ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

Ι ΑΦΕΤΗΡΙΑ 15Τα νεανικά χρόνια 17Στην Αμερική 25Η επιστροφή 28Η περίοδος της αντίστασης 44Προετοιμασία για την εξουσία 51

ΙΙ Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ 65Τα κλιμάκια εξουσίας του ΠΑΣΟΚ 91

ΙΙΙ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ 103Συζητήσεις στη Βουλή Διαξιφισμοί με τον

πρωθυπουργό στο θέμα των πιέσεων από ξένους 115

IV ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 127Ευρωπαϊκή Κοινότητα 131Οι σχέσεις με τη Δύση 140Οι σχέσεις με τα Βαλκάνια 152Ελληνοτουρκικές σχέσεις 162

V ΑΜΥΝΤΙΚΗΠΟΛΙΤΙΚΗΚΑΙΗΣΧΕΣΗ ΜΕΤΟΥΣΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ 175

VI ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 187

VII ΤΟΤΕΛΟΣ 201

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 207

ΕΠΙΜΕΤΡΟ 211Ηκατακερματισμένηκοινωνία 213ΔιάλεξητουΑνδρέαΠαπανδρέου 223ΗκατάθεσητουΑνδρέαστηδίκητωνυπευθύνων

γιατηδικτατορία(1975) 235ΑπόσπασμααπότοβιβλίοτουΑλέξηΠαπαχελά

Οβιασμόςτηςελληνικήςδημοκρατίας Ο αμερικανικός παράγων 1946-1967 238

laquoΕίτετοέθνοςθαεξαφανίσειτοχρέοςείτε τοχρέοςθααφανίσειτοέθνοςraquo ΕισήγησητουΑνδρέαΠαπανδρέου στουπουργικόσυμβούλιο(1993) 248

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 253ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 263

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

ΟΑΝΔΡΕΑΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥεπηρέασετηνελληνικήκοινωνίαόσολίγοιπολιτικοίκαιάφησευποθήκηχειρι-σμώνπουσυνήθωςξαφνιάζουνεχθρούςκαιφίλουςΣτοι-χείοτηςπροσωπικότητάςτουυπήρξανοιαστάθμητεςαντιδράσειςστιςμεγάλεςπροκλήσειςτηςζωήςτουΕξί-σουαπρόβλεπτεςήτανκαιοιμεταμορφώσειςαπόφιλε-λεύθεροκατάτηναμερικανικήτουθητείασετριτοκο-σμικόριζοσπάστηότανστόχευεστηνπρωθυπουργίακαιμετάτηνκατάκτησητηςεξουσίαςσεδιαχειριστήτηςμακροζωίαςτωνκυβερνήσεώντουΑσφαλώςοριζοσπα-στισμόςκαιηάρνησηενυπήρχανστονψυχισμότουοοποίοςσυγκλονιζότανσυχνάαπόεσωτερικέςθύελλες

Ωςάτομομεευαίσθητηψυχοσύνθεσηείχετηνοξυ-δέρκειανααντιλαμβάνεταιτονσυναισθηματικόκόσμοτωνοπαδώντουκαιτιςεσωτερικέςτουςανάγκεςΔενείναισυνεπώςπερίεργοότιτοκοινόαυτότονελάτρευσε

ΓεννήθηκεσεευνοημένοκοινωνικόπεριβάλλοναλλάηαπουσίααπόνωρίςτουπατέρατουθατονσημαδέψειΜεγάλοόπλογιατηνπρόοδότουυπήρξεημαθησιακήτουευχέρειαΣτηνΑμερικήεκτόςαπότιςσπουδέςστοHarvardγνώρισετηνεμπειρίατηςσυμβίωσηςμετην

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

πρώτητουσύζυγοΤααπομνημονεύματααπότονάτυ-χοαυτόγάμοάφησεαργότεραωςψυχίατροςηΧριστί-ναΡασσιάΠρόκειταιγιαέργοψυχογραφικότουνεαρούΑνδρέατοοποίοθαφανείχρήσιμοσεμελλοντικούςβιο-γράφουςΔυστυχώςδενέχουμετίποτααπότονίδιοτονΑνδρέαγιατηνπρώτηαυτήσημαντικήτουσχέσημετοάλλοφύλοΗδεύτερησυζυγικήτουεπιλογήαποδεί-χθηκεεπωφελήςγιατηνπροσωπικήτουισορροπίαΗΜαργαρίτατούχάρισετέσσεραπαιδιάκαιπολλάχρό-νιαοικογενειακήςομαλότητας

Όταναποφασίζειναεπιστρέψειστηνπατρίδατουγιανααντιμετωπίσειτουςεσωτερικούςτουδαίμονεςθέλο-νταςκαιμηεγκαινιάζειένανέοκεφάλαιοστηζωήτουΑναζητώνταςτιςκαταβολέςτουγνωρίζεταικαιεπαγ-γελματικάμετονένοχοπατέρατου(πουτονείχεεγκα-ταλείψεινήπιο)στόχοπλέοναλλάκαιπρότυποΑντί-θετααπότονκατακτητήΓεώργιοοοποίοςδενδίστα-ζενααρπάζεικυρίεςσεεπίσημαδείπναοΑνδρέαςυπήρ-ξεευαίσθητοςεραστήςδιατηρώνταςένανεφηβικόσε-βασμόαλλάκαιμιαανάλογησυνέπειαπροςτουςδε-σμούςτουΗτρίτητουσύζυγοςαποτελείτηνεπιλογήτουπάσχοντοςηλικιωμένουοοποίοςπροσπαθείνακρα-τηθείστηζωήπουτουφεύγει

Οδημόσιοςβίοςτουαρχίζειμετηθριαμβευτικήπρώ-τηοκταετίαπουτελειώνειμέσαστονθόρυβοσκανδά-λωνκαισοβαρήςασθένειαςΤοότιπλησίασεπολύστονθάνατοεξηγείίσωςτηδεύτερηθητείατουμετηνπρο-σεκτικήδιαχείρισητωνκοινών

ΌτανοριζοσπαστισμόςτουΠΑΣΟΚυποχώρησεεγκα-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ταλείφθηκανκαιοιαπειλέςαπομάκρυνσηςαπότοΝΑΤΟ καιτηνΕυρωπαϊκήΚοινότητα1ΟΑνδρέαςυπήρξεοπρώ-τοςλαϊκιστήςηγέτηςανάμεσασταμέλητηςKοινότη-ταςΚατάφερενακατασκευάσειτηνέννοιατουενιαίουlaquoλαούraquoτωνκαλώνκαιαδικημένωνπουμάχονταιπάντακατάτωνκακώνεκμεταλευτώνΕλλήνωνκαιξένωνΟλαόςτοναντάμειψεμετηνψήφοτου

Ηπροσαγωγήτουσεδίκηλόγωτηςσχέσηςτουμετονεπιχειρηματία-εκδότηΓιώργοΚοσκωτάκατέληξεσεαθώωσηόμωςπροκάλεσεαναστάτωσηστονΈλληναπρω-θυπουργό

