nea episimonika 11 10 11 Η σωματική τιμωρία «τρώει» τα παιδιά Μειώνει τη συναισθηματική νοημοσύνη και επηρεάζει αρνητικά τη συμπεριφορά τους«Όχι» στα χαστουκάκια και σε άλλες μορφές σωματικής τιμωρίας φωνάζουν οι επιστήμονες καθώς επηρεάζουν μακροπρόθεσμα τα παιδιά, οδηγώντας σε ατίθασους έφηβους με χαμηλό αυτοέλεγχο και αδυναμία προσαρμογής και λειτουργίας υπό διαφορετικές συνθήκες

Οι γονείς που ακολουθούν την τακτική της σωματικής τιμωρίας των παιδιών τους με χαστουκάκια, ουσιαστικά περιορίζουν τη συναισθηματική νοημοσύνη τους, αλλά και την ικανότητα εκτελεστικής λειτουργίας τους – το να μπορούν δηλαδή αυθόρμητα να μεταβάλλουν την συμπεριφορά τους ανάλογα με τις συνθήκες που συναντούν. Τα τρομακτικά ευρήματα έρχονται από μια ομάδα αμερικανών και καναδών ειδικών οι οποίοι παρακολούθησαν συνολικά 63 μαθητές ηλικίας 5 και 6 ετών, από δύο ιδιωτικά σχολεία στη Δυτική Αφρική.

Το ξύλο βγήκε από το… σχολείο Το ένα σχολείο ακολουθούσε την τακτική της σωματικής τιμωρίας των μαθητών για «παραπτώματα» που ξεκινούσαν από το να ξεχάσουν τα μολύβια και τα βιβλία τους και έφταναν μέχρι την πρόκληση φασαρίας κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Το δεύτερο σχολείο υποστήριζε την αρχή των λεκτικών προειδοποιήσεων, της τιμωρίας σε απομόνωση και των αποβολών. Όλα τα παιδιά που έλαβαν μέρος στη μελέτη προέρχονταν από την ίδια περιοχή και είχαν παρόμοιο κοινωνικό υπόβαθρο. Οι ειδικοί τα υπέβαλαν σε μια σειρά από δοκιμασίες για να ελέγξουν την ικανότητα εκτελεστικής λειτουργίας τους. Όπως δημοσιεύουν στο επιστημονικό έντυπο «Social Development», τα παιδιά που φοιτούσαν στο σχολείο που απέφευγε την σωματική τιμωρία συγκέντρωναν υψηλότερη βαθμολογία στα ειδικά τεστ, συγκριτικά με τα παιδιά που τις «έτρωγαν» στο σχολείο.

Προβλήματα λόγω σωματικής τιμωρίας «Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι ένα περιβάλλον σωματικής τιμωρίας μπορεί μακροπρόθεσμα να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην λεκτική νοημοσύνη των παιδιών αλλά και την ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε διαφορετικές συνθήκες που συναντούν στη ζωή τους» αναφέρει η καθηγήτρια Βικτόρια Τάλουαρ, από το Πανεπιστήμιο ΜακΓκίλ στο Μόντρεαλ και μία εκ των συγγραφέων της μελέτης. «Τα αποτελέσματα αυτά υπογραμμίζουν ότι η σωματική τιμωρία δεν διδάσκει τα παιδιά πώς να συμπεριφέρονται ή πώς μπορούν να βελτιώσουν τη μάθηση και τις επιδόσεις τους. Παράλληλα, τα παιδιά που υποβάλλονται σε αυτήν ενδεχομένως να παρουσιάσουν πρόβλημα ως προς την εσωτερίκευση κανόνων, γεγονός που μπορεί μελλοντικά να οδηγήσει σε παιδιά με χαμηλότερο αυτοέλεγχο» προσθέτει. «Στην παρούσα φάση προσπαθούμε να εξετάσουμε κατά πόσο η διαρκής έκθεση των παιδιών σε περιβάλλοντα σωματικής τιμωρίας θα μπορούσε να έχει και άλλες αρνητικές επιπτώσεις, όπως π.χ. την ενίσχυση αντικοινωνικών συμπεριφορών ή τη συνήθεια του να λένε ψέματα» σχολιάζει από την πλευρά του ο δεύτερος συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής Κανγκ Λι από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο

Δεν ικανοποιεί τα παιδιά η βία στην τηλεόραση Δεν προσθέτει κάτι στην ψυχαγωγία τους, αναφέρει νέα μελέτη Μπορεί πολλοί γονείς να πιστεύουν ότι τα παιδιά τους λατρεύουν τη βία στην τηλεόραση, ωστόσο μια νέα έρευνα έρχεται να τους αποδείξει ότι κάνουν λάθος. Αμερικανοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα παιδιά δεν ικανοποιούνται και δεν ψυχαγωγούνται περισσότερο παρακολουθώντας προγράμματα κινουμένων σχεδίων που περιέχουν βία σε σχέση με προγράμματα που δεν έχουν βία. Μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις τα παιδιά ψυχαγωγούνται περισσότερο από τα προγράμματα που δεν περιέχουν βίαιες σκηνές.

Η βία δεν παράγει ευχαρίστηση Την έρευνα διεξήγαγε ομάδα ειδικών του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα που αρχικά διαπίστωσε ότι το 70% των παιδικών προγραμμάτων στην τηλεόραση περιέχει βία. Στη συνέχεια οι ερευνητές συγκέντρωσαν μια ομάδα 128 παιδιών (αγόρια και κορίτσια)  ηλικίας 5-11 ετών στα οποία πρόβαλαν πεντάλεπτες ιστορίες κινουμένων σχεδίων

1

που είχαν δημιουργηθεί ειδικά για την έρευνα. Μελετώντας τη συμπεριφορά των παιδιών αλλά και τις απαντήσεις που έδωσαν σε ένα ερωτηματολόγιο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η βία δεν ψυχαγωγεί περισσότερο τα παιδιά. Μια από τις αιτίες είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, ότι τα παιδιά και ειδικότερα τα αγόρια ταυτίζονται πολλές φορές με τους χαρακτήρες ενός προγράμματος. Ετσι, αν ο αγαπημένος χαρακτήρας του παιδιού πέφτει θύμα βίας και το ίδιο το παιδί αισθάνεται άσχημα.  «Αυτό που θα έπρεπε να απασχολεί τους δημιουργούς παιδικών προγραμμάτων αλλά και τους σχολιαστές στα ΜΜΕ  δεν είναι αν στα παιδιά αρέσει να βλέπουν βία αλλά γιατί τους αρέσει να βλέπουν βία. Ο δικός μας στόχος ήταν να εξετάσουμε τη σχέση των παιδιών με το βίαιο τηλεοπτικό περιεχόμενο. Όπως φαίνεται τελικά δεν χρειάζεται να προσθέσεις βία στα κινούμενα σχέδια για να τα κάνεις θελκτικά στα παιδικά μάτια. Στα παιδιά αρέσουν το ίδιο ή και περισσότερο τα μη βίαια προγράμματα» αναφέρουν οι ερευνητές στο άρθρο τους στο επιστημονικό περιοδικό «Media Psychology».

Θεραπεία της πρεσβυωπίας με το... κινητό Το GlassesOff «εκπαιδεύει» το μυαλό ώστε κάποιος να βλέπει καθαρά θολές εικόνες Μια ακόμη ενδιαφέρουσα εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα και ειδικότερα για τα δημοφιλή iPhone θα προστεθεί σύντομα στη σχετική λίστα που μεγαλώνει καθημερινά. Η εφαρμογή ονομάζεται GlassesOff και σύμφωνα με τους δημιουργούς της θα βοηθήσει άτομα που λόγω ηλικίας έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης να βλέπουν σε κοντινή απόσταση καθαρά και να μπορούν να διαβάζουν χωρίς να χρειάζονται γυαλιά.

«Κινητός» οφθαλμίατρος Μετά την ηλικία των 50 οι φακοί των ματιών μας αρχίζουν να χάνουν την «πλαστικότητα» και την ευκαμψία τους, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να εστιάσουν σε αντικείμενα που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση.Τη νέα εφαρμογή ανέπτυξαν ειδικοί της ισραηλινής εταιρίας Ucansi οι οποίοι αναφέρουν ότι το σύστημα τους «εκπαιδεύει» τον εγκέφαλο με τρόπο τέτοιο ώστε να «καθαρίζει» τις θολές εικόνες και να επιτρέπει σε κάποιον να βλέπει σε κοντινές αποστάσεις καθυστερώντας την ανάγκη για την χρήση γυαλιών. «Χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλο εν είδει γυαλιών» αναφέρει ο Ούρι Πολάτ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, ο οποίος είναι ένας εκ των ιδρυτών της εταιρίας. Η εφαρμογή στηρίζεται στη χρήση μιας κατηγορίας θολών γραμμών οι οπποιες είναι γνωστές ως «μπαλώματα Gabor». Εχουν πάρει το όνομα τους από τον νομπελίστα ηλεκτρολόγο μηχανικό και εφευρέτη Ντένις Γκαμπόρ που διατύπωσε τις αρχές της ολογραφίας.

Μπλόκο στην πρεσβυωπία Κατά την χρήση της εφαρμογής αυτές οι θολές γραμμές εμφανίζονται τακτικά σε διάφορα σημεία της οθόνης και ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει πότε μια εξ αυτών κάνει την εμφάνιση της στο κέντρο της οθόνης. Σύμφωνα με τους δημιουργούς της εφαρμογής ύστερα από 40 φορές χρησιμοποίησης της η «ηλικία» των ματιών μειώνεται κατά περίπου δέκα έτη. Στις δοκιμές που έχουν γίνει φαίνεται ότι άτομα ηλικίας 51 ετών μετά την χρήση της εφαρμογής έχουν όραση ατόμων ηλικίας 42 ετών. Οταν ξεκίνησαν οι δοκιμές οι εθελοντές διάβαζαν μια σελίδα εφημερίδας σε χρόνο 12 λεπτών κατά μέσο όρο ενώ μετά τη χρήση της εφαρμογής μπορούσαν να το κάνουν σε 5.3 λεπτά.

Η θάλασσα «ψηλώνει» με ταχύτητες ρεκόρ Η στάθμη της ανεβαίνει πιο γρήγορα από ποτέ Αλλη μια έρευνα πιστοποιεί την αύξηση των επιπέδων των υδάτων στον πλανήτη η οποία όπως αναφέρουν οι ερευνητές οφείλεται στις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών και της αύξησης της θερμοκρασίας. Σύμφωνα με την έρευνα τα επίπεδα των υδάτων αυξάνονται με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει συμβεί τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια.

Το χρονολόγιο της αύξησης Διεθνής ομάδα ειδικών μελέτησε στρώματα ιζημάτων από βαλτώδεις περιοχές στην Βόρεια Καρολίνα στις ΗΠΑ αναζητώντας απολιθώματα μιας οικογένειας μικροσκοπικών θαλάσσιων πλαγκτoνικών οργανισμών, τα foraminifera. Κάθε είδος

2

foraminefera ζει σε διαφορετικά βάθη και τα απομεινάρια τους μπορούν να αποκαλύψουν το βάθος που είχε η θάλασσα όταν το στρώμα ιζήματος που εντοπίστηκαν τα απομεινάρια κατακάθησε. Όπως διαπίστωσαν, από το 200 π.Χ μέχρι το 1000 μ.Χ τα επίπεδα των υδάτων ήταν σταθερά. Στην συνέχεια για μια περίοδο περίπου 400 ετών υπήρχε μια μέση ετήσια αύξηση των επιπέδων των υδάτων κατά πέντε χιλιοστά. Από τον 15 αιώνα μέχρι τον 20ο υπήρξε εκ νέου σταθεροποίηση. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αρχίζει εκ νέου το φαινόμενο με μέση ετήσια αύξηση των επιπέδων κατά δύο χιλιοστά. Τις τελευταίες δεκαετίες ωστόσο ο ρυθμός αύξησης έχει επιταχυνθεί και οι ερευνητές εκτιμούν ότι στο τέλος του αιώνα η στάθμη των υδάτων ενδέχεται να έχουν ανέβει κατά 75-190 εκατοστά.

Όσο πιο ζεστά τόσο πιο ψηλά Αν τελικά οι προβλέψεις αυτές επιβεβαιωθούν αυτό θα έχει ως συνέπεια να βρεθούν κάτω από το νερό πολλές νησιωτικές και παράκτιες περιοχές με αποτέλεσμα εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι να υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. «Τα ευρήματα της έρευνας ενισχύουν τις καταστροφικές προβλέψεις. Ο ρυθμός αύξησης επιταχύνεται εξαιτίας της αρχής ότι όσο αυξάνεται η θερμοκρασία τόσο πιο γρήγορα αυξάνονται τα επίπεδα της θάλασσας» αναφέρει ο Στεφάν Ράμστορφ, καθηγητής του Ινστιτούτου Κλιματικών Ερευνών στο Πότσνταμ στη Γερμανία, μέλος της ερευνητικής ομάδας που δημοσιεύει την μελέτη της στ

Τα φυτά απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) με ρυθμούς 25% ταχύτερους από ό,τι πιστεύαμε ως σήμερα. Αυτό ανακάλυψε διεθνής ομάδα ερευνητών και το εύρημά της αναμένεται να βοηθήσει σε ακριβέστερες προβλέψεις για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη μας.

Η Λίζα Γουελπ-Σμιθ από το Ιδρυμα Ωκεανογραφίας Scripps στην Καλιφόρνια και η ομάδα της ανέπτυξαν μια νέα μέθοδο μέτρησης της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα που απορροφούν και εκλύουν τα φυτά στην ατμόσφαιρα, όπως αναφέρουν με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Nature».

Ενδελεχής έρευνα Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δείκτες ισοτόπων του οξυγόνου καθώς και στοιχεία που κάλυπταν δεδομένα 30 ετών από ένα παγκόσμιο δίκτυο που αναλύει δείγματα αέρα. Στόχος τους ήταν να μετρήσουν τις αλλαγές στα αέρια του θερμοκηπίου, στη ρύπανση και σε άλλες παραμέτρους που επηρεάζουν το κλίμα. «Σύμφωνα με τα ευρήματά μας τα φυτά ‘εργάζονται’ πιο σκληρά από ό,τι νομίζαμε» ανέφερε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters ο Κόλιν Αλισον, χημικός της ατμόσφαιρας από τον Ερευνητικό Οργανισμό της Κοινοπολιτείας για την Επιστήμη και τη Βιομηχανία στη Μελβούρνη και ένας εκ των συγγραφέων της μελέτης. Τα φυτά παίζουν σημαντικό ρόλο στον κύκλο του άνθρακα – στο πλαίσιο αυτού του βιοχημικού κύκλου ο άνθρακας ανακυκλώνεται συνεχώς και επαναχρησιμοποιείται από τα φυτά, τα ζώα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η ρύπανση που οφείλεται στα ορυκτά καύσιμα και στις πυρκαγιές ενισχύει την έκλυση CO2 στην ατμόσφαιρα, δημιουργώντας ανισορροπία στο κλίμα.

Πράσινοι ρυθμιστές του κλίματος Τα καινούργια ευρήματα μαρτυρούν ότι τα φυτά απορροφούν 16 ως 19 φορές τις συνολικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς ρυθμιστές του κλίματος.

Τόσο η κύρια Γουελπ-Σμιθ όσο και ο κύριος Αλισον αναφέρουν ότι είναι νωρίς ακόμη για να προσδιορίσουμε πώς τα νέα ευρήματα θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή. «Εάν η μελέτη μας είναι σωστή, αυτό σημαίνει ότι η βασική γνώση μας

3

σχετικά με το πώς τα φυτά λειτουργούν σε παγκόσμια κλίμακα είναι ακόμη ρευστή» τόνισε η δρ Γουελπ-Αλισον στο Reuters.

Προσέθεσε πάντως ότι τα καινούργια αποτελέσματα δεν σημαίνουν ότι τα φυτά «κλειδώνουν» μέσα τους περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα. «Τα ευρήματά μας μαρτυρούν ότι περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα περνά μέσα από τα φυτά, όχι όμως ότι μένει επί μακρόν σε αυτά».

Σε κάθε περίπτωση κάθε προσπάθεια για καλύτερη πρόβλεψη της κλιματικής αλλαγής είναι σημαντική, ειδικά τώρα, λίγο πριν τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα που θα λάβει χώρα στη Νότιο Αφρική τον Δεκέμβριο. Στη διάσκεψη αυτή εκπρόσωποι εκατοντάδων χωρών θα αναζητήσουν τρόπους προκειμένου να μην «πνιγεί» η Γη από τα αέρια του θερμοκηπίου.

Αλλάζουν ραγδαία οι θάλασσες της Ευρώπης Το λιώσιμο των αρκτικών πάγων και οι κλιματικές αλλαγές διαβρώνουν τις παράκτιες περιοχέςΔύο ερευνητικές ομάδες ανακοίνωσαν ότι οι πάγοι στις θάλασσες του Αρκτικού Κύκλου έλιωσαν το φετινό καλοκαίρι σε επίπεδα ρεκόρ. Η ανακάλυψη επιβεβαιώνει τις προβλέψεις ότι μέσα σε διάστημα δέκα ετών τα καλοκαίρια δεν θα υπάρχει ίχνος πάγου στις αρκτικές θάλασσες. Το φαινόμενο έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνεται συνεχώς η στάθμη των υδάτων στις ευρωπαϊκές θάλασσες γεγονός που αναμένεται να επιφέρει αλυσιδωτές αρνητικές επιπτώσεις στην γηραιά ήπειρο.

