NEWSLETTER24, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ2016 ·...

Με τον ερχοµό του φθινοπώρου, σας παρου-σιάζουµε το νέο τεύχος του ενηµερωτικού

µας δελτίου.Υπενθυµίζουµε πως το εν λόγω έντυπο απο-

τελεί βήµα ελεύθερης έκφρασης για όσους επι-θυµούν να διατυπώσουν τις απόψεις τους ή/καινα µοιραστούν τις γνώσεις τους, σχετικά µε τοαντικείµενο της δραστηριότητας µας φυσικά.

Στο 2ο για το 2016 και 24ο στη σειρά News-letter της EXTRACO, θα βρείτε:

• Τα νέα της EXTRACO.

• Επιστηµονικό άρθρο µε τίτλο «Βελτιστοποί-ηση της εξόρυξης - Η σπουδαιότητα του σχε-διασµού για την αποφυγή φαινοµένων ατελούςέκρηξης»

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα πουµπορεί να προκύψουν στα πλαίσια της εξορυκτι-κής διαδικασίας είναι η ατελής έκρηξη των χρη-σιµοποιούµενων εκρηκτικών υλών. Με τον όροατελής έκρηξη νοείται ο εσφαλµένος χρόνοςέναυσης, η µειωµένη ισχύς έκρηξης, ή/και η πλή-ρης αστοχία του γεµίσµατος. Τα φαινόµενα αυτά,ως επί το πλείστον, σχετίζονται µε τον τρόπο πουχρησιµοποιούνται οι εκρηκτικές ύλες. Πρέπειλοιπόν κατά τον σχεδιασµό της εξόρυξης να λαµ-βάνονται υπόψη οι παράµετροι που επηρεάζουντην απόδοση των εκρηκτικών, ώστε να αποσο-βούνται οι δυσµενείς συνέπειες που απορρέουναπό µια προβληµατική ανατίναξη.

Τα προαναφερθέντα αναλύονται στο εν λόγωάρθρο των Μηχανικών της Extraco, ΠαντελήΚοίλιαρη & Γιώργου Μπάντση, που έχει ως στό-χο την ανάδειξη των παραµέτρων της ανατίναξηςπου συνδέονται µε την εµφάνιση φαινοµένωνατελούς έκρηξης.

• Άρθρο µε τίτλο «Αλέξης Ζορµπάς - Ένας µε-ταλλωρύχος συνώνυµο µε την Ελλάδα»

Στο άρθρο αυτό ο κος Νικόλαος Μαντζαρέαςµας διαφωτίζει για τον Μακεδόνα ΜεταλλωρύχοΓιώργη Ζορµπά, όπως είναι το πραγµατικό όνο-µα του µυθιστορηµατικού Αλέξη Ζορµπά.

• Φωτογραφίες από ανατινάξεις και όχι µόνο.Πρόκειται για νέα θεµατική ενότητα µε χαρα-

κτηριστικές φωτογραφίες από ανατινάξεις αλλάκαι την καθηµερινότητα στο εργοτάξιο. Ας µηνξεχνάµε πως µια φωτογραφία ισοδυναµεί µε χί-λιες λέξεις.

Καλούµε όλους όσους ενδιαφέρονται να µαςστείλουν τις δικές τους φωτογραφίες µε σύντοµηεπεξήγηση (λεζάντα), προκειµένου να φιλοξενη-θούν στα επόµενα τεύχη. Υπενθυµίζουµε ότι στοτέλος της χρονιάς θα βραβεύσουµε την καλύτερη.

Σας ευχαριστούµε για την εµπιστοσύνη πουµας δείχνετε τόσα χρόνια και υποσχόµαστε νασυνεχίσουµε να είµαστε άξιοι αυτής.

Με φιλικούς χαιρετισµούςΗ οµάδα σύνταξης

NEWSLETTER 24, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Γ΄ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 90, ΑΘΗΝΑ 104 34TΗΛ : 210 – 82 51 248, 9 – FAX : 210 – 88 47 360 E-mail : [email protected] / Web : www.extraco.gr

Τη Μεγάλη Τετάρτη 27Απριλίου 2016, οµά-δα εργαζοµένων της µεταλλευτικής εταιρεί-

ας ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΒΩΞΙΤΕΣ ΑΕ επισκέφτηκετις εγκαταστάσεις µας στην Τανάγρα Βοιωτίας.

Η επίσκεψη αυτή αποτέλεσε συνέχεια τηςηµερίδας εκπαιδευτικού χαρακτήρα που έλαβεχώρα την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου 2016 στιςεγκαταστάσεις του µεταλλευτικού συγκροτήµα-τος στο 51ο χλµ Π.Ε.Ο Λαµίας-Άµφισσας.

Κατά την εκπαιδευτική ηµερίδα του Φεβρου-αρίου τα στελέχη της EXTRACO παρουσίασανστους παρευρισκόµενους γοµωτές – εργοδηγούς& µηχανικούς της εταιρείας τις βασικές αρχέςορθής και ασφαλούς χρήσης των εκρηκτικών, δί-νοντας ιδιαίτερη έµφαση στα καψύλλια Nonelκαι στο εκρηκτικό γαλάκτωµα, δεδοµένου ότι η

εταιρεία ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΒΩΞΙΤΕΣ ΑΕ βρίσκε-ται σε µεταβατική περίοδο έχοντας λάβει τηναπόφαση να αλλάξει τη µεθοδολογία των ανατι-νάξεων, τόσο σε υπόγεια όσο και σε επιφανειακάεργοτάξια, χρησιµοποιώντας αποκλειστικά καιµόνο καψύλλια Nonel και εκρηκτικό γαλάκτω-µα, αντί ηλεκτρικών καψυλλίων & ζελατινοδυ-ναµιτίδας, µε απώτερο σκοπό τη µεγιστοποίησητης ασφάλειας.

Η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις παραγωγήςέδωσε την ευκαιρία στους εργαζόµενους να δουναπό κοντά πως κατασκευάζονται τα υλικά πουχρησιµοποιούν, καθώς και πως διενεργούνται οιέλεγχοι ποιότητας.

Όπως συµβαίνει πάντοτε σε τέτοιου είδους εκ-δηλώσεις, ακολούθησε και µικρής διάρκειας πα-

TA NEA THΣ EXTRACO

Επίσκεψη οµάδας γοµωτών – εργοδηγών & µηχανικώντης µεταλλευτικής εταιρείας ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΒΩΞΙΤΕΣ ΑΕστις εγκαταστάσεις της EXTRACO στην Τανάγρα Βοιωτίας

2 • Newsletter — Τεύχος 24, Σεπτέμβριος 2016

ρουσίαση από τα στελέχη της EXTRACO ανα-φορικά µε τις βασικές αρχές ασφαλούς χρήσηςεκρηκτικών υλών & µέσων έναυσης, εµπλουτι-σµένη µε πρακτικές συµβουλές.

«Επανάληψη µήτηρ πάσης µαθήσεως» συνή-θιζαν να λένε οι αρχαίοι µας πρόγονοι.

Ακολούθησε πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση

µεταξύ των παρευρισκοµένων µε ανταλλαγήαπόψεων αλλά και διατύπωση εποικοδοµητικώνπαρατηρήσεων.

Η εκδήλωση έκλεισε παραδοσιακά µε πλού-σιο µπουφέ νηστίσιµων µεζέδων, ένεκα της νη-στείας του Πάσχα.

