας αλλά ήταν επιπλέον και αληθινό laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμα Η πρώτη και κυριότερη

νοσηρή επίδρασή τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι δύο παραπληρωματικές τάξεις τσιφλικάδες και

κολλήγοι που συνέθεταν τη θεσσαλική αγροτική εικόνα ήταν laquoξένο σώμαraquo σε σχέση προς την

παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία που οι κυβερνήτες της από τους πιο

laquoαυταρχικούςraquo όπως ο Καποδίστριας ή η Αντιβασιλεία ως τους πιο φιλελεύθερους όπως π χ ο

Κουμουνδούρος είχαν ως σταθερό σκοπό τη δημιουργία ενός κράτους που οι πολίτες του θα ήταν στη

μεγάλη τους πλειοψηφία ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους μικροϊδιοκτήτες - πολεμιστές χωρίς να

υπάρχει θέση στο σχήμα αυτό για laquoαφέντεςraquo και laquoδουλικές τάξειςraquo Από την άλλη μεριά πάλι η

laquoκολληγικήraquo θεσσαλική κοινωνία αναγκασμένη να λειτουργεί μέσα σε καθεστώς καθολικής ψήφου στις

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

5 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΗ

laquoΠερί βαθμιαίας αποκαταστάσεως των μορτιτών της Θεσσαλίας και των άλλων μερών της Ελλάδος

εις ιδιόκτητας [] Κατrsquo αυτόν τον τρόπον οι μορτίται θα καταστούν σχεδόν κύριοι των υπrsquo αυτών

καλλιεργούμενων κτημάτων μηδενός πλέον δικαιουμένου να τους αποπέμψη και θα ενισχυθή ο προς

βελτίωσιν της καλλιέργειας ζήλος των αφού το κέρδος εκ της αυξήσεως της παραγωγής θα περιέλθη

εις αυτούς όχι δε και εις τον τσιφλικούχον Επιπλέον δια του μέτρου τούτου διευκολύνεται η άνευ

επιβαρύνσεως του κράτους και όσον το δυνατόν ευθυνοτάτη τελειωτική εξαγορά των κτημάτων υπό

των μορτιτών Πλην δε της οικονομικής ωφελείας το μέτρον τούτο θα έχει ως συνέπειαν την ηθικήν

και πνευματικήν ανύψωσιν των δυστυχών μορτιτών οίτινες ως εκ της οικονομικής εξαρτήσεώς των

υστερούν και υπό την έποψιν πνευματικής μορφώσεως και υπό την έποψιν του φρονήματοςraquo

Απόσπασμα κειμένου του Αλ Παπαναστασίου (Αύγουστος 1909) το οποίο επιδόθηκε

στο συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά αρχηγό του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μελέτες Λόγοι Άρθρα

Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ 1988 τ Α σ 48-49

μορτίτης επίμορτος καλλιεργητής κολίγος

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

laquo[] Ότε βεβαίως ο κ βουλευτής εξ Αττικής και Βοιωτίας αγορεύσας προ ολίγου σας είπεν ότι η

Ελληνική κοινωνία δεν συγκινείται ακόμη από κοινωνιστικά ζητήματα [] ότε δεν βλέπει τον κίνδυνον

ο οποίος είνε όχι πολύ μακράν [] ότε δεν ενθυμείται ότι χώρα απολυταρχική χώρα έχουσα έτι

φεουδαρχικά στοιχεία πολλά και εν τω πολιτικώ και κοινωνικώ οργανισμώ της [] ότε νομίζει ότι η

δύναμις του αστικού καθεστώτος είνε να μη βλέπη παντάπασι τον κίνδυνον ο οποίος έρχεται κατά τον

εικοστόν αιώνα επί τα κάτω κίνδυνον τον οποίον έν μέσον έχει να προλάβη να προλαμβάνη τας

εκρήξεις δια της εγκαίρου ικανοποιήσεως των δικαίων αξιώσεων των τάξεων εκείνων των εργατών

των αποκλήρων της κοινωνίας ότε τοιαύτην αντίληψιν έχει ο κ βουλευτής δεν εκπλήττομαι διότι

τοιαύτας εξέφερεν από του βήματος τούτου ιδέαςraquo

Ομιλία του Ελ Βενιζέλου στη Βουλή σε συζήτηση laquoΠερί απαλλοτριώσεως των τσιφλικιώνraquo

Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής Συνεδρίασις της 19ης Μαρτίου 1911

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες του σχολικού εγχειριδίου και τα δεδομένα της παρακάτω πηγής

να παρουσιάσετε τις ηθικοπολιτικές επιπτώσεις που προκάλεσε στην Ελλάδα το καθεστώς της

μεγαλοϊδιοκτησίας

laquoΤα θεσσαλικά τσιφλίκια laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμαraquo

Τα θεσσαλικά τσιφλίκια δεν ήταν μόνο τροχοπέδη στην ανάπτυξη της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας αλλά ήταν επιπλέον και αληθινό laquoηθικοπολιτικόraquo καρκίνωμα Η πρώτη και κυριότερη

νοσηρή επίδρασή τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι δύο παραπληρωματικές τάξεις τσιφλικάδες και

κολλήγοι που συνέθεταν τη θεσσαλική αγροτική εικόνα ήταν laquoξένο σώμαraquo σε σχέση προς την

παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία που οι κυβερνήτες της από τους πιο

laquoαυταρχικούςraquo όπως ο Καποδίστριας ή η Αντιβασιλεία ως τους πιο φιλελεύθερους όπως π χ ο

Κουμουνδούρος είχαν ως σταθερό σκοπό τη δημιουργία ενός κράτους που οι πολίτες του θα ήταν στη

μεγάλη τους πλειοψηφία ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους μικροϊδιοκτήτες - πολεμιστές χωρίς να

υπάρχει θέση στο σχήμα αυτό για laquoαφέντεςraquo και laquoδουλικές τάξειςraquo Από την άλλη μεριά πάλι η

laquoκολληγικήraquo θεσσαλική κοινωνία αναγκασμένη να λειτουργεί μέσα σε καθεστώς καθολικής ψήφου στις

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

6 | Σ ε λ ί δ α

εκλογές προκαλούσε δυσλειτουργικά φαινόμενα στο γενικότερο ελληνικό εκλογικό καθεστώς Έτσι

ενώ στην laquoπαλαιά Ελλάδαraquo από το 1875 και μετά το επίπεδο της εκλογικής τιμιότητας και ελευθερίας

βρισκόταν σε πολύ υψηλότερη στάθμη από τα σύγχρονά του των περισσότερων μεσογειακών και

βαλκανικών χωρών στην ύπαιθρο της Θεσσαλίας λειτουργούσε το σύστημα του τσιφλικά ή συνήθως

του επιστάτη laquoμεγάλου εκλέκτοραraquo που φρόντιζε χρησιμοποιώντας την εξαγορά των ψήφων τον εκ-

βιασμό της αποβολής από το κτήμα ή ακόμα και την ωμή τρομοκρατία που ασκούσαν οι φύλακες του

τσιφλικιού να κατευθύνει τις ψήφους των κολλήγων προς τα επιθυμητά στον ιδιοκτήτη πρόσωπα Το

τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν η θεσσαλική κοινοβουλευτική laquoομάδα πιέσεωςraquo πού την

απάρτιζαν συνήθως οι νομικοί σύμβουλοι των τσιφλικάδων ή και καμιά φορά οι τσιφλικάδες οι ίδιοι

Οι βουλευτές αυτοί ήταν κατανεμημένοι σε όλα τα κόμματα του κοινοβουλίου αλλά συσπειρώνονταν

όταν οποιαδήποτε κυβέρνηση κατέθετε νομοσχέδιο που άμεσα ή έμμεσα έθιγε τα συμφέροντα των

τσιφλικάδων και με την ομοφωνία τους πετύχαιναν τις περισσότερες φορές την καταψήφιση ή την

τροποποίησή του (όπως πχ έγινε με το νομοσχέδιο του Δηλιγιάννη το 1896) Φυσικά για να λειτουργεί

αποτελεσματικά η διαδικασία αυτή οι τσιφλικάδες φρόντιζαν να εκλέγονται οι laquoβουλευτές τουςraquo με το

χρίσμα του κόμματος που προβλεπόταν ότι θα κερδίσει τις εκλογές ή ακόμα πιο συχνά να εκλέγονται

σαν laquoανεξάρτητοιraquo και να προσχωρούν στο νικητή μετά τις εκλογές Από τα παραπάνω γίνεται

αυτονόητο ότι η ύπαρξη στη βουλή μιας ομάδας που τα μέλη της συνδέονταν με κοινά συμφέροντα

συχνά αντίθετα με το γενικότερο συμφέρον της πολιτικής κοινωνίας και που λειτουργούσε

ανεξάρτητα από κάθε έννοια κομματικής πειθαρχίας και συνέπειας αποτελούσε πραγματική

δυναμίτιδα στα θεμέλια του ελληνικού κοινοβουλευτισμού όπως αυτός είχε εθιμικά διαμορφωθεί στο

τελευταίο τέταρτο του 19ου αι Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι τα θεσσαλικά

laquoκτηματικά συμφέρονταraquo υπήρξαν ένας σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αποδιοργανώσεως

των προ του 1909 πολιτικών κομμάτων και συνέβαλαν και αυτά στο θάνατο του ελληνικού laquoκλασικούraquo

κοινοβουλευτισμού

ΙΕΕ τόμος ΙΔ

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Το εργατικό κίνημα κατά τον 19ο αι συνδέθηκε με την παράλληλη διακίνηση και ανάπτυξη

σοσιαλιστικών ιδεών Το φαινόμενο αυτό έκανε την εμφάνιση του και στην Ελλάδα αν και

διέφερε σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες Να εξηγήσετε τη διαφορά αυτή

εντοπίζοντας τους λόγους που την προκάλεσαν

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Ως προς το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα οι Έλληνες σοσιαλιστές δεν αναπτύσσουν μια σχέση

αμοιβαίου αποκλεισμού αλλά μια κυμαινόμενη τακτική προβαδίσματος ή προαπαίτησης Ο

laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo(1)

των Πατρών έδωσε την προτεραιότητα στην επίλυση του

κοινωνικού ζητήματος με την επισήμανση ότι οι laquoΤούρκοι δεν είναι μονάχα στην Ήπειρο και τη

Θεσσαλία αλλά και μέσα στο σπίτι μας Κι αν έχουμε μυαλό από δώθε πρέπει να αρχίσουμε το

Ανατολικό Ζήτημα κι όχι από κει όπου μας λένε αυτοίraquo Τους διαχειριστές του εθνικού ζητήματος που

προκύπτουν από την εναλλαγή των δυο κυριοτέρων πολιτικών κομμάτων(2)

στην κυβερνητική εξουσία

έχει επίσης υπόψη της μια σύντομη διευκρίνιση του Άρδην(3)

ότι η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής

κοινωνίας θα συνεπιφέρει τη δημιουργία laquoελεύθερων ομόσπονδων Κοινοτήτων ή Δήμωνraquo και θα

καταστήσει το έθνος απλώς γεωγραφική έννοια που ενδιαφέρει κυρίως laquoτους σπουδαστάς

παρωχημένης ιστορίαςraquo

Παναγιώτης Νούτσος Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

εκδ laquoΓΝΩΣΗraquo Αθήνα 1990 Τόμος Α σελ 35-36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

7 | Σ ε λ ί δ α

Ο σοσιαλισμός επιζητεί βελτίωσιν της θέσεως των εργατών Εργάται δυστυχούντες εδώ δεν υπάρχουν

Άρα δεν έχομεν ανάγκην σοσιαλισμού Ούτω σκέπτονται οι πλείστοι εν Ελλάδι [] Εν Ελλάδι αν και η

βιομηχανία δεν είναι ακόμη όπως αλλού αναπτυγμένη υπάρχουσιν εν τούτοις χιλιάδες εργατών

εργαζόμενοι δια λογαριασμόν άλλων και λαμβάνοντες ημερομίσθιον Οι εργάται ούτοι αν ακριβώς

εξετάσει κανείς εργάζονται όσο οι εν Ευρώπη και αμείβονται όσον εκείνοι ενίοτε δε και ολιγώτερον Οι

τυπογράφοι οι εργάται των μεταλλουργείων Λαυρίου οι εν τοις μεγάλοις εργοστασίοις Πειραιώς

εργαζόμενοι είναι πρόχειρα παραδείγματα πολλής εργασίας και ανεπαρκούς αμοιβής Και εκ των

άλλων όμως εργατών των εργαζομένων δι ίδιον λογαριασμόν οι πλείστοι κυρίως ένεκα της άτακτου

εργασίας υποφέρουσι και στερούνται Αλλ εκτός των εργατών των πόλεων υπάρχουσιν άλλοι επίσης

συνεχώς εργαζόμενοι και διαρκώς σχεδόν στερούμενοι οι γεωργοί εκ της εργασίας των οποίων

ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι κτηματίαι οι τραπεζίται οι τοκογλύφοι και οι μεγαλέμποροι Εργάται

λοιπόν και γεωργοί αντιπροσωπεύοντες εν όλω τα 34 τουλάχιστον του πληθυσμού της Ελλάδος

κοπιάζουσι συνεχώς και υποφέρουσι και στερούνται

laquoΟ Σοσιαλισμός Εν Ελλάδιraquo Η Κοινωνία αρ3 1891 οπ σελ 230 (4)

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

1 Πρόκειται για οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1876 στην Πάτρα και περιλάμβανε αρχικά δώδεκα μέλη

προεξάρχοντος του φοιτητή της Νομικής Κωννου Μπομποτή Ο laquoΔημοκρατικός Σύνδεσμος του Λαούraquo αφου-

γκράστηκε αφενός τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες της γεωγραφικά περιφερειακής οικονομικής ζώνης όπου δρούσε

αφετέρου δε τήρησε τις συμβάσεις με το ιστορικό παρελθόν και τις αξίες του όπως αυτές παραδόθηκαν από την

Ελληνική αρχαιότητα Το νέο όμως στοιχείο είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει τα προηγούμενα με σοσιαλιστικές

πρακτικές αν και τα όρια της ιδεολογικής του ταυτότητας δεν είναι ευδιάκριτα φαίνεται όμως ότι τα μέλη του

έκλιναν ιδεολογικά προς τους ουτοπιστές σοσιαλιστές και τις απόψεις του Μπακούνιν Ο laquoΣύνδεσμοςraquo απετέλεσε το

σημείο αναφοράς για μελλοντικά συγγενή ιδεολογικά σχήματα

2 Εννοείται το Τρικουπικό και το Δηληγιαννικό κόμμα

3 Πρόκειται για περιοδικό που εκδιδόταν από το Σεπτέμβριο του 1885 ως τον Ιούλιο του 1887 Ψυχή της όλης

προσπάθειας υπήρξε ο Νομικός και δημοσιογράφος Πλάτων Δρακούλης Με επιρροές από τη Μαρξιστική θεωρία

και τον laquoαυτόνομο κοινωνισμόraquo του Κροπότκιν αλλά κυρίως από τον Laurence Gronlund ο Δρακούλης επεδίωξε τη

δημιουργία μιας πανελλήνιας εργατικής οργάνωσης με δράση στα αστικά και επαρχιακά κέντρα προτείνοντας ένα

σύστημα που στηριζόταν στο εξής σκεπτικό laquoη εργασία είναι η μήτηρ του πλούτου1

άρα ο πλούτος ανήκει εις την

εργασίανraquo Το κοινωνικό του σύστημα βασιζόταν λοιπόν στην αξία της εργασίας ως πηγή πλούτου και κοινωνικής

ανέλιξης στα πλαίσια βέβαια της εφαρμογής των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης στηριγμένης σε πρακτικές και

ηθικές που προσιδιάζουν στο χριστιανισμό Πρόκειται για μια ιδιόμορφη θεωρητική κατασκευή την οποία ο

Δρακούλης προπαγάνδισε μέσα από το laquoΑρδηνraquo Παρόλη την αποτυχία του εγχειρήματός του το όνομά του