ΟΑνδρέαςαναμφίβολααποτέλεσεμιανέαεμπειρίαγιατουςΈλληνεςψηφοφόρουςΓόνοςπρωθυπουργούπα-τέρακαιμορφωμένηςμητέραςμεάριστεςσπουδέςστιςΗΠΑκαισημαντικήκαριέραωςοικονομολόγοςκαθη-γητήςεπέλεξεσυνεργάτεςοιοποίοιμελίγεςεξαιρέ-σειςδενήτανδυνατόννααμφισβητήσουνταπρωτείατουΤομάθηματηςαποστασίαςεναντίοντουπατέρατουτο1965υπήρξεκαθοριστικόστακατοπινάτουσχέ-διαΟευάλωτοςεξάλλουψυχικόςτουκόσμοςαποτέλε-σεσεόλητησταδιοδρομίατουτροχοπέδηστηνκατά-κτησηενόςήρεμουιδιωτικούβίουΟικαθηγητέςπουτονπαρακολουθούσανδεσμευμένοιαπότοεπαγγελμα-τικόαπόρρητοδενμαςάφησανμαρτυρίεςγιατονψυ-

1ΗσημερινήΕυρωπαϊκήΈνωσηονομαζότανέωςτο1987ΕΟΚ(ΕυρωπαϊκήΟικονομικήΚοινότητα)μετάκαιέωςτο1993ΕΚ(ΕυρωπαϊκήΚοινότητα)ΈκτοτεονομάζεταιΕΕ(ΕυρωπαϊκήΈνωση)καιενίοτεΕΚ

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

V ΑΜΥΝΤΙΚΗΠΟΛΙΤΙΚΗΚΑΙΗΣΧΕΣΗ ΜΕΤΟΥΣΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ 175

VI ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 187

VII ΤΟΤΕΛΟΣ 201

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 207

ΕΠΙΜΕΤΡΟ 211Ηκατακερματισμένηκοινωνία 213ΔιάλεξητουΑνδρέαΠαπανδρέου 223ΗκατάθεσητουΑνδρέαστηδίκητωνυπευθύνων

γιατηδικτατορία(1975) 235ΑπόσπασμααπότοβιβλίοτουΑλέξηΠαπαχελά

Οβιασμόςτηςελληνικήςδημοκρατίας Ο αμερικανικός παράγων 1946-1967 238

laquoΕίτετοέθνοςθαεξαφανίσειτοχρέοςείτε τοχρέοςθααφανίσειτοέθνοςraquo ΕισήγησητουΑνδρέαΠαπανδρέου στουπουργικόσυμβούλιο(1993) 248

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 253ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 263

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

ΟΑΝΔΡΕΑΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥεπηρέασετηνελληνικήκοινωνίαόσολίγοιπολιτικοίκαιάφησευποθήκηχειρι-σμώνπουσυνήθωςξαφνιάζουνεχθρούςκαιφίλουςΣτοι-χείοτηςπροσωπικότητάςτουυπήρξανοιαστάθμητεςαντιδράσειςστιςμεγάλεςπροκλήσειςτηςζωήςτουΕξί-σουαπρόβλεπτεςήτανκαιοιμεταμορφώσειςαπόφιλε-λεύθεροκατάτηναμερικανικήτουθητείασετριτοκο-σμικόριζοσπάστηότανστόχευεστηνπρωθυπουργίακαιμετάτηνκατάκτησητηςεξουσίαςσεδιαχειριστήτηςμακροζωίαςτωνκυβερνήσεώντουΑσφαλώςοριζοσπα-στισμόςκαιηάρνησηενυπήρχανστονψυχισμότουοοποίοςσυγκλονιζότανσυχνάαπόεσωτερικέςθύελλες

Ωςάτομομεευαίσθητηψυχοσύνθεσηείχετηνοξυ-δέρκειανααντιλαμβάνεταιτονσυναισθηματικόκόσμοτωνοπαδώντουκαιτιςεσωτερικέςτουςανάγκεςΔενείναισυνεπώςπερίεργοότιτοκοινόαυτότονελάτρευσε

ΓεννήθηκεσεευνοημένοκοινωνικόπεριβάλλοναλλάηαπουσίααπόνωρίςτουπατέρατουθατονσημαδέψειΜεγάλοόπλογιατηνπρόοδότουυπήρξεημαθησιακήτουευχέρειαΣτηνΑμερικήεκτόςαπότιςσπουδέςστοHarvardγνώρισετηνεμπειρίατηςσυμβίωσηςμετην

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

πρώτητουσύζυγοΤααπομνημονεύματααπότονάτυ-χοαυτόγάμοάφησεαργότεραωςψυχίατροςηΧριστί-ναΡασσιάΠρόκειταιγιαέργοψυχογραφικότουνεαρούΑνδρέατοοποίοθαφανείχρήσιμοσεμελλοντικούςβιο-γράφουςΔυστυχώςδενέχουμετίποτααπότονίδιοτονΑνδρέαγιατηνπρώτηαυτήσημαντικήτουσχέσημετοάλλοφύλοΗδεύτερησυζυγικήτουεπιλογήαποδεί-χθηκεεπωφελήςγιατηνπροσωπικήτουισορροπίαΗΜαργαρίτατούχάρισετέσσεραπαιδιάκαιπολλάχρό-νιαοικογενειακήςομαλότητας

Όταναποφασίζειναεπιστρέψειστηνπατρίδατουγιανααντιμετωπίσειτουςεσωτερικούςτουδαίμονεςθέλο-νταςκαιμηεγκαινιάζειένανέοκεφάλαιοστηζωήτουΑναζητώνταςτιςκαταβολέςτουγνωρίζεταικαιεπαγ-γελματικάμετονένοχοπατέρατου(πουτονείχεεγκα-ταλείψεινήπιο)στόχοπλέοναλλάκαιπρότυποΑντί-θετααπότονκατακτητήΓεώργιοοοποίοςδενδίστα-ζενααρπάζεικυρίεςσεεπίσημαδείπναοΑνδρέαςυπήρ-ξεευαίσθητοςεραστήςδιατηρώνταςένανεφηβικόσε-βασμόαλλάκαιμιαανάλογησυνέπειαπροςτουςδε-σμούςτουΗτρίτητουσύζυγοςαποτελείτηνεπιλογήτουπάσχοντοςηλικιωμένουοοποίοςπροσπαθείνακρα-τηθείστηζωήπουτουφεύγει

Οδημόσιοςβίοςτουαρχίζειμετηθριαμβευτικήπρώ-τηοκταετίαπουτελειώνειμέσαστονθόρυβοσκανδά-λωνκαισοβαρήςασθένειαςΤοότιπλησίασεπολύστονθάνατοεξηγείίσωςτηδεύτερηθητείατουμετηνπρο-σεκτικήδιαχείρισητωνκοινών