Newsletter — Τεύχος 24, Σεπτέμβριος 2016 • 3

Εισαγωγή

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα πουµπορεί να προκύψουν στα πλαίσια της εξο-

ρυκτικής διαδικασίας είναι η ατελής έκρηξη τωνχρησιµοποιούµενων εκρηκτικών υλών. Με τονόρο ατελής έκρηξη νοείται ο εσφαλµένος χρόνοςέναυσης, η µειωµένη ισχύς έκρηξης, ή/και η πλή-ρης αστοχία του γεµίσµατος. Τα συµβάντα αυτά,που οφείλονται είτε στην ίδια την εκρηκτική ύληείτε στα µέσα πυροδότησης αυτής, έχουν ως απο-τέλεσµα η ενέργεια που εκλύεται κατά την έκρηξηνα διαχέεται στον χώρο υπό την µορφή δονήσεωνχωρίς να παράγεται επαρκές ωφέλιµο έργο. Κατάσυνέπεια, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ηθραύση του πετρώµατος είναι ανοµοιόµορφη, ενώλαµβάνει χώρα έκλυση τοξικών αερίων.

Kατά κανόνα, οι εµπορικές εκρηκτικές ύλεςέχουν ως βασικό συστατικό τους το νιτρικό αµµώ-νιο, µε αποτέλεσµα όταν εκρήγνυνται να εκλύεταικυρίως άζωτο (Ν2), διοξείδιό του άνθρακα (CO2)και νερό (H2O). Στην περίπτωση όµως της ατελούςέκρηξης, οι χηµικές αντιδράσεις που λαµβάνουνχώρα οδηγούν στην παραγωγή τοξικών αερίωνόπως µονοξείδιο του άνθρακα (CO) και οξείδιατου αζώτου (ΝΟx: NO, NO2 και Ν2Ο). Απότοκητης παραγωγής τέτοιων αερίων είναι η µείωση τηςσυνολικής ενέργειας που απελευθερώνεται κατάτην έκρηξη, άρα και της ενέργειας που µετατρέπε-ται σε ωφέλιµο έργο για τη θραύση των πετρωµά-των. Για παράδειγµα, στην περίπτωση τουANFO,αν αντί τέλειας έκρηξης (37 NH4NO3 + C12H26 →

37 N2 + 12 CO2 + 87 H2O), παραχθεί µικρή ποσό-τητα CO ή ΝΟ2, η παραγόµενη ενέργεια έκρηξηςανά kg προϊόντος µειώνεται αισθητά (2-5 %), γε-γονός που οδηγεί σε σηµαντική ελάττωση της απο-δοτικότητας της εξορυκτικής διαδικασίας. Πέραντης αποδοτικότητας, εγείρονται ζητήµατα ασφά-λειας, κυρίως λόγω της υψηλής επικινδυνότηταςτης αποµάκρυνσης από τα µπάζα των υπολειµµά-των εκρηκτικών υλών, που αποµένουν σε περίπτω-ση αστοχίας τους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, όµως, η ατε-λής έκρηξη δεν σχετίζεται µε την ποιότητα τωνεκρηκτικών αλλά µε τον τρόπο που αυτά χρησι-µοποιούνται. Ως εκ τούτου, η επίγνωση των αι-τιών του φαινοµένου είναι υψίστης σηµασίας γιατην υψηλή αποδοτικότητα της εξορυκτικής δια-δικασίας αλλά και την ασφαλή διεξαγωγή της. Ωςαπόρροια, λοιπόν, της σοβαρότητάς του, το εν λό-γω ζήτηµα έχει αποτελέσει αφορµή για τη διενέρ-γεια ενδελεχούς έρευνας, από την οποία έχει κα-ταδειχθεί ότι τρεις είναι οι βασικοί λόγοι ατελούςέκρηξης: α) η απευαισθητοποίηση της εκρηκτι-κής ύλης (desensitization) β) η συµπαθητική ενερ-γοποίηση (sympathetic detonation), και γ) η αστο-χία του µέσου έναυσης. Οι τρεις αυτοί λόγοιαναλύονται ακολούθως.

Απευαισθητοποίηση εκρηκτικής ύληςΜία βασική παράµετρος που επηρεάζει την από-δοση ενός εκρηκτικού είναι η πυκνότητά του. Μι-κρές µεταβολές στην πυκνότητα επιδρούν σηµα-

ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΡΥΞΗΣ

Η σπουδαιότητα του σχεδιασµούγια την αποφυγή φαινοµένων ατελούς έκρηξης


ντικά στην ευχέρεια πυροδότησής του, δηλαδήστην ευαισθησία του κι ως εκ τούτου στην από-δοσή του. Γενικώς, της πυκνότητας αυξανοµένης,αυξάνεται η ενέργεια έκρηξης, ενώ αντίστοιχα ηµετρούµενη ταχύτητα έκρηξης λαµβάνει υψηλό-τερες τιµές. Ωστόσο, πέραν µίας κρίσιµης τιµήςτης πυκνότητας, η διέγερση καθίσταται δυσχερής.Κατά τη διάρκεια της ανατίναξης, η πυκνότητατου εκρηκτικού µπορεί να µεταβληθεί εξαιτίαςτων πιέσεων που ασκούνται από το ωστικό κύµαπου αναπτύσσεται από την έκρηξη γειτνιαζόντωνδιατρηµάτων. Το κατά πόσο θα µεταβληθεί η πυ-κνότητα εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά τουεδάφους, το είδος της εκρηκτικής ύλης, αλλά καιτον σχεδιασµό της ανατίναξης, και πιο συγκεκρι-µένα από τη διάµετρο, το φορτίο, και την απόστα-ση των διατρηµάτων.

Η ευαισθητοποίηση των εκρηκτικών γαλα-κτωµάτων κατά κανόνα επιτυγχάνεται µε την δη-µιουργία θυλάκων αερίου εντός της µάζας τους,είτε µε χηµικό (ανάπτυξη φυσαλίδων) είτε µε φυ-σικό τρόπο (προσθήκη µικροσφαιριδίων). Οι θύ-λακες αυτοί, υπό την επίδραση του κρουστικούκύµατος εκρήξεως που αναπτύσσεται κατά τηνέναυση της εκρηκτικής ύλης, µετατρέπονται σεεστίες υψηλών πιέσεων και θερµοκρασιών (hotspots), εξυπηρετώντας επί της ουσίας ένα διπλόσκοπό: αυξάνουν την ευαισθησία διέγερσης καικαθιστούν ευχερή την διάδοση του εκρηκτικούκύµατος εντός της µάζας του εκρηκτικού.

Αναφορικά µε τον µηχανισµό της, δια της δη-µιουργίας θυλάκων αέρα ευαισθητοποίησης τωνγαλακτωµάτων, έχουν προταθεί διάφορες ερµη-νείες. Σύµφωνα µε την επικρατέστερη ερµηνεία,το κύµα που παράγεται αρχικά από τον πυροκρο-τητή και καθώς οδεύει εντός της εκρηκτικής ύλης,προκαλεί αδιαβατική (χωρίς ανταλλαγή θερµότη-

τας) συµπίεση και ως εκ τούτου θέρµανση του αε-ρίου εντός των θυλάκων. Μάλιστα, η άνοδος τηςθερµοκρασίας στο εσωτερικό αυτών των πυρήνωνδιάδοσης είναι τέτοια που οδηγεί στη χηµική απο-σύνθεση της εκρηκτικής ύλης στην περιοχή πέριξτων θυλάκων.Αυτές οι µικρές αντιδρώσες περιο-χές συντελούν στη δηµιουργία µίας ζώνης αντί-δρασης υψηλής θερµοκρασίας και πιέσεως, ηοποία µε τη σειρά της ενισχύει το µέτωπο τηςέκρηξης. Το παραγόµενο κύµα αναπτύσσεταιεντός της εκρηκτικής ύλης, αναδηµιουργώνταςσυνεχώς τη ζώνη αντίδρασης/ αποσύνθεσης στιςανέγγιχτες περιοχές του εκρηκτικού, εδραιώνο-ντας τελικά σταθερή ταχύτητα όδευσης στο µέ-τωπο της έκρηξης. Ο µηχανισµός αυτός παρου-σιάζεται σχηµατικά στην εικόνα 1.

