« Ο δωδεκάλογος του γύφτου»

Κωστή Παλαμά

Νέα Αθηναϊκή σχολή- Κωστής Παλαμάς

1880-1920: Χρόνια στα οποία ο Παλαμάς και οι ποιητικές του επιλογές σημαδεύουν την ποιητική παραγωγή που έρχεται μετά τον ρομαντισμό► επιχειρείται το ξεπέρασμα του, με νέους εκφραστικούς τρόπους και καινούργια θέματα ▼

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ

Παρνασσισμός

Ρομαντισμός Συναίσθημα, πάθος Ατημέλητο ύφος Υπερβολή Λυρικά θέματα Υποκειμενικότητα Φαντασία Δραματικότητα Οικουμενικότητα επαναστατικότητα

Παρνασσισμός «απάθεια» Αυστηρή ισορροπία-αρμονία Μορφική «τελειότητα»,

ρυθμική πλαστική επεξεργασία ώστε να επιτευχθεί η «κλασικότητα» στη μορφή.

Εμπνεύση από ελληνορωμαϊκή παράδοση

Πομπώδες, ηχηρό ύφος και υποβλητικές εικόνες

Ελληνικός Παρνασσισμός

Συνδυάζει στοιχεία, τόσο από τους ρομαντικούς όσο και από τους παρνασσιστές.

►πάθος, συναίσθημα►τήρηση ποιητικών κανόνων►έμπνευση΄: ιστορικά γεγονότα, αρχαιοελληνική

παράδοση, νεοελληνική παράδοση, αλλά και καθημερινά θέματα

►πιο απλή η έκφρασή τους από αυτήν των Γάλλων►θέρμη κοινής ομιλίας (δημοτικισμός)

Δωδεκάλογος του Γύφτου-Δομή της ποιητικής σύνθεσης

ΛΟΓΟΣ Α’ Ο ερχομός ΛΟΓΟΣ Β Δουλευτής ΛΟΓΟΣ Γ’ Αγάπη ΛΟΓΟΣ Δ’ Ο θάνατος των θεών ΛΟΓΟΣ Ε’ Ο θάνατος των αρχαίων ΛΟΓΟΣ ΣΤ Γύρω σε μια φωτιά ΛΟΓΟΣ Ζ’ Το πανηγύρι της Κακάβας ΛΟΓΟΣ Η Προφητικός ΛΟΓΟΣ Θ Το βιολί ΛΟΓΟΣ Ι Αναστάσιμος ΛΟΓΟΣ ΙΑ Το παραμύθι του Αδάκρυτου ΛΟΓΟΣ ΙΒ Κόσμος ΣΤΕΡΝΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΛΟΓΟΣ ‘Η : ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΣ

Ικανότητα τσιγγάνων: η μαντεία, η προφητεία, η αγυρτεία.

Επιλέγοντας αυτό το προσωπείο ο ποιητής, διατυπώνει ένα προφητικό λόγο που δεν ξεδιπλώνει όμως στα μάτια του σημερινού αναγνώστη όχι μόνο το μέλλον, αλλά το παρελθόν και το παρόν….Με αυτό τον τρόπο ο ποιητής, βλέπει την πραγματικότητα μέσα από μια άλλη εσχατολογική ματιά και έμμεσα ψέγει και καταδικάζει τους απελθόντες αλλά και τους συγκαιρινούς του…

Η εικόνα του «γύφτου»- ποιητή

Εικόνα ρομαντική που αντιπροσωπεύει την ελευθερία στην έκφραση, την αποδεσμεύση, την άγρια ομορφιά, τη φύση, την απελευθέρωση από τους καθωσπρεπισμούς , την απόλαυση της μουσικής, του χορού, του πάθους, των αισθήσεων:

Γράφει στον πρόλογό του ο ποιητής: ►

Γύφτικη ζωή, Πρωτομαγιά, πανηγύρι, τραγούδι, παιχνίδι, χορός, φύση, πάθος…..

