O Ηράκλειος και η δυναστεία του

Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

Ο βασιλιάς Ηράκλειος σε πίνακα του 1460/80 (επιστροφή Τίμιου Σταυρού στην Ιερουσαλήμ)

Το Βυζάντιο σε κρίση

• Λοιμοί• Κακές σοδειές• Σεισμοί• Εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ• Παρακμή πόλεων• Μείωση πληθυσμού• Υποχώρηση εμπορίου-νομισματικής κυκλοφορίας (βλ.

όρο εκχρηματισμένη οικονομία)

Μια μαρτυρία της εποχής

• Οικονομία και στρατός στα μέσα του 6ου αι.• Βρήκαμε το δημόσιο να είναι καταφορτωμένο με

πολλά χρέη και να έχει φτάσει στη χειρότερη φτώχεια [...] και τον στρατό τόσο παραμελημένο από την έλλειψη των αναγκαίων, ώστε το κράτος να σφυροκοπείται από τις αδιάκοπες εισβολές και επιδρομές των βαρβάρων

• Από Νεαρά του Ιουστίνου Β' (566 μ. Χ.), Jus Graecoromanum, τ. I, 1-2 (Νεαρά 1).

Επεξεργασία μαρτυρίας

• Ποια προβλήματα διαπιστώνει ο Ιουστίνος;• Ποιος είναι ο βασικός υπεύθυνος για την κατάσταση

του κράτους;(σύνδεση με προηγούμενη ενότητα και αναφορά στην εξωτερική πολιτική Ιουστινιανού/ reconquista)

• Σε ποιους αναφέρεται χαρακτηρίζοντάς τους ως «βαρβάρους» ο αυτοκράτορας;(αφόρμηση για να γίνει αναφορά στον σλάβικο και στον περσικό κίνδυνο)

• Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ρωμαϊκού στρατού μέχρι τον 7ο αιώνα;(μισθοφορικός)

Ένα πρώϊμο αίτημα για εθνικοποίηση του στρατού

• Αντί να δεχόμαστε το να οπλοφορούν οι Σκύθες (Γότθοι), πρέπει να αναζητήσουμε στρατιώτες από την τάξη των γεωργών, που θα πολεμήσουν, για να υπερασπιστούν τη γη τους. Αυτούς να τους εντάξουμε στο στρατό για αρκετό χρόνο. Παράλληλα να ξεσηκώσουμε τους φιλοσόφους, που ασχολούνται με τις μελέτες τους, και τους βιοτέχνες, που δεν σηκώνουν κεφάλι από την καθημερινή δουλειά, και τον νωθρό λαό που ξημεροβραδυάζεται στα θέατρα. Όλους αυτούς να τους πείσουμε να φροντίσουν να περάσει η στρατιωτική διοίκηση στα χέρια των Ρωμαίων [...].

Εμείς πρέπει να ανακτήσουμε το υψηλό ρωμαϊκό φρόνημα και να συνηθίσουμε να κερδίζουμε τις νίκες οι ίδιοι. Όσο για τους βαρβάρους, να μην τους δεχόμαστε ανάμεσά μας και να τους απομακρύνουμε από παντού.

Ο Ηράκλειος στην Κωνσταντινούπολη

• Ο πατέρας του-παλιός στρατηγός του Μαυρικίου και διοικητής της ρωμαϊκής επαρχίας της Αφρικής με έδρα την Καρχηδόνα(έξαρχος)-τον έστειλε στην πρωτεύουσα, για να ανατρέψει τον αυτοκράτορα Φωκά

• 609:αναχώρηση Ηράκλειου με στόλο για Κωνσταντινούπολη

• Οκτώβριος 610:ο Ηράκλειος στέφεται αυτοκράτορας σε ηλικία 36 ετών-εκτέλεση Φωκά

Χάλκινο νόμισμα που εικονίζει τον Φωκά

Προβλήματα

• Σλάβικες επιδρομές στη Βαλκανική Χερσόνησο (αρχές του 7ου αιώνα oι Σλάβοι-πιεζόμενοι από τους Άβαρους-περνούν το Δούναβη)

• Περσική προέλαση στην Ανατολία• Άβαροι (φυλή τουρκικής προέλευσης)• Αμφισβήτηση από πανίσχυρη αριστοκρατία

ΑΒΑΡΟΙ

Πολιτική Ηράκλειου

• Συμμαχία με Αβάρους• Έναρξη εκστρατείας κατά των Περσών

(ανάκτηση Τίμιου Σταυρού και ανατολικών επαρχιών:Συρίας-Παλαιστίνης-Αιγύπτου-Λιβύης)

• Ο Ηράκλειος θεωρείται-από ορισμένους- ως ο ηγέτης της «πρώτης σταυροφορίας» (μόνο θρησκευτικά κίνητρα;)

Σύνορα ρωμαϊκού-περσικού κράτους στην Ανατολή (591 μ.Χ.)