ΌτανοριζοσπαστισμόςτουΠΑΣΟΚυποχώρησεεγκα-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ταλείφθηκανκαιοιαπειλέςαπομάκρυνσηςαπότοΝΑΤΟ καιτηνΕυρωπαϊκήΚοινότητα1ΟΑνδρέαςυπήρξεοπρώ-τοςλαϊκιστήςηγέτηςανάμεσασταμέλητηςKοινότη-ταςΚατάφερενακατασκευάσειτηνέννοιατουενιαίουlaquoλαούraquoτωνκαλώνκαιαδικημένωνπουμάχονταιπάντακατάτωνκακώνεκμεταλευτώνΕλλήνωνκαιξένωνΟλαόςτοναντάμειψεμετηνψήφοτου

Ηπροσαγωγήτουσεδίκηλόγωτηςσχέσηςτουμετονεπιχειρηματία-εκδότηΓιώργοΚοσκωτάκατέληξεσεαθώωσηόμωςπροκάλεσεαναστάτωσηστονΈλληναπρω-θυπουργό

ΟΑνδρέαςαναμφίβολααποτέλεσεμιανέαεμπειρίαγιατουςΈλληνεςψηφοφόρουςΓόνοςπρωθυπουργούπα-τέρακαιμορφωμένηςμητέραςμεάριστεςσπουδέςστιςΗΠΑκαισημαντικήκαριέραωςοικονομολόγοςκαθη-γητήςεπέλεξεσυνεργάτεςοιοποίοιμελίγεςεξαιρέ-σειςδενήτανδυνατόννααμφισβητήσουνταπρωτείατουΤομάθηματηςαποστασίαςεναντίοντουπατέρατουτο1965υπήρξεκαθοριστικόστακατοπινάτουσχέ-διαΟευάλωτοςεξάλλουψυχικόςτουκόσμοςαποτέλε-σεσεόλητησταδιοδρομίατουτροχοπέδηστηνκατά-κτησηενόςήρεμουιδιωτικούβίουΟικαθηγητέςπουτονπαρακολουθούσανδεσμευμένοιαπότοεπαγγελμα-τικόαπόρρητοδενμαςάφησανμαρτυρίεςγιατονψυ-

1ΗσημερινήΕυρωπαϊκήΈνωσηονομαζότανέωςτο1987ΕΟΚ(ΕυρωπαϊκήΟικονομικήΚοινότητα)μετάκαιέωςτο1993ΕΚ(ΕυρωπαϊκήΚοινότητα)ΈκτοτεονομάζεταιΕΕ(ΕυρωπαϊκήΈνωση)καιενίοτεΕΚ

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

Εισαγωγή

ΟΑΝΔΡΕΑΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥεπηρέασετηνελληνικήκοινωνίαόσολίγοιπολιτικοίκαιάφησευποθήκηχειρι-σμώνπουσυνήθωςξαφνιάζουνεχθρούςκαιφίλουςΣτοι-χείοτηςπροσωπικότητάςτουυπήρξανοιαστάθμητεςαντιδράσειςστιςμεγάλεςπροκλήσειςτηςζωήςτουΕξί-σουαπρόβλεπτεςήτανκαιοιμεταμορφώσειςαπόφιλε-λεύθεροκατάτηναμερικανικήτουθητείασετριτοκο-σμικόριζοσπάστηότανστόχευεστηνπρωθυπουργίακαιμετάτηνκατάκτησητηςεξουσίαςσεδιαχειριστήτηςμακροζωίαςτωνκυβερνήσεώντουΑσφαλώςοριζοσπα-στισμόςκαιηάρνησηενυπήρχανστονψυχισμότουοοποίοςσυγκλονιζότανσυχνάαπόεσωτερικέςθύελλες

Ωςάτομομεευαίσθητηψυχοσύνθεσηείχετηνοξυ-δέρκειανααντιλαμβάνεταιτονσυναισθηματικόκόσμοτωνοπαδώντουκαιτιςεσωτερικέςτουςανάγκεςΔενείναισυνεπώςπερίεργοότιτοκοινόαυτότονελάτρευσε

ΓεννήθηκεσεευνοημένοκοινωνικόπεριβάλλοναλλάηαπουσίααπόνωρίςτουπατέρατουθατονσημαδέψειΜεγάλοόπλογιατηνπρόοδότουυπήρξεημαθησιακήτουευχέρειαΣτηνΑμερικήεκτόςαπότιςσπουδέςστοHarvardγνώρισετηνεμπειρίατηςσυμβίωσηςμετην

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

πρώτητουσύζυγοΤααπομνημονεύματααπότονάτυ-χοαυτόγάμοάφησεαργότεραωςψυχίατροςηΧριστί-ναΡασσιάΠρόκειταιγιαέργοψυχογραφικότουνεαρούΑνδρέατοοποίοθαφανείχρήσιμοσεμελλοντικούςβιο-γράφουςΔυστυχώςδενέχουμετίποτααπότονίδιοτονΑνδρέαγιατηνπρώτηαυτήσημαντικήτουσχέσημετοάλλοφύλοΗδεύτερησυζυγικήτουεπιλογήαποδεί-χθηκεεπωφελήςγιατηνπροσωπικήτουισορροπίαΗΜαργαρίτατούχάρισετέσσεραπαιδιάκαιπολλάχρό-νιαοικογενειακήςομαλότητας

Όταναποφασίζειναεπιστρέψειστηνπατρίδατουγιανααντιμετωπίσειτουςεσωτερικούςτουδαίμονεςθέλο-νταςκαιμηεγκαινιάζειένανέοκεφάλαιοστηζωήτουΑναζητώνταςτιςκαταβολέςτουγνωρίζεταικαιεπαγ-γελματικάμετονένοχοπατέρατου(πουτονείχεεγκα-ταλείψεινήπιο)στόχοπλέοναλλάκαιπρότυποΑντί-θετααπότονκατακτητήΓεώργιοοοποίοςδενδίστα-ζενααρπάζεικυρίεςσεεπίσημαδείπναοΑνδρέαςυπήρ-ξεευαίσθητοςεραστήςδιατηρώνταςένανεφηβικόσε-βασμόαλλάκαιμιαανάλογησυνέπειαπροςτουςδε-σμούςτουΗτρίτητουσύζυγοςαποτελείτηνεπιλογήτουπάσχοντοςηλικιωμένουοοποίοςπροσπαθείνακρα-τηθείστηζωήπουτουφεύγει

Οδημόσιοςβίοςτουαρχίζειμετηθριαμβευτικήπρώ-τηοκταετίαπουτελειώνειμέσαστονθόρυβοσκανδά-λωνκαισοβαρήςασθένειαςΤοότιπλησίασεπολύστονθάνατοεξηγείίσωςτηδεύτερηθητείατουμετηνπρο-σεκτικήδιαχείρισητωνκοινών