Οι πάγοι πάνε...διακοπές Οι επιστήμονες μελετούν τις τελευταίες δεκαετίες το λιώσιμο των πάγων στον Αρκτικό Κύκλο. Η χρήση των δορυφόρων βοήθησε όπως είναι ευνόητο καθοριστικά στην παρατήρηση. Οι δορυφόροι κάνουν μετρήσεις της παρουσίας των θαλάσσιων πάγων της Αρκτικής από το 1979 και, όπως προκύπτει, τα τελευταία πέντε καλοκαίρια έχουν συντελεστεί οι πέντε μεγαλύτερες σε έκταση απώλειες πάγων από τότε που ξεκίνησαν οι δορυφορικές παρατηρήσεις. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βρέμης υποστηρίζουν ότι η φετινή απώλεια θαλάσσιων πάγων ξεπερνά τις αντίστοιχες όλων των προηγουμένων ετών ενώ το Κέντρο Δεδομένων Χιονιού και Πάγων των ΗΠΑ (NSIDC) αναφέρει ότι το φετινό καλοκαίρι βρίσκεται στην δεύτερη θέση με τις μεγαλύτερες απώλειες θαλάσσιων πάγων από τότε που υπάρχουν καταγραφές. Ανεξάρτητα αν το φετινό καλοκαίρι βρίσκεται στην πρώτη ή τη δεύτερη θέση του σχετικού πίνακα οι ειδικοί ομολογούν ότι η τάση είναι πλέον δεδομένη και πιθανώς μη αναστρέψιμη. Εκτιμούν ότι θα υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη απώλεια θαλάσσιων πάγων το καλοκαίρι και μέσα στην επόμενη δεκαετία θα υπάρξει καλοκαίρι που δεν θα υπάρχει ίχνος πάγου στα αρκτικά νερά.

Οι επιπτώσεις Οι επιπτώσεις από το λιώσιμο των πάγων του Αρκτικού Κύκλου σε συνδυασμό με άλλα κλιματικά χαρακτηριστικά (π.χ την αύξηση της έντασης των ανέμων) είναι πολλές. Οι θάλασσες που βιώνουν ταχύτερα αλλά και πιο δυναμικά αυτές τις επιπτώσεις βρίσκονται στα ευρωπαϊκά ύδατα και είναι η Βόρεια Θάλασσα, η Βαλτική Θάλασσα καθώς και οι παραθαλάσσιες περιοχές στον Ατλαντικό ωκεανό. Μελέτη του προγράμματος CLAMER που μελετά τις κλιματικές μεταβολές και επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα της Ευρώπης αναφέρει ότι το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων της Αρκτικής τα τελευταία 25 χρόνια σε συνδυασμό με την αύξηση της έντασης των ανέμων έχει οδηγήσει σε αύξηση της στάθμης των θαλασσών που με την σειρά της είχε ως αποτέλεσμα να διαβρωθούν κατά 15% οι ευρωπαϊκές ακτές. «Οι προσομοιώσεις που κάνουμε δείχνουν πως μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα οι θερμοκρασίες στη Βαλτική Θάλασσα είναι πιθανό να αυξηθούν κατά 2-4 βαθμούς Κελσίου, εκείνες της Βόρειας Θάλασσας κατά 1.7 βαθμούς και ο Βισκαϊκός Κόλπος (η θαλάσσια περιοχή ανάμεσα σε Γαλλία και Ισπανία) κατά 1.5-5 βαθμούς. Η εκτίμηση για την αύξηση της στάθμης των υδάτων είναι ότι θα φτάσει κατά μέσο όρο τα 60 εκατοστά ενώ σε ορισμένες περιοχές όπως σε ορισμένες βρετανικές ακτές η στάθμη θα ανέβει κατά 1.9 μέτρα» αναφέρεται στην μελέτη.

4

Η αισιοδοξία «ασπίδα» ενάντια στα εγκεφαλικά Μελέτη δείχνει ότι η θετική στάση ζωής έχει επίδραση στη σωματική υγεία Εάν βλέπετε το ποτήρι της ζωής μισογεμάτο και όχι μισοάδειο, τότε έχετε βάλει πλώρη για ένα μέλλον χωρίς εγκεφαλικό. Μια νέα μελέτη δείχνει ότι η αισιοδοξία έχει θετική επίδραση στη σωματική υγεία και μάλιστα τα οφέλη της φαίνονται άμεσα. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει σύνδεση μεταξύ της αισιοδοξίας, της καλής καρδιακής υγείας και της ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος. Παράλληλα από ερευνητικά στοιχεία έχει φανεί ότι τα χαμηλά επίπεδα απαισιοδοξίας σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο εγκεφαλικού.

Μέτρηση στο «αισιοδοξόμετρο» Στο πλαίσιο της νέας μελέτης η οποία δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Stroke» της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας οι ερευνητές ζήτησαν από 6.000 ενηλίκους ηλικίας άνω των 50 ετών να μετρήσουν τα επίπεδα αισιοδοξίας τους με βάση μια κλίμακα 16 σημείων. Στη συνέχεια οι ειδικοί συνέκριναν τα αποτελέσματα με τα ποσοστά εγκεφαλικών. Όπως προέκυψε, σε διάστημα δύο ετών, για κάθε αύξηση κατά μόλις έναν πόντο στην κλίμακα της αισιοδοξίας, ο κίνδυνος εγκεφαλικού μειωνόταν κατά 9%. Η μείωση αυτή φάνηκε μάλιστα να ισχύει ακόμη και όταν ελήφθησαν υπόψη άλλοι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τον κίνδυνο εγκεφαλικού, όπως οι χρόνιες ασθένειες ή οι συνήθειες του τρόπου ζωής σαν το κάπνισμα. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της μελέτης Ερικ Κιμ από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν «τα στοιχεία έδειξαν ότι η αισιοδοξία έχει ταχεία επίδραση στην πρόληψη εγκεφαλικών». Ο ερευνητής προσέθεσε ότι οι άνθρωποι που έχουν θετική ματιά για τη ζωή έχουν και περισσότερες πιθανότητες να ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής ο οποίος βελτιώνει τη φυσική κατάσταση.. Συγχρόνως όμως, φαίνεται ότι η ίδια η αισιοδοξία έχει και βιολογική επίδραση στον οργανισμό.

Διαδραστική αποκαθήλωση της αυθεντίας Πείραμα έδειξε ότι ένα διαδραστικά οργανωμένο μάθημα αξίζει πολύ περισσότερο από την καλύτερη διάλεξηΣε ένα αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, ο διακεκριμένος και έμπειρος καθηγητής ολοκληρώνει το μάθημα της Κβαντομηχανικής. Οι φοιτητές τον έχουν παρακολουθήσει με ενδιαφέρον, η παράδοση ήταν άψογη - ο εν λόγω πανεπιστημιακός άλλωστε φημίζεται για τα μαθήματά του και είναι από τους πιο «αγαπημένους» των σπουδαστών. Σε άλλο αμφιθέατρο του ίδιου πανεπιστημίου, τη σκυτάλη της διδασκαλίας παίρνει ένας άπειρος αλλά ειδικά εκπαιδευμένος μεταδιδακτορικός ερευνητής. Μοιράζει στους φοιτητές ηλεκτρονικές συσκευές που μοιάζουν με το τηλεκοντρόλ της τηλεόρασης και διδάσκει το ίδιο ακριβώς κεφάλαιο της Κβαντομηχανικής αλλά με μια διαφορετική, αμφίδρομη μέθοδο, βασισμένη στις έρευνες της Γνωσιακής Ψυχολογίας και στις μελέτες που αφορούν την εκπαίδευση σε σχέση με το μάθημα της Φυσικής. Ποια «τάξη» κατάλαβε περισσότερα και έμαθε καλύτερα το μάθημά της; Οσο και αν αυτό δυσαρέστησε πολλούς, ο άπειρος ερευνητής κέρδισε σε όλα τα σημεία. Η συμμετοχή στα μαθήματά του αυξήθηκε, οι φοιτητές τα παρακολούθησαν με μεγαλύτερη προσοχή και έμαθαν διπλάσια απ' ό,τι στα «παραδοσιακά» μαθήματα, δίνοντας τροφή για σκέψη και προβληματισμό στους εκπαιδευτικούς, όχι μόνο της άλλης πλευράς του Ατλαντικού.

Το Νομπέλ πίσω από το πείραμα Το πείραμα, το οποίο έχει προκαλέσει αρκετές αντιπαραθέσεις στην πανεπιστημιακή κοινότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, ήταν μια πρωτοβουλία του Καρλ Γουάιμαν, βραβευμένου με το Νομπέλ Φυσικής καθηγητή των πανεπιστημίων της Βρετανικής Κολομβίας και του Κολοράντο. Ο κ. Γουάιμαν είναι σήμερα σύμβουλος σε επιστημονικά θέματα του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και για ένα διάστημα απέχει των διδακτικών καθηκόντων του. Ως υπεύθυνος όμως των προγραμμάτων επιστημονικής εκπαίδευσης και των δύο πανεπιστημίων έχει ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια μια «εκστρατεία» για την αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας των θετικών επιστημών την οποία δεν εγκαταλείπει.

5

Υποστηρίζει ότι η διδασκαλία, για να είναι αποδοτική, απαιτεί μια πιο επιστημονική προσέγγιση και διαφορετική μεθοδολογία. Θεωρεί ότι όταν το ζητούμενο είναι να μάθει κάποιος πραγματικά και να κατανοήσει ένα αντικείμενο, το σημαντικό δεν είναι το ποιος θα του το διδάξει αλλά το πώς. Η μελέτη που διεξήγαγε στο καναδικό πανεπιστήμιο και δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Science» αποδεικνύει ότι μάλλον έχει δίκιο.

Σε μια κλασική παράδοση, όπως την έχουμε συνηθίσει στα περισσότερα πανεπιστήμια του κόσμου, ο καθηγητής κάνει μια διάλεξη και οι φοιτητές τον ακούν. Η διάλεξη αυτή μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο «ζωντανή» και «μεταδοτική», είναι όμως πάντα «μονόδρομη», από τον καθηγητή προς τους φοιτητές, οι οποίοι ενδεχομένως, αν έχουν απορίες, θα κάνουν κάποιες ερωτήσεις.

Η αμφίδρομη συμμετοχή Στο μάθημα «αμφίδρομης συμμετοχής», όπως το ονομάζουν οι ερευνητές, ο στόχος είναι η μετατροπή αυτής της μονόδρομης σχέσης σε αμφίδρομη. «Στον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας οι φοιτητές έχουν παθητικό ρόλο, οι πληροφορίες διοχετεύονται διαρκώς από τον δάσκαλο στον φοιτητή» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Λουί Ντελοριέ, ένας από τους ερευνητές που συμμετείχαν στο πείραμα και από τους συγγραφείς της μελέτης. «Οι φοιτητές δεν έχουν τον χρόνο να αφομοιώσουν και πρέπει μόνοι τους να συνθέσουν όλες τις πληροφορίες και να σχηματίσουν ένα νοητικό μοντέλο για όλες αυτές τις ιδέες. Αυτό απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και είναι δύσκολο».

Η αμφίδρομη μέθοδος επιδιώκει να βοηθήσει τους φοιτητές σε αυτή τη σύνθεση, «εκπαιδεύοντάς» τους ώστε να την κάνουν σταδιακά, ιδέα την ιδέα, κατά τη διάρκεια της παράδοσης. Εκτός από αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας, αυτό απαιτεί μια συνεχή επικοινωνία του καθηγητή με όλους. Για να την εξασφαλίσουν οι ερευνητές χρησιμοποίησαν την τεχνολογία, εφοδιάζοντας τον κάθε φοιτητή με μία ηλεκτρονική συσκευή.

«Αυτά τα “προσωπικά συστήματα απόκρισης”, όπως τα αποκαλούμε, είναι ένας τρόπος που εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλης της τάξης ταυτοχρόνως» εξηγεί ο κ. Ντελοριέ. «Αν δεν τα έχεις μπορείς βέβαια να ζητήσεις από τους φοιτητές να σηκώνουν το χέρι τους απαντώντας “ναι” ή “όχι”. Με τη βοήθειά τους όμως, όταν έχεις 300 φοιτητές, ανά πάσα στιγμή μπορείς να ξέρεις τι καταλαβαίνουν όλοι. Απαντούν απλώς στην ερώτηση και όχι μόνο ο καθηγητής αλλά και οι ίδιοι ξέρουν αμέσως αν έχουν καταλάβει σωστά».

Μάθημα – κέντημα Εκτός από τη «μηχανική» υποστήριξη το αμφίδρομο μάθημα έχει και άλλες διαφορές στον τρόπο διδασκαλίας από την κλασική παράδοση. Η πιο σημαντική έγκειται στις συνεχείς «διακοπές» της στεγνής παράδοσης, στις οποίες οι φοιτητές με ερωτήσεις ή ασκήσεις καλούνται κατά κάποιον τρόπο να βάλουν σε τάξη στο μυαλό τους όσα έχουν ακούσει ως εκείνη τη στιγμή. «Στην τάξη αμφίδρομης συμμετοχής», εξηγεί ο κ. Ντελοριέ, «δίδονται στους φοιτητές, π.χ., πέντε λεπτά για να ολοκληρώσουν μερικές ομαδικές εργασίες, προβλήματα που έχω σχεδιάσει από πριν και τα οποία θα πρέπει να “δουλέψουν” για πέντε λεπτά. Στη συνέχεια τους δίνω πληροφορίες και τους εξηγώ πώς ένας εξειδικευμένος φυσικός προσεγγίζει αυτό το πρόβλημα και έτσι μπορούν να κάνουν τη σύγκριση».

Φυσικά ένας τέτοιος τρόπος διδασκαλίας απαιτεί περισσότερη «δουλειά» αλλά και ειδική εκπαίδευση και για τον καθηγητή. Αυτός είναι και ο λόγος, όπως εξηγεί ο φυσικός, για τον οποίο οι ίδιοι οι ερευνητές που σχεδίασαν το πείραμα παρέδωσαν τα αμφίδρομα μαθήματα και συνέγραψαν και τη μελέτη, κάτι το οποίο έδωσε έναυσμα για ορισμένες διαμαρτυρίες. «Δεν μπορούσε όμως να γίνει διαφορετικά», λέει ο κ. Ντελοριέ, «γιατί αυτού του είδους η διδασκαλία απαιτεί αρκετή εκπαίδευση και, εδώ, στο δικό μας Τμήμα Φυσικής, δεν θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από άλλους να την περάσουν. Οι αντιρρήσεις που εξέφρασαν ορισμένοι δεν έχουν βάση. Ανησυχούν ότι θα είμαστε μεροληπτικοί υπέρ της αμφίδρομης μεθόδου, με τον τρόπο που σχεδιάστηκε η έρευνα όμως δεν υπήρχε περιθώριο για κάτι τέτοιο».

6

Εκτός από την ερευνητική ομάδα στο πείραμα συμμετείχε ένας διακεκριμένος καθηγητής της Φυσικής του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας του οποίου το όνομα δεν αποκαλύπτεται. Η διδακτέα ύλη είχε συμφωνηθεί εκ των προτέρων και τόσο οι ερευνητές όσο και ο καθηγητής παρακολουθούσαν ο ένας τα μαθήματα του άλλου. Για να εξασφαλιστεί η αντικειμενικότητα ανεξάρτητοι παρατηρητές ήταν παρόντες σε όλες τις παραδόσεις και αξιολογούσαν το επίπεδο κατανόησης και αφομοίωσης των φοιτητών. Αρχικά όλοι οι φοιτητές διδάχθηκαν με την παραδοσιακή μέθοδο ώστε να υπάρχει ένα «μέτρο» του επιπέδου και του βαθμού αφομοίωσής τους.

Εντυπωσιακά αποτελέσματα Καθ' όλη τη διάρκεια της κοινής «παραδοσιακής» διδασκαλίας οι επιδόσεις των φοιτητών ήταν ταυτόσημες. Οταν όμως χωρίστηκαν σε τμήματα, το τμήμα της αμφίδρομης μεθόδου εμφάνισε σημαντική διαφορά: η συμμετοχή και το επίπεδο προσοχής τους αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ το επίπεδο των γνώσεων διπλασιάστηκε. Στο τελικό «συνοπτικό» ερωτηματολόγιο, για παράδειγμα, οι φοιτητές του αμφίδρομου τμήματος απάντησαν σωστά στο 74% των απαντήσεων, ενώ εκείνοι που έμειναν στην παραδοσιακή μέθοδο απάντησαν σωστά στο 41%. Παρ' όλα αυτά, όπως τονίζεται στη μελέτη, όλοι οι φοιτητές συγκράτησαν τις γνώσεις που απέκτησαν στον ίδιο βαθμό, είτε είχαν διδαχθεί με την κλασική είτε με την αμφίδρομη μέθοδο. Ο κ. Γουάιμαν θεωρεί ότι τα θετικά αποτελέσματα της αμφίδρομης μεθόδου δεν περιορίζονται μόνο στο μάθημα της Φυσικής. Πιστεύει ότι είναι δυνατόν να εφαρμοστούν, όχι μόνο στους άλλους τομείς των θετικών επιστημών, αλλά και στο μάθημα της Ιστορίας.

Ενθουσιασμός αλλά και αντιρρήσεις Αρκετές έρευνες που έχουν γίνει στο παρελθόν με μεθόδους που εξασφαλίζουν μεγαλύτερη συμμετοχή των φοιτητών στο μάθημα έχουν δείξει ανάλογα αποτελέσματα. Η συγκεκριμένη μελέτη όμως, η οποία είχε επικεφαλής τον Καρλ Γουάιμαν, έναν νομπελίστα φυσικό, και δημοσιεύθηκε στο «Science», μια έγκυρη επιστημονική επιθεώρηση, συγκέντρωσε μεγαλύτερο ενδιαφέρον αλλά και περισσότερα πυρά.