συγκαταλέγεται σε αυτά των πρωτοπόρων της σοσιαλιστικής σκέψης στην χώρα

4 Πρόκειται για δημοσίευση στο εβδομαδιαίο όργανο του laquoΚοινωνικού Συνδέσμουraquo Η Κοινωνία Ο laquoΚοινωνικός

Σύνδεσμοςraquo ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1891 από ομάδα φοιτητών υπό την επιρροή των ιδεών του Δρακούλη με

σκοπό τη θεμελίωση μιας νέας κοινωνίας που θα εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία Αν και απευθυνόταν στην

εργατική τάξη αποτελεί κίνηση διανοουμένων η προσπάθεια των οποίων ατόνησε πολύ γρήγορα (μέσα στο 1891)

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες των παρακάτω παραθεμάτων να

απαντήσετε στα ερωτήματα

α) Με ποια μέτρα αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την οικονομική κρίση που έπληξε τη

χώρα το 1932

β) Ποια ήταν τα αποτελέσματα από τη λήψη αυτών των μέτρων

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση που χτύπησε την αμερικανική οικονομία το 1929 δεν

μετατοπίστηκαν ομοιόμορφα στα διάφορα κράτη H Ελλάδα η οποία μόλις ένα χρόνο νωρίτερα το

1928 είχε οδηγηθεί σε νομισματική σταθεροποίηση κατόρθωσε πρόσκαιρα να αποφύγει το δραματικό

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

8 | Σ ε λ ί δ α

κόστος της ύφεσης που γνώρισαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες H εμμονή στην πολιτική της υπεράσπισης

της δραχμής που ακολούθησε η κυβέρνηση Βενιζέλου απέδωσε καρπούς μέχρι το σημείο της

αποχώρησης της Βρετανίας από το σύστημα της χρυσής βάσης (gold standard) O βαθμός σύνδεσης

της ελληνικής οικονομίας από τη λίρα Αγγλίας ήταν τέτοιος που την οδήγησε -μαζί με άλλες χώρες-

στη λήψη άμεσων μέτρων Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της

Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξαιτίας και της κερδοσκοπίας εξανεμίστηκαν Οι

εισαγωγές άρχισαν να μειώνονται δραστικά και η νέα συναλλαγματική πολιτική που διαμορφώθηκε

χαρακτηριζόταν από προστατευτισμό με έντονα τα στοιχεία της κρατικής παρέμβασης H υποτίμηση

του εθνικού νομίσματος συνοδεύτηκε από την επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της

δραχμής κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για

το σύνολο των κρατικών δανείων H αναγγελία των σχετικών μέτρων την άνοιξη του 1932 οδήγησε

τη χώρα σε μια πορεία οικονομικής αυτοτέλειας υπό τη στενή επίβλεψη του κράτους H ελληνική

αντίδραση στην κρίση αποτελεί την πρώτη απόπειρα οργάνωσης της οικονομίας σε ορθολογικά όσο

και σύγχρονα για την εποχή αυτή πρότυπα

wwwimegr

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 29 τις παραδοσιακές αγορές στο χώρο του εμπορίου

αντικατέστησαν οι νέες αγορές με το μηχανισμό του clearing ( δηλ συμψηφισμός σε είδος χωρίς

πληρωμή σε συνάλλαγμα) και βέβαια η αναπτυσσόμενη εγχώρια αγορά Αυτή η μέθοδος παρά τα

σημαντικά μειονεκτήματά της επέτρεπε τον αποτελεσματικό έλεγχο ndashεκ μέρους του κράτους- της

σύνθεσης των εισαγωγών και των εξαγωγών Με αυτό τον τρόπο οι εισαγωγές μειώθηκαν στα

απολύτως απαραίτητα (πρώτες ύλες κά) με συνέπεια τη μείωση του ελλείμματος του εμπορικού

ισοζυγίου από 476 το 1924 σε 251 το 1939

wwwimegr

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

9 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα ιστορικά παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας

γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική που εφάρμοσαν ο Ιωάννης Κωλέττης και ο Δημήτριος

Βούλγαρης κατά τις περιόδους της πρωθυπουργίας τους στην Ελλάδα

KEIMENO 1

Το 1847 στις εκλογές που διάρκεσαν δύο μήνες περίπου η διοίκηση πλαστογράφησε εκλογικούς

καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα επηρεασμού των εκλογέων Το 1844 ήδη ο

Κωλέττης είχε κατορθώσει στη διαδικασία ελέγχου των εκλογών να ακυρώσει σημαντικό μέρος των

εδρών της αντιπολίτευσηςmiddot μη αρεστοί καθηγητές του πανεπιστημίου απολύθηκαν Ευχαριστημένη η

βασίλισσα Αμαλία σημείωνε για τον Κωλέττη laquoδεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς ότι είναι πολύ

συνταγματικός πολύ φιλελεύθεροςraquo Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της πατρωνίας

των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό στο στρατό αναλογούσε ένας αξιωματικός σε επτά άνδρες

εβδομήντα στρατηγοί διοικούσαν 10000 άνδρες Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το

κοινοβούλιο το 18461847 κατείχε ο ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία δεν εμφανίστηκε όμως σε

καμία από τις δέκα συνεδριάσεις της βουλής καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό

κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης βρέθηκε

αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της γερουσίας να επηρεάσουν το σχηματισμό της

κυβέρνησης Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο τότε οι βουλευτές του αποχωρούσαν από την αίθουσα για

να μην μπορεί η βουλή να αποφασίσει

Gunnar Hering Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 τ Α΄

ΜΙΕΤ 2004 σελ293-294

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Δ Βούλγαρης ο πρώτος επί αντιβασιλείας Έλλην υπουργός ανεφάνη επί της πολιτικής σκηνής μετέχων

του γοήτρου εκείνου όπερ εκέκτηντο πάντες οι άνδρες στρατιωτικοί ή πολιτικοί της προγενεστέρας

γενιάς Ήτο ανήρ ισχυράς θελήσεως μετά νοημοσύνης ην δεν υπεβοήθει μεγάλη παιδεία αντικαθίστα

όμως πείρα μακρά Ευσυνείδητος και αυστηρός περί την διοίκησιν ήτο φειδωλός και τίμιος υπέρ των

φίλων του εξετίθετο πολλάκις χάριν αυτών και ουδέποτε εθυσίαζεν αυτούς εις τας απαιτήσεις

πολιτικών συμφερόντων Και όμως ο σιδηρούς αυτός και αξιοπρεπής χαρακτήρ ο τοις πάσιν

επιβαλλόμενος και σεβασμόν μετά τινος συστολής εμπνέων ημαυρούτο υπό ισχυρογνωμοσύνης και

εγωϊσμού τοιούτου ώστε πολλάκις κατήντα δεσποτικός και τυραννικός Τολμηρός και αποφασιστικός

εις την εκτέλεσιν των βουλευμάτων αυτού κατεπάτει μάλλον παντός άλλου τους κειμένους νόμους

κατά την ενέργειαν μάλιστα των βουλευτικών εκλογών ουχί ιδιοτελείας ένεκεν αλλά προς

ισχυροποίησιν του κέντρου της εξουσίας και ανύψωσιν της διοικήσεως Κατά το 1874 υπό του

πνεύματος τούτου εμφορούμενος μέχρι πραξικοπήματος κατά του πολιτεύματος προέβη Απότομος

και επιθετικός κατά της βασιλείας οπόταν εις τας τάξεις της αντιπολιτεύσεως ευρίσκετο εθώπευεν

αυτήν και περιποιείτο εις την εξουσίαν ερχόμενος

Μιλτιάδης Σεϊζάνης Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάστασις του 1878 εν Μακεδονία εν Ηπείρω και

Θεσσαλία Αθήναι 1879 σελ52

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

10 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω πηγή και σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στο συνταγματικό κενό που οδήγησε το Χαρίλαο Τρικούπη στη δημοσίευση του

άρθρου laquoΤις πταίειraquo

Όπως αναφέρθηκε ο Τρικούπης δεν πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1874 Υποστήριξε όμως τους

Δημοσθένη Στάικο και Νικόλαο Σωτηρόπουλο φίλους του Βούλγαρη για να κτυπήσει το Δεληγιώργη

Όταν βεβαιώθηκε για την αποτυχία του τελευταίου δημοσίευε στην εφημερίδα laquoΚαιροίraquo στις 29

Ιουνίου ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο laquoΤις πταίειraquo Με αυτό υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις που

σχηματίστηκαν από το 1868 και διενήργησαν εκλογές ήταν καθαρά προσωπικές και όφειλαν την

ύπαρξή τους laquoεις μόνην την απόλυτον χρήσιν της εν τω συντάγματι αναγεγραμμένης υπέρ του

στέμματος προνομίας του διορισμού και της παύσεως των υπουργώνraquo Στην προνομία συνέχιζε το

Σύνταγμα δε βάζει ρητούς περιορισμούς αλλά έμμεσους εκείνους που απορρέουν από τα δικαιώματα

που αναγνωρίζει το ίδιο στη βουλή Οι περιορισμοί όμως αυτοί αγνοήθηκαν και έτσι το έθνος

αντιμετωπίζει πάλι το δίλημμα υποταγή στην αυθαιρεσία ή επανάσταση Πριν από την επανάσταση

έπρεπε να εξαντληθούν όλα τα προληπτικά μέτρα Και ιδιαίτερα να ασκηθεί πίεση από την κοινή

γνώμη στο στέμμα για να υιοθετήσει την αρχή ότι οι Κυβερνήσεις πρέπει να σχηματίζονται από την

πλειοψηφία της βουλής Δεν είναι αντισυνταγματικό ούτε αντικοινοβουλευτικό να σχηματίζεται

κυβέρνηση από μειοψηφία Θεμέλιο όμως του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος είναι η παρουσία δύο

κομμάτων στη βουλή Για να συγκροτηθούν αυτά τα δύο κόμματα χρειάζονται όλοι να βεβαιωθούν

ότι δε θα σχηματισθεί πια κυβέρνηση από τη μειοψηφία Γιατί όσο τα μικρά κόμματα θα ελπίζουν ότι θα

πάρουν την εντολή και τη διάλυση δε συγχωνεύονται με άλλα για να ιδρύσουν ένα μεγάλο κόμμα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ σελ 292 - 293

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από τα παρακάτω ιστορικά παραθέματα και με βάση τις

ιστορικές σας γνώσεις να αναπτύξετε τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (1909)

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Οι συνέπειες του συγκεκριμένου πολέμου [ενν του1897] υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνικό στρατό

καθώς η κηλίδα όπως την αισθάνονταν οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί έπρεπε να σβήσει το

συντομότερο δυνατό Η αποτελμάτωση των εθνικών ζητημάτων και η αναποτελεσματικότητα του

στρατιωτικού μηχανισμού ήταν σημεία πλέον ορατά χειροπιαστά Το 1897 ήταν ο πρώτος επίσημος

πόλεμος στον οποίο συμμετείχε ο ελληνικός στρατός μετά την Επανάσταση Είχαν προηγηθεί

δονκιχωτικές απόπειρες αλυτρωτικής πολιτικής με αποστολές ανδρών στην Κρήτη και στη Θεσσαλία

που απλώς προειδοποιούσαν την πολιτική ηγεσία για το εθνικό αδιέξοδο Έτσι αρχίζει η άσκηση

κριτικής εκ μέρους των αξιωματικών η οποία στρέφεται προς το Παλάτι και ιδίως προς τον

Κωνσταντίνο τον οποίο θεώρησαν υπεύθυνο για τη συντριβή καθώς είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία

με αμφιλεγόμενα προσόντα Επιπλέον οι συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτικών για την επίλυση των

εθνικών ζητημάτων μέσα από μια σειρά μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αφορούσαν όχι μόνο στο

στράτευμα αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς εν γένει είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται

Υπενθυμίζεται ότι τον επόμενο χρόνο του πολέμου επιβλήθηκε ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

ως απότοκος της πτώχευσης και του οικονομικού αδιεξόδου Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι

τα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα ήταν αρμοδιότητα των πολιτικών Ωστόσο η κρίση πολιτικής

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

11 | Σ ε λ ί δ α

εκπροσώπησης ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του Τρικούπη δημιούργησε μεταξύ των στρατιωτικών την

αίσθηση ότι οι πολιτικοί ήταν ανίκανοι να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο

Δημήτρης Μαλέσης Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1881-1910

στο Ιστορία των Ελλήνων Νεώτερος Ελληνισμός (1895-1910) τ14ος Δομή 2006

σ567-569

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα η αναταραχή στην ύπαιθρο και στις πόλεις είχε αρχίσει

να διογκώνεται Προς το τέλος της δεκαετίας του 1900 στις παραμονές του κινήματος του 1909 η

αναταραχή ανάμεσα στις κατώτερες τάξεις των πόλεων κλιμακώθηκε σε ανοιχτή πολιτική

αμφισβήτηση Στον αγροτικό τομέα η δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από τη

δεκαετία του 1890 Οι φόροι το σταφιδικό πρόβλημα αλλά και τα προαιώνια προβλήματα των

αγροτών είχαν ξεσηκώσει μόνιμη αναταραχή στην ύπαιθρο Γύρω στα 1900 αναρχοσοσιαλιστικές

κινήσεις είχαν μια κάποια επιτυχία ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό της Πελοποννήσου Ένοπλες

διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το

κίνημα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνομία και τον στρατό Ένα δικαιότερο

φορολογικό σύστημα ήταν το πρώτο και βασικό αίτημα μιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη

το 1909 υπό την αρχηγία του πρώην ταγματάρχη Φικιώρη

Η αναταραχή στην ύπαιθρο δημιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές

τάσεις των αστικών κατώτερων τάξεων Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η

δραστηριοποίηση των μικροαστικών σωματείων οι αυξημένες πιέσεις από τα προβλήματα της

μετανάστευσης οι κινητοποιήσεις των φοιτητών η αρθρογραφία του Τύπου

Γιώργος Δερτιλής Κοινωνικός Μετασχηματισμός και Στρατιωτική Επέμβαση 1880-1909

Εξάντας γ΄ έκδοση 1985 σ200-201

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις που προκλήθηκαν στην Ελλάδα μετά την

εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί την εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο πολιτικό

σκηνικό της χώρας τη διάλυση της Α Αναθεωρητικής Βουλής το 1910 την αναθεώρηση του

Συντάγματος του 1911 και τις συνταγματικές ρυθμίσεις στις οποίες προέβη η Β Αναθεωρητική

Βουλή

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1910 ο βασιλιάς μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως του Σ Δραγούμη

αναθέτει την εντολή στον Ελ Βενιζέλο Η νέα κυβέρνηση εξοπλισμένη με τη laquoδεδηλωμένηraquo εμπιστοσύνη

του Γεωργίου ο οποίος δε δίστασε στην laquoανακοίνωσήraquo του της 2ας101910 να διακηρύξει ότι

laquoεγκρίνει καθ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ Βενιζέλουraquo εμφανίζεται στις 8 Οκτωβρίου στη Βουλή

αλλά στη συνεδρίαση της επόμενης μέρας ανακύπτει το θέμα αν ο βασιλιάς δικαιούται να διαλύσει την

Αναθεωρητική Βουλή

Η κυβέρνηση διαπιστώνει στη σχετική ψηφοφορία έλλειψη απαρτίας την αξιολογεί ως εκδήλωση

δυσπιστίας και σπεύδει να υποβάλει την παραίτησή της Ο Γεώργιος δεν αποδέχεται την παραίτηση και

η Βουλή αν και χορηγεί τελικά ψήφο εμπιστοσύνης με ψήφους 208 επί 266 παρόντων διαλύεται στις

12 Οκτωβρίου 1910 Ο βασιλιάς γράφει ο Σ Μαρκεζίνης μέχρι την τελευταία στιγμή δεν ήθελε τη

διάλυση laquoΟ Βενιζέλος με πολλήν τέχνην επέτυχε να φτάσει εις την διάλυσιν εις την οποίαν αρχήθεν

