#39οιωνός

ΤΡ

ΙΜΗ

ΝΙΑ

ΙΑ Ε

ΚΔ

ΟΣ

Η

ΤΗ

Σ Ε

ΛΛ

ΗΝ

ΙΚΗ

Σ Ο

ΡΝ

ΙΘΟ

ΛΟ

ΓΙΚ

ΗΣ

ΕΤ

ΑΙΡ

ΕΙΑ

Σ (

ΕΟ

Ε)

ΣΕ

ΠΤ

ΕΜ

ΒΡ

ΙΟΣ

- Ο

ΚΤ

ΩΒ

ΡΙΟ

Σ- Ν

ΟΕ

ΜΒ

ΡΙΟ

Σ 2

00

9

> αφιέρωμα:Δακτυλιώσεις

> Παρουσίαση βιβλίου IBA

> Κορακοειδή

Ε λ λ η ν ι κ ή Ο ρ ν ι θ ο λ ο γ ι κ ή Ε τ α ι ρ ε ί α ( Ε . Ο . Ε . )

Σίγουρα ο Κούκος (Cuculus canorus) της φωτογραφίας δεν αντιλαμβάνεται πως η δακτυλίωση του έχει να ωφελή-σει στο μέλλον το είδος του γι’ αυτό και το δείχνει ξεσπώντας στο χέρι του δακτυλιωτή. Χαρίζοντας μας όμως ένα όμορφο φωτογραφικό στιγμιότυπο!

ΧΒ

Η Φωτογραφία του τεύχους

2

Το εξώφυλλο μαςΟ Συκοφάγος (Oriolus oriolus), είναι ένα πολύ εντυπωσιακό πουλί ακόμα κι όταν βρίσκεται στριμωγμένο στα χέρια ενός δακτυλιωτή. Το πουλί πιάστηκε στα δίχτυα που είχαν στηθεί τη μεταναστευτική περίοδο στα Αντικύθηρα από τους δακτυλιωτές και ο Άγγελος Ευαγγελίδης δεν έχα-σε την ευκαιρία να τον φωτογραφήσει.

ΧΒ

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

Περπατήστε στα μονοπάτιατης φύσης και της ιστορίαςτης Πρέσπας...

Περπατήστε στα μονοπάτιατης φύσης και της ιστορίαςτης Πρέσπας...

Τιμή: 20€

νέος οικοτουριστικός οδηγός που μόλις εξέδωσε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών θα σας ξεναγήσει στα μονοπάτια της φύσης και της ιστορίας της Πρέσπας. Πλούσια στοιχεία για

τη γεωλογία, την ιστορία, το φυσικό περιβάλλον, την αρχιτεκτονική και τις ανθρώπινες δραστηριότητες της περιοχής αποκαλύπτονται στις σελίδες του οδηγού με λιτό ύφος, επιστημονική εγκυρότητα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ανάλογα με τις δυνατότητες και τη διάθεσή σας μπορείτε να επιλέξετε ένα από τα 14 προτεινόμενα μονοπάτια και να εξερευνήσετε μόνοι σας τις ομορφιές της περιοχής.

Ο

Η έκδοση περιέχει 1 πολυσέλιδο οδηγό και 4 οικοτουριστικούς χάρτες και διατίθεται στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Τρόπος διάθεσης:• παραγγελία μέσω της ιστοσελίδας της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, τηλεφώνου, fax ή e-mail: www.spp.gr, τηλ: 23850 51211, Fax: 23850 51343, e-mail: spp@line.grTέλη αποστολής 5,60€• Κέντρο Πληροφόρησης Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών στον Άγιο Γερμανό

Με την αγορά του οδηγού υποστηρίζετε τις δράσεις της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, περιβαλλο-ντικής οργάνωσης με έδρα τον Άγιο Γερμανό, οι δράσεις της οποίας αποσκοπούν στην προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών.

EDITORIAL

Μιχάλης ΠρομπονάςΠρόεδρος του Δ.Σ.της Ε.Ο.Ε.

ΒΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, 24 τ.κ. 106 81, ΑΘΗΝΑ Τ.- F.: 210 8227937, 210 8228704 info@ornithologiki.gr www.ornithologiki.gr

ΚΑΣΤΡΙΤΣΙΟΥ, 8τ.κ. 546 23, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Τ.- F.: 2310 244245 thess@ornithologiki.gr

οιωνός • ΕΚΔΟΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

• ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Χ. ΒΛΑΧΟΣ, Τ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ, Ι. ΔΡΟΣΙΝΟΥ, Ξ. ΚΑΠΠΑΣ, Θ.ΚΟΜΗΝΟΣ, Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, M. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ• ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ - ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΣ • ΓΡΑΦΟΥΝ: Ακριώτης Τρ., Αλιβιζάτος Χαρ., Γεωργέλη Σοφ., Δημάκη Μαρ., Καζαντζίδης Σαβ., Κακαλής Ελ., Κα-στρίτης Θαν., Κομηνός Θοδ., Κοντοζήση Ιωαν.,Κορμπέτη Μαλ., Μακρυγιάννη Ελ., Μπαρμπούτης Χρ., Νοίδου Μαρ., Παναγιωτοπούλου Μαρ., Παπακωνσταντίνου Κωστ., Περγαντής Φωτ., Πορτόλου Δαν., Προμπονάς Μιχ., Προμπονάς Νικ., Σαράντου Ελ., Σκαρτσή Θεοδ., Σκουλή Ειρ., Σταύρακας Λευτ., Τζάλη Μαργ., Τρίγκου Ρουλ., Χανδρινός Γιωργ.• ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Συκοφάγος (Oriolus oriolus) ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ• ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ: AGPRINT - 210 2840900 - www.agprint.gr • ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ: Μ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ISSN: 1107-7166

Περιεχόμενα

3

Δακτυλιώσεις πουλιών: εργαλείο έρευνας και προστασίας των πουλιώνΗ δακτυλίωση είναι μια πολύ παλιά μέθοδος για τη μελέτη των άγριων πουλιών. Στην αρχή η δακτυλίωση χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση των μετακινήσεων των πουλιών. Σήμερα η δακτυ-λίωση βρίσκει πολύ ευρύτερες εφαρμογές στη μελέτη της δυνα-μικής των πληθυσμών, της οικολογίας και των μετακινήσεων των άγριων πουλιών. Μπορούμε να μάθουμε πόσο ζουν τα πουλιά, πόσο γρήγορα μετακινούνται, αν είναι «πιστά» στον τόπο αναπαραγωγής ή διαχείμασής τους, σε ποιό ποσοστό επιβιώνουν τα νεαρά ή τα ενήλικα άτομα κ.ά.

Όσον αφορά τη μετανάστευση, η δράση συμπεριλαμβάνει τη σύλληψη των πουλιών και τη μετέπειτα σήμανσή τους με μεταλλικά δακτυλίδια που τοποθετούνται στο πόδι του πουλιού (ταρσός). Κάθε μεταλλικό δακτυλίδι φέρει ένα μοναδικό συνδυασμό αριθμών και γραμμάτων καθώς και τα στοιχεία του Κέντρου Δακτυλίωσης της εκάστοτε χώρας ή περιοχής. Ο μοναδικός συνδυασμός κάθε δακτυλιδιού επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίσουν μεταναστευτικές μετακινήσεις, την κατεύθυνση της μετανάστευσης αλλά και την διάρκεια ζωής των πουλιών, εφόσον κάποια πουλιά επανασυλληφθούν ή βρεθούν σε κάποια άλλη περιοχή. Επιπλέον κατά την διάρκεια της δακτυλίωσης μπορούν να ληφθούν και άλλα βιομετρικά στοιχεία, τα οποία, συγκρινόμενα από χρονιά σε χρονιά, βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων τόσο για το φαινόμενο της μετανάστευσης όσο και για την κατάσταση του περιβάλλοντος στις περιοχές διαχείμασης και αναπαραγωγής.

Όπως έχετε ήδη καταλάβει, το παρόν τεύχος του ΟΙΩΝΟΥ είναι αφιερωμένο στις δακτυλιώσεις πουλιών και στα αποτελέσματα συναφών δράσεων. Η ιστορία των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα, η δακτυλίωση των πουλιών ως εργαλείο έρευνας και προστασίας των πουλιών, οι δράσεις και οι στόχοι του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ), οι δακτυλιώσεις σε διάφορες περιοχές της χώρας (νησιά, ηπειρωτική Ελλάδα, Αντικύθηρα κ.ά.), οι επανευρέσεις δακτυλιωμένων πουλιών είναι μερικά μόνο από τα θέματα που εμπεριέχονται στο συγκεκριμένο αφιέρωμα του ΟΙΩΝΟΥ, γνωρίζοντας όμως ότι το θέμα δεν καλύπτεται επαρκώς και ότι «ενστάσεις» θα υπάρξουν για πλευρές και πληροφορίες που δεν καλύπτονται… Θα επανέλθουμε, λοιπόν, στο θέμα, αφού και εμείς νιώθουμε ότι οι πληροφορίες σε κάθε αφιέρωμα δεν εξαντλούνται, όσο εξαντλητικό – στο πλαίσιο του διαθέσιμου χώρου του περιοδικού – και αν είναι το κάθε αφιέρωμα!!!

Πέρα από τις δακτυλιώσεις, όμως, στις σελίδες του ΟΙΩΝΟΥ μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για σειρά δράσεων της ΕΟΕ καθώς και για πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ελληνικά και διεθνή θέματα επικαιρότητας. Οι δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της ΕΟΕ, το πρόγραμμα παρακολούθησης κοινών πουλιών (Common Bird Census), το υπό έκδοση βιβλίο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ), τα νέα των προγραμμάτων της ΕΟΕ και θέματα πολιτικής περιλαμβάνονται στις σελίδες του τεύχους που κρατάτε στα χέρια σας. Καλή ανάγνωση και δράση!!!

Σημείωμα του Εκδότη

4: Νέα6: Βιβλιοπαρουσίαση Steve Dudley / Νίκος Προμπονάς

7: Οδηγίες περίθαλψης από ένα Ξεφτέρι Χρήστος Νικητέας

8: Η Παρακολούθηση των Κοινών Ειδών Πουλιών στην Ελλάδα Θεώδορος Κομηνός

9: Βιβλίο ΙΒΑ Δανάη Πορτόλου

10: Δορυφορική Παρακολούθηση Μετανάστευσης Μαυροπετριτών Ρούλα Τρίγκου

11: ΑΦΙΕΡΩΜΑ12: Η ιστορία των δακτυλιώσεων Σάββας Καζαντζίδης και Χαράλαμπος Αλιβιζάτος

14: Η δακτυλίωση των πουλιών ως «εργαλείο» έρευνας για τη Μελέτη και την προστασία τους Χαράλαμπος Αλιβιζάτος και Τριαντάφυλλος Ακριώτης

16: Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών Γιώργος Χανδρινός, Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Φώτης Περγαντής και Χαράλαμπος Αλιβιζάτος

17: Δακτυλιώσεις πουλιών στα Ελληνικά νησιά Δρ. Μαρία Δημάκη

18: Δακτυλιώσεις πουλιών στην Ηπειρωτική Ελλάδα Ελένη Μακρυγιάννη, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, Σάββας Καζαντζίδης, Θεοδώρα Σκαρτσή

19: Η γέννηση ενός σταθμού Κώστας Παπακωνσταντίνου

20: Αντικύθηρα, το πρόγραμμα δακτυλιώσεων σήμερα Χρήστος Μπαρμπούτης

21: Τηλεμετρία στην παρακολούθηση των πουλιών Jakob Fric

22: Επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών Σάββας Καζαντζίδης, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, Γιώργος Χανδρινός κ’ Τριαντάφυλλος Ακριώτης

24: Τα highlights των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Μαρία Νοΐδου και Ελευθέριος Κακαλής

26: Κορακοειδή Θεώδορος Κομηνός

29: Φυσική αναγέννηση Κώστας Παπακωνσταντίνου 30: Προτεινόμενες ΖΕΠ 31: ΝΕΑ Προγραμμάτων32: Πολιτική Περιβάλλοντος Μαλαμώ Κορμπέτη

32: Συνέντευξη Μαλαμώ Κορμπέτη

34: Λίμνη Κουμουνδούρου Λευτέρης Σταύρακας

4

νεαΜ

αρίν

α Τσ

ιόλι

α/ Α

ρχεί

ο Ο

ρνιθ

ολογ

ικής

(Βαρ

κάδα

στη

ν Κε

ρκίν

η, 7

02-7

05)

Χάρη

ς Κο

υρου

ζίδη

ς

Ηχηρή πρόταση για τις Ανανεώσιμες Πηγές ΕνέργειαςΧάρης Κουρουζίδης

172 περιβαλλοντικές οργανώσεις και επιστημο-νικοί φορείς πολιτών κατέθεσαν ηχηρή πρό-ταση στον Πρωθυπουργό και στην Υπουργό

Περιβάλλοντος στο πλαίσιο της ανοιχτής διαβούλευσης για το σχέδιο νόμου «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πη-γών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής». Οι φορείς πρότειναν λύσεις για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή συγχρόνως με την καταστροφή της φύσης. Το σχέδιο νόμου προωθεί ευρέως τα αιολικά πάρκα σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας και έτσι σηματοδοτεί την άνευ όρων πρό-σβαση μιας εμπορικής δραστηριότητας στους τελευταίους ανέγ-γιχτους πυρήνες της ελληνικής φύσης, και ειδικά στις βουνοκορ-φές και τα ακατοίκητα νησιά.Όμως, η χαρτογράφηση των ευαίσθητων στα αιολικά πάρκα φυ-σικών περιοχών της Ορνιθολογικής δείχνει ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί ο Ευρωπαϊκός στόχος για την παραγωγή ΑΠΕ, ακόμα και εάν αποκλειστεί το 25% της Ελληνική επικράτειας από την εγκατάσταση αιολικών πάρκων. Οι φορείς κάλεσαν την Πολιτεία να σταθμίσει με προσοχή τους πραγματικούς παράγοντες που έχουν σημασία για τη χώρα μας. Η Ελλάδα αποτελεί σήμερα μια από τις πλουσιότερες σε βιολογική ποικιλότητα χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στον κόσμο. Η προστασία αυτού του πλούτου πρέπει να διαφυλαχτεί και να αντιμετωπιστεί ως μοναδικό πλεονέκτημα της χώρας.

Περιηγήσεις της ΕΟΕ στην βόρεια Ελλάδα και όχι μόνο…Μαρία Παναγιωτοπούλου

Το γραφείο βόρειας Ελλάδας της Ορνιθολογικής διοργάνωσε φέτος το φθινόπωρο δύο επιτυχημένες εκδρομές για τα μέλη μας. Η πρώτη εκδρομή ήταν μία εφ’ όλης της ύλης πενθήμερη

περιήγηση στη Θράκη της φύσης, των γεύσεων και του πολιτισμού. Η περιήγησή ξεκίνησε από το Ματζάροβο, όπου λειτουργεί κέντρο πλη-ροφόρησης της Βουλγαρικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και ταΐστρα για γύπες, και συνεχίστηκε στο Κίρτζαλι και στο «Περπερικόν», ένα μοναδικό θρακικό κάστρο του 4ου αιώνα. π.Χ.. Μετά από μία σύντο-μη στάση στην περιοχή των βασιλαετών βόρεια από το Σβίλενγραντ, περάσαμε στην Τουρκία κι επισκεφθήκαμε το πρωτότυπο και βραβευ-μένο «Μουσείο Υγείας» στην Αδριανούπολη. Στη συνέχεια «ξεψαχνί-σαμε» όλο το Νομό Έβρου από το Δέλτα και τη Δαδιά, ως την Ρούσα, της Δοξιπάρα και τον Πεντάλοφο κοντά στο Ορμένιο, ενώ τέλος δεν παραλέιψαμε και μία βόλτα στο Κοτζά Ορμάν και την Κεραμωτή. Η δεύτερη εκδρομή μας ήταν διήμερη και είχε στόχο την ανακάλυψη των όμορφων μυστικών που κρύβουν οι κοντινές μας λίμνες Δοϊράνη και Κερκίνη. Ξεκινήσαμε από τον πολύ σημαντικό «Βαλκανικό Βοτανι-κό Κήπο» στα Κρούσσια, απολαύσαμε αργυροπελεκάνους στην Λίμνη Δοϊράνη, γευτήκαμε νοστιμιές από βουβάλι και κάναμε βαρκάδα στη Λίμνη Κερκίνη, όπου μας εντυπωσίασε ένα κοπάδι με περίπου 3.000 γκισάρια. Έχουμε ακόμη πολλά να ανακαλύψουμε… κι ετοιμάζουμε πυρετωδώς το ανοιξιάτικο πρόγραμμα εκδρομών μας.

5

Μαρ

γαρί

τα Τ

ζάλη

Αρχε

ίο Ε

ΟΕ

Αρχείο ΕΟΕ

Σεμινάρια Δικτύου Υπευθύνων Παρα-κολούθησης Σημα-ντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΙΒΑ) 2009Μαργαρίτα Τζάλη

Συντονίστρια του Δικτύου των Υπευθύνων Παρακολούθησης ΙΒΑ.

Με επιτυχία ολοκληρώθηκαν και φέτος τα ετήσια σεμι-νάρια του δικτύου των Υπευθύνων Παρακολούθησης των ΙΒΑ, στα οποία συμμετείχαν συνολικά 52 εθελοντές

από 32 περιοχές, από το Παραποτάμιο Δάσος Βορείου Έβρου και Άρδα μέχρι τα Όρη Ζάκρου στη Κρήτη και το Δέλτα του Καλαμά.Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν για τη Βόρεια Ελλάδα σε συ-νεργασία με το ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού και το Φορέα Δια-χείρισης λιμνών Κορώνειας Βόλβης στην ΙΒΑ των λιμνών Κορώ-νειας, Βόλβης και Στενών Ρεντίνας, ενώ για τη Νότια Ελλάδα τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν στην ΙΒΑ των λιμνών Τριχωνίδα και Λυσιμαχία και σε συνεργασία με το ΚΠΕ Θέρμου.Στα σεμινάρια τα μέλη του δικτύου παρακολούθησαν παρουσι-άσεις για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, τη μεθοδολογία παρακολού-θησης των περιοχών, τους τρόπους αντίδρασης σε περιπτώσεις απειλών στην περιοχή τους, τις μεθόδους καταμέτρησης πουλιών και την αναγνώριση τύπων καλύψεως γης Corine. Επίσης, πραγ-ματοποιήθηκαν ασκήσεις πεδίου και εργαστήρι παρεμβάσεων. Ιδι-αίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός της συμμετοχής στο δίκτυο εργαζομένων στους Φορείς Διαχείρισης τεσσάρων Προστατευό-μενων Περιοχών.Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, αλλά και το εθελοντικό πρόγραμμα επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: http://www.ornithologiki.gr/gr/sppe/caretakers.php

Έκθεση φωτογραφίας: «Ταξιδεύοντας με τα Πουλιά»Ελίνα Σαράντου

Έπειτα από την επιτυχή έκθεση φωτογραφίας στο Πάρκο Περι-βαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Α. Τρίτσης» στο Ίλιον Αττικής, η έκθεση φωτογραφίας «Ταξιδεύοντας με τα Πουλιά» ταξιδεύει,

μεταφέροντας το μαγικό κόσμο των άγριων πουλιών μέσα από το φακό 11 φωτογράφων, στη Βόρεια Ελλάδα! Η έκθεση μας υπενθυμίζει τη σημαντικότητα της προστασίας των άγρι-ων πουλιών και των βιοτόπων τους όπως επίσης και τις δράσεις που πρέπει να πραγματοποιήσουμε για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου περι-βάλλοντος τόσο για τα πουλιά, όσο και για τον άνθρωπο.Το ταξίδι στη Βόρεια Ελλάδα ξεκινάει μέσα στον Ιανουάριο από τη Βέροια στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Δήμου Βέροιας, (τηλ. επι-κοινωνίας: 23310 78109 και 23310 78100, ώρες λειτουργίας 9.00- 14.00 και 17.00 με 21.00).Για περισσότερες πληροφορίες για τις ακριβείς ημερομηνίες της έκθε-σης και σε άλλες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας, επικοινωνήστε με τα γραφεία της Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρείας.

6ος Αγώνας Παρατήρησης Πουλιών στη Βόρεια Ελλάδα: «ΚΕΡΚΙΝΕ-ΖΕΙ» Σοφία Γεωργέλη

Ο Αγώνας Παρατήρησης Πουλιών (Bird Race) έχει γίνει πια ένας θεσμός της Ορνι-θολογικής, όπου αυτοί που παθιάζονται με την παρατήρηση δε χάνουν με τίποτα! Ο τελευταίος πραγματοποιήθηκε στη Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά GR020 της λίμνης Κερκίνης λίγο πριν τα Χριστούγεννα (12/12/2009). Συμμετείχαν 23 άτομα που σχημάτισαν 6 ομάδες, διένυσαν συνολικά 540km (70-115 Km ανά ομάδα) και κατέγραψαν 107 διαφορετικά είδη πουλιών. Ο μέγιστος αριθμός πουλιών ανά ομάδα ήταν τα 83 είδη και καταγράφηκε από δύο ομάδες, τα «Κρασοπούλια» (Δ.Βαβύλης, Μ.Τσιλιανίδης, Τ.Μπούνας και Ε. Φουντουκίδου) και τα «Birds out of Limits» (Μ. Παναγιωτοπούλου, Ο.Τζημούλης, Χ.Κουρουζίδης και Κ.Σταφυλίδης). Ακολούθησαν οι ομάδες «Βασιλόσπινοι» (64 είδη), «Σταρόνια» και «Ψαρήθρες» (61 είδη), «StringBirds» (58 είδη) και «Νεκροκόρακες» (44 είδη). Ως σπανιότερο είδος του αγώνα ανακηρύχθηκε ο Χηνοπρίστης (Mergus merganser) τον οποίο παρατήρησαν τα «Κρασοπούλια». Αλλά σημαντικά είδη που παρατηρήθηκαν ήταν Νανόκυκνος (Cygnus columbianus), Μαυροπελαργός (Ciconia nigra), Πράσινος Δρυοκολάπτης (Picus viridis), και Διπλοκεφαλάς (Lanius excubitor).