Ο Γουόλτερ Λούιν, έγκριτος φυσικός του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, είναι ένας από τους πλέον φανατικούς πολέμιούς της, επιμένοντας ότι το πρόσωπο του καθηγητή αποτελεί τον κύριο παράγοντα για το αποτέλεσμα της διδασκαλίας. «Εγώ έχω ένα μοναδικό στυλ στις διαλέξεις μου, το οποίο δεν θα μπορούσαν να καλύψουν σε αυτά τα τεστ» δήλωσε με ηλεκτρονικό μήνυμα στο πρακτορείο Associated Press. Αλλοι όμως διαφωνούν. «Η μελέτη αυτή δείχνει ότι δεν είναι ο καθηγητής, δεν είναι καν η τεχνολογία, είναι η προσέγγιση» τόνισε στο ίδιο πρακτορείο ο Λόιντ Αρμστρονγκ, φυσικός και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, ενώ ο Ρόμπερτ Μπάιχνερ, φυσικός και καθηγητής της επιστημονικής εκπαίδευσης στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, ο οποίος εφαρμόζει πιο «συμμετοχική» προσέγγιση στις παραδόσεις του, είπε ότι η διαφορά ανάμεσα στην παραδοσιακή και στην αμφίδρομη μέθοδο είναι «σαν να σου λένε πώς να οδηγήσεις ένα ποδήλατο αντί να ανεβαίνεις επάνω και να το οδηγείς».

Η Αλτσχάιμερ μπορεί να είναι μεταδοτική! Ο μηχανισμός της μοιάζει με εκείνον της «νόσου των τρελών αγελάδων» ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06/10/2011, 18:43Η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να μεταδίδεται, όπως συμβαίνει με άλλες νόσους που οφείλονται σε ελαττωματικές πρωτεΐνες prion

Σε ορισμένες περιπτώσεις η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να είναι μεταδοτική! Αυτό μαρτυρούν πειράματα ειδικών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Χιούστον. Στο πλαίσιο των πειραμάτων οι ειδικοί εισήγαγαν σε ποντίκια εγκεφαλικό ιστό ασθενούς με Αλτσχάιμερ και είδαν ότι εκείνα ανέπτυξαν τη νόσο. Συγκεκριμένα τα ζώα εμφάνισαν βλάβες στον εγκέφαλο οι οποίες είναι χαρακτηριστικές της νόσου Αλτσχάιμερ, όπως η εναπόθεση πλακών της πρωτεΐνης β-αμυλοειδούς. Οι βλάβες αυτές μάλιστα με την πάροδο του

7

χρόνου εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον εγκέφαλο. Την ίδια στιγμή ποντίκια στα οποία εγχύθηκε εγκεφαλικός ιστός από υγιείς ανθρώπους δεν παρουσίασαν σημάδια της ασθένειας.

Μολυσματική διαδικασία «Τα ευρήματά μας μαρτυρούν ότι ορισμένες σποραδικές μορφές της νόσου Αλτσχάιμερ μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας μολυσματικής διαδικασίας που οφείλεται σε ελαττωματικές πρωτεΐνες prion, όπως συμβαίνει με τη ‘νόσο των τρελών αγελάδων’ και με την ανθρώπινη έκδοσή της, δηλαδή τη νόσο Κρόιτσφελτ-Γιάκομπ» ανέφερε ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Νευρολογίας Κλαούντιο Σότο.

«Ο υποκείμενος μηχανισμός της νόσου Αλτσχάιμερ είναι παρόμοιος με αυτόν που συναντούμε στις ασθένειες που οφείλονται στα prion» εξήγησε ο καθηγητής και προσέθεσε ότι «στις νόσους αυτές μια φυσιολογική πρωτεΐνη ‘κακοδιπλώνεται’ και είναι ικανή να εξαπλωθεί μετατρέποντας και άλλες ‘καλές’ πρωτεΐνες σε ‘κακές’. Οι ‘κακές’ πρωτεΐνες συσσωρεύονται στον εγκέφαλο σχηματίζοντας πλάκες που εναποτίθενται και πιστεύεται ότι σκοτώνουν τα νευρικά κύτταρα».

Πρώιμα αποτελέσματα Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι τα νέα αυτά ευρήματα που δημοσιεύονται στο επιστημονικό περιοδικό «Molecular Psychiatry» είναι πολύ πρώιμα και οι ερευνητές δεν γνωρίζουν εάν μπορεί να αφορούν και τον άνθρωπο. Επιπλέον, η μετάδοση της νόσου έλαβε χώρα σε τεχνητές συνθήκες στο εργαστήριο, τις οποίες λογικά δεν θα βίωνε ένα άτομο.  Το επόμενο βήμα για τους ειδικούς του Πανεπιστημίου του Τέξας είναι να διεξαγάγουν πειράματα τα οποία θα προσδιορίσουν εάν μπορεί να υπάρξει μετάδοση της νόσου υπό πιο φυσιολογικές συνθήκες, σημείωσε ο Σότο.

Αγγιγμα με τη δύναμη του μυαλού Πίθηκοι «αγγίζουν» εικονικά αντικείμενα: ελπίδα για ρομποτικά μέλη με αφή. ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06/10/2011, 18:29Δυο μακάκοι μπορούν «αγγίξουν» εικονικά αντικείμενα με τα ηλεκτρικά σήματα του εγκεφάλου τους οδηγώντας στην ανάπτυξη ρομποτικών «στολών» που θα προσφέρουν κίνηση και αφή στους τετραπληγικούς. Credit Katie Zhuang

Όχι μόνο κίνηση αλλά και αφή για τους τετραπληγικούς με τη βοήθεια της τεχνολογίας υπόσχεται μια νέα μελέτη. Διεθνής ομάδα επιστημόνων κατόρθωσε να εκπαιδεύσει δυο πιθήκους ρέζους μακάκους ώστε να «πιάνουν» με ένα εικονικό χέρι διάφορα αντικείμενα και να «αισθάνονται» την υφή τους μόνο και μόνο με την «ηλεκτρική» δύναμη του μυαλού τους. Ο επικεφαλής της έρευνας Μιγκέλ Νικολέλις, διευθυντής του κέντρου Νευρομηχανικής του αμερικανικού Πανεπιστημίου Ντιουκ είναι γνωστός για τις μελέτες του στην «ανάγνωση» του εγκεφάλου των πιθήκων και στο παρελθόν έχει κατορθώσει να μάθει τα πειραματόζωα να ελέγχουν τις κινήσεις ενός εικονικού χεριού στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Όπως δήλωσε, η βελτίωση της τεχνικής ως προς την αίσθηση της αφής μάς φέρνει ένα ακόμη βήμα πιο κοντά στον απώτερο στόχο _ την ανάπτυξη ρομποτικών τεχνητών μελών ή και «εξωσκελετών» που θα κινούνται νοητικά και θα προσφέρουν αυτονομία και εμπειρία του κόσμου σε ανθρώπους που πάσχουν από σοβαρή παράλυση.

«Κάποια μέρα στο κοντινό μέλλον» τόνισε «οι τετραπληγικοί ασθενείς θα επωφεληθούν από αυτήν την τεχνολογία όχι μόνο για να κινούν τα χέρια τους και να περπατούν ξανά αλλά και για να αισθάνονται την υφή των αντικειμένων που πιάνουν ή τις ανωμαλίες του εδάφους στο οποίο πατούν με τη βοήθεια ενός ρομποτικού εξωσκελετού».

Ηλεκτρόδια-ανιχνευτές Όπως περιγράφουν στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature», οι ερευνητές εισήγαγαν στον εγκέφαλο των δυο πιθήκων ηλεκτρόδια τα οποία και «τοποθετήθηκαν» στον κινητικό και στον σωματοαισθητικό φλοιό _ τις περιοχές που σχετίζονται με την εκτέλεση εκούσιων κινήσεων και την επεξεργασία των αισθητικών ερεθισμάτων αντιστοίχως.

8

Οι πίθηκοι εκπαιδεύθηκαν ώστε να χρησιμοποιούν μόνο τον εγκέφαλό τους για να κινήσουν ένα εικονικό χέρι στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή και να «αγγίξουν» με αυτό διάφορα αντικείμενα. Τα ηλεκτρόδια που ήταν τοποθετημένα στον κινητικό φλοιό κατέγραφαν, μέσω ηλεκτρικών σημάτων, την πρόθεση κίνησης των πιθήκων και μετέδιδαν την πληροφορία στο πρόγραμμα του υπολογιστή. Όταν το εικονικό χέρι άγγιζε τα αντικείμενα στην οθόνη ηλεκτρικά σήματα μεταδίδονταν από το πρόγραμμα στον σωματοαισθητικό φλοιό των πειραματόζωων δίνοντάς τους πληροφορίες σχετικές με την αφή _ πώς δηλαδή θα αισθάνονταν στο χέρι τους αυτό το αντικείμενο αν το έπιαναν πραγματικά.

Αφή χωρίς άγγιγμα Σε μια από τις ασκήσεις, κατά την οποία οι πίθηκοι έπρεπε να διαλέξουν ανάμεσα σε δυο αντικείμενα οπτικά ταυτόσημα αλλά διαφορετικά στην αφή, τα ζώα ξεχώριζαν το αντικείμενο που είχε συνδεθεί με μια ανταμοιβή (το οποίο παρήγαγε ένα ηλεκτρικό σήμα «αφής») από εκείνο που δεν συνοδευόταν από ανταμοιβή (ούτε από ηλεκτρικό σήμα). Αυτό, σύμφωνα με τον κ. Νικολέλις, αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος των πιθήκων μπορούσε να αποκωδικοποιήσει πληροφορίες σχετικές με την αφή χωρίς να υπάρχει κανένα πραγματικό ερέθισμα στο δέρμα των πειραματόζωων. «Δεν ξέρουμε τι αντιλήφθηκαν τα ζώα, αλλά επρόκειτο για μια αίσθηση η οποία δημιουργήθηκε τεχνητά, συνδέοντας τα εικονικά δάχτυλα απ’ ευθείας στον εγκέφαλο» δήλωσε.

Στολή που κινείται με το μυαλό σε τρία χρόνια Απώτερος στόχος του ερευνητή, όπως και του Walk Again Project _ της διεθνούς πρωτοβουλίας στην οποία εμπίπτουν οι σχετικές μελέτες _ είναι η ανάπτυξη μιας «εξωσκελετικής στολής» που θα προσφέρει κινητική αυτονομία στους ανθρώπους με σοβαρή παράλυση. Οι αισθητικές πληροφορίες θα αποτελούν ένα από τα βασικά συστατικά της. «Οι αισθητικές πληροφορίες είναι ουσιαστικές για την κλινική εφαρμογή που θέλουμε να δημιουργήσουμε και να δοκιμάσουμε μέσα στα επόμενα τρία χρόνια» δήλωσε ο κ. Νικολέλις ο οποίος ελπίζει να παρουσιάσει μια στολή που θα καθοδηγείται από τον εγκέφαλο στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου που θα διεξαχθεί το 2014 στην πατρίδα του, τη Βραζιλία.

Πραγματικότητα ή παραίσθηση; «Ανατομική» η ικανότητά μας να ξεχωρίζουμε τα πραγματικά από τα φανταστιικά γεγονότα ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ:  06/10/2011, 13:49Τα νέα ευρήματα των βρετανών επιστημόνων θα μπορούσαν ίσως να βοηθήσουν στην περαιτέρω κατανόηση ψυχικώνδιαταραχών όπως η σχιζοφρένειαT ο μέγεθος μιας περιοχής του εγκεφάλου θα μπορούσε, σύμφωνα με ειδικούς του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, να εξηγήσει γιατί άλλοι άνθρωποι θυμούνται με ακρίβεια τα πραγματικά γεγονότα και δεν τα συγχέουν με τη φαντασία τους και άλλοι όχι. Οι επιστήμονες εξέτασαν συνολικά 53 εθελοντές και εντόπισαν διαφορές ως προς την ικανότητά τους να ξεχωρίζουν τις πραγματικές από τις φανταστικές αναμνήσεις. Στη συνέχεια, διαπίστωσαν ότι υπήρχε άμεση σχέση μεταξύ των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων και του μεγέθους μιας περιοχής του εγκεφάλου που ονομάζεται ΡCS (paracingulate sulcus). Πρόκειται για μία από τις περιοχές του εγκεφάλου που αναπτύσσονται τελευταίες στο έμβρυο πριν τη γέννησή του.

Το μέγεθος μετράει Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι εθελοντές των οποίων η συγκεκριμένη περιοχή είχε μεγαλύτερο μέγεθος, ξεχώριζαν ευκολότερα τις πραγματικές αναμνήσεις από τις φανταστικές συγκριτικά με τους υπόλοιπους.

«Οι διαφορές που παρατηρήσαμε στη μνήμη μεταξύ των εθελοντών ήταν αρκετά εντυπωσιακές. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον αν σκεφτούμε ότι η συγκεκριμένη ικανότητα ενδεχομένως να βασίζεται σε μια απλή παραλλαγή στο μέγεθος μιας περιοχής του εγκεφάλου» εξηγεί ο επικεφαλής της μελέτης δρ Τζον Σίμονς.

9

Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες σε σχετική τους δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «Journal of Neuroscience», τα ευρήματα αυτά θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην περαιτέρω κατανόηση ψυχικών διαταραχών, όπως η σχιζοφρένεια. «Η δυσκολία να αναγνωριστούν οι αληθινές από τις φανταστικές πληροφορίες μπορεί ίσως να δώσει την εξήγηση για τις παραισθήσεις που εμφανίζουν τα άτομα με σχιζοφρένεια» γράφουν οι ερευνητές και προσθέτουν ότι έχουν κάποια πρώτα στοιχεία που μαρτυρούν ότι η περιοχή PCS εμφανίζει συρρίκνωση στους πάσχοντες από σχιζοφρένεια. Το επόμενο βήμα για την ομάδα από το Κέιμπριτζ είναι να διερευνήσει εάν τα άτομα με σχιζοφρένεια τα οποία εμφανίζουν επίσης συρρίκνωση της περιοχής PCS αντιμετωπίζουν πράγματι αυξημένες πιθανότητες παραισθήσεων. Η έρευνα αυτή αναμένεται να ξεκινήσει μέσα στους επόμενους μήνες.

\

Αύξηση κατά 45% του CO2 την τελευταία 20ετία Το 2010 οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα άγγιξαν τα 33 δισ. τόνους παγκοσμίως Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2),  που αποτελούν κύρια αιτία της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αυξήθηκαν κατά 45% την τελευταία 20ετία, αγγίζοντας το ιστορικό υψηλό των 33 δισεκατομμυρίων τόνων παγκοσμίως το 2010. Και αυτό παρότι κατά το ίδιο διάστημα πολλά ανεπτυγμένα κράτη επέτυχαν μειώσεις των εκπομπών του – εκτιμάται μάλιστα ότι θα καταφέρουν συνολικά να πιάσουν τον στόχο που θέτει το Πρωτόκολλο του Κιότο σύμφωνα με το οποίο η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να μειωθεί κατά 5,2% ως το 2012.

Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από μια νέα έκθεση με τίτλο «Long-term trend in global CO2 emissions» («Μακροπρόθεσμη τάση στις παγκόσμιες εκπομπές CO2») η οποία συντάχθηκε από ειδικούς του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της αρμόδιας Υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Ολλανδίας.

Εκπομπές δύο ταχυτήτων Η έκθεση, η οποία βασίστηκε σε πρόσφατα στοιχεία που περιλαμβάνονταν στην παγκόσμια βάση σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (EDGAR), αποτυπώνει μεγάλες διαφορές σε ό,τι αφορά τις εκπομπές CO2 μεταξύ ανεπτυγμένων κρατών. Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την περίοδο 1990-2010 στην ΕΕ των 27 καθώς και στη Ρωσία οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κατά 7% και 28% αντιστοίχως ενώ στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 5% και στην Ιαπωνία παρέμειναν σε σταθερά επίπεδα. Οι βιομηχανικές χώρες που έχουν επικυρώσει το Πρωτόκολλο του Κιότο και οι ΗΠΑ το 1990 ήταν υπαίτιες για περίπου τα δύο τρίτα των παγκόσμιων εκπομπών CO2. Σήμερα το… μερίδιό τους έχει πέσει σε λιγότερο από το 50% των εκπομπών του αερίου. Την ίδια στιγμή οι αναδυόμενες οικονομίες (σε συνδυασμό όμως με τις παραδοσιακές δυνάμεις) συντελούν σημαντικά στην αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταξύ του 2009 και του 2010 κατεγράφη αύξηση-ρεκόρ της τάξεως του 5,8% στην παγκόσμια εκπομπή CO2. Σύμφωνα με τα ποσοστά που σημειώνονται στην έκθεση η Κίνα εμφάνισε αύξηση των εκπομπών CO2 κατά 10% μέσα σε ένα έτος ακολουθούμενη από την Ινδία (9%), τις ΗΠΑ (4%) και την ΕΕ των 27 (3%).