απέβλεπενraquo

Γιώργος Αναστασιάδης Η συνταγματική μεταρρύθμιση

Ελ Βενιζέλος 1864-1936 Ε-Ιστορικά σελ 62

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

12 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

(Απόσπασμα επιστολής με συντάκτη τον Γεώργιο Α)

laquo Όσον αφορά τον κ Βενιζέλο το μέλλον θα μας δείξει αν είναι τόσο μεγάλης αξίας όσον το υποθέτετε

και αν κατέχη τα εφόδια τα οποία του αναγνωρίζετε Ελπίζω εις τον Θεόν ότι τοιαύτη θα είναι η

πραγματικότης και ότι θα υπηρετήσει ούτος την χώραν του και τον Βασιλέα του -εμέ ή τον υιόν μου-

με πάσαν αφοσίωσιν έχων προ οφθαλμών τα συμφέροντα της πατρίδος μας και την θέλησιν του λαού

Βεβαίως δεν είμαι εγώ εκείνος όστις θα του παρεμβάλω δυσκολίας κατά την εκπλήρωσιν του

καθήκοντος του Θα τον βοηθήσω προς τούτο με όλας μου τας δυνάμεις όταν επιστή η ώρα και κληθή

εις την αρχήraquo

Ρωμανός Άθως Επιστολαί της AM του Βασιλέως Γεωργίου Α 1909-1913

Αθήναι 1935 σελ 16-17

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

(Εις την κατωτέρω αγόρευσίν του εν τη νέα Βουλή ο Βενιζέλος καθορίζει το πώς αντιλαμβάνεται το

ανορθωτικόν έργον και ποία τα όριά του)

Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής -Συνεδρίασις 26 Φεβρουαρίου 1911

laquo[] Εάν ήθελε τις αποβλέψει μόνον εις τας κυριωτέρας των διατάξεων τούτων ων ζητείται η

αναθεώρησις - οποία είνε νομίζω η του άρθρου 3 το οποίον ζητείται να τροποποιηθή κατά τρόπον

επιτρέποντα να επιτραπή και εις αλλοδαπόν η ανάληψις υπευθύνου διοικήσεως η του άρθρου 5 η

οποία μεταρρυθμίζεται κατά τρόπον τελειότερον προς εξασφάλισιν της προσωπικής ελευθερίας η του

άρθρου 56 η οποία κανονίζει τα της απαρτίας κατά τρόπον ευκολύνοντα το Σώμα τούτο όπως μη

φθάση εις αδυναμίαν εκπληρώσεως της αποστολής του δια της αναπτυσσόμενης κωλυσιεργίας [] και

η του άρθρου 66 το οποίο καταργεί τα σφαιρίδια επιτρέπον εις την νομοθετικήν εξουσίαν την

εξεύρεσιν και άλλου τρόπου πρακτικωτέρου εκλογής καθίσταται τουτέστι δυνατή η εξεύρεσις

εκλογικού συστήματος ανταποκρινόμενου περισσότερον προς τας σημερινάς απαιτήσεις [] η του

άρθρου 75 το οποίο αποδίδει την ισοβιότητα και εις τους εισαγγελείς αντιεισαγγελείς πταισματοδίκας

και ειρηνοδίκας [] η του άρθρου 91 το οποίον επιτρέπει υπό ωρισμένας διατάξεις εν περιπτώσει

πολέμου ή επιστρατεύσεως την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου η του άρθρου 102 το οποίον

εξασφαλίζει και διά συνταγματικής εγγυήσεως από της εποχής της ιδρύσεως του Συμβουλίου της

Επικρατείας την μονιμότητα πάντων των δημοσίων υπαλλήλωνraquo

Οι ιστορικοί λόγοι του Ελ Βενιζέλου τόμος 1 σελίδα 43

έκδοσις εφημερίδος Νέος Κόσμος)

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να αναφερθείτε

α στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911 (Κείμενο

Α)

β στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων (Κείμενο Β)

Κείμενο Α

Το Σύνταγμα του 1911 ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της

αστικής τάξης απέφυγε (όπως και στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν

διεκδικηθεί από τους επαναστάτες του 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην

εδραίωση της εγκαθίδρυσης laquoκράτους δικαίουraquo που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για

συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των

προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

13 | Σ ε λ ί δ α

ρυθμίσει ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων στο συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις

εξουσίες του βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη

μη καθιέρωση με ρητή συνταγματική διάταξη της laquoδεδηλωμένηςraquo

Παύλος Β Πετρίδης Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί Θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως

1940) εκδ Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1992 σ 95

Κείμενο Β

Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910

που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις laquoΛέσχες των Φιλελευθέρωνraquo) των οποίων η δραστηριότητα

εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους Η δύναμη βέβαια και η παρέμβαση

αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία του κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά

τους εμβρυακή Το Κόμμα των Φιλελευθέρων εξάλλου δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών

ούτε να οργανώσει το συνέδριό του Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν πέρα

από κάθε αμφιβολία απόλυτος Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη

Η αδυναμία του Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με

έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις

ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού χώρου όσο και στο χαρακτήρα αυτού του κόμματος που

αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής του Η αντίσταση πρώτrsquo απrsquo όλα των

τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ

Η προσωπικότητα του Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους του

κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε ένα ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό είτε για να

φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες Με τον ίδιο τρόπο

που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο σύνολό του προκαλούσε

ένα είδος εξάρθρωσής του [] έτσι και για ένα παραπάνω λόγο ο οργανωτικός μηχανισμός του

κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο Περίπτωση

επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη Ο Βενιζέλος γινόταν

υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης

εκδ Σάκκουλα Αθήνα 1985 σσ 57-58 71-72

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί να πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο για την ανάγκη της εξόδου

της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων

Έλαβα ήδη την τιμήν να υποβάλω τη Υμετέρα Μεγαλειότητι το περιεχόμενον ανακοινώσεως ην

κατ εντολήν του σερ Εδουαρδ Γκρέυ μοι έκαμεν ο ενταύθα πρεσβευτής Δια της ανακοινώσεως ταύτης η

Ελλάς τίθεται πάλιν ενώπιον μιας των κρισιμωτάτων περιστάσεων της εθνικής αυτής ιστορίας Μέχρι

σήμερον η πολιτική ημών συνίστατο εις διατήρησιν της ουδετερότητος εφ όσον τουλάχιστον την εξ

αυτής έξοδον δεν επέβαλλεν ημίν η συμμαχική υποχρέωσις προς την Σερβίαν Αλλ ήδη καλούμεθα να

μετάσχωμεν του πολέμου όχι πλέον προς εκτέλεσιν ηθικών απλώς υποχρεώσεων αλλ επ

ανταλλάγμασι τα οποία πραγματοποιούμενα θα δημιουργήσωσι μίαν Ελλάδα μεγάλην και ισχυράν

τοιαύτην οποίαν ουδ οι μάλλον αισιόδοξοι ηδύναντο να φαντασθώσι καν προ ολίγων ακόμα ετών

Προς επιτυχίαν των μεγάλων τούτων ανταλλαγμάτων πρόκειται βεβαίως να αντιμετωπισθώσι και μεγάλοι

κίνδυνοι Αλλά μετά μακράν και βαθείαν μελέτην του ζητήματος καταλήγω εις την γνώμην ότι τους κινδύνους

τούτους οφείλομεν να αντιμετωπίσωμεν Εάν επιτρέψωμεν να συντριβεί σήμερον η Σερβία υπό της νέας

αυστρογερμανικής εισβολής καμία δεν υπάρχει ασφάλεια ότι τα αυστρογερμανικά στρατεύματα θα

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

14 | Σ ε λ ί δ α

σταματήσωσι προ των μακεδονικών συνόρων μας και δεν θα ελκυσθώσι φυσικώς όπως κατέλθωσι μέχρι

Θεσσαλονίκης

Προ παντός οφείλομεν να αποσύρωμεν τας αντιρρήσεις ημών περί παραχωρήσεων εκ μέρους της

Σερβίας προς την Βουλγαρίαν έστω και αν αύται εκταθώσιν επί της δεξιάς όχθης του Αξιού Αλλ αν αι

παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών

αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος δεν θα

εδίσταζα όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας όπως

διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος

περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα

αυτού ιστορία

Ένεκα των λόγων τούτων συμπεραίνων κρίνω απολύτως επιβεβλημένην την υπό τους ανωτέρω όρους

μετοχήν ημών εις τον αγώνα Αύτη ως και αρχικώς είπον εγκλείει βεβαίως και σοβαρούς κινδύνους Απέναντι δε

των κινδύνων εις ους θα εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσδοκία προσδοκία βάσιμος ως

ελπίζω του να σώσωμεν το μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού και αναδημιουργήσωμεν μιαν μεγάλην

και ισχυράν Ελλάδα Και αν ακόμη απετυγχάνομεν θα είχομεν ήσυχον την συνείδησιν ότι ηγωνίσθημεν και

υπέρ της διασώσεως των εν δουλεία εισέτι ομογενών μας οίτινες τον έσχατον διατρέχουσι κίνδυνον και υπέρ

των γενικωτέρων συμφερόντων της ανθρωπότητος και της ανεξαρτησίας των μικρών λαών ην θα

διακινδυνεύση ανεπανορθώτως η γερμανοτουρκική επικράτησις

[Α υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το βασιλιά Κωνσταντίνο (1124 Ιανουαρίου 1915)]

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη όπ σσ 74-75

Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Ελ Βενιζέλος για να πείσει τον Κωνσταντίνο για την

ανάγκη εξόδου της Ελλάδος στον Α παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των δυτικών

συμμάχων και ποια στάση κράτησε ο Βασιλιάς Για την απάντησή σας συνδυάστε τα

δεδομένα της πηγής και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Να αναφερθείτε στα γεγονότα που δίχασαν την Ελλάδα κατά την περίοδο 1915-1918 Στην

απάντηση σας να ληφθούν υπόψη εκτός από το συγκεκριμένο διάλογο Βενιζέλου-

Κωνσταντίνου οι ιστορικές σας γνώσεις οι στίχοι του τραγουδιού καθώς και το σκίτσο της

εποχής

Βενιζέλος laquoΜεγαλειότατε με υποχρεώνετε να σας μιλήσω ως αντιπρόσωπος της λαϊκής κυριαρχίας

Δεν δικαιούσθε την φοράν αυτήν να διαφωνήσετε μαζί μου Τον Φεβρουάριον ηδύνασθε να

αμφισβητήτε την υπέρ της πολιτικής μου θέλησιν του λαού Αλλά εις τας εκλογάς της 31ης Μαΐου ετέθη

καθαρά το ζήτημα της σερβικής συνθήκης Η εφαρμογή της ήτο βάσις της πολιτικής μου Η πλειοψηφία

την ενέκρινε ρητώς Έχετε καθήκον να την σεβασθήτε Εκτός πλέον αν καταργήτε το πολίτευμα Κάμετε

το σαφώς Εκδώσατε ένα διάταγμα αναστολής του συντάγματος και αναλάβετε τας ευθύναςraquo

Κωνσταντίνος laquoΥπακούω εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν προκειμένου περί εσωτερικών ζητημάτων Δια

τα μεγάλα εθνικά ζητήματα εάν έχω την αντίληψιν ότι ένα πράγμα είναι σωστόν ή όχι οφείλω να

επιμείνω να γίνη ή να μη γίνη διότι εγώ είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεούraquo

Βενιζέλος laquoΔεν σας έφερεν ο Θεός μεγαλειότατε εις την Ελλάδα Ήλθατε από τον πατέρα σας ο

οποίος εξελέγη Βασιλεύς δια της ψήφου των Ελλήνων[] Αλλοίμονον Εφθάσαμεν εις την θεωρίαν της

ελέω Θεού βασιλείας Δυστυχής Ελλάς [] Λυπούμαι μεγαλειότατε αλλά βλέπω ότι δεν κατόρθωσα να

σας πείσω Παρακαλώ να δεχθήτε την παραίτησιν της κυβερνήσεωςraquo

Γεώργιος Βεντήρης Η Ελλάς του 1910-1920 Ίκαρος 1970 τΒσ24-25

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

15 | Σ ε λ ί δ α

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

Μια μέρα θα το γράψει η ιστορία

που έδιωξ από την Αθήνα τα θηρία

που έδιωξε βασιλείς και βουλευτάδες

τους ψευταράδες και τους μασκαράδες

Και στην Άμυνα εκεί όλοι αξιωματικοί

πολεμάει και ο Βενιζέλος

που αυτός θα φέρει τέλος

και ο κάθε πατριώτης θα μας φέρουν την ισότης

Η Παναγιά που στέκει στο πλευρό μας

δείχνει το δρόμο στο νέο στρατηγό μας

τον ήρωα της Εθνικής Αμύνης

που πολεμάει και διώχνει τους εχθρούς

Της Αμύνης τα παιδιά διώξανε το βασιλιά

και του δώσαν τα πανιά του

για να πάει στη δουλειά του

τον περίδρομο να τρώει με το ξένο του το σόϊ

Έλα να δεις σπαθιά και γιαταγάνια

που βγάζουν φλόγες και φτάνουν στα ουράνια

εκεί ψηλά ψηλά στα σύνορα μας

τρέχει ποτάμι το αίμα του εχθρού

Παραδοσιακό διασκευή Σταύρος Ξαρχάκος από το

δίσκο Ρεμπέτικο

Σκίτσο Αντιβενιζελικών

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου

Το ποτήριον των πικριών των εξευτελισμών και των ταπεινώσεων υπερπληρώθη Μία πολιτική της

οποίας δεν θέλομεν να εξετάσωμεν τα ελατήρια απειργάσθη εις διάστημα ενός και ημίσεως έτους

τοιαύτας εθνικάς συμφοράς ώστε ο συγκρίνων την Ελλάδα της σήμερον προς την προ ενός και

ημίσεως έτους Ελλάδα να αμφιβάλλη αν πρόκειται περί ενός και του αυτού κράτους Το Στέμμα

εισακούσαν εις εισηγήσεις κακών συμβούλων επεδίωξε την εφαρμογήν προσωπικής πολιτικής δια της

οποίας η Ελλάς απομακρυνθείσα των κατά παράδοσιν φίλων της επεζήτησε να προσεγγίση τους

κληρονομικούς εχθρούς της Ποία δε τα αποτελέσματα της πολιτικής ταύτης δια τα οποία θρηνεί

σήμερον το Έθνος Εσωτερικώς διατελούμεν εν συνταγματικώ εκτροχιασμώ και αποσυνθέσει

εξωτερικώς δε εν μονώσει και καταφρονήσει Κύκλω ημών ανυποληψία και χλευασμός εν μέσω ημών

ακυβερνησία και αναρχία Ο νικητής ελληνικός στρατός του 1912-1913 φεύγει άμαχος εγκαταλείπων

τας υπό του ιδίου απελευθερωθείσας προ τριετίας χώρας Δια τούτο αναλαμβάνοντες κατά καθήκον

αλλά και μετrsquo ενθουσιασμού την ανατεθείσαν εις ημάς λαϊκήν εντολήν κάμνομεν έκκλησιν προς το

Πανελλήνιον ζητούντες να συνδράμη ημάς εις το έργον όπερ αναλαμβάνομεν Αφού το κράτος

προέδωκε τα καθήκοντά του υπολείπεται εις το Έθνος να επιχειρήση όπως επιτύχη το έργον όπερ

επεβάλλετο εις το κράτος Επικαλούμεθα την συνδρομήν πάσης εθνικής δυνάμεως η οποία

συναισθάνεται ότι περαιτέρω ανοχή των καταστροφών και ταπεινώσεων ας προεκάλεσεν η

εφαρμοσθείσα πολιτική θα ισοδυναμεί με θάνατον εθνικόν Και ορμώμεν εις τον αγώνα τούτον με την

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

16 | Σ ε λ ί δ α

πλήρη πεποίθησιν ότι το Έθνος καλούμενον εν απουσία του κράτους εις εθνικόν συναγερμόν θα

επιτελέση και πάλιν το θαύμα εκείνο το οποίον είναι αναγκαίον όπως επαναφερθή το Έθνος εις την

