ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ

ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912 - 1919

Οι πολεmicroικές περιπέτειες του 1897 δεν ξεχάστηκαν αmicroέσως στον ελληνικό χώρο Η ταπείνωση εξάλλου ήταν microόνο η microία από τις πολλές πτυχές του ζητήmicroατος Οι στρα-τιωτικές πρωτοβουλίες της Ελλάδας microπορεί να microην απέδωσαν στα πεδία των microαχών θεωρήθηκε όmicroως ότι υποχρέωσαν τη διεθνή διπλωmicroατία να παρέmicroβει microε τρόπο όχι απόλυτα εχθρικό για την ελληνική υπόθεση Η Κρήτη αν και αυτόνοmicroη και ανεξάρτητη πολιτεία δεν ήταν πλέον οθωmicroανική ενώ τα σύνορα στις παρυφές της Μακεδονίας αποκαταστάθηκαν στις πριν από τον πόλεmicroο θέσεις τους Για τους περισσότερους η Ελλάδα είχε δικαιωθεί στις φιλοπόλεmicroες επιλογές της και δεν υπήρχε σοβαρός λόγος να microην τις επαναλάβει στο microέλλον Στο κάτω-κάτω όλοι ειδικά στα κοντινά Βαλκά-νια προετοιmicroάζονταν για πόλεmicroο Ο Μακεδονικός Αγώνας έδειξε τις διαστάσεις και τη σκληρότητα των επερχόmicroενων αναmicroετρήσεων Τα οθωmicroανικά Βαλκάνια το Αιγαίο ίσως η Σmicroύρνη ίσως η Κωνσταντινούπολη θα ήταν το έπαθλο των αναmicroετρήσεων του αύριο Ασφαλώς άξιζε τον κόπο Η επόmicroενη στρατιωτική εmicroπλοκή φαινόταν να είναι απλά ζήτηmicroα κατάλληλων συγκυριών και χρόνου Η προς τον πόλεmicroο πορεία της χώρας διακρινόταν πλέον στο κοινωνικό επίπεδο Το κύρος των στρατιωτικών που τόσο πολύ είχε αmicroφισβητηθεί στον πόλεmicroο του 1897 γνώριζε περιόδους δόξας Η microεταστροφή οφειλόταν στον Μακεδονικό Αγώνα και στη συmicromicroετοχή στρατιωτικών στελεχών σε αυτόν αλλά και στη νέα ποιότητα του Σώmicroατος των αξιωmicroατικών και του στρατεύmicroατος Η εκπαίδευση στα του πολέmicroου έγινε ίσως η πλέον σοβαρή επένδυση του όλου εκπαιδευτικού συστήmicroατος της χώρας και η απο-στολή αξιωmicroατικών στο εξωτερικό έφθασε να ανταγωνίζεται τον φοιτητικό ξενιτεmicroό λόγου χάρη των υποψήφιων γιατρών Οι ξένες στρατιωτικές αποστολές βελτίωναν τη γενική εικόνα των κατώτερων στελεχών και των στρατευσίmicroων στη στεριά και στη θάλασσα Το στρατιωτικό επάγγελmicroα γοήτευε ακόmicroα και τους γόνους των επιφανών

Οmicroαδική φωτογραφία των επι-ζώντων αξιωmicroατικών του Μακε-

οικογενειών και σε αρκετές περιπτώσεις προσέλκυε ακόmicroα και τους γιους των πλού-σιων οmicroογενών έξω από τα σύνορα της χώρας Η απαλλαγή των στρατιωτικών microονά-δων από παράπλευρα καθήκοντα όπως η συλλογή φόρων ή η καταδίωξη ληστών άmicroβλυνε την καχυποψία των αγροτών ndashαπό τους οποίους προέρχονταν στην πλειοψη-φία τους οι στρατεύσιmicroοιndash και πιστοποίησε τον αποκλειστικά εθνικό προσανατολισmicroό του στρατεύmicroατος Η γενική λάmicroψη των στρατιωτικών πραγmicroάτων οφειλόταν οπωσδήποτε στην αύξηση των οικονοmicroικών πόρων που οι κυβερνήσεις της περιόδου επένδυσαν στη στρατιωτική προπαρασκευή της χώρας Οι σχετικές προσπάθειες ξεκίνησαν σχεδόν την επαύριον της ήττας του 1897 παρά την οικονοmicroική δυσπραγία του τότε ελληνικού κράτους και την επιβολή διεθνούς οικονοmicroικού ελέγχου στα δηmicroόσια οικονοmicroικά Σε αντίθεση microε τις προγενέστερες πρακτικές οι εξοπλιστικές προσπάθειες της χώρας είχαν πλέον διάρκεια και σχεδόν ορθολογικό σχεδιασmicroό Ο στρατός ξηράς απέκτησε σύγχρονο πυροβολικό (τύπου Σνάιντερ) υλικά στρατοπεδίας νέες εξαρτύσεις για τους στρατιώ-τες microέσα επικοινωνιών και microηχανικού και σύγχρονα επαναληπτικά τουφέκια Mάνλιχερ Με microικρή υστέρηση έφθασαν σrsquo αυτόν ακόmicroα πιο σύγχρονα όπλα τα πολυβόλα λόγου χάρη που εmicroφανίστηκαν εδώ το 1911 Η οργάνωση των υπηρεσιών βελτιώθηκε θεα-microατικά όπως και η διάρθρωση του στρατεύmicroατος σε microεγάλες microονάδες Με βάση τις στρατολογικές περιφέρειες οργανώθηκαν microεραρχίες σε microόνιmicroη πλέον βάση ώστε να microην επαναληφθεί η σύγχυση του 1897 όταν οι microεγάλες microονάδες συγκροτήθηκαν microετά την έναρξη της επιστράτευσης ή και του ίδιου του πολέmicroου Μεγάλα ετήσια γυmicroνάσια ολοκλήρωσαν τη νέα αντίληψηΣτη θάλασσα όπου το κόστος των εξοπλισmicroών παρουσιαζόταν δυσβάστακτο για microια χώρα του microεγέθους της τότε Ελλάδας οι εξελίξεις υπήρξαν εντυπωσιακές Στα τρία θωρηκτά που κληροδότησαν οι προσπάθειες των κυβερνήσεων Τρικούπη προστέθηκαν από το 1904 και microετά 4 microεγάλα και 10 microικρά αντιτορπιλικά ένα υποβρύχιο και προπα-ντός το θωρηκτό εύδροmicroο Γ Αβέρωφ Το τελευταίο αν και δεν microπορούσε να συγκρι-θεί σε microέγεθος και αποτελεσmicroατικότητα microε τα πολεmicroικά πλοία τύπου δρεδνώτ που κατασκεύαζαν πλέον οι microεγάλες ναυτικές δυνάmicroεις ήταν ότι καλύτερο microπορούσε να αποκτήσει microία χώρα microε περιορισmicroένα οικονοmicroικά microέσα και σχεδόν ανύπαρκτη βιοmicroηχα-νική και τεχνική υποδοmicroή Η βελτίωση της εκπαίδευσης των αξιωmicroατικών και ειδικά η

Πολεmicroικά πλοία των Ευρωπαϊ-κών Δυνάmicroεων στο λιmicroάνι των

επιβολή πειθαρχίας η εξοικείωση microε τα νέα όπλα και ο περιορισmicroός της απερισκεψίας τους microετέτρεψαν τον στόλο σε πολύτιmicroο εργαλείο καταρχάς της διπλωmicroατίας και στη συνέχεια του πολέmicroου Η κορύφωση των κυβερνητικών προσπαθειών επί πρωθυπουργίας Θεοτόκη στον τοmicroέα των εξοπλισmicroών και του εκσυγχρονισmicroού του στρατεύmicroατος τα χρόνια 1906-1907 σε συνδυασmicroό microε τη γενική ακτινοβολία του κινήmicroατος των Νεότουρκων στη γειτονική αυτοκρατορία έφεραν τον στρατό στο κατώφλι της πολιτικής Οι ένοπλες δυνάmicroεις ήταν πλέον στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα ο πλέον αξι-όπιστος και αποτελεσmicroατικός microηχανισmicroός που η χώρα διέθετε και ως εκ τούτου ήταν σχεδόν φυσικό για τα στελέχη του να θέλουν να microετάσχουν στη διαmicroόρφωση πολι-τικής Επρόκειτο για microια παρενέργεια των στρατιωτικών προετοιmicroασιών στην Ελλάδα αλλά και στις υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων Το Κίνηmicroα στο Γουδί απλώς έφερε στο προσκήνιο microια κατάσταση που οι συνθήκες είχαν από καιρό διαmicroορφώσει Η κοινωνία φαινόταν εξάλλου να αποδέχεται τόσο την ενίσχυση του ρόλου των στρα-τιωτικών όσο και την επιλογή του πολέmicroου ως microέσο επίλυσης των διαφορών microε τα γειτονικά κράτη Οι κοινωνικές διεργασίες στην Ελλάδα και στην Ευρώπη συνηγορού-σαν και προκαλούσαν αυτές τις αλλαγές Η έντονη κινητικότητα του αγροτικού χώρου αποτέλεσmicroα επιmicroέρους κρίσεων όσο και γενικότερων αδιεξόδων οι προσδοκίες των ανερχόmicroενων αστικών στρωmicroάτων αλλά και η στροφή του εκτός των συνόρων ελλη-νισmicroού προς το ασφαλές εθνικό κέντρο επικροτούσαν την πολεmicroική προσπάθεια Δεν ήταν microόνο οι εντός των συνόρων Έλληνες που έβλεπαν microε πολλές ελπίδες τη στρατι-ωτική ενίσχυση της χώρας Οι υπόλοιποι καταγεγραmicromicroένοι ως αλύτρωτοι επέβαλαν microε την παρουσία τους και microόνο τη δυναmicroική λύτρωσή τους Από την άλλη πλευρά το γεγονός ότι για πρώτη φορά microετά το 1830 η Ελλάδα απέκτησε πραγmicroατικές πολεmicroικές δυνατότητες υπαγόρευε από microόνο του microια διαφορετική πολιτική Όταν ο Ελευθέ-ριος Βενιζέλος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας υπήρχε ήδη το εργαλείο που θα του επέτρεπε να κινηθεί διπλωmicroατικά και να τοποθετηθεί σε ευνοϊκή θέση στις επερχόmicroενες εξελίξεις Οι τελευταίες σχετίζονταν microε τη βαθιά κρίση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας αλλά και την προοδευτική χαλάρωση των διπλωmicroατικών συστηmicroάτων που περιόριζαν τις επικίνδυνες πρωτοβουλίες των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων Στην προ-κειmicroένη περίπτωση η γειτονική Ιταλία δροmicroολόγησε σχεδόν άθελά της εξελίξεις που

Το θωρηκτό laquoΓεώργιος Αβέ-ρωφraquo σε καρτ ποστάλ της

Το κίνηmicroα των Νεοτούρκων του 1908 θεωρήθηκε από πολλούς

θα άλλαζαν τη microορφή των Βαλκανίων και θα οδηγούσαν ολόκληρη την Ευρώπη σε σοβαρές περιπέτειες

Ο Αrsquo Βαλκανικός πόλεmicroοςΟ πόλεmicroος ήρθε στα Βαλκάνια ως παρενέργεια microάλλον microιας γενικότερης ευρωπαϊκής αστάθειας που προκαλούσε ολοένα ισχυρότερες σεισmicroικές δονήσεις στο πολιτικό σκη-νικό Η διαmicroάχη microεταξύ Γαλλίας και Γερmicroανίας στο Μαρόκο οδήγησε σε συmicroβιβασmicroό ο οποίος όmicroως άφησε δυσαρεστηmicroένη την Ιταλία Η τελευταία θέλοντας να ισορροπή-σει την επέκταση των γαλλικών αποικιακών εδαφών στη βόρεια Αφρική ανέλαβε ndashmicroε τη σιωπηλή άδεια των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δυνάmicroεωνndash να αποσπάσει ένα microέρος από την κυριαρχία του σουλτάνου την αποmicroονωmicroένη microετά τις εξελίξεις στην Κρήτη και στην Αίγυπτο Λιβύη Αυτό όmicroως που ξεκίνησε ως επιχείρηση ήσσονος σηmicroασίας εξελίχθηκε σε microακρόχρονο πόλεmicroο Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία έχαιρε ακόmicroα κάποιας συmicroπάθειας στους αραβικούς πληθυσmicroούς της ερήmicroου ndashειδικά όταν αυτοί αντιmicroετώ-πιζαν Ευρωπαίουςndash και microπορούσε όπως αποδείχθηκε να βρει τρόπους να στηρίξει την αντίσταση των Λιβύων ενάντια στους Ιταλούς Η απρόσmicroενη αντίσταση microετέτρεψε τον ιταλικό περίπατο σε αδιέξοδη αναmicroέτρηση που απλώθηκε σε όλη την ανατολική Μεσό-γειο Η Ιταλία χρειάστηκε να εκστρατεύσει στο Αιγαίο καταλαmicroβάνοντας τα Δωδεκά-νησα και microεταφέροντας τον πόλεmicroο έως τα Στενά του Βοσπόρου για να αναγκάσει την Κωνσταντινούπολη να σταmicroατήσει τον πόλεmicroο Σχεδόν έναν χρόνο microετά την έναρξη των εχθροπραξιών η οθωmicroανική κυβέρνηση αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την αδυναmicroία της και να εγκαταλείψει τη Λιβύη Στο microεταξύ όmicroως οι Ιταλοί είχαν προσθέσει στις κτήσεις τους τα Δωδεκάνησα ο οθωmicroανικός στόλος είχε καταπονηθεί και υποστεί απώλειες το κόστος του πολέmicroου είχε εξαρθρώσει τις περιορισmicroένες δυνατότητες της Κωνσταντινούπολης ενώ η απαγόρευση εξαγωγής πολεmicroικών ειδών στην αυτο-κρατορία από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάmicroεις στο όνοmicroα της ουδετερότητας είχε πλήξει καίρια τα εξοπλιστικά προγράmicromicroατα της χώρας και microαζί τις στρατιωτικές της δυνατότητες Για τα βαλκανικά κράτη η κρίση που περνούσε η Οθωmicroανική αυτοκρατορία εκτιmicroήθηκε ως ανεπανάληπτη ιστορική ευκαιρία Με άξονα τις συνεννοήσεις ανάmicroεσα στη Σερ-βία στο Μαυροβούνιο και στη Βουλγαρία θεmicroελιώθηκε microία ισχυρή συmicromicroαχία ικανή να

laquoΗ Ελλάς εκήρυξε τον πόλεmicroον την νύκταraquo τιτλοφορεί η εφ

αντιmicroετωπίσει τον οθωmicroανικό στρατό στα Βαλκάνια Η Ελλάδα δεν ήταν επιθυmicroητός σύmicromicroαχος ήταν όmicroως αναγκαίος Ήταν η microόνη βαλκανική χώρα που διέθετε ναυτική δύναmicroη ικανή να εmicroποδίσει τη microεταφορά στρατιωτικών ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία στα βαλκανικά microέτωπα Ο Βενιζέλος προσέφερε στους συmicromicroάχους αυτό το σηmicroαντικό πλεονέκτηmicroα και microε αυτόν τον τρόπο έγινε microέλος του βαλκανικού microετώπου Στις 5 Οκτωβρίου 1912 ο Αrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος ξεκίνησε στην καλύτερη δυνατή συγκυρία για τα microικρά βασίλεια των Βαλκανίων

Προς τη ΜακεδονίαΣτην Ελλάδα όπως και στα άλλα βαλκανικά κράτη η επιστράτευση ξεκίνησε microέσα σε γενικό ενθουσιασmicroό Όλοι καταλάβαιναν ότι οι περιστάσεις δεν θα microπορούσαν ποτέ να είναι περισσότερο ευνοϊκές Επρόκειτο σχεδόν για ένα είδος εξέγερσης των όσων microπορούσαν να πολεmicroήσουν καθώς τα πράγmicroατα έπρεπε να γίνουν γρήγορα πριν οι Σλάβοι σύmicromicroαχοι της Ελλάδας microοιράσουν microεταξύ τους την οθωmicroανική βαλκανική κλη-ρονοmicroιά Εκτός από τους Επίστρατους που κλήθηκαν να παρουσιαστούν στις microονάδες τους πλήθη εθελοντών από το εσωτερικό το εξωτερικό ή τις απελευθερωmicroένες περι-οχές έσπευσαν να παρουσιαστούν στα κέντρα κατάταξης Πολλοί έρχονταν από πολύ microακριά για να πάρουν microέρος σε αυτό τον πόλεmicroο Υπολογίζεται ότι microόνο από τις ΗΠΑ επέστρεψαν για να καταταγούν microερικές δεκάδες χιλιάδες πρόσφατοι microετανάστες Πριν τελειώσουν οι επιχειρήσεις οι ελληνικές δυνάmicroεις είχαν διπλασιαστεί από microια αρχική δύναmicroη περίπου 120000 ανδρών έφθασαν σχεδόν τις 240000 microεγαλώνοντας ανάλογα τις φιλοδοξίες και τις διεκδικήσεις της χώρας

ΠίνακαςΣτρατιωτικές δυνάmicroεις των αντίπαλων κρατών το 1912

Αrsquo Σύmicromicroαχοι Ελλάδα 129000 πεζοί 1000 ιππείς8 microεραρχίες πεζικού 1 ταξιαρχία ιππικού - 180 πυροβόλαΣερβία 220000 πεζοί 3000 ιππείς

Η ελληνική επιστράτευση που άρχισε τα microεσάνυχτα της 17ης

Τον Οκτώβριο όmicroως του 1912 η Ελλάδα διέθετε τον microικρότερο στρατό ανάmicroεσα στους συmicromicroάχους αν φυσικά εξαιρέσουmicroε το microικροσκοπικό Μαυροβούνιο Η χώρα παρέ-ταξε αρχικά 120000 άνδρες έναντι 220000 της Σερβίας 350000 της Βουλγαρίας και 35000 του Μαυροβουνίου Το βάρος του πολέmicroου όmicroως microοιράστηκε άνισα microε τρόπο που ευνοούσε την ελληνική πλευρά Το ελληνικό χερσαίο microέτωπο ήταν το πλέον απόmicroακρο και το λιγότερο απειλητικό για τους Οθωmicroανούς οι οποίοι επένδυσαν εκεί ισχνές αριθmicroητικά και ποιοτικά microονάδες Ο κύριος όγκος των αυτοκρατορικών στρα-τευmicroάτων συγκεντρώθηκε στη Θράκη όπου η προέλαση του ισχυρού βουλγαρικού στρατού απειλούσε την Αδριανούπολη αλλά και την ίδια την Κωνσταντινούπολη Το δεύτερο σε σηmicroασία microέτωπο αφορούσε στη βόρεια Μακεδονία σε microία προσπάθεια να αναχαιτιστεί η προέλαση των Σέρβων και να καλυφθούν οι microουσουλmicroανικοί πληθυσmicroοί της Μακεδονίας του Κοσόβου και της Αλβανίας Πολύ λίγα πράγmicroατα περίσσεψαν από τη πλευρά των Οθωmicroανών για τα σύνορα της Θεσσαλίας και της Ηπείρου Στο Θεσσαλικό microέτωπο 100000 Έλληνες στρατιώτες διαρθρωmicroένοι σε 7 microεραρχίες πεζικού microία ταξιαρχία ιππικού microε 70 πολυβόλα και ισχυρό πυροβολικό 120 πυροβόλα

11 microεραρχίες πεζικού 1 microεραρχία ιππικού - 500 πυροβόλαΒουλγαρία 300000 πεζοί 5000 ιππείς11 microεραρχίες πεζικού 15 microεραρχίες ιππικού - 720 πυροβόλαΜαυροβούνιο 35000 πεζοί4 microεραρχίες πεζικού - 130 πυροβόλα

Σύνολο συmicromicroαχικών δυνάmicroεων 684000 πεζοί 9000 ιππείς34 microεραρχίες πεζικού 3 microεραρχίες ιππικού - 1530 πυροβόλα

Βrsquo Οθωmicroανική αυτοκρατορία 340000 πεζοί 6000 ιππείς48 microεραρχίες ιππικού 2 microεραρχίες ιππικού850 πυροβόλα εκστρατείας 750 πυροβόλα φρουρίωνΠηγή ΓΕΣΔΙΣ laquoΕπίτοmicroη ιστορία των Βαλκανικών πολέmicroων 1912-1913raquo Αθήνα 1987)

Η ολοκλήρωση της ελληνικής επιστράτευσης απέδωσε για

Οι Τούρκοι είχαν παρατάξει στα στενά του Σαρανταπόρου τέσ-

εκστρατείας και 50 τοποmicroαχικά (βαριά πυροβόλα θέσης microη microετακινούmicroενα δηλαδή) βρέθηκαν αρχικά αντιmicroέτωποι microε 35000 Οθωmicroανούς από τους οποίους οι περίπου 15000 προάσπιζαν τα ορεινά περάσmicroατα στη συνοριακή γραmicromicroή Οι προχωρηmicroένες αυτές θέσεις ανατράπηκαν στον Σαραντάπορο στις 9 Οκτωβρίου microε απώλειες χιλίων ανδρών από την ελληνική πλευρά ανοίγοντας τον δρόmicroο προς τα βόρεια Ο συσχε-τισmicroός των δυνάmicroεων δεν επέτρεπε την οργάνωση νέας οθωmicroανικής γραmicromicroής άmicroυνας και η ελληνική προέλαση καθυστερούσε microόνο από τις αποστάσεις τους δύσβατους δρόmicroους τα στενά περάσmicroατα που προκαλούσαν δυσκολίες στον ανεφοδιασmicroό και στη συγκροτηmicroένη κίνηση των microονάδων Οι Οθωmicroανοί εγκατέλειψαν χωρίς microάχη τη προσφερόmicroενη για άmicroυνα γραmicromicroή του Αλιάκ-microονα καθώς δεν microπόρεσαν να συγκεντρώσουν επαρκείς δυνάmicroεις για να την αξιο-ποιήσουν Υποχώρησαν προς τον Αξιό και τα έλη της κεντρικής Μακεδονίας Στις 19 Οκτωβρίου καθώς η ελληνική προέλαση άρχισε να απειλεί τη Θεσσαλονίκη αλλά και την υποχώρηση των microονάδων του που πολεmicroούσαν τους Σέρβους βορειότερα το οθω-microανικό στρατηγείο προσπάθησε να οργανώσει αmicroυντική γραmicromicroή στα Γιαννιτσά στα βόρεια της ελώδους έκτασης που δέσποζε ανάmicroεσα στον Αλιάκmicroονα και στον Αξιό Στο σηmicroείο αυτό συγκεντρώθηκαν περίπου 25000 στρατιώτες για να προασπίσουν την ιερή για τους Οθωmicroανούς πόλη Επακολούθησε διήmicroερη microάχη κατά την οποία η ελλη-νική αριθmicroητική υπεροχή και η συνεχής άφιξη ενισχύσεων υποχρέωσαν τελικά τους Οθωmicroανούς σε υποχώρηση κατά την οποία microάλιστα εγκαταλείφθηκαν όγκοι στρατιω-τικού υλικού που δεν microπορούσαν να microεταφερθούν στους λασπωmicroένους από τη συνεχή βροχή δρόmicroους Η προέλαση των ελληνικών δυνάmicroεων προς τη Θεσσαλονίκη ήταν πλέον επιτακτική ανάγκη όχι microόνο για προφανείς πολιτικούς λόγους αλλά και για πρακτικά στρατιωτι-κούς Ο ανεφοδιασmicroός του στρατού είχε πλέον φθάσει στα όρια του καθώς οι απο-στάσεις είχαν microεγαλώσει και οι χερσαίοι δρόmicroοι βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση Μόνο η κατάκτηση του microεγάλου λιmicroανιού microπορούσε να λύσει το ασφυκτικό πρόβληmicroα Δύο εmicroπόδια καθυστέρησαν για λίγο αυτή την προέλαση Το πρώτο ήταν η ζεύξη του Αξιού εγχείρηmicroα δύσκολο καθώς καθυστέρησαν τα αναγκαία υλικά αλλά και η κίνηση microερικών από τις microονάδες Το δεύτερο αφορούσε στην απειλή που εκδηλώθηκε στα αριστερά της ελληνικής παράταξης στην περιοχή του σηmicroερινού Αmicroύνταιου στα Καϊλάρια Το

Η microάχη του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου 1912) είναι η

Η microάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτωβρίου 1912) είναι η δεύ-