Βάσει του µηχανισµού αυτού, γίνεται κατα-νοητό ότι η µείωση του όγκου που καταλαµβά-νουν οι φυσαλίδες εντός της εκρηκτικής ύλης δυ-

Εικόνα 1: Σχηµατική αναπαράσταση δηµιουργίας πυρήνων διάδοσης(hot-spot) εντός των εκρηκτικών γαλακτωµάτων [A. Ghorbani, TheStudy of Explosives Malfunction in Parallel Charges, Queen’sUniversity Kingston, Canada, 1997]


σχεραίνει την δηµιουργία πυρήνων διάδοσης. Ωςεκ τούτου, αναλόγως των συνθηκών που επικρα-τούν, η απόδοση των εκρηκτικών µπορεί να ποι-κίλει από την τέλεια ανατίναξη έως την πλήρηαστοχία. Η αύξηση της πυκνότητας του γεµίσµα-τος είναι απότοκη της συµπίεσης (dead-pressing)που δέχεται ως απόρροια της επίδρασης του ωστι-κού κύµατος που παράγεται από την έκρηξη γειτ-νιαζόντων διατρηµάτων, ή ακόµη και από τηνέκρηξη υλικών εντός του ίδιου διατρήµατος (ότανυπάρχουν ασυνέχειες λόγω ατελούς γόµωσηςή/και λόγω δονήσεων από την έκρηξη πλαϊνώνδιατρηµάτων).

Το αποτέλεσµα της συµπίεσης µπορεί να είναιείτε µόνιµο είτε παροδικό και εξαρτάται κυρίωςαπό: α) την σφοδρότητα των παραγόντων πουπροκαλούν την συµπίεση της εκρηκτικής ύληςκαι β) την ελαστικότητα των µικροσφαιριδίων.Αν δηλαδή, η συµπίεση που έχει προκληθεί, πχαπό την έκρηξη γειτονικού διατρήµατος, είναιτέτοια που επιτρέπει στο εκρηκτικό να επανέλθειστην πρότερή του κατάσταση, η απόδοσή του δενθα επηρεαστεί σηµαντικά, αρκεί η έναυσή τουνα λάβει χώρα µετά την πλήρη επαναφορά του.Αν όµως η βλάβη των µικροσφαιριδίων ή γενι-κότερα η κατάρρευση των θυλάκων είναι µόνιµη,τότε είναι πιθανή ακόµη και η πλήρης αστοχίατης εκρηκτικής ύλης.

Με βάση τη συµπεριφορά που επιδεικνύουνσε αυτήν την πολύπλοκη διαδικασία, οι εκρηκτι-κές ύλες διακρίνονται σε εύκαµπτες (resilient)και µη. Στην περίπτωση των µη-εύκαµπτωνεκρηκτικών υλών, άπαξ και λάβει χώρα το φαι-νόµενο της απευαισθητοποίησης, αυτές έχουν τηντάση να διατηρηθούν σε αυτήν την κατάσταση.Κατά συνέπεια, η απευαισθητοποίηση καθίσταταιµόνιµη και σταθερή µε το χρόνο. Τα γαλακτώµα-

τα είναι υλικά που εν πολλοίς κατατάσσονται σεαυτήν την κατηγορία, καθότι η συµπίεσή τους,αναλόγως βεβαίως και της έντασης µε την οποίααυτή λαµβάνει χώρα, µπορεί να προκαλέσει µό-νιµη καταστροφή των θυλάκων και συνεπώς µη-αναστρέψιµη αύξηση της πυκνότητάς τους. Απότην άλλη πλευρά, στην περίπτωση των ελαστικώνεκρηκτικών, υπάρχει ένα “παράθυρο” µεταξύ τουχρονικού σηµείου που ξεκινά η επίδραση τουπαλµού συµπίεσης (η οποία προκαλεί παροδικήαπευαισθητοποίηση του υλικού) και του σηµείουπου η εκρηκτική ύλη έχει ανακτήσει την πυκνό-τητά της καθιστώντας δυνατή την πλήρη έναυσήτης.Αν ο χρόνος καθυστέρησης του πυροκροτητήπου έχει επιλεγεί για την έναυση τύχει να είναιεντός αυτού του χρονικού “παραθύρου”, τότε πα-ρατηρούνται προβλήµατα µειωµένης απόδοσηςή ακόµη και αστοχιών.

Συµπαθητική ενεργοποίησηΩς συµπαθητική ενεργοποίηση ή εκ συµπαθείαςεκτόνωση (sympathetic detonation) χαρακτηρίζε-ται το φαινόµενο κατά το οποίο λαµβάνει χώραενεργοποίηση µίας εκρηκτικής ύλης υπό την επί-δραση του ωστικού κύµατος που παράγεται απότην έκρηξη µία άλλης που βρίσκεται σε απόστα-ση, πχ εντός γειτονικού διατρήµατος.Αυτή η τάσητων εκρηκτικών για εξ αποστάσεως ενεργοποίησηείναι η αιτία που οι αποθήκες των εκρηκτικώναναλόγως της χωρητικότητας τους πρέπει να κα-τασκευάζονται σε ορισµένη απόσταση η µία απότην άλλη, αλλά και µε συγκεκριµένο προσανατο-λισµό. Στο ίδιο φαινόµενο αποδίδεται και η συχνάπαρατηρούµενη ενεργοποίηση πολεµικών εκρη-κτικών, π.χ. ναρκών ή τορπιλών, που λαµβάνειχώρα από την έκρηξη άλλων που βρίσκονται εγ-γύς και στον αυτό χώρο.


Στην περίπτωση των εξορύξεων αυτή η τάσητων εκρηκτικών µπορεί να επηρεάσει αρνητικάτην ακρίβεια του (προκαθορισµένου) χρόνου πυ-ροδότησης σε µια αλληλουχία εκρήξεων, µε συ-νέπεια την δηµιουργία ανεπιθύµητων δονήσεωνκαι τον αναποτελεσµατικό θρυµµατισµό των πε-τρωµάτων. Βεβαίως, ο τεµαχισµός και η απόσπα-ση του πετρώµατος πρωτίστως δυσχεραίνεται λό-γω της µειωµένης απόδοσης της εκρηκτικής ύλης,η οποία είναι απότοκη της πρόωρης και ατελούς(χωρίς την χρήση πυροκροτητή) διέγερσής της(ουσιαστικά επιτελείται κατάκαυση και όχι έκρη-ξη της ύλης). Μία από τις εµπορικές εκρηκτικέςύλες, οι οποίες είναι ιδιαζόντως επιρρεπείς στησυµπαθητική ενεργοποίηση, είναι η ζελατινοδυ-ναµίτιδα ένεκα της υψηλής ευαισθησίας της. Ωςαποτέλεσµα, παρατηρείται (περαιτέρω) έκλυσητοξικών αερίων και µειωµένη εκλυόµενη ενέρ-γεια έκρηξης.

Όπως στην περίπτωση της απευαισθητοποίη-σης, οι παράγοντες που δύνανται να προκαλέσουντην συµπαθητική ενεργοποίηση είναι αρκετοί, καιγια την αποσόβησή της θα πρέπει να λαµβάνονταιυπόψη κατά το σχεδιασµό της ανατίναξης. Οι κυ-ριότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι:

• το γεωλογικά χαρακτηριστικά του πετρώ-µατος

• το είδος τη εκρηκτικής ύλης• η κλίση των διατρηµάτων• η διάµετρος των διατρηµάτων• η απόσταση µεταξύ δότη (εκρηκτικής ύλης

που πυροδοτεί) και δέκτη (εκρηκτικής ύληςπου πυροδοτείται)

• το είδος της γόµωσης• η παρουσία και η θέση ενισχυτών (booster)

έκρηξης.