ΌτανοριζοσπαστισμόςτουΠΑΣΟΚυποχώρησεεγκα-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ταλείφθηκανκαιοιαπειλέςαπομάκρυνσηςαπότοΝΑΤΟ καιτηνΕυρωπαϊκήΚοινότητα1ΟΑνδρέαςυπήρξεοπρώ-τοςλαϊκιστήςηγέτηςανάμεσασταμέλητηςKοινότη-ταςΚατάφερενακατασκευάσειτηνέννοιατουενιαίουlaquoλαούraquoτωνκαλώνκαιαδικημένωνπουμάχονταιπάντακατάτωνκακώνεκμεταλευτώνΕλλήνωνκαιξένωνΟλαόςτοναντάμειψεμετηνψήφοτου

Ηπροσαγωγήτουσεδίκηλόγωτηςσχέσηςτουμετονεπιχειρηματία-εκδότηΓιώργοΚοσκωτάκατέληξεσεαθώωσηόμωςπροκάλεσεαναστάτωσηστονΈλληναπρω-θυπουργό

ΟΑνδρέαςαναμφίβολααποτέλεσεμιανέαεμπειρίαγιατουςΈλληνεςψηφοφόρουςΓόνοςπρωθυπουργούπα-τέρακαιμορφωμένηςμητέραςμεάριστεςσπουδέςστιςΗΠΑκαισημαντικήκαριέραωςοικονομολόγοςκαθη-γητήςεπέλεξεσυνεργάτεςοιοποίοιμελίγεςεξαιρέ-σειςδενήτανδυνατόννααμφισβητήσουνταπρωτείατουΤομάθηματηςαποστασίαςεναντίοντουπατέρατουτο1965υπήρξεκαθοριστικόστακατοπινάτουσχέ-διαΟευάλωτοςεξάλλουψυχικόςτουκόσμοςαποτέλε-σεσεόλητησταδιοδρομίατουτροχοπέδηστηνκατά-κτησηενόςήρεμουιδιωτικούβίουΟικαθηγητέςπουτονπαρακολουθούσανδεσμευμένοιαπότοεπαγγελμα-τικόαπόρρητοδενμαςάφησανμαρτυρίεςγιατονψυ-

1ΗσημερινήΕυρωπαϊκήΈνωσηονομαζότανέωςτο1987ΕΟΚ(ΕυρωπαϊκήΟικονομικήΚοινότητα)μετάκαιέωςτο1993ΕΚ(ΕυρωπαϊκήΚοινότητα)ΈκτοτεονομάζεταιΕΕ(ΕυρωπαϊκήΈνωση)καιενίοτεΕΚ

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

πρώτητουσύζυγοΤααπομνημονεύματααπότονάτυ-χοαυτόγάμοάφησεαργότεραωςψυχίατροςηΧριστί-ναΡασσιάΠρόκειταιγιαέργοψυχογραφικότουνεαρούΑνδρέατοοποίοθαφανείχρήσιμοσεμελλοντικούςβιο-γράφουςΔυστυχώςδενέχουμετίποτααπότονίδιοτονΑνδρέαγιατηνπρώτηαυτήσημαντικήτουσχέσημετοάλλοφύλοΗδεύτερησυζυγικήτουεπιλογήαποδεί-χθηκεεπωφελήςγιατηνπροσωπικήτουισορροπίαΗΜαργαρίτατούχάρισετέσσεραπαιδιάκαιπολλάχρό-νιαοικογενειακήςομαλότητας

Όταναποφασίζειναεπιστρέψειστηνπατρίδατουγιανααντιμετωπίσειτουςεσωτερικούςτουδαίμονεςθέλο-νταςκαιμηεγκαινιάζειένανέοκεφάλαιοστηζωήτουΑναζητώνταςτιςκαταβολέςτουγνωρίζεταικαιεπαγ-γελματικάμετονένοχοπατέρατου(πουτονείχεεγκα-ταλείψεινήπιο)στόχοπλέοναλλάκαιπρότυποΑντί-θετααπότονκατακτητήΓεώργιοοοποίοςδενδίστα-ζενααρπάζεικυρίεςσεεπίσημαδείπναοΑνδρέαςυπήρ-ξεευαίσθητοςεραστήςδιατηρώνταςένανεφηβικόσε-βασμόαλλάκαιμιαανάλογησυνέπειαπροςτουςδε-σμούςτουΗτρίτητουσύζυγοςαποτελείτηνεπιλογήτουπάσχοντοςηλικιωμένουοοποίοςπροσπαθείνακρα-τηθείστηζωήπουτουφεύγει

Οδημόσιοςβίοςτουαρχίζειμετηθριαμβευτικήπρώ-τηοκταετίαπουτελειώνειμέσαστονθόρυβοσκανδά-λωνκαισοβαρήςασθένειαςΤοότιπλησίασεπολύστονθάνατοεξηγείίσωςτηδεύτερηθητείατουμετηνπρο-σεκτικήδιαχείρισητωνκοινών

ΌτανοριζοσπαστισμόςτουΠΑΣΟΚυποχώρησεεγκα-

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ταλείφθηκανκαιοιαπειλέςαπομάκρυνσηςαπότοΝΑΤΟ καιτηνΕυρωπαϊκήΚοινότητα1ΟΑνδρέαςυπήρξεοπρώ-τοςλαϊκιστήςηγέτηςανάμεσασταμέλητηςKοινότη-ταςΚατάφερενακατασκευάσειτηνέννοιατουενιαίουlaquoλαούraquoτωνκαλώνκαιαδικημένωνπουμάχονταιπάντακατάτωνκακώνεκμεταλευτώνΕλλήνωνκαιξένωνΟλαόςτοναντάμειψεμετηνψήφοτου

Ηπροσαγωγήτουσεδίκηλόγωτηςσχέσηςτουμετονεπιχειρηματία-εκδότηΓιώργοΚοσκωτάκατέληξεσεαθώωσηόμωςπροκάλεσεαναστάτωσηστονΈλληναπρω-θυπουργό

ΟΑνδρέαςαναμφίβολααποτέλεσεμιανέαεμπειρίαγιατουςΈλληνεςψηφοφόρουςΓόνοςπρωθυπουργούπα-τέρακαιμορφωμένηςμητέραςμεάριστεςσπουδέςστιςΗΠΑκαισημαντικήκαριέραωςοικονομολόγοςκαθη-γητήςεπέλεξεσυνεργάτεςοιοποίοιμελίγεςεξαιρέ-σειςδενήτανδυνατόννααμφισβητήσουνταπρωτείατουΤομάθηματηςαποστασίαςεναντίοντουπατέρατουτο1965υπήρξεκαθοριστικόστακατοπινάτουσχέ-διαΟευάλωτοςεξάλλουψυχικόςτουκόσμοςαποτέλε-σεσεόλητησταδιοδρομίατουτροχοπέδηστηνκατά-κτησηενόςήρεμουιδιωτικούβίουΟικαθηγητέςπουτονπαρακολουθούσανδεσμευμένοιαπότοεπαγγελμα-τικόαπόρρητοδενμαςάφησανμαρτυρίεςγιατονψυ-