Steve Dudley /

Νίκος Προμπονάς

6

Γιατί θα είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε όποιον θελήσει να ανακαλύψει την υπέροχη φύση και τα πουλιά της Λέσβου. Γιατί έχει

γραφτεί από τον πλέον κατάλληλο άνθρωπο, δηλαδή τον Steve Dudley, έναν από τους πιο έμπειρους οδηγούς με δεκάδες επισκέψεις στο νησί, σημαντικό στέλεχος του BOU, μέλος της Lesvos Bird Records Committee και συνεργάτη της Επιτροπής Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων (Ε.Α.Ο.Π.). Γιατί είναι επικαιρο-ποιημένο και έγκυρο. Και γιατί παρέχει πληρο-φορίες που δεν θα βρεις πουθενά αλλού! Μέσα στις 272 σελίδες του ο αναγνώστης θα διαβάσει όλα όσα ακριβώς του χρειάζονται: γε-νικές πληροφορίες για το νησί, είδη πουλιών που θα συναντήσει και φωτογραφίες των πιο «περιζήτητων» εξ αυτών, περιοχές που αξίζει να επισκεφτεί και φωτογραφίες τους καθώς και χάρτες για εύκολη μετάβαση, τον κατάλογο των ειδών της Λέσβου αλλά και καταλόγους για τα

θηλαστικά, τα φίδια, τα ερπετά, τις πεταλούδες και τις ορχιδέες της.Οι μεγάλες διαφορές με άλλους οδηγούς για τα πουλιά της Λέσβου εντοπίζονται στην περιγρα-φή των βιοτόπων και στον κατάλογο των ειδών. Περισσότεροι από 60 βιότοποι παρουσιάζονται αναλυτικά από τον συγγραφέα, συνοδευόμενοι από χρήσιμους χάρτες, με σημειωμένα τα ση-μεία (θέσεις) όπου συνήθως απαντούν τα είδη. Μια έγχρωμη συνοδευτική φωτογραφία εξαφα-νίζει και την τελευταία πιθανότητα αποπροσα-νατολισμού.Ο κατάλογος των ειδών πουλιών της Λέσβου έχει προέλθει μετά από συνεργασία με την Ε.Α.Ο.Π. και περιλαμβάνει εκτός από τις αγγλι-κές και τις επιστημονικές ονομασίες, τις ελλη-νικές και τις ολλανδικές. Αποφεύγει τις πολλές κουραστικές λεπτομέρειες και τις ημερομηνίες και επικεντρώνεται στο καθεστώς παρουσίας των ειδών στο νησί, την εξάπλωση τους και

τους μήνες εμφάνισης. Όπου χρειάζεται, ανα-φέρει τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τους. Σε ξεχωριστό παράρτημα αναγράφει όλες τις παρατηρήσεις που δεν έχουν υποβληθεί ακόμη στην Ε.Α.Ο.Π., προτρέποντας τους αναγνώστες να το πράξουν σύντομα. Γενικά πρόκειται για έναν πολύ εύχρηστο οδη-γό, σημαντικό βοήθημα για παρατηρητές που-λιών, φωτογράφους άγριας ζωής και φυσιο-λάτρες. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί (αγγλική) είναι απλή και η χαμηλή τιμή του (περίπου 20 αγγλικές λίρες) δεν αποτρέπει τους μελλοντι-κούς αγοραστές. Το μόνο μειονέκτημα του είναι ότι δεν υπάρχει στα ελληνικά βιβλιοπωλεία και θα πρέπει να γίνει παραγγελία.

Βιβλιοπαρουσίαση Τα πουλιά της Λέσβου

A Birdwatching Guide to Lesvos

Αυτό το μικρό σε μέγεθος μα πολύ πρακτικό βιβλίο κυ-κλοφόρησε πριν λίγους μήνες από την ARLEQUIN PRESS

(ISBN: 9781905268061) και κατάφερε να γίνει top-selling στο πρόσφατο British Bird Fair. Γιατί άραγε;

νεαΤο Πρόγραμμα LIFE για την προστασία του Μαυροπετρίτη βραβεύεται!Ρούλα Τρίγκου

Το Πρόγραμμα LIFE-Nature «Δράσεις για την προστασία του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae) στην Ελλάδα» (LIFE 03NAT/GR/000091) βραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως ένα από τα καλύτερα Προγράμματα LIFE 2007-2008. To Πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2007, βελτίωσε σε μεγάλο βαθμό τη γνώση και ευαισθη-

τοποίησή μας γι’ αυτό το σημαντικό γεράκι και αποδεικνύοντας ότι οι πληθυσμοί του είδους είχαν σε μεγάλο βαθμό υποε-κτιμηθεί κατά το παρελθόν, επέτρεψε μια πιο αισιόδοξη εκτίμηση της ευρωπαϊκής και εθνικής κατάστασης διατήρησής του. Όταν το πρόγραμμα ξεκίνησε, τον Οκτώβριο του 2003, ο πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμόταν σε 4.500 ζευγάρια. Σήμερα όμως και μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος, γνωρίζουμε ότι η χώρα μας φιλοξενεί περίπου το 85% του πα-γκόσμιου πληθυσμού του είδους, δηλαδή κάθε χρόνο στις ελληνικές νησίδες φωλιάζουν περισσότερα από 12.400 ζευγάρια!Για περισσότερες πληροφορίες: http://ec.europa.eu/environment/life/bestprojects/bestnat2007-2008/index.htmhttp://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestnat08.pdf

Εξωφύλλου Λευκώματος: Χ. Βλάχος

7

!

Ονομάζομαι Νικητέας Χρήστος και είμαι μέλος στα Ξεφτέρια της Ορνιθολογικής. Μια από τις πολλές δραστηριότητες που έχω παραβρεθεί είναι η

επίσκεψη στην ANIMA η οποία είναι σταθμός πρώτων βοηθειών αγρίων ζώων, με σκοπό να τα θεραπεύει, να τα περιθάλπει και στην συνέχεια να τα απελευθερώνει στο φυσικό τους περιβάλλον. Την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου συναντηθήκαμε με κάποια άλλα Ξεφτέρια και παρακολουθήσαμε το πρόγραμμα που διοργανώθηκε με την συνερ-γασία των δυο φορέων.Είδαμε νυχτερίδα, μελισσοφάγο, χελώνα, καλόγερο, 2 γερακίνες, γύπα, μπούφο, κατσουλιέρη και μια κουκουβάγια.Τα πουλιά αυτά, άλλα ήταν θύματα πυροβολισμού, άρρωστα, αποδυνα-μωμένα, δηλητηριασμένα ή τραυματισμένα από άλλα ατυχήματα.Μας έδειξαν επίσης τι να κάνουμε αν ένας νεοσσός πέσει από την φωλιά του και τι πρέπει να κάνουμε εάν βρούμε ένα τραυματισμένο πουλί ή κάποιο άλλο ζώο.Αν είναι νεοσσός το παρακολουθούμε μέχρι να νυχτώσει για να δούμε αν θα πάνε οι γονείς του να το ταΐσουν. Αν στην περιοχή υπάρχουν γάτες θα πρέπει να τις διώξουμε. Θα πιάσουμε το πουλάκι με ένα χαρτομάντιλο αλλιώς με μια μπλούζα. Ύστερα θα βάλουμε το χαρτομάντηλο κάτω από τα πόδια του χωρίς να του ακουμπήσουμε τα πούπουλα του και πολύ προσεχτικά θα ψάξουμε τα γύρω δέντρα για να βρούμε την φωλιά του. Αν δε βρούμε τη φωλιά, θα το ανεβάσουμε σε πιο ψηλό κλαρί και θα το παρακολουθούμε αν κινδυνεύει. Αν τελικά δεν πάνε να το ταΐσουν θα το πιάσουμε με ένα χαρτομάντιλο και πολύ προσεχτικά θα το βάλουμε μέσα σε μία κούτα που έχει τρύπες. ΠΟΤΕ ΣΕ ΚΛΟΥΒΙ.Μόλις πάμε σπίτι να πάρουμε αμέσως τηλέφωνο σε κάποιο κέντρο περί-θαλψης για να μας πούνε τι να του δώσουμε. Θα μας προτείνουν να του δώσουμε ζαχαρόνερο από τα δύο του ρουθούνια, δύο με τρεις σταγόνες. Και αναλόγως με το είδος θα μας πούνε τι τροφή να του δώσουμε. Επίσης δεν πρέπει να πηγαίνουμε συνέχεια να το βλέπουμε γιατί αναστατώνεται.Αν σας τύχει ένα αρπακτικό χτυπημένο με τη βοήθεια κάποιου μεγαλυ-τέρου σκεπάστε το προσεχτικά με ο,τι βρείτε πρόχειρο εκείνη την ώρα (μπουφάν, μπλούζα, πετσέτα) κλείστε του τα μάτια και ύστερα πιάστε τα

πόδια του. ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΑΝΤΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΑΣ, για να μην σας τραυματίσει άθελά του. Εκτός από τις πρώτες βοήθειες που μπορούμε να του δώσουμε εμείς, θα το μεταφέρουμε στο κέντρο περί-θαλψης για να το φροντίσουν οι ειδικευμένοι άνθρωποι.

Ήταν πολύ ωραία εμπειρία για μένα και πραγματικά χάρηκα που έμαθα τόσα πράγματα!

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Επιμέλεια και εισαγωγή: Κοντοζήση Ιωάννα (Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης)

Συγγραφή κειμένου: Χρήστος Νικητέας, 11 ετών

photo:Γεωργία Νικητέα

ΜελισσοφάγοςMerops apiaster

Οδηγίες περίθαλψης από ένα Ξεφτέρι

Σε περίπτωση που βρείτε κάποιο τραυματισμένο ζώο μπορείτε να απευθυνθείτε στο Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ στην Αθήνα (Μενελάου 134, Καλλιθέα, τηλ./φαξ: 210 95 10075), στο Σύλλογο Περίθαλψης & Προστασίας Άγριων Ζώων ΑΛΚΥΟΝΗ στην Πάρο (τηλ. – φαξ: 22840 22931, κινητό: 6944 741616), στο Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων ΕΚΠΑΖ στην Αίγινα (τηλ.: 22970 31338, fax: 22970 28214, κινητό: 6973318845), καθώς και στα παραρτήματά τους.

Η παιδική λέσχη μελών «Ξεφτέρια» διανύει πλέον το δεύτερο χρόνο ζωής της. Σε κάθε μας συνάντηση τα Ξεφτέρια, μας υπενθυμίζουν ότι η παιδική αυτή ομάδα της Ορνιθολογικής, είναι κάτι πολύ παραπάνω από συναντήσεις και παιχνίδια. Είναι αγάπη και ενδιαφέρον για τα πουλιά και το περιβάλλον, είναι όρεξη για μάθηση και φυσικά είναι η χαρά που νιώθουμε κάθε φορά που συναντιόμαστε! Στο κείμενο που ακολουθεί, το Ξεφτέρι Νικητέας Χρήστος, μας αφηγείται την εμπειρία του από την επίσκεψή μας στο Κέντρο Περίθαλψης Άγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ και μας δίνει οδηγίες περίθαλψης!!!

8

photo: Οδυσσέας Τζημούλης

HCBM

Η Παρακολούθηση των Κοινών Ειδών Πουλιών στην Ελλάδα:

Δεντρο-σπουργίτης-

Passer montanus

Hellenic Common Bird Monitoring (HCBM)To Πρόγραμμα ‘’Hellenic Common Bird Monitoring (HCBM)’’, που υλο-ποιείται πιλοτικά από την ΕΟΕ τα τρία τελευταία χρόνια (2007-2009), εί-ναι ένα πρόγραμμα παρακολούθησης των πληθυσμών των κοινών ειδών πουλιών της Ελλάδας. Στόχοι του προγράμματος είναι, αφενός, να συγκεντρώνει στοιχεία σχε-τικά με τις αλλαγές των πληθυσμών των ειδών στον ελλαδικό χώρο και, αφετέρου, να συμμετάσχει με τα στοιχεία που συλλέγονται, στο πανευ-ρωπαϊκό πρόγραμμα. Επίσης, σε εθνικό επίπεδο η κυβέρνηση υποχρεού-ται να ενσωματώσει το δείκτη των πουλιών στους υπολοίπους εθνικούς δείκτες για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτό δείχνει ότι η σημασία αυτού του προγράμματος τα επόμενα χρόνια θα αυξάνει συνεχώς. Μέχρι τώρα το πρόγραμμα είναι αυτοχρηματοδοτούμενο από την ΕΟΕ.Το 2010 θα έχουμε και τους πρώτους δείκτες της κατάστασης των πλη-θυσμών των Κοινών ειδών πουλιών μετά από 3 χρόνια μετρήσεων ενώ το ελληνικό Σχήμα (HCBM) θα συμπεριληφθεί στο πανευρωπαϊκό πρό-γραμμα που συμμετέχουν μέχρι στιγμής 24 χώρες, έτσι ώστε οι μετρήσεις μας να περιλαμβάνονται μαζί με των άλλων χωρών στην ετήσια έκθεση του EBCC.

Αποτελέσματα μετρήσεων του 2009 Το 2009 συμμετείχαν στο πρόγραμμα 42 εθελοντές, από τους 78 που είχαν δηλώσει συμμετοχή, οι οποίοι κάλυψαν 45 επιφάνειες από 21 νο-μούς. Τα τετράγωνα καλύπτονταν, κυρίως, από αγροτικά ή αγροτοδασικά

οικοσυστήματα, μόνο ένα ήταν σε μικτό φυλλοβόλο δάσος και Μακία, ενώ ορισμένα σημεία είχαν επιλεγεί στην περιφέρεια υγροτόπων. Οι περιοχές που καλύφθηκαν περισσότερο, ήταν η περιφέρεια της Στε-ρεάς Ελλάδας με 12 τετράγωνα. Τα υπόλοιπα τετράγωνα ήταν από την Μακεδονία (12) από την Ήπειρο (2), από την Θεσσαλία (1), από την Εύ-βοια (1), από την Πελοπόννησο (4) από την Δυτική Ελλάδα (1) και τέλος από τα νησιά, Κέρκυρα (3), Θάσο (1), Λήμνο (1), Νάξο (1), Ηρακλειά (1), Σαλαμίνα (1), Κύθηρα (2) και Κρήτη (2).Συνολικά καταμετρήθηκαν 15.901 πουλιά από 118 είδη, σε 9.328 κα-ταγραφές και σε 664 σημεία καταγραφής. Το πιο πολυπληθές είδος που καταγράφηκε είναι το Σπουργίτη Passer domesticus, το οποίο παρατηρή-θηκε στο 87% των τετραγώνων, δεύτερο είναι η Κουρούνα Corvus corone που καταγράφηκε στο 82% και τρίτο το Χελιδόνι Hirundo rustica με 80%.

Στο μέλλον….Το πρόγραμμα θα συνεχιστεί και την επόμενη χρόνια (2010) με στόχο την προσέλκυση περισσότερων εθελοντών και την προσπάθεια στήριξης του σε βάθος χρόνου.Από τα μέσα Ιανουάριου έως τα μέσα του Φεβρουαρίου του 2010 θα συ-γκεντρωθούν οι αιτήσεις συμμετοχής των εθελοντών. Στην συνέχεια, θα καθοριστούν οι ημερομηνίες των 2 κεντρικών Σεμιναρίων Εκπαίδευσης που διεξαχθούν στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Αναλόγως τις ανάγκες που θα προκύψουν θα καθοριστούν και τα επιμέρους σεμινάρια σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Θεόδωρος Κομηνός

Συντονιστής του προγράμματος

Η αποτελεσματική προστασία των πουλιών δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τις πληροφορίες που μας δίνει η παρακολούθηση των πληθυσμών τους μέσα στο χρόνο, παρέχοντας μας ουσιαστικά τους δείκτες που μπορούν να εξηγήσουν τις αιτίες των αλλαγών τους. Τα πουλιά λειτουργούν και ως πολύτιμα «βαρόμετρα» της γενικής υγείας του περιβάλλοντος. Οι μεταβολές στους πλη-θυσμούς τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μελέτη των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη φύση (εντατικοποίηση γεωργίας, καταστροφή δασών, ρύπανση υδάτων, κ.α.) και πρόσφατα στην προσπάθεια ‘καταγραφής’ της κλιματικής αλλαγής.

Τρία χρόνια, 2007-2009, πιλοτικού προγράμματος.

9

78

79

EC

OT

OU

RIS

M

GR086 Δυτική και βόρεια ΖάκυνθοςGR087 Νησίδες Στροφάδες

Το όμορφο αυτό νησί του Ιονίου είναι διεθνώς γνωστό

ως τόπος αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας. Το

ορνιθολογικό ενδιαφέρον, όμως, της περιοχής βρίσκεται

κατά πρώτο λόγο στα νησιά Στροφάδες, που απέχουν 25 πε-

ρίπου ναυτικά μίλια νότια από τη Ζάκυνθο, και στη δυτική και

βόρεια πλευρά του νησιού της Ζακύνθου που, λόγω της γεω-

μορφίας της (βραχώδεις ακτές, βουνά), έχει παραμείνει μακριά

από την τουριστική εισβολή.Οι βόρειες και δυτικές απόκρημνες ακτές της Ζακύνθου είναι

τόπος αναπαραγωγής της Μεσογειακής φώκιας (Monachus

monachus). Στη δυτική πλευρά, κοντά στο πασίγνωστο “ναυ-

άγιο” με την πανέμορφη παραλία, οι παρατηρητές μπορούν

να θαυμάσουν τους Μαυροπετρίτες (Falco eleonorae) όπως και

τους Θαλασσοκόρακες (Phalacrocorax aristotelis). Η νότια πλευ-

ρά του νησιού κάθε άνοιξη γεμίζει από πλήθη μεταναστευτικών

πουλιών, κάτι που δυστυχώς εκμεταλλεύονται οι λαθροθήρες

που παραδοσιακά νέμονται την περιοχή…Τα Στροφάδια ή Στροφάδες αποτελούνται απο δύο νησιά. Το

Μεγάλο Στροφάδι ή Σταμφάνι, όπου βρίσκεται το περίφημο μο-

ναστήρι της Παναγίας της Παντοχαράς, ηλικίας άνω των επτά-

μισυ αιώνων, και το Μικρό Στροφάδι ή Άρπυια. Το 35 % της

έκτασης του μεγάλου νησιού αποτελείται από δάσος κέδρων

(Juniperus phoenicea). Και τα δυο νησιά είναι σημαντικά για τα

μεταναστευτικά είδη, που τα χρησιμοποιούν σαν σταθμό ξεκού-

ρασης αλλά και διατροφής στις μετακινήσεις τους από και προς

την αφρικάνικη ήπειρο. Οι Αρτέμηδες (Calonectris diomedea)

τα χρησιμοποιούν και ως τόπο αναπαραγωγής, αφού στα νη-

σιά υπάρχει μεγάλη αποικία. Την ανοιξιάτικη περίοδο, κυρίως,

τα Τρυγόνια (Streptopelia turtur) περνούν κατά χιλιάδες πάνω

από το νησί και συχνά ξεκουράζονται σ’ αυτό. Δεν είναι όμως

τα μοναδικά είδη. Μελισσοφάγοι (Merops apiaster), χελιδόνια

(Hirundo sp., Delichon urbicum), Τσαλαπετεινοί (Upupa epops),

μυγοχάφτες (Ficedula sp.), Αηδόνια (Luscinia megarhynchos),

Κούκοι (Cuculus canorus), Συκοφάγοι (Oriolus oriolus) και πάρα

πολλά μικρόπουλα, όπως και αρπακτικά και παρυδάτια, επω-

φελούνται από την ύπαρξη των Στροφάδων στην πορεία τους.

Για να επισκεφτείτε τα Στροφάδια πρέπει απαραίτητα να λά-

#0

#0#0

#0

#0

#0

#0

#0

#0

#0

#0#0

#0

#0

!!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!.

ÆÂ

Κερί

ΛούχαΑ

γαλάς

ΓαλάροΒανάτο Π

λάνοςΚυψ

έλη

Μαρίες

Λιθακιά

Ρομίρι

Αργάσι

Μποχάλη

Βολίμες

Μουζάκι

Λαγώ

ποδο Β

ουγιάτο

Φιολίτης

Γαϊτάνι

Καλιπ

άδο

Έξω

Χώρα

Καλλιθέα Α

λικανάς

Ορθονιές

Βασιλικός

Καλαμάκι

Πηγαδάκια

Λαγκαδάκια

Άγιος Λ

έων

Καταστάρι

Παντοκράτω

ρας

Αμπ

ελόκηποι

Αγία Μ

αρίνα

Αναφ

ωνήτρια

Άνω

Βολίμες

Άγιοι Π

άντες

Κοιλιω

μένος

Γύρι

Μαχαιράδο

Σαρακηνάδο

Μέσο Γερακάρι

Άγιος Δ

ημήτριος

Ζάκυνθος

GR

086

N. Ζάκυνθος

Πελοπ

όννησος

Ν. Π

ελούζοΝ

. Μαραθονήσι

Ν. Αγ. Ιω

άννης

Ν. Αγ. Ν

ικόλαος

Ν. Αγ. Σώ

στης

Ν. Μ

ικρό

Ν. Αγ. Ανδρέας

464524

737335

355

206

581

150339

606

196308

413

186

1

¯

0

84

km

ÆÂ

ÆÂGR

087

Ν. Σταμφ

άνι

Ν. Άρπ

υια3

2

Ιόνιο πέλαγος

Κόλπ

ος Λαγανά

Νησίδες Στροφ

άδες

Λ. Κ

ερίου

ΒΙΒΛΙΟ ΙΒΑ

Δανάη Πορτόλου Υπεύθυνη Τμήματος Διαχείρισης Δεδομένων(dportolou@ornithologiki.gr)

photo: ΑρχείοΕ.Ο.Ε.