επεισόδιο που καταγράφηκε ως ο αιφνιδιασmicroός του Σόροβιτς (Αmicroύνταιο) ξεκίνησε microε microια τολmicroηρή διείσδυση οθωmicroανικού αποσπάσmicroατος στη διάταξη της 5ης microεραρχίας στις 24 Οκτωβρίου Προκλήθηκε πανικός που ενισχύθηκε από την επιθετική στάση των microουσουλmicroάνων χωρικών της περιοχής Η υποχώρηση έγινε microάλλον άτακτα έως τα περίχωρα της Κοζάνης όπου όmicroως διαπιστώθηκε ότι ο τουρκικός στρατός ndashαναγκα-σmicroένος να συνεχίσει την υποχώρησή του προς τα Ιωάννιναndash δεν ακολουθούσε και ότι απέναντι βρίσκονταν microόνο ένοπλοι χωρικοί Παρά τις ανησυχίες που προκλήθηκαν το σοβαρό αυτό επεισόδιο δεν είχε επιπτώσεις στην έκβαση του πολέmicroου Μόνο οι χωρικοί πλήρωσαν microε τα αυστηρά αντίποινα του ελληνικού στρατού την ανάmicroειξή τους στα πολεmicroικά γεγονότα

Η ΘεσσαλονίκηΣτο microεταξύ ο δρόmicroος για τη Θεσσαλονίκη ήταν πλέον ανοικτός Το πέρασmicroα του Αξιού δεν προκάλεσε ιδιαίτερα προβλήmicroατα και στις 26 Οκτωβρίου ο κύριος όγκος του ελλη-νικού στρατού βρισκόταν έξω από την πόλη Οι δυνάmicroεις που υπήρχαν εκεί ανήκαν σε σηmicroαντικό ποσοστό σε βοηθητικούς σχηmicroατισmicroούς ενώ η πόλη δεν είχε προετοι-microαστεί να αντιmicroετωπίσει επίθεση από την ξηρά Ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης Χασάν Ταξίν πασάς συνθηκολόγησε την ίδια microέρα και παρέδωσε την πόλη microαζί microε 25000 αιχmicroαλώτους Η κατάληψη από τον ελληνικό στρατό της microεγαλύτερης πόλης και πρωτεύουσας της Μακεδονίας και microήλο της έριδας ανάmicroεσα στα φιλόδοξα βαλκανικά κράτη καθιστούσε την Ελλάδα τον microεγάλο κερδισmicroένο αυτής της φάσης του πολέmicroου Η γρήγορη και εύκολη προέλαση του στρατού της microε ελάχιστες αναλογικά απώλειες και η κατάκτηση microεγάλου τmicroήmicroατος των διαφιλονικούmicroενων εδαφών προκάλεσε τη δυσαρέσκεια και την ανησυχία των άλλων συmicromicroάχων ιδιαίτερα της Βουλγαρίας η οποία είχε παγιδευτεί στο σκληρό και αιmicroατηρό microέτωπο της Θράκης Πολλοί στη Σόφια ένιωθαν ότι πολεmicroούσαν για λογαριασmicroό των Ελλήνων στα χέρια των οποίων περ-νούσε το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της σκληρά διεκδικούmicroενης microακεδονικής περιοχήςΜετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης τον Νοέmicroβριο ο ελληνικός στρατός στράφηκε προς τη δυτική Μακεδονία Οι συνέπειες από τον κλονισmicroό στο Σόροβιτς αποκαταστά-θηκαν και οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάmicroεις προχώρησαν χωρίς ιδιαίτερα προβλή-microατα έως τη Φλώρινα και την Κορυτσά Καθώς δεν υπήρχε πλέον οργανωmicroένος αντίπα-

Η παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Κωνσταντίνο στις 29 Οκτω-

λος απέναντι τους ισχυρά αποσπάσmicroατα ή και microονάδες ολόκληρες αποσπάστηκαν για να ενισχύσουν το microέτωπο της Ηπείρου ή να επισπεύσουν την κατάληψη των νησιών του Αιγαίου δεύτερη microετά τη Μακεδονία προτεραιότητα στα ελληνικά σχέδια Η επι-βράδυνση των επιχειρήσεων οφειλόταν ίσως και σε γενικότερες πολιτικές εκτιmicroήσεις Τυχόν υπερβολική επέκταση των ελληνικών κατακτήσεων προς το Μοναστήρι και τα βόρεια κινδύνευε να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια και της Σερβίας έπειτα από εκείνη της Βουλγαρίας Στις 20 Νοεmicroβρίου η Σερβία η Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο συmicroφώνησαν ανα-κωχή microε την οθωmicroανική πλευρά ώστε να ξεκινήσουν οι διαπραγmicroατεύσεις ειρήνης Η Ελλάδα δεν πήρε microέρος σε αυτή συmicroφωνία καθώς ήθελε χρόνο για να ολοκληρώσει τις κατακτήσεις της στην Ήπειρο και στα νησιά Η ανακωχή κράτησε λίγο έως τις πρώτες microέρες του 1913 καθώς δεν οδήγησε σε γενική συmicroφωνία και στην παράδοση των οθωmicroανικών οχυρών πόλεων της Σκόδρας και της Αδριανούπολης

Στην ΉπειροΣτο ξεκίνηmicroα του πολέmicroου το microέτωπο της Ηπείρου ήταν ξεχασmicroένο καθώς αντιmicroε-τωπιζόταν σχεδόν microε αδιαφορία από τους αντιπάλους Στην περιοχή παρατάχθηκαν από τη microία και την άλλη πλευρά του microετώπου στρατεύmicroατα δεύτερης σειράς αποτε-λούmicroενα σε microεγάλο ποσοστό από σχηmicroατισmicroούς εθελοντών microέτρια στελεχωmicroένους και εκπαιδευmicroένους και άτακτα Σώmicroατα γεγονός που δεν επέτρεπε επιχειρήσεις microεγάλης έκτασης βύθιζε όmicroως την περιοχή σrsquo ένα κλίmicroα διαρκούς αβεβαιότητας σχεδόν αναρ-

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης κεντρικό τmicroήmicroα

Χρονολόγιο στρατιωτικών επιχειρήσεων των Βαλκανικών πολέmicroων

16 Σεπτεmicroβρίου Επιστράτευση σε Σερβία και Βουλγαρία17 Σεπτεmicroβρίου Επιστράτευση στην Ελλάδα5 Οκτωβρίου Κήρυξη πολέmicroου6 Οκτωβρίου Κατάληψη Ελασσόνας Κατάληψη Τζουmicroαγιάς από Βούλγαρους8 Οκτωβρίου Κατάληψη Λήmicroνου

Η κατάληψη της Κοζάνης από τον ελληνικό στρατό στις 11

9 Οκτωβρίου Μάχη Σαρανταπόρου Κατάληψη Πρίστινας από Σέρβους11 Οκτωβρίου Κατάληψη Κοζάνης Μάχη Κουmicroάνοβο (Σέρβοι) Μάχη Σαράντα Εκκλησιών (Βούλγαροι)13 Οκτωβρίου Κατάληψη Σκοπίων (Σέρβοι)17 Οκτωβρίου Κατάληψη Λουλέ Μπουργκάς (Βούλγαροι)18 Οκτωβρίου Κατάληψη Ίmicroβρου Θάσου Έδεσσας19 Οκτωβρίου Κατάληψη Σαmicroοθράκης Κατάληψη Σιδηροκάστρου20 Οκτωβρίου Μάχη Γιαννιτσών22 Οκτωβρίου Κατάληψη Νιγρίτας Κατάληψη Δοϊράνης (Σέρβοι) Κατάληψη Σερρών (Βούλγαροι)24 Οκτωβρίου Κατάληψη Τενέδου26 Οκτωβρίου Κατάληψη Θεσσαλονίκης27 Οκτωβρίου Κατάληψη Καβάλας (Βούλγαροι)31 Οκτωβρίου Κατάληψη Μετσόβου7 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Φλώρινας8 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Μυτιλήνης Κατάληψη Ξάνθης (Βούλγαροι)11 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Καστοριάς πόλης της Χίου13 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Αλεξανδρούπολης (Βούλγαροι)15 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Δυρραχίου (Σέρβοι)17 Νοεmicroβρίου Τίρανα (Σέρβοι)18 Νοεmicroβρίου Ελβασάν (Σέρβοι)20 Νοεmicroβρίου Ανακωχή microεταξύ Σέρβων Βουλγάρων και Οθωmicroανών21 Νοεmicroβρίου Έλληνες σε Άγιους Σαράντα7 Δεκεmicroβρίου Έλληνες σε Κορυτσά21 Ιανουαρίου 1913 Επανάληψη των εχθροπραξιών microεταξύ Σερβίας Βουλγα ρίας και Οθωmicroανι-

κής αυτοκρατορίας21 Φεβρουαρίου Ιωάννινα2 Μαρτίου Σάmicroος3 Μαρτίου Αργυρόκαστρο5 Μαρτίου Τεπελένι13 Μαρτίου Πτώση Αδριανούπολης (Βούλγαροι microε βοήθεια Σέρ-βων)9 Απριλίου Πτώση Σκόδρας17 Μαΐου Συνθήκη ειρήνης (Λονδίνο) Τέλος Αrsquo Βαλκανικού πολέmicroου

Χρονολόγιο στρατιωτικών επιχειρήσεων των Βαλκανικών πολέmicroων

16 Σεπτεmicroβρίου Επιστράτευση σε Σερβία και Βουλγαρία17 Σεπτεmicroβρίου Επιστράτευση στην Ελλάδα5 Οκτωβρίου Κήρυξη πολέmicroου6 Οκτωβρίου Κατάληψη Ελασσόνας Κατάληψη Τζουmicroαγιάς από Βούλγαρους8 Οκτωβρίου Κατάληψη Λήmicroνου9 Οκτωβρίου Μάχη Σαρανταπόρου Κατάληψη Πρίστινας από Σέρβους11 Οκτωβρίου Κατάληψη Κοζάνης Μάχη Κουmicroάνοβο (Σέρβοι) Μάχη Σαράντα Εκκλησιών (Βούλγαροι)13 Οκτωβρίου Κατάληψη Σκοπίων (Σέρβοι)17 Οκτωβρίου Κατάληψη Λουλέ Μπουργκάς (Βούλγαροι)18 Οκτωβρίου Κατάληψη Ίmicroβρου Θάσου Έδεσσας19 Οκτωβρίου Κατάληψη Σαmicroοθράκης Κατάληψη Σιδηροκάστρου Η κατάληψη της Μυτιλήνης από

τον ελληνικό στόλο στις 8 Νοεmicro-

20 Οκτωβρίου Μάχη Γιαννιτσών22 Οκτωβρίου Κατάληψη Νιγρίτας Κατάληψη Δοϊράνης (Σέρβοι) Κατάληψη Σερρών (Βούλγαροι)24 Οκτωβρίου Κατάληψη Τενέδου26 Οκτωβρίου Κατάληψη Θεσσαλονίκης27 Οκτωβρίου Κατάληψη Καβάλας (Βούλγαροι)31 Οκτωβρίου Κατάληψη Μετσόβου7 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Φλώρινας8 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Μυτιλήνης Κατάληψη Ξάνθης (Βούλγαροι)11 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Καστοριάς πόλης της Χίου13 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Αλεξανδρούπολης (Βούλγαροι)15 Νοεmicroβρίου Κατάληψη Δυρραχίου (Σέρβοι)17 Νοεmicroβρίου Τίρανα (Σέρβοι)18 Νοεmicroβρίου Ελβασάν (Σέρβοι)20 Νοεmicroβρίου Ανακωχή microεταξύ Σέρβων Βουλγάρων και Οθωmicroανών21 Νοεmicroβρίου Έλληνες σε Άγιους Σαράντα7 Δεκεmicroβρίου Έλληνες σε Κορυτσά21 Ιανουαρίου 1913 Επανάληψη των εχθροπραξιών microεταξύ Σερβίας Βουλγα ρίας και Οθωmicroανι-κής αυτοκρατορίας21 Φεβρουαρίου Ιωάννινα2 Μαρτίου Σάmicroος3 Μαρτίου Αργυρόκαστρο5 Μαρτίου Τεπελένι13 Μαρτίου Πτώση Αδριανούπολης (Βούλγαροι microε βοήθεια Σέρ-βων)9 Απριλίου Πτώση Σκόδρας17 Μαΐου Συνθήκη ειρήνης (Λονδίνο) Τέλος Αrsquo Βαλκανικού πολέmicroου

χίας Οι επιχειρήσεις πήραν τη microορφή επιδροmicroών που ταλαιπώρησαν τους χριστιανι-κούς ή microουσουλmicroανικούς πληθυσmicroούς της περιοχής Η κατάληψη της Πρέβεζας έγινε χωρίς προβλήmicroατα καθώς όλες οι πλευρές ειδικά οι αστοί της πόλης φοβούνταν περισσότερο τους ανεξέλεγκτους ατάκτους παρά τον αντίπαλο Κατόπιν όmicroως οι ελλη-νικές δυνάmicroεις σταmicroάτησαν στην οχυρωmicroένη περίmicroετρο των Ιωαννίνων και ο πόλεmicroος microεταβλήθηκε σε σειρά αψιmicroαχιών Το ζήτηmicroα της αλβανικής ανεξαρτησίας που ανέ-κυψε κυρίως microετά την αποκοπή της περιοχής από το οθωmicroανικό κέντρο έγινε βασικός παρονοmicroαστής των εξελίξεων Οι κίνδυνοι που εκπορεύονταν απrsquo αυτές τις πολιτικές εξελίξεις σε συνδυασmicroό microε την ολοκλήρωση της εκστρατείας στα ανατολικά έβγαλαν το microέτωπο της Ηπείρου από την ανυπαρξία Με βάση το λιmicroάνι της Πρέβεζας ndashπου microετατράπηκε για τον λόγο αυτό σε microεγάλη βάση συγκέντρωσης και εφοδιασmicroού στρα-τευmicroάτωνndash άρχισε διά θαλάσσης η επείγουσα microεταφορά ισχυρών ελληνικών δυνάmicroεων microε τρόπο ώστε να υπάρξουν αποτελέσmicroατα πριν δηmicroιουργηθούν περίπλοκα τετελε-σmicroένα Το ελληνικό ναυτικό πολεmicroικό και εmicroπορικό διακρίθηκε στις αρχές του 1913 καθώς microέσα σε λίγες microόνο εβδοmicroάδες microετέφερε στην Ήπειρο από τη Μακεδονία τέσσερις πρό-σθετες microεραρχίες και ισχυρό πυροβολικό Ο ίδιος ο αρχιστράτηγος και διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος ανέλαβε τη διοίκηση των επιχειρήσεων microπροστά στα Ιωάννινα Οι συσχετισmicroοί δυνάmicroεων ήταν πλέον καταλυτικοί υπέρ της ελληνικής πλευράς και στις 20 Φεβρουαρίου η γενική επίθεση έκρινε γρήγορα το αποτέλεσmicroα Την επόmicroενη κιόλας ηmicroέρα microετά τις ελληνικές προόδους ενάντια στο οχυρό ύψωmicroα Μπιζάνι ο στρατιω-τικός διοικητής των Ιωαννίνων Εσάτ πασάς συνθηκολόγησε παραδίδοντας την πόλη microαζί microε 30000 αιχmicroαλώτους Η ελληνική προέλαση συνεχίστηκε για λίγο καιρό προς τα βόρεια χωρίς όmicroως θεαmicroατικές προόδους και χωρίς ιδιαίτερο ζήλο Το ζήτηmicroα της Αλβανίας και των συνόρων microε αυτή ήταν ήδη αντικείmicroενο διεθνών διαβουλεύσεων τις αποφάσεις των οποίων δύσκολα microπορούσε να αγνοήσει η Ελλάδα Αντίθετα στη Μακεδονία τα πράγmicroατα περιπλέκονταν Ο ισχυρός βουλγαρικός στρατός που βρισκό-ταν καθηλωmicroένος στην πολιορκία της Αδριανούπολης ή στο microέτωπο της Τσατάλτζας microπροστά στην Κωνσταντινούπολη microπορούσε να αποδεσmicroευτεί από microέρα σε microέρα και να αmicroφισβητήσει έmicroπρακτα τη διανοmicroή της οθωmicroανικής κληρονοmicroιάς που οπωσδήποτε είχε γίνει microε άνισους όρους Η γενική κατάσταση επέβαλε τη γρήγορη επιστροφή

Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος σε microονάδα πυροβολικού στην

Βολή ελληνικού τοποmicroαχικού πυροβόλου εναντίον των στα-

χίας Οι επιχειρήσεις πήραν τη microορφή επιδροmicroών που ταλαιπώρησαν τους χριστιανι-κούς ή microουσουλmicroανικούς πληθυσmicroούς της περιοχής Η κατάληψη της Πρέβεζας έγινε χωρίς προβλήmicroατα καθώς όλες οι πλευρές ειδικά οι αστοί της πόλης φοβούνταν περισσότερο τους ανεξέλεγκτους ατάκτους παρά τον αντίπαλο Κατόπιν όmicroως οι ελλη-νικές δυνάmicroεις σταmicroάτησαν στην οχυρωmicroένη περίmicroετρο των Ιωαννίνων και ο πόλεmicroος microεταβλήθηκε σε σειρά αψιmicroαχιών Το ζήτηmicroα της αλβανικής ανεξαρτησίας που ανέ-κυψε κυρίως microετά την αποκοπή της περιοχής από το οθωmicroανικό κέντρο έγινε βασικός παρονοmicroαστής των εξελίξεων Οι κίνδυνοι που εκπορεύονταν απrsquo αυτές τις πολιτικές εξελίξεις σε συνδυασmicroό microε την ολοκλήρωση της εκστρατείας στα ανατολικά έβγαλαν το microέτωπο της Ηπείρου από την ανυπαρξία Με βάση το λιmicroάνι της Πρέβεζας ndashπου microετατράπηκε για τον λόγο αυτό σε microεγάλη βάση συγκέντρωσης και εφοδιασmicroού στρα-τευmicroάτωνndash άρχισε διά θαλάσσης η επείγουσα microεταφορά ισχυρών ελληνικών δυνάmicroεων microε τρόπο ώστε να υπάρξουν αποτελέσmicroατα πριν δηmicroιουργηθούν περίπλοκα τετελε-σmicroένα Το ελληνικό ναυτικό πολεmicroικό και εmicroπορικό διακρίθηκε στις αρχές του 1913 καθώς microέσα σε λίγες microόνο εβδοmicroάδες microετέφερε στην Ήπειρο από τη Μακεδονία τέσσερις πρό-σθετες microεραρχίες και ισχυρό πυροβολικό Ο ίδιος ο αρχιστράτηγος και διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος ανέλαβε τη διοίκηση των επιχειρήσεων microπροστά στα Ιωάννινα Οι συσχετισmicroοί δυνάmicroεων ήταν πλέον καταλυτικοί υπέρ της ελληνικής πλευράς και στις 20 Φεβρουαρίου η γενική επίθεση έκρινε γρήγορα το αποτέλεσmicroα Την επόmicroενη κιόλας ηmicroέρα microετά τις ελληνικές προόδους ενάντια στο οχυρό ύψωmicroα Μπιζάνι ο στρατιω-τικός διοικητής των Ιωαννίνων Εσάτ πασάς συνθηκολόγησε παραδίδοντας την πόλη microαζί microε 30000 αιχmicroαλώτους Η ελληνική προέλαση συνεχίστηκε για λίγο καιρό προς τα βόρεια χωρίς όmicroως θεαmicroατικές προόδους και χωρίς ιδιαίτερο ζήλο Το ζήτηmicroα της Αλβανίας και των συνόρων microε αυτή ήταν ήδη αντικείmicroενο διεθνών διαβουλεύσεων τις αποφάσεις των οποίων δύσκολα microπορούσε να αγνοήσει η Ελλάδα Αντίθετα στη Μακεδονία τα πράγmicroατα περιπλέκονταν Ο ισχυρός βουλγαρικός στρατός που βρισκό-ταν καθηλωmicroένος στην πολιορκία της Αδριανούπολης ή στο microέτωπο της Τσατάλτζας microπροστά στην Κωνσταντινούπολη microπορούσε να αποδεσmicroευτεί από microέρα σε microέρα και να αmicroφισβητήσει έmicroπρακτα τη διανοmicroή της οθωmicroανικής κληρονοmicroιάς που οπωσδήποτε είχε γίνει microε άνισους όρους Η γενική κατάσταση επέβαλε τη γρήγορη επιστροφή

Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος σε microονάδα πυροβολικού στην

Βολή ελληνικού τοποmicroαχικού πυροβόλου εναντίον των στα-

του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία ώστε να διασφαλιστούν οι εκεί επιτυχίες του προηγούmicroενου φθινοπώρου Η Ήπειρος επέστρεψε πάλι στον αστερισmicroό των χαmicroηλών προτεραιοτήτων

Ο πόλεmicroος στη θάλασσαΟι ελληνικές επιτυχίες στην ξηρά υπήρξαν απρόσmicroενα εντυπωσιακές η ουσιαστική όmicroως συmicroβολή της χώρας στη γενική έκβαση του πολέmicroου βρισκόταν στη θάλασσα Εκτός από το microέτωπο της Θράκης η ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο εmicroπόδισε τη microετα-φορά ενισχύσεων σε όλα τα υπόλοιπα θέατρα του πολέmicroου Διακόσιες έως και τριακό-σιες χιλιάδες Επίστρατοι του οθωmicroανικού στρατού υποχρεώθηκαν να παρακολουθούν το τέλος της αυτοκρατορικής παρουσίας στα Βαλκάνια χωρίς να microπορούν να επέmicroβουν Ειδικά στη θάλασσα η συγκυρία ευνόησε τα ελληνικά σχέδια Το οθωmicroανικό ναυτικό είχε εξαιρετικά καταπονηθεί από τον πολύmicroηνο πόλεmicroο εναντίον της Ιταλίας αλλά και από το συνεπακόλουθο πάγωmicroα των παραγγελιών του στο εξωτερικό στο όνοmicroα της ουδετερότητας των προmicroηθευτών Η απειλητική προέλαση των Βουλγάρων στην ανατολική Θράκη έστρεψε προς τα εκεί όλη την προσοχή της οθωmicroανικής στρατιωτικής ηγεσίας και όλες οι διαθέσιmicroες ναυτικές της δυνάmicroεις ανέλαβαν να υποστηρίξουν τις τουρκικές αmicroυντικές θέσεις στον δρόmicroο προς την Κωνσταντινούπολη Το ελληνικό ναυ-τικό είχε microε τον τρόπο αυτό όλο τον καιρό για να εδραιώσει τη θέση του στο βόρειο ΑιγαίοΟι συγκυρίες δεν θα βοηθούσαν πολύ αν απουσίαζε στην ελληνική πλευρά ο άνθρω-πος που θα τις αναγνώριζε και θα τις αξιοποιούσε Ο ναύαρχος Κουντουριώτης έδειξε να διαθέτει και τη γνώση και την τόλmicroη που οι καιροί απαιτούσαν Με microια τολmicroηρή και επιδέξια απόφαση αξιοποίησε στο έπακρο τις ευκαιρίες Σύmicroφωνα microε το σχέδιό του ο ελληνικός στόλος κινήθηκε αστραπιαία από τις πρώτες κιόλας ώρες του πολέmicroου και κατέλαβε το στρατηγικό νησί της Λήmicroνου Το νησί διέθετε στον κόλπο του Μούδρου ένα άριστο φυσικό αγκυροβόλιο δεν διέθετε όmicroως καmicroία τεχνική υποδοmicroή ούτε την ελάχιστη προκυmicroαία ούτε ακόmicroα πόσιmicroο νερό Η microετατροπή της θέσης σε ναυτική βάση απαίτησε σκληρότατες προσπάθειες από την πλευρά των πληρωmicroάτων του στόλου Η σκληρή τους εργασία ndashακόmicroα και ο εφοδιασmicroός των πλοίων microε άνθρακα γινόταν microε τα χέριαndash επέτρεψε την αξιοποίηση της στρατηγικής θέσης του νησιού Απrsquo αυτό το

Τη νύχτα της 20ης προς την 21η Οκτωβρίου 1912 οι αντιπρόσω-

Οι ναυτικοί στόλοιΕλληνικός στόλος laquoΓ Αβέρωφraquo θωρηκτό εύδροmicroο (ναυπήγηση 1905-1910 Ιταλία αρχικά για το ιταλικό ναυτικό)εκτόπισmicroα 9960 τόνοι πλήρωmicroα 550 ταχύτητα 225 κόmicroβοι θωράκιση πλευρική ζώνη 90 έως 200 χλστ κατάστρωmicroα 50 χλστ πυργίσκοι κυρίων πυροβόλων 200 χλστ γέφυρα 175 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 25445 χλστ (βρετανικά laquoArmstrongraquo) 8 πυροβόλα των 19045 χλστ 16 πυροβόλα των 76 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (458 χλστ) στα πλευρά και ένας στην πρύmicroνηκόστος αγοράς 950750 pound (το κληροδότηmicroα του laquoΑβέρωφraquo ανερχόταν σε 300000 pound)

laquoΎδραraquo laquoΣπέτσαιraquo laquoΨαράraquo παλαιά θωρηκτά(καθέλκυση 1889-1890 Γαλλία microερική ανακατασκευή 1897-1900)εκτόπισmicroα 4810 τόνοι πλήρωmicroα 440 ταχύτητα 17 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 12 κόmicroβους) θωράκιση πλευρική ζώνη 75 έως 300 χλστ κατάστρωmicroα 60 χλστ κεντρική θέση πυροβόλων 310 χλστ οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 27036 χλστ (γαλλικά laquoCanetraquo) 1 πυροβόλο των 27030 χλστ 3 πυροβόλα των 15045 χλστ 8 πυροβόλα των 65 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 305 χλστ και ένας των 380 χλστΣτα όρια της παραγωγικής ζωής τους Το 1912 είχε ήδη αποφασιστεί ο παροπλισmicroός του laquoΎδραraquo και το πλοίο ουσιαστικά διαλυόταν στον ναύσταθmicroο της Σαλαmicroίνας Χρει-άστηκαν δύο microήνες έντονης προσπάθειας για να συναρmicroολογηθεί και να γίνει και πάλι αξιόπλοο

laquoΛέωνraquo laquoΠάνθηρraquo laquoΑετόςraquo laquoΙέραξraquo αντιτορπιλικά ανιχνευτικά(καθέλκυση 1912 Αγγλία ναυπηγήθηκαν για λογαριασmicroό της Αργεντινής αγοράστηκαν τον Σεπτέmicroβριο του 1912 από την Ελλάδα και microεταφέρθηκαν στην Αλγερία για να προ-λάβουν το laquoεmicroπάργκοraquo της ουδετερότητας Εντάχθηκαν στον ελληνικό στόλο στα microέσα Οκτωβρίου παρέmicroειναν όmicroως χωρίς τορπίλες σε όλη τη διάρκεια του πολέmicroου)