1ΗσημερινήΕυρωπαϊκήΈνωσηονομαζότανέωςτο1987ΕΟΚ(ΕυρωπαϊκήΟικονομικήΚοινότητα)μετάκαιέωςτο1993ΕΚ(ΕυρωπαϊκήΚοινότητα)ΈκτοτεονομάζεταιΕΕ(ΕυρωπαϊκήΈνωση)καιενίοτεΕΚ

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

ταλείφθηκανκαιοιαπειλέςαπομάκρυνσηςαπότοΝΑΤΟ καιτηνΕυρωπαϊκήΚοινότητα1ΟΑνδρέαςυπήρξεοπρώ-τοςλαϊκιστήςηγέτηςανάμεσασταμέλητηςKοινότη-ταςΚατάφερενακατασκευάσειτηνέννοιατουενιαίουlaquoλαούraquoτωνκαλώνκαιαδικημένωνπουμάχονταιπάντακατάτωνκακώνεκμεταλευτώνΕλλήνωνκαιξένωνΟλαόςτοναντάμειψεμετηνψήφοτου

Ηπροσαγωγήτουσεδίκηλόγωτηςσχέσηςτουμετονεπιχειρηματία-εκδότηΓιώργοΚοσκωτάκατέληξεσεαθώωσηόμωςπροκάλεσεαναστάτωσηστονΈλληναπρω-θυπουργό

ΟΑνδρέαςαναμφίβολααποτέλεσεμιανέαεμπειρίαγιατουςΈλληνεςψηφοφόρουςΓόνοςπρωθυπουργούπα-τέρακαιμορφωμένηςμητέραςμεάριστεςσπουδέςστιςΗΠΑκαισημαντικήκαριέραωςοικονομολόγοςκαθη-γητήςεπέλεξεσυνεργάτεςοιοποίοιμελίγεςεξαιρέ-σειςδενήτανδυνατόννααμφισβητήσουνταπρωτείατουΤομάθηματηςαποστασίαςεναντίοντουπατέρατουτο1965υπήρξεκαθοριστικόστακατοπινάτουσχέ-διαΟευάλωτοςεξάλλουψυχικόςτουκόσμοςαποτέλε-σεσεόλητησταδιοδρομίατουτροχοπέδηστηνκατά-κτησηενόςήρεμουιδιωτικούβίουΟικαθηγητέςπουτονπαρακολουθούσανδεσμευμένοιαπότοεπαγγελμα-τικόαπόρρητοδενμαςάφησανμαρτυρίεςγιατονψυ-

1ΗσημερινήΕυρωπαϊκήΈνωσηονομαζότανέωςτο1987ΕΟΚ(ΕυρωπαϊκήΟικονομικήΚοινότητα)μετάκαιέωςτο1993ΕΚ(ΕυρωπαϊκήΚοινότητα)ΈκτοτεονομάζεταιΕΕ(ΕυρωπαϊκήΈνωση)καιενίοτεΕΚ

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χικότουκόσμοΥπάρχουνωστόσοδημοσιευμένεςνύξειςκαιίσωςαυτέςαρκούνπροςτοπαρόν

Ηπιοθετικήτουπροσφοράήτανονέοςοικογενεια-κόςκώδικαςπουεξασφάλισετηνομικήισότητατωνδύοφύλων(Κωστής2013817)

Τοβιβλίοτούτοβασίστηκεεξολοκλήρουσεδημοσι-ευμένεςπηγέςΦιλοδοξίατουσυγγραφέαήτανναχα-ράξεικάποιεςβασικέςγραμμέςγιατηνκατανόησητουφαινομένουΑνδρέαςκαιτηςδιάρκειαςτηςεπιρροήςτουστονπολιτικόμαςβίοΠροσπάθησεκατάτοδυνατόννακρίνειτοέργοτουαντικειμενικάμεκριτήριοπάντοτετατελικάαποτελέσματατωνενεργειώντου

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΙΑΦΕΤΗΡIΑ

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

Τα νεανικά χρόνια

ΟΓΕΩΡΓΙΟΣΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥήτανγενικόςδιοικητήςτωννήσωντουΑιγαίουμεέδρατηΧίοόταναπέκτη-σετο1919τονπρώτοτουγιοΑνδρέααπότηΣοφίαΜι-νέικοκόρηΠολωνώνεγκατεστημένωνστηνΕλλάδα

ΟιπρώτεςαναμνήσειςτουμικρούΑνδρέαπρινοιγο-νείςτουχωρίσουνδενήτανανέφελεςΌτιγνωρίζουμεαπότηνπαιδικήτουηλικίαείναιαπόεξομολογήσειςτουίδιουσεστενούςτουφίλουςΠρόκειταικυρίωςγιααλ-γεινέςανακλήσειςοιοποίεςσυνδέονταιμετηδιαφυγού-σαπατρικήστοργήΟχαρισματικόςΓεώργιοςδενήτανφτιαγμένοςγιατιςχαρέςτηςοικογένειαςκαιαφιέρωσεσημαντικόμέροςτηςζωήςτουσεπερισσότεροήλιγό-τεροεφήμερεςπεριπέτειεςΗαπουσίατουπατρικούπρο-τύπουσημαδεύειαπόνωρίςτονευαίσθητοΑνδρέα

ΧάρηστονΜιχάληΜακράκηυπάρχουνπληροφο-ρίεςερανισμένεςαπότηνεφηβικήκαιτηφοιτητικήτουηλικίαπουείναισυγκεντρωμένεςσεβραχύτόμομετοντίτλοΤο ξεκίνημα (2000)ΕίναικαιτίτλοςτουσοσιαλιστικούπολυγραφημένουπεριοδικούπουοΑν-δρέαςεξέδιδεστα15τουχρόνιαμεσυμμαθητέςτουστοΚολλέγιοΑθηνών(1934)Ηπεριγραφήτωναντι-

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

18 ΑΦΕΤΗΡIΑ

δράσεωνπουπροκάλεσαντατολμηράσεσοσιαλιστι-κήορολογίαάρθρατωνμαθητώνανήκειστονφιλελεύ-θεροδιευθυντήτουΚολλεγίουΌμηροΝτέιβις(1895-1984)

Όταντοδεύτεροτεύχοςτουπεριοδικούμεσαφήκομ-μουνιστικόπροσανατολισμόήτανέτοιμογιαδιανομή[hellip]ειδοποιήθηκανοιγονείςκαιέμεινανσύμφωνοινακατασχεθείτοπεριοδικόκαινασυνεργαστούνμετοσχολείο[hellip]Ακολούθησεεπίπληξηκαιτιμωρίατωνμα-θητώνδιότιπαρέβησαντονκανονισμόοοποίοςαπα-γορεύειδημοσιεύσειςχωρίςτηνέγκρισηκαιτηνεπί-βλεψητουκαθηγητικούπροσωπικού[hellip]Ηάποψήμαςήτανότιταπλέοναπαράδεκταάρθραήτανεκδηλώσειςπνευματικάκαλλιεργημένωναλλάανώριμωννέωντωνοποίωνοιεπιδόσειςήτανυποδειγματικές