Η διάµετρος των διατρηµάτων εξαρτάται άµε-σα από τον διαθέσιµο εξοπλισµό και εκτός εξαι-ρετικών περιπτώσεων διατηρείται σταθερή σεµια ανατίναξη Ο προσανατολισµός όµως και ηαπόσταση ποικίλουν. Ο προσανατολισµός τηςδιάταξης δότη-δέκτη είναι ένας από τους σηµα-ντικότερους παράγοντες απευαισθητοποίησης ήσυµπαθητικής ενεργοποίησης των εκρηκτικώνυλών. Αναλόγως της εφαρµογής, τα διατρήµαταορύσσονται κατακόρυφα, κεκλιµένα ή οριζόντια,µε στόχο πρωτίστως τον θρυµµατισµό του πε-τρώµατος σε τεµάχια µεγέθους που επιτρέπει τηνευκολότερη αποµάκρυνσή τους από το µέτωπο(φόρτωση και µεταφορά) και την ευχερέστερηπεραιτέρω επεξεργασία τους και δευτερευόντωςτη µείωση των προκαλούµενων δονήσεων. Στηνπράξη εντούτοις, η γεωµετρία των διατρηµάτωνδεν είναι αυτή που ορίζεται κατά τον σχεδιασµό.Οι αποκλίσεις όµως αυτές είναι πιθανό να προ-ξενήσουν το φαινόµενο της ακούσιας πυροδότη-σης, επηρεάζοντας αρνητικά την ασφαλή διεξα-γωγή και την αποδοτικότητα της εξορυκτικήςδιαδικασίας.

Βεβαίως, ο πρωταρχικός παράγοντας για τηναποτελεσµατική ή µη ενεργοποίηση των εκρη-κτικών υλών είναι απόσταση µεταξύ των διατρη-µάτων.Αναλόγως των χαρακτηριστικών του εδά-φους και της χρησιµοποιούµενης εκρηκτικήςύλης, η εσφαλµένη επιλογή της απόστασης µε-ταξύ των διατρηµάτων είναι πιθανό να προξενή-σει από συµπαθητική ενεργοποίηση έως πλήρηαπευαισθητοποίηση, σίγουρα όµως προκαλείακανόνιστες (εκτός του προκαθορισµένου χρο-νοδιαγράµµατος) πυροδοτήσεις. Ο Ishikawa καιοι συνεργάτες του προσπάθησαν µάλιστα να συ-σχετίσουν την ποσότητα της εκρηκτικής ύληςεντός των διατρηµάτων µε την απόσταση, πέραν


της οποίας εξαλείφεται το φαινόµενο της συµπα-θητικής ενεργοποίησης. Χρησιµοποιώντας ωςεκρηκτική ύλη γαλάκτωµα, κατέληξαν στο ότι ησχέση µεταξύ αυτών των δύο µεγεθών, όπως φαί-νεται και στην εικόνα 2, είναι γραµµική. Τα απο-τελέσµατα της ερευνάς τους έχουν καταγραφείστο άρθρο τους µε τίτλο: “Study on the ShockSensitivity of an Emulsion Explosive by the SandGap Test” (Science and Technology of EnergeticMaterials 67.6 (2006): 199-204). Η συνάρτησηαυτή ισχύει βεβαίως για την συγκεκριµένη εφαρ-µογή, ωστόσο υποδηλώνει ότι γενικότερα είναιδυνατή η ποσοτικοποίηση της επίδρασης της πο-σότητας της εκρηκτικής ύλης στην απόσταση µε-ταξύ των διατρηµάτων, προκειµένου να αποφευ-χθεί η συµπαθητική ενεργοποίηση.

Η ποσότητα της εκρηκτικής ύλης προσδιορί-ζει ουσιαστικά την ενέργεια που θα εκλυθεί άρακαι το µέγεθος της πίεσης που θα ασκηθεί σταγειτονικά διατρήµατα. Μάλιστα, οι Liu και

Tidman, (Estimation of the Dynamic PressureAround a Fully Loaded Blasthole - CANMET/MRL Experimental mine, March 1995) προσπά-θησαν να προσδιορίσουν την τιµή της πίεσης,υπό την οποία το εκρηκτικό-δέκτης παρουσιάζεισυµπαθητική ενεργοποίηση. Επιπροσθέτως, δια-τύπωσαν µία ηµι-εµπειρική συνάρτηση πρόβλε-ψης της τιµής της πίεσης που αναπτύσσεται γύρωαπό το διάτρηµα για διαφόρους τύπους πετρω-µάτων και είδη εκρηκτικών υλών: P = Pm

(R/Ro)a, µε Pm = 1.62 (ροD2)(ρrC/ ροD)0.25 και a =

1.54 (D/C)0.33, όπου Ρ = η πίεση σε απόσταση Rαπό το κέντρο του διατρήµατος, Pm = η µέγιστηπίεση στο τοίχωµα του διατρήµατος, a = η πτώσητης πίεσης, ρο = η πυκνότητα του εκρηκτικού, ρr= η πυκνότητα του πετρώµατος, D = η ταχύτηταέκρηξης, και C = η ταχύτητα του ήχου εντός τουπετρώµατος. Τα αποτελέσµατα ήταν ενδιαφέρο-ντα και µπορούν να φανούν χρήσιµα για το σχε-διασµό µιας ανατίναξης.

Η πίεση που ασκείται σε µια εκρηκτική ύληαπό γειτονικές εκρήξεις αυξάνεται θεαµατικά εντη παρουσία νερού στα διατρήµατα. Εποµένως,η ελάχιστη απόσταση µεταξύ των διατρηµάτων,προκειµένου να αποσοβηθεί η εµφάνιση απευ-αισθητοποίησης ή συµπαθητικής εκτόνωσης, αυ-ξάνεται σηµαντικά όταν υπάρχει νερό στην πε-ριοχή της εξόρυξης. Η παρουσία νερού προκαλείαυτό που στην µηχανική των ρευστών ονοµάζε-ται υδραυλικό πλήγµα (water hammer effect).Η πρόκληση του υδραυλικού πλήγµατος είναιαπόρροια απότοµης µεταβολής της ταχύτηταςτου ρευστού ή της πίεσης εντός κλειστών αγω-γών. Κατά την διάρκεια του φαινοµένου ανα-πτύσσονται ισχυρές εναλλασσόµενες υπερπιέ-σεις και υποπιέσεις, οι οποίες µεταδίδονται µε τηµορφή κυµάτων και µε την ταχύτητα του ήχου


Εικόνα 2: Συσχέτιση απόστασης διατρηµάτων-ποσότητας εκρηκτι-κής προς αποφυγή συµπαθητικής ενεργοποίησης

εντός του ρευστού, ασκώντας έντονες θλιπτικέςκαι εφελκυστικές τάσεις στα περιβάλλοντα υλι-κά. Για να εξελιχθεί το φαινόµενο πρέπει γενικώςνα ικανοποιούνται τέσσερις προϋποθέσεις: α)παρουσία ρευστού, β) απότοµη µεταβολή τηςπίεσης ή ταχύτητας του ρευστού, γ), επαρκές µή-κος αγωγού για να αναπτυχθεί το φαινόµενο, καιδ) ακαµψία/στιβαρότητα του αγωγού. Στην πε-ρίπτωση των διατρηµάτων που περιέχουν νερό,φυσικά ικανοποιούνται και οι τέσσερις αυτέςαπαιτήσεις.