Το εξώφυλλο από το ηmicroερολό-γιο του θωρηκτού laquoΓεώργιος

εκτόπισmicroα 980 τόνοι πλήρωmicroα 120 ταχύτητα 30 κόmicroβοι οπλισmicroός 4 πυροβόλα των 102 χλστ (laquoBethlehemraquo) 1 πυροβόλο των 37 χλστ4 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 450 χλστ

laquoΚεραυνόςraquo laquoΝέα Γενεάraquo αντιτορπιλικά(καθέλκυση 1912 Γερmicroανία Παραλήφθηκαν λίγο πριν από την έναρξη του πολέmicroου στην Ολλανδία και εντάχθηκαν στον στόλο στη διάρκεια του Οκτωβρίου)εκτόπισmicroα 560 τόνοι πλήρωmicroα 90 ταχύτητα 31 κόmicroβοι οπλισmicroός 4 πυροβόλα των 88 χλστ 2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 450 χλστ

laquoΘύελλαraquo laquoΣφενδόνηraquo laquoΝαυκρατούσσαraquo laquoΛόγχηraquo αντιτορπιλικά(καθέλκυση 1907 Αγγλία)εκτόπισmicroα 350 τόνοι πλήρωmicroα 70 ταχύτητα 30 κόmicroβοι οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 76 χλστ 4 πυροβόλα των 57 χλστ 2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 450 χλστ

laquoΑσπίςraquo laquoΝίκηraquo laquoΔόξαraquo laquoΒέλοςraquo αντιτορπιλικά(καθέλκυση 1906 Γερmicroανία)εκτόπισmicroα 350 τόνοι πλήρωmicroα 70 ταχύτητα 30 κόmicroβοι οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 76 χλστ 4 πυροβόλα των 57 χλστ 2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 450 χλστ

laquo11raquo laquo12raquo laquo14raquo laquo15raquo laquo16raquo τορπιλοβόλα(καθέλκυση 1885 Γερmicroανία ανακαίνιση 1905)εκτόπισmicroα 85 τόνοι πλήρωmicroα 70 ταχύτητα 30 κόmicroβοι οπλισmicroός 1 microικρό πυροβόλο 2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες των 350 χλστ

laquoΔελφίνraquo υποβρύχιο(καθέλκυση 1912 Γαλλία)εκτόπισmicroα 295450 τόνοι πλήρωmicroα 70 ταχύτητα 128 κόmicroβοι

1 τορπιλοβλητικός σωλήνας των 450 χλστ και 4 τορπίλες microε microηχανισmicroό άφεσης

laquoΆκτιονraquo laquoΑmicroβρακίαraquo κανονιοφόροι του 1881Παλαιά σκάφη microε περιορισmicroένες δυνατότητες Αντικαταστάθηκαν από εξοπλισmicroένα εmicroπορικά της laquoΜοίρας Ευδρόmicroωνraquo

laquoΑχελώοςraquo laquoΑλφειόςraquo laquoΕυρώταςraquo laquoΠηνειόςraquo κανονιοφόροι του 1884Παλαιά σκάφη microε περιορισmicroένες δυνατότητες Αντικαταστάθηκαν από εξοπλισmicroένα εmicroπορικά της laquoΜοίρας Ευδρόmicroωνraquo

Οθωmicroανικός στόλος laquoTurgut Reisraquo laquoHairedin Barbarossaraquo θωρηκτά (ναυπήγηση 1891 Γερmicroανία ανακαίνιση 1903 Παραδόθηκαν στον οθωmicroανικό στόλο το 1910)εκτόπισmicroα 9900 τόνοι πλήρωmicroα 580 ταχύτητα 17 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 13-14 κόmicroβους) θωράκιση (χάλυβας) πλευρική ζώνη 300 έως 390 χλστ κατάστρωmicroα 55 χλστ πυργί-σκοι κυρίων πυροβόλων 320 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 28140 χλστ 2 πυροβόλα των 28135 χλστ 8 πυροβόλα των 10535 χλστ 8 πυροβόλα των 88 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

laquoMessudiehraquo θωρηκτό(ναυπήγηση 1874 Αγγλία ανακαίνιση 1902)εκτόπισmicroα 9140 τόνοι πλήρωmicroα 600 ταχύτητα 16 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 13-14 κόmicroβους) θωράκιση πλευρική ζώνη 170-300 χλστ κατάστρωmicroα 35 χλστ πυργίσκοι κυρίων πυροβόλων 300 χλστ (θωράκιση σιδερένια όχι χάλυβας)οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 23440 χλστ 12 πυροβόλα των 15245 χλστ 14 πυροβόλα

των 76 χλστ 10 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλα

laquoAssar-i-Tevfikraquo θωρηκτό(ναυπήγηση 1868 Γαλλία ανακαίνιση 1906)εκτόπισmicroα 4690 τόνοι πλήρωmicroα 350 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 9 κόmicroβους) οπλισmicroός 3 πυροβόλα των 15040 χλστ 7 πυροβόλα των 12040 χλστ 6 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλαΝαυάγησε τον Φεβρουάριο του 1913

laquoMuin-i-Zafferraquo παροπλισmicroένο θωρηκτό(ναυπήγηση 1869 ανακαίνιση 1904)εκτόπισmicroα 2360 τόνοι πλήρωmicroα 220 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 12 κόmicroβους) θωράκιση (σίδερο) θέσεις πυροβόλων 75-150 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 15040 χλστ 6 πυροβόλα των 76 χλστ πολυβόλα1 τορπιλοβλητικός σωλήνας (350 χλστ) Παρέmicroεινε σε όλη τη διάρκεια του πολέmicroου στη Σmicroύρνη παροπλισmicroένο

Το microικρό θωρηκτό laquoFeth-i-Buumllendraquo πλοίο του 1879 παρέmicroεινε παροπλισmicroένο ndashχωρίς τα πυροβόλα τουndash στη Θεσσαλονίκη όπου τορπιλίστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1912 από το ελληνικό τορπιλοβόλο laquo11raquo

laquoMecidiyeraquo καταδροmicroικό(ναυπήγηση 1903 ΗΠΑ)εκτόπισmicroα 3480 τόνοι πλήρωmicroα 300 ταχύτητα 22 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους)οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 15245 χλστ 8 πυροβόλα των 12045 χλστ 6 πυροβόλα των 47 χλστ 6 πυροβόλα των 37 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (457 χλστ)

Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1912 το ελληνικό τορπιλοβόλο

1 τορπιλοβλητικός σωλήνας των 450 χλστ και 4 τορπίλες microε microηχανισmicroό άφεσης

laquoΆκτιονraquo laquoΑmicroβρακίαraquo κανονιοφόροι του 1881Παλαιά σκάφη microε περιορισmicroένες δυνατότητες Αντικαταστάθηκαν από εξοπλισmicroένα εmicroπορικά της laquoΜοίρας Ευδρόmicroωνraquo

laquoΑχελώοςraquo laquoΑλφειόςraquo laquoΕυρώταςraquo laquoΠηνειόςraquo κανονιοφόροι του 1884Παλαιά σκάφη microε περιορισmicroένες δυνατότητες Αντικαταστάθηκαν από εξοπλισmicroένα εmicroπορικά της laquoΜοίρας Ευδρόmicroωνraquo

Οθωmicroανικός στόλος laquoTurgut Reisraquo laquoHairedin Barbarossaraquo θωρηκτά (ναυπήγηση 1891 Γερmicroανία ανακαίνιση 1903 Παραδόθηκαν στον οθωmicroανικό στόλο το 1910)εκτόπισmicroα 9900 τόνοι πλήρωmicroα 580 ταχύτητα 17 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 13-14 κόmicroβους) θωράκιση (χάλυβας) πλευρική ζώνη 300 έως 390 χλστ κατάστρωmicroα 55 χλστ πυργί-σκοι κυρίων πυροβόλων 320 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 28140 χλστ 2 πυροβόλα των 28135 χλστ 8 πυροβόλα των 10535 χλστ 8 πυροβόλα των 88 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

laquoMessudiehraquo θωρηκτό(ναυπήγηση 1874 Αγγλία ανακαίνιση 1902)εκτόπισmicroα 9140 τόνοι πλήρωmicroα 600 ταχύτητα 16 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 13-14 κόmicroβους) θωράκιση πλευρική ζώνη 170-300 χλστ κατάστρωmicroα 35 χλστ πυργίσκοι κυρίων πυροβόλων 300 χλστ (θωράκιση σιδερένια όχι χάλυβας)οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 23440 χλστ 12 πυροβόλα των 15245 χλστ 14 πυροβόλα

των 76 χλστ 10 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλα

laquoAssar-i-Tevfikraquo θωρηκτό(ναυπήγηση 1868 Γαλλία ανακαίνιση 1906)εκτόπισmicroα 4690 τόνοι πλήρωmicroα 350 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 9 κόmicroβους) οπλισmicroός 3 πυροβόλα των 15040 χλστ 7 πυροβόλα των 12040 χλστ 6 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλαΝαυάγησε τον Φεβρουάριο του 1913

laquoMuin-i-Zafferraquo παροπλισmicroένο θωρηκτό(ναυπήγηση 1869 ανακαίνιση 1904)εκτόπισmicroα 2360 τόνοι πλήρωmicroα 220 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 12 κόmicroβους) θωράκιση (σίδερο) θέσεις πυροβόλων 75-150 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 15040 χλστ 6 πυροβόλα των 76 χλστ πολυβόλα1 τορπιλοβλητικός σωλήνας (350 χλστ) Παρέmicroεινε σε όλη τη διάρκεια του πολέmicroου στη Σmicroύρνη παροπλισmicroένο

Το microικρό θωρηκτό laquoFeth-i-Buumllendraquo πλοίο του 1879 παρέmicroεινε παροπλισmicroένο ndashχωρίς τα πυροβόλα τουndash στη Θεσσαλονίκη όπου τορπιλίστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1912 από το ελληνικό τορπιλοβόλο laquo11raquo

laquoMecidiyeraquo καταδροmicroικό(ναυπήγηση 1903 ΗΠΑ)εκτόπισmicroα 3480 τόνοι πλήρωmicroα 300 ταχύτητα 22 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους)οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 15245 χλστ 8 πυροβόλα των 12045 χλστ 6 πυροβόλα των 47 χλστ 6 πυροβόλα των 37 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (457 χλστ)

Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1912 το ελληνικό τορπιλοβόλο

των 76 χλστ 10 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλα

laquoAssar-i-Tevfikraquo θωρηκτό(ναυπήγηση 1868 Γαλλία ανακαίνιση 1906)εκτόπισmicroα 4690 τόνοι πλήρωmicroα 350 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 9 κόmicroβους) οπλισmicroός 3 πυροβόλα των 15040 χλστ 7 πυροβόλα των 12040 χλστ 6 πυροβόλα των 57 χλστ πολυβόλαΝαυάγησε τον Φεβρουάριο του 1913

laquoMuin-i-Zafferraquo παροπλισmicroένο θωρηκτό(ναυπήγηση 1869 ανακαίνιση 1904)εκτόπισmicroα 2360 τόνοι πλήρωmicroα 220 ταχύτητα 15 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 12 κόmicroβους) θωράκιση (σίδερο) θέσεις πυροβόλων 75-150 χλστοπλισmicroός 4 πυροβόλα των 15040 χλστ 6 πυροβόλα των 76 χλστ πολυβόλα1 τορπιλοβλητικός σωλήνας (350 χλστ) Παρέmicroεινε σε όλη τη διάρκεια του πολέmicroου στη Σmicroύρνη παροπλισmicroένο

Το microικρό θωρηκτό laquoFeth-i-Buumllendraquo πλοίο του 1879 παρέmicroεινε παροπλισmicroένο ndashχωρίς τα πυροβόλα τουndash στη Θεσσαλονίκη όπου τορπιλίστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1912 από το ελληνικό τορπιλοβόλο laquo11raquo

laquoMecidiyeraquo καταδροmicroικό(ναυπήγηση 1903 ΗΠΑ)εκτόπισmicroα 3480 τόνοι πλήρωmicroα 300 ταχύτητα 22 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους)οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 15245 χλστ 8 πυροβόλα των 12045 χλστ 6 πυροβόλα των 47 χλστ 6 πυροβόλα των 37 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (457 χλστ)

Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1912 το ελληνικό τορπιλοβόλο

laquoHamidiyeraquo καταδροmicroικό(ναυπήγηση 1903 Αγγλία)εκτόπισmicroα 3900 τόνοι πλήρωmicroα 400 ταχύτητα 22 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 15245 χλστ 8 πυροβόλα των 12050 χλστ 6 πυροβόλα των 47 χλστ 6 πυροβόλα των 37 χλστ πολυβόλα2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (457 χλστ)

laquoPeyk-i Sevketraquo laquoBerk-i Satvetraquo ανιχνευτικά(ναυπήγηση 1906-1907 Γερmicroανία)εκτόπισmicroα 775 τόνοι πλήρωmicroα 125 ταχύτητα 22 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περί-που 20 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 10540 χλστ 6 πυροβόλα των 47 χλστ 6 πυροβόλα των 5740 χλστ 2 πυροβόλα των 37 χλστ πολυβόλα3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

laquoMuavenet-i Milliyeraquo laquoYadigar-i Milletraquo laquoNuumlmune-Hamiyetraquo laquoGayret-i Vataniyeraquo αντιτορπιλικά(ναυπήγηση 1908 Γερmicroανία)εκτόπισmicroα 765 τόνοι πλήρωmicroα 90 ταχύτητα 30 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 26 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 7550 χλστ 2 πυροβόλα των 57 χλστ3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

laquoSamsunraquo laquoYarhisarraquo laquoTasozraquo laquoBasraraquo αντιτορπιλικά(ναυπήγηση 1907 Γαλλία)εκτόπισmicroα 285 τόνοι πλήρωmicroα 70 ταχύτητα 28 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους) οπλισmicroός 1 πυροβόλα των 6550 χλστ 1 πυροβόλο των 4750 χλστ2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

ελληνικό ναυτικό microπορούσε να ελέγχει ολόκληρο το βόρειο Αιγαίο και να επιτηρεί τις εξόδους των Δαρδανελίων Ήταν ένας άθλος πρώτου microεγέθους για το microικρό και άπειρο σε τέτοια ζητήmicroατα ελληνικό ναυτικόΞεκινώντας πλέον από σταθερή αφετηρία οι ελληνικές ναυτικές δυνάmicroεις άρχισαν τις πρώτες τους εξορmicroήσεις ενάντια στα microικρά νησιά της περιοχής εκεί όπου δεν υπήρχαν παρά ασθενείς φρουρές Η Θάσος η Σαmicroοθράκη τα Ψαρά η Ικαρία ο Άγιος Ευστράτιος καθώς και η Ίmicroβρος και η Τένεδος καταλήφθηκαν βελτιώνοντας την επιτήρηση των Δαρδανελίων Λίγο αργότερα οι ελληνικές δυνάmicroεις εγκαταστάθηκαν στη Σάmicroο ndashτο νησί ήταν ουσιαστικά ελεύθερο microετά την απόβαση ένοπλων Κρητών και τις πολιτικές πρωτοβουλίες του Σοφούλη τον Σεπτέmicroβριο του 1912ndash και αποβιβάστηκαν στη Λέσβο

laquoAntalyaraquo laquoAkhisarraquo laquoKuumltahyaraquo laquoMusulraquo laquoDracraquo laquoYunnuzraquo τορπιλοβόλα(ναυπήγηση 1904-1906 Ιταλία)εκτόπισmicroα 165 τόνοι πλήρωmicroα 30 ταχύτητα 24 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 37 χλστ (ή ποικιλία άλλων όπλων)2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ) Το laquoAntalyaraquo κυριεύθηκε από τους Έλληνες στην Πρέβεζα και microετονοmicroάστηκε σε laquoΝικό-πολιςraquo

laquoDemirhisarraquo laquoSultanhisarraquo laquoHamidabadraquo τορπιλοβόλα(ναυπήγηση 1906 Γαλλία)εκτόπισmicroα 95 τόνοι πλήρωmicroα 20 ταχύτητα 26 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 22 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 37 χλστ3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

Το οθωmicroανικό ναυτικό χρησιmicroοποίησε ως βοηθητικά πολλά από τα ελληνικά εmicroπορικά πλοία που κατασχέθηκαν microε την έναρξη του πολέmicroου στα οθωmicroανικά λιmicroάνια και κυρίως στα στενά του Βοσπόρου

Ο ναύαρχος Παύλος Κουντου-ριώτης σε ελαιογραφία του

ελληνικό ναυτικό microπορούσε να ελέγχει ολόκληρο το βόρειο Αιγαίο και να επιτηρεί τις εξόδους των Δαρδανελίων Ήταν ένας άθλος πρώτου microεγέθους για το microικρό και άπειρο σε τέτοια ζητήmicroατα ελληνικό ναυτικόΞεκινώντας πλέον από σταθερή αφετηρία οι ελληνικές ναυτικές δυνάmicroεις άρχισαν τις πρώτες τους εξορmicroήσεις ενάντια στα microικρά νησιά της περιοχής εκεί όπου δεν υπήρχαν παρά ασθενείς φρουρές Η Θάσος η Σαmicroοθράκη τα Ψαρά η Ικαρία ο Άγιος Ευστράτιος καθώς και η Ίmicroβρος και η Τένεδος καταλήφθηκαν βελτιώνοντας την επιτήρηση των Δαρδανελίων Λίγο αργότερα οι ελληνικές δυνάmicroεις εγκαταστάθηκαν στη Σάmicroο ndashτο νησί ήταν ουσιαστικά ελεύθερο microετά την απόβαση ένοπλων Κρητών και τις πολιτικές πρωτοβουλίες του Σοφούλη τον Σεπτέmicroβριο του 1912ndash και αποβιβάστηκαν στη Λέσβο

laquoAntalyaraquo laquoAkhisarraquo laquoKuumltahyaraquo laquoMusulraquo laquoDracraquo laquoYunnuzraquo τορπιλοβόλα(ναυπήγηση 1904-1906 Ιταλία)εκτόπισmicroα 165 τόνοι πλήρωmicroα 30 ταχύτητα 24 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 20 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 37 χλστ (ή ποικιλία άλλων όπλων)2 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ) Το laquoAntalyaraquo κυριεύθηκε από τους Έλληνες στην Πρέβεζα και microετονοmicroάστηκε σε laquoΝικό-πολιςraquo

laquoDemirhisarraquo laquoSultanhisarraquo laquoHamidabadraquo τορπιλοβόλα(ναυπήγηση 1906 Γαλλία)εκτόπισmicroα 95 τόνοι πλήρωmicroα 20 ταχύτητα 26 κόmicroβοι (microειωmicroένη το 1912 σε περίπου 22 κόmicroβους) οπλισmicroός 2 πυροβόλα των 37 χλστ3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (450 χλστ)

Το οθωmicroανικό ναυτικό χρησιmicroοποίησε ως βοηθητικά πολλά από τα ελληνικά εmicroπορικά πλοία που κατασχέθηκαν microε την έναρξη του πολέmicroου στα οθωmicroανικά λιmicroάνια και κυρίως στα στενά του Βοσπόρου

Ο ναύαρχος Παύλος Κουντου-ριώτης σε ελαιογραφία του

και στη Χίο όπου κατέλαβαν τις πρωτεύουσες υποχρεώνοντας τις οθωmicroανικές φρου-ρές να αναδιπλωθούν στο εσωτερικό Σηmicroαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις διαδραmicroάτισε ο στόλος των βοηθητικών ευδρόmicroων εξοπλισmicroένων δηλαδή εmicroπορικών πλοίων που αντικαθιστούσαν σε αποβατικές επιχειρήσεις τα πολύτιmicroα σκάφη του στόλου Από την πλευρά του το οθωmicroανικό ναυτικό microπόρεσε να οργανώσει την αντίδρασή του microετά τις 20 Νοεmicroβρίου 1912 όταν η ανακωχή microε τη Βουλγαρία εξασφάλισε την Κωνσταντινού-πολη Αποδείχθηκε πως ήταν ήδη αργά

Οι ναυmicroαχίες της Έλλης και της ΛήmicroνουΣτις 3 Δεκεmicroβρίου ο οθωmicroανικός στόλος microάχης τα θωρηκτά laquoΧαϊρεντίν Μπαρmicroπα-ρόσαraquo laquoΤουργκούτ Ρεΐςraquo laquoΜεσουδιέraquo και laquoΑσάρ-Τεφήκraquo έπλευσαν microάλλον διερευ-νητικά βόρεια του ακρωτηρίου της Έλλης κατά microήκος των ακτών της Καλλίπολης υπολογίζοντας στην κάλυψη των επάκτιων φρουρίων Επρόκειτο microάλλον για ένα είδος δοκιmicroαστικής ενέργειας microε στόχο τη διαπίστωση τόσο των πραγmicroατικών δυνατοτήτων των οθωmicroανικών πλοίων ndashπου υπέφεραν από έλλειψη microηχανικών ανταλλακτικώνndash όσο και της ελληνικής αποφασιστικότητας Ο ελληνικός αντίστοιχος microε επικεφαλής το laquoΓ Αβέρωφraquo και τα laquoΎδραraquo laquoΣπέτσαιraquo και laquoΨαράraquo να ακολουθούν δέχθηκε την πρό-κληση και οι δύο στόλοι άρχισαν να ανταλλάσσουν πυρά από απόσταση χωρίς κανένα αποτέλεσmicroα Τη διαφορά έκανε και πάλι η πρωτοβουλία του ναυάρχου Κουντουριώτη που ανεξαρτητοποίησε την κίνηση του laquoΑβέρωφraquo βγήκε από τη γραmicromicroή και εκmicroεταλ-λευόmicroενος την ταχύτητά του πλοίου του έκλεισε τον δρόmicroο στα οθωmicroανικά πλοία Τα τελευταία βρέθηκαν σε δύσκολη θέση και αναγκάστηκαν να αναστρέψουν την πορεία τους κατευθυνόmicroενα προς τα Στενά κάτω από την κάλυψη των φρουρίων Επακολού-θησε αταξία και τολmicroηρή καταδίωξη Οι ζηmicroιές που προκλήθηκαν εκατέρωθεν ήταν microικρές η επίδειξη όmicroως της ανωτερότητας της ελληνικής ναυαρχίδας κέρδισε τις εντυπώσεις και ανάγκασε την οθωmicroανική ναυτική ηγεσία να σκεφθεί πιο πολύπλοκα σχέδιαΟ χρόνος πίεζε τους πολιτικούς ιθύνοντες της Κωνσταντινούπολης και τα ναυτικά τους επιτελεία Η ανακωχή ελάχιστη σηmicroασία θα είχε αν δεν κατάφερναν να ανατρέψουν τον θαλάσσιο αποκλεισmicroό που τους επέβαλε το ελληνικό ναυτικό Μόνο έτσι θα microπο-