Η κρίση χτύπησε… τα αέρια του θερμοκηπίου Πρέπει πάντως να υπογραμμιστεί ότι η οικονομική κρίση που έχει «χτυπήσει» την Ευρώπη φαίνεται να έχει έστω και μια καλή πλευρά η οποία αφορά τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα: σε απόλυτους αριθμούς οι εκπομπές του αερίου ήταν χαμηλότερες το 2010 σε σύγκριση με το 2007, προτού δηλαδή εμφανιστεί η κρίση (4 δισ. τόνοι το 2010 σε σύγκριση με 4,2 δισ. τόνους το 2007). Σήμερα οι ΗΠΑ εκπέμπουν 16,9 τόνους CO2 κατά κεφαλή – ο αριθμός αυτός είναι παραπάνω από διπλάσιος σε σχέση με τους 8,1 τόνους που αντιστοιχούν σε κάθε κάτοικο της ΕΕ.

Οι «ένοχοι» Οι κύριοι «ένοχοι» σε ό,τι αφορά τη μακροπρόθεσμη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα είναι η παραγωγή ενέργειας καθώς και οι οδικές μεταφορές, τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σε παγκόσμιο επίπεδο η παραγωγή ενέργειας είναι

10

υπαίτια για το 40% των εκπομπών CO2 και οι οδικές μεταφορές για το 15% - και οι δύο δραστηριότητες εμφανίζουν ετήσια ανάπτυξη μεταξύ του 2,5% και του 5%. Στην έκθεση υπογραμμίζεται ότι την τελευταία 20ετία πολλές χώρες έχουν κάνει προσπάθειες για να στραφούν προς πιο… οικολογικές πηγές ενέργειας. Εχουν έτσι μειώσει την εξάρτησή τους από τον άνθρακα (από 25% σε 20% της συνολικής παραγωγής ενέργειας) και από το πετρέλαιο (από 38% σε 36,5%) και έχουν στραφεί στο φυσικό αέριο (αύξηση από 23% σε 27%) και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αύξηση από 6,5% σε 8%). Ωστόσο, όπως προστίθεται,  οι προσπάθειες αυτές δεν φαίνεται να είναι αρκετές και πρέπει να ενταθούν προκειμένου να επιτευχθεί ουσιαστική μείωση του διοξειδίου του ανθρακα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη.

Κλωνοποίηση «γεννά» ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα Ανήκουν στους ίδιους τους ασθενείς και δίνουν ελπίδα για θεραπεία νόσων όπως ο διαβήτης ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/10/2011, 22:20Με χρήση «τροποποιημένης» κλωνοποίησης τα έμβρυα που προέκυψαν και περιείχαν το γενετικό υλικό των ασθενών έφθασαν ως το στάδιο της βλαστοκύστης η οποία αποτελεί πηγή εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων

Για πρώτη φορά παγκοσμίως ερευνητές του Εργαστηρίου του Ιδρύματος για τα Βλαστικά Κύτταρα της Νέας Υόρκης (NYSFC) παρήγαγαν ανθρώπινα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα «κομμένα και ραμμένα» στα μέτρα του κάθε ασθενούς χρησιμοποιώντας τη διαδικασία της κλωνοποίησης. Οι επιστήμονες εισήγαγαν, όπως αναφέρουν με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Nature» , τους πυρήνες ενήλικων δερματικών κυττάρων που ανήκαν σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 σε ωάρια που ανήκαν σε δότριες.

Σύμφωνα με τους ειδικούς το νέο επίτευγμα είναι σημαντικό καθώς αυτού του είδους τα κύτταρα που θα ανήκουν στον κάθε ασθενή θα μπορούν μελλοντικά να μεταμοσχεύονται στον οργανισμό του και να αντικαθιστούν ιστούς που εμφανίζουν βλάβη εξαιτίας διαβήτη ή άλλων ασθενειών όπως η νόσος του Πάρκινσον και η νόσος Αλτσχάιμερ. Και όλα αυτά χωρίς να ελλοχεύει ο κίνδυνος απόρριψης του μοσχεύματος από το ανοσοποιητικό σύστημα.

Τροποποιημένη κλωνοποίηση Προκειμένου να επιτύχουν την παραγωγή των βλαστικών κυττάρων οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τροποποιημένη μέθοδο κλωνοποίησης. Με βάση την παραδοσιακή μέθοδο σωματικής πυρηνικής μεταφοράς (όπως αυτή που χρησιμοποιήθηκε για τη γέννηση του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού, της προβατίνας Ντόλι στο Ινστιτούτο Ρόσλιν της Σκωτίας) το ενήλικο σωματικό κύτταρο εισάγεται σε ένα απύρηνο ωάριο. Oι αμερικανοί ερευνητές εισήγαγαν όμως το ενήλικο δερματικό κύτταρο στο ωάριο χωρίς να αφαιρέσουν προηγουμένως τον πυρήνα του. Η μέθοδος φάνηκε να αποδίδει: επετεύχθη ο επαναπρογραμματισμός του ενηλίκου κυττάρου το οποίο επέστρεψε σε ένα πρώιμο, πολυδύναμο στάδιο. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν σειρές εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων που προέρχονταν από το ωάριο που περιείχε το γενετικό υλικό του ασθενούς. Για ποιον λόγο οι επιστήμονες από τη Νέα Υόρκη επέλεξαν αυτήν την «πειραγμένη» μέθοδο κλωνοποίησης; Πολύ απλά, επειδή η συμβατική φάνηκε να αποτυγχάνει. Όταν αρχικώς αφαίρεσαν το γενετικό υλικό του ωαρίου και το αντικατέστησαν με τα χρωμοσώματα του ενηλίκου δερματικού κυττάρου, το ωάριο διαιρέθηκε, όμως δεν ξεπέρασε το στάδιο των 6-12 κυττάρων. Ωστόσο, όταν η διαδικασία ακολουθήθηκε χωρίς να αφαιρεθεί ο πυρήνας του ωαρίου, υπήρξε μεγαλύτερη ανάπτυξη του ωαρίου, το οποίο έφθασε στο στάδιο της βλαστοκύστης (στο στάδιο δηλαδή των περίπου 100 κυττάρων που αποτελεί πηγή για λήψη εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων).

Σοβαρά προβλήματα Βέβαια η τακτική αυτή συνδέεται με σοβαρά προβλήματα. Τόσο το ωάριο όσο και το σπέρμα διαθέτουν από ένα σετ χρωμοσωμάτων, τα οποία μετά τη γονιμοποίηση συνδυάζονται. Ετσι ο άνθρωπος διαθέτει δύο αντίγραφα του κάθε χρωμοσώματος. Με τη νέα τεχνική όμως προστίθεται σε αυτό το «μείγμα» και το γενετικό υλικό

11

του ωαρίου που χρησιμοποιείται για την κλωνοποίηση – άρα ένα επιπλέον αντίγραφο. Τις περισσότερες φορές τα έμβρυα που δεν διαθέτουν τον σωστό αριθμό χρωμοσωμάτων δεν αναπτύσσονται καθόλου. Οι ερευνητές χρειάζεται να καταφέρουν να παραγάγουν εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα τα οποία θα περιέχουν μόνο το DNA του δότη, κάτι που δεν έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα.

Όπως ανέφερε ο επικεφαλής της μελέτης δρ Ντίτερ Εγκλι «τα κύτταρα που δημιουργήσαμε δεν μπορούν να έχουν αυτή τη στιγμή θεραπευτική χρήση. Τα αποτελέσματα είναι πρώιμα ωστόσο τα θεωρούμε ως ένα βήμα στον μεγάλο δρόμο της δημιουργίας εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων που θα ανήκουν στους ίδιους τους ασθενείς. Γνωρίζουμε πλέον μέσω αυτής της μελέτης ότι ένα ανθρώπινο ωάριο μπορεί να μετατρέπει ένα εξειδικευμένο ενήλικο κύτταρο, όπως το δερματικό, σε βλαστικό κύτταρο. Ελπίδα μας είναι ότι θα καταφέρουμε τελικώς να υπερπηδήσουμε τα υπάρχοντα εμπόδια και να χρησιμοποιήσουμε βλαστικά κύτταρα που θα ανήκουν στον κάθε ασθενή για τη θεραπεία νόσων όπως ο διαβήτης».

Σημειώνεται ότι το 2004 ο νοτιοκορεάτης επιστήμονας Γου-Σουκ Χουάνγκ ήταν ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι δημιούργησε βλαστικά κύτταρα από ανθρώπινα κλωνοποιημένα έμβρυα που περιείχαν κύτταρα των ίδιων των ασθενών. Οι ισχυρισμοί του όμως καταρρίφθηκαν καθώς αποδείχθηκε ότι είχε παραποιήσει τα στοιχεία που παρουσίασε στην επιστημονική κοινότητα.

Ανθρώπινα αισθήματα προσπαθούν να εμφυτεύσουν στους υπολογιστές ειδικοί στο Ισραήλμάδα ειδικών στην ανάπτυξη λογισμικού προσπαθεί να "εκπαιδεύσει" ηλεκτρονικούς υπολογιστές ώστε να νιώθουν στο αίσθημα της μεταμέλειας με στόχο οι υπολογιστές να μαθαίνουν από τα λάθη τους και έτσι να αποδίδουν καλύτερα και πιο γρήγορα. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι δεν πρόκειται για μια προσπάθεια ανάπτυξης υπολογιστών τεχνητής νοημοσύνης αλλά για το πρώτο βήμα στην ανάπτυξη υπολογιστών που θα έχουν ανθρώπινα συναισθήματα.Ειδικοί με επικεφαλής τον καθηγητή Γισέι Μανσούρ του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ ο οποίος ανέπτυξε ένα αλγόριθμο που εκπαιδεύει έναν υπολογιστή να αντιλαμβάνεται τα λάθη που κάνει κατά την επεξεργασία δεδομένων και όχι μόνο αυτό. Ο υπολογιστής μέσα από μια διαδικασία «εικονικής μεταμέλειας» θα αναπροσαρμόζει τις τακτικές και τις μεθόδους επεξεργασίας ώστε να περιορίζει τα λάθη αυτά όσο το δυνατόν περισσότερο.

Οι εφαρμογές Σε πρώτη φάση η νέα τεχνολογία θα μπορούσε να βρει εφαρμογές στον χώρο της ιντερνετικής διαφήμισης καθώς εταιρείες σαν τη Google θα μπορούσαν να τη χρησιμοποιήσουν για να βελτιώσουν τις τεχνικές και τα εργαλεία της διαφημιστικής τους πολιτικής. Γι' αυτό άλλωστε και ειδικοί της Google μετέχουν στην ερευνητική ομάδα. Η νέα τεχνολογία θα επιτρέπει σε έναν υπολογιστή να επεξεργάζεται μια σειρά από δεδομένα και, προβλέποντας τι μπορεί να συμβεί σε μια σειρά από καταστάσεις, να προσαρμόζει τις κινήσεις του ώστε να προσφέρει γρήγορα στοχευμένες πληροφορίες στον χρήστη. Ένας τέτοιος υπολογιστής θα μπορεί για παράδειγμα, να προβλέψει ότι σε ένα δικτυακό τόπο δημοπρασιών θα ξεκινήσει πόλεμος προσφορών ή ότι υπάρχει μεγάλη ζήτηση για κάποιο αντικείμενο που πωλείται online και να ενημερώσει σχετικά τον χρήστη. Επίσης θα μπορεί να προβλέπει αν σε κάποιο ενημερωτικό δικτυακό τόπο θα υπάρξει σύντομα μεγάλη κίνηση και μαζική είσοδος επισκεπτών.

\Τραγούδι για έξυπνα μωρά Τα νανουρίσματα και τα παιδικά τραγουδάκια ενισχύουν τις νοητικές ικανότητές τους Συμβουλή προς τους νέους γονείς: αν θέλετε το παιδί σας να μιλήσει γρήγορα και σωστά, να αποκτήσει ευκολία στην έκφραση και να γίνει πρώτος μαθητής, καλό είναι να αρχίσετε να του τραγουδάτε από την πρώτη κιόλας μέρα της γέννησής του.

12

Αυτό υποστηρίζει η Σάλι Γκόνταρντ Μπλάιθ, σύμβουλος νευροαναπτυξιακής εκπαίδευσης και διευθύντρια του Ινστιτούτου Νευροφυσιολογικής Ψυχολογίας της Βρετανίας στο καινούργιο βιβλίο της που πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα. Ακούγεται ίσως αυτονόητο _ είναι μια από τις παραδοσιακές «συνταγές» που θα σας δώσει οποιαδήποτε γιαγιά για να μεγαλώσετε ευτυχισμένα παιδιά _ όμως η κυρία Μπλάιθ έχει διαπιστώσει από την εμπειρία της ότι τα πράγματα τελικά δεν είναι ακριβώς έτσι. Θεωρεί ότι οι σημερινοί γονείς κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής των παιδιών τους δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική παραμελώντας το τραγούδι. Και όμως, όπως τονίζει, αυτή η μορφή επικοινωνίας είναι εκείνη που θα βοηθήσει το παιδί σε όλα τα παραπάνω «χτίζοντας» γερές βάσεις για τη σωστή νοητική και συναισθηματική ανάπτυξή του.

Νανουρίσματα και τραγουδάκια «Το να τραγουδούν οι γονείς παραδοσιακά νανουρίσματα και παιδικά τραγουδάκια στα μωρά ήδη προτού μάθουν να μιλούν αποτελεί έναν ουσιώδη προπομπό για τη μετέπειτα εκπαιδευτική επιτυχία και τη συναισθηματική υγεία τους» γράφει. «Το τραγούδι είναι ένας ειδικός τύπος λόγου. Τα νανουρίσματα και τα παιδικά τραγουδάκια κάθε πολιτισμού εμπεριέχουν την «υπογραφή» της μελωδίας και των τόνων μιας μητρικής γλώσσας, προετοιμάζοντας το αυτί, τη φωνή και τον εγκέφαλο του παιδιού για τη γλώσσα». Στο βιβλίο, το οποίο έχει τον τίτλο «The Genius of Natural Childhood» και θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Hawthorn, η ειδικός τονίζει ότι το άκουσμα ενός τραγουδιού «ζωντανά» από τη φωνή της μητέρας ή του πατέρα είναι εντελώς διαφορετικό από το ηχογραφημένο CD. Υποστηρίζει ότι αρχικά ακούγοντας τον γονιό να τραγουδάει και στη συνέχεια τραγουδώντας μαζί του το παιδί χρησιμοποιεί και αναπτύσσει και τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου του. «Οι εγκεφαλικές απεικονίσεις έχουν δείξει ότι η μουσική δεν ενεργοποιεί μεμονωμένα σημεία του εγκεφάλου αλλά μεγάλα τμήματα και στις δυο πλευρές του» υπογραμμίζει. Άλλες έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι η μουσική και ο ρυθμός αυξάνουν την ικανότητα της χωρικής αντίληψης των παιδιών, με αποτέλεσμα να ενισχύουν τις μαθηματικές και επιστημονικές ικανότητές τους.

Ζώα που θεραπεύουν! Ιδιαίτερα ευεργετικά για την υγεία των παιδιών τα χαριτωμένα κατοικίδιαΛίγες ώρες με ένα σκυλάκι, σύμφωνα με μελέτες, αποτελούν βάλσαμο τόσο για την ψυχική όσο και για τη σωματική μας υγεία. Με τη θετική του ενέργεια, τη χαρούμενη φύση του και την ανιδιοτελή του αγάπη ο «καλύτερος φίλος του ανθρώπου» μπορεί να προσφέρει βοήθεια ακόμα και στην αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση των ασθενών και τονώνοντας τη θέλησή τους για ζωή. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που τα προγράμματα θεραπείας με τη βοήθεια ζώων - γνωστά και ως pet therapy ή animal-assisted therapy (AAT) - εφαρμόζονται εδώ και χρόνια σε σχολεία, γηροκομεία, νοσοκομεία και άλλα ιδρύματα του εξωτερικού, δίνοντας εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Πολεμώντας τον αυτισμό Τον περασμένο Οκτώβριο μια ενδιαφέρουσα καναδική μελέτη που διενεργήθηκε σε αυτιστικά παιδιά και δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Psychoneuroendocrinology» έδειξε ότι η καθημερινή επαφή των νεαρών εθελοντών με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους είχε αποτέλεσμα την εντυπωσιακή βελτίωση της συμπεριφοράς και της υγείας τους. «Προκειμένου να μπορέσουμε να μετρήσουμε τη θετική επίδραση του σκύλου στην υγεία των παιδιών αυτών αποφασίσαμε να μετρήσουμε τα επίπεδα της ορμόνης κορτιζόλης (σ.σ.: της αποκαλούμενης και “ορμόνης του στρες”) στον οργανισμό των παιδιών» εξηγεί στο «Βήμα» η δρ Σόνια Λούπιεν, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ και διευθύντρια στο Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπινου Στρες στο Νοσοκομείο Λουί Λαφοντέν. «Δύο εβδομάδες πριν από την εισαγωγή των ειδικών σκύλων στα σπίτια των 42 παιδιών που έλαβαν μέρος στη μελέτη ελήφθη δείγμα σιέλου για τη μέτρηση της κορτιζόλης. Η διαδικασία αυτή επανελήφθη κατά τη διάρκεια της παραμονής των σκύλων στην κάθε οικογένεια για διάστημα τεσσάρων εβδομάδων και στο τέλος, δύο εβδομάδες αφότου είχαν απομακρυνθεί από

13

το κάθε σπίτι» μας λέει ανλυτικά η ερευνήτρια. Οπως τονίζει, στο συγκεκριμένο πείραμα χρησιμοποιήθηκαν σκύλοι ράτσας λαμπραντόρ που είχαν ακολουθήσει εκπαίδευση συνοδού τυφλών στο ίδρυμα MIRA με έδρα στο Κεμπέκ και η οποία κοστολογείται περί τις 10.000 δολάρια (δηλαδή περίπου 7.500 ευρώ). «Διαπιστώσαμε λοιπόν ότι η επίδραση των σκύλων στην υγεία των αυτιστικών παιδιών ήταν πολύ ισχυρή» αναφέρει η δρ Λούπιεν. «Δεν έχω δει ξανά τόσο ανατρεπτικά αποτελέσματα σε επίπεδα κορτιζόλης». Τα παραδείγματα που μοιράστηκε μαζί μας η ειδικός ήταν πραγματικά καθηλωτικά: «Μια μητέρα παραπονιόταν ότι δεν μπορούσε να βγει βόλτα με το παιδάκι της, καθώς εάν ένα αυτιστικό παιδί δει για παράδειγμα μια πέτρα στον δρόμο μπορεί να κάτσει εκεί να τη χαζεύει για ώρες. Με την εισαγωγή του σκύλου και μετά κατάφερε επιτέλους να κάνει τις βόλτες που τόσο επιθυμούσε με το παιδί της, γιατί η προσοχή του επικεντρωνόταν πλέον στον σκύλο». Μετά το τέλος του πειράματος και ενώ οι σκύλοι είχαν χρησιμοποιηθεί «δανεικά» από τους επιστήμονες, το ίδρυμα MIRA αποφάσισε να δωρίσει στις οικογένειες που είχαν συμμετάσχει στη μελέτη τον τετράποδο «θεραπευτή» που είχαν πρόσφατα φιλοξενήσει.