Το νέο βιβλίο για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας

Δεκαπέντε χρόνια μετά τον πρώτο κατάλογο των ελληνικών ΙΒΑ και μια δεκαετία μετά την πανευρωπαϊκή έκδοση του BirdLife International (Heath and Evans 2000), το βιβλίο αυτό έρχεται

να καλύψει ένα μεγάλο κενό σχετικά με την δημοσίευση της ορνιθολο-γικής αξίας των IBA στην Ελλάδα. Στόχος της νέας έκδοσης των ΙΒΑ της Ελλάδας είναι μεταξύ άλλων η δημοσίευση επικαιροποιημένων δεδομέ-νων σχετικά με την ορνιθολογική αξία των περιοχών, η προώθηση της προστασίας τους και των απειλούμενων ειδών της Ελλάδας στο ευρύ κοινό και τις αρμόδιες υπηρεσίες που σχετίζονται με την διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, αλλά να χρησιμεύσει και σαν οδηγός για όσους ενδιαφέρονται για την παρατήρηση πουλιών και τον οικοτουρισμό. Το πρόγραμμα των IBA του BirdLife International είναι μια παγκόσμια πρωτοβουλία που στόχο έχει την αναγνώριση, καταγραφή και προστασία ενός δικτύου περιοχών μέγιστης προτεραιότητας για την διατήρηση των πουλιών. Το δίκτυο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως το ελάχιστο απαραίτητο για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους στην περιοχή εξάπλωσής τους, αλλά επίσης ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο για την αναγνώριση προτεραι-οτήτων σχετικά με την προστασία ειδών και ενδιαιτημάτων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ΙΒΑ αριθμούν σήμερα πάνω από 10.800 περι-οχές, σε 214 χώρες, εδαφικές επικράτειες και θαλάσσιες ζώνες, από τις οποίες 4.500 βρίσκονται στην Ευρώπη. Οι ΙΒΑ αναγνωρίζονται βάσει επι-στημονικών κριτηρίων που έχει θεσπίσει το BirdLife International. Στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί 196 ΙΒΑ, η συνολική έκταση των οποίων καλύπτει περίπου 3.200.000 εκτάρια, που ισοδυναμεί με το 24% της χερ-σαίας επικράτειας.Η νέα έκδοση της ΕΟΕ πρόκειται για μια έγχρωμη έκδοση 450 περίπου σελίδων που συμπεριλαμβάνει τρία βασικά μέρη. Το εισαγωγικό μέρος περιγράφει το πρόγραμμα των ΙΒΑ παγκοσμίως, επεξηγεί την εφαρμογή των κριτηρίων του BirdLife International, και αναλύει την μεθοδολογία

που έχει χρησιμοποιηθεί για την αναγνώριση των ΙΒΑ και την επικαιρο-ποίηση των δεδομένων τους. Επιπλέον, γίνεται ανάλυση των δεδομένων των ΙΒΑ σε εθνικό επίπεδο, με γραφικές παρουσιάσεις και πίνακες. Το δεύτερο και κυρίως μέρος της έκδοσης προχωράει στην αναλυτική πα-ρουσίαση κάθε μίας από τις 196 ΙΒΑ. Σε κάθε έκθεση γίνεται μια σύντομη περιγραφή της περιοχής, των ενδιαιτημάτων, της ορνιθολογικής σημασί-ας, του καθεστώτος προστασίας, και των απειλών που έχουν καταγραφεί σε αυτήν. Επιπλέον, για πρώτη φορά απεικονίζονται τα όρια της ΙΒΑ και τα βασικότερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής σε αναλυτικούς χάρτες. Η πιο σημαντική συμβολή της έκδοσης όμως είναι η παρουσίαση αναλυτικού πίνακα με τα νεώτερα διαθέσιμα δεδομένα από το 1996 μέχρι και το 2008 για τους πληθυσμούς των ειδών κριτηρίου, αλλά και άλλων εθνικά σημαντικών ειδών. Τα δεδομένα αυτά έχουν βα-σιστεί σε στοιχεία που απορρέουν από προγράμματα προστασίας που έχει εφαρμόσει η ΕΟΕ για συγκεκριμένα είδη και περιοχές, αλλά επίσης στην τεράστια συμβολή πηγών από εξωτερικούς συνεργάτες τους οποίους και ευχαριστούμε ιδιαίτερα. Το τρίτο μέρος της έκδοσης παρουσιάζει 32 οικοτουριστικές περιοχές με αναλυτικές πληροφορίες και χάρτες για τους επισκέπτες, αναδεικνύοντας τις πολιτιστικές και παραδοσιακές αξίες κάθε περιοχής, καθώς και τις δυ-νατότητες φιλοξενίας, περιήγησης και περιβαλλοντικής ενημέρωσης σε αυτές. Όλο το βιβλίο, και ιδιαίτερα το οικοτουριστικό μέρος του, διαθέτει πλούσιο φωτογραφικό υλικό από πάνω 60 φωτογράφους με τοπία των IBA και πολλά είδη πουλιών. Τέλος, στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται αναλυτική βιβλιογραφία καθώς και παραρτήματα.Η έκδοση του βιβλίου εντάσσεται στο Μέτρο 5.2, του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Ε.Π.ΠΕΡ), που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και από εθνικούς πόρους (ΚΠΣ 2000 – 2006).

Οι Σημαντικές Περιοχές

για τα Πουλιά

της Ελλάδας

Οι

Σημα

ντικ

ές Π

εριο

χές

για

τα

Που

λιά

της

Ελλ

άδα

ς

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΤΟ ΕΡΓΟ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ

Ε.Π. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2000 – 2006

2

Παρουσίαση των δεδομένων

3.1

1

ΕΚ

ΘΕ

ΣΕ

ΙΣ Ι

ΒΑ

A1, B2, B3, C1, C626° 26’ 52.57” E, 41° 35’ 53.53” NΥψόµετρο: Έκταση: 18.909 ha

Περιφέρεια:

Νοµός: Έβρου

GR001Παραποτάµιο δάσος βόρειου Έβρου και Άρδα

Περιγραφή:Η περιοχή εκτείνεται κατά µήκος των ποταµών Έβρου (από το

Πύθιο έως το Ορµένιο) και Άρδα (από τα Μαράσια έως τον

Κυπρίνο). Το παραποτάµιο δάσος αποτελείται από Λεύκες

(Populus spp.), Ιτιές (Salix spp.) και Σκλήθρα (Alnus spp.). Το

δάσος συνυπάρχει µε µωσαϊκό λιβαδιών, θαµνώνων, µικρών λι-

µνών γλυκού νερού µε καλαµώνες (Phragmites spp.) και αγρο-

τικές εκτάσεις µε φυσικούς φυτοφράχτες. Μεγάλο τµήµα της

περιοχής αποτελεί στρατιωτική ζώνη.Ενδιαιτήµατα:Τεχνητά τοπία (81,6 %), Υγρότοποι (ενδοχώρας) (11,7 %), Λι-

βάδια/Βοσκότοποι (1,2 %), ∆άση (0,9 %).

Ορνιθοπανίδα:Σηµαντική περιοχή για αναπαραγόµενα και διαβατικά και λιγότε-ρο για διαχειµάζοντα υδρόβια, αρπακτικά και στρουθιόµορφα είδη. Εντός της περι-οχής υπάρχουν δύο αποικίες ερωδιών µε Nycticorax nycticorax, Egretta garzetta και Ardea cinerea. Στην περιοχή υπάρχει ίσως η υψηλότερη πυκνό-τητα και πληθυσµός Coracias garrulus στην Ελλάδα, που εκτιµάται ότι οφείλε-ται στα µεγάλα και υπερώριµα δέντρα, στην έλλειψη όχλη-σης, και στην υψηλή παραγωγικότητα του οικοσυστήµατος.

Είδος Έτος Καθεστώς Αφθονία Ελάχιστος Μέγιστος Μονάδα Ακρίβεια Κριτήρια 2000

παρουσίας πληθυσµός πληθυσµός µέτρησης δεδοµένων

Ciconia nigra 1997 B

C

U

Ciconia ciconia 2004 B

53 53 P A

Nycticorax nycticorax 2003-8 B 95 267 P

A B2, C6

Ardea cinerea 2003-8 B

46 66 P A

Egretta garzetta 2003-8 B 14 30 P

A

Phalacrocorax pygmeus 1997 non-B 40 0 I

U A1, C1

Falco vespertinus 2002 P P

C

Milvus migrans 2002 B

P

C

Circus aeruginosus 2002 B P

C

Circus macrourus 1997 P P

U

Accipiter brevipes 1997 B 20 0

P A

B2

Aquila pomarina 2002 B P

C

Aquila clanga 2002 W P

C

Aquila heliaca 2002 W R

C

Gallinago media 2002 P P

C

Coracias garrulus 1997 B 50 0

P A

Alcedo atthis 2002 B

P

C

Dendrocopos syriacus 2008 R C

C B3, C6

Lanius minor 2008 B

C

C

B2, C6

Sylvia nisoria 2002 B

P

C

Ficedula semitorquata 2002 P P

C

Coracias garrulusφωτ.: Γιάννης Καζόλης

Περιγραφή:Σύντομη περιγραφή της ΙΒΑ, με τα βασικότερα γεωγραφι-κά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της, τους κύριους βιοτόπους που απαντώνται, καθώς και πληροφορίες για τις χρήσεις γης, όπου αυτές είναι διαθέσιμες.Ενδιαιτήματα:Τα κύρια ενδιαιτήματα που παρατηρούνται μέσα στα όρια

της ΙΒΑ με το ποσοστό κάλυψης της κάθε μιας (ανάλυση χωρικών δεδομένων του Corine Land Cover 2000, για κα-τηγορίες βλ. Παράρτημα 6.4).Ορνιθοπανίδα:Πληροφορίες για την ορνιθολογική σημασία της περιοχής και δεδομένα για είδη με σημαντικό ποσοστό των διερ-χόμενων από τη μεταναστευτική οδό πληθυσμών αλλά που δεν συμπεριλαμβάνονται στον πίνακα των ειδών. Σε παρένθεση μετά από τα είδη αναφέρεται το καθεστώς πα-ρουσίας του είδους (για κατηγορίες βλ. Καθεστώς Παρου-σίας παρακάτω)

Διάταξη των Εκθέσεων των IBA

GR001Εθνικός Κωδικός της ΙΒΑΠαραποτάμιο δάσος βόρειου Έβρου και ΆρδαΕπίσημη Ονομασία της ΙΒΑ

Ενδεικτικός χάρτης της Ελλάδαςμε την θέση της ΙΒΑ

A1, B2, B3, C1, C6Τα κριτήρια που πληροί η ΙΒΑ συνολικά (σύμφωνα με Heath and Evans 2000, βλ. Παράγραφο 2.2 για ορισμούς των κριτηρίων)26° 26’ 52.57’’ E, 41° 35’ 53.53’’ NΣυντεταγμένες του κεντροβαρούς σημείου (centroid) της ΙΒΑ (γεωγραφικό μήκος, γεωγραφικό πλάτος / Greenwich)

ΥψόμετροΕλάχιστο και μέγιστο υψόμετρο της ΙΒΑ πάνω από την στάθμη της θάλασσας (Ψηφιακό Μοντέλο Εδά-φους ανάλυσης 100μ.)ΈκτασηΈκταση της ΙΒΑ σε εκτάρια (1 ha = 10 στρέμματα και 100 ha = 1 km2)Περιφέρεια / ΝομόςΔιοικητική Περιφέρεια και Νομός στους οποίους εντοπίζεται η ΙΒΑ. Όταν η ΙΒΑ εντοπίζεται σε πε-ρισσότερες από μία Περιφέρειες ή Νομούς, παρα-τίθενται με φθίνουσα σειρά ανάλογα με την έκταση επικάλυψής τους.

1

ΕΚ

ΘΕ

ΣΕ

ΙΣ Ι

ΒΑ

A1, B2, B3, C1, C626° 26’ 52.57” E, 41° 35’ 53.53” NΥψόµετρο: Έκταση: 18.909 ha

Περιφέρεια:

Νοµός: Έβρου

GR001Παραποτάµιο δάσος βόρειου Έβρου και Άρδα

Περιγραφή:Η περιοχή εκτείνεται κατά µήκος των ποταµών Έβρου (από το

Πύθιο έως το Ορµένιο) και Άρδα (από τα Μαράσια έως τον

Κυπρίνο). Το παραποτάµιο δάσος αποτελείται από Λεύκες

(Populus spp.), Ιτιές (Salix spp.) και Σκλήθρα (Alnus spp.). Το

δάσος συνυπάρχει µε µωσαϊκό λιβαδιών, θαµνώνων, µικρών λι-

µνών γλυκού νερού µε καλαµώνες (Phragmites spp.) και αγρο-

τικές εκτάσεις µε φυσικούς φυτοφράχτες. Μεγάλο τµήµα της

περιοχής αποτελεί στρατιωτική ζώνη.Ενδιαιτήµατα:Τεχνητά τοπία (81,6 %), Υγρότοποι (ενδοχώρας) (11,7 %), Λι-

βάδια/Βοσκότοποι (1,2 %), ∆άση (0,9 %).

Ορνιθοπανίδα:Σηµαντική περιοχή για αναπαραγόµενα και διαβατικά και λιγότε-ρο για διαχειµάζοντα υδρόβια, αρπακτικά και στρουθιόµορφα είδη. Εντός της περι-οχής υπάρχουν δύο αποικίες ερωδιών µε Nycticorax nycticorax, Egretta garzetta και Ardea cinerea. Στην περιοχή υπάρχει ίσως η υψηλότερη πυκνό-τητα και πληθυσµός Coracias garrulus στην Ελλάδα, που εκτιµάται ότι οφείλε-ται στα µεγάλα και υπερώριµα δέντρα, στην έλλειψη όχλη-σης, και στην υψηλή παραγωγικότητα του οικοσυστήµατος.

Είδος Έτος Καθεστώς Αφθονία Ελάχιστος Μέγιστος Μονάδα Ακρίβεια Κριτήρια 2000

παρουσίας πληθυσµός πληθυσµός µέτρησης δεδοµένων

Ciconia nigra 1997 B

C

U

Ciconia ciconia 2004 B

53 53 P A

Nycticorax nycticorax 2003-8 B 95 267 P

A B2, C6

Ardea cinerea 2003-8 B

46 66 P A

Egretta garzetta 2003-8 B 14 30 P

A

Phalacrocorax pygmeus 1997 non-B 40 0 I

U A1, C1

Falco vespertinus 2002 P P

C

Milvus migrans 2002 B

P

C

Circus aeruginosus 2002 B P

C

Circus macrourus 1997 P P

U

Accipiter brevipes 1997 B 20 0

P A

B2

Aquila pomarina 2002 B P

C

Aquila clanga 2002 W P

C

Aquila heliaca 2002 W R

C

Gallinago media 2002 P P

C

Coracias garrulus 1997 B 50 0

P A

Alcedo atthis 2002 B

P

C

Dendrocopos syriacus 2008 R C

C B3, C6

Lanius minor 2008 B

C

C

B2, C6

Sylvia nisoria 2002 B

P

C

Ficedula semitorquata 2002 P P

C

Coracias garrulusφωτ.: Γιάννης Καζόλης

Η νέα ελληνική έκδοση για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά ή Important Bird Areas (IBA), όπως έχουν καθιερωθεί να ονομάζονται διεθνώς, ολοκληρώθηκε από την ΕΟΕ μέσα στο 2009.

Το νέο βιβλίο για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας

10

LIFE

photo: Άγγελος

Ευαγγελίδης/Google Earth

Οι 2 ανήλικοι Μαυροπετρίτες

photo: Σπύρος

Σφενδουράκης

Μαυροπετρίτης Falco eleonorae

χάρτης (ΕΟΕ): Η διαδρομή

των τεσσάρων Μαυροπετριτών

Δορυφορική Παρακολούθηση Μετανάστευσης Μαυροπετριτών

Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού Μαυροπετρίτη, δηλαδή στη χώρα μας φωλιάζουν κάθε χρόνο περισσότερα από 12.000 ζευγάρια. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ξεκί-νησε η δορυφορική παρακολούθηση της μετανάστευσης του σημαντικού αυτού είδους, από τη χώρα μας στις περιοχές διαχείμασής του, στη ΝΑ Αφρική και τη Μαδαγασκάρη, με στόχο τη διερεύνηση των μεταναστευτικών διαδρομών που ακολουθούν τα πουλιά.

Ρούλα ΤρίγκουΣυντονίστρια

Ενημέρωσης-Ευαισθητοποίησης

Δράσεων Διατήρησης

Σε συνέχεια του Προγράμματος LIFE «Δράσεις για την προστασία του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae) στην Ελλάδα», δορυφορικοί πομποί τοποθετήθηκαν κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής πε-

ριόδου σε 4 Μαυροπετρίτες (2 ενήλικα και 2 νεαρά άτομα) στην περιοχή της Άνδρου, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Μελέτη και διατήρηση των θαλασσοπουλιών στην Ελλάδα» με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη.Η μελέτη διενεργείται από τον Τομέα Διατήρησης της Ελληνικής Ορνι-θολογικής Εταιρείας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών και με Γερμανούς επιστήμονες ειδικούς σε θέματα δορυφορικής παρακολούθη-σης Μαυροπετριτών.Ανάλογες δράσεις έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ισπανία (Βαλεαρίδες νήσοι) και στη Σαρδηνία και έχουν δείξει ότι σε αντίθεση με την παλαιότερη αντίληψη ότι οι Μαυροπετρίτες μεταναστεύουν κατά μήκος των ακτών της Αφρικής, αυτοί διασχίζουν την έρημο Σαχάρα, προ-κειμένου να φτάσουν γρηγορότερα στον προορισμό τους. Όπως φαίνεται και από το χάρτη, όπου απεικονίζεται η μεταναστευτική διαδρομή των τεσσάρων Μαυροπετριτών στους οποίους τοποθετήθηκαν πομποί, οι Μαυροπετρίτες που επισκέπτονται την Ελλάδα, ακολουθούν τη διαδρομή του Νείλου, δηλαδή κινούνται ανατολικότερα της Σαχάρας, γεγονός που τους προφυλάσσει από τις αντίξοες συνθήκες διάσχισης της ερήμου.Οι τέσσερις Μαυροπετρίτες ξεκίνησαν το μεταναστευτικό τους ταξίδι προς την Αφρική τον Οκτώβριο και οι τρεις από αυτούς, έχουν φτάσει στη Μαδαγασκάρη, ολοκληρώνοντας με επιτυχία το μεταναστευτικό τους ταξίδι. Η παρακολούθησή τους θα συνεχιστεί και την επόμενη χρονιά, ώστε να καταγραφούν οι διαδρομές των πουλιών και κατά την επιστρο-

φή τους στους τόπους αναπαραγωγής τους, τις ελληνικές νησίδες.Παρόλο που ο Μαυρο-πετρίτης είναι από τα καλύτερα μελετημένα πουλιά στην Ελλάδα, οι μεταναστευτικές του δι-αδρομές και οι περιοχές διαχείμασής του στην Αφρική παραμένουν άγνωστες. Η παρού-σα μελέτη μας δίνει την ευκαιρία να απα-ντηθούν τα παραπά-νω ερωτήματα και να αποτελέσουν τη βάση για τη μελλο-ντική διατήρηση του είδους.Παρακολουθήστε τη διαδρομή του Βο-ρέα, του Νότου, της Ίρις και του Ζέφυ-ρου στην ιστοσελίδα της Ορνιθολογικής (http://www.ornithologiki.gr/life/falcoel/gr/program/satellite.htm).

11

αφιέρ

ωμα Η μετανάστευση των πουλιών είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα του φυσικού κόσμου.

Δεν υπάρχει κάποιος μήνας κατά τον οποίο να μην πραγματοποιείται κάποια μετανάστευση πουλιών κάπου στη Γη. Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για το πώς τα πουλιά πραγματοποιούν τις μετακινήσεις

τους, τους προορισμούς τους, τη διάρκεια της ζωής τους, κ.ά. χάρη στην εφαρμογή διαφόρων ερευνητικών μεθόδων που αναπτύχθηκαν ειδικά γι αυτό το σκοπό. Όμως η πλέον γνωστή και

διαδεδομένη μέθοδος για τη μελέτη της μετανάστευσης των πουλιών είναι η δακτυλίωση.

Δρ Σάββας ΚαζαντζίδηςΕλληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Δακτυλιώσεις

11

photo:Άγγελος Ευαγγελίδης

Κρικομυγοχάφτης-Ficedula albicollis

1212

photo: Σάββας

Καζαντζίδης

Γαλαζοπα-παδίτσα-Parus

caeruleus

Η ιστορία των δακτυλιώσεων

Σάββας Καζαντζίδης

και Χαράλαμπος

Αλιβιζάτος

Ελληνικό Κέντρο

Δακτυλίωσης Πουλιών

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

H ιδέα για τη δακτυλίωση των πουλιών γεννήθηκε περίπου πριν από 120 χρό-νια όταν ο Δανός δάσκαλος Hans Christian Cornelius Mortensen (1856-1921) στις 6 Ιουνίου 1890 τοπο-θέτησε τσίγκινα δακτυλίδια σε δύο Ψαρόνια. Στο εξω-τερικό μέρος των δακτυλι-διών είχε γράψει με μελάνι “Ynglede i Viborg 1890 M” (δηλ. Γεννήθηκε στο Viborg 1890 M) και ακριβώς τα ίδια χάραξε και στο εσωτε-ρικό του δακτυλιδιού.