Λαϊκή εικόνα στην οποία απει-κονίζεται η απόβαση των ελλη-

Η ναυmicroαχία της Έλλης στις 3 Δεκεmicroβρίου 1912 είναι η πρώτη

Παύλος ΚουντουριώτηςΟ Παύλος Κουντουριώτης γεννήθηκε στην Ύδρα τον Απρίλιο του 1855 Ανήκε στη γενιά των άmicroεσων απογόνων των microεγάλων ναυmicroάχων του 1821 και ήταν σχεδόν καταδικασmicroέ-νος να υπερασπίσει τα έργα και την ιστορία τους Από το 1874 ξεκίνησε τη σταδιοδρο-microία του στο πολεmicroικό ναυτικό ως δόκιmicroος στην αρχή ως αξιωmicroατικός ανθυποπλοίαρχος αργότερα Κυβέρνησε κάθε είδους πλοία από κανονιοφόρους και τορπιλοβόλα έως εύδροmicroα και παρουσίασε δράση σε όλες τις κρίσεις και τις πολεmicroικές εmicroπλοκές από το 1886 και microετά Στον πόλεmicroο του 1897 βρέθηκε στην Κρήτη ως κυβερνήτης του laquoΑλφειούraquo ενώ κυβερνήτης στο laquoαδελφόraquo πλοίο laquoΠηνειόςraquo ήταν ο Ιωάννης Μιαούλης άλλος Υδραίος microε βαριά κληρονοmicroιά Το 1899 ως αντιπλοίαρχος ανέλαβε κυβερνήτης του ευδρόmicroου laquoΑνδρέας Μιαούληςraquo και microε αυτό διέπλευσε τον Ατλαντικό στο microεγαλύ-τερο ταξίδι που είχε κάνει έως τότε ελληνικό πολεmicroικό πλοίο Από το 1905 υπηρέτησε ως υπασπιστής του τότε βασιλιά Γεωργίου ΑrsquoΤο 1909 είχε ήδη τον βαθmicroό του πλοιάρχου και διετέλεσε αρχηγός του Γενικού Επι-τελείου Ναυτικού Παρά τις εσωτερικές διαmicroάχες στο ναυτικό αλλά και τις πολιτικές ισορροπίες περίπου αυτονόητα ανέλαβε την ηγεσία του στόλου την παραmicroονή των Βαλκανικών πολέmicroων Ύψωσε το σήmicroα του στο νεότευκτο τότε εύδροmicroο laquoΓ Αβέρωφraquo και την ηmicroέρα ακριβώς της έναρξης του πολέmicroου πήρε τον βαθmicroό του υποναυάρχου Με την κίνηση της Λήmicroνου και την επιτήδεια διεύθυνση των ναυmicroαχιών δικαίωσε και τις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας και τις τιmicroές που έως τότε είχε απολαύσει Το 1913 σε ένδειξη τιmicroής πήρε τον βαθmicroό του αντιναυάρχουΗ συνέχιση της δραστηριότητάς του ήταν περισσότερο πολιτική Θερmicroός οπαδός των σχεδίων του Βενιζέλου τον ακολούθησε στο κίνηmicroα της Θεσσαλονίκης και ανέλαβε το 1917 το Υπουργείο Ναυτικών στην πρώτη laquoεθνικήraquo κυβέρνηση του τελευταίου Για τη νέα του θέση χρειάστηκε να αποστρατευθεί microε τον βαθmicroό του ναυάρχου Ο επόmicroενος σταθmicroός της σταδιοδροmicroίας του τον έφερε στη θέση του αντιβασιλέα microετά τον θάνατο του βασιλέα Αλέξανδρου και την καθεστωτική κρίση Παρέδωσε αυτή του τη θέση στη βασίλισσα Όλγα microετά τις εκλογές του 1920 και απεσύρθη όπως πολλοί βενιζελικοί της πολιτικής σκηνής Ήταν όmicroως πάλι εκεί το 1923 από τη θέση του αντι-βασιλέα και πάλι και αργότερα όταν ανακηρύχθηκε η δηmicroοκρατία από τη θέση του

ρούσαν να ανοίξουν τους δρόmicroους προς τη Δύση να ενεργοποιήσουν τις στρατιωτικές και ναυτικές παραγγελίες τους να ενισχύσουν τον στόλο τον στρατό και την οικονο-microία τους και να ανατρέψουν τους δυσmicroενείς συσχετισmicroούς Επιπλέον η απώλεια των νησιών του βόρειου Αιγαίου ήταν κάτι που η Οθωmicroανική αυτοκρατορία δεν είχε ακόmicroα αποδεχθεί Για τους λόγους αυτούς υιοθετήθηκε microια πιο ριψοκίνδυνη στρατηγική παρά τις ανησυχίες για την όλη κατάσταση των οθωmicroανικών πλοίων και για τις σοβα-ρές επιπτώσεις που θα είχε microια ολοκληρωτική ναυτική καταστροφή Από την ελληνική πλευρά οι εύλογες ανησυχίες για τις επιπτώσεις που θα είχε ένα εχθρικό πλήγmicroα σαν το laquoΑβέρωφraquo λόγου χάρη δεν περιόριζαν τις επιθετικές διαθέσεις Καθώς ήταν γνωστή η προθυmicroία της Κωνσταντινούπολης να ξεκινήσει ένα επικίνδυνο πρόγραmicromicroα ναυτικών παραγγελιών κρινόταν ότι ένα αποφασιστικό πλήγmicroα εκείνη τη στιγmicroή κατά του οθωmicroανικού στόλου θα περιόριζε τον εφιάλτη της ανατροπής των δεδοmicroένων microε την άφιξη των νέων οθωmicroανικών πολεmicroικών Η σύγκρουση υπό αυτές τις συνθήκες γινόταν αναγκαστική

Η ναυmicroαχία της ΛήmicroνουΑκολούθησε ένας microήνας χαmicroηλής δραστηριότητας microε αψιmicroαχίες στην είσοδο των Στε-νών όπου ανταλλάχθηκαν πλήθος βληmicroάτων και σηmicroειώθηκε ίσως η πρώτη τορπιλική επίθεση από υποβρύχιο σε κατάδυση από το ελληνικό σκάφος laquoΔελφίνraquo Δεν υπήρξαν αποτελέσmicroατα Οι πιο αποφασιστικές κινήσεις των αντιπάλων εφαρmicroόστηκαν αργό-τερα Την πρωτοχρονιά του 1913 το οθωmicroανικό καταδροmicroικό laquoΧαmicroηδιέraquo ndashτο οποίο microόλις είχε επισκευαστεί από το πλήγmicroα που δέχθηκε από βουλγαρικά τορπιλοβόλα στη

προέδρου της δηmicroοκρατίας Έπειτα από πολλές εναλλαγές και αφού επιβίωσε τριών αποπειρών ενάντια στη ζωή του αποσύρθηκε οριστικά από την πολιτική ζωή τον Δεκέmicroβριο του 1929 ndashπαραιτούmicroενος από τη θέση του προέδρου της δηmicroοκρατίας που κατείχε για ακόmicroη microία φοράndash για λόγους υγείας Πέθανε τον Ιούνιο του 1935 και ετάφη στον βράχο της Ύδρας κάτω από το ιστορικό σπίτι της οικογενείας του

Ο υποναύαρχος Παύλος Κου-ντουριώτης υπήρξε άξιος

ρούσαν να ανοίξουν τους δρόmicroους προς τη Δύση να ενεργοποιήσουν τις στρατιωτικές και ναυτικές παραγγελίες τους να ενισχύσουν τον στόλο τον στρατό και την οικονο-microία τους και να ανατρέψουν τους δυσmicroενείς συσχετισmicroούς Επιπλέον η απώλεια των νησιών του βόρειου Αιγαίου ήταν κάτι που η Οθωmicroανική αυτοκρατορία δεν είχε ακόmicroα αποδεχθεί Για τους λόγους αυτούς υιοθετήθηκε microια πιο ριψοκίνδυνη στρατηγική παρά τις ανησυχίες για την όλη κατάσταση των οθωmicroανικών πλοίων και για τις σοβα-ρές επιπτώσεις που θα είχε microια ολοκληρωτική ναυτική καταστροφή Από την ελληνική πλευρά οι εύλογες ανησυχίες για τις επιπτώσεις που θα είχε ένα εχθρικό πλήγmicroα σαν το laquoΑβέρωφraquo λόγου χάρη δεν περιόριζαν τις επιθετικές διαθέσεις Καθώς ήταν γνωστή η προθυmicroία της Κωνσταντινούπολης να ξεκινήσει ένα επικίνδυνο πρόγραmicromicroα ναυτικών παραγγελιών κρινόταν ότι ένα αποφασιστικό πλήγmicroα εκείνη τη στιγmicroή κατά του οθωmicroανικού στόλου θα περιόριζε τον εφιάλτη της ανατροπής των δεδοmicroένων microε την άφιξη των νέων οθωmicroανικών πολεmicroικών Η σύγκρουση υπό αυτές τις συνθήκες γινόταν αναγκαστική

Η ναυmicroαχία της ΛήmicroνουΑκολούθησε ένας microήνας χαmicroηλής δραστηριότητας microε αψιmicroαχίες στην είσοδο των Στε-νών όπου ανταλλάχθηκαν πλήθος βληmicroάτων και σηmicroειώθηκε ίσως η πρώτη τορπιλική επίθεση από υποβρύχιο σε κατάδυση από το ελληνικό σκάφος laquoΔελφίνraquo Δεν υπήρξαν αποτελέσmicroατα Οι πιο αποφασιστικές κινήσεις των αντιπάλων εφαρmicroόστηκαν αργό-τερα Την πρωτοχρονιά του 1913 το οθωmicroανικό καταδροmicroικό laquoΧαmicroηδιέraquo ndashτο οποίο microόλις είχε επισκευαστεί από το πλήγmicroα που δέχθηκε από βουλγαρικά τορπιλοβόλα στη

προέδρου της δηmicroοκρατίας Έπειτα από πολλές εναλλαγές και αφού επιβίωσε τριών αποπειρών ενάντια στη ζωή του αποσύρθηκε οριστικά από την πολιτική ζωή τον Δεκέmicroβριο του 1929 ndashπαραιτούmicroενος από τη θέση του προέδρου της δηmicroοκρατίας που κατείχε για ακόmicroη microία φοράndash για λόγους υγείας Πέθανε τον Ιούνιο του 1935 και ετάφη στον βράχο της Ύδρας κάτω από το ιστορικό σπίτι της οικογενείας του

Ο υποναύαρχος Παύλος Κου-ντουριώτης υπήρξε άξιος

Βάρναndash διέσπασε microέσα σε κακοκαιρία τον ελληνικό αποκλεισmicroό στα Στενά και βρέθηκε στο Αιγαίο όπου βύθισε στη Σύρο το ελληνικό βοηθητικό εύδροmicroο laquoΜακεδονίαraquo Η οθωmicroανική διοίκηση υπολόγισε ότι η απειλή που θα προκαλούσε η τολmicroηρή αυτή κίνηση θα αποσπούσε για την αντιmicroετώπισή της microέρος των ελληνικών δυνάmicroεων που βρίσκονταν στον Μούδρο Ο Κουντουριώτης δεν υπέκυψε στον γενικό πανικό και ο στόλος δεν διαιρέθηκε τουλάχιστον ως προς τις κύριες δυνάmicroεις του Έτσι όταν στις 5 Ιανουαρίου ο οθωmicroανικός στόλος microε τρία θωρηκτά το καταδροmicroικό laquoΜετζηντιέraquo και 8 αντιτορπιλικά κατευθύνθηκε microε πρωτοφανή τόλmicroη για τα δεδοmicroένα αυτού του πολέmicroου προς τη Λήmicroνο και τη βάση του ελληνικού στόλου το σύνολο των ελληνικών πλοίων microάχης βρισκόταν εκεί για να τον αντιmicroετωπίσει Το laquoΑβέρωφraquo τρία παλαιά θωρηκτά τρία ανιχνευτικά και τέσσερα αντιτορπιλικά απέπλευσαν αmicroέσως προς συνά-ντηση του εχθρού Ο τελευταίος στράφηκε προς νότο και η ανταλλαγή πυρών άρχισε από απόσταση περί-που οκτώ χιλιοmicroέτρων Αυτή τη φορά η κατεύθυνση και η πειθαρχία των βολών ήταν σαφώς βελτιωmicroένη σε σχέση microε την προηγούmicroενη ναυmicroαχία γεγονός που έφερε γρή-γορα αποτελέσmicroατα Έπειτα από είκοσι λεπτά εmicroπλοκής το αρχαίο θωρηκτό laquoΜεσου-διέraquo δέχτηκε σοβαρά πλήγmicroατα εγκατέλειψε τη γραmicromicroή microάχης και στράφηκε προς τα στενά των Δαρδανελίων Τα δύο νεότερα οθωmicroανικά θωρηκτά επιχείρησαν να κρα-τήσουν microόνα τους το βάρος της microάχης πέντε όmicroως λεπτά αργότερα τα πυρά του laquoΑβέρωφraquo προκάλεσαν σοβαρές ζηmicroιές στη ναυαρχίδα laquoΜπαρmicroπαρόσαraquo Το σύνολο πλέον του οθωmicroανικού στόλου στράφηκε προς τα Δαρδανέλια καταδιωκόmicroενο από τον ελληνικό στόλο Η καταδίωξη κράτησε περίπου δυόmicroισι ώρες Τα παλαιά ελληνικά θωρηκτά παρότι ξεπέρασαν τις δυνατότητές τους αναπτύσσοντας ταχύτητα 15 κόmicroβων ndashέναντι 135 που κατάφερε να αναπτύξει ο οθωmicroανικός στόλοςndash δεν κατάφεραν εξαιτίας κακών ελιγmicroών να microειώσουν αποφασιστικά την απόσταση από τα φεύγοντα εχθρικά πλοία Έτσι η καταδίωξη έγινε αποκλειστική υπόθεση του laquoΑβέρωφraquo που πλησίασε τον εχθρό έως τα 7000 microέτρα Ο πειθαρχηmicroένος πλους των laquoΜπαρmicroπαρόσαraquo και laquoΤουρ-γκούτ Ρεΐςraquo που εναλλάσσονταν στην ουρά του οθωmicroανικού σχηmicroατισmicroού ώστε να microοιράζονται τα πλήγmicroατα συγκράτησε ίσως ndashmicroαζί microε τον φόβο τορπιλικής επίθεσηςndash το laquoΑβέρωφraquo από microια πιο παράτολmicroη καταδίωξη Η ναυmicroαχία έληξε αργά το microεσηmicroέρι

Στη ναυmicroαχία της Λήmicroνου στις 5 Ιανουαρίου 1913 η ευστοχία

Η εφηmicroερίδα laquoΠατρίςraquo αναγ-γέλλει τη ναυmicroαχία της Λήmicroνου

Το πλήρωmicroα του laquoΑβέρωφraquo φωτογραφηmicroένο από τον

και ο οθωmicroανικός στόλος σε πραγmicroατικά κακή κατάσταση γύρισε στις βάσεις του στα Δαρδανέλια Το laquoΑβέρωφraquo αν και δέχτηκε αρκετά πλήγmicroατα από οβίδες microεγάλου διαmicroετρήmicroατος δεν υπέστη σοβαρές ζηmicroιές καθώς η θωράκισή του αποδείχθηκε αποτελεσmicroατική Στην αντίπερα όχθη το laquoΜπαρmicroπαρόσαraquo microετρούσε 32 νεκρούς και 55 τραυmicroατίες ενώ σηmicroαντικό microέρος του πυροβολικού του αχρηστεύθηκε Το laquoΤουργκούτ Ρεΐςraquo είχε 9 νεκρούς και 49 τραυmicroατίες και ελαφρότερες ζηmicroιές Παραδόξως οι τουρκικές πηγές δεν αναφέρουν θύmicroατα στο laquoΜεσουδιέraquo παρά το γεγονός ότι αχρηστεύθηκε σηmicroα-ντικό ποσοστό του πυροβολικού του από τα πλήγmicroατα που δέχτηκε Οπωσδήποτε το οθωmicroανικό ναυτικό δεν ήταν πλέον για αρκετό καιρό σε θέση να επαναλάβει τις αναmicroετρήσεις του microε τον ελληνικό στόλο Η κυριαρχία στα νησιά του βόρειου Αιγαίου δεν βρισκόταν για λίγο υπό αmicroφισβήτηση

Το τέλος του πολέmicroουΗ πτώση των Ιωαννίνων της Σκόδρας και της Αδριανούπολης κατέλυσαν πλήρως την οθωmicroανική παρουσία στα Βαλκάνια και η συmicroφωνία στο Λονδίνο στις 18 Μαΐου 1913 επικύρωσε αυτήν την νέα πραγmicroατικότητα Οι εmicroπόλεmicroοι κατοχύρωσαν πρόσκαιρα τα κέρδη τους στη διάρκεια του πολέmicroου και οι Οθωmicroανοί για πρώτη φορά έπειτα από περίπου έξι αιώνες βρέθηκαν έξω από τα Βαλκάνια microε την κυριαρχία τους να περι-ορίζεται πλέον microόνο σε microία στενή ζώνη βόρεια των Δαρδανελίων του Βοσπόρου και του Μαρmicroαρά στην ανατολική Θράκη Φυσικά κανένας από τους εmicroπλεκοmicroένους δεν θεώρησε το αποτέλεσmicroα τελικό Ένας ακόmicroα πόλεmicroος ακολούθησε σχεδόν αmicroέσως για να επιλυθούν οι διαφορές ενώ έναν χρόνο microετά τα microικρά κράτη των Βαλκανίων ndashκαι η Οθωmicroανική αυτοκρατορίαndash επέλεξαν τα στρατόπεδα της συmicromicroετοχής τους στον microεγάλο πόλεmicroο microε γνώmicroονα τις βαλκανικές εκκρεmicroότητες

Ο Βrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος (Ιούνιος - Ιούλιος 1913)Η Βουλγαρία είχε κάθε λόγο να είναι δυσαρεστηmicroένη microε την έκβαση της βαλκανικής πολεmicroικής αναmicroέτρησης Ο σηmicroαντικός σε microέγεθος και αποτελεσmicroατικότητα στρατός της 350000 στρατιώτες είχε κρατήσει το κύριο βάρος του πολέmicroου έδωσε microεγάλες microάχες microε σοβαρές απώλειες και κράτησε την πολύχρονη αιmicroατηρή και πολυέξοδη

Στις 17 Μαΐου 1913 υπογρά-φηκε η συνθήκη του Λονδίνου

Ζωγραφικός πίνακας του G Scott που αναπαριστά τον

πολιορκία της Αδριανούπολης Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης θα ήταν ίσως η microόνη επιτυχία που θα microπορούσε να ανταmicroείψει αυτές τις προσπάθειες πλην όmicroως κάτι τέτοιο αποδείχθηκε ανέφικτο τόσο για στρατιωτικούς λόγους ndashκαθώς οι εκεί οθωmicroανικές δυνάmicroεις διατηρούσαν ανοικτούς τους δρόmicroους της θάλασσας και δέχο-νταν συνεχώς ενισχύσεις και εφοδιασmicroόndash όσο και για πολιτικούς Ουδεmicroία δύναmicroη θα δεχόταν microια τόσο δραmicroατική ανατροπή του καθεστώτος των στρατηγικών Στενών Το τέλος του πολέmicroου λοιπόν βρήκε τον βουλγαρικό στρατό καθηλωmicroένο στη γραmicromicroή της Τσατάλτζας ενώ η ειρήνη που υπογράφτηκε στο Λονδίνο επικύρωσε την οθωmicroανική κυριαρχία σε όλες τις ευρωπαϊκές ακτές των Στενών Η βουλγαρική δυσαρέσκεια για τις εξελίξεις στα ανατολικά microεγάλωσε την οργή για τις εξελίξεις στα δυτικά στον από καιρό διεκδικούmicroενο χώρο της Μακεδονίας Το laquoΜακεδονικόraquo ήταν για τη Βουλγαρία κεντρικό εθνικό και πολιτικό ζήτηmicroα Οι σλα-βικοί πληθυσmicroοί του microακεδονικού χώρου είχαν σε microεγάλο ποσοστό στραφεί προς τη Βουλγαρία τις προηγούmicroενες δεκαετίες ελπίζοντας σε αυτή για νrsquo απαλλαγούν από τους Οθωmicroανούς και για νrsquo αντιmicroετωπίσουν τους επιθετικούς Έλληνες Από το 1870 και microετά η χώρα αυτή είχε ενισχύσει τους Σλαβοmicroακεδόνες επαναστάτες και είχε καταφέρει να ελέγξει σε microεγάλο βαθmicroό τις οργανώσεις τους Στη διάρκεια των σκλη-ρών συγκρούσεων της δεκαετίας 1898-1908 πολλοί Σλαβοmicroακεδόνες είχαν microάλιστα καταφύγει ως πρόσφυγες στη Σόφια και σε άλλες πόλεις της Βουλγαρίας και είχαν δηmicroιουργήσει εκεί οmicroάδες πίεσης που συγκινούσαν και συmicroπαρέσυραν συχνά τους βουλγαρικούς πληθυσmicroούς Για όλους αυτούς η εξέλιξη του Αrsquo Βαλκανικού πολέmicroου έφερε microεγάλη απογοήτευση Οι Έλληνες έγιναν κύριοι του microεγαλύτερου microέρους της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης ενώ οι Σέρβοι κατέλαβαν το βορειότερο τmicroήmicroα της ίδιας περιοχής Στη Σόφια αυτές οι εξελίξεις πιστώθηκαν περίπου ως εθνική ταπείνωση και ήττα Υπό την πίεση του laquomicroακεδονικού αλυτρωτισmicroούraquo και του διάχυτου αισθή-microατος αδικίας η κυβέρνηση της Βουλγαρίας φοβούmicroενη τα χειρότερα στο εσωτερικό microέτωπο αποφάσισε να επιτεθεί στους χθεσινούς της συmicromicroάχους παρά τις ολοφάνερα δυσmicroενείς συγκυρίεςΤο στρατιωτικό πρόβληmicroα ήταν σχεδόν αδιέξοδο Οι Οθωmicroανοί δεν είχαν κρύψει τις προθέσεις τους ως προς την laquoεπανόρθωσηraquo των σε βάρος τους αποτελεσmicroάτων του πολέmicroου Η κατεχόmicroενη από τη Βουλγαρία Θράκη όπως και τα νησιά του βόρειου

Αιγαίου ήταν οι πρώτοι στόχοι της επανόρθωσης Αυτό πρακτικά σήmicroαινε ότι η ειρήνη ήταν εύθραυστη στο microέτωπο της Θράκης και ότι το πλέον σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βουλ-γαρικών δυνάmicroεων έπρεπε να παραmicroένει καθηλωmicroένο στα εκεί νέα ndashκαι βραχύβιαndash σύνορα απέναντι στον ολοένα ισχυρότερο οθωmicroανικό στρατό Για την επίθεση ενάντια στη Σερβία και στην Ελλάδα δεν περίσσευαν πολλά πράγmicroατα και η επιχείρηση δεν microπορούσε να βασιστεί παρά στον αιφνιδιασmicroό και στην ταχύτητα Ο πρώτος ήταν περί-που ανέφικτος καθώς οι καθηmicroερινές εντάσεις κατά microήκος της γραmicromicroής διαχωρισmicroού των αντίπαλων στρατευmicroάτων προειδοποιούσαν για την επικείmicroενη έκρηξη Τον Μάιο παρά την αριθmicroητική κατωτερότητα των βουλγαρικών δυνάmicroεων ndashδιέθεταν τότε πενή-ντα χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε υπερδιπλάσιες ελληνικές δυνάmicroειςndash αυτές δεν δίστασαν να εmicroπλακούν σε βίαιες συγκρούσεις ιδιαίτερα στην περιοχή του Παγγαίου Το αποτέλεσmicroα ήταν να σπεύσουν στο microέτωπο της Μακεδονίας πρόσθετες ελληνικές δυνάmicroεις Η ταχύτητα από την άλλη microεριά προϋπέθετε έναν καλά εκπαιδευmicroένο στρατό που θα βάδιζε πειθαρχηmicroένα ενάντια στους εχθρούς του Μεγάλο microέρος όmicroως των στρατευσί-microων του βουλγαρικού στρατού αποτελείτο από πρόσφατα επιστρατευmicroένους Σλαβοmicroα-κεδόνες οι οποίοι πολεmicroούσαν microεν microε φανατισmicroό υστερούσαν όmicroως σε εκπαίδευση πειθαρχία και εφοδιασmicroό Σηmicroαντικό ποσοστό των στρατεύσιmicroων της 2ης βουλγαρικής στρατιάς που βρισκόταν απέναντι στις ελληνικές δυνάmicroεις ήταν microουσουλmicroάνοι σχεδόν αδιάφοροι για τα συmicroβαίνοντα γύρω τους Ο προηγούmicroενος πόλεmicroος είχε εξαντλήσει τους περιορισmicroένους οικονοmicroικούς και ανθρώπινους πόρους της χώρας και η νέα προ-σπάθεια σε πολλά microέτωπα ταυτόχρονα ξεπερνούσε τις δυνατότητες και τις αντοχές της Για τον λόγο αυτό υιοθετήθηκε ένα ριψοκίνδυνο σχεδόν τυχοδιωκτικό σχέδιο Η κύρια επίθεση θα στρεφόταν εναντίον του πιο ισχυρού από τους αντιπάλους του σερβικού στρατού microε την ελπίδα ο τελευταίος να υποστεί αποφασιστικό πλήγmicroα πριν προλάβει να συγκεντρώσει τις δυνάmicroεις του Στη συνέχεια τα βουλγαρικά στρατεύmicroατα θα στρέφονταν ενάντια στους Έλληνες για να τους υποχρεώσουν να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλονίκη Ο πόλεmicroος ξεκίνησε στις 16 Ιουνίου Ο σερβικός στρατός δεν αιφνιδιάστηκε και πολύ γρήγορα συγκράτησε τη βουλγαρική επίθεση Η δράση ανταρτών ndashκοmicroιτατζήδωνndash απο-δείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων και το microόνο που κατάφερε ήταν να δώσει προ-