Τετράποδοι «δάσκαλοι» Πριν από λίγο καιρό η ερευνήτρια κ. Λόρι Φρίζεν από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα, επίσης στον Καναδά, πραγματοποίησε μια άλλη μελέτη, με αντικείμενο τη βελτίωση που θα μπορούσε να προκαλέσει η παρουσία ενός ζώου ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις των παιδιών. Το πείραμα διάρκειας 10 εβδομάδων έγινε σε σχολεία της Νότιας Αλμπέρτα και σε αυτό έλαβαν μέρος μαθητές της Β' Δημοτικού. Η κ. Φρίζεν επισκεπτόταν το σχολείο δύο φορές την εβδομάδα, συνοδευόμενη από τα δύο της σκυλάκια, την Τάνγκο και τον Σπάρκι, τα οποία είχαν περάσει από ειδική εκπαίδευση για σκυλιά θεραπείας στον σύλλογο Pet Therapy Society of Northern Alberta και είχαν εμπειρία από προηγούμενες συμμετοχές τους σε δραστηριότητες με παιδιά. Σύντομα διαπίστωσε μεγάλη βελτίωση στους μικρούς μαθητές: έγιναν πιο επιμελείς, έκαναν λιγότερα λάθη και αύξησαν την αγάπη τους για την ανάγνωση ή άλλα μαθήματα που... μοιράζονταν με τον μικρό τους τετράποδο φίλο. «Η επιτυχία του προγράμματος οφείλεται στη ζεστασιά και την ανιδιοτελή αποδοχή των σκύλων, η οποία μέσω της συμμετοχής τους σε μαθησιακές δραστηριότητες φαίνεται να προσφέρει μια μοναδική μορφή κοινωνικής και συναισθηματικής υποστήριξης. Η μεγαλύτερή μου έκπληξη ωστόσο είχε να κάνει με το γεγονός ότι τα παιδιά συμμετείχαν οικειοθελώς στο πρόγραμμα αυτό» μας λέει η κ. Φρίζεν. «Παρά το γεγονός ότι προσωπικά αγαπώ τα ζώα, θεωρούσα ότι ανάμεσα στα παιδιά ενδεχομένως να υπήρχαν κάποια που να μην ήθελαν να συμμετέχουν στις συνεδρίες, είτε γιατί μπορεί να έτρεφαν κάποιους φόβους, είτε γιατί ήταν αλλεργικά, ή ακόμα και γιατί δεν θα τους ενδιέφερε κάτι τέτοιο. Παρ' όλα αυτά, όχι μόνο συμμετείχαν όλα τους στις 20λεπτες συνεδρίες, αλλά οργάνωναν τα μαθήματα και τις υποχρεώσεις τους με τέτοιον τρόπο ώστε να μη χάσουν ποτέ τη σειρά τους. Αυτό ήταν πραγματικά εντυπωσιακό!» καταθέτει ενθουσιασμένη η καναδή ερευνήτρια. Η ίδια υποστηρίζει ότι τα προγράμματα με τη βοήθεια ζώων θα μπορούσαν να αποτελέσουν πολύτιμο συμπληρωματικό εργαλείο στον στίβο της εκπαίδευσης. Οπως διαπίστωσε στη μελέτη της η ερευνήτρια Λόρι Φρίζεν, η παρουσία ενός ζώου στην τάξη μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τις μαθησιακές επιδόσεις των μαθητών

Η μάθηση γίνεται παιχνίδι «Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θύμιζε στα παιδιά “παιχνίδι” και παράλληλα τους προσέφερε τη δυνατότητα να χαλαρώσουν και να ενισχύσουν τις μαθησιακές τους ικανότητες, βάζοντας σε τάξη όλα αυτά που μθαιναν κατά τη διάρκεια του κανονικού τους μαθήματος» αναφέρει η κυρία Φρίζεν. Μεγάλη προσοχή όπως υπογραμμίζει η ίδια χρειάζεται ωστόσο ο σχεδιασμός των συγκεκριμένων προγραμμάτων προκειμένου να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. «Τις πρώτες δύο ημέρες βρισκόμουν στην τάξη χωρίς τους “συνοδούς” μου με σκοπό να εξηγήσω στα παιδιά τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να συμπεριφέρονται απέναντι στους

14

σκύλους: τι θα έπρεπε να κάνουν για να τους γνωρίσουν, πώς να επικοινωνούν με αυτούς, πώς να διαβάζουν τη γλώσσα του σώματός τους, ποιες συμπεριφορές ήταν αποδεκτές από τους σκύλους και ποιες όχι. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά ένιωθαν αυτοπεποίθηση όταν βρίσκονταν στον ίδιο χώρο με τα ζώα» τονίζει. Στην παρούσα φάση, κατά την κυρία Φρίζεν, βρίσκονται σε εξέλιξη αρκετά προγράμματα με ζώα που αποβλέπουν στη μαθησιακή βελτίωση παιδιών. Στην κορυφή της κατάταξης βρίσκονται οι ΗΠΑ με δραστηριοποίηση στον τομέα αυτό σε 43 Πολιτείες, ενώ ακολουθούν ο Καναδάς με τέσσερις επαρχίες, η Αυστραλία, η Βρετανία, η Ινδία και η Κίνα. «Παρά το γεγονός ότι τα προγράμματα αυτά έχουν γίνει ευρέως γνωστά σε παγκόσμιο επίπεδο, η έρευνα ως προς τις εμπειρίες που αποκομίζουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια των συναντήσεων ή τη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν αυτές στο γενικότερο πλαίσιο της τάξης είναι ακόμα αρκετά περιορισμένη» σημειώνει η ερευνήτρια.

Τόνωση της αυτοεκτίμησης Γιατί όμως τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες δείχνουν να βοηθούνται ιδιαίτερα από την παρουσία των χαριτωμένων τετράποδων; «Τα παιδιά αυτά, ακριβώς επειδή συνήθως αισθάνονται μειονεκτικά για τις σχολικές τους επιδόσεις και αποτυχίες, μέσα από την επαφή τους με τα ζώα αποκτούν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση» απαντά η κυρία Εύα Τσώλη, ψυχολόγος με εξειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών. «Λειτουργούν καλύτερα γιατί τα ζώα εκφράζουν την αγάπη τους ανιδιοτελώς στα παιδιά αυτά, χωρίς να τα κρίνουν ή να τα επικρίνουν όπως πολλές φορές συμβαίνει με τους δασκάλους και τους γονείς τους. Οπότε μέσα από τη μη λεκτική επικοινωνία που έχουν με τα ζώα νιώθουν μεγαλύτερη αποδοχή. Πολύ σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες αισθάνονται ικανοποίηση γιατί καταφέρνουν να επιτύχουν μικρούς και καθημερινούς στόχους φροντίζοντας τα κατοικίδια και μαθαίνοντας να εστιάζουν περισσότερο στις δυνατότητές τους παρά στους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν» αναφέρει η κυρία Τσώλη. Σύμφωνα με την ίδια, τα παιδιά που έχουν ένα κατοικίδιο στο σπίτι βοηθούνται ιδιαίτερα γιατί μέσα από την καθημερινή τους επαφή με αυτό αποκτούν σφαιρική ανάπτυξη. «Επιπλέον, μαθαίνουν να προσφέρουν στους άλλους χωρίς ανταλλάγματα, γίνονται υπεύθυνα και συνεπή άτομα, καθώς αναλαμβάνουν τη φροντίδα του κατοικιδίου τους, αυξάνουν την αυτοεκτίμηση, τον αυτοέλεγχο, την αυτοπειθαρχία, τον αυτοσεβασμό τους, ενώ παράλληλα καλλιεργούν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, την ομαδικότητα και το πνεύμα συνεργασίας τους» συμπληρώνει. «Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωση των αυτιστικών παιδιών η καθημερινή επαφή με ένα ζωάκι τα βοηθά να αισθάνονται λιγότερη ανασφάλεια στον χαοτικό κόσμο, όπως αυτά τον αντιλαμβάνονται. Μπορεί δηλαδή να τα βοηθήσει να αισθάνονται λιγότερο στρες και άγχος και να αρχίσουν να κατανοούν και να συναισθάνονται τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Η αλληλεπίδραση αυτή τα βοηθά ακόμα να κοινωνικοποιούνται πιο εύκολα» καταλήγει η ειδικός.

Πρώτες απόπειρες στην Ελλάδα Το 2008, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού του στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, ο κ. Βαγγέλης Διαμαντάκος, εκπαιδευτής σκύλων της Πολεμικής Αεροπορίας, με σπουδές στη συμπεριφορά των ζώων και στην αλληλεπίδρασή τους με τον άνθρωπο, εκπόνησε μια ενδιαφέρουσα μελέτη στο Χατζηκυριάκειο Ιδρυμα Παιδικής Προστασίας, στην οποία συμμετείχαν συνολικά 17 κορίτσια ηλικίας 7 ως 11 ετών. «Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της Κάρλας - ενός νεαρού ημίαιμου θηλυκού εκπαιδευμένου σκύλου - και αφορούσε επισκέψεις δύο φορές την εβδομάδα στους χώρους του ιδρύματος για περίοδο περίπου ενάμιση μήνα» μας λέει ο κ. Διαμαντάκος. «Κάθε φορά μαζί με τα παιδιά θέταμε έναν διαφορετικό στόχο ως προς τις ασκήσεις που μπορεί να κάνει ο σκύλος. Καταφέραμε λοιπόν να κάνουμε τα παιδιά να ασκούνται πνευματικά και σωματικά, να επικεντρώνονται στον σκύλο, να συζητούν και να ενισχύουν το ενδιαφέρον τους γι' αυτόν, γεγονός που σύμφωνα με τη μετέπειτα αξιολόγηση τα βοήθησε σε πολλούς τομείς. Είδαμε ότι τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και τα παιδιά εμφάνισαν αισθητή βελτίωση ως προς την αυτοεκτίμησή τους, τη συμπεριφορά τους, τις σχολικές τους επιδόσεις,

15

τις σχέσεις τους με συνομηλίκους τους και τη φυσική τους κατάσταση» υποστηρίζει. Σε επόμενη φάση, στο πλίσιο του διδακτορικού του, ο κ. Διαμαντάκος ετοιμάζει αντίστοιχη έρευνα σε σχολεία, υπό την επίβλεψη του κ. Γιώργου Κλεφτάρα, αναπληρωτή καθηγητή του Παιδαγωγικού Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ Ο ψυχισμός του σκύλου, κατά τον εκπαιδευτή σκύλων κ. Διαμαντάκο, θα πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα του σχεδιασμού των προγραμμάτων αυτών. «Το ζώο θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για πολύ συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να μην έρχεται αντιμέτωπο με ατελείωτες πληροφορίες, να κουράζεται και να στρεσάρεται. Μέσα από σύντομες συνεδρίες δηλαδή, βοηθάμε τον σκύλο να προσαρμόζεται εύκολα στις νέες συνθήκες» αναλύει ο ειδικός. «Οπως και να έχει, ο σκύλος που συμμετέχει σε ένα τέτοιο πρόγραμμα θα πρέπει να έχει περάσει από εκπαίδευση, ενώ θα πρέπει να υπάρχει η παρουσία και η καθοδήγηση ενός ειδικού». Η ράτσα, υπογραμμίζει ο ίδιος, δεν αποτελεί ζητούμενο της ειδικής εκπαίδευσης. «Η Κάρλα που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη είναι πανέξυπνη και δεν είναι κάποιας ράτσας. Στην εκπαίδευση ο σκύλος πρέπει να μάθει να ανέχεται καταστάσεις και συμπεριφορές. Θα πρέπει να έχει εξοικειωθεί με διάφορα “ατυχήματα” που ενδεχομένως να συμβούν κατά τη διάρκεια των συναντήσεων _ όπως π.χ. το πάτημα της ουράς ή του ποδιού, ή ακόμα και με θορύβους που μπορεί να έχουν να κάνουν για παράδειγμα με τον χώρο ενός νοσοκομείου _ προκειμένου να μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα. Θα πρέπει δηλαδή να έχει απευαισθητοποιηθεί από μια σειρά ερεθισμάτων» επισημαίνει ο κ. Διαμαντάκος. «Μια τέτοια εκπαίδευση κρατάει αρκετό καιρό _ έχει τουλάχιστον έξι μήνες προετοιμασίας _ και πρέπει να συνεχίζεται. Για τον σκύλο τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο. Οσο πιο νεαρός είναι τόσο πιο γρήγορα μαθαίνει, ακριβώς επειδή δεν διαθέτει άλλες εμπειρίες. Το θέμα της εκπαίδευσης συνήθως παρουσιάζεται με ένα πάρα πολύ ωραίο περιτύλιγμα, αυτό της επιβράβευσης, ενώ θα πρέπει να παρουσιάζεται όπως ακριβώς είναι: σαφώς η επιβράβευση είναι η καλύτερη και αποτελεσματικότερη μορφή εκπαίδευσης όμως, όπως υπάρχει βία και καταναγκασμός στη ζωή μας σε διάφορες μορφές, έτσι θα πρέπει και το ζώο να είναι εξοικειωμένο με αυτές, σε ανθρώπινα πάντα όρια και για συγκεκριμένους σκοπούς». Ποια είναι όμως τα όρια στη συμπεριφορά του ανθρώπου που όταν ξεπεραστούν προκαλούν εκνευρισμό και νευρικότητα στο σκύλο και πώς μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο; «Το πιο συνηθισμένο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι ο σκύλος δεν εκτονώνεται όσο θα ήθελε: μένει μέσα στο σπίτι, δεν τρέχει, δεν πηγαίνει συχνές βόλτες ή πηγαίνει βόλτα με λουρί με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τρέξει» μας λέει ο εκπαιδευτής. «Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση ενέργειας η οποία διοχετεύεται αλλού, π.χ. σε ζημιές κτλ. Εάν δεν ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες του σκύλου (πείνα, δίψα, απουσία φόβου-ασφάλεια, σωματική εκτόνωση, κτλ.) τότε θα έχει νευρικότητα. Το μέγεθος δεν παίζει ρόλο: όλες οι ράτσες εκπαιδεύονται ανάλογα με τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά τους» επισημαίνει ο κ. Διαμαντάκος.

ΠΡΟΣΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΤΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ Στην Ελλάδα, όπως μας ενημερώνει η πρόεδρος του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου κυρία Αθηνά Τραχήλη, οποιεσδήποτε προσπάθειες για επικοινωνία είχαν γίνει κατά το παρελθόν με τα αρμόδια υπουργεία για την εισαγωγή της συγκεκριμένης θεραπευτικής προσέγγισης δεν βρήκαν ποτέ ανταπόκριση. «Στόχος μας είναι να ξεκινήσουν τέτοια προγράμματα σε όλα τα μεγάλα νοσοκομεία» αναφέρει η κυρία Τραχήλη. «Ηδη το πρώτο πρόγραμμα επικουρικής θεραπευτικής παρέμβασης στο ογκολογικό τμήμα του Νοσοκομείου Παίδων “Αγλαΐα Κυριακού” με πρωταγωνιστή τον Χνούδο, ένα αρσενικό κουνελάκι, έχει δείξει εντυπωσιακά αποτελέσματα ως προς την ψυχική ανάταση των νεαρών ασθενών». Το χαριτωμένο ζωάκι εισήχθη στο νοσοκομείο πριν από περίπου τρία χρόνια με αφορμή τη διδακτορική διατριβή της κτηνιάτρου κυρίας Κατερίνας Λουκάκη. «Ενόψει των γενικότερων ανακατατάξεων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, στείλαμε επιστολή στο υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων για την ένταξη στο σχολικό πρόγραμμα μιας σειράς μαθημάτων που να ξεκινούν από την προώθηση και ανάπτυξη της

16

ζωοφιλίας και να φτάνουν μέχρι το φυσικό περιβάλλον, την υγιεινή και την ασφάλεια των τροφίμων» λέει η κυρία Τραχήλη υπογραμμίζοντας πως η παιδεία απέναντι στα ζώα αποτελεί τη βάση για την επιτυχή εφαρμογή και κοινωνική αποδοχή τέτοιων μεθόδων θεραπευτικής παρέμβασης. «Επειτα στην Ελλάδα δεν υπάρχει αρμόδια αρχή που να ελέγχει όλους όσοι δηλώνουν εκπαιδευτές σκύλων. Δεν υπάρχουν σχολές επαγγελματικής κατάρτισης, π.χ. ΙΕΚ ή ΤΕΙ, που να προσφέρουν σε κάποιον τη δυνατότητα να γίνει εκπαιδευτής με πιστοποιημένο κρατικό δίπλωμα» καταλήγει η πρόεδρος.