13

Εντατικές παρατηρήσεις τις επόμενες ημέρες τον έπεισαν ότι η μέ-θοδος δεν ήταν καλή μιας και τα δακτυλίδια ήταν βαριά. Μετά από αρκετή σκέψη και διερεύνηση, αποφασίζει να βάλει, ξανά σε

Ψαρόνια, αλουμινένια δακτυλίδια με την εγγραφή “VIBORG 1”. Τότε ήταν 5 Ιουνίου 1899. Μέχρι το τέλος εκείνου του έτους δακτυλίωσε 165 Ψα-ρόνια με δακτυλίδια που o ίδιος είχε φτιάξει και στα επόμενα έξι χρόνια δακτυλίωσε 1550 πουλιά (ερωδιούς, πελαργούς, γλάρους, πάπιες κ.ά). Οι επανευρέσεις των δακτυλιωμένων πουλιών δεν άργησαν να φανούν. Τότε παρατήρησε ότι οι αιχμηρές ακμές των δακτυλιδιών τραυμάτιζαν τα πόδια των πουλιών. Για να τις λειάνει βάζει τα δακτυλίδια σε κουτάκια με άμμο και τα δίνει στους μαθητές τους να τα έχουν στις τσέπες των παντε-λονιών τους όταν περπατούν ή παίζουν. Μετά από μερικές ημέρες τριβής τους με την άμμο τα δακτυλίδια ήταν έτοιμα!

Η ιδέα της δακτυλίωσης των πουλιών εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα στο εξωτερικό και Γερμανοί ορνιθολόγοι αρχίζουν το 1903 συστηματικές δακτυλιώσεις στον ορνιθολογικό σταθμό Rossitten, στη Βαλτική (τότε Ανατολική Πρωσία). Την ίδια χρονιά αρχίζουν δακτυλιώσεις και οι Ούγ-γροι. Το 1904 αρχίζουν δακτυλιώσεις στο Helgoland, στο Aberdeen και στο Λονδίνο. Αργότερα στη Γιουγκοσλαβία, την Ολλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Το 1911 στην Αγία Πετρούπολη. Στη Βόρεια Αμερική τα πράγματα εξελίχθηκαν με λίγο πιο αργό ρυθμό αρχικά. Εκεί, αν και το αμερικάνικο σχήμα δακτυλίωσης ιδρύθηκε το 1909, τα δύο κύρια κέ-ντρα, της Ουάσιγκτον και της Οττάβα, ιδρύθηκαν μόλις το 1920 και 1922 αντίστοιχα. Στη συνέχεια όμως εκεί η δακτυλίωση αναπτύχθηκε με τόσο ταχείς ρυθμούς που γρήγορα ξεπέρασε κάθε ευρωπαϊκή χώρα.

Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου σε πολλές επιπλέον χώρες άρχισαν δακτυλιώσεις. Μόνο στην Ευρώπη μεταξύ 1918 και 1930 ιδρύθηκαν του-λάχιστον 15 νέα κέντρα δακτυλίωσης και οκτώ επιπλέον μέχρι το 1939.

Σταδιακά δακτυλιώσεις επεκτείνονται και αλλού. Στην Ιαπωνία άρχισαν το 1924, στην Αίγυπτο το 1937, στη Νέα Ζηλανδία και Τασμανία το 1947, στη Νοτιοαφρικανική Ένωση το 1948, στην Αυστραλία το 1953, στο Ζαΐρ το 1954. Στην Ευρώπη το 1963 ιδρύεται το EURING, δηλ. η Ένωση των ευρωπαϊκών κέντρων δακτυλίωσης. Ο ρόλος του EURING είναι να συντο-νίζει τα κέντρα δακτυλίωσης, να διατηρεί τα στοιχεία των δακτυλιώσεων, να οργανώνει ερευνητικά προγράμματα κ.ά.

Αρχικά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των ορνιθολόγων είχε επικεντρωθεί στο εάν τα πουλιά επιστρέφουν στον ίδιο τόπο αναπαραγωγής κι έτσι οι περισσότερες δακτυλιώσεις ήταν νεοσσών που έπιαναν στις αποικίες και στις φωλιές τους. Στη συνέχεια άρχισαν να διερευνούν θέματα σχετικά με τη μετανάστευση, τις διαδρομές που ακολουθούν τα πουλιά κ.ά.

Η πρώτη επιστημονική εργασία με αποτελέσματα δακτυλίωσης που-λιών δημοσιεύεται το 1915 από τον Wells Cooke, στη Βόρεια Αμερική, με τίτλο “Bird Migration”. Στην Ευρώπη η πρώτη δημοσίευση εμφανί-ζεται το 1921, χρονιά του θανάτου του Mortensen. Ήταν του Friedrich von Lucanus και περιλάμβανε όλα τα γνωστά αποτελέσματα της δακτυ-λίωσης μέχρι εκείνη τη χρονιά. Τίτλος της ήταν “The mystery of bird migration”. Δέκα χρόνια αργότερα οι Schuz και Weigold δημοσιεύουν τον πρώτο «Άτλαντα της μετανάστευσης των πουλιών της Παλαιαρκτικής από τα αποτελέσματα δακτυλιώσεων». Αυτή ήταν μια πολύ σημαντική δουλειά που έδειξε το δρόμο για τις δακτυλιώσεις των πουλιών στο μέλ-

λον. Ένας πολύ εντυπωσιακός άτλαντας σχετικά με τις επανευρέσεις στρουθιόμορ-φων πουλιών της Ευρώπης εκδίδεται από τον Zink την περίοδο 1973-1985 ενώ την ίδια περίοδο η Ακαδημία των Επιστημών της Σοβιετικής Ένωσης εκδίδει μια σειρά άρθρων για τη μετανάστευση των πουλιών στην ανατολική Ευρώπη και Ασία με βάση αποτελέσματα δακτυλιώσεων. Σήμερα υπάρχουν επιστημονικά περιοδικά ειδικά για την έρευνα με δακτυλιώσεις, άτλαντες πουλιών έχουν εκδοθεί στις περισσότερες χώρες ενώ διοργανώνονται επιστημονικές συναντήσεις και συνέδρια ειδικά για τη δα-κτυλίωση.

Στην Ελλάδα οι δακτυλιώσεις καθυστε-ρούν να αρχίσουν. Κατά τη δεκαετία του 1970, Γερμανοί ορνιθολόγοι δακτυλιώ-νουν για πρώτη φορά Πελαργούς χρησι-μοποιώντας δακτυλίδια του Γερμανικού Ινστιτούτου RADOLFZELL. Συστηματικές δακτυλιώσεις στη χώρα μας αρχίζουν το 1985 και το 1989 ιδρύεται το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών.

photo: Aρχείο ΕΚΔΠ

Δαχτυλίδι από Ιταλία

photo: Σάββας Καζαντζίδης

Αιγίθαλος-Aegithalus caudatus

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

14

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo:Άγγελος

Ευαγγελίδης

Βλαχοτσίχλονο-Emberiza hortulana

14

ΧαράλαμποςΑλιβιζάτος &

Τριαντάφυλλος Ακριώτης

Ελληνικό Κέντρο

Δακτυλίωσης Πουλιών

Η δακτυλίωση των πουλιών ως «εργαλείο» έρευνας για τη Μελέτη και την προστασία τους Η δακτυλίωση είναι μια από της κύριες μεθόδους μελέτης των πουλιών. Αυτή συ-νίσταται στην τοποθέτηση ενός δαχτυλιδιού, μεταλλικού ή έγχρωμου, στο πόδι του πουλιού, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένη μια διεύθυνση και ένας αριθμός. Αυτό παίζει ρόλο «ταυτότητας» για το πουλί, έτσι ώστε, όταν ξαναβρεθεί, είτε ζωντανό είτε νεκρό, να είναι γνωστό από πού προήλθε.

15

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo:Άγγελος Ευαγγελίδης

photo:Aρχείο ΕΚΔΠ

Βαλτοποταμίδα-Acrocephalus palustris

Δακτυλιώ-νοντας μιά Νερόκοτα.

Η πατρότητα της δακτυλίωσης αποδίδεται στον Mortensen, ένα Δανό που, το 1890 τοποθέτησε στα πόδια Ψαρονιών (Sturnus vulgaris) αριθμημένες ταμπελίτσες. Συστηματικές δακτυλιώσεις

άρχισαν το 1903 στον Ορνιθολογικό Σταθμό του Rossiten, στη Γερμανία, και από τότε η μέθοδος διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη.Το δαχτυλίδι που τοποθετείται στα πόδια των πουλιών αποτελείται από ελαφρό μέταλλο (αρχικά από αλουμίνιο, αλλά επειδή αυτά τα δαχτυλίδια φθείρονταν εύκολα, τώρα κατασκευάζονται από ορισμένα κράματα τα οποία είναι ανθεκτικότερα και ανοξείδωτα). Το βάρος των δαχτυλιδιών αυτών είναι ασήμαντο σε σχέση με αυτό του πουλιού, και δεν του προ-καλούν κανένα πρόβλημα. Μερικές φορές τοποθετούνται και πλαστικά, έγχρωμα δαχτυλίδια, τα οποία παρατηρούνται εύκολα από κάποια από-σταση. Τα τελευταία χρόνια, επίσης, καθιερώθηκε σε μεγάλο βαθμό η το-ποθέτηση στα πουλιά ελαφρών πομπών, με τους οποίους είναι δυνατή η παρακολούθηση των διαδρομών τους με μεγάλη ακρίβεια. Μέσω των δακτυλιώσεων μαθαίνουμε τις διαδρομές που ακολουθούν τα πουλιά, τις περιοχές που σταματούν και τρέφονται, το πόσο διάστημα περνούν σε κάθε περιοχή, καθώς και τη διάρκεια ζωής τους. Επίσης μέσω των μετρήσεων που παίρνονται μπορούν να διαχωριστούν διαφορετικοί πληθυσμοί και, κυρίως μέσω της μέτρησης βάρους και λίπους, να βρεθεί ποιες περιοχές είναι σημαντικές για τον «ανεφοδιασμό» των πουλιών. Με βάση τις γνώσεις αυτές για τη βιολογία των πουλιών μπορούν να παρ-θούν πιο αποτελεσματικά μέτρα προστασίας τους.Τα πουλιά συλλαμβάνονται με διάφορες μεθόδους. Η πιο διαδεδομένη πάντως είναι ειδικά, λεπτά δίχτυα, τα οποία τοποθετούνται σε θέσεις όπου δεν είναι εύκολα ορατά από τα πουλιά. Τα πουλιά παγιδεύονται στο δίχτυ, και αφού δακτυλιωθούν, ταυτοποιηθεί το φύλο και η ηλικία τους, παρθούν ορισμένες μετρήσεις (φτερούγας, ταρσού, ράμφους, λίπους βα-σισμένου σε ειδική κλίμακα, κτλ.) και ζυγιστούν, απελευθερώνονται. Η

όλη διαδικασία κρατάει λίγα λεπτά. Τα πιο μεγαλόσωμα είδη (αρπακτικά, ερωδιοί, γλάροι, κτλ.) δακτυλιώνονται συνήθως ως νεοσσοί στη φωλιά.Για να γίνει κανείς δακτυλιωτής πουλιών χρειάζεται ειδική εκπαίδευση, μετά το πέρας της οποίας αποκτά την απαραίτητη άδεια. Σε κάθε χώρα υπάρχει ένας υπεύθυνος φορέας και τα δαχτυλίδια φέρουν μια συγκε-κριμένη διεύθυνση. Στην Ελλάδα ο υπεύθυνος φορέας είναι το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ), τα δαχτυλίδια φέρουν τη διεύ-θυνση του Ζωολογικού Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ οι άδειες δίνονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μετά από αίτηση του ΕΚΔΠ.

16

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Στην Ελλάδα, οι δακτυλιώσεις πουλιών άργησαν πολύ να φθά-σουν, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρά το ότι ήδη από την δεκαετία του ’70 Γερμανοί ορνιθολόγοι (με την συνερ-

γασία της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης) είχαν δακτυλι-ώσει στην Ελλάδα πολλούς Πελαργούς (Ciconia ciconia), με δακτυλίδια του Γερμανικού Ινστιτούτου RADOLFZELL, μέχρι τις αρχές τις δεκαετί-ας του ’80, μόνον η Ελλάδα και η Αλβανία απ όλη την Ευρώπη δεν διέ-θεταν δικό τους κέντρο δακτυλίωσης. Τελικά, το «Ελληνικό Πρόγραμμα Δακτυλίωσης Πουλιών» ξεκίνησε, με την βοήθεια Κοινοτικής χρημα-τοδότησης, το 1985, ως δραστηριότητα της «Ελληνικής Ορνιθολογι-κής Εταιρίας». Το 1989 ιδρύθηκε το «Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών – ΕΚΔΠ» που λειτουργεί πλέον ως ανεξάρτητη οργάνωση και είναι ο επίσημος φορέας των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα. Τα «ελλη-νικά» δακτυλίδια φέρουν χαραγμένη (με λατινικούς χαρακτήρες) την διεύθυνση του Ζωολογικού Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών («Zool. Museum Athens Univ») και ειδικό, (μοναδικό για κάθε πουλί) αριθμό με έξη ή επτά ψηφία και γράμματα.

Το ΕΚΔΠ συνεργάζεται με το ευρωπαϊκό κέντρο δακτυλίωσης, το Euring, στο οποίο στέλνονται κάθε χρόνο τα στοιχεία των πουλιών που δακτυλιώνονται στην Ελλάδα. Φυσικά, τα στοιχεία αυτά διατηρούνται και στη βάση δεδομένων του ΕΚΔΠ.

Στις αρμοδιότητες του ΕΚΔΠ συμπεριλαμβάνεται και η εκπαίδευση των δακτυλιωτών. Για να γίνει κανείς δακτυλιωτής απαιτείται εντα-τική εκπαίδευση, από έμπειρο δακτυλιωτή, κατά την οποία θα πρέπει να χειριστεί (δηλαδή να βγάλει από δίχτυ, δακτυλιώσει, προσδιορίσει ηλικία & φύλο και πάρει μετρήσεις) από ένα σημαντικό αριθμό που-λιών. Η έκδοση των αδειών γίνεται μετά από αίτηση του ΕΚΔΠ στο Τμήμα Δασών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Αυτή τη στιγμή ο αριθμός των δακτυλιωτών στην Ελλάδα μόλις ξε-περνά τους 20.Στις αρχές της κάθε χρονιάς οι δακτυλιωτές στέλνουν τα στοιχεία των πουλιών που δακτυλίωσαν στο συντονιστή δακτυλιώσεων. Αυτός τα περνάει στη βάση δεδομένων και τα στέλνει στη Euring. Σε περίπτωση που βρεθεί πουλί με «ελληνικό» δαχτυλίδι στην Ελλάδα, ο συντονιστής ψάχνει στη βάση δεδομένων ή, αν ο δακτυλιωτής που έχει χρεωθεί το συγκεκριμένο δαχτυλίδι δεν έχει στείλει ακόμη τα στοιχεία για το συγκεκριμένο πουλί, επικοινωνεί με τον ίδιο, κι έτσι βρίσκει που δα-κτυλιώθηκε το πουλί. Αν έχει δαχτυλίδι από το εξωτερικό, ειδοποιεί

το αντίστοιχο κέντρο δακτυλίωσης, οπότε ο συντονιστής του κάνει την παραπάνω διαδικασία.

Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, το ΕΚΔΠ, στελέχωναν ελάχιστοι δακτυλιωτές πού δούλευαν στο πλαίσιο του προγράμματος «ίδρυσης και λειτουργίας του ελληνικού κέντρου δακτυλίωσης πουλιών» με συ-ντονιστή τον Φ. Περγαντή, το οποίο ξεκίνησε αρχικά ως δραστηριότητα της ΕΟΕ. Κατά το πρόγραμμα αυτό (1984-1986) δακτυλιώθηκαν επί-σημα με ελληνικά δαχτυλίδια τα πρώτα 4.167 πουλιά (62 είδη στρουθι-όμορφων και 37 είδη μη στρουθιόμορφων). Πρωτύτερα, είχαν δακτυ-λιωθεί αρκετές εκατοντάδες στρουθιόμορφα (κυρίως ποταμίδες) από τον T. Ακριώτη αλλά με δαχτυλίδια του Βritish Τtust of Ornithologists (BTO). Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι το 1993, ο ετήσιος αριθμός των που-λιών που δακτυλιώνονταν στην Ελλάδα δεν ξεπερνούσε τις 3000 και ήταν κυρίως νεοσσοί γλάρων και γλαρονιών στους υγρότοπους της βόρειας Ελλάδας. Έκτοτε, η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά φτάνο-ντας τα 10000 πουλιά ετησίως και τα 18727 το 2003. Αυτό οφείλεται στην εκπαίδευση νέων δακτυλιωτών, στην βελτίωση (μικρή πάντως) των οικονομικών ή στην βοήθεια από ξένους δακτυλιωτές, στα πλαίσια προγραμμάτων συνεργασίας. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε την πολύτι-μη βοήθεια ομάδας Βέλγων δακτυλιωτών, με επικεφαλής τον ορνιθο-λόγο Didier Vangeluwe (του «Βασιλικού Ινστιτούτου Φυσικής Ιστορί-ας», στο οποίο υπάγεται το «Βελγικό Κέντρο Δακτυλίωσης»). Η ομάδα αυτή έχει στο ενεργητικό της πάνω από το 50% όλων των πουλιών που έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα.

Από το 1985 μέχρι και το 2005, έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα 121.649 πουλιά, από 267 είδη. Τα πιο πολυάριθμα από αυτά είναι διάφορα είδη του γένους Acrocephalus και Sylvia, χελιδόνια, Κιτρινο-σουσουράδες (Motacilla flava), παρυδάτια του γένους Calidris, καθώς και γλάροι και γλαρόνια. Παράλληλα, από το 1937 (οπότε και κα-ταγράφεται η πρώτη επανεύρεση) μέχρι το 2005 έχουν βρεθεί στην Ελλάδα 3014 πουλιά, δακτυλιωμένα είτε σε άλλες χώρες, είτε στην χώρα μας (380 πουλιά). Τα είδη με τον μεγαλύτερο αριθμό επανευρέ-σεων είναι ο Πελαργός (227 περιπτώσεις),ο Μαυροκέφαλος Γλάρος (Larus melanocephalus) (194) και ο Αετομάχος (Lanius collurio) (144). Αντίστοιχα, από τα πουλιά με ελληνικό δακτυλίδι, οι περισσότερες επα-νευρέσεις προέρχονται, επίσης, από τον Μαυροκέφαλο Γλάρο (71), την Χουλιαρομύτα (Platalea leucorodia) (23) και την Καλαμοποταμίδα (Acrocephalus scirpaceus) (23).

Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Γιώργος Χανδρινός,

Τριαντάφυλλος Ακριώτης,

Φώτης Περγαντής

& Χαράλαμπος Αλιβιζάτος

Ελληνικό Κέντρο

Δακτυλίωσης Πουλιών

photo:Γιώργος

Χανδρινός,

Μεταλλικά Δαχτυλίδια

17

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

17

Τα νησιά της Ελλάδας στα οποία έχουν γίνει δακτυλιώσεις και σε με-ρικά από αυτά συνεχίζουν να γίνονται, είναι η Λέσβος, η Σάμος, η Τήλος, η Μήλος, τα Αντικύθηρα, η Κρήτη, η Γαύδος, οι Στροφάδες και

η Κέρκυρα. Συνήθως οι συλλήψεις των πουλιών γίνονται με ειδικά δίχτυα παραλλαγής (mist-nets) τα οποία τοποθετούνται σε κατάλληλα σημεία.

Στη Μήλο δακτυλιώσεις πουλιών έγιναν από το φθινόπωρο του 2006 μέχρι την άνοιξη του 2008 στο πλαίσιο του προγράμματος “Προστασία και ανάδειξη βιοτόπων και ειδών περιοχών NATURA 2000 νήσου Μή-λου” του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου 2000-2006, το οποίο είχε αναλάβει η Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων. Τα δίχτυα τοποθετήθηκαν δίπλα σε μία μικρή λίμνη γύρω από την οποία υπάρχουν αρμυρίκια με λίγα καλάμια ενώ τριγύρω υπάρχουν καλλιέργει-ες και ελαιώνες. Συνολικά δακτυλιώθηκαν 3615 πουλιά, από αυτά 3249 την άνοιξη και 366 το φθινόπωρο. Τα περισσότερα ήταν Στρουθιόμορφα όπως Σταβλοχελίδονα Hirundo rustica, Οχθοχελίδονα Riparia riparia και Κιτρινοσουσουράδες Motacilla flava. Δακτυλιώθηκαν και μη Στρουθιό-μορφα με πιο κοινά είδη τις Λασπότρυγγες Tringa glareola και τα Τρυγό-νια Streptopelia turtur.

Το ποσοστό των ξένων επανασυλλήψεων, δηλαδή των πουλιών που συλ-λαμβάνονται και είναι ήδη δακτυλιωμένα, συνήθως είναι πολύ μικρό. Στη Μήλο πιάστηκε μία Τσιχλοποταμίδα Acrocephalus arundinaceus που είχε δακτυλιωθεί στη Βουλγαρία, ένα Οχθοχελίδονο από την Κροατία, ένα Σταβλοχελίδονο από την Ουγγαρία, ένας Λασπότρυγγας από τη Λευκο-ρωσία και μια Ωχροστριτσίδα Hippolais pallida που είχε δακτυλιωθεί πριν από ένα χρόνο στο ίδιο μέρος. Επιπλέον, δύο πουλιά που δακτυλιώθηκαν στη Μήλο βρέθηκαν από άλλους δακτυλιωτές. Μια Ωχροστριτσίδα πιά-στηκε στα Αντικύθηρα και ένα Οχθοχελίδονο στην Ουγγαρία.Πολύ σημαντική είναι η δακτυλίωση μερικών ατόμων Σταχτάρας Apus apus και Ωχροσταχτάρας A. pallidus, γιατί αυτά τα είδη δύσκολα συλλαμ-βάνονται με αυτές τις μεθόδους. Δακτυλιώθηκαν επίσης για πρώτη φορά στην Ελλάδα δύο Νησιώτικες Πέρδικες Alectoris chukar.