τροχιάν από της οποίας εξέκλινεν από ενός και ημίσεως έτους

Ελευθέριος Βενιζέλος

Παύλος Κουντουριώτης

(Η προκήρυξη δημοσιεύτηκε στο υπrsquo αριθμό 1 φύλλο της laquoΕφημερίδος της Προσωρινής Κυβερνήσεωςraquo

που εκδόθηκε στα Χανιά)

Β Σκουλάτου - Ν Δημακοπούλου - Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη Γ΄

τεύχος Γ΄ Λυκείου σσ 80-81

Αφού λάβετε υπόψη την παραπάνω πηγή και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να

αναφερθείτε στα αίτια που οδήγησαν τον Βενιζέλο στο κίνημα της Θεσσαλονίκης

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και τα δεδομένα των παρακάτω πηγών να περιγράψετε το

κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

laquoΗμείς οι υπογεγραμμένοι

Μητροπολίται εντολήν ελάβομεν παρά

χιλιάδων εφέδρων και πολιτών να

αναγνώσωμεν βαρύτατον αφορισμόν κατά

του ενόχου ΕΣΧΑΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ Ελ

Βενιζέλου του προδώσαντος το έθνος μας

εις τους Αγγλογάλους του ατίμως

συνεννοηθέντος μετ αυτών ίνα στείλωσι

την προχθεσινήν νόταν είς την Ελλάδα

μόνον και μόνον διά να πικρανθεί ο

λατρευτός μας Βασιλεύς και εκβιασθή όπως

καλέση επί την αρχήν τον ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΝ

ΣΕΝΕΓΑΛΕΖΟΝ ΤΡΑΓΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ τον

ηθικόν αυτουργόν της πυρπολήσεως του

Τατοΐου τον ηθικόν αυτουργόν των

βασάνων ας υπέστησαν oι ανδραγαθήσαντες

αξιωματικοί μας εις χείρας του ανάνδρου

Σαράιγ

Και αυτού όθεν του ΠΡΟΔΟΤΟΥ

Βενιζέλου ανεγνώσαμεν αφορισμόν όπως

ενσκήψωσι

bull Τα εξανθήματα του Ιώβ

bull Το κήτος του Ιωνά

bull Η λέπρα του Ιεχωβά

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

17 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Εντολοδόχος Επιτροπή του Πανελληνίου Συνδέσμου των Συντεχνιών κάλεσε τον ελληνικό λαό στο

Πεδίο του Άρεως για να συμμετάσχει στον τελετουργικό αναθεματισμό του Βενιζέλου Στην τελετή ο

μητροπολίτης Αθηνών περιστοιχισμένος από την Ιερά Σύνοδο έριξε τον πρώτο λίθο λέγοντας

laquoΚατά Ελευθερίου Βεν ιζέλου συλλαμβάνοντος Αρχιερε ίς και επ ιβουλευομ ένου

Βασιλε ίαν και Πατρίδα ανάθεμα έστωraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

Λονδίνο 1919 σ 195

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

laquoO επαναστάτης του Θερίσσου ο ηθικός δολοφόνος του πρίγκηπος Γεωργίου ο υπονομευτής της

Δυναστείας του ο ασεβής αναρχικός και στασιαστής κατά του βασιλέως Κωνσταντίνου ο

απεμπολητής των εθνικών συμφερόντων και απαρνητής των εθνικών δικαιωμάτων κείται πολιτικός

νεκρός υπό τας αράς ολοκλήρου του Έθνουςraquo (Σκριπ 24-9-1915)

laquohellipΕνεδρεύων ως όφις από της πρώτης ημέρας της πτώσεώς του εξήλθε χθες από τους τελματώδεις

φράκτας του ο Μέγας Αναρχικός ολόσωμος στυγνός συρίζων απαισίως χύνων τους αφρούς της

λύσσης του δεξιά και αριστερά και διασκορπίζων το δηλητήριό του προς πάσαν διεύθυνσινraquo (Σκριπ

23-10-1915)

Δ Παπαδημητρίου (1989) laquoΟ Τύπος και ο Διχασμός 1914-1915raquo στο Θ Bερέμης- Γ Γουλιμή

Eλευθέριος Βενιζέλος Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή του Αθήνα Γνώση σσ 419-421

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Περιγραφή της πρώτης μέρας των κατά τα Νοεμβριανά

laquoΤα καταστήματα εκλείσθησαν αι οδοί ηρημώθησαν η συγκοινωνία ενεκρώθη Ο Βενιζελικός κόσμος

ευρίσκετο υπό το κράτος εύλογου τρόμου hellip δεν ήργησαν να σημειωθούν και αιματηρά επεισόδια hellip Η

νυξ της αιματηράς ημέρας διήλθε ζοφερά και βαρεία και πλήρης αγωνίας δι΄ ολόκληρον τον φιλήσυχον

πληθυσμόν της πόλεως Ήδη από των πρώτων εσπερινών ωρών πάσα κυκλοφορία ανά τας οδούς είχε

διακοπεί Η κίνησις των τραμ ανεκόπη επίσης διαταγή δε της Κυβερνήσεως δεν ανήφθησαν και οι

δημοτικοί φανοί

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 94

ΚΕΙΜΕΝΟ 5

Περιγραφή των διώξεων εναντίον των βενιζελικών κατά τα Νοεμβριανά

laquoΜεθrsquo εκάστην έκρηξιν πυροβολισμών των επιστράτων περίπολοι σπεύδουσαι αποκλείουν την καθ΄ ης

η απόπειρα οικίαν ή κατάστημα και συλλαμβάνουν μεθ΄ ύβρεων και δεινών προπηλακισμών και

κακοποιήσεων τους εντρόμους Βενιζελικούς ενοίκους οίτινες δέσμιοι ή συρόμενοι εν μέσω λογχών

οδηγούνται εις το Φρουραρχείον υπό το στίγμα ομοιομόρφου άπαντες κατηγορίας συνωμοσίας κατά

του καθεστώτος και εσχάτης προδοσίας hellip Και είνε χαρακτηριστικόν το επεισόδιον το οποίον

αφηγείται η Εσπερινή περί ενός εκ των συλληφθέντων τούτων όστις απαγόμενος υπό της περιπόλου

και εκσυριττόμενος υπό του πλήθους διεμαρτύρετο προς το πλήθος του οποίου εζήτει να κινήσει την

συμπάθειαν ότι αυτός δεν ήτο Βενιζελικός αλλά μόνο κλέπτηςraquo

Χρ Χουρμούζιος Τα κατά την 18ην και 19ην Νοεμβρίου 1916 και επέκεινα

τυπ Εσπερίας Λονδίνο 1919 σ 99

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

18 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 10η

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 αποτέλεσαν ορόσημο για την Ελλάδα και στιγμάτισαν την

περαιτέρω πορεία της Να αναφερθείτε στο αποτέλεσμα των εκλογών και στο πώς αυτό

καθόρισε την εξωτερική πολιτική της χώρας αλλά και τη στάση που κράτησαν οι Μεγάλες

Δυνάμεις απέναντί της κατά την περίοδο 1920-1921

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αποτελέσματα των εκλογών της 1ης Νοέμβρη 1920

Φιλελεύθεροι 375803 ψήφους

Ενωμένη Αντιπολίτευση 368678 ψήφους

Έδρες 118 οι Φιλελεύθεροι 251 η Ενωμένη Αντιπολίτευση

Γιατί αυτή η διαφορά σε κοινοβουλευτική δύναμη Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό σε ευρεία

περιφέρεια

Οι φιλελεύθεροι κέρδισαν με συντριπτική πλειοψηφία σε μερικές περιφέρειες (Χίο Λέσβο Ήπειρο

Κρήτη Θράκη) κι έχασαν με μικρή διαφορά σε όλες τις άλλες

Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές

ΟΕΔΒ έκδοση ΙΖ 1997 σελίδα 348

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

ΩΡΑ 4 ΠΡΩΙΝΗ - Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΝ

ΠΩΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Υπάρχουν πληροφορίαι ανεπίσημοι ότι κατόπιν του αποτελέσματος των εκλογών ο πρεβευτής της

Αγγλίας λόρδος Γκράνβιλ αναχωρεί Η αναχώρησίς του θεωρείται σχετική με τας τελευταίας δηλώσεις

αυτού κατά τας οποίας η Αγγλία δεν είνε διατεθειμένη να αναγνώριση τον Κωνσταντίνο ως αρχηγόν

φίλου και συμμάχου κράτους Τα αποτελέσματα των εκλογών θωρούνται εκφράζοντα την θέλησιν του

Λαού περί επανόδου του Κωνσταντίνου Συνεπώς ο διπλωματικός αντιπρόσωπος της Αγγλίας δεν

δύναται να εξακολούθηση παραμένων ενταύθα Διά τον ίδιον λόγον αναχωρεί και ο αρχηγός της

αγγλικής ναυτικής αποστολής ναύαρχος Κέλλυ

Τα αποτελέσματα των εκλογών προυξένησαν κατάπληξιν εις το εξωτερικόν Γενική εντύπωσις κρατεί

ότι εν Ελλάδι δημιουργείται νέα όλως κατάστασις Η Αγγλία και η Γαλλία θα συνεννοηθούν ποιαν

στάσιν θα τηρήσουν περαιτέρω

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Δευτέρα 2111920 αρ φύλλου 3141

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Είναι βέβαια γνωστό όσο και ευεξήγητο ότι μετά την εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελε να δει τον Κωνσταντίνο στην Ελλάδα ενώ τόσο η Γαλλία

όσο και η Βρετανία είχαν προειδοποιήσει ανοικτά την Αθήνα ότι κάτι τέτοιο εκτός από τη

διπλωματική απομόνωση της χώρας θα σήμαινε και τη διακοπή κάθε συμμαχικής οικονομικής

βοήθειας Ωστόσο αυτό που ουσιαστικά συνέβη μετά το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου ήταν ότι η

Γαλλία και η Ιταλία βρήκαν ένα καλά θεμελιωμένο πολιτικό άλλοθι για να ακολουθήσουν μια

φιλοκεμαλική πολιτική η οποία υπαγορευόταν από τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους

στην ευρύτερη περιοχή και την έντονη διπλωματική αντίθεσή τους με την Αγγλία [] Σε κάθε περί-

πτωση η νέα κατάσταση αποτυπώθηκε με ενάργεια στο Λονδίνο το Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1921

όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις κάλεσαν την Ελλάδα και την κυβέρνηση του Σουλτάνου στη βρετανική

πρωτεύουσα Πρόσκληση έλαβε όμως και η κεμαλική πλευρά κάτι που οφειλόταν κατά πάσα

πιθανότητα σε ιταλικές ενέργειες

Εμείς οι Έλληνες Πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας

τόμος Α ΣΚΑΪ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 180

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

19 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η ΕΛΛΑΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΝ

Το laquoΤέμποraquo της Ρώμης δημοσιεύει δηλώσεις του πρωθυπουργού κ Ράλλη ειπόντος ότι ο ελληνικός

στρατός της Σμύρνης θα συνέχιση τον πόλεμον κατά του Κεμάλ τον οποίον θα εξαναγκάση πλήρως να

υποταγή Ο παρισινός laquoΧρόνοςraquo όμως γράφει ότι ο Κωνσταντίνος πιθανώτατα να εγκατάλειψη τας

επιχειρήσεις της Σμύρνης και ότι η Γαλλία θα ζητήση να διατηρηθή εκεί ο στρατός Αι πληροφορίαι του

laquoΧρόνουraquo είναι αβάσιμοι καθόσον οι αρξάμεναι ήδη επιχειρήσεις εις την Ανατολήν αποδεικνύουν

πλήρως τας διαθέσεις της νέας Κυβερνήσεως

Εφημερίδα laquoΜακεδονίαraquo Κυριακή 8111920 αρ φύλλου 3146

(από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος wwwnlggr)

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

20 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 ndash 1930)

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Ποια υπήρξε η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα σε σχέση με

τις μειονότητες που διαβιούσαν στο έδαφός της και με ποιες μεθόδους προσπάθησε να την

υλοποιήσει

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Τοποθέτηση του κορυφαίου στελέχους των Νεότουρκων δρα Ναζίμ μπέη σε μυστική σύσκεψη laquoΘέλω

να ζήσει ο Τούρκος Και θέλω να ζήσει μόνο σε αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος Εκτός των

Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν Αυτή η

χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάρισηraquo

ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙΔΗΣ laquoΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥraquo Ελληνικές Εκδόσεις ΑΕ - ΕΘΝΟΣ σελ 118

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Απόσπασμα από τη Μαύρη Βίβλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

laquoΣιγά και κατ ολίγον ήρξατο η κατά τρόπον άγριον και αυστηρόν η εφαρμογή του νεοτουρκικού

προγράμματος Εν πρώτοις εφηρμόσθη απόλυτος εμπορικός αποκλεισμός απαγορευθείσης αυστηρώς

πάσης επικοινωνίας μεταξύ των χωρίων [] Τον αποκλεισμόν διεδέχθησαν η πολιορκία των χωρίων εκ

μέρους τουρκαλβανικών συμμοριών [] Το πρόγραμμα τούτο [] εσκόπει τον εξαναγκασμόν των

ομογενών πρώτον της επαρχίας ταύτης έπειτα δε και των παρακειμένων επαρχιών εις εκπατρισμόν

Η πρώτη ομάς (συλληφθέντων) ωδηγήθη υπό χωροφυλάκων εις Σαράντα Εκκλησίας και εκείθεν εις

Αδριανούπολιν η δευτέρα όμως η εκ 18 ομογενών αποτελούμενη ωδηγήθη υπό των φεδαήδων εις

μονόωρον από Σαμακόβου απόστασιν [ ] και επεστάτησεν επί της στυγεράς δολοφονίας 18

οικογενειαρχών ομογενών τους οποίους κατακρεούργησαν διά πληγμάτων μαχαιρώνraquo

Οπ σελ 157

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Απόσπασμα από άρθρο του Ανρί Μπαρμίς στην εφημερίδα Journal (9 Ιουνίου 1916) laquoΣε όλες τις πόλεις

της Μικράς Ασίας ιδρύθηκαν μετά τους διωγμούς του 1914 και 1915 απέραντα σκλαβοπάζαρα

Παντρεμένες γυναίκες νεαρά κορίτσια με τη συστολή της παρθενικότητας τους και τα μικρά παιδιά

ακόμα περίμεναν καρτερικά τις ορδές των Κούρδων ή τους τσέτες που μετά από κάθε επιδρομή περ-

νούσαν από τα σκλαβοπάζαρα να αρπάξουν τα λάφυρά τουςraquo

Οπ σελ 157-8

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

Κίνημα Νεότουρκων Παράνομο πολιτικό κίνημα με φιλελεύθερα και μεταρρυθμιστικά αιτήματα που στρεφόταν

ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ Β (1876-1909) Το κίνημα είχε μεγάλη διάδοση από τη

δεκαετία του 90 στους διανοούμενους στους σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών και στους νέους

αξιωματικούς Οι Νεότουρκοι αντιμετώπισαν την καταδίωξη του χαμίδικου καθεστώτος και πολλοί από αυτούς

κατέφυγαν στη Δυτική Ευρώπη Το 1902 το κίνημα διασπάστηκε σε μια μερίδα που πρέσβευε αιτήματα διοικητικής

αποκέντρωσης και καλών σχέσεων με τη Δύση και στην Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο που τασσόταν

υπέρ του συγκεντρωτισμού απέρριπτε τις επεμβάσεις των Δυνάμεων στα εσωτερικά του κράτους και εμπνεόταν

όλο και περισσότερο από εθνικιστικά ιδεώδη Το 1908 οι αξιωματικοί του Σώματος Στρατού της Θεσσαλονίκης

τάχτηκαν υπό την Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο και απαίτησαν από το σουλτάνο να επαναφέρει σε

ισχύ το Σύνταγμα του 1876 Η εξέγερση γενικεύτηκε και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υποκύψει Από το 1908 και