Η αγάπη για τα ζώα «έχτισε» τη γλώσσα Η αλληλεπίδραση με τα ζώα οδήγησε στην ανθρώπινη κυριαρχία στον πλανήτηΟ άνθρωπος είναι το μόνο είδος στη Γη που επενδύει σε στενές σχέσεις του με κάποιο άλλο είδος και για τον λόγο αυτό κατά τη δρα Σίπμαν έχουμε καταφέρει να έρθουμε τόσο κοντά σε κάποια ζώαΚορυφαία αμερικανή ανθρωπολόγος υποστηρίζει ότι οι στενές σχέσεις που είχαν οι πρόγονοί μας με τα ζώα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της γλώσσας και της γενικότερης ανθρώπινης επικοινωνίας, που οδήγησε στην κυριαρχία του είδους μας στον πλανήτη. Όπως υποστηρίζει η δρ Πατ Σίπμαν από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, η συχνή αλληλεπίδραση με τα ζώα βοήθησε τους πρώτους ανθρώπους να αναπτύξουν εκλεπτυσμένες επικοινωνιακές ικανότητες.  

Οι φίλοι μας τα ζώα Τα ζώα, σύμφωνα με την ίδια, μας δίδαξαν ότι οι άλλοι – συμπεριλαμβανομένων των άλλων ειδών - κάνουν και αυτοί σκέψεις και έχουν συναισθήματα και ανάγκες. Επίσης μας βοήθησαν να αναπτύξουμε τις ικανότητες της συναισθηματικής ταύτισης, της κατανόησης και του συμβιβασμού. «Η σταδιακή εντατικοποίηση της σχέσης μας με τα ζώα αποτελεί την παλαιότερη και σταθερότερη τάση που παρατηρήθηκε κατά την ανθρώπινη εξέλιξη» αναφέρει η δρ Σίπμαν. «Τώρα όμως, που ο κόσμος μας αστικοποιείται διαρκώς έχουμε ολοένα και λιγότερη σχέση με τα ζώα. Και οι επιπτώσεις από αυτό είναι μάλλον καταστρεπτικές». Η Σίπμαν εντόπισε τα πρώτα δείγματα της στενής σχέσης ανθρώπων-ζώων πριν από 2,5 εκ. χρόνια, την περίοδο δηλαδή όπου τα ανθρωποειδή έφτιαξαν τα πρώτα εργαλεία.

«Οι πιθηκοειδείς πρόγονοί μας δεν επέλεγαν απλά πέτρες για να φτιάξουν εργαλεία για το κυνήγι ή την καλλιέργεια» αναφέρει η ανθρωπολόγος. Αντίθετα, όπως εξηγεί, έφτιαχναν εργαλεία που εξυπηρετούσαν συγκεκριμένους σκοπούς, όπως π.χ. το κυνήγι αλλά και την επεξεργασία κουφαριών που άφηναν πίσω τους σαρκοβόρα. Στο βιβλίο της «The Animal Connection» το οποίο κυκλοφορεί αυτή την εβδομάδα στα αγγλικά, η αμερικανή ανθρωπολόγος τονίζει ότι το κρίσιμο σημείο ως προς τη σχέση μας με τα ζώα ξεκίνησε όταν ο άνθρωπος άρχισε να μελετά την συμπεριφορά των ζώων προκειμένου να γνωρίζει ποια από αυτά πρέπει να κυνηγά και ποια να αποφεύγει. «Μέχρι τότε, ο άνθρωπος ήταν απλά η λεία σαρκοβόρων ειδών. Σιγά -σιγά όμως αρχίσαμε να διερευνούμε προτού βγούμε στο κυνήγι» λέει η ειδικός. «Για να επιβιώσουμε δηλαδή έπρεπε να γνωρίσουμε τη συμπεριφορά αρκετών ζώων προκειμένου να διαχωρίσουμε ποια μπορούσαμε να σκοτώσουμε για την τροφή μας και ποια οφείλαμε να αποφύγουμε» για να μη γίνουμε εμείς η τροφή.

Από την προϊστορία στη σύγχρονη κοινωνία Η ιδιαίτερη σχέση που αναπτύχθηκε σταδιακά μεταξύ ανθρώπου και ζώων, εκφράζεται σήμερα με την έντονη ανάγκη μας να έχουμε κατοικίδια. «Ο άνθρωπος είναι το μόνο είδος στη Γη που επενδύει σε στενές σχέσεις του με κάποιο άλλο είδος. Ωστόσο το κάνουμε και έτσι έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε τόσο στενές σχέσεις με συγκεκριμένα είδη κατά την τελευταία χιλιετία. Πρόκειται για ένα μοναδικό ανθρώπινο γνώρισμα. Παίρνουμε τόσα πολλά από τα ζώα, πολύ περισσότερα από αυτά που εκτιμούμε» καταλήγει η δρ Σίπμαν.

17

Οι σκύλοι «διαβάζουν» το μυαλό μας! Μελέτη δείχνει ότι η ικανότητά τους να ανταποκρίνονται στη συμπεριφορά μας είναι έμφυτηΟι σκύλοι «διαβάζουν» το μυαλό μας! Μελέτη δείχνει ότι η ικανότητά τους να ανταποκρίνονται στη συμπεριφορά μας είναι έμφυτη ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  14/06/2011, 22:27 Η ικανότητα των σκύλων να ερμηνεύουν τις διαθέσεις μας είναι γραμμένη στα γονίδιά τους. Μπορεί ο σκύλος σας να διαβάσει το μυαλό σας; Με αυτόν τον - όχι ιδιαιτέρως επιστημονικό-  τίτλο μια μελέτη αμερικανών ερευνητών αποδεικνύει για πρώτη φορά ότι ο «καλύτερος φίλος του ανθρώπου» έχει μια έμφυτη ικανότητα να «διαβάζει» την έκφραση του προσώπου μας.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φλόριδας με επικεφαλής τη Μονίκ Ουντέλ θέλησαν να εξετάσουν πώς οι σκύλοι ανταποκρίνονται στην προσοχή  που τους δείχνει ένας άνθρωπος _ κάτι το οποίο αποτελεί τη βάση του τρόπου με τον οποίο μαθαίνουν ή αντιδρούν στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνάς τους, η οποία δημοσιεύτηκε στη δικτυακή επιστημονική επιθεώρηση «Learning & Behavior», τα ζώα λειτουργούν με «οδηγό» έναν συνδυασμό ο οποίος περιλαμβάνει τις προηγούμενες εμπειρίες τους, το γενικότερο πλαίσιο της κάθε κατάστασης αλλά και διάφορες ενδείξεις μέσω των οποίων αντιλαμβάνονται τις διαθέσεις και τη συμπεριφορά μας. Αυτή η τελευταία αντίληψη είναι, όπως ανακάλυψαν, «γραμμένη» στα γονίδιά τους.

Σκύλοι και λύκοι Για να διερευνήσουν κατά πόσον η ικανότητα των σκύλων να ερμηνεύουν τις διαθέσεις και τη συμπεριφορά μας είναι έμφυτη ή αν την αποκτούν κατά τη διάρκεια της συμβίωσής τους μαζί μας οι ερευνητές συνέκριναν τις αντιδράσεις των σκύλων με αυτές των άγριων «εξαδέλφων» τους, των λύκων. Προκειμένου μάλιστα να εξετάσουν καλύτερα την επιρροή του περιβάλλοντος συμπεριέλαβαν δυο διαφορετικές ομάδες σκύλων _ ζώα που ζούσαν ως κατοικίδια και αδέσποτα ζώα που ζούσαν σε καταφύγια. Οι επιστήμονες διεξήγαγαν δυο πειράματα στα οποία συνέκριναν τις επιδόσεις των ζώων στο να ζητούν φαγητό από ανθρώπους οι οποίοι έδειχναν ότι τα πρόσεχαν ή από ανθρώπους οι οποίοι ούτε καν τα κοίταζαν. Διαπίστωσαν για πρώτη φορά ότι, όπως οι εξημερωμένοι σκύλοι, οι άγριοι λύκοι έχουν επίσης την ικανότητα να ζητούν τοφρή πλησιάζοντας τους ανθρώπους που τους έδειχναν προσοχή. Αυτό, όπως σημειώνουν, αποδεικνύει ότι και τα δυο είδη μπορούν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με αυτή των ανθρώπων. Επιπλέον τόσο οι λύκοι όσο και οι σκύλοι, έδειξαν ότι βελτιώνουν τις επιδόσεις τους με την εξάσκηση.

Βελτίωση με την τριβή Οι ερευνητές παρατήρησαν επίσης διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι σκύλοι ανταποκρίνονταν στον βαθμό προσοχής των ανθρώπων. Η εμφανέστερη ήταν το γεγονός ότι οι σκύλοι που προέρχονταν από σπίτια ήταν πιο ευαίσθητοι στα ερεθίσματα που προανήγγελλαν την ανθρώπινη προσοχή σε σχέση με τους σκύλους από τα καταφύγια. Επίσης τα ζώα που δεν είχαν μόνιμη «τριβή» με ανθρώπους επέδειξαν χειρότερες επιδόσεις στο «ζητιάνεμα» της τροφής. Όπως σημειώνεται στη μελέτη, τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι η ικανότητα των σκύλων να παρακολουθούν και να ανταποκρίνονται στις ενέργειες των ανθρώπων πηγάζει από μια επιθυμία των ζώων να αποδεχθούν την ανθρώπινη συντροφιά.

Αυστηρά και χαλαρά ήθη στον 21ο αιώνα Διεθνής έρευνα για τις «χαλαρές» ή «αυστηρές» κοινωνίες έδειξε ότι η Ελλάδα είναι 8η από το «χαλαρό» άκρο, αλλά οι απειλές που δέχεται ίσως την κάνουν αυστηρότερη

Οχι μία, αλλά δύο φορές - συγκεκριμένα το 2007 και το 2009 - οι κοινωνικές νόρμες στη Μαλαισία «έφαγαν» την πασίγνωστη τραγουδίστρια Μπιγιονσέ Νόουλς, η οποία σκόπευε να

18

δώσει συναυλίες στη χώρα. Και αυτό διότι συντηρητικοί ισλαμιστές διαμαρτυρήθηκαν σχετικά με τις σέξι εμφανίσεις της, οι οποίες σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους δεν άρμοζαν σε ένα σοβαρό κράτος. Αλλά και η Μαντόνα, η οποία θεωρείται «μαύρο πρόβατο» από πολλούς καθολικούς, με πρώτο και κύριο τον Ποντίφικα (οι αφορμές αρκετές, αλλά αναφέρουμε χαρακτηριστικά την εμφάνισή της ως «εσταυρωμένης»), έχει κατά καιρούς έλθει αντιμέτωπη με τη μήνιν της Καθολικής Εκκλησίας με αποτέλεσμα να ακυρώσει συναυλίες της, όπου δεν τη... σήκωνε ο τόπος.

Αυτά είναι μόνο δύο (διάσημα) παραδείγματα από τα πολλά και διαφορετικά που μαρτυρούν το τι «σηκώνουν» ή το τι «δεν σηκώνουν» οι διαφορετικοί τόποι - όποιος έχει επισκεφθεί άλλες χώρες και έχει έρθει σε επαφή με άλλους πολιτισμούς έχει πάρει μια γεύση για το τι εννοούμε. Και μπορεί να είναι αναμενόμενο το γεγονός ότι οι ηθικές και οι κοινωνικές αξίες εμφανίζουν διαφορές μεταξύ των χωρών, ωστόσο είναι άκρως ενδιαφέρον ότι μια νέα, διεθνής διαπολιτισμική μελέτη, η οποία περιελάμβανε και τη χώρα μας και δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιθεώρηση «Science» στις 27 Μαΐου, ρίχνει μια φρέσκια ματιά σε αυτές τις διαφορές.

Η μελέτη Στο πλαίσιο αυτής της μελέτης οι ερευνητές, που προέρχονταν από διαφορετικά πανεπιστημιακά κέντρα ανά τον κόσμο, αναζήτησαν τους πιο αυστηρούς, αλλά και τους πιο χαλαρούς πολιτισμούς: αυτούς δηλαδή στους οποίους οι κοινωνικές νόρμες είναι «σφιχτές» και δεν επιτρέπουν εύκολα τις αποκλίσεις από τον κανόνα, αλλά και εκείνους που «συγχωρούν» ευκολότερα τα παραπατήματα από τον μέσο όρο. Θα έχετε ίσως απορία πού βρίσκεται η Ελλάδα μέσα σε αυτό το κάδρο: θα σας απαντήσουμε… «σχετικώς χαλαρά».

Η διαφορετικότητα των πολιτισμών αποτελούσε και αποτελεί αντικείμενο μεγάλου ενδιαφέροντος ανά τους αιώνες. Ηδη από τον 4ο αι. π.Χ. ο Ηρόδοτος περιγράφει στο έργο του «Ιστορίαι» πολλά ήθη και έθιμα διαφορετικών λαών τα οποία «συνάντησε» στα ταξίδια του. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες ωστόσο οι επιστήμονες πέρασαν από την απλή περιγραφή και καταγραφή στην ανάλυση των διαφορών μεταξύ πολιτισμών. Η νέα μελέτη, για την εκπόνηση της οποίας ηγήθηκε η δρ Μισέλ Γκέλφαντ από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, συμβάλλει προς την αναλυτική κατεύθυνση, δημιουργώντας ένα λεπτομερές πολιτισμικό «ψηφιδωτό» δεκάδων διαφορετικών χωρών. Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η υπεύθυνη για το σκέλος της μελέτης το οποίο αφορούσε την Ελλάδα, λέκτορας Κοινωνικής - Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου των Πατρών κυρία Πέννυ Παναγιωτοπούλου, είναι σημαντικό ότι «παρουσιάζεται για πρώτη φορά μια συστηματική ανάλυση της διάστασης αυστηρότητα - χαλαρότητα στη σύγχρονη κοινωνία με βάση δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από 33 χώρες και σε σύνολο 6.823 συμμετεχόντων». Σύμφωνα με την ερευνήτρια είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι οι συμμετέχοντες προέρχονταν από ποικίλα επαγγελματικά περιβάλλοντα, ενώ στο δείγμα περιλαμβάνονταν και φοιτητές.

Αυστηροί και χαλαροί πολιτισμοί Τι σημαίνει πρακτικά η διάσταση υπό τον τίτλο «αυστηρότητα - χαλαρότητα»; Ενας πολιτισμός ορίζεται, κατά τη μελέτη, ως αυστηρός όταν οι κοινωνικές νόρμες σε αυτόν έχουν μεγάλη ισχύ με αποτέλεσμα να μη γίνεται εύκολα ανεκτή η απόκλιση από αυτές. Αντιθέτως στους πιο χαλαρούς πολιτισμούς η απόκλιση από τις κοινωνικές νόρμες είναι πιο εύκολα αποδεκτή. Προκειμένου να δημιουργήσουν την κατάταξη των αυστηρών και χαλαρών κρατών οι ερευνητές έλαβαν υπόψη τους διαφορετικές παραμέτρους, όπως η συμπεριφορά του πληθυσμού απέναντι σε καθημερινές καταστάσεις, αλλά και πιθανές οικολογικές και ιστορικές απειλές. Οπου ήταν εφικτό συμπεριλήφθηκαν και ιστορικά δεδομένα (π.χ., πυκνότητα πληθυσμού το 1500 μ.Χ., ιστορικές συγκρούσεις από το 1900 ως το 2001). Μεταξύ άλλων οι εθελοντές κλήθηκαν να βαθμολογήσουν πόσο αρμόζουσες είναι 12 διαφορετικές καθημερινές συμπεριφορές (όπως το να καβγαδίζουν, να τρώνε, να γελούν, να βρίζουν, να φιλιούνται, να κλαίνε, να τραγουδάνε, να μιλούν, να φλερτάρουν, να ακούνε μουσική, κ.ά.) μέσα σε 15 διαφορετικά πλαίσια (όπως στην τράπεζα, στο ιατρείο, στη βιβλιοθήκη, σε μια κηδεία, στην

19

τάξη, στο εστιατόριο, σε δημόσια πάρκα, στο λεωφορείο, στην κρεβατοκάμαρα, στο ασανσέρ, στον χώρο εργασίας, κ.ά.). Παράλληλα ετέθησαν ερωτήματα που αφορούσαν συμπεριφορές όπως η αποφυγή πληρωμής εισιτηρίου στα μέσα μαζικής μεταφοράς και οι «ατασθαλίες» σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις απέναντι στο κράτος. Ζητήθηκε επίσης η άποψη των συμμετεχόντων για θέματα όπως η ομοφυλοφιλία, η πορνεία, οι εκτρώσεις και τα διαζύγια. Πώς εμφανίστηκε λοιπόν να λειτουργεί η διάσταση «αυστηρότητα - χαλαρότητα» στις σύγχρονες κοινωνίες; Οπως εξηγεί η ελληνίδα ερευνήτρια «η διάσταση αυτή αποτελεί μέρος ενός πολύπλοκου και πολυεπίπεδου συστήματος... Η κεντρική διαφορά μεταξύ αυστηρών και χαλαρών πολιτισμών - η ισχύς που έχουν οι νόρμες και η σαφής αποδοκιμασία και τιμωρητική αντιμετώπιση των μορφών συμπεριφοράς που αποκλίνουν από τις νόρμες - διαμορφώνεται και καθορίζεται από απειλές προς το εκάστοτε πολιτισμικό σύνολο, οι οποίες εκπορεύονται από το φυσικό περιβάλλον ή από το ανθρώπινο περιβάλλον».