Η ένταση του φαινοµένου εξαρτάται από τηνέκταση αλλά και από τη διάρκειά της µεταβολήςτης πίεσης, η οποία όπως προαναφέρθηκε προ-καλεί την δηµιουργία του υδραυλικού πλήγµα-τος. Στις εφαρµογές που γίνεται χρήση ρευστών,προς αποφυγήν του φαινοµένου του υδραυλικούπλήγµατος, εξασφαλίζεται ότι ο χρόνος που θαδιαρκέσει η όποια µεταβολή της πίεσης θα είναιαρκετά µεγάλος, ώστε τα κύµατα πίεσης που θααναπτυχθούν να είναι αµελητέα. Στην περίπτω-ση, όµως, των εξορύξεων που γίνεται χρήσηεκρηκτικών, λόγω των αναπτυσσόµενων ωστι-κών κυµάτων, η µεταβολή της πίεσης εκτός απόµεγάλη είναι και σχεδόν ακαριαία. Γίνεται επο-µένως κατανοητό ότι, η παρουσία του νερού λό-γω του φαινοµένου του υδραυλικού πλήγµατοςεπηρεάζει δραστικά την λειτουργία τόσο τωνεκρηκτικών υλών όσο και των πυροκροτητώνπου χρησιµοποιούνται για την διέγερσή τους.

Η επίδραση του υδραυλικού πλήγµατος απο-τυπώνεται αδρά στην µελέτη τουAdam MichaelDoerfler µε τίτλο: “The effects of water on sym-pathetic detonation and dead pressing of dyna-mite and emulsions” (Master Thesis, MissouriUniveristy of Science and Technology - 2012).Στην εν λόγω µελέτη εξετάζεται η επενέργεια του

νερού στην εµφάνιση ατελούς έκρηξης στην πε-ρίπτωση δυναµίτιδας και εκρηκτικού γαλακτώ-µατος. Το πέτρωµα στο οποίο διεξήχθησαν οι δο-κιµές αποτελείτο κατά βάση από δολοµίτη, ηδιάµετρος των διατρηµάτων ήταν 38 mm, καιχρησιµοποιήθηκαν φυσίγγια διαµέτρου 32mm.Από τα αποτελέσµατα προέκυψε ότι, εν τη απου-σία νερού, προκειµένου να αποφευχθεί απευαι-σθητοποίηση στην περίπτωση του γαλακτώµα-τος, η απόσταση µεταξύ των διατρηµάτων πρέπεινα είναι κατά 2,5 φορές µεγαλύτερη της διαµέ-τρου τους. Στην περίπτωση της δυναµίτιδας, γιανα αποσοβηθεί συµπαθητική ενεργοποίηση, ηαπόσταση ανάµεσα στα διατρήµατα πρέπει ναείναι ακόµη µεγαλύτερη, περίπου τριπλάσια τηςδιαµέτρου τους. Παρουσία νερού η απόστασηαυξάνεται ακόµη περισσότερο, συγκεκριµένα πε-ρί το 45% σε σχέση µε εκείνη που θα πρέπει ναέχουν τα διατρήµατα µεταξύ τους απόντος νερού.

Ατελής λειτουργία πυροκροτητήΤο ωστικό κύµα που παράγεται από την έκρηξηµία εκρηκτικής ύλης επιδρά αρνητικά στην από-δοση όχι µόνο του εκρηκτικού που βρίσκεται σεπαρακείµενο διάτρηµα αλλά και του πυροκρο-τητή που έχει τοποθετηθεί εκεί για την έναυσητου τελευταίου. Μάλιστα, όλες οι προαναφερ-θείσες παράµετροι του σχεδιασµού της ανατίνα-ξης που σχετίζονται µε την αποτελεσµατικότητατων εκρηκτικών υλών, επηρεάζουν αντίστοιχακαι τη λειτουργία των µέσων έναυσης. Κατά συ-νέπεια, αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα, ηαπόδοση των πυροκροτητών µπορεί να κυµαίνε-ται µεταξύ πλήρους έκρηξης και αφλογιστίας.Όµως, η µειωµένη απόδοση του πυροκροτητήµπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αποτε-λεσµατική διέγερση της εκρηκτικής ύλης, άρα


και στην τελεσφόρα (υπό την έννοια της έκλυσηςτης µέγιστης δυνατής ενέργειας) έκρηξή της.

Επιπλέον, πέραν της κύριας γόµωσης (η οποίασχετίζεται µε την αποτελεσµατικότητα της έναυ-σης) του πυροκροτητή, από την δράση των κυ-µάτων που αναπτύσσονται από γειτονικά γεµί-σµατα επηρεάζεται η πορεία της αντίδρασης τουστοιχείου καθυστέρησης, µε συνέπεια να µετα-βάλλεται ο χρόνος δράσης του πυροκροτητή.Έτσι όµως αυξάνεται η διασπορά και υπάρχεικίνδυνος επικάλυψης στην περίπτωση χρήσηςπυροκροτητών διαδοχικών χρόνων καθυστέρη-σης (δηλαδή ένας πυροκροτητής µε υψηλότεροδιαδοχικό αριθµό εκτονώνεται πριν από έναν µεχαµηλότερο διαδοχικό αριθµό), βγάζοντας εκτόςτης πρόβλεψης την αλληλουχία των εκρήξεων,γεγονός µε δυσµενείς συνέπειες για την αποδο-τικότητα της εξορυκτικής διαδικασίας.

Επειδή η συµπεριφορά των πυροκροτητώναπέναντι στα παραγόµενα, από τα γειτνιάζονταδιατρήµατα, ωστικά κύµατα εξαρτάται από τηναντοχή τους σε κρούση, οι πρώτες µελέτες που διε-ξήχθησαν επί του θέµατος περιλάµβαναν τέτοιουτύπου δοκιµές (impact tests). Βρέθηκε λοιπόν ότιγια να εκτονωθούν οι συνήθεις πυροκροτητές(ηλεκτρικοί και µη), απαιτούνται 60-78 Ν m(Joule). Αντίστοιχες τιµές βρέθηκαν και για τηνακούσια έναυση του σωλήνα (shocktube) τωνµη-ηλεκτρικών πυροκροτητών (Nonel). Ουσια-στικά, η έναυση του πυροκροτητή θα προκύψειµέσω εφαρµογής πιέσεως, αν και εφόσον εφαρ-µοστεί πίεση υψηλότερη από αυτή που απαιτεί-ται για την ενεργοποίηση της (ευαίσθητης) κύ-ριας γόµωσης (PETN) που βρίσκεται στην βάσητου. Επειδή όµως τα κρουστικά κύµατα που ανα-πτύσσονται είναι µεγάλα, και επειδή η µάζα καιη ταχύτητα των λίθων που εκτοξεύονται κατά

την έκρηξη (και µπορεί να προσκρούσουν στουςσωλήνες των Nonel) είναι επίσης µεγάλες, συ-νήθως η ελάχιστη πίεση ενεργοποίησης του πυ-ροκροτητή υπερκεράζεται.