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

21 | Σ ε λ ί δ α

μέχρι το 1918 η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο ήταν η σημαντικότερη πολιτική δύναμη στην

Αυτοκρατορία

Φεδαήδες ndash Τσέτες Άτακτοι Τούρκοι

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και αξιοποιώντας και τις ιστορικές σας γνώσεις να

παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να δικαιολογήσει τους

διωγμούς εναντίον των Μικρασιατώv Ελλήνων

Πηγή 1

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και στα

τζαμιά Το περιεχόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους Οθωμανούς

Έλληνες Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευαν πύρινα άρθρα κατά των ίδιων υπηκόων

ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων Οθωμανών και υποκινώντας τους σε

πράξεις βίας και σε σφαγέςhellipΤα εμπρηστικά άρθρα του τουρκικού Τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται

εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή

Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν ldquoπαραγγελίαrdquo της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο ότι

δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι Την ίδια εποχή έκαναν την εμφάνισή τους και

κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες ndash προφανώς αποτελούσαν

ldquoέργα τέχνηςrdquo ντόπιων ldquoκαλλιτεχνώνrdquo Οι λιθογραφίες αυτές απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν

τουρκάκια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δε

στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό - ούτε καν σε στημένες κατηγορίες Οι εικόνες αυτές

αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και

ξεσήκωσε τους Τούρκους -κάτι μάλλον εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους

G Horton Aναφορικά με την Τουρκία εκδ ldquoΝέα Σύνοραrdquo - Α Α Λιβάνη

Αθήνα 1992 σσ 8Ο-81

Πηγή 2

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις πλοίων τα

πλοία υπό ελληνική σημαία αποκλείσθηκαν από τα Οθωμανικά λιμάνια Επίσης απαγορεύθηκε στους

ιθαγενείς Μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά Αλητοσυμμορίες παρέλυσαν το πιο

ανθηρό εμπόριο Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού - κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα

το 1913 και στα χωριά της περιοχής της Κύμης

τα οποία επισκέφθηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή

και τη βοήθεια των Ελλήνων Οι Μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Nαζλί στην κοιλάδα του

Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με του Έλληνες παρά τις κατάρες που τους

εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα Keulu Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν παρενοχλήσεις και

προκλήσεις Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους εκκλήσεις στο θρησκευτικό

φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο Τέλος αφαιρέθηκαν

τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή μαχαίρι ακόμα και από

τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σrsquo όποιον εργάζεται στην ύπαιθρο τον συνελάμβαναν τον

παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από άγριο ξυλοκόπημα Από την

άλλη μεριά οι Μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα καταταγμένοι

Felix Sartiaux Η Ελληνική Μικρασία εκδ Ιστορητής Αθήνα 1933 σσ 155-156

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

22 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Με βάση τις ιστορικές πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να εκθέσετε τους λόγους για τους

οποίους οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης και των ακτών της Δυτικής Μικράς

Ασίας εκδιώχθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση καθώς και τις καταπιέσεις που υπέστησαν οι

Έλληνες μέχρι και το τέλος του Α Παγκοσμίου πολέμου

ΠΗΓΗ 1

Οι Έλληνες όπως και όλοι οι άλλοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν

στο στρατό Δεν τους έστελναν όμως σε μάχιμες μονάδες ούτε τους έδιναν όπλα Τους έστελναν στα

laquoτάγματα εργασίαςraquo όπου τους απασχολούσαν με την κατασκευή διάφορων έργων μακριά από

κατοικημένους τόπους Αλλά ήταν τόσο άθλιες οι συνθήκες της ζωής τους τόσο λίγη η τροφή και τόση

η κακομεταχείρισή τους ώστε ελάχιστοι επέζησαν Τα laquoτάγματα εργασίαςraquo ήταν ουσιαστικά τάγματα

εξόντωσης των στρατευμένων Χριστιανών

Αλλά και οι μαζικές εκτοπίσεις που εμφανίζονταν σαν αναγκαίο στρατιωτικό μέτρο δεν είχαν άλλο

σκοπό Εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονταν αιφνιδιαστικά από τις εστίες τους Τους

άφηναν ελάχιστο χρόνο για να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους

Και τους υποχρέωναν σε ατέλειωτες μαρτυρικές πορείες μέρες ολόκληρες ή και βδομάδες προς τα

βάθη της Ανατολικής Τουρκίας Οι περισσότεροι δεν έφταναν στον προορισμό τους και όχι σπάνια δεν

έφτανε κανένας Πέθαιναν στο δρόμο από την πείνα τη δίψα και τις κακουχίες ή τουφεκίζονταν επειδή

δεν μπορούσαν πια να περπατήσουν

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική πολιτική της Τουρκίας

και οι διωγμοί των Ελλήνων από τους Τούρκους στον 20ο αιώνα

Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών Αθήνα 1985 σελ 27

ΠΗΓΗ 2

Έκθεση από την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1915 laquoΟι

επιτάξεις ενεργούντο με τη μορφή της δήμευσης και της αρπαγής των ελληνικών περιουσιών Το μέτρο

των επιτάξεων βαθμιαία γενικεύθηκε έτσι ώστε και απλοί στρατιώτες χωρίς άδεια είχαν το δικαίωμα

να μπαίνουν μέσα στα σπίτια ν αρπάζουν τα αποθηκευμένα σ αυτά τρόφιμα και να κλέβουν ότι

εύρισκαν μπροστά τουςraquo

Ο Ξεριζωμός - Η επεκτατική όπ σελ 28

ΠΗΓΗ 3

Το 1912 στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η

Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της

επικράτειας Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν

συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης Τέλος την περιοχή αυτή δεν την

κατοικούσαν μόνον Έλληνες Βούλγαροι και Σέρβοι Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο

από Τούρκους οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία Ένα χρόνο αργότερα το 1913

οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας οι οποίοι ήταν κατά μεγάλο μέρος οι ίδιοι

Ρουμελιώτες είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω

από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη την πόλη της επανάστασής τους

το 1908 Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της επρόκειτο για χωρίς

προηγούμενο καταστροφή Επί πλέον έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού

πληθυσμού του το δήθεν laquoοθωμανικό έθνοςraquo αναδιπλωμένο στην Ανατολία κατέληξε να είναι πολύ

λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό Εξ ου και η σημασία που

δόθηκε το 1914 στον πανισλαμισμό

Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στις 13 Φεβρουαρίου 1914 οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν

πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν

καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου έπρεπε ν

αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο Παρά ταύτα η

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

23 | Σ ε λ ί δ α

Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής η-

πείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση Έτσι το 1914 η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα

μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του

Ανατολικού Αιγαίου Για να εξασφαλίσει τον έλεγχο τους καθεμιά απ τις δυο χώρες προσπαθούσε να

κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία

Δ Κιτσίκης Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924)

εκδ Βιβλιοπωλείον της Εστίας Αθήνα 1988 σσ 185-187

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν ο κυριότερος οργανισμός που

ασχολήθηκε με το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 Με βάση τα παρακάτω

κείμενα και την αφήγηση του σχολικού βιβλίου να γίνει μια γενική αποτίμηση του έργου που

αυτή επιτέλεσε

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Το ΤΠΠ (Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων) ιδρύθηκε με ΝΔ 3111922 Το ΤΠΠ παρέδωσε στην ΕΑΠ

στις 31 Οκτωβρίου 1923 και συνεργάστηκε μαζί της ως το 1925 παραδίδοντας της 10435 οικήματα Η

ΕΑΠ ιδρύθηκε στις 13101923 ΦΕΚ 289

Όλγα Βογιατζόγλου laquoΗ βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της

αστικής εγκατάστασηςraquo στο συλλογικό έργο laquoΟ ξεριζωμός και η άλλη πατρίδαraquo Επιστημονικό

Συμπόσιο εκδ Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Αθήνα 1997 σελ 158

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση

Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την

προσφυγική υπόθεση laquoεπικερδήraquo επιχείρηση και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες

χαρακτηρίζοντάς την ως laquoκράτος εν κράτειraquo Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής

επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις

του το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους ασχολήθηκε

εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εις βάρος της ΕΑΠ Σε μία από αυτές ο βουλευτής Ν

Κωνσταντόπουλος σε φορτισμένη ομιλία που εκφώνησε απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό

όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ

Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για

απάτες εις βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών Πολλά

σπίτια κατέρρεαν αμέσως οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα

που ψοφούσαν γρήγορα Σύμφωνα επίσης με το μακεδόνα βουλευτή Ν Κουμπαρούσο στις Νέες Χώρες

η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της που αμείβονταν με παχυλούς μισθούς

αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ

Στις κατηγορίες για τη λειτουργία του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για

υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει

να επιλύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί

για την εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών

Ιάκωβος Μιχαηλίδης Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας β τόμος

ΣΚΑΙ βιβλίο Αθήνα 2008 σελ 17-19

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

Μέχρι τον Ιούνιο του 1923 η περίθαλψη των προσφύγων αντιμετωπίζεται με έξοδα του ελληνικού

κράτους προσφορές ιδιωτών καθώς και από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό Όμως το πρόβλημα

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

24 | Σ ε λ ί δ α

είναι τόσο μεγάλο και τόσο οξύ που η Κοινωνία των Εθνών (ο ΟΗΕ της εποχής) υποχρεώνεται να

επέμβει Έτσι το 1924 δίνεται στην Ελλάδα δάνειο 12300000 λιρών Αγγλίας

Θα ήταν τρελοί οι ξένοι αν άφηναν τη διαχείριση αυτού του μεγάλου δανείου στους παμφάγους

Έλληνες που ήδη είχαν ρημάξει τις υπέρ των προσφύγων ιδιωτικές προσφορές αλλά και αυτά που

πλήρωνε για τους πρόσφυγες το ελληνικό δημόσιο Κι έτσι δημιουργήθηκε υπό την εποπτεία της

Κοινωνίας των Εθνών η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) []

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 116

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Ποιοι ήταν οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου τόσο κατά την

υπογραφή της Σύμβασης της Λωζάννης (1923) όσο και ως πρωθυπουργού (1928-1932) Στην

απάντησή σας εκτός από τις ιστορικές σας γνώσεις να λάβετε υπόψη και τα κείμενα που

παρατίθενται

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε δύο βασικούς

άξονες Επισημοποίησε ένα νέο τουρκικό κράτος το οποίο από πλευράς πληθυσμού και εδαφικής

έκτασης υπερείχε του ελληνικού αφού ο πληθυσμός της Τουρκίας ήταν δύο φορές περισσότερος και η

εδαφική της έκταση ήταν σχεδόν έξι φορές μεγαλύτερη Από την άλλη πλευρά έθεσε τις προϋποθέσεις

για τη μετεξέλιξη της Ελλάδας σε ένα εθνικά ομοιογενές κράτος μοναδικό στο είδος του στη Βαλκανική

χερσόνησο κατά το Μεσοπόλεμο Η εθνική αυτή ομοιογένεια επιτεύχθηκε χάρη στις διαπραγματευτικές

ικανότητες και τη διορατικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος κατάφερε μέσα από την

καταστροφική για το ελληνικό έθνος εμπειρία στη Μικρασία να εξασφαλίσει για την Ελλάδα αφrsquo ενός

ασφαλή σύνορα με την τοποθέτηση στις παραμεθόριες περιοχές του δυναμικού μικρασιατικού

Ελληνισμού και αφrsquo ετέρου την απομάκρυνση του τουρκομουσουλμανικού στοιχείου Η εξέλιξη αυτή

οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών η

οποία επιτεύχθηκε με τη Σύμβαση Βενιζέλου-Ισμέτ (Ινονού) στις 30 Ιανουαρίου 1923 στο πλαίσιο της

Συνδιάσκεψης της Λωζάννης [hellip] Μετά τη δοκιμασία της αιματηρής και καταστροφικής μικρασιατικής

αναμέτρησης τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός απαιτούσαν από τις κυβερνήσεις τους να

ασχοληθούν με τα επείγοντα και πολυάριθμα εσωτερικά προβλήματα με αποτέλεσμα οι ρεβανσιστικές

τάσεις (πχ του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925-26) να μη συγκινούν παρά μόνο μια μερίδα του

προσφυγικού πληθυσμού Συνεπώς ήταν εμφανές ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για την εξομάλυνση

των ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς Αθήνα και Άγκυρα δεσμεύτηκαν να σεβαστούν το εδαφικό

καθεστώς της Λωζάννης και ταυτόχρονα συντάχθηκαν με τα κράτη του μη αναθεωρητικού

στρατοπέδου που διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο [hellip] Κατά την περίοδο

1923-1930 η τουρκική πλευρά επέμενε στο συμψηφισμό των ελληνικών περιουσιών στην Τουρκία με

των μουσουλμάνων στην Ελλάδα μολονότι η αξία των ελληνικών περιουσιών ήταν πολλαπλάσια των

τουρκικών στην Ελλάδα Ταυτόχρονα η Άγκυρα πρότεινε στην Αθήνα την υπογραφή συνθήκης φιλίας

και συνεργασίας Αντιθέτως η Ελλάδα προέταξε την επίλυση του περιουσιακού ζητήματος τον

καθορισμό των μειονοτικών δικαιωμάτων και την αποσαφήνιση του καθεστώτος του Οικουμενικού

Πατριαρχείου

Αλέξης Αλεξανδρής Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1930 στον τόμο Ελευθέριος Βενιζέλος 1864-1936

Η μεγάλη πορεία ndash Από το ανάθεμα στην αποθέωση (Ε Ιστορικά) εκδ Τεγόπουλος σσ 147-152

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης σηματοδοτεί στην αφετηρία της τη δοκιμασία στην πράξη

των νέων κανόνων και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής [hellip] Ο πρωταρχικός στρατηγικός στόχος

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

25 | Σ ε λ ί δ α

στην άσκηση της νέας ελληνικής διπλωματίας εντοπιζόταν ήδη στην κατοχύρωση της αμυντικής

ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας Ο σεβασμός κατά συνέπεια του καθεστώτος

των Συνθηκών και των αρχών της διεθνούς νομιμότητας έτεινε έκτοτε να αποτελέσει μια από τις

σταθερές παραμέτρους της Η επιτακτική ανάγκη για την εκπλήρωση των αλυτρωτικών διεκδικήσεων

που είχαν παραμείνει ανικανοποίητες προς την κατεύθυνση της βόρειας Ηπείρου της Δωδεκανήσου

και της Κύπρου αποτελούσε σύμφωνα με την άποψη των υπεύθυνων ηγετών που σφράγισαν τη

διαμόρφωση της πολιτικής αυτής ιδιαίτερα του Βενιζέλου συνάρτηση της ενίσχυσης της διπλωματικής

θέσης και του διεθνούς κύρους της χώρας [hellip] Πέρα από τη σημασία της για το μέλλον των δύο

χωρών η ελληνοτουρκική προσέγγιση αποτέλεσε παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας και για την

αποκατάσταση της σταθερότητας και την παγίωση της ειρήνης στο ευρύτερο πεδίο των Βαλκανίων

και της Εγγύς Ανατολής

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Η ιστορική προοπτική της προσέγγισης όπ σσ 154-156

ΑΣΚΗΣΗ 6η

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις ιστορικές πηγές να επισημάνετε τα εμπόδια και τη

μέθοδο της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων καθώς και τη διαφοροποίησή της

ανάμεσα στους εύπορους και τους άπορους πρόσφυγες

ΠΗΓΗ 1

Η ΕΑΠ συνήψε συμβόλαια για άλλα 3624 δωμάτια στις τέσσερις προσφυγικές συνοικίες στης Αθήνας

τα οποία θα ήταν κατά ογδόντα τοις εκατό σε δίπατα σπίτια τα περισσότερα από πέτρα ή τούβλα και

μόνο 400 από πλίνθους Τα διώροφα σπίτια έλυναν το πρόβλημα διαθέσιμης γης και η ευρεία χρήση

της πέτρας και των ψημένων τούβλων θα έδιναν την εντύπωση μόνιμης εγκατάστασης εν αντιθέσει με