Φυσικές απειλές και αυστηρότητα Ιδού σύμφωνα με τα αποτελέσματα ποιοι παράγοντες επιδρούν στο να χαρακτηριστεί ένας πολιτισμός αυστηρός: αρχικώς μεγάλο ρόλο παίζουν οι φυσικές απειλές. Πολιτισμοί που βρίσκονται σύμφωνα με τη μελέτη ψηλά στην κατάταξη της αυστηρής δομής έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού και αντιμετωπίζουν μεγάλη έλλειψη φυσικών πηγών και καλλιεργήσιμης γης. Στο καθημερινό «μενού» των κατοίκων κυριαρχεί η έλλειψη τροφής, πόσιμου νερού και καθαρού αέρα. «Εθνη με αυστηρή δομή έχουν αντιμετωπίσει περισσότερες φυσικές καταστροφές, όπως οι πλημμύρες, οι τροπικοί κυκλώνες, οι μεγάλες περίοδοι ξηρασίας, ενώ έχουν υποστεί και περισσότερες εδαφικές διεκδικήσεις από τους γείτονές τους. Αυτά τα έθνη “πλήττονται” επίσης περισσότερο από μεταδιδόμενες ασθένειες και από την παιδική θνησιμότητα» λέει η κυρία Παναγιωτοπούλου και εξηγεί ότι με την αυστηρή δομή οι κοινωνίες καταφέρνουν να συντονίζονται καλύτερα ώστε να επιβιώνουν - είτε μειώνοντας το χάος σε έθνη με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού είτε αντιμετωπίζοντας την έλλειψη πόρων, τις φυσικές καταστροφές, τις συγκρούσεις περί εδαφικών διεκδικήσεων και τις επιδημίες. «Εθνη τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις έχουν ανάγκη να διαμορφώσουν ισχυρές νόρμες και να καταδικάσουν αποκλίσεις στη συμπεριφορά ώστε να ενισχύσουν την τάξη και την εύρυθμη λειτουργία του συνόλου». Αυταρχισμός και υποταγή στο νόμο Η αυστηρή αυτή δομή μπορεί όμως να συνδέεται και με… αυστηρό τίμημα, το οποίο παίρνει τη μορφή αυταρχικών καθεστώτων που καταπιέζουν τις διαφορετικές φωνές, που ασκούν λογοκρισία στα ΜΜΕ, που θέτουν απαγορεύσεις με πολλούς νόμους και διατάξεις τους. Τα έθνη με αυστηρή δομή έχουν εντονότερη την παρουσία της αστυνομίας, είναι πιο πιθανόν να δέχονται τη θανατική ποινή ως τιμωρία και γενικότερα παρέχουν πιο περιορισμένες ελευθερίες και δικαιώματα στους πολίτες τους. Αυτά τα έθνη έχουν εν γένει χαμηλότερο δείκτη εγκληματικότητας και είναι πιο θρησκευόμενα. Και βέβαια στα έθνη με την πλέον αυστηρή δομή οι όροι «διαμαρτυρία» και «απεργία» είναι σχεδόν άγνωστοι.

Είναι επόμενο όλη αυτή η αυστηρότητα να διέπει και τις καθημερινές συμπεριφορές του πληθυσμού. Οι πολίτες εμφανίζουν μεγαλύτερη συστολή, καθωσπρεπισμό, έλεγχο του αυθορμητισμού, ζουν προσπαθώντας να επιβάλουν συνεχώς στον εαυτό τους τάξη και προσοχή. Αυτού του τύπου η «ελεγχόμενη» συμπεριφορά αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό όχι μόνον στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, αλλά και στη σχέση τους με τα κοινά. Η ερευνήτρια αναφέρει ότι «οι άνθρωποι σε πολιτισμούς με αυστηρή δομή τείνουν να αποδοκιμάζουν συμπεριφορές όπως η διεκδίκηση παροχών από το κράτος τις οποίες δεν δικαιούνται, η φοροδιαφυγή, η μη πληρωμή εισιτηρίου στα μέσα μαζικής μεταφοράς, η αποδοχή του χρηματισμού. Οι πολίτες των αυστηρών κρατών είναι επίσης πιο “άκαμπτοι” σε ό,τι αφορά την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, της πορνείας, της έκτρωσης, του διαζυγίου, της ευθανασίας και την αυτοκτονίας». Σε τέτοια κράτη οι πολίτες θεωρούν τις έξωθεν επιδράσεις απειλή για την κοινωνική τάξη και πιστεύουν ότι οι μετανάστες αποτελούν κίνδυνο για το κράτος - έτσι συνήθως έχουν μικρό σχετικά αριθμό μεταναστών.

20

Στα άκρα Πακιστάν και Ουκρανία Εάν λάβετε υπόψη όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά μάλλον δεν θα σας προκαλέσει εντύπωση ότι πρώτο στην κατάταξη των αυστηρών δομών βρίσκεται σύμφωνα με τη μελέτη το Πακιστάν, μια πυκνοκατοικημένη χώρα με… βεβαρημένο ιστορικό συγκρούσεων. Στη λίστα της αυστηρότητας ακολουθούν η Μαλαισία, η Ινδία, η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα.

Στο αντίθετο... χαλαρό άκρο, το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αποδοχή των αποκλίσεων από τον κανόνα, είτε αυτή αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις είτε τη συμπεριφορά των πολιτών απέναντι στις υποχρεώσεις τους προς το κράτος, φιγουράρει πρώτη η Ουκρανία. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι οι συνεντεύξεις σε ό,τι αφορούσε τη συγκεκριμένη χώρα έγιναν στο σύνολό τους στην Οδησσό, η οποία θεωρείται μια από τις πιο «ανοιχτές» και κοσμοπολίτικες πόλεις της χώρας. Ακολουθούν η Εσθονία, η Ουγγαρία, το Ισραήλ, η Ολλανδία και η Βραζιλία. Μία από τις «εκπλήξεις» της μελέτης ακούει στο όνομα Ισραήλ, το οποίο κατατάχθηκε στο «χαλαρό» άκρο των κρατών. Οι ερευνητές ωστόσο σημειώνουν πως παρ' ότι η συγκεκριμένη χώρα σκιάζεται από συνεχείς απειλές και συγκρούσεις η κοινωνία τους δεν εμφανίζει σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της αυστηρής πολιτισμικής δομής, ίσως επειδή μεγάλο μέρος του πληθυσμού απαρτίζεται από μετανάστες της Ανατολικής Ευρώπης, όπου η αντιμετώπιση απέναντι στις κοινωνικές νόρμες δεν είναι τόσο αυστηρή.

«Χαλαρά» όγδοη η ΕλλάδαΗ χώρα μας βρίσκεται μεταξύ των σχετικά «χαλαρών» κρατών, εκείνων που είναι πιο δεκτικά στην απόκλιση από τις νόρμες (έρχεται όγδοη στην κλίμακα της… χαλαρότητας μαζί με τη Νέα Ζηλανδία). Το ερώτημα βέβαια είναι εύλογο, ειδικά στις (διόλου χαλαρές) εποχές που διανύουμε. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις συγκυρίες; Σε δηλώσεις της μετά τη δημοσίευση της μελέτης η επικεφαλής της δρ Γκέλφαντ τόνισε ότι οι πολιτισμοί είναι ζωντανοί και μπορούν να υποστούν μεταβολές. Εδωσε το παράδειγμα των ΗΠΑ όπου η κοινωνία δεν ήταν τόσο αυστηρή μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, την ημέρα της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους. Ενα τέτοιο δραματικό γεγονός άλλαξε τις ισορροπίες φέρνοντας μια νέα εποχή απαγορεύσεων και αυστηρότερων μέτρων στις μεταφορές που είχε αντίκτυπο σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μήπως και η «χαλαρή» Ελλάδα γίνει λιγότερο χαλαρή στη νέα εποχή τής οικονομικής κρίσης και του μνημονίου, ρωτήσαμε την κυρία Παναγιωτοπούλου (σημειώνεται ότι οι συνεντεύξεις που διεξήχθησαν για τη μελέτη έλαβαν χώρα πριν από την περίοδο της κρίσης). Η ερευνήτρια τόνισε ότι αυτό πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο νέας μελέτης, την οποία μάλιστα σχεδιάζει να κάνει σύντομα. Σε κάθε περίπτωση η κυρία Παναγιωτοπούλου υπογραμμίζει ότι μελέτες όπως αυτή δεν έχουν στόχο να συγκρίνουν τους πολιτισμούς και να τους κατατάξουν σε καλούς και κακούς, αλλά να αναδείξουν τη διαφορετικότητα του καθενός από αυτούς η οποία είναι απολύτως απαραίτητη για την κατανόηση τού τόσο μεγάλου αλλά και τόσο μικρού «χωριού», που δεν είναι άλλο από τον κόσμο μας. «Οι “αυστηροί” και οι “χαλαροί” πολιτισμοί μπορεί να είναι αποτελεσματικοί και λειτουργικοί στο δικό τους οικολογικό και ιστορικό πλαίσιο, όσο και αν αυτό μας ξενίζει» αναφέρει η επιστήμων. Ο Ηρόδοτος σημείωσε αιώνες πριν ότι «εάν κάποιος έπρεπε να παραγγείλει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα να επιλέξει το καλύτερο σύνολο νόμων στον κόσμο, κάθε ομάδα, μετά από ενδελεχή σκέψη, θα επέλεγε τους δικούς της κανόνες - αφού κάθε ομάδα θεωρεί ότι οι δικοί της κανόνες είναι μακράν οι καλύτεροι». Ο αναμάρτητος (πολιτισμός) πρώτος τον λίθον βαλέτω…

21

Ποικίλα είναι τα παραδείγματα σε όλον τον κόσμο περίεργων ηθικών κανόνων, αλλά και νόμων που μαρτυρούν τη διαφορετικότητα των πολιτισμών. Ιδού κάποια από αυτά: 1. Στην Ιαπωνία το να φυσάει κάποιος τη μύτη του σε δημόσιο χώρο θεωρείται το λιγότερο αγενές. Στην ίδια χώρα, εάν προσκληθείτε ποτέ σε γάμο, μην τολμήσετε να εμφανίσετε ως γαμήλιο δώρο καθρέφτη ή κάποιο γυαλικό. Και αυτό διότι θεωρείται πως τέτοιου είδους εύθραυστα αντικείμενα παραπέμπουν σε μια «εικόνα του ζευγαριού που μπορεί να σπάσει εύκολα» - όχι ό,τι καλύτερο για την αρχή της κοινής ζωής. Εάν βρεθείτε λοιπόν προσκεκλημένοι σε έναν τέτοιον γάμο καλύτερα να προτιμήσετε τα χρήματα. Τα χαρτονομίσματα είναι καλύτερο να είναι καινούργια για να συμβολίζουν τη νέα ζωή του ζευγαριού. Επίσης είναι προτιμότερο ο αριθμός των χαρτονομισμάτων να είναι μονός - εάν είναι ζυγός διαιρείται διά του δύο, κάτι που μπορεί να σημάνει χωρισμό και γρουσουζιά. 2. Στην Πολωνία είναι μέγιστο λάθος να ρωτήσετε, ακόμη και κάποιον που ξέρετε καλά, πόσα

22

λεφτά βγάζει. Θεωρείται ότι με αυτόν τον τρόπο κριτικάρετε τη ζωή και τις επιλογές του. 3. Στην Αυστραλία νόμος απαγορεύει στους πολίτες να περπατούν στον δρόμο φορώντας μαύρα ρούχα, δερμάτινες μπότες και μαύρο γυαλιστικό παπουτσιών στο... πρόσωπο _ θεωρείται ότι η συγκεκριμένη αμφίεση παραπέμπει σε ληστή. 4. Στη Σιγκαπούρη αυστηροί κανόνες διέπουν το... μάσημα τσίχλας. Επί 12 χρόνια απαγορευόταν η πώληση τσιχλών, απαγόρευση που σταμάτησε το 2004, οπότε και τα κουτάκια με τις τσίχλες επανεμφανίστηκαν αλλά μόνο στα φαρμακεία. 5. Στην Ταϊλάνδη απαγορεύεται διά νόμου να πατάει κάποιος χρήματα. Μην φανταστείτε τον αυτονόητο λόγο _ ότι δηλαδή ειδικώς σε περιόδους οικονομικής κρίσης οφείλουμε να σεβόμαστε και με το παραπάνω τα λεφτά. Απλώς όλα τα χαρτονομίσματα και τα νομίσματα στη χώρα έχουν το πορτρέτο του βασιλιά και το να πατήσει κάποιος το πρόσωπό του μεταφράζεται σε ασέβεια και φυλάκιση. 6. Στη Γαλλία είναι παράνομο για ένα γουρούνι να λάβει το όνομα Ναπολέων. 7. Στη Βρετανία απαγορεύεται σε δύο άνδρες να έχουν σεξουαλική επαφή εάν στο σπίτι υπάρχει και τρίτο πρόσωπο. Η εφαρμογή του τελευταίου αυτού νόμου ξεκίνησε τον 16ο αιώνα προκειμένου να ελεγχθεί η κατάσταση με τους οίκους ανοχής ομοφυλοφίλων που τότε ξεφύτρωναν σαν μανιτάρια σε όλες τις μεγάλες βρετανικές πόλεις. Επίσης απαγορεύεται σε κάποιον να σταματήσει ταξί εάν πάσχει από... πανούκλα. 8. Στο Μπαχρέιν οι άνδρες γυναικολόγοι μπορούν να εξετάζουν τα γεννητικά όργανα μιας γυναίκας μόνο κοιτάζοντάς τα... εξ αντανακλάσεως _ με τη χρήση δηλαδή καθρέφτη. 9. Στον Λίβανο η σεξουαλική επαφή με αρσενικό ζώο επισείει τη θανατική ποινή. 10. Στην Ινδονησία ο αυνανισμός τιμωρείται με αποκεφαλισμό. 11. Στο Οχάιο των ΗΠΑ οι γυναίκες δεν πρέπει να λουστράρουν ποτέ τα παπούτσια τους. Για ποιον λόγο; Θεωρείται ότι τα παπούτσια που... λάμπουν μπορούν να αποτελέσουν «καθρέφτες» όπου αντανακλάται το εσώρουχο. 12. Στην Αϊόβα το φιλί μπορεί να διαρκεί ως πέντε λεπτά, διαφορετικά θεωρείται παράνομο. 13. Στη Φλόριδα εάν είστε ανύπανδρη μην διανοηθείτε να πέσετε με αλεξίπτωτο Κυριακή, αφού τελικά θα βρεθείτε στη... φυλακή. 14. Στο Βερμόντ οι γυναίκες πρέπει να διαθέτουν ειδική γραπτή άδεια του συζύγου τους για να τοποθετήσουν τεχνητή οδοντοστοιχία. 

Η πολλή χαρά βλάπτει σοβαρά την υγεία Τα άτομα που πασχίζουν να είναι συνεχώς ευδιάθετα πεθαίνουν νωρίτερα Η υπέρμετρη χαρά μπορεί να βλάψει σοβαρά την υγεία! Αυτό προειδοποιούν επιστήμονες οι οποίοι ανακάλυψαν ότι τα άτομα που είναι συνεχώς χαρούμενα πεθαίνουν νωρίτερα από τους πιο «μουρτζούφληδες» συνομηλίκους τους. Διεθνής ομάδα ερευνητών ανέλυσε στοιχεία σχετικά με παιδιά που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1920 – τα δεδομένα σχετικά με τους εθελοντές κάλυπταν πολύ μακρά περίοδο ως και τα γηρατειά τους. Οι επιστήμονες είδαν ότι τα παιδιά που χαρακτηρίζονταν ως ευδιάθετα και πρόσχαρα στο σχολείο, πέθαναν νωρίτερα σε σύγκριση με τους πιο «συγκρατημένους» συμμαθητές τους.

Μεγαλύτερo ρίσκo Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτό συμβαίνει επειδή τα πολύ πρόσχαρα άτομα τείνουν να παίρνουν μεγαλύτερα ρίσκα στη ζωή τους και να κάνουν πιο ανθυγιεινές επιλογές. Είναι επίσης πιθανό να είναι πιο επιρρεπή σε ψυχικές νόσους όπως η διπολική διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από εναλλαγές της διάθεσης – το άτομο περνά από την υπερβολική χαρά στην υπερβολική λύπη. Παράλληλα, οι ερευνητές σημειώνουν ότι η μόνιμη καλή διάθεση και χαρά – ακόμη και σε ακατάλληλες στιγμές – μπορεί να προκαλέσει την οργή του περίγυρου, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιθανότητες να πέσει το άτομο θύμα επίθεσης. Από την έρευνα προέκυψε επίσης ότι όταν κάποιος κάνει υπερπροσπάθεια να είναι χαρούμενος καταλήγει τελικώς με χειρότερη διάθεση από ό,τι πριν.