Στη Σάμο οι δακτυλιώσεις ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2009 σαν προσωπική πρωτοβουλία και ελπίζουμε να συνεχιστούν. Συνολικά δακτυλιώθηκαν 920

πουλιά, κυρίως Στρουθιόμορφα. Τα δίχτυα τοποθετήθηκαν σε υγρότοπο με καλαμιώνες ενώ γύρω υπάρχουν καλλιέργειες και ελαιώνες. Τα πιο κοινά είδη ήταν τα Σταβλοχελίδονα και διάφορα είδη του γένους Acrocephalus. Το ποσοστό των ξένων επανασυλλήψεων στη Σάμο ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Συγκεκριμένα ήταν μία Τσιχλοποταμίδα που είχε δακτυλιωθεί στα Αντικύ-θηρα πριν από ένα χρόνο, ένα Σταβλοχελίδονο από την Κροατία, μία Κα-λαμοποταμίδα Acrocephalus scirpaceus από την Ουγγαρία, ένα Σταβλοχε-λίδονο από τη Γκάμπια και μία Τσιχλοποταμίδα από την Ουγγαρία. Επίσης, ένα Οχθοχελίδονο που δακτυλιώθηκε στη Σάμο πιάστηκε στην Ουγγαρία.

Τον Απρίλιο του 1995 στο πλαίσιο προγράμματος του Παγκόσμιου Ταμεί-ου για τη Φύση (WWF) στο Ιόνιο, πραγματοποιήθηκαν δακτυλιώσεις στις Στροφάδες. Οι Στροφάδες είναι ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών 44 νμ νό-τια της Ζακύνθου. Η έκτασή τους είναι 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το με-γαλύτερο νησί είναι η Σταμφάνη στην οποία και έγιναν οι δακτυλιώσεις. Τα δίχτυα στήθηκαν σε καλαμιώνες που είχαν φυτευτεί για να προστα-τεύονται οι καλλιέργειες σιταριού από τους ισχυρούς ανέμους. Δακτυλι-ώθηκαν συνολικά 2377 πουλιά, με πιο κοινά τα: Θαμνοτσιροβάκος Sylvia communis, Αηδόνι Luscinia megarhynchos, Σχοίνοποταμίδα Acrocephalus schoenobaenus, Κοκκινοτσιροβάκος Sylvia cantillans, Κοκκινοκεφαλάς Lanius senator και Κηποτσιροβάκος Sylvia borin.

Οι δακτυλιώσεις αυτές δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χωρίς τη συμμετοχή εθελοντών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, κυρίως την Αγγλία αλλά και την Ολλανδία και τη Δανία.

Δακτυλιώσεις πουλιών στα Ελληνικά νησιά

Οι δρόμοι που ακολουθούν τα πουλιά κατά τις μεταναστεύσεις τους είναι καθορισμένοι και χρησιμοποιούν σταθμούς σε ολόκληρη την πορεία τους για να τραφούν και να ξεκουραστούν ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Γι αυτό το λόγο τα ελληνικά νησιά είναι πολύ σημαντικά για τα πουλιά που μεταναστεύουν κυρίως μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής.

Δρ. Μαρία ΔημάκηΜουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας & Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

photo:Άγγελος Ευαγγελίδης

photo:Δρ. Μαρία Δημάκη

Κοκκινοτσιρο-βάκος-Sylvia cantillans

Πουλιά στα δίχτυα-Μήλος

18

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ελένη Μακρυγιάννη, Χαράλαμπος

Αλιβιζάτος, Σάββας

Καζαντζίδης, Θεοδώρα Σκαρτσή

Ελληνικό Κέντρο

Δακτυλίωσης Πουλιών

Δέλτα ΈβρουΗ συστηματική δακτυλίωση πουλιών στο Δέλτα του Έβρου ξεκίνησε από στελέχη του Βασιλικού Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών του Βελγίου με συντονιστή τον Δρ. Didier Vangeluwe, οι οποίοι έχουν επιτελέσει ένα πολύ σημαντικό έργο στην περιοχή εδώ και περισσότερα από δεκαπέ-ντε χρόνια. Από το 1994 έως σήμερα έχουν δακτυλιωθεί στο Δέλτα του Έβρου περισσότερα από 85.000 πουλιά από 166 είδη!Οι δακτυλιώσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια διαφόρων ευρω-παϊκών κυρίως προγραμμάτων με τη συμμετοχή του Κέντρου Πληροφό-ρησης Δέλτα Έβρου και μεγάλου αριθμού εθελοντών.Τα περισσότερα πουλιά που δακτυλιώθηκαν πιάστηκαν με τη χρήση δι-χτυών (στρουθιόμορφα, παρυδάτια και γλαρόμορφα) και παγίδων (που-λάδες) κατά τις μεταναστευτικές περιόδους και κυρίως την άνοιξη. Τα αποτελέσματα αυτών των δακτυλιώσεων είναι συνταρακτικά αποδεικνύ-οντας τη μεγάλη αξία του υγροτόπου για τον ανεφοδιασμό των μετα-ναστευτικών ειδών στο δρόμο τους για τις περιοχές αναπαραγωγής και δίνοντας εκπληκτικές πληροφορίες για τις μετακινήσεις των πουλιών.Τα τελευταία χρόνια γίνεται επίσης μια σημαντική προσπάθεια για την παρακολούθηση των υδρόβιων πουλιών (πάπιες, κύκνοι), με πολύ μεγάλη επιτυχία. Ήδη περισσότερες από 450 πάπιες και 16 Βουβόκυκνοι έχουν δακτυλιωθεί ενώ σε τρεις Βουβόκυκνους έχουν τοποθετηθεί δορυφορι-κοί πομποί. Υπήρξαν ήδη δύο επανευρέσεις Πρασινοκέφαλων παπιών στη Ρωσία, ενώ ένας κύκνος ταξίδεψε μέχρι το Δέλτα του Δούναβη.Άλλα είδη πουλιών που δακτυλιώνονται στο Δέλτα του Έβρου είναι οι Αγκαθοκαλημάνες, και νεοσσοί Κορμοράνων και γλαρονιών (Ποταμογλά-ρονα, Νανογλάρονα).

Δαδιά Η δακτυλίωση των Μαυρόγυπων και των Όρνιων στο Εθνικό Πάρκο δά-σους Δαδιάς ξεκίνησε το 2003 με σκοπό τη μελέτη των μετακινήσεων των δύο ειδών εκτός Εθνικού Πάρκου, καθώς και τη συλλογή γνώσης σχετικά με τη θνησιμότητα, τη γενετική ποικιλότητα και την υγεία των πληθυσμών τους. Έως σήμερα έχουν δακτυλιωθεί 85 Μαυρόγυπες και 60 όρνια, τα περισσότερα με τη χρήση κλουβιού παγίδευσης με συρόμενη πλαϊνή πόρτα, ενώ κάθε χρόνο δακτυλιώνονται οι νεοσσοί Μαυρόγυπες στη φωλιά τους. Οι μακρινότερες περιοχές που παρατηρήθηκαν τα δακτυ-λιωμένα όρνια είναι στην Ιταλία, Σερβία, Βουλγαρία και στενά του Νέ-στου ενώ οι δακτυλιωμένοι Μαυρόγυπες παρατηρήθηκαν στα στενά του Νέστου και στη Βουλγαρία. Το πρόγραμμα δακτυλίωσης των γυπών απο-τελεί μια από τις βασικές δράσεις προστασίας του WWF Ελλάς και έχει συμβάλλει με πολύτιμες πληροφορίες μέσω της χρήσης της τηλεμετρίας στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων που εγκαθίστανται στη Θράκη.

ΑττικήΣτην Αττική δακτυλιώσεις άρχισαν στον υγρότοπο του Σχοινιά από το

2001 και συνεχίζονται ως σήμερα. Πουλιά δακτυλιώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με έμφαση βέβαια στις περιόδους μετανάστευσης. Αν και οι αριθμοί των πουλιών που πιάνονται είναι σχετικά μικροί, συ-μπεριλαμβάνουν αρκετή ποικιλία από στρουθιόμορφα (φυλλοσκόπους, τσιροβάκους, ποταμίδες, Κοκκινολαίμηδες, Ψευταηδόνια, κτλ.) και παρυ-δάτια (κυρίως Λασπότρυγγες, Νανοσκαλίδρες και Ποταμοσφυριχτές) και ως τώρα υπήρξαν δύο διεθνείς επανασυλλήψεις. Σε μικρότερο βαθμό γίνονται επίσης δακτυλιώσεις στο Γαλάτσι και, πρόσφατα, άρχισαν και στο μικρό υγρότοπο της Μπρέξιζας (κοντά στη Νέα Μάκρη).

Από τις υπόλοιπες οργανωμένες δακτυλιώσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα αξίζει να αναφερθούν αυτές που πραγματοποιούνται κάθε άνοιξη στην Αγαθούπολη Πιερίας σε συνεργασία με το Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξι-ού, καθώς και στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών, στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Σε αυτές τις περιοχές έμφαση δίνεται στα στρου-θιόμορφα είδη. Ερωδιοί δακτυλιώνονται σχεδόν κάθε χρόνο στην αποικία τους, στο Δέλτα Αξιού και η πλέον μακροχρόνια επανεύερση ήταν ενός Λευκοτσικνιά που δακτυλιώθηκε το 1989 και ξαναβρέθηκε 17 χρόνια αρ-γότερα στο Νίγηρα. Από την ίδια περιοχή ένας Κρυπτοτσικνιάς βρέθηκε στη Γκάνα και φαίνεται ότι οι ερωδιοί που φωλιάζουν στην Ελλάδα δια-χειμάζουν στη Δυτική Αφρική.Στη λιμνοθάλασσα Αρωγή, κάθε αναπαραγωγική περίοδο δακτυλιώνο-νται εκατοντάδες νεοσσοί Ασημόγλαρων, ενώ ενήλικοι Ασημόγλαροι και Καστανοκέφαλοι έχουν παγιδευτεί και δακτυλιωθεί στον ΧΥΤΑ Αλεξαν-δρούπολης. Όμως, οι δακτυλιώσεις των Μαυροκέφαλων γλάρων αποτελούν το πλέον μακροχρόνιο πρόγραμμα του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών αφού γίνονται σχεδόν κάθε χρόνο από το 1985 στο Δέλτα Αξιού και την Αλυκή Κίτρους. Τέλος, από πέρσι άρχισαν να δακτυλιώνονται Βουβόκυκνοι στη λίμνη Κα-στοριάς. Σε κάθε έναν από αυτούς εκτός από μεταλλικό δακτυλίδι τοπο-θετήθηκε και ένα πλαστικό λευκό περιλαίμιο με ένα κωδικό που επιτρέ-πουν την καταγραφή τους από μεγάλη απόσταση.

Δακτυλιώσεις πουλιών στην ηπειρωτική ΕλλάδαΣτην ηπειρωτική και ιδιαίτερα τη βόρεια Ελλάδα η δακτυλίωση απο-τελεί όλο και περισσότερο ένα χρήσιμο εργαλείο στην επιστημονική παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας, κυρίως σε υγροτόπους.

photo:Αρχείο ΕΚΔΠ

photo:Baptiste Bataille

Τοποθετώ-ντας δίχτυα στον Έβρο.

Νεροχε-λίδονο

(Glareola pratincola) στο Δέλτα

του Έβρου.

1919

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η μοναδικότητα των Αντικυθήρων, που δικαιολογούσε τη δημιουρ-γία ενός σταθμού, ήταν προφανής από τη δεκαετία του ’90. Το πέρασμα των αρπακτικών ήταν μοναδικό στην Ελλάδα και υπήρ-

χε ένας πολύ μεγάλος πληθυσμός Μαυροπετρίτη. Τα μικροπούλια όμως, ήσαν μεν άφθονα, αλλά γιατί να «αναγκάσουν» τους δακτυλιωτές να πάνε εκεί αφού θα μπορούσαν να τα πιάσουν και αλλού; Η απάντηση δόθηκε το φθινόπωρο του 1997 όταν, σε ένα συνέδριο στο Algero στη Σαρδηνία, ακούσαμε τον Fernando Spina να παρουσιάζει το Πρόγραμμα των Μικρών Νησιών (Progetto Piccole Isole) του Ιταλικού κέντρου Δακτυλίωσης που είχε ξεκινήσει το 1988. Σπουδαίος επιστήμων (πρόεδρος του EURING – επίσημου οργάνου των δακτυλιωτικών σχημά-των στην Ευρώπη), αλλά και χαρισματικός ομιλητής, ο Φερνάντο συνό-ψισε τα αποτελέσματα χρόνων έρευνας και έδειξε την σπουδαία σημασία των μικρών νησιών της Μεσογείου για τα μεταναστευτικά μικροπούλια.Η μελέτη των πουλιών που μόλις διέσχισαν τη Μεσόγειο προφανώς απο-τελούσε ένα συναρπαστικό επιστημονικό πεδίο που στόχευε σε πολύ πε-ρισσότερα από την απλή μελέτη των μετακινήσεων των πουλιών. Στις συζητήσεις που ακολούθησαν καταλάβαμε ότι το πρόγραμμα απαιτούσε δακτυλιώσεις σε νησιά που έπρεπε να πληρούν τρία βασικά κριτήρια: να είναι μικρά, να είναι απομονωμένα και να βρίσκονται όσο το δυνατόν πε-ρισσότερο προς τα νότια, εκτεθειμένα στην ανοιχτή Μεσόγειο, έτσι ώστε να αποτελούν «πρώτους σταθμούς» για τα περαστικά πουλιά κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Τα στοιχεία από έναν «πρώτο σταθμό» είναι ανεκτίμητα. Για παράδειγμα, το βάρος του πουλιού που μόλις έχει δασχίσει τη Μεσόγειο μας δίνει σημα-ντικές πληροφορίες για το «κόστος» του μεταναστευτικού ταξιδιού. Για να αποκτήσουμε όμως αυτή την πληροφορία, πρέπει να πιάσουμε και να ζυγί-σουμε το πουλί αμέσως μόλις διασχίσει τη Μεσόγειο και να είμαστε σίγου-ροι ότι δεν έχει προηγουμένως σταθμεύσει σε κάποιο άλλο νησί πιο νότια.

Με μιας το τοπίο ξεκαθάρισε: από τα εκατοντάδες ελληνικά νησιά και νη-σίδες, τα κατάλληλα για αυτή τη μελέτη της ανοιξιάτικης μετανάστευσης μετρώνται κυριολεκτικά στα δάκτυλα του ενός χεριού: Στροφάδια, Αντι-κύθηρα, Γαύδος, ίσως και Νότια Κάρπαθος. «Πρώτες αφίξεις» υπάρχουν και στην Κρήτη, στη Ρόδο, τα νησιά του Ιονίου, τη Νότια Πελοπόννησο. Όμως εκεί τα πουλιά σκορπίζουν σε μεγάλη έκταση και δεν βρίσκονται συγκεντρωμένα.Πάνω σε αυτό το σκεπτικό βασίστηκαν οι δακτυλιώσεις στα Αντικύθηρα και συμπληρώθηκε η εικόνα της λειτουργίας του ΟΣΑ. Βέβαια, δακτυλι-ώσεις γίνονται και το φθινόπωρο, και μάλιστα, λόγω της κομβικής θέσης των Αντικυθήρων, αυτή την εποχή έχουν συλληφθεί και τα πιο σπάνια είδη όπως ο Κεδροφυλλοσκόπος, ο Κιτρινόφρυδος Φυλλοσκόπος, το Να-νοτσίχλονο, η Ροδόσπιζα. Η ανοιξιάτικη μετανάστευση ωστόσο παραμένει αυτή με το μεγάλο επι-στημονικό ενδιαφέρον. Ειδικά σήμερα, που επιβάλλεται η παρακολούθη-ση των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών, η εργασία σε αυτά τα προ-ωθημένα φυλάκια της Μεσογείου αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία.

Η γέννηση ενός σταθμούΚώστας ΠαπακωνσταντίνουΕκπαιδευτικός

photo:Άγγελος Ευαγγελίδης

photo αριστερά:Gabriel Jamie

photo δεξιά.:Άγγελος Ευαγγελίδης

Στραβολαίμης-Jynx torquilla

αριστερά:Τυτώ-Tyto alba

δεξιά:Μελωδοτσιρο-βάκος-Sylvia hortensis

Σε όλο τον κόσμο, οι δακτυλιώσεις αποτελούν τη βασική μέθοδο μελέτης της μετανάστευσης των μικρών πουλιών. Έτσι συμβαίνει και στον Ορνιθο-λογικό Σταθμό Αντικυθήρων (ΟΣΑ) – τον μοναδικό στην Ελλάδα.

20

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χρήστος Μπαρμπούτης

Συντονιστής Προγράμματος

Δακτυλίωσης πουλιών του ΟΣΑ.

Photo:Άγγελος

Ευαγγελίδης

Photo:Άγγελος

Ευαγγελίδης

Κοκκοθραύστης-Coccothraustes coccothraustes

Τρυγόνι-Streptopelia

turtur

Η θέση των Αντικυθήρων, μεταξύ της Κρήτης και της Πελοποννή-σου, στα όρια του οικολογικού φράγματος, τα κάνει άριστη θέση για τη μελέτη του φαινόμενου της μετανάστευσης των πουλιών

καθώς αποτελεί την πρώτη στεριά μετά τη διάσχιση του φράγματος την άνοιξη και την τελευταία κατά τη φθινοπωρινή περίοδο. Οι πρώτες δακτυλιώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο νησί, έλαβαν χώρα μόλις το 1982 από το Τριαντάφυλλο Ακριώτη, το σημερινό πρόεδρο του Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ). Η ιδέα για τη δημιουργία του σταθμού ήρθε σταδιακά στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) η «μεταναστευτική» αξία του νησιού. Το 1997, η κοινότητα Αντικυθήρων παραχώρησε το κτήριο του παλιού σχολείου στην ΕΟΕ για τη δημιουργία του σταθμού. Την άνοιξη του 1998, με υπεύθυνη την Κλαίρη Παπάζογλου και τη βοήθεια Ιταλών δακτυλιωτών επαναλήφθηκαν δακτυλιώσεις στο νησί, οι οποίες επαναλαμβάνονταν όταν αυτό ήταν δυνατό. Από την άνοι-ξη του 2003 οι δακτυλιώσεις πουλιών πραγματοποιούνται συστηματικά κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή περίοδο, με υπεύθυνη της δράσης τη Μαρία Δημάκη, υπό την αιγίδα της ΕΟΕ και του ΕΚΔΠ. Παράλληλα, με την υποστήριξη του Αναστάσιου Λεβέντη και του Ιδρύματος Λεβέντη, αναστυλώθηκε το παλιό σχολείο που αποτελεί πια τη βάση του Ορνιθο-λογικού Σταθμού Αντικυθήρων (ΟΣΑ). Οι δακτυλιώσεις γίνονται από τον ΟΣΑ κάθε χρόνο από τις 20 Μαρτί-ου έως τις 31 Μαΐου και από τις 25 Αυγούστου έως τις 10 Νοεμβρίου. Τα τελευταία χρόνια η δειγματοληπτική ένταση παραμένει σταθερή τόσο όσο αφορά το διάστημα πραγματοποίησης των δακτυλιώσεων, όσο και τη θέση και τον αριθμό των διχτύων που χρησιμοποιούνται. Από την άνοι-ξη του 1998 μέχρι σήμερα έχουν δακτυλιωθεί πάνω από 30.000 πουλιά από 112 είδη. Τα πιο χαρακτηριστικά είδη που συλλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της άνοιξης είναι ο Κηποτσιροβάκος Sylvia borin, η Σχοινοπο-ταμίδα Acrocephalus schoenobaenus, ο Δασοφυλλοσκόπος Phylloscopus sibilatrix, η Δεντροκελάδα Anthus trivialis και ο Μαυρομυγοχάφτης

Ficedula hypoleuca. Παράλληλα, τα πιο κοινά είδη κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής περιόδου είναι ο Θαμνοφυλλοσκόπος Phylloscopus trochilus, o Κοκκινολαίμης Erithacus rubecula, ο Σπίνος Fringilla coelebs, o Σταχτομυγοχάφτης Muscicapa striata και o Κηποτσιροβάκος Sylvia borin. Εκτός όμως από τα πιο κοινά είδη, από τον ΟΣΑ έχουν δακτυλιωθεί σπά-νια είδη, όπως το Νανοτσίχλονο Emberiza pusilla, ο Κιτρινόφρυδος Φυλ-λοσκόπος Phylloscopus inornatus, ο Κεδροφυλλοσκόπος Phylloscopus nitidus και ο Γαλαζολαίμης Luscinia svecica αλλά και είδη λιγότερο σπά-νια που δεν έχουν όμως δακτυλιωθεί σε μεγάλο αριθμό στον Ελλαδικό χώρο, όπως ο Πράσινος Μελισσοφάγος Merops persicus, η Λιοστριτσί-δα Hippolais olivetorum, ο Αιγαιοτσιροβάκος Sylvia rueppelli και το Σαΐ-νι Accipiter brevipes. Τέλος, πουλιά που έχουν συλληφθεί από τον ΟΣΑ είχαν πρωτοδακτυλιωθεί ή ξαναπιάστηκαν σε αλλά μέρη της Ελλάδας, στη Φινλανδία, στην Ιταλία, στη Μάλτα, στην Ουγγαρία, στη Σερβία, στη Λιθουανία, στη Λευκορωσία και στο Ισραήλ.Συνοψίζοντας, το πρόγραμμα δακτυλιώσεων του ΟΣΑ αποτελεί ένα από συστηματικότερα προγράμματα παρακολούθησης στην Ελλάδα, στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν εθελοντές με ενδιαφέρον για το αντι-κείμενο ενώ παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα μέσω του ΕΚΔΠ, εκπαί-δευσης νέων δακτυλιωτών. Τα ήδη συλλεγμένα στοιχεία για την μετανα-στευτική ροή αποτελούν την βάση εντοπισμού των πιθανών αλλαγών που πραγματοποιούνται ή θα πραγματοποιηθούν στους μεταναστευτικούς Ελληνικούς αλλά και τους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς πουλιών. Ο Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων, μέσω του ιστότοπου της ΕΟΕ, έχει σήμερα τη δικιά του ιστοσελίδα (http://www.ornithologiki.gr/gr/osa/index.php) και το δικό του ενημερωτικό blog (http://blogs.ornithologiki.gr/osa/), όπου είναι διαθέσιμα τόσο τα νέα των δακτυλιώσεων όσο και πλήρεις κατάλογοι των ειδών που έχουν παρατηρηθεί και δακτυλιωθεί στο νησί. Επιπλέον, μέσα από την ιστοσελίδα, συμπληρώνονται αιτήσεις συμμετοχής των εθελοντικών προγραμμάτων που τρέχουν στον ΟΣΑ.