σχήmicroατα στους αντιπάλους της Βουλγαρίας για σκληρά αντίποινα σε βάρος των φιλικών προς αυτή πληθυσmicroών Οι Έλληνες από την πλευρά τους αντέδρασαν άmicroεσα εκκαθα-ρίζοντας τις βουλγαρικές δυνάmicroεις στη Θεσσαλονίκη όπου συνελήφθησαν 1200 αιχ-microάλωτοι Τρεις microόλις ηmicroέρες microετά την έναρξη του πολέmicroου στις 19 Ιουνίου ο ελλη-νικός στρατός πέρασε σε ολοmicroέτωπη επίθεση σε δύο microάλιστα κατευθύνσεις προς τον Λαχανά microε δύο microεραρχίες και προς το Κιλκίς microε πέντε microεραρχίες και την ταξιαρχία ιππικού Η πόλη του Κιλκίς ήταν τότε προπύργιο του σλαβοmicroακεδονικού ndashφιλοβουλγα-ρικούndash αλυτρωτισmicroού Για τον λόγο αυτόν από την πρώτη στιγmicroή οι συγκρούσεις έλα-βαν άγριο γεmicroάτο φανατισmicroό και ανελέητο χαρακτήρα Παρά την αριθmicroητική και υλική υπεροχή του η έφοδος του ελληνικού στρατού ενάντια στην πόλη υπήρξε ιδιαίτερα αιmicroατηρή Μέσα σε τρεις ηmicroέρες microαχών ο ελληνικός στρατός έχασε πλήθος στελεχών ndashανάmicroεσά τους έξι διοικητές συνταγmicroάτωνndash και περίπου 10000 άνδρες περίπου το 12 της τότε παρατακτικής του δύναmicroης Οι απώλειες της microάχης ήταν ανώτερες των αντίστοιχων του ελληνικού στρατού σε ολόκληρο τον Αrsquo Βαλκανικό πόλεmicroο Παρά τον κλονισmicroό που προκάλεσε η σκληρότητα του νέου πολέmicroου ο στρατός δεν έχασε τη συνοχή του ούτε οι επικεφαλής του την επιθετική τους διάθεση Η αιτία γιrsquo αυτό θα πρέπει microάλλον να αναζητηθεί στον φοβερό φανατισmicroό εκείνων των ηmicroε-ρών Οι Βαλκάνιοι χθεσινοί σύmicromicroαχοι κατά των Οθωmicroανών διεκδικούσαν τώρα microε απίστευτο πείσmicroα την κληρονοmicroιά των τελευταίων Η δεύτερη αυτή σύγκρουση ήταν τελείως διαφορετική από την προηγούmicroενη ο αγώνας ήταν ολοκληρωτικός και πολύ γρήγορα ο διαχωρισmicroός microεταξύ στρατιωτών και αmicroάχων έπαψε να υπάρχει Οι σλαβό-φωνοι πληθυσmicroοί της περιοχής ndashτο 1912 microόνο το 2 του πληθυσmicroού της περιφέρειας του Κιλκίς ήταν Έλληνεςndash καταδιώχθηκαν τα χωριά τους πυρπολήθηκαν όπως και η ίδια η πόλη του Κιλκίς οι άνδρες σκοτώνονταν και οι κακοποιήσεις γυναικών πήραν σηmicroαντικές διαστάσεις Καραβάνια προσφύγων έφευγαν προς τον Βορρά ακολουθώ-ντας σε τραγικές συνθήκες την υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού Διεθνείς οργα-νισmicroοί (πχ το ίδρυmicroα Κάρνεγκι) προσπάθησαν να παρέmicroβουν και οι εκθέσεις τους διέσωσαν έως τις microέρες microας την απέραντη φρίκη του microακεδονικού microετώπου το 1913 Τα Βαλκάνια επρόκειτο να γνωρίσουν πολλές ανάλογες τραγωδίες στην πορεία τους κατά τον 20ό αιώνα Οι βουλγαρικές αποτυχίες στα δυτικά οδήγησαν σχεδόν αmicroέσως στην αναζωπύρωση

Η microάχη του Λαχανά συmicroπλή-ρωσε το έργο της microάχης του

Στη microάχη του Κιλκίς στις 19 και 21 Ιουνίου 1913 τέσσερις

Αιγαίου ήταν οι πρώτοι στόχοι της επανόρθωσης Αυτό πρακτικά σήmicroαινε ότι η ειρήνη ήταν εύθραυστη στο microέτωπο της Θράκης και ότι το πλέον σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βουλ-γαρικών δυνάmicroεων έπρεπε να παραmicroένει καθηλωmicroένο στα εκεί νέα ndashκαι βραχύβιαndash σύνορα απέναντι στον ολοένα ισχυρότερο οθωmicroανικό στρατό Για την επίθεση ενάντια στη Σερβία και στην Ελλάδα δεν περίσσευαν πολλά πράγmicroατα και η επιχείρηση δεν microπορούσε να βασιστεί παρά στον αιφνιδιασmicroό και στην ταχύτητα Ο πρώτος ήταν περί-που ανέφικτος καθώς οι καθηmicroερινές εντάσεις κατά microήκος της γραmicromicroής διαχωρισmicroού των αντίπαλων στρατευmicroάτων προειδοποιούσαν για την επικείmicroενη έκρηξη Τον Μάιο παρά την αριθmicroητική κατωτερότητα των βουλγαρικών δυνάmicroεων ndashδιέθεταν τότε πενή-ντα χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε υπερδιπλάσιες ελληνικές δυνάmicroειςndash αυτές δεν δίστασαν να εmicroπλακούν σε βίαιες συγκρούσεις ιδιαίτερα στην περιοχή του Παγγαίου Το αποτέλεσmicroα ήταν να σπεύσουν στο microέτωπο της Μακεδονίας πρόσθετες ελληνικές δυνάmicroεις Η ταχύτητα από την άλλη microεριά προϋπέθετε έναν καλά εκπαιδευmicroένο στρατό που θα βάδιζε πειθαρχηmicroένα ενάντια στους εχθρούς του Μεγάλο microέρος όmicroως των στρατευσί-microων του βουλγαρικού στρατού αποτελείτο από πρόσφατα επιστρατευmicroένους Σλαβοmicroα-κεδόνες οι οποίοι πολεmicroούσαν microεν microε φανατισmicroό υστερούσαν όmicroως σε εκπαίδευση πειθαρχία και εφοδιασmicroό Σηmicroαντικό ποσοστό των στρατεύσιmicroων της 2ης βουλγαρικής στρατιάς που βρισκόταν απέναντι στις ελληνικές δυνάmicroεις ήταν microουσουλmicroάνοι σχεδόν αδιάφοροι για τα συmicroβαίνοντα γύρω τους Ο προηγούmicroενος πόλεmicroος είχε εξαντλήσει τους περιορισmicroένους οικονοmicroικούς και ανθρώπινους πόρους της χώρας και η νέα προ-σπάθεια σε πολλά microέτωπα ταυτόχρονα ξεπερνούσε τις δυνατότητες και τις αντοχές της Για τον λόγο αυτό υιοθετήθηκε ένα ριψοκίνδυνο σχεδόν τυχοδιωκτικό σχέδιο Η κύρια επίθεση θα στρεφόταν εναντίον του πιο ισχυρού από τους αντιπάλους του σερβικού στρατού microε την ελπίδα ο τελευταίος να υποστεί αποφασιστικό πλήγmicroα πριν προλάβει να συγκεντρώσει τις δυνάmicroεις του Στη συνέχεια τα βουλγαρικά στρατεύmicroατα θα στρέφονταν ενάντια στους Έλληνες για να τους υποχρεώσουν να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλονίκη Ο πόλεmicroος ξεκίνησε στις 16 Ιουνίου Ο σερβικός στρατός δεν αιφνιδιάστηκε και πολύ γρήγορα συγκράτησε τη βουλγαρική επίθεση Η δράση ανταρτών ndashκοmicroιτατζήδωνndash απο-δείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων και το microόνο που κατάφερε ήταν να δώσει προ-

σχήmicroατα στους αντιπάλους της Βουλγαρίας για σκληρά αντίποινα σε βάρος των φιλικών προς αυτή πληθυσmicroών Οι Έλληνες από την πλευρά τους αντέδρασαν άmicroεσα εκκαθα-ρίζοντας τις βουλγαρικές δυνάmicroεις στη Θεσσαλονίκη όπου συνελήφθησαν 1200 αιχ-microάλωτοι Τρεις microόλις ηmicroέρες microετά την έναρξη του πολέmicroου στις 19 Ιουνίου ο ελλη-νικός στρατός πέρασε σε ολοmicroέτωπη επίθεση σε δύο microάλιστα κατευθύνσεις προς τον Λαχανά microε δύο microεραρχίες και προς το Κιλκίς microε πέντε microεραρχίες και την ταξιαρχία ιππικού Η πόλη του Κιλκίς ήταν τότε προπύργιο του σλαβοmicroακεδονικού ndashφιλοβουλγα-ρικούndash αλυτρωτισmicroού Για τον λόγο αυτόν από την πρώτη στιγmicroή οι συγκρούσεις έλα-βαν άγριο γεmicroάτο φανατισmicroό και ανελέητο χαρακτήρα Παρά την αριθmicroητική και υλική υπεροχή του η έφοδος του ελληνικού στρατού ενάντια στην πόλη υπήρξε ιδιαίτερα αιmicroατηρή Μέσα σε τρεις ηmicroέρες microαχών ο ελληνικός στρατός έχασε πλήθος στελεχών ndashανάmicroεσά τους έξι διοικητές συνταγmicroάτωνndash και περίπου 10000 άνδρες περίπου το 12 της τότε παρατακτικής του δύναmicroης Οι απώλειες της microάχης ήταν ανώτερες των αντίστοιχων του ελληνικού στρατού σε ολόκληρο τον Αrsquo Βαλκανικό πόλεmicroο Παρά τον κλονισmicroό που προκάλεσε η σκληρότητα του νέου πολέmicroου ο στρατός δεν έχασε τη συνοχή του ούτε οι επικεφαλής του την επιθετική τους διάθεση Η αιτία γιrsquo αυτό θα πρέπει microάλλον να αναζητηθεί στον φοβερό φανατισmicroό εκείνων των ηmicroε-ρών Οι Βαλκάνιοι χθεσινοί σύmicromicroαχοι κατά των Οθωmicroανών διεκδικούσαν τώρα microε απίστευτο πείσmicroα την κληρονοmicroιά των τελευταίων Η δεύτερη αυτή σύγκρουση ήταν τελείως διαφορετική από την προηγούmicroενη ο αγώνας ήταν ολοκληρωτικός και πολύ γρήγορα ο διαχωρισmicroός microεταξύ στρατιωτών και αmicroάχων έπαψε να υπάρχει Οι σλαβό-φωνοι πληθυσmicroοί της περιοχής ndashτο 1912 microόνο το 2 του πληθυσmicroού της περιφέρειας του Κιλκίς ήταν Έλληνεςndash καταδιώχθηκαν τα χωριά τους πυρπολήθηκαν όπως και η ίδια η πόλη του Κιλκίς οι άνδρες σκοτώνονταν και οι κακοποιήσεις γυναικών πήραν σηmicroαντικές διαστάσεις Καραβάνια προσφύγων έφευγαν προς τον Βορρά ακολουθώ-ντας σε τραγικές συνθήκες την υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού Διεθνείς οργα-νισmicroοί (πχ το ίδρυmicroα Κάρνεγκι) προσπάθησαν να παρέmicroβουν και οι εκθέσεις τους διέσωσαν έως τις microέρες microας την απέραντη φρίκη του microακεδονικού microετώπου το 1913 Τα Βαλκάνια επρόκειτο να γνωρίσουν πολλές ανάλογες τραγωδίες στην πορεία τους κατά τον 20ό αιώνα Οι βουλγαρικές αποτυχίες στα δυτικά οδήγησαν σχεδόν αmicroέσως στην αναζωπύρωση

Η microάχη του Λαχανά συmicroπλή-ρωσε το έργο της microάχης του

Στη microάχη του Κιλκίς στις 19 και 21 Ιουνίου 1913 τέσσερις

σχήmicroατα στους αντιπάλους της Βουλγαρίας για σκληρά αντίποινα σε βάρος των φιλικών προς αυτή πληθυσmicroών Οι Έλληνες από την πλευρά τους αντέδρασαν άmicroεσα εκκαθα-ρίζοντας τις βουλγαρικές δυνάmicroεις στη Θεσσαλονίκη όπου συνελήφθησαν 1200 αιχ-microάλωτοι Τρεις microόλις ηmicroέρες microετά την έναρξη του πολέmicroου στις 19 Ιουνίου ο ελλη-νικός στρατός πέρασε σε ολοmicroέτωπη επίθεση σε δύο microάλιστα κατευθύνσεις προς τον Λαχανά microε δύο microεραρχίες και προς το Κιλκίς microε πέντε microεραρχίες και την ταξιαρχία ιππικού Η πόλη του Κιλκίς ήταν τότε προπύργιο του σλαβοmicroακεδονικού ndashφιλοβουλγα-ρικούndash αλυτρωτισmicroού Για τον λόγο αυτόν από την πρώτη στιγmicroή οι συγκρούσεις έλα-βαν άγριο γεmicroάτο φανατισmicroό και ανελέητο χαρακτήρα Παρά την αριθmicroητική και υλική υπεροχή του η έφοδος του ελληνικού στρατού ενάντια στην πόλη υπήρξε ιδιαίτερα αιmicroατηρή Μέσα σε τρεις ηmicroέρες microαχών ο ελληνικός στρατός έχασε πλήθος στελεχών ndashανάmicroεσά τους έξι διοικητές συνταγmicroάτωνndash και περίπου 10000 άνδρες περίπου το 12 της τότε παρατακτικής του δύναmicroης Οι απώλειες της microάχης ήταν ανώτερες των αντίστοιχων του ελληνικού στρατού σε ολόκληρο τον Αrsquo Βαλκανικό πόλεmicroο Παρά τον κλονισmicroό που προκάλεσε η σκληρότητα του νέου πολέmicroου ο στρατός δεν έχασε τη συνοχή του ούτε οι επικεφαλής του την επιθετική τους διάθεση Η αιτία γιrsquo αυτό θα πρέπει microάλλον να αναζητηθεί στον φοβερό φανατισmicroό εκείνων των ηmicroε-ρών Οι Βαλκάνιοι χθεσινοί σύmicromicroαχοι κατά των Οθωmicroανών διεκδικούσαν τώρα microε απίστευτο πείσmicroα την κληρονοmicroιά των τελευταίων Η δεύτερη αυτή σύγκρουση ήταν τελείως διαφορετική από την προηγούmicroενη ο αγώνας ήταν ολοκληρωτικός και πολύ γρήγορα ο διαχωρισmicroός microεταξύ στρατιωτών και αmicroάχων έπαψε να υπάρχει Οι σλαβό-φωνοι πληθυσmicroοί της περιοχής ndashτο 1912 microόνο το 2 του πληθυσmicroού της περιφέρειας του Κιλκίς ήταν Έλληνεςndash καταδιώχθηκαν τα χωριά τους πυρπολήθηκαν όπως και η ίδια η πόλη του Κιλκίς οι άνδρες σκοτώνονταν και οι κακοποιήσεις γυναικών πήραν σηmicroαντικές διαστάσεις Καραβάνια προσφύγων έφευγαν προς τον Βορρά ακολουθώ-ντας σε τραγικές συνθήκες την υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού Διεθνείς οργα-νισmicroοί (πχ το ίδρυmicroα Κάρνεγκι) προσπάθησαν να παρέmicroβουν και οι εκθέσεις τους διέσωσαν έως τις microέρες microας την απέραντη φρίκη του microακεδονικού microετώπου το 1913 Τα Βαλκάνια επρόκειτο να γνωρίσουν πολλές ανάλογες τραγωδίες στην πορεία τους κατά τον 20ό αιώνα Οι βουλγαρικές αποτυχίες στα δυτικά οδήγησαν σχεδόν αmicroέσως στην αναζωπύρωση

Η microάχη του Λαχανά συmicroπλή-ρωσε το έργο της microάχης του

Στη microάχη του Κιλκίς στις 19 και 21 Ιουνίου 1913 τέσσερις

του πολέmicroου σε όλα τα microέτωπα Το θύmicroα ήταν πλέον η Βουλγαρία από την οποία η κάθε γειτονική δύναmicroη προσπαθούσε να αφαιρέσει ότι ήταν δυνατό Ο οθωmicroανικός στρατός επιτέθηκε στη γραmicromicroή της Τσατάλτζας ενώ από τις 27 του microήνα οι στρατι-ωτικές δυνάmicroεις της Ρουmicroανίας προστέθηκαν στο αντι-βουλγαρικό microέτωπο Μετά την αιmicroατοχυσία του Κιλκίς οι συνθήκες έγιναν για microία ακόmicroα φορά εξαιρετικά ευνοϊκές για τα ελληνικά σχέδια Η προέλαση του ελληνικού στρατού συνεχίστηκε προς τα βόρεια απειλώντας τα microετόπισθεν των βουλγαρικών στρατιών που πολεmicroούσαν ενάντια στους Σέρβους Πέρα από τον αφόρητο καύσωνα και τα προβλήmicroατα εφοδιασmicroού ο ελληνικός στρατός δεν φαινόταν να αντιmicroετωπίζει αξιόmicroαχο εχθρό Παρά τον φανατι-σmicroό των αντιπάλων του οι αmicroυντικές θέσεις στη Δοϊράνη ή στο Δεmicroίρ Ισάρ (Σιδηρό-καστρο) ανατράπηκαν microε ευκολία Παρrsquo όλα αυτά η κατάσταση του στρατεύmicroατος δεν ήταν η καλύτερη δυνατή Η γρή-γορη ανάδειξη κατώτερων στελεχών στις διοικήσεις microεγάλων microονάδων και η πολιτική της απονοmicroής βαθmicroών επrsquo ανδραγαθία βοήθησε στο να διατηρηθεί η συνοχή και το επιθετικό πνεύmicroα του στρατεύmicroατος αλλά και να καλυφθούν τα κενά που είχαν δηmicroι-ουργήσει αφενός η διόγκωση του στρατού και αφετέρου οι απώλειες του Κιλκίς Από την άλλη πλευρά η ίδια πρακτική υποβάθmicroισε τις τεχνικές δεξιότητες των διοικήσεων τον συντονισmicroό των microονάδων και των όπλων δηλαδή τη συνεργασία του πεζικού microε το πυροβολικό Η γενική διεύθυνση των επιχειρήσεων δεν γινόταν microε τον καλύτερο τρόπο Το Γενικό Στρατηγείο υπό τη άmicroεση διοίκηση του πρώην διαδόχου και νυν βασιλέα Κωνσταντίνου επιθυmicroούσε να συντονίζει από microεγάλη απόσταση την κίνηση οκτώ ή δέκα microεραρχιών χωρίς ενδιάmicroεσα κλιmicroάκια διοίκησης Ο βασιλιάς ήθελε να κυβερνά τον στρατό του και αυτό το εννοούσε microε τον πιο απόλυτο τρόπο Δεν οργανώ-θηκαν Σώmicroατα Στρατού στον ήδη ογκώδη ελληνικό στρατό Στην πράξη όλα ξέφευγαν από την κεντρική διοίκηση και οι microονάδες φαίνονταν να κινούνται σχεδόν χωρίς σχέ-διο Να καταδιώκουν απλώς τον εχθρό και να τον εκτοπίζουν όπου τον συναντούσαν διά της λόγχης Στους πρόποδες των βουνών στους ορεινούς όγκους του Μπέλες ο βουλγαρικός στρα-τός πέτυχε την πρώτη συγκέντρωση των δυνάmicroεών του microετά τις αρχικές συγκρούσεις στο Κιλκίς Η έκβαση του πολέmicroου ήταν ήδη δεδοmicroένη και σχεδόν microόνο το microεταφυ-σικό πείσmicroα ndashκαι η αναζήτηση όσο το δυνατόν λιγότερο επώδυνων διπλωmicroατικών

Η microάχη στο Δεmicroίρ Ισάρ

λύσεωνndash κρατούσε ενεργή τη βουλγαρική άmicroυνα Η κατάσταση δεν ήταν ευχάριστη για τους Βούλγαρους στρατιώτες και στασιαστικά κινήmicroατα άρχισαν να αναπτύσσονται στις τάξεις τους Η πλειοψηφία των ανδρών των τριάντα πέντε ταγmicroάτων που παρα-τάχθηκαν απέναντι στον ελληνικό στρατό κατάγονταν από τις περιοχές των Σερρών και της Δράmicroας δεν είχαν εκπαίδευση και πειθαρχία και επιθυmicroούσαν να γυρίσουν το ταχύτερο στα σπίτια τους για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους Οι φήmicroες για όσα συνέβαιναν εναντίον των αmicroάχων είχαν φτάσει διογκωmicroένες στις τάξεις των στρατιωτών Οι ελληνικές δυνάmicroεις επιτέθηκαν microε πέντε microεραρχίες στη Στρώmicroνιτσα και microε δύο στη στενωπό του Ρούπελ Επακολούθησαν διήmicroερες microάχες οι οποίες αν και κατέλη-ξαν στην επικράτηση των ελληνικών όπλων καθυστέρησαν τη διείσδυση στο εσω-τερικό και στην αποκοπή των οδεύσεων υποχώρησης του βουλγαρικού στρατού που πολεmicroούσε ενάντια στους Σέρβους Οι βουλγαρικές στρατιές διασώθηκαν έτσι και καθυστερώντας την προέλαση των εξίσου κουρασmicroένων αντιπάλων τους άρχισαν να αναδιοργανώνονται συγκεντρώνοντας τις δυνάmicroεις τους Η ελληνική πάντως προέλαση συνεχίστηκε ακολουθώντας τον άξονα της κοιλάδας του Στρυmicroόνα ndashόπου προχωρού-σαν πέντε microεραρχίεςndash και της αντίστοιχης του Νέστου Το Νευροκόπι η Τζουmicroαγιά η Κρέσνα η Μαχωmicroία προστέθηκαν στον κατάλογο των κατορθωmicroάτων του ελληνικού στρατού Παρά τις επιτυχίες όmicroως η κατάσταση δεν προσφερόταν για ενθουσιασmicroούς Στη διαρκή αιmicroορραγία που προκαλούσαν οι αγώνες οπισθοφυλακών ήρθε να προστε-θεί η επιδηmicroία χολέρας που εmicroφανίστηκε προοδευτικά στους εmicroπόλεmicroους στρατούς Η κόπωση πολλαπλασίαζε τη γενική δυσπραγία και κλόνιζε ολοένα περισσότερο τη microαχητική αξία των microονάδων Προοδευτικά εmicroφανίστηκαν κρούσmicroατα απειθαρχίας και χαλάρωση των οργανωτικών δεσmicroών Η πεποίθηση ότι η Βουλγαρία είχε ολοκληρωτικά ηττηθεί ενίσχυσε αυτό το πνεύmicroα του εφησυχασmicroού Οι διαπραγmicroατεύσεις για τον τερmicroατισmicroό του πολέmicroου προετοιmicroάζονταν εξάλλου υπό την εποπτεία των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων που παρατηρούσαν microε αυξανόmicroενη ανησυχία τη ριζοσπαστική microεταβολή των βαλκανικών ισορροπιών Οι εξελίξεις όmicroως αυτές δεν οδήγησαν σε ύφεση τις επιχειρήσεις στο microέτωπο Το αντίθετο microάλιστα συνέβη Το βουλγαρικό επιτελείο αναζητούσε επίmicroονα microία στρατιωτική επιτυχία που θα βελτίωνε τη θέση της χώρας του στις διαπραγmicroατεύσεις Με σχεδόν παράδοξο τρόπο η βαθιά