Η πίεση που υφίσταται ο πυροκροτητής είναιαποτέλεσµα της επίδρασης του κύµατος που πα-ράγεται από γειτονικές εκρήξεις, όπως αυτόοδεύει εντός της εκρηκτικής ύλης, στην οποία οπυροκροτητής είναι εισηγµένος. Η εκτίµηση,εποµένως, του αντίκτυπου των γειτνιαζόντωνεκρήξεων στον πυροκροτητή είναι πολυπλοκό-τερη από εκείνη στην περίπτωση των εκρηκτι-κών υλών, καθότι εκτός από τα εδαφολογικά χα-ρακτηριστικά, την παρουσία νερού, την διάµετροτων διατρηµάτων, το είδος και την ποσότητα τουεκρηκτικού-δότη, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη καιτο είδος του εκρηκτικού-δέκτη, στο οποίο έχειεισαχθεί ο πυροκροτητής. Οι Smith και Eck διε-ρευνήσαν την επίδραση του είδους του εκρηκτι-κού-δότη, όπως επίσης και της επενέργειας τουφαινοµένου του υδραυλικού πλήγµατος στηναπόδοση του πυροκροτητή. Τα πορίσµατα τηςερευνάς του έχουν περιληφθεί το άρθρο τους µετίτλο: “Detonator Malfunctions - Emulsion Sen-sitizer Effects” (Proc. of the 32th Annual Confe-rence on Explosives and Blasting Technique,Dallas, 2006), και χαρακτηριστικές φωτογραφίεςπαρατίθενται ακολούθως (εικόνα 3). Συγκεκρι-µένα, χρησιµοποίησαν εκρηκτικά γαλακτώµαταµε διαφορετικό µέσο ενεργοποίησης, και απο-φάνθηκαν ότι τα γυάλινα µικροσφαιρίδια σεαντίθεση µε τα πλαστικά, έχουν την τάση να αµ-βλύνουν τον αντίκτυπο της έκρηξης του εκρη-κτικού-δότη στον πυροκροτητή, ελαττώνονταςτην πιθανότητα για συµπαθητική ενεργοποίησήτου τελευταίου.


α)

β)

γ)

ΕπίλογοςΟ κατάλογος των επιπτώσεων που µπορεί να προ-κύψουν από µία προβληµατική ανατίναξη είναιµακροσκελής και δεν αφορά µόνο της οικονοµι-κές πτυχές της διαδικασίας. Εγείρονται σοβαράζητήµατα ασφάλειας. Κατά συνέπεια, η χρήσηεκρηκτικών υψηλής ποιότητας και αξιοπιστίαςείναι κεφαλαιώδους σηµασίας. Η απόδοση όµωςτων εκρηκτικών είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µετον τρόπο που αυτά χρησιµοποιούνται. Πρέπει,λοιπόν, να λαµβάνονται υπόψη κατά το σχεδια-σµό οι παράµετροι που επηρεάζουν την απόδοση

των εκρηκτικών, διαφορετικά είναι πολύ πιθανήη εµφάνιση των φαινοµένων που αναφέρθηκανανωτέρω, της απευαισθητοποίησης, της συµπα-θητικής έναυσης, και του υδραυλικού πλήγµατος.

Επιλεκτική βιβλιογραφίαM.S. Wieland, The Desensitization and Malfunction of

Coal-Mine Explosives, Proc. 13th Annua1 Conferenceon Explosives and Blasting Techniques, Cleveland,1987.

A. Ghorbani, The Study of Explosives Malfunction inParallel Charges, Queen’s University Kingston,Canada, 1997

Κ. Ishikawa et al., Study on the Shock Sensitivity of anEmulsion Explosive by the Sand Gap Test, Scienceand Technology of Energetic Materials, 199-204,2006.

C. Smith, G. Eck, Detonator Malfunctions - EmulsionSensitizer Effects, Proc. of the 32th AnnualConference on Explosives and Blasting Technique,Dallas, 2006.

A.Μ Doerfler, The effects of water on sympatheticdetonation and dead pressing of dynamite andemulsions, Master Thesis, Missouri Univeristy ofScience and Technology, 2012.

Παντελής Κοίλιαρης,Χηµικός Μηχανικός (PhD)

∆ιευθυντής Παραγωγής Extraco SA

Γιώργος Μπάντσης,Μηχανικός Επιστήµης Υλικών (MSc, PhD)

Υπεύθυνος Παραγωγής Γαλακτωµάτων-Πυροκροτητών Extraco SA


Εικόνα 3: Αποτέλεσµα γειτνιάζουσας έκρηξης σε πυροκροτητή ει-σηγµένου σε: α) Νερό, β) γαλάκτωµα ευαισθητοποιηµένου µε γυά-λινα µικροσφαιρίδια, και γ) γαλάκτωµα ευαισθητοποιηµένου πλα-στικά µικροσφαιρίδια


Έχουν περάσει περισσότερα από 70 χρόνιααπό τότε που ο Ν. Καζαντζάκης, αυτός ο

παγκόσµιος έλληνας, έγραψε το «ΒΙΟΣ ΚΑΙΠΟΛΙΤΕΙΑΤΟΥΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ» και πάνωαπό 50 χρόνια που ο Μιχάλης Κακογιάννης τονέκανε ταινία (Ο ΖΟΡΜΠΑΣ), παραµένοντας όλααυτά τα χρόνια το πλέον αναγνωρίσιµο πολιτι-στικό προϊόν της νεότερης Ελλάδος, µε κυρίαρχοστοιχείο την µουσική του Μίκη Θεοδωράκη καιτην ερµηνεία του πρωταγωνιστή της ταινίαςAnthony Quinn, µε χαρακτηριστικό σηµείο τοχορό του Ζορµπά.

Πόσοι όµως ξέρουνε ότι ο Γιώργης Ζορµπάς,όπως είναι το πραγµατικό του όνοµα, δεν είναιένα µυθιστορηµατικό πρόσωπο, αλλά ένας Μα-κεδόνας µεταλλωρύχος επαγγελµατίας µιναδό-ρος, που τα βήµατά του τον έφεραν στα πέρατατης γης, από τη Μάνη µέχρι τη Ρωσία και από ταΜαντεµοχώρια µέχρι τη Σερβία και τα Σκόπια.Ο Γιώργης Ζορµπάς δεν πάτησε όµως ποτέ τοπόδι του στην Κρήτη και αυτό σχετικά µε τηναναφορά του Καζαντζάκη όπου τα γεγονότα δια-δραµατίζονται σε κάποιο χωριό της Κρήτης.

Όλα τα αναφερόµενα στο «ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙ-ΤΕΙΑ ΤΟΥΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ» είναι πραγµατι-κά γεγονότα που συνέβησαν µεταξύ Αυγούστου1916 & Σεπτεµβρίου 1917 στη Στούπα του∆ήµουΚαρδαµύλης ∆. Μάνης, όπου ο συγγραφέας µεαρχικουµανταδόρο τον Γιώργη Ζορµπά προσπά-θησε ανεπιτυχώς να λειτουργήσει και να εκµε-ταλλευτεί επικερδώς το Μεταλλείο Λιγνίτη στη

θέση Πραστοβά. Η γνωριµία του Γιώργη Ζορµπάµε τον Νικ. Καζαντζάκη, ανάγεται στο 1915 όπουσυναντιούνται στο δρόµο για τοΆγιο Όρος, ο Κα-ζαντζάκης παρέµεινε επί 40 ηµέρες εκεί µαζί µετον Άγγελο Σικελιανό, ενώ την ίδια περίοδο οΖορµπάς εργάζεται σαν αρχιεργοδηγός στο Με-ταλλείο του Μαντέµ Λάκκο στο Στρατώνι.

Αλλά ποιός πραγµατικά ήταν αυτός ο αγράµ-µατος άνθρωπος, οΑλέξης Ζορµπάς που επηρέ-ασε τόσο πολύ τη σκέψη του Καζαντζάκη καιπόσο σηµαντικός άνθρωπος ήταν για τον συγ-γραφέα; Στον πρόλογο του έργου Βίος και Πο-λιτεία, αναφέρει ο συγγραφέας:

ΑΛΕΞΗΣ (ΓΙΩΡΓΗΣ) ΖΟΡΜΠΑΣ

Ένας µεταλλωρύχος συνώνυµο µε την Ελλάδα.