(Davis1992παρατίθεταιστοΜακράκης200021)

ΣεεπίσκεψητουΝτέιβιςκαιτουσυνδιευθυντήτουΚολ-λεγίουστονΓεώργιοΠαπανδρέουπροκειμένουνααπαλ-λαγείτοσχολείοαπότιςκατηγορίεςτουτύπουότισυ-νεργούσεμετουςαριστερούςοπατέραςτουΑνδρέαlaquoμαςεξέπληξεraquoκατάτονΝτέιβιςlaquoμετηνπροχειρότητάτουλέγονταςότιοιεπιθέσειςαυτέςδενείναιπαράεπιθέ-σειςεναντίοντουίδιουκαιτουΚολλεγίουτοοποίοεί-χειδρυθείαπόδιακεκριμένουςβενιζελικούςraquo(Μακρά-κης200022)

ΉτανάραγεητελευταίαφοράπουοΓεώργιοςΠα-πανδρέουαντιμετώπιζετιςπατρικέςτουευθύνεςμετό-σηελαφρότηταΟΑνδρέαςδιηγήθηκεαργότερασεδη-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 19

μοσιογράφοότιοπατέραςτουτονμύησεστονμαρξισμόγιανατονξεπεράσειόπωςείχεκάνεικαιεκείνος(Μα-κράκης200031-32)

ΟιγνωστοίτουπεριγράφουντοννεαρόΠαπανδρέουωςπολύδιαφορετικόχαρακτήρααπότονΓεώργιοΉτανκλειστόςστουςξένουςκαιεπιφυλακτικόςακόμηκαιμετουςφίλουςτουΟίδιοςπροσπαθείσεεξομολογητικότουάρθροστοπεριοδικότουσχολείουΑθηναίος (3Μαρ-τίου1936)ναεμφανιστείδιαφορετικόςαπόότιπραγμα-τικάείναιίσωςγιατίθεωρείτοναληθινότουεαυτόέναεπτασφράγιστομυστικόlaquoδενσαςπαρουσιάζωαυτότοπαιδίόπωςείναιστrsquoαλήθειαΌχιδενέχωτοθάρροςγιακάτιτέτοιοΠροσπαθώνασαςεπιδείξωένανάνθρω-πομεμεγάλεςπνευματικέςδυνάμειςένανφιλόσοφοένανμεγάλοσυγγραφέαένανκοινωνικόμεταρρυθμιστήκαικατάκάποιοτρόποείναι(ένααπόαυτά)raquo(Μακρά-κης200033)ΠρόκειταιγιακείμενοπουαποκαλύπτεισημαντικάστοιχείατουχαρακτήρατουΗπροσπάθειανακρύψειτηνανασφάλειάτουκαιηεντύπωσήτουότιαπειλείταιθατονακολουθούντουλάχιστονσταπρώταεπαγγελματικάτουβήματα

ΕνδιαφέρονπαρουσιάζεικαιημαρτυρίατηςΝτέ-νηςΒαχλιώτηπουέγινεδιάσημηενδυματολόγοςστιςΗΠΑΓνώρισετονΑνδρέαόταναυτήήταν12ετώνστοΚαστρί

Αργότερακάναμεπαρέαγύρωστα1939ήτανφοιτη-τήςκιεγώ16-17χρονώνΤότεόλοιήτανπαρέεςπα-ρέεςκιηδικήμαςήτανηπαρέατουΨυχικούμεαγό-

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

20 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ριατουΚολλεγίουκιεμείςτακορίτσιατουΚολλεγίουΤονθυμάμαιμεμαλλιάφριζέκαστανάπροςκοκκινω-πάστενόμέτωποωραίαμάτιαΦορούσεcolroulantπουήτανκαιτοσύνθηματηςπαρέαςΤουάρεσεναέχειτονπρώτολόγονακατευθύνειταπάρτυςναεντυπω-σιάζειτηνπαρέαείχεμιαexaltationένανέντονοναρ-κισσισμόΕπίσηςπροστάτευετηνκοινωνικήτουθέσηείχεσυνείδησηελίτκαιμιακάποιαηθικολογίαώστεανκάποιοςκαλούσεμιακοπέλαπουδενήτανκοινωνι-κάενταγμένηστηνπαρέααντιδρούσεαρνητικάΗαλή-θειαείναιότιμαςείχεεπιβληθείτοrsquoπαιζεΜεσσίαςαλλάείχεκαιcharme

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ1249)

ΟΑνδρέαςμεδύοφίλουςτουκαισυμμαθητέςτουςΠάριΚωνσταντινίδηκαιΓιώργοΣκιαδαρέσηέφυγαναπότοΚολλέγιομόλιςτελείωσαντηνπέμπτηγυμνα-σίουγιανααποφύγουντοπρόσθετοκολλεγιακόέτοςτηνεβδόμητάξη(αργότεραέγινεlaquoτρίτηπροκαταρκτι-κήraquo)ΟΑνδρέαςγράφτηκεστοΠειραματικόΣχολείοτουΠανεπιστημίουΑθηνώνΤοενδιαφέρονδίτομοέργοτηςΕύηςΣκληράκηΠειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών Οδοιπορικό μέσα στο χρόνοτοοποίοεκδόθηκετο1994περιλαμβάνεισημαντικέςπληροφορίεςγιατονΑνδρέαΣτονφάκελότουυπάρχειηέκθεσηπουυπο-γράφεταιαπότονκαθηγητήΙωάννηΣταματάκοκαιπε-ριέχειταακόλουθα

ΥπήρξενάριστοςειςπάνταταμαθήματαΤομόνονμει-ονέκτημάτουοφειλόμενοναφrsquoενόςειςκληρονομικό-

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 21

τητακαιαφrsquoετέρουειςτουςπερίαυτόνπαράγονταςτηςαγωγήςείναιότιτυγχάνειπείσμωνδημαγωγόςσυνεπείαδετούτουαποφασίζειενίοτενακαταφεύγηενσυνειδήτωςειςσοφίσματαήκαιειςκενήνλογοκοπίανΠείσμαωσαύτωςαλλάκαιεμπάθειάντιναδεικνύεικαιεντηυποστηρίξειτωνπολιτικώνκαιπολιτειακώντουαντιλήψεων[hellip]ΑγαπάτουςσυμμαθητάςτουιδίατουςομόφροναςΕνπαντίκαιπάντοτεαναλαμβάνειτηνπρω-τοπορίανΕάνηυγείατου[αναφέρεταιστηφυματίωσηηοποίατονκαθήλωσεένανχρόνοστηνΕλβετία]τονβοηθήσηασφαλώςθααπασχολήσητοΠανελλήνιονμί-ανημέραν

(Παναγιωτόπουλος1993τόμ136-37)