Η διάβαση της Κρέσνας

υποχώρηση microέσα στα βουλγαρικά εδάφη είχε βελτιώσει τις στρατιωτικές δυνατότητες του βουλγαρικού στρατού Οι microονάδες του στο σερβικό και στο ελληνικό microέτωπο υπο-χωρούσαν ακολουθώντας συγκλίνουσες πορείες χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η συνοχή τους Την ώρα που οι αντίπαλοί τους εξασθενούσαν εξαιτίας της αποκλίνουσας διά-ταξής τους και το microεγάλωmicroα της απόστασης από τις βάσεις του εφοδιασmicroού τους ndashοι ελληνικές βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη και οι φάλαγγες των microεταγωγικών έπρεπε πλέον να διασχίσουν δεκάδες χιλιόmicroετρα σε εξαιρετικά δύσβατα δροmicroολόγιαndash οι Βούλ-γαροι συγκεντρώνονταν κοντά στα κέντρα της δύναmicroής τους Ειδικά στο προς τους Έλληνες microέτωπο οι στρατηγοί της Σόφιας διέκριναν microια microεγάλη ευκαιρία Στις 14 Ιουλίου ξεκίνησε ολοmicroέτωπη επίθεση του βουλγαρικού στρατού ενάντια στις ελληνικές θέσεις Πολύ γρήγορα υπήρξαν εξελίξεις ειδικά στη δυτική πλευρά εκεί όπου η ελληνική διάταξη συναντούσε την αντίστοιχη σερβική και όπου υπήρχαν προ-βλήmicroατα συντονισmicroού και συνεννόησης microεταξύ των δύο στρατών Στις 15 Ιουλίου microία ελληνική microεραρχία η 3η κλονίστηκε και άρχισε να υποχωρεί σχεδόν υπό διάλυση Δίπλα σrsquo αυτή άλλες δύο microεγάλες microονάδες η 4η και η 10η microεραρχία βρέθηκαν σε εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση Η έλλειψη πυροmicroαχικών προστέθηκε στα υπόλοιπα προβλήmicroατα και πολύ γρήγορα microεγάλα τmicroήmicroατα του στρατού βρέθηκαν σε κίνδυνο Η ανατροπή αυτή φαίνεται ότι επιτάχυνε τις διαπραγmicroατεύσεις που είχαν ήδη ξεκινήσει στο Βουκουρέστι Στις 18 Ιουλίου τέθηκε σε ισχύ η ανακωχή microεταξύ των αντιπάλων και ο ελληνικός στρατός απέφυγε περαιτέρω δυσmicroενείς εξελίξεις Στο σηmicroείο που τελείωσε ο πόλεmicroος η Ελλάδα είχε πετύχει microια δεύτερη microεγάλη νίκη που διασφάλιζε microε τον καλύτερο τρόπο τα κέρδη του Αrsquo Βαλκανικού πολέmicroου τη Μακεδονία και ιδιαί-τερα τη Θεσσαλονίκη

Μετά τον πόλεmicroοΟ Βrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος διήρκεσε microόλις έναν microήνα το καλοκαίρι όmicroως του 1913 κατα-γράφηκε στην ιστορία ως ένα από τα πιο αιmicroατηρά Με σχεδόν 700 άνδρες εκτός microάχης για κάθε ηmicroέρα των επιχειρήσεων η στρατιωτική προσπάθεια της Ελλάδας άρχισε να κοστίζει υπέρmicroετρα Όταν ο πόλεmicroος τελείωσε οι Έλληνες παλαιοί και νέοι αισθάνο-νταν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο κούραση και ανακούφιση Όλοι προσδοκούσαν microακρόχρονη ειρήνη που θα επούλωνε τις πληγές Αντίθετα στην πολιτική και στρατι-

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο πρωθυπουργός της Σερβίας

ωτική ηγεσία επικρατούσε εmicroφανέστατα ενθουσιασmicroόςΠραγmicroατικά η επιτυχία έδειχνε εντυπωσιακή Η Ελλάδα σχεδόν διπλασίασε το microέγε-θος και τον πληθυσmicroό της microε σχετικά microικρό ανθρώπινο και οικονοmicroικό κόστος Τόσο το Παλάτι και ο νέος βασιλιάς ο Κωνσταντίνος όσο και ο Βενιζέλος microε τους οπα-

Πίνακας

Απώλειες του ελληνικού στρατού στους Βαλκανικούς πολέmicroουςΝεκροί Τραυmicroατίες ΣύνολοΑrsquo Βαλκανικός πόλεmicroοςΜέτωπο Μακεδονίας 760 3670 4530Μέτωπο Ηπείρου 1610 5620 7230

Σύνολο 2370 9300 11670

Βrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος 5850 23850 29700

Σύνολο πολέmicroων 1912-13 8220 33150 41400

Από το σύνολο των 33150 τραυmicroατιών περίπου οι 1560 απεβίωσαν συνεπεία των τραυmicroάτων τους ανεβάζοντας τον συνολικό αριθmicroό των νεκρών στους Βαλκανικούς πολέmicroους περίπου σε 9800Οι προσβληθέντες από ασθένειες ανήλθαν στο ίδιο διάστηmicroα περίπου σε 10000 από τους οποίους σχεδόν το 10 απεβίωσε Υπήρξαν επίσης περίπου 600 παγόπληκτοι στα βουνά της Ηπείρου στη διάρκεια του χειmicroώνα 1912-13 καθώς και σχεδόν 200 αγνοούmicroενοιΣυνυπολογιζοmicroένων των laquoπαράπλευρωνraquo απωλειών το κόστος των Βαλκανικών πολέ-microων σε αίmicroα ανήλθε σε 52000 microε 53000 άνδρες Πηγή ΓΕΣΔΙΣ laquoΕπίτοmicroη ιστορία των Βαλκανικών πολέmicroων 1912-1913raquo Αθήνα 1987

δούς του έσπευσαν να εξαργυρώσουν πολιτικά την επιτυχία Τα επινίκια ήταν λαmicroπρά Το σύνολο των στρατιωτών τιmicroήθηκαν microε τιmicroητικά παράσηmicroα ενώ στους ανάπηρους και τραυmicroατίες εκδηλώθηκε η microέριmicroνα του κράτους microε άδειες έστω περιπτέρων και microικροπωλητών Πλήθος microνηmicroείων άρχισαν να αποτυπώνουν σε κάθε γωνιά την ευγνω-microοσύνη του έθνους Υπήρχε οπωσδήποτε microια υστεροβουλία σε όλα αυτά Η επιτυχία της χώρας είχε υπερβεί τα όσα οι αντίπαλοί της δέχονταν να της παραχωρήσουν Τόσο στον Βορρά microε τη Βουλγαρία όσο και στην Ανατολή microε την αποκοmicromicroένη πλέον από τη θάλασσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία όλα έδειχναν πως οι εδαφικές εκκρεmicroότητες δεν είχαν κλείσει Η συνθήκη του Βουκουρεστίου έδειχνε να είναι microια προσωρινή κατά-σταση Η προετοιmicroασία νέων πολέmicroων έγινε αναγκαστική επιλογή την επαύριον κιόλας της νίκης Η Ελλάδα θα συνέχιζε να επενδύει στον στρατό και στον στόλο είτε για να προστατεύσει τα όσα απέκτησε είτε για να φθάσει έως τα όρια των αλυτρωτικών φιλοδοξιών της Το κόστος της νίκης αποδείχθηκε εξαιρετικά βαρύ microόλις κόπασαν οι ενθουσιασmicroοί Η ουσιαστική ενσωmicroάτωση και η αξιοποίηση των νέων χωρών υποσχό-ταν να είναι εξαιρετικά δαπανηρή υπόθεση τη στιγmicroή που οι στρατιωτικές δαπάνες αποmicroυζούσαν ήδη τις περιορισmicroένες δυνατότητες του κράτους Οι επιλογές δεν ήταν απλές και πάνω τους εκδηλωνόταν ο ανταγωνισmicroός ανάmicroεσα στους δύο πόλους που είχαν σχηmicroατιστεί στην ηγεσία της χώρας Ανάmicroεσα στον Κωνσταντίνο και στον Βενι-ζέλο οι τριβές πολλαπλασιάζονταν Το ζητούmicroενο ήταν ποιος θα κέρδιζε περισσότερο microέσα από τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης των νέων χωρών και ποιος θα προσεταιριζόταν τον νέο στρατιωτικό microηχανισmicroό που έχτιζε η χώρα

Η περίοδος των ανταγωνισmicroών Η στρατιωτική αναδιοργάνωση ndashσύmicroφωνη microε τα νέα microεγέθη τις πρόσθετες δυνατό-τητες αλλά και τις microεγαλύτερες απειλές που αντιmicroετώπιζε η χώραndash αποτέλεσε την πρώτη microέριmicroνα των ιθυνόντων της Αθήνας Συγκροτήθηκαν πέντε Σώmicroατα Στρατού και δεκαπέντε microεραρχίες ndash η microία ιππικού έτσι ώστε σε πολεmicroική σύνθεση ο στρατός να υπερβαίνει τις 300000 άνδρες σχεδόν τριπλάσιος από τους σχεδιασmicroούς του 1912 Πολλά κατώτερα στελέχη ανέβηκαν γρήγορα στην ιεραρχία ώστε να χτιστεί ο οργανι-σmicroός του στρατεύmicroατος Η κοινωνική σύνθεση του Σώmicroατος των αξιωmicroατικών άλλαξε microε συνέπεια την έκφραση σε αυτό νέων κοινωνικών και πολιτικών τάσεων Ο στρατι-

Στρατιωτικά και αναmicroνηστικά microετάλλια των Βαλκανικών πολέ-

Μετά τη σύναψη της ανακωχής microε τη Βουλγαρία και πριν από

δούς του έσπευσαν να εξαργυρώσουν πολιτικά την επιτυχία Τα επινίκια ήταν λαmicroπρά Το σύνολο των στρατιωτών τιmicroήθηκαν microε τιmicroητικά παράσηmicroα ενώ στους ανάπηρους και τραυmicroατίες εκδηλώθηκε η microέριmicroνα του κράτους microε άδειες έστω περιπτέρων και microικροπωλητών Πλήθος microνηmicroείων άρχισαν να αποτυπώνουν σε κάθε γωνιά την ευγνω-microοσύνη του έθνους Υπήρχε οπωσδήποτε microια υστεροβουλία σε όλα αυτά Η επιτυχία της χώρας είχε υπερβεί τα όσα οι αντίπαλοί της δέχονταν να της παραχωρήσουν Τόσο στον Βορρά microε τη Βουλγαρία όσο και στην Ανατολή microε την αποκοmicromicroένη πλέον από τη θάλασσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία όλα έδειχναν πως οι εδαφικές εκκρεmicroότητες δεν είχαν κλείσει Η συνθήκη του Βουκουρεστίου έδειχνε να είναι microια προσωρινή κατά-σταση Η προετοιmicroασία νέων πολέmicroων έγινε αναγκαστική επιλογή την επαύριον κιόλας της νίκης Η Ελλάδα θα συνέχιζε να επενδύει στον στρατό και στον στόλο είτε για να προστατεύσει τα όσα απέκτησε είτε για να φθάσει έως τα όρια των αλυτρωτικών φιλοδοξιών της Το κόστος της νίκης αποδείχθηκε εξαιρετικά βαρύ microόλις κόπασαν οι ενθουσιασmicroοί Η ουσιαστική ενσωmicroάτωση και η αξιοποίηση των νέων χωρών υποσχό-ταν να είναι εξαιρετικά δαπανηρή υπόθεση τη στιγmicroή που οι στρατιωτικές δαπάνες αποmicroυζούσαν ήδη τις περιορισmicroένες δυνατότητες του κράτους Οι επιλογές δεν ήταν απλές και πάνω τους εκδηλωνόταν ο ανταγωνισmicroός ανάmicroεσα στους δύο πόλους που είχαν σχηmicroατιστεί στην ηγεσία της χώρας Ανάmicroεσα στον Κωνσταντίνο και στον Βενι-ζέλο οι τριβές πολλαπλασιάζονταν Το ζητούmicroενο ήταν ποιος θα κέρδιζε περισσότερο microέσα από τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης των νέων χωρών και ποιος θα προσεταιριζόταν τον νέο στρατιωτικό microηχανισmicroό που έχτιζε η χώρα

Η περίοδος των ανταγωνισmicroών Η στρατιωτική αναδιοργάνωση ndashσύmicroφωνη microε τα νέα microεγέθη τις πρόσθετες δυνατό-τητες αλλά και τις microεγαλύτερες απειλές που αντιmicroετώπιζε η χώραndash αποτέλεσε την πρώτη microέριmicroνα των ιθυνόντων της Αθήνας Συγκροτήθηκαν πέντε Σώmicroατα Στρατού και δεκαπέντε microεραρχίες ndash η microία ιππικού έτσι ώστε σε πολεmicroική σύνθεση ο στρατός να υπερβαίνει τις 300000 άνδρες σχεδόν τριπλάσιος από τους σχεδιασmicroούς του 1912 Πολλά κατώτερα στελέχη ανέβηκαν γρήγορα στην ιεραρχία ώστε να χτιστεί ο οργανι-σmicroός του στρατεύmicroατος Η κοινωνική σύνθεση του Σώmicroατος των αξιωmicroατικών άλλαξε microε συνέπεια την έκφραση σε αυτό νέων κοινωνικών και πολιτικών τάσεων Ο στρατι-

Στρατιωτικά και αναmicroνηστικά microετάλλια των Βαλκανικών πολέ-

Μετά τη σύναψη της ανακωχής microε τη Βουλγαρία και πριν από

ωτικός microηχανισmicroός ήταν πλέον σηmicroαντικό microέρος της κοινωνίας microε άmicroεσες συνέπειες στην πολιτική και στην οικονοmicroία Όσον αφορούσε στην τελευταία αποδείχθηκε γρήγορα ότι οι εξοπλισmicroοί θα αποτελού-σαν το κεντρικό της πρόβληmicroα Οι πιέσεις προέρχονταν κυρίως από τους ξέφρενους ναυτικούς εξοπλισmicroούς στους οποίους επιδόθηκε η Κωνσταντινούπολη microε προφανή στόχο την άmicroεση αmicroφισβήτηση των ελληνικών κερδών στο Αιγαίο

Ο ναυτικός ανταγωνισmicroός

Η νέα φάση των δραmicroατικών προσπαθειών της Πύλης να αποκτήσει microε κάθε τρόπο και microέσο τη ναυτική υπεροπλία απέναντι τουλάχιστον στους microικρούς εχθρούς της ξεκίνησε στον Βαλκανικό πόλεmicroο και πλησίασε πολύ στην επιτυχία Ο ναυτικός ανταγωνισmicroός των κρατών της Λατινικής Αmicroερικής της Βραζιλίας της Αργεντινής και της Χιλής που κορυφώθηκε την περίοδο 1910-1911 είχε προκαλέσει την παραγγελία microεγαλοπρεπών πολεmicroικών πλοίων για τα οποία στην πορεία τα κράτη αυτά διαπίστωσαν ότι δεν microπο-ρούν να πληρώσουν Πέντε απrsquo αυτά τα laquoδρεδνώτraquo βρίσκονταν σε διάφορες φάσεις της κατασκευής τους στα ναυπηγεία της Αγγλίας ή των ΗΠΑ Τον Νοέmicroβριο του 1912 έγινε γνωστό ότι η Πύλη διαπραγmicroατευόταν την αγορά των ορφανών αυτών πλοίων ή έστω κάποιων από αυτά υποσχόmicroενη microάλιστα να πληρώσει σε microετρητά Ταυτόχρονα microόλις τελείωσαν οι εχθροπραξίες ενεργοποίησε microε τον πλέον πιεστικό τρόπο την παλαιότερη παραγγελία του θωρηκτού laquoδρεδνώτraquo του laquoReschadiehraquo Η ελληνική πλευρά όπως ήταν φυσικό ένιωσε άmicroεσα την απειλή Το laquoReschadiehraquo θα ήταν έτοιmicroο τον Σεπτέmicroβριο του 1914 ενώ το από πολλές απόψεις κατώτερο laquoΣαλαmicroίςraquo θα ήταν έτοιmicroο microόλις την άνοιξη του 1915 Τον Δεκέmicroβριο του 1913 έπειτα από microαρα-θώνιους διπλωmicroατικών και οικονοmicroικών διαβουλεύσεων ανάmicroεσα σε Έλληνες Τούρ-κους Βραζιλιάνους και Βρετανούς παράγοντες οι Οθωmicroανοί πέτυχαν να αγοράσουν το υπό αποπεράτωση ναυπηγούmicroενο στην Αγγλία για λογαριασmicroό της Βραζιλίας θωρηκτό laquoδρεδνώτraquo laquoRio de Janeiroraquo Το πλοίο microετονοmicroάστηκε σε laquoSultan Osman Iraquo και προ-βλεπόταν να παραδοθεί το φθινόπωρο του 1914 Συνεχίζοντας την επιθετική πολιτική της η οθωmicroανική κυβέρνηση ενθαρρυmicroένη και από το γεγονός ότι τα οmicroόλογα που εξέδωσε για τη χρηmicroατοδότηση της ενίσχυσης του στόλου αγοράστηκαν αmicroέσως από το

κοινό της χώρας ndashσε πατριωτικό αναβρασmicroό εκείνη την εποχήndash παρήγγειλε αmicroέσως και τρίτο πλοίο microάχης microε προβλεπόmicroενο χρόνο παράδοσης το 1916 Η Ελλάδα ούτε πρό-φταινε ούτε microπορούσε να παρακολουθήσει αυτή τη φρενίτιδα ναυτικών εξοπλισmicroών Στους microήνες αγωνίας που ακολούθησαν διαδοχικές ελληνικές αποστολές επισκέφθηκαν σχεδόν όλες τις ισχυρές πρωτεύουσες και όλα τα ναυπηγεία του βιοmicroηχανικού κόσmicroου προσπαθώντας να αγοράσουν ότι πουλιόταν microε κάθε δυνατό συνδυασmicroό Προτάθηκε microάλιστα στη Γαλλία να νοικιάσει ένα από τα δικά της laquoδρεδνώτraquo στο ελληνικό ναυτικό microε την ελληνική υποχρέωση να το επιστρέψει αmicroέσως σε περίπτωση πολέmicroου Τελικά το microόνο που πέτυχε η ελληνική πλευρά ήταν η παραγγελία ενός πλοίου microάχης τύπου laquoLorraineraquo το οποίο όmicroως δεν θα ήταν έτοιmicroο πριν από το 1917 Ακολούθησαν microήνες αγωνίας καθώς οι Οθωmicroανοί ελάχιστα έκρυβαν τις προθέσεις τους microόλις αποκτούσαν ναυτική υπεροχή θα έπαιρναν πίσω τα νησιά του Αιγαίου Η ελληνική πλευρά ετοίmicroασε σχέδια απελπισίας όπως τον τορπιλισmicroό των νέων πλοίων όταν αυτά θα έπλεαν προς την Κωνσταντινούπολη Στο microεταξύ στα ελληνικά νερά έφθαναν όσα παράξενα σκαριά microπόρεσαν να αγοραστούν στους κρίσιmicroους εκείνους καιρούς ένα κινεζικό καταδροmicroικό που ονοmicroάστηκε laquoΈλληraquo και έγινε διάσηmicroο στις 15 Αυγούστου 1940 όταν τορπιλίστηκε από laquoάγνωστοraquo υποβρύχιο στα νερά της Τήνου ή δύο αρχαιοπρεπή αmicroερικανικά laquoπρο-δρεδνώτraquo τα οποία ονοmicroάστηκαν laquoΛήmicroνοςraquo και laquoΚιλκίςraquo και αν και χαρακτηρίστηκαν αmicroέσως άχρηστα από τη βρετανική ναυτική αποστολή κόστισαν όσο ένα καινούργιο πλοίο των 30000 τόνωνΤελικά τον Αύγουστο του 1914 λίγες microόνο εβδοmicroάδες πριν από την αποφασιστική ανατροπή των ισορροπιών στο Αιγαίο η έναρξη του Παγκόσmicroιου πολέmicroου πρόλαβε τις ανακατατάξεις στο Αιγαίο Τα τροmicroερά πλοία που θα έδιναν τη ναυτική κυριαρχία στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία εντάχθηκαν στο βρετανικό ναυτικό και διακρίθηκαν microάλιστα στον πόλεmicroο (Το laquoReshadiehraquo microετονοmicroάστηκε σε laquoErinraquo και το laquoSultan Osman Iraquo σε laquoAzincourtraquo Τα 14 πυροβόλα των 305 χλστ του δεύτερου και τα 10 των 340 χλστ του πρώτου εντυπωσίασαν ndashσε βρετανικά φυσικά χέριαndash στη διάρκεια του πολέmicroου και έδειξαν τι είδους δυσκολίες θα αντιmicroετώπιζε η Ελλάδα αν τα πλοία αυτά έφθαναν στον Βόσπορο) Με τον τρόπο αυτό το Αιγαίο και τα νησιά του παρέmicroειναν στην ελληνική επικράτεια microέχρι τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923 η οποία κατοχύρωσε τις αλλαγές που οι Βαλκανικοί πόλεmicroοι είχαν επιφέρει

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroοςΗ έκταση του πολέmicroου του 1914 ήταν φυσικό να προκαλέσει δέος στα microικρότερα κράτη όπως ήταν η Ελλάδα Οι δυνάmicroεις που αντιπαρατίθεντο σε Δύση και Ανατολή ήταν πολ-λαπλάσιες των δικών τους και οι παράγοντες της νίκης ή της ήττας εξαρτιόνταν περισ-σότερο από τις διπλωmicroατικές επιλογές παρά από τις στρατιωτικές επιδόσεις Από την άλλη πλευρά όmicroως η χώρα ήταν microέρος του βαλκανικού προβλήmicroατος Η σύνεση επέβαλε να κρατηθεί microακριά από microια σύγκρουση την οποία η ίδια δεν microπορούσε να επηρεάσει ο πειρασmicroός όmicroως της διεύρυνσης των κεκτηmicroένων του 1912-13 υπέσκαπτε τη συνετή επιλογή Η ισχυρή παρουσία ελληνικού στοιχείου έξω από τα διευρυmicroένα σύνορα της χώρας έκανε άλλους πολιτικούς να αισθάνονται ότι δίπλα τους περνούν ιστορικές ευκαι-ρίες Σε τελευταία ανάλυση οι στόχοι της Μεγάλης Ιδέας δεν περιορίζονταν στη σχετικά ταπεινή Θεσσαλονίκη Η Σmicroύρνη ίσως και η Κωνσταντινούπολη ήταν τα microεγάλα κέντρα που θα καθιστούσαν τον ελληνισmicroό ισχυρή δύναmicroη Με αυτές τις σκέψεις ο Βενιζέλος και η παράταξή του αντιmicroετώπισαν τον Αrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroοΟ πόλεmicroος έφθασε γρήγορα στα Βαλκάνια στην άmicroεση γειτονιά της Ελλάδας Η Οθω-microανική αυτοκρατορία δέχτηκε πρώτη την πρόκληση των καιρών ελπίζοντας σε κάποια αποκατάσταση των προηγούmicroενων απωλειών της Το ενδιαφέρον για την περιοχή microεγάλωνε καθώς ο πόλεmicroος διαρκούσε Η τελmicroάτωση των επιχειρήσεων στο δυτικό microέτωπο ανάγκασε τα επιτελεία των εmicroπολέmicroων να αναζητούν νέα microέτωπα ndashστην περι-φέρειαndash για να εκβιάσουν τις εξελίξεις Για την Ελλάδα η τουρκική είσοδος στον πόλεmicroο οι βουλγαρικές διαθέσεις και γενικά η συmicroπαράταξη των άmicroεσων αντιπάλων της microε τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες προκαλούσαν εύλογες ανησυχίες Η χώρα αισθα-νόταν εύθραυστη και πολλοί θεωρούσαν ότι η ουδετερότητα ήταν η καλύτερη λύση τουλάχιστον microέχρι να ξεκαθαρίσουν λίγο τα γενικά τοπία Η άλλη θέση αντίθετα πίστευε ότι η συmicromicroετοχή στον πόλεmicroο στο πλευρό εκείνου που θα microπορούσε καλύτερα να εγγυηθεί τα εθνικά συmicroφέροντα ήταν η πρέπουσα λύση Καθώς στα τελευταία περιλαmicroβανόταν η διεκδίκηση των εδαφών όπου κατοικούσαν αλύτρωτοι εδάφη που βρίσκονταν ακριβώς στους νέους συmicromicroάχους των Κεντρικών Αυτοκρατοριών η επιλογή αυτή οδηγούσε στο στρατόπεδο της Αντάντ (Entente) Την πρώτη θέση υιοθέτησε το Παλάτι τη δεύτερη ο Βενιζέλος

laquoΤο όνειρο του στρατού microαςraquo είναι ο τίτλος της αφίσας που

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroος φέρ-νει τον διχασmicroό ανάmicroεσα στους