« Ποιος ξέρει αν δεν πρωτόσπειρε στο νου μου τον δωδεκάλογο του γύφτου, μια πολύ ζωηρή, σαν όραμα, ενθύμηση της πρωτομαγιάς που χαιρόμουνα παιδάκι στον τόπο μου. Της πρωτομαγιάς που περνούσε με τους χορούς τους πλεμένους από τις γύφτισσες. Από σπίτια σε σπίτια ολογυρίζανε, κιτρινοστόλιστες, ανθοστεφάνωτες, μαυρομάτες, γυαλιστερές σαν από μπρούντζο, το Μάη τραγουδώντας με φωνές πιο καμπανιστές κι από τα κουδούνια που τις συνόδευαν στο τραγούδι τους»

« Κι από τη γύφτισσα πέρασα στο γύφτο: ο ζουρνάς, το σφυρί, το φυσητήρι, το μουλάρι, το βιολί, η τέντα, οι μοίρες, τα μάγια, τ’άγρια, τ’ αναρχικά, τ’ανυπόταχτα, πάντα στον ολάνοιχτο αέρα, πάντα κάτω από τον ουρανό,, η ΄γύφτικη ζωή, η πλανεύτρα και πολυπλανεμένη, ξετυλίγονταν ομπρός μου…»

ΠΡΟΦΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Ή

Γράφεται στα 1899, δύο χρόνια μετά τον αποτυχεμένο, ταπεινωτικό ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και δημοσιεύεται το 1907.

Το οδυνηρό ιστορικό αυτό γεγονός τον κάνει να εξετάσει κοντινότερα την ιστορία του ελληνικού έθνους και ειδικότερα την πτώση του Βυζαντίου και το ιστορικό γεγονός της άλωσης της Κωσταντινούπολης.

Κεντρικό θέμα Ενώ επίκειται τουρκική επίθεση και

προμηνύεται η καταστροφή του Βυζαντίου, εντούτοις όλοι είναι αδιάφοροι, βυθισμένοι στη διαφθορά και «περι άλλα τυρβάζουν».

Στον προφητικό προαναγγέλλεται η καταστροφή αλλά και η ανάσταση, η παλιγγενεσία.

Προφητείες-θρήνοι- θρύλοι που σχετίζονται με την άλωση της Κωσταντινούπολης

Τελευταία λειτουργία στην Αγιά Σοφιά: άγγελοι πήραν το δισκοπότηρο στους ουρανούς και θα το ξαναφέρουν όταν φύγουν οι Τούρκοι

Μαρμαρωμένος βασιλιάς: Ο Κωσταντίνος Παλαιολόγος δεν πέθανε αλλά μαρμαρώθηκε στη Χρυσή Πόρτα και θα αναστηθεί για να πάρει πίσω την Πόλη.

Δάκρυα Παναγιάς: Η εικόνα της Παναγιάς

δάκρυσε και της μίλησε η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ λέγοντας της:

« Σώπασε κυρα Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά σου είναι»

Δημοτικά τραγούδια, παραμύθια, θρύλοι, παραδόσεις…

Η πτώση της Πόλης συγκλόνισε των απανταχού ελληνισμό που το μεγαλύτερο μέρος του γινόταν υπόδουλο στους Τούρκους. Αρχικά γράφτηκαν χρονικά, μετά θρήνοι και μετά ήρθαν θρύλοι και έγιναν δημοτικά τραγούδια που κράτησαν άσβηστη την ελπίδα και την αισιοδοξία.

Υπήρχε ωστόσο και η αντίληψη της «Θείας τιμωρίας» αλλά και της Θείας θέλησης για Ανάσταση του γένους.