Το1936ομάδαμαθητώναπόδιάφοραγυμνάσιασχη-μάτισαντηνάτυπηΔΕΜ(ΔημοκρατικήΈνωσηΜαθη-τώναλλάίσωςκαιMαρξιστών)Κάποιεςαπότιςσυ-γκεντρώσειςέγινανστοσπίτιτηςΣοφίαςΠαπανδρέουστοΨυχικόΌτανεγκαθιδρύθηκεηδικτατορίαΜετα-ξάηοργάνωσηκυκλοφόρησεέναβραχύφυλλάδιομετίτλοΣπίθακατάτηνεφημερίδατουΛένινΊσκρα

ΟΑνδρέαςήτανέναπροστατευμένοπαιδίχωρίςευ-καιρίανααποκοπείαπότημορφωμένηκαιστοργικήτουμητέραΗπίκραπουτονπότισεηπατρικήαπουσίαέγι-νετραύμαζωήςκαιηεύθραυστηυγείατουάφησεπάνωτουταίχνητηςΈνααγύμναστοσώμαπουτουστέρη-σεπολλάαπόταπαιχνίδιατωνσυνομηλίκωντουΗσχέ-σημετοάλλοφύλοβρισκότανακόμηεγκλωβισμένηστηφαντασίατουΤουέμενετοοξύτουπνεύμακαιημα-

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

22 ΑΦΕΤΗΡIΑ

θησιακήευχέρειαπουέμαθενακαλλιεργείμεεπιμονήΣτονκύκλοτωνσυμμαθητώντουπαρουσιαζότανιδιαί-τεραανταγωνιστικόςχρησιμοποιώνταςτιςακαδημαϊ-κέςτουεπιδόσειςσαντοπιοαποτελεσματικότουόπλο

ΜετάτηνκτήσητουαπολυτηρίουοΑνδρέαςπέρα-σεστηNομικήτουΠανεπιστημίουΑθηνώνπρώτοςΣτοτέλοςτουπρώτουέτουςομέσοςόροςτωνβαθμώντουήτανάρισταΤαπολιτικάενδιαφέροντατουφοιτητήΑν-δρέακινήθηκανπροςτηνκατεύθυνσητωντροτσκιστώνκαιιδιαίτερατωνΕλλήνωνεκπροσώπωντουςΣεσυνέ-ντευξήτουστονΓεώργιοΝΔρόσοστις17Ιουνίου1976οΑνδρέαςείπεταεξήςlaquoΌτανήμουνφοιτητήςεδώστοπρώτοέτοςτηςΝομικήςΣχολήςεπίεποχήςΜεταξάείχαιδιαίτεραεκτιμήσειτηδράσηαυτώντωνανθρώπωνΥπήρχεμιαφυσιογνωμίαεκπληκτικήτότεστηνΕλλά-δαοΠΠουλιόπουλος2[hellip]Μεείχεπραγματικάσυναρ-πάσειΉταναγωνιστέςοιάνθρωποιαυτοίraquo(Παναγιω-τόπουλος1993τόμ150-51)

Τοπανεπιστήμιοτονέβγαλεαπότοοικείοτουσχο-λικόπεριβάλλονκαιτονέφερεσεένανδιαφορετικόγιrsquoαυτόνκοινωνικόχώροΑνακάλυψεόμωςωςπεδίοανά-δειξηςανάμεσαστουςομοίουςτουτονπολιτικόστίβοΣεεποχήδικτατορίαςτοαντιπολιτευτικόπαιχνίδιυπο-σχότανέντονεςσυγκινήσειςόμωςοΑνδρέαςγνώρισεμιαεπίπονηπροσγείωσηότανηδράσητουέγινεαντι-ληπτήαπότηνΑσφάλειαΗπεριπέτειάτουεκείκαιηενδεχόμενηυπογραφήδήλωσηςαποκήρυξηςτωναριστε-

2ΈλληναςτροτσκιστήςπουεκτελέστηκεαπότουςΓερμανούς

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΤΑΝΕΑΝΙΚΑΧΡΟΝΙΑ 23

ρώντουπεποιθήσεωντονκατέστησανευάλωτοστηνκριτικήτωνομοίωντουΟαπόηχοςαπότιςκατηγορίεςτωνσυμφοιτητώντουθατονακολουθείέκτοτεμεεπα-ναλήψειςότανπλέονθαασχοληθείμετηνπολιτικήΗαπόλυτησχεδόναποχήτουαπόκάθειδεολογικήέντα-ξησταχρόνιατηςΑμερικήςοφείλεταιστιςτραυματικέςαυτέςμνήμεςαπότηνεποχήΜεταξά

ΚατάτηΜιμίκαΚρανάκηηοποίαγνώριζετονΑν-δρέαοτελευταίοςείχεκληθείστηνΑσφάλειαόπουτονανέκρινανμεβίαιοτρόπο(Μακράκης200053)Οιγνώ-μεςγιατιςλεπτομέρειεςδιίστανταιΚάποιοιυποστηρί-ζουνότιτουέσπασαντοσαγόνικαιάλλοιότιβρέθηκεπάνωτουσημείωμασυνδρομητώντουαριστερούπεριο-δικούΠρολετάριοςστοοποίοσυμπεριλαμβάνοντανοΚορνήλιοςΚαστοριάδηςοΤάκηςΚύρκοςκαιοΧρή-στοςΚαράμπελας(οτελευταίοςεκτελέστηκεαπότιςδυνάμειςκατοχής)ΟίδιοςοΑνδρέαςστοβιβλίοτουDe-mocracy at Gunpoint ισχυρίζεταιότιταονόματαβρέθη-κανσπίτιτουότανηΑσφάλειαέκανεέρευναεξαιτίαςτηλεγραφήματοςπουέστειλεοπατέραςτουστονδικότουγραμματέαΜίδηπουέμενετότεστοσπίτιτουΑν-δρέα(Μακράκης200056)ΟΚαστοριάδηςπάντωςθε-ώρησετονΑνδρέαυπεύθυνογιατιςσυλλήψειςτωνφί-λωντουκαιαρνήθηκεέκτοτενατουξαναμιλήσειχω-ρίςωστόσοναπείθειαπόλυταμεταεπιχειρήματάτου(επιστολήτουΚαστοριάδηστοΒήμα1081986)

ΗΚρανάκηχρησιμοποίησεσεγράμματηςτης7ηςΝοεμβρίου1997τουποτιμητικόlaquoτηνεκοπάνησεστηνΑμερικήπριναπότις28Οκτ1940raquoγιατηναναχώρη-

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

24 ΑΦΕΤΗΡIΑ

σητουΑνδρέα(Μακράκης200053)Περισσότεραγιατιςσυνθήκεςμετιςοποίεςηδικτατορίατούεπέτρεψεναφύγειαπότηχώραδενγνωρίζουμεγιατίδενδιασώ-θηκαντααρχείατηςΑσφάλειαςεκείνηςτηςεποχήςΕν-δεχομένωςναυπάρχεικάποιαμνείαστοπροσωπικόαρ-χείοτουυπουργούΚωνσταντίνουΜανιαδάκηγιασυμ-φωνίαμετονΓεώργιοΠαπανδρέουότιογιοςτουθααπείχεαπόκάθεπολιτικήεκδήλωσηκαθώςκαιηδή-λωσημετανοίαςτουίδιουτουΑνδρέα