Αντικύθηρα, το πρόγραμμα δακτυλιώσεων σήμεραΣτο μεταναστευτικό σύστημα Παλαιαρ-κτικής-Αφρικής, τα μεταναστευτικά είδη μεγάλης απόστασης είναι αναγκασμένα να διασχίσουν το οικολογικό φράγμα της ερήμου της Σαχάρας και την Μεσόγειο θάλασσα, προς και από τις περιοχές ανα-παραγωγής και τις περιοχές διαχείμασης.

21

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

21

Για τον σκοπό αυτό, ιδιαίτερα το τελευταίο χρονικό διάστημα, έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί διαφορά συστήματα τηλεμετρίας που συ-νήθως εντάσσονται σε μία από τις τρεις βασικές κατηγορίες ή εί-

ναι συνδυασμός των κατηγοριών αυτών: της ραδιοπαρακολούθησης, της παρακολούθησης με βάση τα δορυφορικά συστήματα ARGOS και GPS ή της καταγραφής διαφόρων περιβαλλοντικών παραμέτρων με καταγρα-φείς δεδομένων. Η κάθε μια από τις τεχνολογίες αυτές έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και είναι κατάλληλη για την απάντηση συγκεκριμένου εί-δους επιστημονικών ερωτημάτων. Η ραδιοπαρακολούθηση είναι η πλέον συνηθισμένη τεχνική, καθώς το σχετικά μικρό της κόστος επιτρέπει την παρακολούθηση μεγάλου αριθμού ατόμων. Ωστόσο απαιτεί μεγάλη αν-θρώπινη προσπάθεια και έχει περιορισμένη χωρική εμβέλεια και ακρίβεια. Τα δορυφορικά σύστημα από την άλλη προσφέρουν πολύ μεγάλη χωρική ανάλυση και εμβέλεια, αλλά το κόστος τους είναι αντίστοιχα μεγαλύτερο. Και πάνω από όλα αυτά υπάρχει και ο καθοριστικός περιορισμός βάρους που μπορεί να κουβαλάει ένα πουλί χωρίς αυτό να το εμποδίζει. Επομέ-νως, η επιλογή της πλέον κατάλληλης μεθόδου είναι πάντα η αναζήτηση του καλύτερου συμβιβασμού μεταξύ των δυνατοτήτων της κάθε τεχνολο-γίας και των περιορισμών της.Η τηλεμετρία σε συνδυασμό με τις δακτυλιώσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην παρακολούθηση των μετακινήσεων και της συμπεριφοράς των που-λιών. Την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα υλοποιούνται διάφορα προ-γράμματα τηλεμετρίας των πουλιών και άλλων ειδών πανίδας, με έμφαση στα προστατευόμενα είδη, όπου η καλύτερη κατανόηση της οικολογίας και της χρήσης του χώρου από αυτά βοηθάει στην πιο αποτελεσματι-κή διατήρησή τους. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο μοναδικός φορέας που χρησιμοποιεί την τηλεμετρία για τη μελέτη και τη διατήρηση της πανίδας, αλλά οι διάφορες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται και περιγράφονται, δηλαδή ραδιοπαρακολούθηση, GPS και άλλοι τύποι καταγραφέων δεδομένων και δορυφορική πομποί AGROS

δείχνουν τις βασικές δυνατότητες και πλεονεκτήματα της τηλεμετρίας. Στο πλαίσιο του «Προγράμματος καταγραφής των μετακινήσεων των Ασημόγλαρων στο ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Αττικής» η ραδιοπαρα-κολούθηση μαζί με τις δακτυλιώσεις προσφέρουν λεπτομερή δεδομένα για τις ημερήσιες καθώς και εποχιακές μετακινήσεις των Ασημόγλαρων συμπεριλαμβανόμενων των κυρίων περασμάτων καθώς και σημείων τροφοληψίας και κουρνιάσματος. Από την άλλη, στο πρόγραμμα LIFE «Υλοποίηση δράσεων διατήρησης για τον Θαλασσοκόρακα και τον Αιγαι-όγλαρο και αναγνώριση Θαλάσσιων Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας» η τηλεμετρία με συστήματα GPS χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό των σημαντικών περιοχών για τα θαλασσοπούλια στο θα-λάσσιο περιβάλλων (θαλάσσια ΙΒΑ) με ιδιαίτερη έμφαση στις περιοχές τροφοληψίας, ξεκούρασης και στους μεταναστευτικούς διαδρόμους. Το πρόγραμμα «Μελέτη και διατήρηση των θαλασσοπουλιών στην Ελλάδα» στοχεύει ακόμα πιο πέρα, καθώς εκτός από τις μετακινήσεις εντός της Ελλάδας μελετούνται και οι μετακινήσεις των θαλασσοπουλιών στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και η μετανάστευση του Μαυροπετρίτη με το δορυφορικό σύστημα ARGOS μέχρι τις περιοχές διαχείμασης του στη Μαδαγασκάρη. Η δορυφορική παρακολούθηση του Μαυροπετρίτη είναι χαρακτηριστική για τις μελέτες μετανάστευσης, καθώς έχει συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση της μεταναστευτικής πορείας των Μαυροπετριτών και απέδειξε σημαντικές διαφορές στη μετανάστευση ανάμεσα στα ενήλικα και νεαρά άτομα.Η τηλεμετρία, μάλιστα, έχει και άλλα παράπλευρα και καθόλου ασήμαντα οφέλη. Οι απαιτήσεις της, τόσο οικονομικές όσο και από άποψη τεχνο-γνωσίας, αναγκαστικά ωθούν σε συνεργασίες με άλλους ενδιαφερόμε-νους φορείς και αυξάνουν τόσο την αποτελεσματικότητα της τηλεμετρί-ας, όσο και των παράλληλων δράσεων μελέτης και διατήρησης. Και βάση των ήδη υφιστάμενων συνεργασιών αναμένεται ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον.

Τηλεμετρία στην παρακολούθηση των πουλιώνΗ τηλεμετρία έχει πλέον κατοχυρωθεί ως μια από τις βασικές μεθόδους για τη μελέτη της οικολογίας των πουλιών στο φυσικό τους περιβάλλον και προσπαθεί συμπληρωματικά με τις δακτυλιώσεις να απαντή-σει το βασικό ερώτημα: Τι κάνουν τα πουλιά όταν φεύγουν από το οπτικό πεδίου του παρατηρητή;

Jakob FricΤομέας Έρευνας και Διατήρησης

photo ΕΟΕ/Jakob Fric

Νεαρός Μαυροπετρίτης με δορυφορικό πομπό

Διάγραμμα: Χάρτης σημαντικότε-ρων περιοχών τροφοληψίας και ξεκούρασης του Αρτέμη στη ευρύτερη περιοχή της ΒΑ Κρήτης

22

Σάββας Καζαντζίδης,

Χαράλαμπος Αλι-βιζάτος, Γιώργος

Χανδρινός και Τριαντάφυλλος

Ακριώτης

Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης

Πουλιών

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χάρτες:Θέσεις δακτυλίω-σης των πουλιών που επανευρέθη-καν στην Ελλάδα.

Σημειώνονται μόνο οι περι-

πτώσεις όπου η επανεύρεση έγινε λίγους μήνες μετά

την δακτυλίω-ση. Με κόκκινο σημειώνονται

οι επανευρέσεις των πουλιών που

δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα.

Επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών

Η γνώση των διαδρομών που ακολουθούν τα πουλιά κατά τη μετα-νάστευσή τους αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο για την κατα-νόηση της βιολογίας τους αλλά και για την προστασία τους. Για τα

υδρόβια πουλιά αυτή η γνώση αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία μιας και αυτά συγκεντρώνονται σε μεγάλους αριθμούς σε συγκεκριμένες θέσεις, σε υγροτόπους, που συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα υποβάθμισης ή ενόχλησης. Οι ελληνικοί υγρότοποι είναι μεγάλης σημασίας για τα διαχει-μάζοντα και τα μεταναστευτικά υδρόβια. Από τα στοιχεία του ΕΚΔΠ που αφορούν στις επανευρέσεις υδρόβιων πουλιών είναι δυνατόν να διαπι-στωθεί η περιοχή προέλευσής τους, η περίοδος μετακίνησής τους αλλά και η διαδρομή που ακολουθούν. Οι επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών (Anatidae) στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1930-2008 είναι συ-νολικά 263 που ανήκουν σε 18 είδη. Η συντριπτική πλειονότητα των επα-νευρέσεων αφορούν σε πουλιά που δακτυλιώθηκαν στο εξωτερικό (257 ή ποσοστό 97,7%). Τα περισσότερα πουλιά (ποσοστό 89,0%) βρέθηκαν κατά τη χειμερινή περίοδο κυρίως από κυνηγούς (ποσοστό 83,8%). Τα δακτυλι-ωμένα πουλιά από το εξωτερικό που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα προέρ-χονται από είκοσι χώρες. Ωστόσο, η πλειονότητα (153 πουλιά ή ποσοστό 59,5%) προέρχεται από τη Ρωσία και κατόπιν από την Ολλανδία (8,6%), τη Μεγάλη Βρετανία (4,7%) και την Ουκρανία (4,3%).Αξιοσημείωτες όμως ήταν οι ομοιότητες που εντοπίστηκαν μεταξύ των περισσοτέρων ειδών όσον αφορά στην προέλευσή τους. Έτσι, η πλειο-νότητα των δακτυλιωμένων Ψαλίδων Anas acuta και Πρασινοκέφαλων Anas platyrhynchos που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία (ποσοστό 91,4% και για τα δύο είδη αντίστοιχα). Παρόμοια υψηλά ποσοστά επανευρέσεων δακτυλιωμένων στη Ρωσία πουλιών εί-χαν το Γκισάρι Aythya ferina (53,3% από Ρωσία και 26,7% από Ελβετία), η Μαυροκέφαλη πάπια Aythya fuligula (45,5% από Ρωσία και 36,4% από Τσεχία) αλλά και η Ασπρομέτωπη χήνα Anser albifrons (τέσσερις από τις έξι συνολικά επανευρέσεις ήταν από τη Ρωσία και οι υπόλοιπες δύο από Ολλανδία και Μεγάλη Βρετανία) καθώς και η Χουλιαρόπαπια Anas clypeata (με τον ίδιο ακριβώς αριθμό επανευρέσεων και χωρών προέλευ-σης). Αντίθετα, τα Κιρκίρια Anas crecca που διαχειμάζουν στην Ελλάδα φαίνεται ότι προέρχονται τόσο από την ανατολική όσο και από τη δυ-τική Ευρώπη. Επανευρέθηκαν συνολικά 47 πουλιά που δακτυλιώθηκαν σε δέκα χώρες από τις οποίες αυτές με τα μεγαλύτερα ποσοστά ήταν η

Ρωσία (29,8%), η Ολλανδία (19,0%) και η Μ. Βρετανία (12,8%). Όσον αφορά στις επανευρεθέντες Σαρσέλες Anas querquedula αυτές εί-χαν δακτυλιωθεί σε έντεκα διαφορετικές χώρες οι περισσότερες από τις οποίες στη Ρωσία (ποσοστό 30,4%), και την Ολλανδία (21,7%). Όμως, επιπλέον, επανευρέθηκαν στην Ελλάδα Σαρσέλες που δακτυλιώθηκαν στο Μαλί (3) και στη Νιγηρία (1). Αντίθετα με τα άλλα είδη οι επανευρέ-σεις των Σαρσελών στην Ελλάδα σηματοδοτούν την έναρξη της εαρινής ή την ολοκλήρωση της φθινοπωρινής μετανάστευσης του είδους αυτού που διαχειμάζει στην υποσαχάρια Αφρική. Παρά το γεγονός ότι το Σφυριχτάρι Anas penelope είναι από τα πολυπλη-θέστερα διαχειμάζοντα είδη στους ελληνικούς υγροτόπους οι επανευρέ-σεις δακτυλιωμένων ατόμων ήταν πολύ λίγες. Συνολικά επανευρέθηκαν εννέα πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία (4), το Καζακστάν (2), τη Μ. Βρετανία (2) και την Ολλανδία. Λίγες ήταν και οι επανευρέσεις των Βαρβάρων Tadorna tadorna (τέσσερα πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία και δύο στην Ολλανδία) αλλά και των Βουβόκυκνων Cygnus olor (έξι πουλιά που δακτυλιώθηκαν στις Ουκρανικές ακτές της Μαύρης Θά-λασσας και από ένα στη Πολωνία και Ουγγαρία). Όμως, υπάρχουν και περιπτώσεις επανεύρεσης στο εξωτερικό υδρόβιων πουλιών που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα. Από τις πλέον πρόσφατες εί-ναι οι επανευρέσεις δύο Πρασινοκέφαλων παπιών που δακτυλιώθηκαν στο δέλτα Έβρου τον Ιανουάριο 2006 και βρέθηκαν τέσσερις μήνες μετά τη δακτυλίωσή τους στη Ρωσία (βορειανατολικά της Μόσχας). Τα παραπάνω αποτελέσματα δίνουν μια γενική εικόνα των μεταναστευτι-κών μετακινήσεων των υδρόβιων πουλιών στην Ελλάδα (παρά το γεγο-νός ότι τα αποτελέσματα μπορεί να είναι «επηρεασμένα» από διάφορες παραμέτρους όπως η δακτυλιωτική προσπάθεια σε κάθε χώρα, ο βαθ-μός που αναφέρονται οι ευρέσεις δακτυλιδιών κ.λπ.) Έτσι, προκύπτει ότι υπάρχει μια έντονη μετακίνηση των υδρόβιων ειδών για διαχείμαση από τις βορειοανατολικές χώρες προς τη χώρα μας.Οι πληροφορίες από τις επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων που-λιών εκτός από την κατανόηση της βιολογίας των πουλιών αποδείχτηκαν πολύ χρήσιμες και στην κατανόηση της διασποράς του ιού της γρίπης των πτηνών (Η5Ν1) όταν είχαν εμφανιστεί τα κρούσματα καθώς και των μέτρων που έπρεπε να παρθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες για τον πε-ριορισμό της διασποράς του ιού.

Οι τόποι δακτυλίωσης για τα πουλιά που βρέθηκαν στην Ελλάδα(αστερίσκοι) και οι τόποι εύρεσης για τα πουλιά που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα (κύκλοι).

23

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

23

Species

Country

Russia Latvia Kazakhstan Ukraine HungaryCzech Rep.

Poland Sweden Finland DenmarkThe Nether-

landsBelgium UK France Germany Switzerland Italy Croatia Nigeria Mali Total

Mute swan Cygnus olor

6 1 1 8

Bewick’s Swan Cygnus columbianus

1 1 2

White-fronted Goose Anser albifrons

4 1 1 6

Lesser White-fronted goose Anser erythropus

1 1

Red-breasted Goose Branta ruficollis

1 1

Shelduck Tadorna tadorna

4 2 1 7

Ruddy Shelduck Tadorna ferruginea

1 1

Mallard Anas platyrhynchos

32 1 1 1 35

Cadwall Anas strepera

1 1

Wigeon Anas penelope

4 2 1 2 9

Pintail Anas acuta

74 1 3 3 81

Teal Anas crecca

14 1 1 4 4 9 3 6 4 1 47

Garganey Anas querquedula

7 1 1 1 5 1 1 1 1 1 3 23

Shoveler Anas clypeata

4 2 6

Pochard Aythya ferina

8 2 4 1 15

Tufted duck Aythya fuligula

5 4 1 1 11

Goldeneye Bucephala clangula

1 1

Red-breasted Merganser Mergus serrator

1 1 2

Total 153 2 7 11 1 4 2 3 7 5 22 3 12 9 3 5 3 1 1 3 257

Πίνακας: Οι χώρες όπου δακτυλιώθηκαν τα είδη των υδρόβιων πουλιών που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα.

photo Baptiste Bataille

Νανοπουλάδα-Porzana pusilla

24

Τριαντάφυλλος Ακριώτης,

Μαρία Νοΐδου και Ελευθέριος

Κακαλής

Ελληνικό Κέντρο

Δακτυλίωσης Πουλιών

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

24

Μέγιστη απόστασηΜεταξύ των ειδών που έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα, ο Λευκός Πελαργός Ciconia ciconia είναι το είδος που έχει διανύσει κατά μέσο όρο τις μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ σημείου δακτυλίωσης και επανεύρευσης. H μεγαλύτερη απόσταση για τον Πελαργό είναι 7.884 Km και αφορούσε ένα άτομο που δακτυλιώθηκε στο νομό Θεσσαλο-νίκης και βρέθηκε στη Νότια Αφρική. Επίσης, μεγάλη απόσταση με-ταξύ σημείου δακτυλίωσης και επανεύρευσης έχει σημειωθεί από ένα Μαυρογλάρονο Chlidonias niger το οποίο δακτυλιώθηκε στον Έβρο και επανευρέθηκε στη Ναμίμπια (απόσταση 7.023 Km) και ένας Μαυ-ροπετρίτης Falco eleonorae ο οποίος δακτυλιώθηκε στο νοτιοανατο-λικό Αιγαίο και βρέθηκε στη Μαδαγασκάρη (απόσταση 6.085 Κm).

Ταχύτερη επανεύρευσηΗ ταχύτερη επανεύρεση καταγράφηκε σε ένα Μαυροσκούφη Sylvia atricapilla ο οποίος δακτυλιώθηκε στη Νορβηγία και επανευρεύθη-κε στη Λέσβο μετά από επτά ημέρες, έχοντας διανύσει 2.875 Km με εκτιμώμενη ταχύτητα 411 Km/ημέρα. Επιπλέον, μία Κιτρινοσουσου-ράδα Motacilla flava η οποία δακτυλιώθηκε στη Νιγηρία, βρέθηκε στα Χανιά της Κρήτης (2.659 Km) μετά από οκτώ ημέρες και εκτιμώμενη ταχύτητα τα 332 Κm/ημέρα.

Τα highlights των δακτυλιώσεων στην ΕλλάδαΜεγέθη τα οποία συνήθως αναφέρονται στα ρεκόρ των δακτυλιώσεων είναι η μέγιστη απόσταση, η ταχύτερη επανεύ-ρευση, η μέγιστη τιμή μακροζωίας όπως επίσης το πλήθος των επανευρέσεων των διαφόρων ειδών. Από τα έως τώρα δεδομένα του Ελληνικού Κέντρου Δα-κτυλίωσης (Ε.Κ.Δ.Π.) προκύπτουν τα παρακάτω ενδιαφέροντα:

photo:Άγγελος

Ευαγγελίδης

Μαυροπετρίτης-Falco eleonorae

25

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Διάρκεια ζωήςΗ μέγιστη τιμή μακροζωίας για πουλιά που δακτυλιώθηκαν με ελ-ληνικό δαχτυλίδι καταγράφηκε σε ένα Μαυροκέφαλο Γλάρο Larus melanocephalus και ήταν 21 χρόνια, 1 μήνας και 10 ημέρες. Αντίστοιχα για είδη που δακτυλιώθηκαν σε κάποια άλλη χώρα και βρέθηκαν στην Ελλάδα, η μέγιστη διάρκεια ζωής καταγράφηκε σε ένα Γκισάρι Aythya ferina το οποίο δακτυλιώθηκε στη Ρωσία και βρέθηκε στην Καστοριά 33χρόνια αργότερα…

Μέγιστος αριθμός επανευρεύσεωνΤο είδος με το μεγαλύτερο αριθμό επανευρεύσεων είναι ο Λευκός Πε-λαργός (234 επανευρεύσεις), ακολουθούμενος από τον Μαυροκέφα-λο Γλάρο (233 επανευρεύσεις) και τον Αετομάχο Lanius collurio (144 επανευρεύσεις). Ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός επανευρεύσεων πουλιών που δακτυλώθηκαν στην Ελλάδα καταγράφεται στα είδη Μαυροκέ-φαλος Γλάρος (91 επανευρεύσεις), Καλαμοποταμίδα Acrocephalus scirpaceus (29 επανευρεύσεις) και Ασημόγλαρος Larus michahellis (20 επανευρεύσεις).

Ο μεγαλύτερος αριθμός δακτυλιωμένων πουλιώνΑπό τα δεδομένα του ΕΚΔΠ έως το 2006, το είδος που δακτυλιώθη-

κε σε μεγαλύτερους αριθμούς είναι η Βουρλοποταμίδα Acrocephalus schoenobaenus (10.128 άτομα). Ακολουθούν το Χελιδόνι Hirundo rustica (9.684 άτομα) και η Καλαμοποταμίδα (8.119 άτομα). Το δέλ-τα Έβρου είναι η περιοχή όπου έχουν δακτυλιωθεί τα περισσότερα πουλιά.

Η αρχαιότερη επανεύρεσηΗ αρχαιότερη επανεύρεση είναι ενός Νυχτοκόρακα Nycticorax nycticorax που δακτυλιώθηκε στις 28 Ιουνίου 1908 κοντά στο Βελι-γράδι στη Σερβία και βρέθηκε στην Κέρκυρα στις 2 Οκτωβρίου του ίδιου έτους.

Από πόσες χώρες έχουν επανευρεθεί πουλιά μέχρι σήμερα;Από 67 χώρες.