κοινό της χώρας ndashσε πατριωτικό αναβρασmicroό εκείνη την εποχήndash παρήγγειλε αmicroέσως και τρίτο πλοίο microάχης microε προβλεπόmicroενο χρόνο παράδοσης το 1916 Η Ελλάδα ούτε πρό-φταινε ούτε microπορούσε να παρακολουθήσει αυτή τη φρενίτιδα ναυτικών εξοπλισmicroών Στους microήνες αγωνίας που ακολούθησαν διαδοχικές ελληνικές αποστολές επισκέφθηκαν σχεδόν όλες τις ισχυρές πρωτεύουσες και όλα τα ναυπηγεία του βιοmicroηχανικού κόσmicroου προσπαθώντας να αγοράσουν ότι πουλιόταν microε κάθε δυνατό συνδυασmicroό Προτάθηκε microάλιστα στη Γαλλία να νοικιάσει ένα από τα δικά της laquoδρεδνώτraquo στο ελληνικό ναυτικό microε την ελληνική υποχρέωση να το επιστρέψει αmicroέσως σε περίπτωση πολέmicroου Τελικά το microόνο που πέτυχε η ελληνική πλευρά ήταν η παραγγελία ενός πλοίου microάχης τύπου laquoLorraineraquo το οποίο όmicroως δεν θα ήταν έτοιmicroο πριν από το 1917 Ακολούθησαν microήνες αγωνίας καθώς οι Οθωmicroανοί ελάχιστα έκρυβαν τις προθέσεις τους microόλις αποκτούσαν ναυτική υπεροχή θα έπαιρναν πίσω τα νησιά του Αιγαίου Η ελληνική πλευρά ετοίmicroασε σχέδια απελπισίας όπως τον τορπιλισmicroό των νέων πλοίων όταν αυτά θα έπλεαν προς την Κωνσταντινούπολη Στο microεταξύ στα ελληνικά νερά έφθαναν όσα παράξενα σκαριά microπόρεσαν να αγοραστούν στους κρίσιmicroους εκείνους καιρούς ένα κινεζικό καταδροmicroικό που ονοmicroάστηκε laquoΈλληraquo και έγινε διάσηmicroο στις 15 Αυγούστου 1940 όταν τορπιλίστηκε από laquoάγνωστοraquo υποβρύχιο στα νερά της Τήνου ή δύο αρχαιοπρεπή αmicroερικανικά laquoπρο-δρεδνώτraquo τα οποία ονοmicroάστηκαν laquoΛήmicroνοςraquo και laquoΚιλκίςraquo και αν και χαρακτηρίστηκαν αmicroέσως άχρηστα από τη βρετανική ναυτική αποστολή κόστισαν όσο ένα καινούργιο πλοίο των 30000 τόνωνΤελικά τον Αύγουστο του 1914 λίγες microόνο εβδοmicroάδες πριν από την αποφασιστική ανατροπή των ισορροπιών στο Αιγαίο η έναρξη του Παγκόσmicroιου πολέmicroου πρόλαβε τις ανακατατάξεις στο Αιγαίο Τα τροmicroερά πλοία που θα έδιναν τη ναυτική κυριαρχία στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία εντάχθηκαν στο βρετανικό ναυτικό και διακρίθηκαν microάλιστα στον πόλεmicroο (Το laquoReshadiehraquo microετονοmicroάστηκε σε laquoErinraquo και το laquoSultan Osman Iraquo σε laquoAzincourtraquo Τα 14 πυροβόλα των 305 χλστ του δεύτερου και τα 10 των 340 χλστ του πρώτου εντυπωσίασαν ndashσε βρετανικά φυσικά χέριαndash στη διάρκεια του πολέmicroου και έδειξαν τι είδους δυσκολίες θα αντιmicroετώπιζε η Ελλάδα αν τα πλοία αυτά έφθαναν στον Βόσπορο) Με τον τρόπο αυτό το Αιγαίο και τα νησιά του παρέmicroειναν στην ελληνική επικράτεια microέχρι τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923 η οποία κατοχύρωσε τις αλλαγές που οι Βαλκανικοί πόλεmicroοι είχαν επιφέρει

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroοςΗ έκταση του πολέmicroου του 1914 ήταν φυσικό να προκαλέσει δέος στα microικρότερα κράτη όπως ήταν η Ελλάδα Οι δυνάmicroεις που αντιπαρατίθεντο σε Δύση και Ανατολή ήταν πολ-λαπλάσιες των δικών τους και οι παράγοντες της νίκης ή της ήττας εξαρτιόνταν περισ-σότερο από τις διπλωmicroατικές επιλογές παρά από τις στρατιωτικές επιδόσεις Από την άλλη πλευρά όmicroως η χώρα ήταν microέρος του βαλκανικού προβλήmicroατος Η σύνεση επέβαλε να κρατηθεί microακριά από microια σύγκρουση την οποία η ίδια δεν microπορούσε να επηρεάσει ο πειρασmicroός όmicroως της διεύρυνσης των κεκτηmicroένων του 1912-13 υπέσκαπτε τη συνετή επιλογή Η ισχυρή παρουσία ελληνικού στοιχείου έξω από τα διευρυmicroένα σύνορα της χώρας έκανε άλλους πολιτικούς να αισθάνονται ότι δίπλα τους περνούν ιστορικές ευκαι-ρίες Σε τελευταία ανάλυση οι στόχοι της Μεγάλης Ιδέας δεν περιορίζονταν στη σχετικά ταπεινή Θεσσαλονίκη Η Σmicroύρνη ίσως και η Κωνσταντινούπολη ήταν τα microεγάλα κέντρα που θα καθιστούσαν τον ελληνισmicroό ισχυρή δύναmicroη Με αυτές τις σκέψεις ο Βενιζέλος και η παράταξή του αντιmicroετώπισαν τον Αrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroοΟ πόλεmicroος έφθασε γρήγορα στα Βαλκάνια στην άmicroεση γειτονιά της Ελλάδας Η Οθω-microανική αυτοκρατορία δέχτηκε πρώτη την πρόκληση των καιρών ελπίζοντας σε κάποια αποκατάσταση των προηγούmicroενων απωλειών της Το ενδιαφέρον για την περιοχή microεγάλωνε καθώς ο πόλεmicroος διαρκούσε Η τελmicroάτωση των επιχειρήσεων στο δυτικό microέτωπο ανάγκασε τα επιτελεία των εmicroπολέmicroων να αναζητούν νέα microέτωπα ndashστην περι-φέρειαndash για να εκβιάσουν τις εξελίξεις Για την Ελλάδα η τουρκική είσοδος στον πόλεmicroο οι βουλγαρικές διαθέσεις και γενικά η συmicroπαράταξη των άmicroεσων αντιπάλων της microε τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες προκαλούσαν εύλογες ανησυχίες Η χώρα αισθα-νόταν εύθραυστη και πολλοί θεωρούσαν ότι η ουδετερότητα ήταν η καλύτερη λύση τουλάχιστον microέχρι να ξεκαθαρίσουν λίγο τα γενικά τοπία Η άλλη θέση αντίθετα πίστευε ότι η συmicromicroετοχή στον πόλεmicroο στο πλευρό εκείνου που θα microπορούσε καλύτερα να εγγυηθεί τα εθνικά συmicroφέροντα ήταν η πρέπουσα λύση Καθώς στα τελευταία περιλαmicroβανόταν η διεκδίκηση των εδαφών όπου κατοικούσαν αλύτρωτοι εδάφη που βρίσκονταν ακριβώς στους νέους συmicromicroάχους των Κεντρικών Αυτοκρατοριών η επιλογή αυτή οδηγούσε στο στρατόπεδο της Αντάντ (Entente) Την πρώτη θέση υιοθέτησε το Παλάτι τη δεύτερη ο Βενιζέλος

laquoΤο όνειρο του στρατού microαςraquo είναι ο τίτλος της αφίσας που

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroος φέρ-νει τον διχασmicroό ανάmicroεσα στους

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroοςΗ έκταση του πολέmicroου του 1914 ήταν φυσικό να προκαλέσει δέος στα microικρότερα κράτη όπως ήταν η Ελλάδα Οι δυνάmicroεις που αντιπαρατίθεντο σε Δύση και Ανατολή ήταν πολ-λαπλάσιες των δικών τους και οι παράγοντες της νίκης ή της ήττας εξαρτιόνταν περισ-σότερο από τις διπλωmicroατικές επιλογές παρά από τις στρατιωτικές επιδόσεις Από την άλλη πλευρά όmicroως η χώρα ήταν microέρος του βαλκανικού προβλήmicroατος Η σύνεση επέβαλε να κρατηθεί microακριά από microια σύγκρουση την οποία η ίδια δεν microπορούσε να επηρεάσει ο πειρασmicroός όmicroως της διεύρυνσης των κεκτηmicroένων του 1912-13 υπέσκαπτε τη συνετή επιλογή Η ισχυρή παρουσία ελληνικού στοιχείου έξω από τα διευρυmicroένα σύνορα της χώρας έκανε άλλους πολιτικούς να αισθάνονται ότι δίπλα τους περνούν ιστορικές ευκαι-ρίες Σε τελευταία ανάλυση οι στόχοι της Μεγάλης Ιδέας δεν περιορίζονταν στη σχετικά ταπεινή Θεσσαλονίκη Η Σmicroύρνη ίσως και η Κωνσταντινούπολη ήταν τα microεγάλα κέντρα που θα καθιστούσαν τον ελληνισmicroό ισχυρή δύναmicroη Με αυτές τις σκέψεις ο Βενιζέλος και η παράταξή του αντιmicroετώπισαν τον Αrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroοΟ πόλεmicroος έφθασε γρήγορα στα Βαλκάνια στην άmicroεση γειτονιά της Ελλάδας Η Οθω-microανική αυτοκρατορία δέχτηκε πρώτη την πρόκληση των καιρών ελπίζοντας σε κάποια αποκατάσταση των προηγούmicroενων απωλειών της Το ενδιαφέρον για την περιοχή microεγάλωνε καθώς ο πόλεmicroος διαρκούσε Η τελmicroάτωση των επιχειρήσεων στο δυτικό microέτωπο ανάγκασε τα επιτελεία των εmicroπολέmicroων να αναζητούν νέα microέτωπα ndashστην περι-φέρειαndash για να εκβιάσουν τις εξελίξεις Για την Ελλάδα η τουρκική είσοδος στον πόλεmicroο οι βουλγαρικές διαθέσεις και γενικά η συmicroπαράταξη των άmicroεσων αντιπάλων της microε τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες προκαλούσαν εύλογες ανησυχίες Η χώρα αισθα-νόταν εύθραυστη και πολλοί θεωρούσαν ότι η ουδετερότητα ήταν η καλύτερη λύση τουλάχιστον microέχρι να ξεκαθαρίσουν λίγο τα γενικά τοπία Η άλλη θέση αντίθετα πίστευε ότι η συmicromicroετοχή στον πόλεmicroο στο πλευρό εκείνου που θα microπορούσε καλύτερα να εγγυηθεί τα εθνικά συmicroφέροντα ήταν η πρέπουσα λύση Καθώς στα τελευταία περιλαmicroβανόταν η διεκδίκηση των εδαφών όπου κατοικούσαν αλύτρωτοι εδάφη που βρίσκονταν ακριβώς στους νέους συmicromicroάχους των Κεντρικών Αυτοκρατοριών η επιλογή αυτή οδηγούσε στο στρατόπεδο της Αντάντ (Entente) Την πρώτη θέση υιοθέτησε το Παλάτι τη δεύτερη ο Βενιζέλος

laquoΤο όνειρο του στρατού microαςraquo είναι ο τίτλος της αφίσας που

Ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλεmicroος φέρ-νει τον διχασmicroό ανάmicroεσα στους

Η πρώτη ανοικτή διαφωνία ανάmicroεσα στην κυβέρνηση του Βενιζέλου και στο Παλάτι ndashτο τελευταίο εκφραζόταν ειδικά microε την Επιτελική Υπηρεσία Στρατού πρόγονο του Γενικού Επιτελείου στην οποία δέσποζε η microορφή του υπαρχηγού της αντισυνταγmicroα-τάρχη Ιωάννη Μεταξάndash εκδηλώθηκε microε την επιχείρηση εκπόρθησης των Δαρδανελίων από τις δυνάmicroεις της Αντάντ Παρά την επιmicroονή του Βενιζέλου οι ελληνικές δυνάmicroεις έmicroειναν microακριά από την εφιαλτική αυτή επιχείρηση microάλλον για το καλό της χώρας Η διαmicroάχη όmicroως δεν σταmicroάτησε εδώ Λίγο αργότερα η στρατιωτική κινητοποίηση της Βουλγαρίας προκάλεσε σε απάντηση τη γενική επιστράτευση του ελληνικού στρατού Ο αναβαθmicroισmicroένος στις εκλογές του 1915 Βενιζέλος είδε στην επίθεση της Βουλγαρίας κατά της Σερβίας microία δεύτερη ευκαιρία για είσοδο της Ελλάδας στον πόλεmicroο ndash όπως microάλιστα το πρόβλεπαν οι έως τότε συmicroφωνίες microε τη Σερβία Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εmicromicroένοντας στην αντίθετη άποψή του τον απέπεmicroψε από την πρωθυπουργία microε απο-τέλεσmicroα η Ελλάδα να παραmicroείνει και πάλι ουδέτερη Μέσα στο 1915 όmicroως οι εξελίξεις έγιναν πιο σύνθετες Τον Οκτώβριο στρατεύmicroατα της Αντάντ βρετανικά και γαλλικά αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη για να στηρίξουν τους δοκιmicroαζόmicroενους Σέρβους Ο πόλεmicroος microεταφέρθηκε πλέον σε ελληνικά εδάφη αν και η χώρα εξακολουθούσε να υποστηρίζει την ουδετερότητά της Τα πάθη στο εσωτερικό υποδαυλίστηκαν από αυτήν την περίεργη κατάσταση και η ρήξη έφθασε στα όρια του εmicroφύλιου σπαραγmicroού Ο Διχασmicroός απέκτησε το πλήρες νόηmicroά του Επιστέγα-σmicroα αυτής της κατάστασης ήταν ένας παράξενος πόλεmicroος Πόλεmicroος διεθνής που σε κάποιον βαθmicroό διεξαγόταν σε ελληνικά εδάφη και στον οποίο παραδόξως η ελληνική κυβέρνηση παρακολουθούσε από απόσταση ως ουδέτερη τα συmicroβαίνοντα Πόλεmicroος εσωτερικός ψυχρός αρχικά microεταξύ βασιλικών και βενιζελικών σχεδόν θερmicroός στη συνέχεια όταν οι σύmicromicroαχοι της Αντάντ απαξίωσαν προοδευτικά την κυβέρνηση της Αθήνας Η υπόθεση της παράδοσης την άνοιξη του 1916 σε βουλγαρικές και γερmicroανικές δυνά-microεις των οχυρών Ρούπελ που microόλις είχε κατασκευάσει ο ελληνικός στρατός εξόργισε Γάλλους και Βρετανούς οι οποίοι είδαν εχθρικές προς αυτούς συνωmicroοσίες πίσω από αυτή την κίνηση Η Αθήνα για να κατευνάσει την οργή των ισχυρών αποστράτευσε τον στρατό της δηmicroιουργώντας όmicroως στη θέση του τους περίφηmicroους συνδέσmicroους Επι-στράτων Πολλοί θεώρησαν ότι πρόκειται για έναν υπόγειο στρατό microε πολιτικές και

Βρετανικά στρατεύmicroατα αποβι-βάζονται στη Θεσσαλονίκη στο

Ο στρατηγός Μωρίς Σαράιγ αρχηγός της γαλλικής στρατιάς

στρατιωτικές λειτουργίες Η οργάνωση αυτή εξαπλώθηκε σε όλη την επικράτεια και οργανώθηκε ιεραρχικά microε επικεφαλής (πρόεδρο) τον έφεδρο αξιωmicroατικό Σαγιά Οι οργανώσεις αυτές ήταν ένοπλες αν και κάτι τέτοιο ήταν συνήθης κατάσταση στην ελληνική κοινωνία και οπωσδήποτε καθεστωτικές Τον Αύγουστο οι Αγγλογάλλοι αντι-δρώντας σε αυτές τις κινήσεις ζήτησαν την αποmicroάκρυνση του αρχηγού και υπαρχηγού της ΕΥΣ υποστρατήγου Δούσmicroανη και συνταγmicroατάρχη Μεταξά

Η Εθνική Άmicroυνα Οι εξελίξεις αυτές έπεισαν τους οπαδούς της παρέmicroβασης στο πλευρό της Αντάντ ότι είχε έρθει ο καιρός της δράσης και των πρωτοβουλιών Στις 17 Αυγούστου 1916 η Επιτροπή Εθνικής Αmicroύνης στηριζόmicroενη ανοικτά από τον Γάλλο στρατηγό Σαράιγ εκδηλώθηκε ανοικτά στη Θεσσαλονίκη όπου και επεκράτησε παρά τις αντιδράσεις της πλειοψηφίας των αξιωmicroατικών και την απροθυmicroία των ανδρών να συmicromicroετάσχουν Οι πρωτεργάτες του κινήmicroατος ήταν ο αντισυνταγmicroατάρχης Κωνσταντίνος Μαζαράκης και δύο διοικητές microεραρχιών ο υποστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος και ο συνταγ-microατάρχης Εmicromicroανουήλ Ζυmicroβρακάκης Οι εξελίξεις προκάλεσαν ευmicroενείς αντιδράσεις στα νησιά του Αιγαίου και ειδικά στην Κρήτη και στη Σάmicroο άφησαν όmicroως αδιάφορους έως και εχθρικούς τους πληθυσmicroούς της Παλαιάς Ελλάδας Ο Διχασmicroός άρχισε να χωρίζει ενδοελληνικά σύνοραΤον ίδιο microήνα microία microεγάλη στρατιωτική microονάδα της βόρειας Ελλάδας Δrsquo Σώmicroα Στρατού που είχε την έδρα του στην Καβάλα δέχθηκε πιέσεις από την προώθηση των γερmicroα-νικών και βουλγαρικών θέσεων στη ζώνη ευθύνης του και αναγκάστηκε να παραδοθεί Από τους 6000 άνδρες που αιχmicroαλωτίστηκαν πολλοί ndashανάmicroεσά τους 400 αξιωmicroατι-κοίndash microεταφέρθηκαν στο Γκαίρλιτζ της Γερmicroανίας όπου παρέmicroειναν microέχρι το τέλος του πολέmicroου ndashκάτι περισσότερο από αιχmicroάλωτοι κάτι λιγότερο από φιλοξενούmicroενοι Από την άλλη πλευρά περίπου 2000 άνδρες της δύναmicroής του διέφυγαν στη Θεσσαλονίκη όπου οι περισσότεροι κατατάχθηκαν στον στρατό της Αmicroύνης Για την Ελλάδα της Αθή-νας το επόmicroενο πλήγmicroα ήταν η διεύρυνση της ιταλικής ζώνης κατοχής στην Ήπειρο Τον Σεπτέmicroβριο ο Βενιζέλος microαζί microε ανώτατους αξιωmicroατικούς τους Κουντουριώτη και Δαγκλή ανάmicroεσά τους έφυγε για την Κρήτη και microετά για τη Θεσσαλονίκη όπου σχη-microάτισε νέα κυβέρνηση Η Ελλάδα είχε πλέον και επίσηmicroα χωριστεί στα δύο Φυσικά η

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Παύλος Κουντουριώτης κατευ-

Ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος (1860-1936) αρχιστράτηγος

Το Αrsquo τάγmicroα Εθνικής Αmicroύ-νης σχηmicroατίστηκε στις αρχές

κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης προχώρησε άmicroεσα στην είσοδο της χώρας στον πόλεmicroο στο πλευρό της Αντάντ Ο στρατός της Αmicroύνης Το πρόβληmicroα ήταν ότι ο ελληνικός στρατός είχε microείνει υπό την εξουσία της Αθήνας Η επαναστατική κυβέρνηση δεν είχε υπό τον έλεγχό της παρά τις Νέες Χώρες όπου δεν υπήρχε ακόmicroα στρατολογική οργάνωση Ο στρατός της Αmicroύνης έπρεπε λοιπόν να χτι-στεί από το microηδέν στη βάση εθελοντικής κυρίως στράτευσης των ανθρώπων Δεν ήταν εύκολο έργο καθώς microάλιστα τα παθήmicroατα του πολέmicroου είχαν γίνει ευρύτατα γνωστά ενισχύοντας την απροθυmicroία των υποψηφίων Για πολύ καιρό η συmicromicroετοχή της χώρας στον πόλεmicroο παρέmicroεινε υποτυπώδης υπόθεση λίγων χιλιάδων ανδρών Η αγωνία των ιθυνόντων της νέας κυβέρνησης για να επιδείξουν συνέπεια προς τους συmicromicroάχους οδήγησε αρχικά σε έντονες πιέσεις προς τους πληθυσmicroούς που βρίσκονταν στη δικαι-οδοσία τους και τελικά στην απόφαση για γρήγορη επανενοποίηση της Ελλάδας

Τα laquoΝοεmicroβριανάraquo Οι πιέσεις των συmicromicroάχων προς την Αθήνα έγιναν ασφυκτικές Στα τέλη Αυγούστου του 1916 εντυπωσιακός αγγλογαλικός στόλος αποτελούmicroενος από 6 θωρηκτά και 31 άλλα πολεmicroικά κατέπλευσε στο Φάληρο και άρχισε να υπαγορεύει τελεσίγραφα Το Παλάτι αντέδρασε αλλάζοντας διαδοχικά κυβερνήσεις για να εξευmicroενίσει τους συmicromicroάχους Τον Οκτώβριο έπειτα από συγκρούσεις στην Κατερίνη ndashκέντρο υποδοχής των λιπο-τακτών του στρατού της Αmicroύνηςndash microεταξύ της εκεί φρουράς και microονάδων του στρατού της Άmicroυνας τα microέτρα που επέβαλαν οι σύmicromicroαχοι έγιναν εξοντωτικά Ο ναύσταθmicroος στη Σαλαmicroίνα πέρασε στα χέρια τους ενώ παραδόθηκαν και όλα τα αξιόπλοα ελαφρά σκάφη του ελληνικού ναυτικού Οι τηλεπικοινωνίες και η κίνηση των σιδηρόδροmicroων τέθηκαν επίσης υπό συmicromicroαχικό έλεγχο όπως και η αστυνοmicroία η οποία κατηγορήθηκε ότι υποθάλπει τις πολλές εκδηλώσεις διαmicroαρτυρίας ενάντια στις δυνάmicroεις της Αντάντ Ο στρατός υποχρεώθηκε σε νέα microείωση της δύναmicroής του ενώ όλες οι microεγάλες microονάδες του διατάχθηκαν να αυτοπεριοριστούν στην Πελοπόννησο Ανάmicroεσα στα εδάφη που έλεγχε η κυβέρνηση της Αθήνας και στα αντίστοιχα που έλεγχε η της Θεσσαλονίκης δηmicroιουργήθηκε microία ουδέτερη ζώνη πέντε χιλιοmicroέτρων της οποίας τη διοίκηση ανέ-

Στη διάρκεια πρωθυπουργίας του Σπύρου Λάmicroπρου (Σεπτέmicro-

λαβαν γαλλικές πολιτικές και αστυνοmicroικές αρχές Στις 3 Νοεmicroβρίου όταν ζητήθηκε η παράδοση 34 πυροβολαρχιών του ελληνικού στρατού καθώς και των περισσότερων πολυβόλων του και άλλων υλικών η ελληνική πλευρά αντέδρασε επιταχύνοντας τις εξελίξειςΣτις αρχές του 1917 ο πόλεmicroος πήρε δυσmicroενή έως και κρίσιmicroη τροπή για τους συmicromicroά-χους Η Ρουmicroανία κατέρρευσε ενώ η Ρωσία ndashόπου ο τσάρος είχε ήδη ανατραπείndash έδει-χνε να βρίσκεται στα πρόθυρα του τέλους Οι ανησυχίες και οι φόβοι επέβαλαν σε Παρίσι και Λονδίνο την απόφαση για άmicroεση επίλυση του ελληνικού προβλήmicroατος Τον Μάιο 20000 σύmicromicroαχοι στρατιώτες εισέβαλαν στη Θεσσαλία όπου είχαν εmicroφανιστεί ελληνικές ανταρτικές οmicroάδες και την κατέλαβαν επιτιθέmicroενοι ανελέητα στις ελληνι-κές στρατιωτικές δυνάmicroεις που συνάντησαν Οι Ιταλοί προχώρησαν ακόmicroα περισσότερο στην Ήπειρο ενώ ναυτικές δυνάmicroεις κατέλαβαν τον ισθmicroό της Κορίνθου Ο Γάλλος επιτετραmicromicroένος Ζονάρ ζήτησε την παραίτηση του Κωνσταντίνου απειλώντας microε στρα-

Στις 18 Νοεmicroβρίου 1916 γαλλικά βρετανικά και ιταλικά στρατεύmicroατα 3000 άνδρες στο σύνολο αποβιβάστηκαν στις ακτές του Φαλήρου και στον Πειραιά microε σκοπό να κατα-λάβουν δηmicroόσια κτίρια και θέσεις στην Αθήνα Η κυβέρνηση αποφάσισε να προβάλει αντίσταση και ανέθεσε στον στρατηγό Καλλάρη διοικητή του Αrsquo Σώmicroατος Στρατού να καταλάβει microε δικά του στρατεύmicroατα τα κτίρια και τις θέσεις που επεδίωκαν να κατα-λάβουν οι σύmicromicroαχοι Στην εκρηκτική κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε αναmicroείχθηκαν και φανατικοί πολίτες είτε Επίστρατοι είτε οπαδοί του Βενιζέλου και η αρχική αντιπαρά-θεση εξελίχθηκε σε κανονικό πόλεmicroο όπου πήρε microέρος το πυροβολικό καθώς και τα κανόνια των πλοίων στο Φάληρο Έπειτα από αιmicroατηρές απώλειες περίπου 200 ανδρών ndash60 νεκροί από τους οποίους 6 αξιωmicroατικοίndash τα συmicromicroαχικά αγήmicroατα αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στα πλοία τους Η σύγκρουση δηmicroιούργησε άβυσσο εχθρότητας στις σχέ-σεις της Αθήνας microε τις δυνάmicroεις της Αντάντ Τις επόmicroενες ηmicroέρες ακολούθησαν διώξεις ενάντια στα βενιζελικά στοιχεία ενώ από τη πλευρά των συmicromicroάχων επιβλήθηκε αυστη-ρός ναυτικός αποκλεισmicroός στη χώρα Ο αποκλεισmicroός προκάλεσε πείνα η ανεργία η διακοπή των εmicroβασmicroάτων των ξενιτεmicroένων οι αρρώστιες που προκάλεσαν οι ελλείψεις έκαναν εφιαλτικό τον χειmicroώνα του 1916-1917 για τους κατοίκους της Παλαιάς Ελλάδας και ειδικά για εκείνους της Αθήνας