Ενότητες ποιήματος

Στ.1-24 Η πτώση Εικόνες

καταστροφής(συντρίμι) , παρακμής ( πάει το ψήλος σου), θρήνου ( θα σε κλαίν), θανάτου (θα φύγεις απ’ το σάπιο το κορμί,ω, ψυχή) εξευτελισμού (άθαφτο ψοφίμι), ταπείνωσης (βορά ζώων)►

Στ. 25-41 Η ανάσταση Εικόνες λύτρωσης ( Θεός-

λυτρωτής), συγχώρεσης,κάθαρσης ( θα γδυθής της αμαρτίας το κρίμα), αναγέννησης/άνοιξης /γονιμότητας ( χλόη, πουλί, κόρφος γυναίκειος), αναπτέρωσης ( θα δεις να σου φυτρώνουν τα φτερά), παλιγγενεσίας και δόξας ( τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα)

Μορφή ποιήματος

- Ανισοσύλλαβοι ομοιοκατάληκτοι στίχοι με εναλλαγή ζευγαρωτής ( στ.1-10), σταυρωτής ( 11-41) ομοιοκαταληξίας.

- Τροχαίος ρυθμός με πολλούς παρατονισμούς (μετρικοί τόνοι)

« Και/θα/σβή/σεις/κα/θώς/σβή/νου/νε/λι/βά/δια» / / / / / /( τονίζονται οι μονές συλλαβές 1,3,5,7,9,11)

Ερωτήσεις

1)Αφού διαβάσετε προσεκτικά το ποίημα και την τελευταία παράγραφο της σελ.406, να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά του παρνασσιστικού στίχου έχουμε στο ποίημα.

2) Γιατί ο ποιητής επέλεξε την (ρομαντική) εικόνα του γύφτου, ώστε να εκφέρει τον προφητικό του λόγο στο ποίημα;

3) Σε ποια « παινεμένη χώρα» πιστεύετε ότι αναφέρεται ο γύφτος; Τι προφητεύει γι’αυτήν;

4) Σε ποια δύο μέρη χωρίζουμε το απόσπασμα; Τι εικονίζεται στο καθένα απ’ αυτά; Ποιες δύο ψυχικές διαθέσεις διακρίνετε;

5) Επεξηγήστε τις πιο κάτω παρομοιώσεις.

«εσένα ήταν ο δρόμος σε βοριά κι ανατολή νοτιά και δύση σαν τον δρόμο του ήλιου»

« και θα σβήσεις καθώς σβήνουνε λιβάδια»

«θα σαλέψεις σαν την χλόη, σαν το πουλί, σαν τον κόρφο το γυναίκειο, σαν το κύμα»

Όπως,….……………………………………………………………………έτσι και……………………………………

……………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Προαιρετική άσκηση

Φανταστείτε ότι είστε ένας άνθρωπος που ζει το 1960 και ενώ έχει το προορατικό/προφητικό χάρισμα όλοι τον έχουν στο περιθώριο και τον θεωρούν τρελό. Γράψτε ένα προφητικό ποίημα αφιερωμένο στην Κύπρο.

Προαιρετική άσκηση

Κάντε μια μικρή έρευνα, ρωτώντας ηλικιωμένους ανθρώπους της περιοχής σου να σας πουν δημοτικά τραγούδια ή θρύλους που ξέρουν για την Κωσταντινούπολη, την Αγιά ΄Σοφιά, τον δικέφαλο αετό, τον μαρμαρωμένο βασιλιά κ.α. και καταγράψτε όσα σας είπαν σε ένα αφιέρωμα που θα κάνετε στο τετράδιό σας κοσμώντας το με εικόνες που θα βρείτε στο διαδίκτυο ή αλλού.

Αν μπορείτε βιντεογραφήστε τους ανθρώπους που θα σας μιλήσουν και φέρτε τα βίντεο να τα προβάλουμε στην τάξη.

Προαιρετική άσκηση

Με βάση όσα λέει το ποίημα, δώστε λόγο στην « παινεμένη χώρα» του ποιήματος και γράψτε ένα αντίστοιχο ποίημα ( στο οποίο να μιλά η χώρα/ Πόλη)

Συγγραφή/επιμέλεια παρουσίασης

Κυπριανού Φλώρα

Φιλόλογος

Λύκειο Λιβαδιών 2010/2011