Αξιοπερίεργη επανεύρεσηΗ πιο αξιοπερίεργη επανεύρεση αφορά σε ένα Μαυρογλάρονο Chlidonias niger το οποίο δακτυλιώθηκε στο Δέλτα του Έβρου το 2000 και επανευρέθηκε στη Σενεγάλη (5.069 km) μετά από έξι μήνες από τον ίδιο δακτυλιωτή (Didier Vangeluwe).

photo:Σάββας Καζαντζίδης

Κύκνος-Cygnus olor

26

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

Κορακοειδή

Θεώδορος Κομηνός

Ζωολόγος-Ορνιθολόγος

Στην Ελλάδα έχουμε λοιπόν τα ‘πραγματικά’ κοράκια που είναι ο Κόρακας Corvus corax, η Κουρούνα Corvus corone cornix (ανατο-λική φυλή), η Κάργια Corvus monedula και το Χαβαρόνι Corvus

frugilegus, που έχουν όλα μαύρη εμφάνιση, εκτός από κάποια που έχουν και γκρίζα σημεία στο σώμα τους. Τα 40 μέλη αυτού του γένους εμφανί-ζονται σε όλες τις ηπείρους, εκτός από την Νότια Αμερική, την Ανταρκτική και από πολλά παράκτια και ωκεάνια νησιά. Επίσης, έχουν περιγραφεί και 14 εξαφανισμένα είδη.Τα ‘μη πραγματικά’ κοράκια, που ανήκουν σε 4 διαφορετικά γένη, είναι η Κοκκινοκαλιακούδα Pyrrhocorax pyrrhocorax και η Κιτρινοκαλιακούδα Pyrrhocorax graculus, η Καρακάξα Pica pica, η Κίσσα Garrulus glandarius και, τέλος, ο Καρυοθράυστης Nucifraga caryocatactes, από τα οποία σε δύο κυριαρχεί το μαύρο στην εμφάνιση τους, ενώ τα άλλα τρία έχουν και άλλα χρώματα.Είναι όλα Στρουθόμορφα, μάλιστα τα μεγαλύτερα σε μέγεθος από όλα τα άλλα και τρέφονται κυρίως με καρπούς, φρούτα, έντομα, υπολείμ-ματα σφαγείων, απορρίμματα, αυγά και νεοσσούς άλλων πουλιών. Είναι κοινωνικά και ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες ή στα σημεία που συγκε-ντρώνονται για να περάσουν τη νύχτα. Κάποια από αυτά όπως η Κάργια, το Χαβαρόνι, η Καρακάξα, τα συναντάμε σε πολύ μεγάλα κοπάδια, πολλές φορές μερικών εκατοντάδων ή και χιλιάδων ατόμων.Είναι, κυρίως, επιδημητικά και δε μεταναστεύουν μακριά από εκεί που έχουν γεννηθεί, εκτός από τα πουλιά της βόρειας και βορειοανατολικής Ευρώπης που μετακινούνται το χειμώνα νοτιότερα για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Φτιάχνουν μεγάλες φωλιές με κλαδιά στα δέντρα, κυρίως, αλλά και σε βράχια, όπως κάνουν το Κοράκι και οι καλιακούδες. Τα κορακοειδή θεωρούνται ως πολύ έξυπνα πουλιά που είχαν εντυπω-σιάσει τον άνθρωπο με τις ικανότητες τους από την εποχή του Αισώπου. Έχουν, μάλιστα, πλουτίσει την τοπική λαογραφία πολλών χωρών με πλή-θος αληθινές ιστορίες και μύθους με αυτές τους τις ικανότητες. Μάλιστα, έρευνες που έχουν γίνει για το δείκτη νοημοσύνης τους τα ανεβάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό σε σχέση με άλλα ζωικά είδη.Τα κοράκια, στις βορειοδυτικές πολιτείες τις Αμερικής ζουν σε σύνθετες ιεραρχικά κοινωνίες και δείχνουν ιδιαίτερες γλωσσικές ικανότητες, ενώ έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν πληροφορίες σε πολύ μεγάλες απο-στάσεις.Υπάρχουν πολλά παραδείγματα των ιδιαιτέρων δυνατοτήτων αυτής της οικογένειας. Για παράδειγμα, οι κουρούνες στο Ισραήλ χρησιμοποιούν κομμάτια ψωμιού ως δόλωμα ψαρέματος, ένα άλλο είδος ο Κόρακας της Νέας Καληδονίας, που έχει μελετηθεί εντατικά, έχει δυνατότητα να κατα-σκευάζει και να χρησιμοποιεί δικά του εργαλεία στην καθημερινή διαδικα-σία εύρεσης της τροφής του. Μέσα σε αυτές τις τεχνικές περιλαμβάνεται και η ρίψη σπόρων σε δρόμους με έντονη οδική κίνηση, εωσότου κά-ποιο αμάξι τους πατήσει και τους σπάσει για να πάρουν το περιεχόμενο. Επίσης, είναι γνωστό ότι τα κοράκια χρησιμοποιούν τους λύκους ή τους κυνηγούς, με το αν τους ακολουθούν για να βρίσκουν εύκολα τροφή. Μάλιστα, έχει ακουστεί ότι οδηγούν τους κυνηγούς προς τα θηράματα για να φάνε τα υπολείμματα.

Το Γένος Corvus στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από 5 είδη, που θεωρούνται και οι πραγματικοί αντιπρόσωποι των Κορακοειδών στη χώρα μας. Υπάρχουν άλλα 5 είδη τα οποία συμπεριλαμβάνονται στα κορακοειδή λόγω πιο πολύ των συνηθειών τους, αλλά και της εξωτερικής τους εμφάνισης.

photoΜιχάλης

Κωτσάκης

Χαβαρόνι-Corvus frugilegus

27

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

1-Κόρακας Corvus corax Είδος σχετικά κοινό στην Ελλάδα, το συναντάμε εξίσου στην ηπειρωτική χώρα όσο και στη νησιωτική, από το ύψος της θάλασσας μέχρι και τα αλ-πικά λιβάδια. Το Κοράκι συχνάζει σε ανοικτές εκτάσεις με λίγη βλάστηση ή με μεγάλα διάκενα με καλλιέργειες και σε περιοχές με κτηνοτροφία. Συχνό σε σκουπιδότοπους και κοντά σε σφαγεία. Φωλιάζει σε βραχώδεις ορθοπλαγιές, ακόμα και σε βράχια πάνω από τη θάλασσα. Στην Ελλάδα συναντάμε δύο υποείδη το C. c. corax στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας και το C. c. laurencei στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Θράκη.

2-Κουρούνα Corvus corone cornix (ανατολική φυλή)Η Κουρούνα είναι το πιο κοινό και πιο πολυάριθμο από τα πραγματικά κορακοειδή στην Ελλάδα. Λείπει μόνο από τα νησιά Κάρπαθος, Ικαρία, Φούρνους και Κύθηρα και Αντικύθηρα. Την συναντάμε παντού στον ελληνικό χώρο, μέχρι και μέσα σε χωριά και μεγάλες πόλεις. Έχει προσαρμοστεί και εξοικειωθεί απόλυτα με τις ανθρώ-πινες συνήθειες και δραστηριότητες και τις εκμεταλλεύεται στο έπακρον.Δεν έχει κάποια ιδιαίτερη προτίμηση ως προς το βιότοπο ή την τροφή, καθώς είναι από τα πλέον οπορτουνιστικά είδη πουλιών, οπότε μπορούμε να την βρούμε παντού. Στην Ελλάδα υπάρχει το ανατολικοευρωπαϊκό υποείδος που έχει μαυρό-γκριζη εμφάνιση, η Corvus corone cornix.

3-Μαυροκουρούνα Corvus corone corone Η Corvus corone corone με το κατάμαυρο φτέρωμα έχει καταγραφεί στην Ελλάδα 3 φορές (Φλώρινα, Άρτα, Θεσπρωτία) - Επιτροπή Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων – Ετήσια Αναφορά 2007.

4-Κάργια Corvus monedula Η Κάργια, όπως και οι προηγούμενοι δύο αντιπρόσωποι των κορακοειδών, είναι και αυτή ένα αρκετά κοινό και πολυπληθές είδος πουλιού στον ελ-ληνικό χώρο. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Πελοπόννησο και διάφορά νησιά, έχει περισσότερο τοπική κατανομή. Στην Κρήτη επεκτάθηκε σε όλο το νησί τις τελευταίες δεκαετίες.Είναι ένας παμφάγος και καιροσκοπικός τροφοσυλλέκτης. Η τροφή της αποτελείται από μια ευρεία ποικιλία φυτικών και ζωικών ιστών, καθώς επίσης και απορρίμματα. Η Κάργια έχει ωφεληθεί από την αποψίλωση των δασών, μιας και είναι πουλί τον ανοικτών εκτάσεων. Συχνάζει, κυρίως, σε καλλιέργειες με ενδιάμεσες ανοικτές χέρσες εκτάσεις και παράκτιες περι-οχές με απότομους βράχους, ενώ την βρίσκουμε πολύ συχνά και μέσα σε αστικές περιοχές. Φωλιάζει κατά αγέλες στα κοιλώματα δέντρων, βράχων, κτηρίων, κάτω από γέφυρες σε παλιά τείχη φρουρίων και υδραγωγείων. Στην Ελλάδα έχουμε το ανατολικό υποείδος C.m.soemmerringii, το χειμώ-να όμως έρχονται και πουλιά από την κεντρική Ευρώπη που ανήκουν στο υποείδος C.m. spermologus.

5-Χαβαρόνι Corvus frugilegusΠουλί των αγροτικών περιοχών και των βοσκότοπων. Παλιότερα φώλια-ζε στις μεγάλες πεδιάδες της βόρειας Ελλάδας. Για αρκετά χρόνια στη συνέχεια ήταν άγνωστο αν συνεχίζει να φωλιάζει ή όχι και θεωρούταν ότι διαχείμαζε μόνο σε πολύ μεγάλους αριθμούς. Τα τελευταία χρόνια έχουν βρεθεί αρκετές αποικίες φωλιάσματος σε διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου (Μακεδονία, Θεσσαλία και Θράκη) και στο μέλλον, ίσως, βρεθούν ακόμα περισσότερες. Το συναντάμε σε περιοχές με καλλιέργειες και βοσκότοπους με σκόρπια δέντρα και συστάδες δέντρων. Επίσης, κοντά στα χωριά. Φωλιάζει σε μεγάλες αποικίες σε δέντρα.

6-Κοκκινοκαλιακούδα Pyrrhocorax pyrrhocorax Η Κοκκινοκαλιακούδα είναι είδος με τοπική εξάπλωση στην Ελλάδα. Φω-λιάζει στην Σκόπελο και την Αλόννησο. Στην Κρήτη, εκτός από τα βουνά,

phot

o: Ο

ΔΥΣ

.ΤΖΗ

ΜΟ

ΥΛΗ

Σph

oto:

ΠΑΥ

Λ. Α

ΝΔ

ΡΙΟ

ΠΟ

ΥΛΟ

Σph

oto:

ΜΙΧ

. ΚΩ

ΤΣΑ

ΚΗ

Σ

phot

o: Ε

ΥΑ Σ

ΤΕΤΣ

phot

o: Ε

ΥΑ Σ

ΤΕΤΣ

phot

o: Π

ΑΝ

. ΛΑΤ

ΣΟΥΔ

ΗΣ

28

photo: ΠαναγιώτηςΛατσούδης

Καρακάξα-Pica pica

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

φωλιάζει και σε χαμηλότερα υψόμετρα (650μ.) στα νότια του νησιού. Μπορούμε να την βρούμε σχεδόν σε όλα τα βουνά της κεντρικής και βό-ρειας ηπειρωτικής Ελλάδας. Δεν φωλιάζει πια στην Πελοπόννησο και στην Χίο. Φωλιάζει σε βραχώδη βουνά σε μεγάλο υψόμετρο και σε βραχοπλα-γιές, στις ρωγμές και στα χείλη των βράχων, σε κοιλώματα, μερικές φορές σε ερείπια. Την συναντάμε, επίσης, στις ακτές. Τρέφεται σε αλπικά λιβάδια και οροπέδια, τα οποία χρησιμοποιούνται για βοσκοτόπια από τους κτηνο-τρόφους. Τα περιττώματα των αιγοπροβάτων και των αγελάδων προσελ-κύουν μεγάλους αριθμούς από εδαφόβια σκαθάρια που αποτελούν βασική τροφή για την Κοκκινοκαλιακούδα τους καλοκαιρινούς μήνες. Στην Ελλάδα υπάρχει το υποείδος P.p. docilis

7-Κιτρινοκαλιακούδα Pyrrhocorax graculusΗ Κιτρινοκαλιακούδα ζει και αυτή στα βουνά της Ηπειρωτικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου και της Κρήτης, σε μεγάλα υψόμετρα. Σε σχέση με την Κοκκινοκαλιακούδα έχει μεγαλύτερη εξάπλωση και είναι πολύ μεγαλύτε-ρη σε πληθυσμό. Έχει τις ίδιες τροφικές συνήθειες με τον ξάδερφο της, δεν θα την δούμε όμως κοντά σε ακτές, ενώ και αυτή φωλιάζει σε ρωγμές των βράχων και σε ερείπια.

8-Καρακάξα Pica pica Η Καρακάξα, μαζί με τη Κουρούνα, είναι από τα πιο κοινά είδη πουλιών στον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και 1500 μ. Απουσιάζει από ένα μεγάλο αριθμό νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους, εκτός από την Κέρκυρα, την Κω και πιθανώς και την Λευκάδα. Την βρίσκουμε παντού, σχεδόν πάντα κοντά στον άνθρωπο και σε δραστηριότητες του, σε καλλιέργειες, βοσκοτόπια με σκόρπια δέντρα και φράχτες. Κατασκευάζει θολωτές φωλιές σε ψηλά δέντρα, οι οποίες είναι πολύ χαρακτηριστικές, σε αγκαθωτούς θάμνους και φράχτες.Στην Ελλάδα έχουμε το υποείδος P.p.pica, αλλά υπάρχει μια θεωρία ότι δεν αποκλείεται να έχουμε και το P.p. bactriana, φυλή της ανατολικής Ευρώπης και της δυτική Ασίας.

9-Κίσσα Garrulus glandariusΗ Κίσσα είναι από τα πιο κοινά δασικά είδη πουλιών. Την συναντάμε σε όλους σχεδόν τους τύπους των δασών, με μια μεγαλύτερη προτίμηση τα δρυοδάση, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και τα δασοόρια. Εκτός από την ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη και την Εύβοια, την βρίσκουμε και σχεδόν σε όλα τα μεγάλα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου. Στην Ελλάδα συναντάμε δύο υποείδη, την G.g. glandarius και την G.g. atricapillus. Το καθένα από αυτά τα δύο υποείδη χωρίζεται σε διαφο-ρετικές γεωγραφικές φυλές. Το πρώτο χωρίζεται σε τρεις φυλές, στην G.g. albipectus που τη βρίσκουμε στα Ιόνια νησιά, την G.g. graecus στην ηπειρωτική Ελλάδα και την G.g. cretorum στην Κρήτη. Το δεύτερο υποεί-δος χωρίζεται σε δύο φυλές, στην G.g. anatoliae που την βρίσκουμε στην Λέσβο, Χίο, Ρόδο και Κω και στην G.g. samios στη Σάμο.

10-Καρυοθραύστης Nucifraga caryocatactesΟ τελευταίος αντιπρόσωπος των μη πραγματικών κορακοειδών είναι ο Καρυοθραύστης. Είναι ένα είδος με πολύ περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα και με μικρό πληθυσμό. Είναι καθαρά δασικό είδος και το βρί-σκουμε μόνο στην οροσειρά της Ροδόπης, σε υψόμετρο 1200 έως 1920 μέτρα. Συχνάζει, κυρίως, σε δάση κωνοφώρων (ερυθρελάτη, δασική και μαύρη Πεύκη). Το χειμώνα και σε δάση φυλλοβόλων. Κατά καιρούς έχουν καταγραφεί πουλιά και νοτιότερα (Όλυμπο), που ίσως να πρόκειται για πουλιά της σιβηρικής φυλής N.c. macrorhynchos που πραγματοποιούν τέ-τοιες μετακινήσεις νοτιότερα, το φθινόπωρο και το χειμώνα.

phot

o: Δ

ΗΜ

ΗΤΡ

ΗΣ

ΒΑ

ΒΥΛ

ΗΣ

phot

o: Κ

ΩΣΤ

ΑΣ

ΣΤΑΦ

ΥΛΙΔ

ΗΣ

phot

o: Γ

ΕΡ. Μ

ΠΕΡ

ΙΑΤΟ

Σ

phot

o: Π

ΕΤΡ.

ΠΕΤ

ΡΟΥ

29

ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Κώστας Παπακωνστα-ντίνουΕκπαιδευτικός

Όπως συμβαίνει μετά από κάθε πυρκαγιά, υπήρξε κατακραυγή και απαίτηση για άμεση «αποκατάσταση». Ωστόσο, αμέσως έγινε σαφές ότι, ειδικά στο δρυοδάσος, υπήρχε έντονη φυσική αναγέννηση. Αυτό μας έδωσε την ιδέα

για μια πιλοτική δράση της ΕΟΕ και ζητήσαμε να αποκλειστεί το δρυοδάσος από τα σχέδια αποκατάστασης. Το σχέδιο ήταν να φυλαχτεί η περιοχή, να ενημερωθεί το κοινό και να αποκλει-στούν κάποιοι πυρήνες με σημαντική αναγέννηση. Εφαρμόσαμε τη «φυσική πε-ρίφραξη», που χρησιμοποιεί μόνο τα κλαδιά των καμένων δέντρων. Ο φράκτης αυτός δεν είναι ιδιαίτερα ανθεκτικός, όμως σηματοδοτεί τις περιοχές ενδιαφέρο-ντος και, σε συνδυασμό με την ενημέρωση και τη φύλαξη, κρατά μακριά ζώα και ανθρώπους. Αντίθετα, το πιο δύσκολο ήταν να κρατηθούν μακριά «καλοθελητές» που ήθελαν να φυτέψουν δέντρα. Σήμερα, δυόμισι χρόνια μετά, η φυσική αναγέννηση είναι παντού εντυπωσιακή. Επιπλέον, έχει αποφευχθεί η εμπορική υλοτομία των καμένων δέντρων. Άδειες δίνονται μόνο σε ντόπιους για «προσωπική χρήση». Αυτό αποτελεί έναν ικανοποι-ητικό «συμβιβασμό» μεταξύ της μη κοπής και της ολοκληρωτικής αποψίλωσης.Τα καμένα δάση (δρυς, πεύκα και έλατα) σήμερα εξακολουθούν να είναι «δάση» με νεκρά δέντρα και άκαυτους θύλακες. Τα περισσότερα από τα πρεμνοβλαστή-ματα των βελανιδιών είναι πλέον ψηλότερα από δύο μέτρα και ορισμένα φτάνουν τα 3,5 μέτρα σε ύψος! Μαζί με άλλους θάμνους (πουρνάρια, κουμαριές, σχίνα κ.λπ.) δημιουργείται πυκνός υπόροφος που συμπληρώνεται με ένα πυκνό στρώμα από αγρωστώδη και λαδανιές. Φυσικά δεν λείπουν τα χιλιάδες πευκάκια. Μερικά ήδη έχουν ξεπεράσει το μισό μέτρο.Τη δεύτερη άνοιξη μετά την πυρκαγιά, τουλάχιστον 36 είδη πουλιών διατηρούσαν επικράτειες μέσα και γύρω από το καμένο δάσος, δηλαδή ελάχιστα λιγότερα από ότι πριν από την πυρκαγιά (την πρώτη άνοιξη μετά την πυρκαγιά τουλάχιστον 20 είδη είχαν επικράτειες εντός του καμένου δρυοδάσους). Οι πυκνότητες των δασικών ειδών ήσαν πιο χαμηλές από ότι πριν από την πυρκαγιά, ωστόσο μερικά, όπως ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης, φάνηκαν να αυξάνονται. Άφθονα είναι και τα πε-ραστικά και διαχειμάζοντα πουλιά, ειδικά στον υπόροφο. Προφανώς, τουλάχιστον για τα πουλιά, είναι πολύ καλύτερα να μην κόβονται τα καμένα δέντρα.

Βασικά συμπεράσματα:1. Καμία πυρκαγιά δεν «αφανίζει τα πάντα». Πάντα διατηρούνται άκαυτοι θύλα-κες και μεμονωμένα δέντρα.2. Το καμένο δάσος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τα περισσότερα δασικά πουλιά που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ξανά τις επικράτειές τους, συμπερι-λαμβανομένων των καμένων δέντρων και κάθε άλλου χαρακτηριστικού του ενδι-αιτήματος που απέμεινε.3. Η παρουσία άκαυτων θυλάκων και ζωντανών δέντρων αυξάνει πολύ την οικο-λογική αξία του καμένου δάσους. 4. Η προστασία της φυσικής αναγέννησης (με χαμηλής έντασης έργα, φύλαξη και ενημέρωση κοινού) είναι η μόνη έγκυρη μέθοδος αποκατάστασης του καμένου οικουστήματος.5. Δράσεις όπως οι αναδασώσεις και τα αντιδιαβρωτικά έργα μπορεί να κατα-στρέψουν σημαντικά στοιχεία του ενδιαιτήματος όπως τον υπόροφο και τα ανα-γεννημένα δέντρα.

Φυσική αναγέννησηΗ καλύτερη διαχείριση καμένων περιοχών για τα πουλιά

Περισσότερο από 50% της ΖΕΠ «Όρη Μπαρμπάς Κλω-κός και Κοιλάδα Σελινούντα» στη Βόρεια Πελοπόννησο (38o 10 Β’, 22o 00’ Α) επηρεάστηκαν από τη μεγάλη φωτιά του Ιουλίου 2007. Τα δάση της περιοχής περιλάμ-βαναν χαλέπια πεύκα στις χαμηλές κοιλάδες, έλατα στα ψηλά και μικρότερες εκτάσεις με πλατύφυλλες βελανι-διές ανακατεμένες με πεύκα και θάμνους.