Πόλεμος Βυζαντίου-Σασσανιδών:602-628

Μάχη Ηρακλείου εναντίον των Περσών(Piero della Francesca περ.1452)

Ο Ηράκλειος εναντίον των Περσών

• Αφορμή:η δολοφονία του αυτοκράτορα Μαυρικίου από τον Φωκά (602)

• Ο Χοσρόης Β κηρύσσει πόλεμο κατά του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους

• 602-622:Α’ φάση εχθροπραξιών (περσική κυριαρχία)• 614:εξέγερση Εβραίων κατά Ηρακλείου>συμμαχία με

Πέρσες >κατάκτηση Ιερουσαλήμ>παραχώρηση αυτονομίας από τους Πέρσες

• 622-628:ο Ηράκλειος ανατρέπει την κατάσταση • 626:πολιορκία Κων/πολης από Πέρσες και Αβάρους-νίκη

Ηρακλείου κατά Περσών στη Νινευή

Ασημένιο νόμισμα με τη μορφή του Χοσρόη Β΄

Η δολοφονία του Χοσρόη Β(μογγολικό χειρόγραφο του 1535)

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

• Ενίσχυσε οικονομικά τον αυτοκράτορα βοηθώντας τον να αναδιοργανώσει το ρωμαϊκό στρατό

• Χορήγηση πολεμικού δανείου στον Ηράκλειο (λιώσιμο εκκλησιαστικών θησαυρών)

• Ο Σέργιος-Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης(610-638)-υπήρξε ο ηγέτης της κατά την πολιορκία των Αβάρων

• «Ακάθιστος Ύμνος» προς τιμή της Θεοτόκου για την απόκρουση της πολιορκίας των Αβάρων

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

• Ο κίνδυνος για τις ανατολικές επαρχίες του κράτους (Πέρσες, Άραβες) οδήγησε τον αυτοκράτορα-σε συνεργασία με τον Πατριάρχη Σέργιο-σε μία συμβιβαστική πολιτική απέναντι στους Μονοφυσίτες (βλ.ενότητα «Η πάλη της Ορθοδοξίας με τις αιρέσεις»)

• Μονοθελητισμος (638)• Αποτυχία συμβιβασμού (καταδίκη από Στ

Οικουμενική Σύνοδο 680/1 μ.Χ.)• Πώς σχετίζεται η θρησκεία με την πολιτική;

Η οικογενειακή ζωή του αυτοκράτορα

• 610:Γάμος με την Ευδοκία• 612:θάνατος Ευδοκίας (δύο παιδιά)• 613:γάμος με Μαρτίνα (ανηψιά)-γενική

καταδίκη από Εκκλησία και λαό Πόλης

Εξελληνισμός κράτους

• Ο Ηράκλειος είναι ο Αυτοκράτορας που καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα του ρωμαϊκού κράτους, αντικαθιστώντας στα επίσημα έγγραφα, επιγραφές και νομίσματα το “Imperator Caesar, Augustus” με το “Βασιλεῦς”.

ΘΕΜΑΤΑ (μέσα 10ου αιώνα)

ΘΕΜΑΤΑ

• Τα θέματα ήταν αρχικά στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός

Θεματα (γύρω στον 11ο αιώνα)

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• Στα θέματα υπηρετούσαν μόνο ελεύθεροι αγρότες Χριστιανοί ορθόδοξοι

• Το κράτος τους παραχωρούσε κτήματα για να τα καλλιεργούν (στρατιωτόπια)

• Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από πατέρα σε γιό

• Οι αγρότες συντηρούσαν την οικογένειά τους,αγόραζαν τον οπλισμό τους και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών

Μια μαρτυρία για το θεσμό των θεμάτων

• Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της ελληνικής• Όταν ήταν αυτοκράτορας ο Ηράκλειος [610-641] που καταγόταν από τη

Λιβύη, η επικράτεια του Ρωμαϊκού Κράτους περιορίστηκε και ακρωτηριάστηκε τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Τότε οι διάδοχοι του, που δεν ήξεραν πού και πώς να ασκήσουν την εξουσία τους, κατέτμησαν σε μικρά τμήματα τη διοίκηση τους και τα μεγάλα στρατιωτικά σώματα και εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική, υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα [...]. Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους χιλίαρχους λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς κόμητες. Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από τη θέση.

• Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος,Περί θεμάτων, έκδ. A. Pertusi,Πόλη του Βατικανού 1952, 60.

ΘΕΜΑΤΑ

• Τα θέματα αντικατάστησαν τις επαρχίες, διοικητική διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους από τον 4ο αιώνα

• Δημιουργήθηκαν εξαιτίας της ανάγκης απόκρουσης των αραβικών επιδρομών (7ος αιώνας)

• Συνιστούν ένα είδος εθνικού στρατού που διαδέχεται τους μισθοφόρους

• Στήριξη της κεντρικής εξουσίας στους μικρομεσαίους αγρότες

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

• Βαθμιαία μετάβαση του ρωμαϊκού κράτους στη μεσαιωνική περίοδο της ζωής του (βυζαντινή)

• Οι πόλεμοι κατά των Περσών εξασθένισαν και τους δύο αντιπάλους με αποτέλεσμα την γρήγορη επέκταση των Αράβων

• Προσανατολισμός προς μια αμυντική πολιτική(με πυρήνα τη Μικρά Ασία) και εγκατάλειψη οραμάτων για αναβίωση imperium