Φωτογραφία του Γ. Ζορµπά

«Στη ζωή µου, οι πιο µεγάλοι µου ευεργέτεςστάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα. Από τουςανθρώπους, ζωντανούς και πεθαµένους, πολύ λί-γοι βοήθησαν τον αγώνα µου. Όµως, αν ήθελα ναξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι αφήκαν βαθύτερα τ’αχνάρια τους στη ψυχή µου, ίσως να ξεχώριζατρεις-τέσσερις: Τον Όµηρο, τον Μπέρξονα, τονΝίτσε και τον Ζορµπά. Ο πρώτος στάθηκε για µέ-να το γαληνό κατάφωτο µάτι –σαν τον δίσκο τουήλιου– που φωτίζει µε απολυτρωτικιά λάµψη ταπάντα, ο Μπέρξονας µε αλάφρωσε από άλυτες φι-λοσοφικές αγωνίες που µε τυραννούσαν στα πρώ-τα νιάτα, ο Νίτσε µε πλούτισε µε καινούργιεςαγωνίες και µ’έµαθε να µετουσιώνω τη δυστυχία,την πίκρα, την αβεβαιότητα σε περηφάνια κι οΖορµπάς µ’έµαθε ν’αγαπώ τη ζωή και να µη φο-βάµαι το θάνατο.Αν ήταν στον κόσµο όλο σήµε-ρα να διάλεγα ένα ψυχικό οδηγό, “γκουρού” όπωςλένε οι Ιντοί, “Γέροντα” όπως λένε οι καλόγεροιστοΑγιονόρος, σίγουρα θα διάλεγα τον Ζορµπά».

Ο Γιώργης Ζορµπάς λοιπόν, γηγενής Μακε-δόνας, γεννήθηκε στο Κολινδρό Πιερίας αλλάπολύ σύντοµα λόγω προστριβών του πατέρα τουµε τους Τούρκους κατακτητές, µετοίκησε στηνάλλη πλευρά του Ολύµπου κοντά στο σηµερινόΒελβεντό. Ο µικρός Ζορµπάς φροντίζει τα αιγο-πρόβατα του πατέρα του ακόµα και όταν αυτόςεγκαταλείπει την οικογένεια και γίνεται καλόγε-ρος στοΆγιο Όρος. Στην προσπάθειά του να ακο-λουθήσει τα χνάρια του πατέρα του και να τονξαναβρεί και µετά από πολλών ηµερών πορεία,συναντάει τα Μαντεµοχώρια και τα Μεταλλείαπου τα εκµεταλλεύεται µια Γαλλική εταιρεία µεεξαγωγή µεταλλεύµατος σιδηροπυρίτη, αργύ-ρου, µολύβδου και ψευδαργύρου.

Εκεί τον προσλαµβάνει ο αρχιεργοδηγός καιµετέπειτα πεθερός του, Γιάννης Καλκούνης, ο

οποίος τον εκπαιδεύει στην εργασία του µιναδό-ρου, του ξυλοδέτη κλπ. Ο Γιάννης Καλκούνηςόµως έχει και µια όµορφη κόρη την Ελένη, οΖορµπάς την ερωτεύεται παράφορα και την αφή-νει έγκυο, παρά τα αυστηρά ήθη της εποχής. Γιανα µπορέσει δε να αµβλύνει κάπως την κατάστα-ση την παντρεύεται κρυφά και εγκαθίσταται στοΠαλαιοχώρι Χαλκιδικής.Αλλά πλέον η εργασίαστο Μαντέµ Λάκκο είναι απαγορευµένη γι’ αυ-τόν. Στο µεταξύ η Ελένη γέννησε δίδυµα. Ο δεπεθερός του σκοτώθηκε σε ατύχηµα µε εκρηκτι-κά µέσα στο Μεταλλείο , όταν δεν πρόλαβε ή δενήθελε να βγει έγκαιρα µέσα από τη στοά. Έτσι οΖορµπάς ξαναγυρίζει στο Μαντέµ Λάκκο καιαναλαµβάνει τη θέση του πεθερού του. Η γυναί-κα του µένει ξανά έγκυος, πολύ σύντοµα όµωςπροσβάλλεται από γυναικολογική λοίµωξη καιπεθαίνει. Ο πόνος του Ζορµπά είναι ανείπωτος .

Ας επανέλθουµε όµως εκεί όπου διαδραµατί-ζεται το έργο «ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» στη ∆υ-τική Μάνη.∆εν είναι µόνο οι αναφορές που κάνειο Καζαντζάκης για τον χαρακτήρα, τις ικανότη-τες, τις φιλοσοφικές θεωρήσεις του Ζορµπά στιςατελείωτες ώρες συζητήσεων που είχε µαζί του,αλλά το εντυπωσιακό είναι ότι ο αγράµµατοςΖορµπάς συνοµιλεί για υπαρξιακά φιλοσοφικά


Γιώργης Ζορµπάς

θέµατα µε τον Άγγελο και την Εύα Σικελιανούκαι την Μαρίκα Κοτοπούλη που ήταν τακτικοίεπισκέπτες του Καζαντζάκη. Μάλιστα λέγεταιότι ο Ζορµπάς είχε κατασκευάσει από κορµούςδέντρων που χρησιµοποιούσε για την ξυλοδεσία,ένα ανάκλιντρο-κρεβατίνα και το είχε τοποθε-τήσει στα αβαθή της αµµουδιάς στη θέση τηςΚαλογριάς, για να ξεκουράζεται και να απολαµ-βάνει το τοπίο ο Άγγελος Σικελιανός.

Ο υπογράφων στα πλαίσια ιστορικής έρευναςτο 1976 για το πέρασµα του Καζαντζάκη από τηΜάνη, είχε τη τύχη να συναντήσει δύο εναποµεί-ναντες στη ζωή από τους εργάτες του Λιγνιτω-ρυχείου, συνεργάτες του Ζορµπά, καθώς και τονβαφτισιµιό του Γιώργη Εξαρχουλέα γιο του κου-µπάρου και σπιτονοικοκύρη του. Αυτοί οι άν-θρωποι περιέγραψαν τον Ζορµπά ως άριστο γνώ-στη της Μεταλλευτικής, εξαιρετικό χειριστή τουδυναµίτη, αλλά συνάµα ένα τυχοδιώκτη που δενείχε όρια, έναν άνθρωπο των απολαύσεων, γλε-ντοκόπο και γυναικά , όπως τον χαρακτηριστικάτων περιγράφει ο Καζαντζάκης «εξαίσιο φαγά,πιοτή, δουλευταρά και αλήτη». Μπορούσε να ερ-

γάζεται ασταµάτητα χωρίς ύπνο επί ηµέρες, αλλάκαι επί µέρες ξεχνιόταν µε τις “κυρίες” της Κα-λαµάτας. Αυτός όµως ο γερο-αλήτης µιλούσεστους χωρικούς εργάτες του για την µαταιότητα,το θάνατο, το Θεό και τον Σατανά και έλεγε“σκεφτείτε το θάνατο και τη µαταιότητα για ναγλιτώσετε από τους διαβόλους”.