τα πλίνθινα ή ξύλινα σπίτια που είχαν χρησιμοποιηθεί σε άλλες περιπτώσεις Τα οικήματα

αποτελούνταν από ένα υπνοδωμάτιο ένα σαλόνι κουζίνα και ξεχωριστή τουαλέτα Ο αρχικός σκοπός

ήταν να κατοικηθούν από μία οικογένεια αλλά όπως και στην πλειονότητα των περιπτώσεων στο ίδιο

σπίτι ζούσαν δύο οικογένειες μία σε κάθε δωμάτιο Η ΕΑΠ παρότι χρησιμοποίησε το σύστημα της

ενοικιάσεως για ανθρωπιστικούς λόγους επέτρεπε σε πρόσφυγες που βρίσκονταν πρόχειρα σε

δημόσια κτίρια ή στο λιμάνι του Πειραιά να κατοικήσουν στα έτοιμα δωμάτια Αναμενόταν όμως ότι

στο μέλλον θα πλήρωναν τη διαμονή τους με κάποιο τρόπο Η Επιτροπή αντελήφθη ότι η αστική απο-

κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα με πενιχρά μέσα και

χωρίς υποδομή Έτσι το 1925 συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει τις αστικές

εγκαταστάσεις στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς και να αφοσιωθεί στην ύπαιθρο Άλλωστε είχε αρχίσει

να γίνεται φανερό ότι μερικοί πρόσφυγες που ήσαν αγρότες ζούσαν τώρα στις πόλεις και το

αντίστροφο πράγμα που δυσκόλευε και το έργο αποκαταστάσεώς τους Βέβαια η συμφωνία

υποχρέωνε την ΕΑΠ να αναλάβει συμπληρωματικά έργα στις προσφυγουπόλεις της Αθήνας Την

περίοδο αυτή η Επιτροπή αναλαμβάνει να κτίσει δύο σχολεία ένα στον Βύρωνα και ένα στην Ν Ιωνία

Ένα τρίτο κτίσθηκε στην Κοκκινιά Στην Ν Ιωνία θεμελιώθηκε επίσης την ίδια περίοδο νοσοκομείο

εκατό κλινών καθώς και ιατρείο Άλλο ιατρείο που παραδόθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό

κτίσθηκε στον Βύρωνα Τέλος κατασκευάσθηκε οδός που συνέδεε την Κοκκινιά με τον Πειραιά Η

πρώτη καταγραφή των προσφύγων που διαμένουν σε οικισμούς της ΕΑΠ στην περιοχή της Αθήνας

αποκαλύπτει ότι το 1925 έμεναν 10273 άτομα στον Βύρωνα 11002 στην Καισαριανή 14749 στην Νέα

Ιωνία και 23590 στην Κοκκινιά Τ αποτελέσματα της απογραφής δείχνουν ότι η Αθήνα έχει αποκτήσει

νέες μεγάλες συνοικίες κτισμένες στις παρυφές της πόλης και ότι ο πληθυσμός της έχει αυξηθεί κατά

είκοσι τοις εκατό

Δημήτρης Ι Λοΐζος laquoΟι μεγάλες Δυνάμεις η μικρασιατική καταστροφή και η εγκατάσταση των

προσφύγων στην Ελλάδαraquo σ 54-55

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

26 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 7η

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα που σας

δίνονται να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών όπως αυτή εκφράστηκε στην

οικονομική πολιτική και κοινωνική ζωή μέχρι τη δεκαετία του 1940

Κείμενο 1

Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά

[] Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των

θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται που

απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων

μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά στο σχολείο στους τόπους δουλειάς

ή στο κοινοβούλιο []

Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες [hellip] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των

ελεύθερων επαγγελμάτων Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα Πρόσφυγες θα

γεμίσουν τα εργοστάσια minusείτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες

Η ένταξη όπως είναι φυσικό δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς

αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων Είναι επίσης φυσιολογικό παράλληλα με τις

laquoδιαπραγματεύσειςraquo με τους ντόπιους να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων Ο αρχικός φόβος για μια

κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων

αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό

τομέα ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα Η ντόπια αστική τάξη από τη

μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι

άλλοτε έκδηλη

Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση

αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις που

υποβόσκουν ή εκδηλώνονται δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της

κοινωνικής ανάμιξης

Βίκα Δ Γκιζελή Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα

(1920-1930) Επικαιρότητα Αθήνα 1984 σσ 260-263

Κείμενο 2

Το προσφυγικό απασχολεί συνεχώς τη Βουλή που το 1924 και 1925 δεν προλαβαίνει να ψηφίζει τα

σχετικά νομοσχέδια Με τις κλοπές τις καταχρήσεις τις παραβιάσεις νόμων τις αυθαιρεσίες από τη μια

μεριά των ιθαγενών (ντόπιων) Ελλήνων που βέβαια δε χάνουν την ευκαιρία να φαν και να

πλαντάξουν στην Ελλάδα αυτό τον καιρό επικρατεί πλήρες ηθικόν και οικονομικόν χάος

Και το σημαντικότερον Παντού οι ιθαγενείς αντιμετωπίζουν τους μέτοικους σαν εισβολείς σαν

εχθρούς περίπου σαν Τούρκους Ξυλοδαρμοί προπηλακισμοί δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

υποχρεώνουν τη Βουλή να συζητήσει την 10ην Νοεμβρίου 1924 το θέμα laquoπερί των συρράξεων μεταξύ

προσφύγων και εντοπίωνraquo Ένας βουλευτής αρχίζει το λόγο του με τα παρακάτω λόγια laquoΘα

αναφερθώ εις τας ατυχείς και θλιβερωτάτας σκηνάς αίτινες έλαβον χώραν εις διαφόρους

προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Βασίλης Ραφαηλίδης Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους (1830-1974)

εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αθήνα σελ 117

ΑΣΚΗΣΗ 8η

Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά

με τη συνεισφορά των προσφύγων α στην κοινωνική και β στην πολιτική ζωή της χώρας

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

27 | Σ ε λ ί δ α

Κείμενο

laquohellipΠρόσφυγες Πόσες φορές το σκέφτηκα με τύψεις πως δεν τους φερθήκαμε όπως έπρεπε οι άλλοι

Έλληνες Τους είπαμε τουρκόσπορους και τους κοιτάξαμε με μίσος όταν δεν ψήφισαν το κόμμα μας

Δεν τους δεχτήκαμε με στοργή Κι όμως ο ερχομός τους στην Ελλάδα στάθηκε σταθμός στην ιστορία

της καινούριας μας ζωής Μαζί με τις συνήθειές τους τις γνώσεις τους τις λαϊκές τους τέχνες έφεραν

στην Ελλάδα την πλατύτερη σκέψη τους την απέραντη ανατολίτικη ψυχή τους τις φιλόξενες καρδιές

τους όλο καλοσύνη και ανθρωπιά Μπείτε στο σπίτι τους να χαρείτε το νοικοκυριό τους το

καλαίσθητο και καθαρό Καθίστε στο τραπέζι τους το χαμηλό και φάτε από το νόστιμο φαγητό τους

Κουβεντιάστε μαζί τους και θα ακούσετε από τους γέρους σοφά ρητά σκέψεις πλατιές και βιβλικές

ιστορίες Μονάχα έτσι θα τους γνωρίσετε καλά Και θα βρείτε τότε πραγματική χαρά πλάι στους

ανθρώπους αυτούς τους καλόβολους και υπομονετικούς που μας περίμεναν μακρόθυμα τόσον καιρό

ώσπου να τους αγαπήσουμε Δεν έπαψαν ούτε στιγμή να δουλεύουν για τον τόπο μας Στη συγκινητική

προσπάθειά τους να ξαναστήσουν το νοικοκυριό τους έκαναν μεγάλο καλό στην Ελλάδα ζωντάνεψαν

τη χέρσα γη ξελόγγωσαν τα προβούνια γέμισαν με στάρι και καπνά τις αποθήκες μας Και τώρα στη

μεγάλη συμφορά της σκλαβιάς της πατρίδας μας οι άνθρωποι αυτοί στάθηκαν πραγματικοί ακρίτες

ηρωικά θύματα και αντάρτες εκδικητικοί στα βουνά της Μακεδονίας Τότε στον τραγικό μας γυρισμό

από την Αλβανία πρώτοι αυτοί μας άνοιξαν την αγκαλιά και στάθηκαν για μας πατρίδα και γονιοί μας

έδωσαν κουράγιο να αντικρίσουμε τη νέα μας ζωή Και ύστερα πήραν τα βουνά και χτύπησαν όπου

μπόρεσαν τον καταχτητή Και μόνο για τούτο το φέρσιμό τους αξίζει να τους βλέπουμε με θαυμασμό

και ευγνωμοσύνη να τους κοιτάζουμε με αγάπη και στοργή σαν αδελφούς να το lsquoχουμε χαρά που

ζουν ανάμεσά μας (15 Νοεμβρίου 1945)

Χρήστος Σαμουηλίδης Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού εκδ Αλκυών Αθήνα σ 356-357

ΑΣΚΗΣΗ 9η

Αξιοποιώντας τα στοιχεία των παρακάτω πηγών και συνδυάζοντας τις γνώσεις σας εξηγήστε

πώς αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο του μεσοπολέμου επιτεύχθηκε η εθνική

ομογενοποίηση του ελληνικού πληθυσμού

Πίνακας εθνολογικής σύστασης της Μακεδονίας ανά επαρχία

Επαρχία 1912 1928

Έλληνες Άλλοι Έλληνες Άλλοι

Κοζάνη 71 29 98 2

Φλώρινα 32 68 61 39

Κιλκίς 2 98 97 3

Θεσσαλονίκη 33 67 90 10

Δράμα 15 85 97 3

Καβάλα 49 51 99 1

Ιάκωβος Μιχαηλίδης laquo Οι μειονότητες στην Ελλάδα του μεσοπολέμουraquo

Ιστορία των Ελλήνων (εκδ Δομή) τ 12 σ 583

Κείμενο

Η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923 επέτρεψε στην Ελλάδα να αποκτήσει

laquoμονομιάςraquo αξιοζήλευτη ομοιογένεια ως εθνικό κράτος Αυτή ήταν η πιο άμεση και ορατή σκοπιμότητα

και συνέπεια της ανταλλαγής που υπογραμμίστηκε κατά κόρον Δραματικός και ριζικός υπήρξε ο

laquoεξελληνισμόςraquo ειδικά της ελληνικής Μακεδονίας και της ελληνικής (Δυτικής) Θράκης Σύμφωνα με την

πιο διαδεδομένη εκτίμηση το ποσοστό των Ελλήνων υπερδιπλασιάστηκε στη Μακεδονία (από 43 σε

89) και υπερτριπλασιάστηκε στη Θράκη (από 17 σε 62) Τα συγκεκριμένα ποσοστά επιδέχονται

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

28 | Σ ε λ ί δ α

αμφισβήτηση Παραμένει ωστόσο αδιαμφισβήτητο το κρίσιμο γεγονός ότι οι Έλληνες (γηγενείς και

πρόσφυγες) αποτελούσαν πλέον τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και των δυο περιφερειών

[hellip] Ακόμη λιγότερες αμφιβολίες δικαιολογούνται ως προς τη δικαίωση της βενιζελικής πολιτικής για

τη μαζική προσφυγική εγκατάσταση στη Βόρεια Ελλάδα με στόχο τον laquoεξελληνισμόraquo της και την

εξουδετέρωση των μειονοτήτων Στη διάρκεια της Κατοχής (αλλά και στη συνέχεια) οι πρόσφυγες

αποδείχθηκαν πράγματι η πιο αποτελεσματική ασπίδα για τη διαφύλαξη της ελληνικής κυριαρχίας στις

νέες τους πατρίδες

Γιώργος Μαυρογορδάτος laquoΟι εθνικές μειονότητεςraquo

Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (εκδ Βιβλιόραμα) τ β2 σ9

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

29 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 9 Δεκεμβρίου 1898 - 8

Φεβρουαρίου 1899 για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας και να επισημάνετε τις προθέσεις

του Ύπατου Αρμοστή από τα παρακάτω παραθέματα

Κείμενο 1

Στην επίσημη εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας δημοσιεύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1898 η προκήρυξη

του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτες

Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου Αρμοστού

της αυτονόμου πατρίδος σας και την επιθυμίαν σας εκπληρών αναλαμβάνω την Κυβέρνησιν της νήσου

Βαθείαν έχων την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη συνείδησιν των δυσχερειών της

αποστολής μου αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το

ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας

Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς

δικαίως και αμερολήπτως ν αποκτήσετε ασφάλειαν αληθή ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου

και θεσμοί λυσιτελείς Πέποιθα ότι ήσθε φιλόνομοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας

την εκτέλεσιν των νόμων θα λησμονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και αδιακρίτως

φυλής και θρησκεύματος θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλόστοργου πατρίδος

Άνευ των όρων τούτων άνευ διαλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις

ανάλογος προς τας ανάγκας τα μέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να

ευημερήση η Κρήτη Επικαλούμαι την συνδρομήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αμφιβάλλω

ότι δια της φιλοπατρίας σας θ αποδείξητε την Κρήτην ευνομούμενη ευημερούσαν και παράγοντα

προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιμον υποστήριξιν των Μεγάλων Δυνάμεων

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

30 | Σ ε λ ί δ α

Κρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευημερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων

σας κοινάς προσπαθείας μαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Κείμενο 2

laquoΑυτό που ήθελα να σου πω είναι ετούτο όταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σημαιοστόλιστο κι άρχισαν

οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκιπας το πόδι του στην Κρήτη Είδες ποτέ σου λαό να ζουρλαίνεται όλος

μαζί γιατί είδε τη λευτεριά του Όχι Ε Τότε κακομοίρη μου αφεντικό στραβός γεννήθηκες στραβός θα

πεθάνεις Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω και μιαν μπουκιά μονάχα κρέας να μου μένει ζωντανό αυτό

το πράγμα που είδα κείνη τη μέρα δε θα το ξεχάσω Κι αν ήταν κάθε άνθρωπος να διαλέει την

Παράδεισό του στον ουρανό σύμφωνα με τα γούστα του - έτσι πρέπει αυτό θα πει Παράδεισο - εγώ

θα λεγα του Θεού laquoΘεέ μου να ναι η Παράδεισό μου μια Κρήτη γεμάτη μερτιές και σημαίες και να

βαστά αιώνια η στιγμή που πατάει ο πρίγκιπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτη Τίποτα άλλο δε

θέλωraquo

Νίκος Καζαντζάκης Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

Άφιξη του πρίγκηπα Γεωργίου Γλύξμπουργκ στα Χανιά Εκφωνεί διάγγελμα στον λαό της Κρήτης Στον εξώστη του

κτιρίου κυματίζει η σημαία της Κρητικής Πολιτείας Μοναδικές διαφορές από την ελληνική σημαία το τετράγωνο

που φέρει το αστέρι είναι κόκκινο

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και τα παραθέματα που ακολουθούν να εντοπίσετε τα αίτια

που προκάλεσαν εσωτερική κρίση στη λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας δύο χρόνια μετά την

εγκαθίδρυσή της

ΠΗΓΗ 1

Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών του Για

παράδειγμα ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη

αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια laquoσύμβασηraquo Ήταν ο κεντρικός παράγοντας του κράτους και ο

κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της νομοθετικής εξουσίας Όπως παρατηρούσε

ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι Σφακιανάκης laquoτο πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρο

όλων των εξουσιώνraquo Από την άλλη μεριά τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης σύμφωνα πάντοτε

με το σύνταγμα ήταν σύμβουλοι του πρίγκηπα ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ αυτόν μάλλον παρά

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

31 | Σ ε λ ί δ α

στη Συνέλευση από την οποία προέρχονταν Η Κρητική Συνέλευση η οποία εκλεγόταν με γενική

ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες Πραγματοποίησε

μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και καθώς φαίνεται είχε περιορισμένη δικαιοδοσία

αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή

Λ Μακράκη ΕλΒενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη ΜΙΕΤ ΑΘ 1992

ΠΗΓΗ 2

laquoΑπό των αρχών του 1900 ο επί της Δικαιοσύνης σύμβουλος της Κρητικής κυβερνήσεως διετύπωσε το

πρώτον προς τον πρίγκηπα Αρμοστήν την γνώμην ότι εάν καθίστατο αδύνατον όπως την λήξιν της

Αρμοστείας διαδεχθή η ένωσις να επιδιώξουν και οι εν Αθήναις και οι εν Κρήτη ίνα μη ανανεωθή η

Αρμοστεία αλλά διαδεχθή ταύτην αυτονομία δια της οποίας η νήσος θα απηλλάσσετο της

παρακαταθήκης θα επετύγχανε την απομάκρυνσιν των διεθνών στρατευμάτων και οργανούσα

δύναμιν εγχωρίου πολιτοφυλακής θα ηδύνατο να βάδιση ευθετώτερον προς την πραγματοποίησιν

των εθνικών πόθων Αι δυσχέρειαι επί της πραγματοποιήσεως τούτου ήσαν πολλαί και μεγάλαι ο δε

Αρμοστής ουδόλως απέδωσε την δέουσαν σημασίαν προς την γνώμην του επί της Δικαιοσύνης

Συμβούλου όστις εφrsquo όσον επείθετο επί του ανέφικτου της ενωτικής λύσεως επί τοσούτον καθίστατο

θετικώτερος εις τας επί της αυτονομίας πεποιθήσεις του Από του φθινοπώρου του 1900 ήρξαντο

θετικαί μεν αντιθέσεις μεταξύ του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και του Αρμοστού κατέπεσαν δε τα

κακώς συγκαλυπτόμενα προσχήματα της έριδος και της εχθρότητος μεταξύ του πρώτου και του

ιδιαίτερου γραμματέως του δευτέρουraquo

Γεώργιος Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 3ος σ 47-48

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην επανάσταση του Θερίσου Στην

απάντησή σας να αξιοποιήσετε στοιχεία του ακόλουθου παραθέματος και του σχολικού

εγχειριδίου

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ Δηλιγιάννης καταδικάζει το Κίνημα του Θερίσου (Δήλωση στους

συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων την 11 Μαρτίου 1905)

laquoΤο ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται vα οδηγήση Οι αρχηγοί αυτού ελανθάσθησαν

εις τους υπολογισμούς των Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν ότι η ένωσις της Κρήτης

μετά της Ελλάδος είναι εντελώς αδύνατος την εποχήν ταύτην Αι Μ Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων

ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό του Πρίγκιπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της

ενώσεως εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να

παράσχουσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα οφελήματα και νrsquo αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων

της κατοχής Αι Μεγάλαι Δυνάμεις διεβίβασαν εις τον Πρίγκιπα ότι εν τοιαύτη περιπτώσει θέλουν

λάβει υπrsquo όψει τους τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων

φαίνεται αδιάσειστος Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την

πολυπόθητον ένωσιν Ο κ Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του Έπρεπε να σκεφθή

καλώς ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήση εις συμφοράς την Κρήτην και την Ελλάδα εν

γένειraquo

Αντ Μ Μαρής Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Κίνημα του Θερίσου Χανιά 1985 121-122 Βλ επίσης Κ

Δ Σβολόπουλος Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην Αθήναι 1974

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

32 | Σ ε λ ί δ α

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Η μετάκληση του Ελ Βενιζέλου στην Αθήνα το 1910 δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις στην

Κρήτη Αφού εντοπίσετε και δικαιολογήσετε τις αντιδράσεις αυτές να καταγράψετε τις

ενέργειες που κατέβαλαν οι Κρήτες για την εκπροσώπησή τους στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε

συνάρτηση με τις αντιδράσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Επιστολή του Γεωργίου Α προς το φίλο του το Δανό Ναύαρχο FP Uldall

με ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1912

Σχετικά με τους Κρητικούς είμαι πολύ δυσαρεστημένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονται επειδή

δεν θέλω να τους δώσω κανένα δικαίωμα να κάνουν τη δική τους πολιτική και κυρίως αυτή τη στιγμή

όπου η όλη τους συμπεριφορά εκθέτει σε σοβαρό κίνδυνο την Ελλάδα τη μητέρα πατρίδα [] Όσο οι

Κρητικοί εμπαίζουν τις Δυνάμεις τις ενοχλούν τις εκνευρίζουν πεισμώνουν μαζί τους ας το κάνουν

Αλλά όταν τους λέω εγώ ότι είναι επικίνδυνο για τη μητέρα πατρίδα να στείλουν βουλευτές εδώ σ

εμάς τότε πρέπει να υπακούουν Δυστυχώς οι Κρητικοί παρ όλο που είναι ξύπνιοι και θαρραλέοι

έχουν ζη-λόφθονο χαρακτήρα και σε πολλούς δεν αρέσει που ένας δικός τους κατέχει μία τόσο υψηλή

θέση ένα τόσο μεγάλο αξίωμα όπως τώρα ο Ελευθέριος Βενιζέλος Έτσι μαζί με τους εδώ

δυσαρεστημένους και σε συνεργασία με ένα από τα παλαιά κόμματα θέλησαν να δημιουργήσουν στην

Αθήνα δυσχέρειες έχοντας στόχο την Κυβέρνηση ελπίζοντας ότι θα την εξανάγκαζαν σε παραίτηση

Οι Κρητικοί βουλευτές είχαν την ελπίδα ότι αν κατόρθωναν να έρθουν εδώ ο λαός της Αθήνας θα τους

υποδεχόταν με μεγάλο ενθουσιασμό θα τους οδηγούσε ως το Κοινοβούλιο και θα ανάγκαζε την

Κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο σε αυτό Επειδή όμως η Κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα τους

απαγόρευε την είσοδο στο Κοινοβούλιο ότι θα ήταν αναγκασμένη να χρησιμοποιήσει βία γεγονός που

πίστευαν οι Κρητικοί ότι θα δημιουργούσε τέτοια επεισόδια ώστε η Κυβέρνηση θα υπέβαλε την

παραίτησή της Ευτυχώς δεν έφτασαν τα πράγματα ως εκεί γιατί απαγορεύτηκε η έξοδος τους από τη

Νήσο Οι ίδιοι δε γελοιοποιήθηκαν και επί πλέον αποδείχθηκαν αφελείς γιατί η Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί με το να έρθουν εδώ 20 βουλευτές και να απαιτήσουν να

πάρουν θέση μέσα στο ελληνικό Κοινοβούλιο

Αριστέα Παπανικολάου - Κρίστενσεν ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑlaquoΦίλτατεraquo

εκδ Ερμής Αθήνα 2006 σελ 68-69

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

Είχον δε προηγηθή κατά το 1911 προσπάθειαι επίμονοι των Κρητών αίτινες ενέβαλον εις δυσχέρειας

την κυβέρνησιν του Ελ Βενιζέλου αλλ η επέμβασις τότε των Μ Δυνάμεων απέτρεψε την επιδείνωσιν

της καταστάσεως και εξημηδένισε πεισματώδεις ενεργείας και άκαιρους και άστοχους Ήδη η Κρήτη

την μεθεπομένην των εκλογών ώρισε πενταμελή επιτροπήν εκ των Ν Παπαδάκη Μαλιντρέτου

Κουτρούλη Λασιθάκη και Κουρταλάκη ην έπεμψεν εν Αθήναις με την εντολή να δηλώση προς τον

πρόεδρον της κυβερνήσεως την υπέρτατην ανάγκην της εισόδου των Κρητών βουλευτών εις το

κοινοβούλιο διότι εν εναντία περιπτώσει η Κρήτη θα περιέπιπτεν εις το ακυβέρνητον και θα

περιήρχετο εις αναρχίαν

Ως είχον τότε τα των διπλωματικών απορρήτων η αποδοχή των Κρητών βουλευτών θα αποτελεί

εσχάτην αφροσύνην ο δε πρόεδρος της κυβερνήσεως όστις δεν ήτο ο μόνος ανήρ εν τω βασιλείω αλλ

ο μόνος εν τη κυβερνήσει ο γνωρίζων πόσον πολύτιμος δια την Ελλάδα ήτο κατά την περίοδο εκείνην

η μη διαταραχή των προς της Τουρκίαν σχέσεων αντετέθη ανενδότως προς την επίμονον πίεσιν και

των Κρητών και μεγάλης μερίδος του τύπου και του λαού της πρωτευούσης

Η επέμβασις της Αγγλίας εν Χανίοις αφ ενός και η αναβολή της ενάρξεως των εργασιών της Βουλής

αφ ετέρου απέτρεψαν προσωρινώς τον κίνδυνο περιπλοκών Αλλ όταν η ανάγκη της συγκλήσεως της

Βουλής κατέστη επιτακτική και ωρίσθη δια την 19ην Μαΐου επισυνέβη ως εκ της επιμονής των Κρητών

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

33 | Σ ε λ ί δ α

παραίτησις του επί της Δικαιοσύνης υπουργού Ν Δημητρακοπούλου και βίαιαι σκηναί εν τη οδώ

Σταδίου και τω προαυλίω του βουλευτηρίου

Την 18ην Μαΐου εν υπουργικώ συμβουλίω γενομένω εν τω Υπουργείω των Στρατιωτικών ο Ελ

Βενιζέλος εισηγήθη τον βίαιον εν ανάγκη αποκλεισμόν από της εισόδου εν τω βουλευτήριω των

Κρητών βουλευτών όπως αποτραπούν επικίνδυνοι προς την Τουρκίαν περιπλοκαί εκ των υπουργών

διεφώνησαν προς την γνώμην του προέδρου ο Ν Δημητρακόπουλος και ο Εμ Ρέπουλης []

Την επαύριον εν τη γενόμενη συγκλήσει της Βουλής οι Κρήτες απωθήθηκαν βία υπό ισχυρός στρα-

τιωτικής δυνάμεως

Γεώργιος Κ Ασπρέας Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1928

εν Αθήναις 1930 τ 30ςσελ 174-176

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

34 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

ΑΣΚΗΣΗ 1η

Να διερευνήσετε και να καταγράψετε τα αίτια αλλά και τις γενικότερες συνθήκες και

παράγοντες που συνέτειναν στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας και στην ανάπτυξη της

νεοελληνικής συνείδησης των Ελλήνων του Πόντου από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το Φροντιστήριο ιδρύεται στην Τραπεζούντα το 1682 σε μια εποχή έντονων κοινωνικό -

οικονομικών ανακατατάξεων όπου διαρρηγνύονται οι παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες και

αναδεικνύεται μια νέα ανερχόμενη τάξη εμπόρων - μεταπρατών κυρίως Ελλήνων που παίζουν ρόλο

διαμεσολαβητή μεταξύ των δυτικών χωρών που παράγουν τα προϊόντα και της οσμανικής1 άρχουσας

τάξης Η νέα αυτή τάξη παίζει σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση σχολείων Η ίδρυση του Φροντιστηρίου

χρονικά συμπίπτει και με τον κίνδυνο αποδιάρθρωσης των Ελλήνων του Πόντου που είναι ορατός

αυτή την εποχή εξαιτίας αφενός των βίαιων εξισλαμισμών στους οποίους προβαίνουν οι τοπικοί

τιμαριούχοι Ντερεμπέηδες2 και αφετέρου της Καθολικής προπαγάνδας που προωθείται μέσω δυτικών

μοναχών που φτάνοντας στην περιοχή του Πόντου και κυρίως στην πρωτεύουσα Τραπεζούντα

προσπαθούν να διαφθείρουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων και να τους εντάξουν στο δικό τους

ιδεολογικό σύστημα

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

1οσμανικής οθωμανικής

2Ντερεμπέηδες εκμεταλλευτές της περιοχής γύρω από κάποιον ποταμό (ντερέ = ποταμός μπέης = άρχοντας) που

ήταν κληρονομικοί άρχοντες Αποφάσιζαν για τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων της περιοχής δικαιοδοσίας

τους Πολλοί από τους ντερεμπέηδες προέρχονταν από χριστιανικές οικογένειες που είχαν αλλαξοπιστήσει δηλαδή

ήταν αρνησίθρησκοι και σε πολλές περιπτώσεις ήταν πιο σκληροί έναντι των χριστιανών και από τους ίδιους τους

Τούρκους

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όπως το laquoΧάτι Σερίφraquo στα 1839 έτσι και το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo το δεύτερο μείζον μεταρρυθμιστικό

διάταγμα εκδόθηκε εν τω μέσω μιας περιόδου κρίσης στα 18 Φεβρουαρίου 1856 ενάμιση μήνα πριν

υπογραφεί στο Παρίσι η συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Το laquoΧάτι χουμαγιούνraquo έδινε μεγάλη έμφαση στην ισότητα όλων των υπηκόων της Αυτοκρατορίας σε

ζητήματα φορολογίας στη συμμετοχή τους άνευ διακρίσεων στο υπαλληλικό σώμα σε όλα τα

διοικητικά και δικαστικά όργανα στην εισαγωγή στις στρατιωτικές σχολές και στην εκπλήρωση της

στρατιωτικής θητείας η οποία δε θα αποτελούσε πια προνόμιο και αποκλειστικό βάρος των

μουσουλμάνων Ως προς τη φορολογία το διάταγμα επαγγελόταν εκ νέου την κατάργηση του ιλτιζάμ

(iltizam) και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα άμεσης είσπραξης φόρων Τέλος οριζόταν η

κωδικοποίηση του ποινικού και του εμπορικού δικαίου η ίδρυση τραπεζών η δυνατότητα αλλοδαπών

να κατέχουν ακίνητη περιουσία εντός της Αυτοκρατορίας η παροχή διευκολύνσεων στην εισαγωγή

ευρωπαϊκού κεφαλαίου και η ίδρυση μικτών δικαστηρίων για την εκδίκαση ποινικών και εμπορικών

υποθέσεων ανάμεσα σε μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους

Δικτυακή διεύθυνση www tanzinnatgr

Το Ιλτιζάμ ήταν μια μορφή αγροτικού φόρου που πρωτοεμφανίστηκε στην Οθωμανική Αίγυπτο τον 17ο αι

Σύμφωνα με αυτό η κυβέρνηση υπενοικίαζε προκαταβολικά τους φόρους (ιλτιζάμς) μιας περιοχής σε πλούσιους

αριστοκράτες οι οποίοι λάμβαναν έως και πέντε φορές περισσότερο το ποσό που είχαν πληρώσει και μαζί με αυτό

εισφορά σε είδος

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

35 | Σ ε λ ί δ α

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Ελλήνων της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελεί η έναρξη

της περιόδου του Τανζιμάτ κατά το 19ο αιώνα Πρόκειται για κάποιες μεταρρυθμίσεις τις οποίες

επιβάλλουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο Σουλτάνο και αναφέρονται κυρίως στην παραχώρηση κάποιας

μορφής ανεξιθρησκίας στους υπηκόους της Αυτοκρατορίας Στο πλαίσιο αυτών των μεταρρυθμίσεων

και κυρίως του Hatti - Humayon το 1856 αμέσως μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο οι Έλληνες του Πόντου

φαίνονται σαν να ξυπνούν από ένα βαθύ λήθαργο Αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες που

τους προσφέρονται ξεκινούν μια πορεία εντυπωσιακής οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης Ειδικά

στον Πόντο η κάθοδος εκπροσώπων των Κρυπτοχριστιανών της ενδοχώρας στην Τραπεζούντα

προκειμένου να καταγραφούν με την πραγματική τους πολιτιστική ταυτότητα σε αξιοποίηση των

διακηρύξεων περί ανεξιθρησκείας εντυπωσιάζει τους πάντες για το αριθμητικό της εύρος Η άνοδος

της ελληνικής εμπορικής αστικής τάξης είναι εντυπωσιακή Ιδρύονται σχολεία με καταιγιστικούς

ρυθμούς σε κάθε πόλη χωριό και οικισμό του Πόντου Το υφιστάμενο σχολικό σύστημα απαιτεί