Δύο χρόνια μετά τη φωτιά τα πευκάκια πλησιάζουν το μισό μέτρο.

Πλούσια βλάστηση και υπόροφος στο καμένο δάσος.

Η πινακίδα της ΕΟΕ.

photo: Κώστας Παπακων-σταντίνου

3030

Παρ’ όλο που στην χώρα μας υπάρχουν 163 Ζώνες Ειδικής Προστασίας, το υφιστάμενο δίκτυο δεν θεωρείται επαρκές και έτσι η ΕΟΕ συμμετείχε σε ερευνητικό πρόγραμμα με στόχο την

αξιολόγηση 69 ΙΒΑ σχετικά με την δυνατότητα τους να αναγνωρισθούν ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας.Σε κάθε περιοχή πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου προκειμένου να εντοπιστούν τα είδη χαρακτηρισμού, δηλαδή τα σημαντικά είδη που πληρούν κάποιο ορνιθολογικό κριτήριο και επομένως η περιοχή μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ, καθώς και τα είδη οριοθέτησης (είδη που δεν πληρούν κριτήριο αλλά διατηρούν σημαντικούς πληθυσμούς στην υπό εξέταση περιοχή). Με βάση τα αποτελέσματα της εργασίας πεδίου συντάχθηκε για κάθε περιοχή η ανάλογη ορνιθολογική έκθεση, η οποία συνοδευόταν από δύο χάρτες: έναν με τα όρια της προτεινόμενης ΖΕΠ και έναν με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα (ενδιαιτήματα φωλιάσματος, τροφοληψίας κλπ) των ειδών χαρακτηρισμού/οριοθέτησης. Τέλος, για κάθε προτεινόμενη ΖΕΠ συντάχθηκε ένα Σχέδιο Δράσης, στο οποίο περιγράφονται τα βασικά θεσμικά ή διαχειριστικά μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν για την αποτελεσματική διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι

επικαιροποιήθηκε και η βάση δεδομένων του Natura 2000 με την εισαγωγή των νέων στοιχείων που προέκυψαν από το πρόγραμμα.Σε περίπτωση που οι προτάσεις του προγράμματος υιοθετηθούν από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, το δίκτυο των ΖΕΠ στην Ελλάδα θα παρουσιάσει σαφή βελτίωση. Συγκεκριμένα, 45 προβληματικές περιοχές που ήταν χαρακτηρισμένες ως ΙΒΑ αλλά όχι ως ΖΕΠ, εντάσσονται στο δίκτυο των ΖΕΠ. Επίσης, η συνολική έκταση των ΖΕΠ αυξάνεται κατά 1.273 εκτάρια, δηλαδή ποσοστό αύξησης 76% σε σχέση με την υφιστάμενη έκταση. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η έκταση των ελληνικών ΖΕΠ να ανέλθει σε 2.947.369 εκτάρια, δηλαδή σε ποσοστό 21,19% επί της συνολικής ελληνικής επικράτειας. Επιπροσθέτως, η επικάλυψη μεταξύ ΙΒΑ και ΖΕΠ θα αυξηθεί από 48% σε 73%. Με την εφαρμογή των προτάσεων του προγράμματος αυτού, η κατάσταση του δικτύου των ελληνικών ΖΕΠ θα βελτιωθεί σημαντικά. Παρ’ όλα αυτά, το δίκτυο δεν θεωρείται ακόμα πλήρες και είναι αναγκαία η αξιολόγηση επιπλέον περιοχών. Επίσης, είναι προφανές ότι εξίσου σημαντική με την χάραξη των ΖΕΠ είναι και η αποτελεσματική διαχείριση των περιοχών με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών χαρακτηρισμού.

photo: Θάνος

Καστρίτης

Η Αετογερακίνα-Buteo rufinus αξιολογήθηκε

ως είδος χαρα-κτηρισμού για πολλές

προτεινόμενες ΖΕΠ

Θάνος ΚαστρίτηςΥπεύθυνος

ΙΒΑ & Προ-στατευόμε-νων Ειδών

Ελληνική Ορνιθολογική

Εταιρεία

Το δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας αποτελεί μέρος του δικτύου Natura 2000 και περιλαμβάνει περιοχές οι οποίες φιλοξενούν σημαντι-κούς πληθυσμούς από είδη πουλιών που περιλαμβάνονται στο παράρ-τημα Ι της Οδηγίας 79/409 της Ε.Ε., καθώς και από μεταναστευτικά πουλιά με τακτική παρουσία στην Ευρώπη.

Η αξιολόγηση 69 περιοχών για την ένταξή τους στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΖΕΠ

31

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΆΤΩΝ

Και οι δράσεις καλά κρατούν…Το πρόγραμμα της Ορνιθολογικής στον υγρότοπο Άγρα – Βρυτ-τών – Νησίου συνεχίζει να υποδέχεται νέους εθελοντές από Ελ-λάδα και εξωτερικό, οι οποίοι προσφέρουν το χρόνο τους στην προστασία και διατήρηση της σημαντικής βιοποικιλότητας στην προστατευόμενη περιοχή. Μια από τις σημαντικές δράσεις των εθελοντών είναι η εβδο-μαδιαία παρακολούθηση των πουλιών, συνήθως μετά από κα-τάλληλη εκπαίδευση. Κατά καιρούς, η τύχη και οι ιδιαίτερες συνθήκες ευνοούν την παρατήρηση νέων ειδών. Μάλιστα, το φθινόπωρο ο κατάλογος πουλιών του υγροτόπου αυξήθηκε κατά δυο: Κιστικόλη (Cisticola juncidis) και Φερεντίνι (Netta rufina)! Τα «μυστικά του βάλτου» μπορούν να αποκαλυφθούν από διάφορες θέσεις, όπως το καλοδιατηρημένο παρατηρητή-ριο πουλιών του Αγίου Γεωργίου. Παράλληλα, το φθινόπωρο οργανώθηκε μια έθνικ βραδιά στα Βρυττά, ένας θεσμός που ξεκίνησε από πέρσι, μόνο που φέτος μαγείρεψαν όχι μόνο οι εθελοντές του υγροτόπου, αλλά και η εθελοντική ομάδα Θεσσαλονίκης. Οι καλεσμένοι ήταν όλων των ηλικιών από τους γύρω οικισμούς, την Έδεσσα, τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Με αυτόν τον τρόπο η Ορνιθολογική θέλησε να ευχαριστήσει όλους εκείνους που μας στηρίζουν καθημερινά και ειδικά τους κατοίκους των Βρυττών για τη φιλοξενία τους.Μάθετε περισσότερα για την καθημερινότητα μας στον υγρότο-πο, μέσα από το blog: http://blogs.ornithologiki.gr/agras.

Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επικοινωνείτε με το Κέντρο Ενημέρωσης Υγροτόπου Άγρα – Βρυττών – Νησίου (τηλ. 6956297398, email: eskouli@ornithologiki.gr).

31

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ > Υγροτόπου Άγρα

> Βρυττών > Νησίου

ΟρνιθολογικόςΣταθμός

ΑντικυθήρωνΑπολογισμός

2009

Ειρήνη Σκούλη - Τοπική Υπεύθυνη ΟρνιθολογικήςΠέρη Κουράκλη - Υπεύθυνη Βορείου Ελλάδος

photo: Ειρήνη Σκούλη

Με επιτυχία έκλεισε και η δειγματοληπτική χρονιά του 2009 για τον Ο.Σ.Α.! Με το πέρας και αυτής της χρονιάς ο αριθμός των δακτυλιωμένων ειδών έφτασε τα 113, ενώ ο αριθμός των δακτυλιωμένων πουλιών ξεπέρασε τις 30.000! Τα πιο εντυπωσιακά είδη για την περασμένη χρονιά ήταν η δακτυλίωση του πρώτου για τον Ο.Σ.Α. Αιγαιοτσιροβάκου (Sylvia rueppelli) κατά την διάρκεια της ανοιξιάτικης περιόδου και του πρώτου Νανοτσί-χλονου (Emberiza pusilla) κατά την φθινοπωρινή περίοδο, είδος πολύ σπάνιο για τον Ελλαδικό χώρο (http://rarities.ornithologiki.gr/gr/eaop/show_image.php?imID=805). Δύο πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί από τον Ο.Σ.Α. την περσινή άνοιξη, ξαναπιάστηκαν από δακτυλιωτές κατά την ανοιξιάτικη μεταναστευτική περίοδο του 2009: μια Τσιχλοπο-ταμίδα (Acrocephalus arundinaceus) που ξαναπιάστηκε στη Σάμο και μια Ωχροστριτσίδα (Hippolais pallida) που ξαναπιάστηκε στα Ιεροσόλυμα. Η συγκεκριμένη Ωχροστριτσίδα είναι και η πρώτη με Ελληνικό δαχτυλίδι που επανασυλλαμβάνεται στο εξωτερικό. Αν και εσείς ενδιαφέρεστε, όπως οι 14 περσινοί εθελοντές από 10 χώρες, να συμβάλετε στο πρόγραμμα μπορείτε να δηλώσετε το ενδιαφέρον σας στο http://www.ornithologiki.gr/en/hos/envolfrm_antik.htm.

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

Χρήστος Μπαρμπούτης Συντονιστής Προγράμματος

Δακτυλίωσης πουλιών του Ο.Σ.Α.

32

Ο χειμώνας προσφέρεται για συναντήσεις εντός των τειχών, πριν φτιάξει ο καιρός και… βγει ο ελλαδικός πληθυσμός στην ύπαιθρο για να κατατροπώσει τη φύση με τις διάφορες ‘ευφυείς πρω-

τοβουλίες’ του. Έτσι, σε μία σειρά συναντήσεων τόσο στην Αθήνα, όσο και στις Βρυξέλλες, συζητήσαμε με ανθρώπους στα κέντρα λήψης απο-φάσεων για θέματα που άπτονται της προστασίας των πουλιών και των βιότοπών τους. Συναντηθήκαμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και με τους ευρωβουλευτές Νίκο Χουντή (ΣΥΡΙΖΑ), Κρίτωνα Αρσένη (ΠΑΣΟΚ) και Μιχάλη Τρεμόπουλο (Οικολόγοι Πράσινοι). Ανάμεσα σε άλλα, τα ζη-τήματα αιχμής που συζητήθηκαν ήταν:

• η προώθηση πιο φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για την βιοποικιλότητα μετά το 2010• το ζήτημα της ορθής χωροθέτησης των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα• η προώθηση των καταγγελιών που έχει ξεκινήσει η Ορνιθολογική στην Επιτροπή, όπως αυτή του υγροτόπου Βραυρώνας • η εκτροπή του Αχελώου

Κατατέθηκε επίσης, σε συνάντηση με την νέα Υπουργό κ. Μπιρμπίλη, κοι-

νή πρόταση για ένα νέο νόμο-πλαίσιο για την βιοποικιλότητα από τις δέκα περιβαλλοντικές οργανώσεις . Σε 18 κεφάλαια, η πρόταση των οργανώ-σεων συμπληρώνει σημαντικά κενά στην υπάρχουσα νομοθεσία, εκσυγ-χρονίζει υφισταμένες διατάξεις και ενισχύει το υπάρχον νομικό καθεστώς. Η Ορνιθολογική κατέθεσε επιπλέον τις δικές της ειδικές προτάσεις στην Υπουργό σε μία προσπάθεια να εστιάσει, αλλά και να διαφοροποιήσει μέρος των θέσεών της για την προστασία των πουλιών.

Τέλος, βαρύ κι ασήκωτο έπεσε το νέο σχέδιο νόμου για την επίσπευση της αδειοδότησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ο νέος νόμος προωθείται ταχύτατα και βάζει προτεραιότητα στην εγκατάσταση ΑΠΕ σε σχέση με τις τοπικές επιπτώσεις. Κυρίως όμως, δεν λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας καθώς καταστεί την κλιματική αλλαγή ως παράγοντα προτεραιότητας συγκριτικά με άλλους περιβαλλο-ντικούς παράγοντες. Η Ορνιθολογική πρόκειται να καταθέσει τις ενστά-σεις της στο σχέδιο νόμου. Η πρόταση θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες προτάσεις για τον σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου πλαισίου με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, χωρίς όμως προκαλεί μη αναστρέ-ψιμες συνέπειες στην βιοποικιλότητα της χώρας.

Μαλαμώ ΚορμπέτηΥπεύθυνηΘεμάτωνΠολιτικής

Περιβάλλοντος

Πανοραμικά άποψη της

Καστοριάς & της λίμνης της.

photo Ρούλα

Τρίγκου

photo Ρούλα

Τρίγκου

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Με την εκλογή της νέας κυβέρνησης έχουμε πολλές ανατροπές και εξελίξεις. Κατ’ αρχάς η χώρα απέκτησε το πολυπόθητο Υπουργείο Περιβάλλοντος που όλοι περιμέναμε. Το

Υπουργείο μπορεί να είχε εξαγγελθεί χρόνια τώρα, αλλά με την γνωστή Αρχή της Αδρά-νειας η υλοποίησή του άργησε περισσότερο από μία δεκαετία.

Χειμερινές νάρκες

33

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Είσαι χρόνια caretaker της Λίμνης της Καστο-ριάς. Γιατί αποφάσισες να γίνεις caretaker?

Το 2000 προκειμένου να καλύψουμε ένα κενό που

υπήρχε στον νομό Καστοριάς για την προστασία του περιβάλλοντος ιδρύσαμε την Εταιρία Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς. Στο πλαί-σιο αυτής της προσπάθειας και για την καλύτερη αντιμετώπιση κάποιων θεμάτων που είχαν σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος και της λίμνης της Καστοριάς σκεφτήκαμε ότι θα έπρεπε να συνεργαστούμε και με οργανώσεις πανελλήνιας εμβέλειας όπως η ΕΟΕ. Έτσι όταν μάθαμε ότι η ΕΟΕ θα ξεκινούσε το δίκτυο των caretakers αποφασίσαμε κάποια άτομα να συμμετέχουμε σε αυτό.

Ξέρουμε ότι είσαι ένας πολύ ενεργός πολίτης στην περιοχή σου και συμμετέχεις σε τοπικούς περιβαλλοντικούς συλλόγους. Έχεις δει αποτελέσματα μέσα από την τοπική δράση?

Τα τελευταία δέκα χρόνια μέσα από την δράση την οποία έχουμε ανα-πτύξει στην περιοχή έχουμε πετύχει σημαντικά αποτελέσματα στην προ-στασία του περιβάλλοντος αλλά και στην ενημέρωση- ευαισθητοποίηση των κατοίκων του νομού Καστοριάς .Μέσα από την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση καταφέραμε να έχουμε συμπαραστάτες στην προσπάθεια που κάνουμε σχεδόν το σύνολο των πολιτών του νομού οι οποίοι όταν αντιληφθούν ότι υπάρχει κάποια πα-ρέμβαση σε βάρος του περιβάλλοντος μας ενημερώνουν άμεσα. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε καταφέρει να σταματήσουμε μπαζώματα

στα υγρολίβαδα, απομάκρυνση της παράνομης προβλήτας στην περιο-χή του Δισπηλιού, ακύρωση του έργου κατασκευή μοντελοδρόμιου στα υγρολίβαδα κοντά στο Ξηροπόταμο, ακύρωση του έργου της Εγνατία ΑΕ έργου «Οδός Δισπηλιού – Καστοριάς του κάθετου άξονα Σιάτιστα – Ιεροπηγή της Εγνατίας οδού»του οποίου η χάραξη περνούσε μέσα από το παραλίμνιο δάσος κ.α.Εδώ θα πρέπει να επισημάνω και την σημαντική βοήθεια που είχαμε στην προσπάθεια αυτή από την ΕΟΕ σε θέματα που είχαν να κάνουν με την προστασία της λίμνης της Καστοριάς.

Η πρόσφατη απόφαση του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ να επιτρέψει την δό-μηση περιμετρικά της Λίμνης στην Καστοριά συνάντησε αντιστά-σεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και τελικά ανακλήθηκε. Θέλεις να μας πεις λίγο πώς η τοπική κοινωνία κατάφερε κάτι τέτοιο?

Όταν έγινε γνωστή η απόφαση του Σουφλιά για την αλλαγή των όρων δόμησης που υπήρχαν γύρω από την λίμνη της Καστοριάς αποφασίσα-με να κάνουμε γνωστό το θέμα μέσα από τα ΜΜΕ της περιοχής και να ζητήσουμε από τους αρμόδιους φορείς να πάρουν θέση και να αντι-δράσουν στην απόφαση αυτή .Μετά από καθημερινές παρεμβάσεις στα τοπικά ΜΜΕ αλλά και με την βοήθεια της ΕΟΕ καταφέραμε να έχουμε ομόφωνες αποφάσεις της Ν.Α. Καστοριάς του Εμπορικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Καστοριάς , του Εργατικού Κέντρου ,της Ένωσης Ξενοδόχων Καστοριάς και πολλών πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής οι οποίες στάλθηκαν στο ΥΠΕΧΩ-ΔΕ και στα ΜΜΕ της περιοχής.Δεν θα πρέπει να ξεχάσω και την στάση που κράτησαν οι δύο βουλευτές του νομού οι οποίοι αντέδρασαν στην απόφαση του Σουφλιά και κατέ-θεσαν την διαμαρτυρία τους στο ΥΠΕΧΩΔΕ.

Μαλαμώ ΚορμπέτηΥπεύθυνηΘεμάτωνΠολιτικήςΠεριβάλλοντος

Συνέντευξημε τον Χρήστο Τόσκο, μέλος της Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς.

34

ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ

Γνωστή στην αρχαιότητα και ως Λίμνη Ρειτών (μία από τις δύο που υπήρχαν, η άλλη αποξηράνθηκε και στη θέση της υπάρχουν εγκατα-στάσεις των ΕΛΠΕ), και αφιερωμένη στη Περσεφόνη, αποτελούσε

ιερό χώρο και στα νερά της μπορούσαν να ψαρεύουν μόνο ιερείς. Τις δε-καετίες του ’70 και ’80, η ανεξέλεγκτη ρύπανση από τις διαρροές πετρε-λαίου των παρακείμενων διυλιστηρίων είχε προκαλέσει έντονη υποβάθ-μιση της ποιότητας των υδάτων. Με τη δημιουργία μικρών φραγμάτων τα πράγματα βελτιώθηκαν αισθητά και η ζωή επέστρεψε στη λίμνη. Το 2008, με την έναρξη του προγράμματος παρακολούθησης των υγρο-τόπων της Αττικής, έγιναν οι πρώτες ολοκληρωμένες καταγραφές της ορνιθοπανίδας. Σε συνεννόηση με τους αξιωματικούς του στρατοπέδου, και σεβόμενη τους περιορισμούς που έχουν θέσει, η ομάδα που παρακο-λουθεί τη λ. Κουμουνδούρου έκανε πολύ σημαντικές παρατηρήσεις που δείχνουν την αξία του υγροτόπου αυτού. Η πιο σημαντική «ανακάλυψη» ήταν η παρουσία ενός κοπαδιού από 21 Βαλτόπαπιες το οποίο παρέμεινε το χειμώνα, ενώ στα τέλη Μαΐου ένα

άτομο κυκλοφορούσε ακόμα στα νερά της λίμνης. Εξίσου σημαντική εί-ναι και η διαχείμαση πάνω από 1.000 Φαλαρίδων, ενώ καταγράφηκαν και άλλα επτά είδη πάπιας: Πρασινοκέφαλη, Κιρκίρι, Γκισάρι, Ψαλίδα, Χουλιαρόπαπια, Σφυριχταρι και Καπακλής. Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν η καταγραφή Νανόγλαρου, και η παρουσία Λευκοτσικνιάδων και Σταχτο-τσικνιάδων.Οι καταγραφές συνεχίζονται και ελπίζουμε ότι η λίμνη θα συνεχίσει να μας εκπλήσσει ευχάριστα. Η συγκεκριμένη περίπτωση μας δείχνει ξεκά-θαρα τη δύναμη της φύσης να επουλώνει (έως ένα βαθμό) τις πληγές που της δημιουργούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Θα πρέπει, όμως, να συνεχιστούν οι προσπάθειες ώστε να ληφθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα για την αποτροπή περαιτέρω ρύπανσης. Η ΕΟΕ, μέσω του προγράμματος «Υγρότοποι της Αττικής» μπορεί να αποτελέσει μοχλό πίεσης προς τους αρμόδιους φορείς ώστε να παρθούν τα αναγκαία μέτρα για την πλήρη αποκατάσταση της λίμνης και τη διάσωση αυτού του πολύ σημαντικού υγροτόπου της Δυτικής Αττικής.

photo: Λευτέρης

Σταύρακας

Η Λίμνη Κουμουνδούρου

Λευτέρης Σταύρακας

Η Λίμνη Κουμουνδούρου είναι αναμφίβολα ο λιγότερο γνωστός υγρότοπος της Αττικής. Αν και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την πρωτεύουσα, το στρατόπεδο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά αποτε-λεί αποτρεπτικό παράγοντα για τους περισσότερους γι’ αυτό και οι παρατηρήσεις που είχαμε μέχρι πρό-σφατα ήταν ελάχιστες και αφορούσαν στην καλύτερη περίπτωση στάσεις μερικών λεπτών και γρήγορες σαρώσεις από το αυτοκίνητο. Ως εκ τούτου, κανείς δεν ήξερε ποιά ήταν η κατάσταση της ορνιθοπανίδας.

Λίμνη Κουμουνδούρου

Ελληνικη Ορνιθολογικη ΕταιρειαΒΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 24, 106 82 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ. - FAX: 210 8228704, 210 8227937

Kataxwrisi_noPrices_Prepress

� � � � � , 19 � � � � �� � � � �� 2008 4:08:29 � �