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σχηmicroά-τισε την τρίτη υπό την προεδρία

τιωτική ενέργεια κατά της Αθήνας Ο Κωνσταντίνος αντικαταστάθηκε στον θρόνο από τον Αλέξανδρο και την 1η Ιουνίου του 1917 αναχώρησε microαζί microε τα περισσότερα microέλη της βασιλικής οικογένειας για την Ελβετία Στις 8 του ίδιου microήνα ο Βενιζέλος έφθασε microε γαλλικό πολεmicroικό στον Πειραιά και ανέλαβε τη δηmicroιουργία ενιαίας πλέον ελληνικής κυβέρνησης Στις 12 Ιουνίου για την πρόληψη ταραχών γαλλικά στρατεύmicroατα κατέ-λαβαν την Αθήνα Ο Βενιζέλος ανέλαβε microια διαλυmicroένη χώρα Ο κρατικός microηχανισmicroός και οι στρατιωτικές δυνάmicroεις έπρεπε να χτιστούν από την αρχή Για την τήρηση της τάξης microεταφέρθηκαν από την Κρήτη στρατιωτικές microονάδες το 9ο Σύνταγmicroα Κρητών και 400 Κρήτες χωρο-φύλακες Παρά το ξεκαθάρισmicroα του πολιτικού τοπίου η ουσιαστική συmicromicroετοχή της Ελλάδας στον πόλεmicroο θα καθυστερούσε ακόmicroα πολύ

Στο microακεδονικό microέτωποΣτον πόλεmicroο στο microεταξύ microετείχε ενεργά ο microικρός στρατός της Εθνικής Άmicroυνας Τον Δεκέmicroβριο του 1916 η microεραρχία Σερρών που συmicroπλήρωσε τα κενά της microε εθελοντές από τα νησιά ή microε προερχόmicroενους από τα οθωmicroανικά εδάφη πρόσφυγες εντάχθηκε στα επιχειρησιακά σχέδια των συmicromicroάχων Η συνάντηση των εθελοντών της όmicroως microε τον νέο τρόπο πολέmicroου δεν άρεσε σε κανέναν Ακόmicroα και στη πιο ασήmicroαντη επιχεί-ρηση οι απώλειες ήταν σε τούτη την εκδοχή σύγχρονου πολέmicroου εξαιρετικά βαριές ndash σrsquo ένα εγχείρηmicroα microόνο στο χωριό Βερχανλή στον Στρυmicroόνα σκοτώθηκαν 13 και τραυmicroατίστηκαν 104 από τη δύναmicroη microόλις ενός τάγmicroατος Το επακόλουθο ήταν οι συνεχείς λιποταξίες που για τους καταγόmicroενους από τη βόρεια Ελλάδα πήραν καθο-λική διάσταση Η ζωή στα χαρακώmicroατα αλλά και η διατροφή microε συντηρηmicroένες τροφές ndashκονσέρβεςndash προκάλεσαν εκατόmicroβες ασθενών microε δυσεντερία κυρίως πολύ περισσό-τερο microάλιστα καθώς κανείς δεν δίσταζε να δηλώσει ασθενής ώστε να ξεφύγει λίγο από την κόλαση του microετώπου Ακολούθησαν επαχθέστερες εmicroπειρίες Στις επιθέσεις της άνοιξης του 1917 ενάντια στις απέναντι βουλγαρικές δυνάmicroεις η microεραρχία Σερρών πραγmicroατοποίησε επιθέσεις στους τοmicroείς του Ραβινέ και στο Σκρα ντι Λέγγεν Το πυροβολικό αποδεκάτισε τις δυνάmicroεις της Ένα τάγmicroα του 1ου Συντάγmicroατος έχασε το 75 της δύναmicroής του σε λίγες microόνο ώρες ενώ το 3ο Σύνταγmicroα της ίδιας microεραρχίας microε απώλειες 700 ανδρών

Το 2ο Σύνταγmicroα της microεραρχίας Σερρών συγκροτήθηκε τον

στην πρώτη επίθεση έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται Έπειτα απrsquo αυτές τις εmicroπειρίες το κύmicroα λιποταξιών γενικεύθηκε Τον Μάιο υπήρξαν 1100 λιποταξίες στον microικρό στρατό της ΆmicroυναςΤα κενά καλύπτονταν microε νέες στρατολογήσεις ολοένα λιγότερο εθελοντικές Στις Νέες Χώρες καταρτίστηκαν προσωρινοί στρατολογικοί πίνακες και η επιστράτευση γενικεύ-θηκε περιλαmicroβάνοντας δικαίους και αδίκους Ο κύριος όγκος του στρατού της Άmicroυνας προήλθε από την Κρήτη όπου στρατολογήθηκαν 6000 άνδρες παρουσιάστηκαν 900 εθελοντές ενώ άλλοι 5600 κατατάχθηκαν στη κρητική χωροφυλακή ndash microε κύρια απο-στολή τη στρατολόγηση δυστροπούντων στην Παλαιά Ελλάδα Τα νησιά του Αιγαίου απέδωσαν 7600 Επίστρατους Η έλλειψη στρατιωτικού υλικού όσο και οι αντιδράσεις περιόρισαν την περαιτέρω ανάπτυξη του στρατού και οι δυνάmicroεις της Άmicroυνας περιορί-στηκαν σε τρεις microεραρχίες ndashΚρήτης Σερρών και Αρχιπελάγουςndash microε 55000 στρατιώτες τον Ιούνιο του 1917 Για τα δεδοmicroένα του Μεγάλου Πολέmicroου ήταν microία microάλλον συmicroβο-λική συmicromicroετοχήΤους επόmicroενους microήνες η κατάσταση δεν microεταβλήθηκε καθώς η κυβέρνηση του Βενι-ζέλου προσπαθούσε να επιβάλει την εξουσία της στην Παλαιά Ελλάδα χρησιmicroοποι-ώντας ενίοτε για τον σκοπό αυτό microονάδες της Εθνικής Άmicroυνας από το microακεδονικό microέτωπο Οι εξελίξεις στη Ρωσία και η ορατή πλέον κατάρρευσή της ως στρατιωτικής δύναmicroης οδηγούσε τους συmicromicroάχους στο να απαιτήσουν σχεδόν την καθολική συmicro-microετοχή της Ελλάδας στον πόλεmicroο Οι πιέσεις κατέληξαν σε ένα είδος συmicroφωνίας η κυβέρνηση του Βενιζέλου ανέλαβε να συγκροτήσει έως την 1η Ιανουαρίου του 1918 στο βαλκανικό microέτωπο έξι νέες microεραρχίες ενώ οι Βρετανοί και οι Γάλλοι από τη πλευρά τους ανέλαβαν να εξασφαλίσουν τους οικονοmicroικούς πόρους αυτού του εγχειρήmicroατος ndashπερίπου 750000000 χρυσά φράγκα σε δάνειαndash και να αναλάβουν τον εξοπλισmicroό και την εκπαίδευση των νέων στρατιωτών Καmicroία από τις δύο πλευρές δεν κράτησε επακριβώς τους όρους της συmicroφωνίαςΓια την ελληνική πλευρά η συγκρότηση του νέου στρατού αποδείχθηκε δυσεπίλυτο πρόβληmicroα microέσα στις συνθήκες γενικής άρνησης του πολέmicroου Η Ιη microεραρχία της Λάρι-σας για παράδειγmicroα υπό τη διοίκηση του δραστήριου υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ έγινε δυνατό να συγκροτηθεί microόλις τον Δεκέmicroβριο του 1917 microε microεταφορά στε-λεχών και ανδρών από άλλες microονάδες Παρά τη λειτουργία στρατοδικείων η λιποταξία

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ-ΝΤΙ-ΛΕΓΚΕΝ 17-30 ΜΑΪΟΥ 1918

Λουmicroνίτσα

Χούmicroα

Μπρές

Πετίτ ΤρανσέΜπρύνε

ΠιτόνΜπλάν

Μποσέτ

Μπαλκόν

Σερφ-Βολάν

Μπαστιόν

ΤουmicroουλούςΚρουπ ντεΤουmicroουλούς

Κρουπ ντεΜπερζερί

Μπόα ντεΜπυλγάρ

Μπος ΤαmicroπλέτΣαντράλ

Μπαστιόν

Πιτόν Γκρι

Σκρα-Ντι-Λέγκεν

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΣΕΡΡΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ

2ο ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 49ο ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

50ο ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

122η ΓΑΛΛΙΚΗ

ΜΕΡΑΡΧΙΑ

Βουλγαρικές θέσεις

Ελληνικές θέσεις

γραmicromicroή που καταλήφθηκε απο τους Έλληνεςmicroέχρι το βράδυ της 17-5-1918

διαχωριστικές γραmicromicroές microεταξύ των microεγάλων microονάδων

Η microάχη του Σκρα ντι Λέγκεν στις 1730 Μαΐου 1918 υπήρξε η

και η ανυποταξία στις τάξεις της πήραν microαζικές διαστάσεις και η δύναmicroη της microονάδας περιορίστηκε σε 9000 άνδρες από τους προβλεπόmicroενους 15000 Η προσπάθεια κλιmicroακωτής επιστράτευσης της κάθε περιοχής ξεχωριστά microε τρόπο ώστε ο κρατικός έλεγχος να είναι αποτελεσmicroατικός οδήγησε σε κάποια αποτελέσmicroατα εξαιρετικά εύθραυστα όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια Οι microονάδες που συγκροτού-νταν στέλνονταν ndashσυχνά microε συνοδεία από πιστά στρατεύmicroαταndash στη βόρεια Ελλάδα για εκπαίδευση και εξοπλισmicroό Παρά την προσοχή που δόθηκε οι αντιδράσεις πολλαπλα-σιάστηκαν microέχρι που στις αρχές του 1918 εξελίχθηκαν σε κανονικές εξεγέρσεις Τον Ιανουάριο στρατεύmicroατα από την Κρήτη κατέστειλαν κινήσεις στρατιωτικών microονάδων στη Λαmicroία ενώ τέσσερις microόλις ηmicroέρες αργότερα άλλες microονάδες στασίασαν στη Θήβα Για την καταστολή των ταραχών εκτός από τους σχηmicroατισmicroούς Κρητών microεταφέρθηκε από το microέτωπο στη Ρούmicroελη το 4ο Σύνταγmicroα Αρχιπελάγους Οι εκτελέσεις ndashακόmicroα και αξιωmicroατικών αλλά και γυναικών που βρέθηκαν ένοχες συνεργασίας microε τους συλλόγους Επιστράτωνndash και οι καταδίκες από τα στρατοδικεία ελάχιστα πτόησαν τους στρατι-ώτες και τους νέους κληρωτούς Στην Αθήνα σχεδόν οι microισοί από τους Επιστράτους δεν παρουσιάστηκαν ενώ στην Ήπειρο περισσότεροι από τους microισούς Οι οmicroαδικές λιποταξίες συνεχίστηκαν έως και το καλοκαίρι παρά την αδιάκοπη λειτουργία των στρατοδικείων Τον Ιούνιο του 1918 η στάση του 12ου Συντάγmicroατος από την Πελοπόννησο εξελίχθηκε σε τραγωδία Επίσηmicroα εκτελέστηκαν 85 άτοmicroα ndash οι πέντε αξιωmicroατικοί ανάmicroεσά τους και ο διοικητής του Συντάγmicroατος Στην καταδίωξη όmicroως των στασιαστών από το 9ο Σύνταγmicroα Κρητών σκοτώθηκαν πολλοί περισσότεροι και οι συmicroπλοκές πήραν πολλές φορές διαστάσεις κανονικού πολέmicroου Παρά τις δεσmicroεύσεις του Βενιζέλου ελάχιστες από τις δυνάmicroεις του ελληνικού στρατού έγινε δυνατό να σταλούν στο microέτωπο έως το τέλος του πολέmicroου

Οι τελευταίες microάχεςΑπέmicroειναν τα στρατεύmicroατα που είχε συγκροτήσει στις Νέες Χώρες η Εθνική Άmicroυνα ένα Σώmicroα Στρατού δηλαδή των τριών microεραρχιών Αυτές οι δυνάmicroεις πολέmicroησαν τον Μάιο του 1918 στη δεύτερη microάχη του Σκρα όπου χάθηκαν 2500 άνδρες microέσα σε λίγες ώρες (600 νεκροί και εξαφανισθέντες) έναντι microιας προώθησης ενός έως δύο χιλιοmicroέτρων

Οι επιχειρήσεις διακόπηκαν για να προετοιmicroαστεί η microεγάλη τελική επίθεση ενάντια στις εξασθενηmicroένες πλέον Κεντρικές Αυτοκρατορίες Τον Αύγουστο ενώ η έκβαση του πολέmicroου ήταν πλέον προφανής στο microακεδονικό microέτωπο αναπτύχθηκαν 656000 συνο-λικά άνδρες των δυνάmicroεων της Αντάντ από τους οποίους 105000 ήταν Έλληνες ndash όχι όλοι ετοιmicroοπόλεmicroοι Απέναντί τους βρίσκονταν 380000 Βούλγαροι και microικρά τmicroήmicroατα Γερmicroανών ή Αυστροούγγρων στρατιωτών Την 1η Σεπτεmicroβρίου ξεκίνησε η συmicromicroαχική επίθεση microε άξονα την κοιλάδα του Αξιού Στη microάχη της Δοϊράνης που ακολούθησε οι microονάδες της Αmicroύνης είχαν σοβαρές απώ-λειες ndash 2700 άνδρες εκτός microάχης η microεραρχία Σερρών και 700 άνδρες η microεραρχία Κρήτης Από τις ατίθασες microονάδες της Παλαιάς Ελλάδας όσες microε τον έναν ή microε τον άλλο τρόπο οδηγήθηκαν στο microέτωπο λίγες πρόλαβαν να έχουν κάποια υποτυπώδη συmicromicroετοχή και σχετικές απώλειεςΣτις 17 Σεπτεmicroβρίου η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να ζητήσει ανακωχή κίνηση που microιmicroήθηκε και η Οθωmicroανική αυτοκρατορία στις 13 Οκτωβρίου υπογράφοντας ανακωχή στον Μούδρο της Λήmicroνου Ο Βενιζέλος περνώντας έστω διά πυρός και σιδήρου πέτυχε σε κάποιον βαθmicroό να υλοποιήσει τα σχέδιά του και η Ελλάδα βρέθηκε εmicroπό-λεmicroη microε την πλευρά των νικητών όταν ήρθε η ώρα της διπλωmicroατίας Αυτό όmicroως το επίτευγmicroα πραγmicroατοποιήθηκε microε τις θυσίες κυρίως των δικών του πιστών Στις επιχει-ρήσεις του Σεπτεmicroβρίου του 1918 το σύνολο των απωλειών του ελληνικού στρατού ανήλθε σε 5300 άνδρες Από αυτούς οι 3500 τα δύο τρίτα δηλαδή ανήκαν στις τρεις microεραρχίες του Σώmicroατος Στρατού της Εθνικής Αmicroύνης Μόνο το ένα τρίτο ανήκε στις δύστροπες microεραρχίες της Παλαιάς Ελλάδας οι οποίες δεν είχαν microάλιστα υποστεί απώλειες στο πρόσφατο παρελθόν

Στην Ουκρανία και στην ΚριmicroαίαΓια τις τελευταίες ο πόλεmicroος θα είχε συνέχεια Αποτελούσε ύψιστη ίσως ειρωνεία ότι οι microονάδες αυτές που συγκροτήθηκαν microε τόσο κόπο και τόσα θύmicroατα καθώς η κοινωνία από την οποία προέρχονταν αρνιόταν πεισmicroατικά τη συmicromicroετοχή σε έναν πόλεmicroο που δεν τις αφορούσε προορίζονταν να microετάσχουν σε ατελείωτα σκληρούς πολέmicroους για τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια Ο πρώτος σταθmicroός των νέων περιπετειών τους βρισκόταν στα παράλια της Ρωσίας και η εκεί εκστρατεία τους αφορούσε microία υπόθεση την οποία

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος microαζί microε τον ναύαρχο Π Κουντουριώτη

Οι επιχειρήσεις διακόπηκαν για να προετοιmicroαστεί η microεγάλη τελική επίθεση ενάντια στις εξασθενηmicroένες πλέον Κεντρικές Αυτοκρατορίες Τον Αύγουστο ενώ η έκβαση του πολέmicroου ήταν πλέον προφανής στο microακεδονικό microέτωπο αναπτύχθηκαν 656000 συνο-λικά άνδρες των δυνάmicroεων της Αντάντ από τους οποίους 105000 ήταν Έλληνες ndash όχι όλοι ετοιmicroοπόλεmicroοι Απέναντί τους βρίσκονταν 380000 Βούλγαροι και microικρά τmicroήmicroατα Γερmicroανών ή Αυστροούγγρων στρατιωτών Την 1η Σεπτεmicroβρίου ξεκίνησε η συmicromicroαχική επίθεση microε άξονα την κοιλάδα του Αξιού Στη microάχη της Δοϊράνης που ακολούθησε οι microονάδες της Αmicroύνης είχαν σοβαρές απώ-λειες ndash 2700 άνδρες εκτός microάχης η microεραρχία Σερρών και 700 άνδρες η microεραρχία Κρήτης Από τις ατίθασες microονάδες της Παλαιάς Ελλάδας όσες microε τον έναν ή microε τον άλλο τρόπο οδηγήθηκαν στο microέτωπο λίγες πρόλαβαν να έχουν κάποια υποτυπώδη συmicromicroετοχή και σχετικές απώλειεςΣτις 17 Σεπτεmicroβρίου η Βουλγαρία υποχρεώθηκε να ζητήσει ανακωχή κίνηση που microιmicroήθηκε και η Οθωmicroανική αυτοκρατορία στις 13 Οκτωβρίου υπογράφοντας ανακωχή στον Μούδρο της Λήmicroνου Ο Βενιζέλος περνώντας έστω διά πυρός και σιδήρου πέτυχε σε κάποιον βαθmicroό να υλοποιήσει τα σχέδιά του και η Ελλάδα βρέθηκε εmicroπό-λεmicroη microε την πλευρά των νικητών όταν ήρθε η ώρα της διπλωmicroατίας Αυτό όmicroως το επίτευγmicroα πραγmicroατοποιήθηκε microε τις θυσίες κυρίως των δικών του πιστών Στις επιχει-ρήσεις του Σεπτεmicroβρίου του 1918 το σύνολο των απωλειών του ελληνικού στρατού ανήλθε σε 5300 άνδρες Από αυτούς οι 3500 τα δύο τρίτα δηλαδή ανήκαν στις τρεις microεραρχίες του Σώmicroατος Στρατού της Εθνικής Αmicroύνης Μόνο το ένα τρίτο ανήκε στις δύστροπες microεραρχίες της Παλαιάς Ελλάδας οι οποίες δεν είχαν microάλιστα υποστεί απώλειες στο πρόσφατο παρελθόν

Στην Ουκρανία και στην ΚριmicroαίαΓια τις τελευταίες ο πόλεmicroος θα είχε συνέχεια Αποτελούσε ύψιστη ίσως ειρωνεία ότι οι microονάδες αυτές που συγκροτήθηκαν microε τόσο κόπο και τόσα θύmicroατα καθώς η κοινωνία από την οποία προέρχονταν αρνιόταν πεισmicroατικά τη συmicromicroετοχή σε έναν πόλεmicroο που δεν τις αφορούσε προορίζονταν να microετάσχουν σε ατελείωτα σκληρούς πολέmicroους για τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια Ο πρώτος σταθmicroός των νέων περιπετειών τους βρισκόταν στα παράλια της Ρωσίας και η εκεί εκστρατεία τους αφορούσε microία υπόθεση την οποία

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος microαζί microε τον ναύαρχο Π Κουντουριώτη

ουδείς από τους στρατιώτες τους δεν κατανοούσε Στην Κριmicroαία και στην Ουκρανία ελληνικές και συmicromicroαχικές δυνάmicroεις πήραν microέρος σε microία πολυεθνική απόπειρα ανατρο-πής της επανάστασης των Μπολσεβίκων microέσα σε microια χαώδη ατmicroόσφαιραΗ κατάσταση ήταν απόλυτα συγκεχυmicroένη Ουκρανοί εθνικιστές οπαδοί του τσάρου τοπικοί οπλαρχηγοί στρατηγοί και πρίγκιπες microε προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες ένοπλες οργανώσεις πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηmicroατισmicroοί των Μπολσεβίκων δηmicroι-ουργούσαν ένα κλίmicroα γενικής σύγχυσης όπου δεν υπήρχε microέτωπο και κανείς δεν γνώ-ριζε microε ακρίβεια πού είναι και ποιος είναι ο εχθρός Οι αξιωmicroατικοί του Αrsquo Σώmicroατος Στρατού των οποίων οι microονάδες είχαν επιστρατευθεί στη Ρούmicroελη προκειmicroένου να εξηγήσουν στους άνδρες τους τί ακριβώς πολεmicroούν κατέφευγαν σε γενικά αποδεκτές κατηγοριοποιήσεις Η εκστρατεία laquoκατά των Εβραίωνraquo ήταν η πιο πειστική εξήγηση για τούτη τη microακρινή περιπέτεια Για τον Βενιζέλο η προσδοκία δεν βρισκόταν τόσο στη συντριβή των Μπολσεβίκων όσο στα ανταλλάγmicroατα που θα αποσπούσε εξαιτίας της προθυmicroίας του να microετάσχει στη νέα αυτή συmicromicroαχική σταυροφορία Οι ΙΙη και ΧΙΙΙη ελληνικές microεραρχίες σχεδόν 23000 άνδρες στο σύνολο υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ βρέθηκαν στην Οδησσό και στη Σεβαστούπολη από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του 1919 Συγκρούστηκαν τόσο microε τον Κόκκινο Στρατό όσο και microε τα πληρώmicroατα των γαλλικών πολεmicroικών πλοίων που στασίασαν πίσω τους Ήταν προφανώς χαmicroένη υπόθεση και οι συγκρούσεις microόνο microε microάχες οπισθοφυλακών θα microπορούσαν να χαρακτηριστούν Στη Χερσώνα στο Νικο-λάϊεφ στην Μπερεζόφσκα στη Σέρmicroπκα στην Οδησσό ή στα περίχωρα της Σεβα-στούπολης στην Κριmicroαία οι Ρουmicroελιώτες φαντάροι αντιmicroετώπισαν τις πιο περίεργες καταστάσεις Στις 19 Μαρτίου ο κύριος όγκος των ελληνικών δυνάmicroεων ακολούθησε τις υπόλοιπες συmicromicroαχικές δυνάmicroεις στην υποχώρηση από την Οδησσό προς τη Βεσ-σαραβία Στην τελευταία αυτή περιοχή στις διαβάσεις του Δνείστερου έλαβε χώρα η τελευταία πράξη της ανάmicroειξης ελληνικών δυνάmicroεων στον ρωσικό εmicroφύλιο πόλεmicroο Έως τις 4 Ιουλίου 1919 η microεταφορά των microονάδων του Αrsquo Σώmicroατος Στρατού προς τη νέα αποστολή τους τη Σmicroύρνη είχε ολοκληρωθεί Σrsquo αυτήν την επιχείρηση οι απώλειες των ελληνικών δυνάmicroεων ανήλθαν περίπου σε 400 νεκρούς και εξαφανισθέντες και σε 660 τραυmicroατίες Επί της ουσίας δεν κατάφε-ραν τίποτε στον πόλεmicroο που αναmicroείχθηκαν Πολύ microακριά όmicroως από εκεί στο Παρίσι

Η απόβαση του ελληνικού στρα-τού στη Σmicroύρνη στις 2 Μαΐου

όπου διακυβεύονταν τα χαρακτηριστικά της ειρήνης ο Βενιζέλος απέσπασε και microε επιχείρηmicroα τη ρωσική εκστρατεία την πολυπόθητη εντολή για αποστολή ελληνικών δυνάmicroεων στη Μικρά Ασία Επρόκειτο για την αρχή ενός νέου microεγάλου καταστροφικού πολέmicroου