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

Στην Αμερική

ΟΙΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙΒΙΟΓΡΑΦΟΙτουΑνδρέαπουθαδώ-σουνστοαπομνημονευματικούχαρακτήραβιβλίοτηςπρώτηςτουσυζύγουΧριστίναςΡασσιάμετοντίτλο 10 χρόνια σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου (1992)τηνπροσοχήτηνοποίαχρειάζεταιθαανακαλύψουνίσωςμιασημαντικήπηγήπληροφοριώνγιατονχαρακτήρατουΑνδρέαΤοέργοαυτόείναιπροϊόναυτοπαρατήρησηςτηςψυχιάτρουπλέονΡασσιάχρόνιαμετάτηνπερίοδοπουπε-ριγράφειΟΑνδρέαςπαίζειτονρόλοτουκαταλύτηστηζωήτηςθλιμμένηςσυζύγουτουΗαφήγησητηςΡασ-σιάπεριέχειάφθονημνησικακίαγιατοναδιάφοροσύ-ντροφότηςοοποίοςδενθέλησεήδενμπόρεσενακα-τανοήσειταπροβλήματάτηςΤοσύντομοόμωςαυτόαφήγημακαταγράφειαυθεντικάτηνπροβληματικήσυμ-βίωσηδύομοναχικώνανθρώπωνμεελάχιστακοινάση-μείααναφοράςΤουαπορροφημένουαπότιςνευρώσειςκαιτιςαντισταθμιστικέςτουφιλοδοξίεςνεοφερμένουστοΧάρβαρντκαιμιαςχαριτωμένηςΕλληνοαμερικανί-δαςπουβιαζότανναεγκαταλείψειτημελαγχολικήζωήτηςοικογένειάςτηςΗαμοιβαίαέλξηπουσυνήθωςγε-φυρώνειαυτέςτιςδιαφορέςαπουσιάζειεδώ

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

26 ΑΦΕΤΗΡIΑ

ΗμονομερήςεξιστόρησητηςσχέσηςδεναρκείγιαναδιαμορφώσειοιστορικόςμιαισόρροπηαντίληψηγιατουςδύοπρωταγωνιστέςόμωςείναιφανερήηεπιρροήπουασκείοΑνδρέαςστηντότεσύντροφότουΑναμφί-βολαηΡασσιάείναιέναοξυδερκέςάτομοπουξεχωρί-ζειαπόνωρίςταχαρακτηριστικάτουΑνδρέατηνενδο-στρέφειακαιτηνκρυψίνοιάτουτονανταγωνισμόμετονεπικούρειοπατέρατουκαικυρίωςτηντάσητουναχρη-σιμοποιείτουςγύρωτουαλλάκαιτηνανάγκητουνατουςκατακτά

Ηπρωταγωνίστριατουβιβλίουείναιβέβαιαηίδιαησυγγραφεύςκαιπαράτηνπρόχειρηελληνικήμετάφρα-σηκαιέκδοση(οσυγγραφέαςανακάλυψετοβιβλίοσεκαροτσάκιτηςπλατείαςΒικτωρίας)μαςάφησεμιαλο-γοτεχνικήμαρτυρίαμετηγεύσητηςνεανικήςαπογοή-τευσηςΣτομεταξύοΑνδρέαςπολιτογραφήθηκεΑμερι-κανόςπολίτηςκαιυπηρέτησεστοαμερικανικόναυτικό

Ηδεκαετίατηνοποίαπραγματεύεταιτοστοχαστι-κόαυτόαπομνημόνευμαείναιητρίτητηςζωήςτουΑν-δρέαΗτελευταίαδεκαετίατηςζωήςτουέγινεέργοτηςτρίτηςκαιτελευταίαςτουσυμβίαςτηςΔήμητραςΛιάνημετοντίτλοΔέκα χρόνια και πενήντα τέσσερις μέρες (1997)Παράτηνομοιότηταστοντίτλοηαντι-παραβολήτωνδύοαπομνημονευμάτωνπροδίδειτοχά-σμαπουταχωρίζειΤοχάσμααφοράτηδιαμόρφωσητουχαρακτήρατουΑνδρέακατάταχρόνιατηςθριαμ-βευτικήςτουπορείαςστηνπολιτικήΠολλέςαπότιςπροβλέψειςτηςΡασσιάεπαληθεύονταιΟνέοςηγέτηςείναιανειλικρινήςκαιανασφαλής

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2

ΣΤΗΝΑΜΕΡΙΚΗ 27

ΟΑνδρέαςΠαπανδρέουμετάτοδιαζύγιότουαπότηΧριστίναΡασσιάκαιτονγάμοτουμετηΜάργκαρετΤσαντσκιαγραφείταικυρίωςαπότιςδιηγήσειςτουφί-λουκαισυνεργάτητουΔιαμαντήΠεπελάσηΜετάτοΠανεπιστήμιοτηςΜινεσόταοΠαπανδρέουδιδάσκει οικονομικάσεδύοκορυφαίααμερικανικάπανεπιστήμιατοΝορθγουέστερνστοΙλινόιςκαιτοΜπέρκλεϊστοΣανΦρανσίσκοΟΠεπελάσηςδιηγείταιτηνπρώτητουςγνω-ριμίακαιμεταφέρειτονθαυμασμότουγιrsquoαυτόντονιδι-αίτεροάνθρωποΗγοητείαπουασκείοΑνδρέαςστουςσυνομιλητέςτουεκδηλώνεταιπαράτονκλειστόχαρα-κτήρατουΟιεξομολογητικέςτουστιγμέςμετηβοή-θειατουαλκοόλαποκαλύπτουνταμόνιματραύματακαιτιςανασφάλειέςτουΗσχέσημετονπατέρακατέχεικυρίαρχηθέσηεδώΈπειταυπάρχουνοιψυχοσωματι-κέςαντιδράσειςστοπρώτοταξίδιτουστηνΕλλάδατο1959ότανχωρίςλόγοεξαρθρώνεταιτοσαγόνιτουκαιπαραμένειστηνκατάστασηαυτήέωςτηνημέρατηςαναχώρησήςτου(Λακόπουλος200827-45)

ΘαυπάρξεισυνέχειαΜολονότιηΕλλάδατοντρο-μάζεικαθώςημνήμητηςΑσφάλειαςτονακολουθείξέ-ρεικαλάότιηλύσητουπροσωπικούτουγρίφουβρίσκε-ταιεκείΚαιοπατέραςτουίσωςγιαναξεκαθαρίσεικιαυτόςτιςπαλιέςτουοφειλέςεπιμένεινατονκάνειδι-άδοχότου

• 2