συνεχείς προσαρμογές στα νέα δεδομένα Η περιοχή του Πόντου γνωρίζει μια εκρηκτική πληθυσμιακή

ανάπτυξη Στο τέλος του 19ου αιώνα θεμελιώνεται το νέο μεγαλειώδες κτίριο του Φροντιστηρίου της

Τραπεζούντας το οποίο εγκαινιάζεται το Σεπτέμβριο του 1902 Η Τραπεζούντα και ο Πόντος μπαίνουν

στον 20ο αιώνα μέσα σε ένα κλίμα έντονης ευφορίας και αισιοδοξίας η οποία σταματά ξαφνικά με την

έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο των εθνικιστών Τούρκων

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

Η μεγάλη συσσώρευση πλούτου στα χέρια αρκετών Ελλήνων και η αναγκαιότητα σύνδεσης της αγοράς

με την εκπαίδευση συνιστούν τις κατεξοχήν οικονομικές αλλά και κοινωνικές προϋποθέσεις

επανίδρυσης και γενικά ανάπτυξης του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20ου αιώνα ο πλούτος

επανεπενδύεται όχι μόνο σε καθαυτό οικονομικές επενδύσεις Η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού

μηχανισμού ο οποίος θα ανταποκρίνεται στη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που

διαμορφώνεται είναι μια σημαντική επένδυση

Αντωνίου Υ Παυλίδη Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας 1900-1914 και η ιδεολογική κυριαρχία των

Ελλήνων στον Πόντο Κοινωνία και εκπαίδευση Περιοδικόν Αρχείον Πόντου παράρτημα 24

ΑΣΚΗΣΗ 2η

Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας

δίνονται να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να

αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της

δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν

εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη το 1682 έως τα μέσα του 19ου

αι το

laquoΦροντιστήριον Τραπεζούντοςraquo πέρασε διάφορες περιπέτειες ανέστειλε τη λειτουργία του άλλαξε

ονομασία βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να

αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19ου

αι Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο

Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄ εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο hellip Όπως φαίνεται από διάφορες

μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής

κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

36 | Σ ε λ ί δ α

Το laquoΦροντιστήριον της Αργυρουπόλεωςraquo ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του

Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος το 1713 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Αrsquo τον

Φυτιάνο και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α (επιμ) Χαμένες πατρίδες ο Πόντος των Ελλήνων

Τα Νέα 2003 (α΄έκδοση) σ 106

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα

στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και

κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητεςhellip

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με

την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό Κάτω από ένα τέτοιο

καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές

αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας Για να πετύχουν το σκοπό τους πίεζαν για ομογενή

εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων

Πλούτος ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των

Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες οι

πολυάριθμες εκκλησίες τα σχολεία τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν

συντηρούνταν από χορηγίες

Αλέξης Αλεξανδρής laquoΗ ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντου 1918- 1922

ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδρασηraquo

Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του Αθήνα Φιλιππότης 1980 σ427428429

ΑΣΚΗΣΗ 3η

Ποια υπήρξε η δράση και οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου και του Κ Κωνσταντινίδη το

διάστημα 1917 και 1918 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος Ποια στάση κράτησε

τελικά η ελληνική κυβέρνηση του Ελ Βενιζέλου απέναντι στο θέμα

ΠΗΓΗ 1

laquoΟι νέες αυτές εξελίξεις παράλληλα με την Επανάσταση το Φεβρουάριο του 1917 στη Ρωσία και την

αλλαγή του καθεστώτος εκεί επέδρασαν καίρια στην απόφαση για ανάληψη εθνικής δράσης από την

πλευρά των Ελλήνων του Πόντου με στόχο την αυτοδιάθεση Ο Χρύσανθος τασσόταν ξεκάθαρα υπέρ

της ρωσικής παρουσίας στον Πόντο θεωρώντας ότι η Ρωσία απελευθέρωσε τον ελληνισμό του

Πόντου Παράλληλα όμως διαβλέποντας τη ρευστότητα των εξελίξεων και παρά την ανθελληνική

πολιτική του οθωμανικού κράτους έναντι των Ελλήνων στο δυτικό οθωμανοκρατούμενο Πόντο

ακολουθούσε τη σώφρονα πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι όλου του πληθυσμού Ούτως ή άλλως ο

Χρύσανθος υποστήριζε πριν από τον πόλεμο ως καλύτερη λύση τη βελτίωση της θέσης των Ελλήνων

μέσα στην Αυτοκρατορία επιδιώκοντας κάποια στιγμή τη συνδιοίκηση με τους μουσουλμάνους αν και

δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στους Νεότουρκους Την ίδια πολιτική ακολούθησε και στον Πόντο έως το

1917 που λόγω της μεγάλης απόστασης από την ελεύθερη Ελλάδα ήταν πολύ δύσκολο να ενωθεί μαζί

της Όμως μετά το Φεβρουάριο του 1917 λόγω της διαφαινόμενης αποχώρησης των Ρώσων και της

νεοτουρκικής ανθελληνικής πολιτικής που στόχευε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στράφηκε

και ο ίδιος αλλά και μερίδα των Ελλήνων του Πόντου προς την ιδέα της αυτονόμησης του Πόντουraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 114 έκδοση Ε Ιστορικά

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

37 | Σ ε λ ί δ α

ΠΗΓΗ 2

laquoΣημαντικότερη όμως κίνηση ήταν αυτή που ξεκίνησε στη Γαλλία από τον Κ Κωνσταντινίδη Έλληνα

από την Κερασούντα το φθινόπωρο του 1917 με στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατίας του

Πόντου Ο Κωνσταντινίδης βλέποντας τη διαφαινόμενη αποχώρηση των Ρώσων και τη συνέχιση της

γενοκτονίας κατά τους νέους διωγμούς των Ελλήνων του δυτικού Πόντου τον Ιούνιο του 1917 για

πρώτη φορά διεκδίκησε ξεκάθαρα την ανεξαρτησία του Πόντου καθώς η αυτονομία εντός της Ρωσίας

φαινόταν απραγματοποίητη λόγω των εξελίξεων η συμπερίληψη στην Αρμενία αποκλειόταν και η

ένωση με την Ελλάδα ήταν αδύνατη Έτσι την 1η Οκτωβρίου του 1917 νη με πρωτοβουλία του οι

Πόντιοι του Παρισιού ίδρυσαν τον Εθνικό Σύνδεσμο του Πόντου (League Nationale du Pont) που έθετε

ως σκοπό του τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας στον Πόντο(hellip) Ο Κωνσταντινίδης

βάσει επιχειρημάτων κυρίως ιστορικών και πληθυσμιακών έθεσε αρχικά ζήτημα αυτόνομου Πόντου

εντός της Ρωσίας και στην περίπτωση μη προσάρτησης των περιοχών αυτών στη Ρωσία υποστήριξε

τη δημιουργία ανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου στόχο που υποστήριξαν οι Έλληνες

και ιδιαίτερα αυτοί του ρωσοκρατούμενου Πόντου που φοβόντουσαν ότι σε περίπτωση επανάκτησής

τους από τον οθωμανικό στρατό θα εφαρμοζόταν και εκεί το νεοτουρκικό πρόγραμμα εξόντωσης των

Ελλήνων Ο Κωνσταντινίδης το επόμενο διάστημα προχώρησε σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να

προωθήσει το ζήτημα όπως το Συνέδριο στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918 και τις επαφές με

τους Αρμενίους μολονότι οι εξελίξεις στον πόλεμο με την αποχώρηση των Ρώσων και την

ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τον οθωμανικό στρατό ήταν αρνητικέςraquo

Ευριπίδης Παν Γεωργανόπουλος Ο διωγμός των Ελλήνων του Πόντου και οι εθνικές διεκδικήσεις τους

(1914-1922) μια σχέση αλληλεξάρτησης σελ 118 έκδοση Ε Ιστορικά

ΑΣΚΗΣΗ 4η

Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να

δικαιολογήσετε την πολιτική του Βενιζέλου στο Ποντιακό ζήτημα και να εκθέσετε τις

αντιδράσεις των Ελλήνων του Πόντου

ΠΗΓΗ

Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η πιο ρεαλιστική λύση για το ζήτημα του Πόντου ήταν η ενσωμάτωσή του

στο υπό ίδρυση αρμενικό κράτος για να σωθούν οι Έλληνες από το δυσοίωνο μέλλον που

διαγραφόταν με την παραμονή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Γι αυτό με υπόμνημά του στις 30

Δεκεμβρίου 1918 πρότεινε να παραχωρηθεί ο Πόντος στο αρμενικό κράτος που επρόκειτο να

συσταθεί Η πρόταση αυτή βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους Έλληνες του Πόντου οι οποίοι με

δικαιολογημένο αίσθημα πικρίας άρχισαν να διαμαρτύρονται έντονα []

Οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων του ιστορικού Πόντου των Παρευξείνιων χωρών της Αμερικής της

Αλεξανδρείας της Ευρώπης και κυρίως της Ελλάδας καθώς και οι εποικοδομητικές συζητήσεις του

πρωθυπουργού με τον μητροπολίτη Χρύσανθο και Κ Κωνσταντινίδη διαφοροποίησαν την πολιτική

της κυβέρνησης του Βενιζέλου Με την πειθώ που διέθετε ο μητροπολίτης και τα ισχυρά διπλωματικά

και εθνολογικού χαρακτήρα έγγραφα που παρουσίασε στον πρωθυπουργό κέρδισε την απόλυτη

εμπιστοσύνη του ώστε να του αναθέσει εν λευκώ να χειριστεί το θέμα του Πόντου στο Παρίσι ενώπιον

των αρχηγών των κρατών της Συνδιάσκεψης Ο πρωθυπουργός λίγο νωρίτερα με δύο

τηλεγραφήματα στις21 Ιανουαρίου και 7 Φεβρουαρίου είχε προσπαθήσει να δικαιολογήσει τους λό-

γους για τους οποίους είχε πάρει αυτή την απόφαση

laquoΓνωρίζω ότι οι Πόντιοι δεν αποδέχονται την εν τω υπομνήματί μου προς Συνδιάσκεψιν υπόδειξιν

όπως βιλαέτιον Τραπεζούντος περιληφθή αρμενικόν κράτος Και είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω

τούτο διότι δεν νομίζω έχω δικαίωμα επιβάλλω αυτοίς λύσιν ην αποστέργουσιν Αλλά παρακαλώ

εξηγήσατε αντιπροσώποις αυτών ποίαι σκέψεις με ήγαγον εις διατύπωσιν υπομνήματός μου Αξίωσις

όπως ιδρυθή ίδιον κράτος Πόντου δεν νομίζω έχει ελπίδας επιτυχίας Τοσούτω μάλλον καθόσον οι

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203

38 | Σ ε λ ί δ α

διατυπώσαντες αξίωσιν ταύτην υπεστήριξαν ύπαρξιν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων εις Πόντον ήτις

υπερβολή διέθεσε κακώς Συνδιάσκεψιν Δύο λύσεις επομένως υπολείπονται πρακτικώς Παραμονή εις

τουρκικόν κράτος ή υπαγωγή εις αρμενικόν Το πρώτον δύναται θεωρηθεί ανταποκρινόμενον εις

μεγαλοπράγμονα πολιτικήν αλλά έχει κινδύνους δι ασφάλειαν Ελλήνων Πόντου διότι

υπολειφθησόμενον Τουρκικόν Κράτος ενδέχεται ακολουθήσει πολιτικήν εκτουρκισμού Διά τούτο

κρίνω συμφορότερον δι Ελληνας το να περιληφθώσιν εις αρμενικόν κράτος όπερ παρά το όνομά του

δεν θα έχη πλειοψηφίαν Αρμενίων αλλά θα είναι κράτος μικτού πληθυσμού όπου ελληνισμός Πόντου

μετά ελληνισμού Κιλικίας ίσως δε και Καππαδοκίας θα παίζουσιν σπουδαιότατον ρόλον []raquo

Κωνσταντίνος Φωτιάδης Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2004 σσ 242-244

ΑΣΚΗΣΗ 5η

Στην προσπάθειά τους για τη δημιουργία αυτόνομης δημοκρατίας οι Έλληνες του Πόντου ζήτη-

σαν το 1919 τη συνδρομή και της Ελληνικής κυβέρνησης Ποια η στάση που κράτησε ο

πρωθυπουργός Ελ Βενιζέλος απέναντι στο αίτημά τους και ποια τα αίτια που την καθόρισαν

Ποιες οι ενέργειες των Ποντίων σε διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη του στόχου τους κατά

τη διάρκεια του 1919

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Α

Στις 22 Ιανουαρίου 4 Φεβρουαρίου (1919) αναπτύσσοντας ο Βενιζέλος στο Ανώτατο Συμβούλιο τις

ελληνικές διεκδικήσεις εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας και υπο-

στήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό κράτος Η υποχωρητικότητα του Έλληνα πρωθυ-

πουργού σε αίτημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό αποσκοπούσε στην αποτελεσματι-

κότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων [] Η συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία

της Ουκρανίας ανάγκασε το Βενιζέλο να αναθεωρήσει κάπως την ποντιακή του πολιτική χιλιάδες

Έλληνες της νότιας Ρωσίας που διώκονταν από το νέο ρωσικό καθεστώς κατέφευγαν στον Πόντο

ενισχύοντας αριθμητικά τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής [] Από τον Απρίλιο του 1919 οι Πόντιοι

προσανατολίζονται στη δημιουργία εθνικού στρατού για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους

Παράλληλα ο Χρύσανθος επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη το Σεπτέμβριο του 1919 συζητεί με

Τούρκους ιθύνοντες και αντιπροσώπους του Κεμάλ την προοπτική αυτονομίας του Πόντου με

ισοπολιτεία Τούρκων και Ελλήνων υπό την κηδεμονία της Κοινωνίας των Εθνών Τελικά όμως

προκρίθηκε η λύση Ποντοαρμενικής ομοσπονδίας και τον Ιανουάριο του 1920 υπογράφηκε σχετική

συμφωνία από το μητροπολίτη Χρύσανθο και τον πρόεδρο της Αρμενικής Δημοκρατίας Χατισιάν

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΕ σελ 113

ΠΑΡΑΘΕΜΑ Β

laquoΒουλευτής Αμυσσού μετά Μητροπολίτου Τραπεζούντος ζητούσιν όπως βοηθήσωμεν αυτούς εις

οργάνωσιν μικράς τίνος στρατιωτικής δυνάμεως Ποντίων ήτις θα χρησιμεύση ως πυρήν μέλλοντος

στρατού αυτών και ήτις θα δώση αυτοίς τά μέσα όπως (καλύτερον) υποστηρίξωσι τάς εθνικάς αυτών

διεκδικήσεις επί χωριστού ανεξαρτήτου πολιτικού βίου Ισχυρίζονται ότι Πόντιοι δύνανται να

διαθέσωσι τα αναγκαία διά οργάνωσιν τούτων μέσα ακόμη δε και όπλα και (ζητούσι) κυρίως πάρ

ημών οργανωτάς Επιβάλλεται αμέσως χορηγήσωμεν ζητούμενην βοήθειαν [] Εις Τύπον ουδέν να

γραφή και θα τηρηθή πάσα δυνατή μυστικότης Οι μισθοί αξιωματικών και υπαξιωματικών θα

πληρωθώσι πάρ ημών και ουδένα ούτοι δεχθώσι αντιμισθίαν από Ποντίους Εννοείται ότι δεν θα

διστάσωμεν και χρηματικώς και κατά πάντα δυνατόν τρόπον να επικουρήσωμεν (βοηθούντας)

οργάνωσιν στρατού Ποντίων αλλά δέον και ούτοι να επιτηρήσωσιν εαυτούς αφ ών και δύνανται και

θέλουσι ούτω δε και ο αγών των θα έχη μεγαλυτέραν δύναμινraquo

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΑΡΙΣΙ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1919 Βλάσης Αγτζίδης Έλληνες του Πόντου

Ελληνικές Εκδόσεις σελ 203