Η εκµετάλλευση του Λιγνιτωρυχείου στηνΜάνη δεν ευδοκίµησε και ο Καζαντζάκης στο έρ-γο του Αναφορά στον Γκρέκο λέει: «Ο Ζορµπάςκαι εγώ κάµαµε ότι µπορούσαµε για να φτάσου-µε γελώντας, παίζοντας, κουβεντιάζοντας στηνκαταστροφή». Ο Καζαντζάκης µετά από αυτόφεύγει και εγκαθίσταται στην Ελβετία. Ο δε Ζορ-µπάς επιστρέφει στα γνώριµα µέρη της Χαλκι-δικής. Η επικοινωνία του ωστόσο µε τον Καζα-ντζάκη διατηρείται και µάλιστα όταν το 1919 οΕλευθέριος Βενιζέλος αναθέτει στον Καζαντζά-κη να µεταβεί στο Καύκασο για να επαναπατρί-σει περίπου 100.000 Έλληνες, οι οποίοι κινδύ-νευαν να εξοντωθούν λόγω της επικράτησης τηςΟκτωβριανής Επανάστασης, ο Ζορµπάς τονακολουθεί και συµβάλλει αποφασιστικά στηνεπιστροφή των οµογενών.

Στο µεταξύ ο Ζορµπάς που έχει ξαναπαντρευ-τεί και αφήνει την οικογένεια του στην Ελλάδαφεύγει αναζητώντας εργασία στα Βαλκάνια όπουκαι γίνεται συνιδιοκτήτης Μεταλλείου στοLeskovac κοντά στη Niš της Σερβίας. Εκεί ξανα-παντρεύεται µε µια όµορφη Σέρβα και είναι πλέονδίγαµος. Προσκαλεί τον Καζαντζάκη πολλές φο-ρές ο οποίος όµως λέει «Ο Ζορµπάς µου γράφεινα πάω αµέσως στη Σερβία όπου έχει ετοιµάσεισπίτι κ.λπ. και δε θα χωρίσουµε πια. Φαίνεται πωςοι δουλειές του παν καλά ή πως είναι άρρωστο τοµυαλό του. Μάλλον το πρώτο. Του ’γραψα. Ναδούµε (1923). Ο Ζορµπάς δεν απάντησε. Φαίνε-


Ο Γ. Ζορµπάς στην είσοδο στοάς υπόγειου µεταλλείου - 1925

ται, ως λες, πως αλητεύει κι έτσι διαλύεται το όνει-ρο του Σέρβικου βουνού (1923)’«Ο Ζορµπάς δεναπαντά – σηµείο πως αλητεύει (τέλος 1923)».

Ο Καζαντζάκης από το 1930 διαµένει στηνΑίγινα, στο σπίτι του κουµπάρου του ΓιάννηΑγ-γελάκη, πατέρα της µεγάλης Ελληνίδας ποιή-τριας Κατερίνας Ρουκ-Αγγελάκη. Τα σύννεφατου πολέµου είναι πλέον κοντά, αλλά ο Ζορµπάςπου έχει ήδη µετακινηθεί στο Μεταλλείο KrivaPalanka στα Σκόπια γράφει στον Καζαντζάκη καιόπως ο ίδιος λέει στην Αναφορά στον Γκρέκο «ΟΖορµπάς του έστειλε τηλεγράφηµα και του έλε-γε: “Εύρον πράσινην πέτραν ωραιοτάτην ελθέαµέσως. Ζορµπάς”. Μέσα σε τέτοιες φαρµακε-ρές µέρες έλαβα το τηλεγράφηµα του Ζορµπά.Στην αρχή θύµωσα, ο κόσµος χάνεται, κιντυνεύειη ζωή κι η τιµή κη η ψυχή του ανθρώπου, κι ορί-στε τώρα ένα τηλεγράφηµα να κινήσεις, να κά-µεις χίλια µίλια για να δεις µιαν όµορφη πράσινηπέτρα! Ανάθεµα είπα στην οµορφιά, γιατί είναιάκαρδη και δεν νοιάζεται για τον πόνο του αν-θρώπου. Μα ξαφνικά τρόµαξα, ο θυµός είχε κιό-λας ξεθυµάνει κι ένοιωθα µε φρίκη πως η απάν-θρωπη κραυγή του Ζορµπά αποκρίνονταν σεάλλη απάνθρωπη µέσα µου κραυγή. Ένα άγριοόρνιο µέσα µου τίναξε τα φτερά του να φύγει.Όµως δεν έφυγα δεν τόλµησα πάλι, δεν κίνησανα πάω, δεν ακολούθησα τη θεϊκιά θηριώδη µέσαµου κραυγή, δεν έκαµα µια γενναία παράλογηπράξη. Ακολούθησα την κρύα ανθρώπινη φωνήτου λογικού, πήρα την πένα κι έγραψα του Ζορ-µπά και του εξηγούσα …Κι αυτός µου αποκρί-θηκε “Είσαι, και να µε συµπαθάς, αφεντικό, κα-λαµαράς. Μπορούσες κι εσύ, κακοµοίρη, µιαφορά στην ζωή σου να δεις µιαν όµορφη πράσι-νη πέτρα και δεν την είδες. Μα το Θεό, κάθουµαικάποτε, όταν δεν έχω δουλειά, και λέω µε το νου

µου: Υπάρχει, δεν υπάρχει Κόλαση; Μα χτες πούέλαβα το γράµµα σου, είπα: Σίγουρα πρέπει ναυπάρχει Κόλαση για µερικούς καλαµαράδες”».

Σχετικά µε τη σκηνή όπου ο Ζορµπάς χορεύειτο πασίγνωστο συρτάκι, ο Καζαντζάκης το περι-γράφει ως µια ανταρσία, να τι λέει «… Ο χορόςαυτός του Ζορµπά ήταν όλο πρόκληση, πείσµακι ανταρσία. Θαρρείς και φώναζε : “Τι µπορείςνα µου κάνεις Παντοδύναµε; Τίποτα δεν µπορείςνα µου κάµεις, να µε σκοτώσεις µονάχα. Σκότω-σέ µε, καρφί δεν µου καίγεται, έβγαλα το άχτιµου, είπα ότι ήθελα να πω, πρόφτασα και χόρε-ψα, και πια δεν σε έχω ανάγκη”».

Αυτός ήταν λοιπόν ο Αλέξης Ζορµπάς, έναςσύγχρονος “Μέγα-Αλέξανδρος”, ένας µεταλλω-ρύχος που το όνοµά του έγινε συνώνυµο της νε-ότερης Ελλάδος. Πέθανε το 1941 στα Σκόπια καιο τάφος του βρίσκεται στο κεντρικό νεκροταφείοτων Σκοπίων, στο Μπούλτσε.

Νικόλαος Μαντζαρέας∆ιευθύνων Σύµβουλος EXTRACO AE


Ο τάφος του Γιώργου Ζορµπά στα Σκόπια

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Mια διαφορετική προσέγγιση στο θέµα της διαχείρισης των άδειων συσκευασιών

Τα λατοµεία της ανατολικής Αττικής από ψηλά

Προς αποφυγή! Όρυξη επιπλέον διατρηµάτων κατά τη διάρκεια της γόµωσης(διακρίνονται τα υλικά δίπλα στα διατρήµατα)

Στις πιο κάτω φωτογραφίες παρουσιάζουµεχαρακτηριστικά στιγµιότυπα από την καθη-

µερινότητα στο εργοτάξιο.Όλες τους µεταφέρουν ένα ιδιαίτερο µήνυµα,

αναδεικνύοντας διαφορετικές όψεις της καθηµε-ρινής προσπάθειας των συναδέλφων που δρα-

στηριοποιούνται στον τοµέα των ανατινάξεων.Περιµένουµε και τις δικές σας φωτογραφίες

από την καθηµερινότητα ή και το προσωπικό σαςαρχείο, προκειµένου να τις φιλοξενήσουµε στοεπόµενο τεύχος. Στο τέλος της χρονιάς θα βρα-βεύσουµε την καλύτερη


NEWSLETTER24, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ2016 ·...

Documents

Transcript of NEWSLETTER24, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ2016 ·...