23

Στο «εδώλιο» οι συμβουλές ευτυχίας Οι επιστήμονες έθεσαν μάλιστα στο «εδώλιο του κατηγορουμένου» και ορισμένα άρθρα περιοδικών τα οποία δίνουν συχνά συμβουλές ευτυχίας, κάνοντας τελικώς τους αναγνώστες …δυστυχισμένους. Σε μελέτη που διεξήγαγαν ζήτησαν από εθελοντές να διαβάσουν ένα άρθρο το οποίο προσέφερε συμβουλές βελτίωσης της διάθεσης – όπως το να δει κάποιος μια κωμωδία στην τηλεόραση - και στη συνέχεια να ακολουθήσουν τις συμβουλές αυτές. Όπως φάνηκε οι εθελοντές προσπαθούσαν τόσο σκληρά να βελτιώσουν τη διάθεσή τους βλέποντας την κωμική ταινία, ώστε στο τέλος της ένιωθαν τελικώς θυμωμένοι και εξαπατημένοι από τη συμβουλή, με αποτέλεσμα να είναι σε πιο κακή διάθεση από πριν.

Ουσιαστικές σχέσεις Το «κλειδί» πάντως της πραγματικής χαράς σύμφωνα με τη μελέτη η οποία δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Perspectives on Psychological Science» , είναι πολύ απλό: ουσιαστικές σχέσεις με φίλους και συγγενείς. Η καθηγήτρια Τζουν Γκρούμπερ από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ που ήταν εκ των συγγραφέων της μελέτης τόνισε σχετικά με τα άτομα που πασχίζουν να είναι χαρούμενα: «Όταν κάνουμε κάτι με το κίνητρο και την προσμονή ότι θα μας κάνει χαρούμενους, μπορεί να οδηγηθούμε στην απογοήτευση. Ο ισχυρότερος δείκτης πρόβλεψης της χαράς δεν είναι τα χρήματα ή η αναγνώριση μέσω της επαγγελματικής επιτυχίας ή της δόξας αλλά το να έχει το άτομο ουσιώδεις κοινωνικές σχέσεις». Η κυριότερη συμβουλή σύμφωνα με την δρα Γκρούμπερ είναι λοιπόν να σταματήσουμε να προσπαθούμε να είμαστε χαρούμενοι και να στρέψουμε την ενέργειά μας στο να καλλιεργήσουμε τους δεσμούς μας με τους άλλους ανθρώπους.

Η «συνταγή» της πειθούς Ερευνα εντοπίζει τα πρότυπα ομιλίας που πείθουν τους συνομιλητές μαςΘέλετε να περάσει το δικό σας; Τότε πάρτε μια βαθιά ανάσα, ενδεχομένως κάντε και μερικές πρόβες, και προσέξτε όχι τι θα πείτε, αλλά πώς θα το πείτε. Μην μιλήσετε αργά αλλά ούτε και πολύ γρήγορα, κάντε συχνές παύσεις και φροντίστε να μην δείξετε ιδιαίτερη ζέση ούτε να ακουστείτε πιεστικοί. Αν ακολουθήσετε τις παραπάνω οδηγίες, το πιθανότερο είναι ότι θα πείσετε τον συνομιλητή σας. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει μια ομάδα ερευνητών ύστερα από μελέτη που διεξήγαγε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Αναλύοντας τηλεφωνικές συνομιλίες στις οποίες οι εθελοντές προσπαθούσαν να πείσουν τους συνομιλητές τους να λάβουν μέρος σε μια δημοσκόπηση, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι η «συνταγή» της πειθούς περιλαμβάνει τρία βασικά συστατικά: ο ομιλητής θα πρέπει να εκφέρει τον λόγο του σχετικά γρήγορα, να κάνει συχνές παύσεις και να μη δείχνει υπερβάλλοντα ζήλο.

Πείθοντας μέσω τηλεφώνου Οι επιστήμονες του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν με επικεφαλής τον Χοσέ Μπένκι, ειδικό στην Ψυχολογία της γλώσσας, ανέλυσαν σχεδόν 1.400 ηχογραφημένες τηλεφωνικές κλήσεις που έγιναν από 100 άνδρες και γυναίκες εθελοντές. Μελέτησαν τον ρυθμό ομιλίας των ομιλητών, την ευφράδεια λόγου και τον τόνο της φωνής τους και εξέτασαν τον βαθμό επιτυχίας του καθενός στο να πείσει τον συνομιλητή του να λάβει μέρος στη δημοσκόπηση. Οσοι μιλούσαν με ρυθμό περίπου 3,5 λέξεων το δευτερόλεπτο _ μετρίως γρήγορα _ είχαν πολύ καλύτερες επιδόσεις από εκείνους που μιλούσαν πολύ γρήγορα ή πολύ αργά. Το ίδιο ίσχυε για τους εθελοντές που έκαναν συχνές παύσεις _ περίπου 4 ως 5 το λεπτό _ σε σχέση με εκείνους που έδειχναν απόλυτη ευφράδεια λόγου. Οι λιγότερο επιτυχημένοι στον αγώνα της πειθούς ήταν όσοι μιλούσαν πολύ γρήγορα, απνευστί ή με ιδιαίτερη ζέση.

Πώς μας ακούν οι άλλοι Οι ερευνητές, οι οποίοι παρουσίασαν τη μελέτη τους στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Δημοσκοπήσεων εξήγησαν ότι η υπερβολικά γρήγορη εκφορά του λόγου εκλαμβάνεται συχνά από τους άλλους ως προσπάθεια εξαπάτησης. Αντίστοιχα, όταν κάποιος μιλάει πολύ αργά, ο συνομιλητής του συχνά θεωρεί ότι «δεν είναι ιδιαίτερα έξυπνος ή ότι έχει υπερβολικά δασκαλίστικο ύφος». Με βάση τη θεωρία οι ειδικοί περίμεναν ότι οι εναλλαγές στον τόνο της φωνής και η επίδειξη ζήλου θα επιδρούσαν θετικά στους συνομιλητές. Τα αποτελέσματα όμως τους εξέπληξαν. Διαπίστωσαν ότι οι πρώτες

24

κρίνονται ως «ψεύτικες» ενώ η δεύτερη εκλαμβάνεται «σαν αυτός που μιλάει να προσπαθεί υπερβολικά να επιτύχει κάτι». Οι παύσεις, όπως εξήγησαν, είχαν θετική επιρροή γιατί η υπερβολική ευφράδεια δίνει την εντύπωση ότι ο ομιλητής «λέει το ποιηματάκι του». Ο εντοπισμός προτύπων ομιλίας που μπορούν να επηρεάσουν τους συνομιλητές μας κρίνεται από άλλους επιστήμονες ιδιαίτερα χρήσιμος. «Μπορεί να έχει εφαρμογές όχι μόνο στις εταιρείες δημοσκοπήσεων και παροχής υπηρεσιών αλλά και σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής» δήλωσε μιλώντας στο BBC η Ρέιτσελ-Αν Νάιτ, καθηγήτρια Φωνητικής στο University College του Λονδίνου. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν σκοπεύουν τώρα να συνεχίσουν τη μελέτη τους για να εξετάσουν πώς η ποιότητα του λόγου του ομιλητή καθώς και το περιεχόμενο των συνομιλιών μπορούν να επηρεάσουν την έκβασή τους.

Η δίαιτα του μυαλού Η σκέψη και μόνο πως ο,τι τρώμε έχει πολλές θερμίδες μπορεί να μας κάνει να χάσουμε κιλά Αν πείσουμε τον εαυτό μας ότι το μιλκσέικ που πίνουμε έχει πάρα πολλές θερμίδες θα πεινάμε λιγότερο και θα χάσουμε κιλά, υποστηρίζουν οι ερευνητές.

Tέλετε να χάσετε κιλά: Αλλάξτε τον τρόπο σκέψης σας και προσπαθήστε να πείσετε τον εαυτό σας πως ό,τι τρώτε έχει πάρα πολλές θερμίδες. Αυτό συνιστούν αμερικανοί επιστήμονες οι οποίοι διαπίστωσαν ότι, αν και ψευδαίσθηση, η ιδέα και μόνο μειώνει τα επίπεδα της γκρελίνης _ της αποκαλούμενης και ορμόνης της πείνας. Λιγότερη γκρελίνη σημαίνει λιγότερη όρεξη. Επομένως, συμπεραίνουν οι ειδικοί, θα είστε πιο «φειδωλοί» στα επόμενα γεύματά σας με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα να απαλλαγείτε από το περιττό βάρος.

Η δίαιτα του μιλκσέικ Η ομάδα των ερευνητών του Πανεπιστημίου Γέιλ με επικεφαλής την Αλια Κραμ εξέτασε τις επιδράσεις της ψευδαίσθησης των πολλών θερμίδων σε 36 υγιείς εθελοντές. Εδωσαν σε όλους να πιουν το ίδιο μιλκσέικ, το οποίο είχε θερμιδική αξία 380 Kcal. Σε ορισμένους όμως είπαν ότι επρόκειτο για ένα «προσεγμένο» ρόφημα χαμηλής θερμιδικής αξίας, ενώ σε άλλους είπαν ότι αποτελούσε μια ιδιαίτερα πλούσια σε θερμίδες επιλογή. 

Για να ελέγξουν το αίσθημα της πείνας οι ερευνητές μέτρησαν τα επίπεδα της γκρελίνης των εθελοντών πριν και μετά την κατανάλωση του μιλκσέικ. Όπως έχει διαπιστωθεί από προηγούμενες έρευνες, τα επίπεδα της συγκεκριμένης ορμόνης αυξάνονται σημαντικά μισή ώρα  πριν από τα γεύματα και μειώνονται ξανά μετά το φαγητό. Στους εθελοντές που νόμισαν ότι είχαν καταναλώσει ένα ρόφημα πλούσιο σε θερμίδες τα επίπεδα της γκρελίνης μειώθηκαν σημαντικά περισσότερο από ό,τι στους εθελοντές που πίστεψαν ότι είχαν τη λιγότερο επιβαρυντική θερμιδικά επιλογή.

Θερμιδική ψευδαίσθηση Στο σχετικό άρθρο τους, το οποίο δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Health Psychology», οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η σκέψη και μόνο του ότι τρώμε κάτι ανθυγιεινό μπορεί να καταστείλει το αίσθημα της πείνας και να μας προστατεύσει από τις υπερβολές στο φαγητό. Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης κάποιοι ειδικοί επισημαίνουν επίσης ότι τα ευρήματα των αμερικανών επιστημόνων δείχνουν επί πλέον πως οι τιμές που αναγράφονται στις ετικέτες των τροφίμων μπορούν να επηρεάσουν τους καταναλωτές με απρόσμενους τρόπους.

Τα λαχανικά αλλάζουν τα γονίδιά μας! Επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι το μικρο-RNA των τροφών φυτικής προέλευσης επηρεάζει την έκφρασή τους Το γενετικό υλικό των λαχανικών περνάει από τις τροφές στον οργανισμό μας και επηρεάζει την έκφραση των γονιδίων μας, υποστηρίζει νέα μελέτη Πολλές έρευνες έχουν δείξει ως τώρα ότι τα λαχανικά επιδρούν ευεργετικά στην υγεία μας, μειώνοντας τα επίπεδα της χοληστερόλης ή ενισχύοντας τις άμυνες του οργανισμού μας έναντι του καρκίνου ή άλλων ασθενειών. Μια ανατρεπτική

25

μελέτη υποστηρίζει τώρα ότι η επίδραση αυτή είναι κάθε άλλο παρά επιφανειακή: σύμφωνα με τα αποτελέσματά της οι φυτικές τροφές φαίνονται να επενεργούν στα ίδια τα γονίδιά μας.

Κινέζοι ερευνητές ανακάλυψαν ότι το μικρο-RNA τροφών φυτικής προέλευσης όπως τα λαχανάκια Βρυξελλών και το ρύζι «επιβιώνει» κατά τη διαδικασία της πέψης και στη συνέχεια κυκλοφορεί στο αίμα μας. Όπως έδειξαν με πειράματα σε ποντικούς, αυτό το φυτικό RNA μπορεί να αλλάξει την έκφραση των γονιδίων οδηγώντας σε αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης. Πρόκειται για την πρώτη μελέτη η οποία εξετάζει κατά πόσον το γενετικό υλικό των τροφών που καταναλώνουμε «περνάει» στον οργανισμό μας και αλληλεπιδρά με το δικό μας γενετικό υλικό. Αν τα αποτελέσματά της επιβεβαιωθούν, θα ανοίξουν ένα εντελώς νέο πεδίο για τη θεραπεία ασθενειών μέσω της διατροφής.

RNA «διατροφικής» προέλευσης Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νανκίνγκ με επικεφαλής τον Ζανγκ Τσεν-Γιου θέλησαν να εξετάσουν αν το μικρο-RNA (πολύ μικρά τμήματα RNA μήκους 19 ως 24 νουκλεοτιδίων που υπάρχουν σε όλα σχεδόν τα κύτταρα) που «κυκλοφορεί» στο αίμα μας παράγεται εξ ολοκλήρου από τα κύτταρά μας ή προέρχεται και από τις τροφές που καταναλώνουμε.

Για τον λόγο αυτό, όπως περιγράφουν στη μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στο έντυπο «Cell Research», πήραν δείγματα αίματος από 31 υγιείς άνδρες και γυναίκες αλλά και από αγελάδες και τα ανέλυσαν με υπεριωδικό νάτριο _ένα αντιοξειδωτικό το οποίο τροποποιεί το μικρο-RNA των θηλαστικών αλλά δεν επηρεάζει τις φυτικές εκδοχές του. Ανακάλυψαν ότι τόσο στο αίμα των ανθρώπων όσο και σε αυτό των αγελάδων υπήρχαν περίπου 30 εκδοχές γνωστού φυτικού μικρο-RNA. Δυο από αυτές _ το MIR168a και το MIR156A _ εντοπίστηκαν σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις. Καθώς πρόκειται για μικρο-RNA που υπάρχει σε αφθονία στο ρύζι (το οποίο καταναλώνεται ιδιαίτερα στην Κίνα) και στα σταυρανθή όπως το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο και τα λαχανάκια Βρυξελλών, ο κ. Ζανγκ συμπέρανε ότι είχαν «περάσει» στο αίμα από τις τροφές.

«Ρυθμιστές» των γονιδίων Το μικρο-RNA παίζει σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο καταστέλλοντας ή αυξάνοντας την έκφραση των γονιδίων και _ κατ’ επέκταση _ την παραγωγή των πρωτεϊνών. Για τον λόγο αυτό οι επιστήμονες αποφάσισαν στη συνέχεια να εξετάσουν αν το MIR168a μπορεί πράγματι να αλλάξει την έκφραση των γονιδίων στον ζωικό οργανισμό. Εντόπισαν στο γονιδίωμα ανθρώπων και ποντικών περίπου 50 γονίδια τα οποία θα μπορούσαν να «ελέγχονται» από το MIR168a, μεταξύ αυτών εκείνο που κωδικοποιεί για την LDLRAP1, μια πρωτεΐνη του ήπατος που εξαλείφει την «κακή» χοληστερόλη από το αίμα. Αρχικά οι ερευνητές εξέτασαν τη δράση του MIR168a σε ανθρώπινα εντερικά κύτταρα και είδαν ότι αυτά «έκλειναν» το μικρο-RNA μέσα σε μικροσκοπικές φυσαλίδες τις οποίες και απελευθέρωναν. Φέρνοντας αυτές τις φυσαλίδες σε επαφή με ηπατικά κύτταρα θηλαστικών είδαν ότι αυτά άρχισαν να παράγουν ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα LDLRAP1.

Αύξηση της χοληστερόλης Στη συνέχεια οι ερευνητές προχώρησαν σε πειράματα με ποντικούς, ταΐζοντάς τους με ρύζι ή εγχέοντας στο αίμα τους το MIR168a, και είδαν ότι τα επίπεδα της συγκεκριμένης πρωτεΐνης στα πειραματόζωα μειώθηκαν ενώ η χοληστερόλη αυξήθηκε. Όταν ενέχυσαν στα πειραματόζωα μια συγκεκριμένη γενετική αλληλουχία που απενεργοποιούσε το MIR168a, τα επίπεδα της πρωτεΐνης που αφαιρεί τη χοληστερόλη δεν μειώθηκαν.

Τα παραπάνω πειράματα δείχνουν ότι, τουλάχιστον στους ποντικούς, το μικρο-RNA που υπήρχε στο ρύζι επεβίωσε κατά τη διαδικασία της πέψης, πέρασε στο αίμα και προκάλεσε την καταστολή της έκφρασης του γονιδίου που κωδικοποιεί για την πρωτεΐνη που αφαιρεί τη χοληστερόλη, με αποτέλεσμα τα επίπεδα της τελευταίας να αυξηθούν. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη πώς το μικρο-RNA (το οποίο είναι γνωστό ότι δεν επηρεάζεται κατά το μαγείρεμα) παραμένει ανέπαφο μέσα στο ιδιαίτερα «καυστικό» κοκτέιλ των γαστρικών υγρών

26

και των ενζύμων κατά τη διάρκεια της πέψης. Το βέβαιο είναι ότι η μελέτη τους ανοίγει ένα εντελώς νέο πεδίο, οδηγώντας ενδεχομένως σε θεραπείες με βάση τα φυτά, εντελώς διαφορετικές από αυτές που γνωρίζουμε σήμερα. 

Από φοβισμένο ποντίκι, μεγάλος ηγέτης Παρέμβαση στον εγκέφαλο πειραματόζωων οδήγησε σε αλλαγές στην κοινωνική ιεραρχία ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  30/09/2011, 19:34

Ενα απλό «πείραγμα» των ηλεκτρικών συνάψεων του εγκεφάλου μπορεί να μετατρέψει μια φοβισμένη «κότα» σε μεγάλο ηγέτη. Αυτό τουλάχιστον επέτυχαν ειδικοί του Κινεζικού Ινστιτούτου Νευροεπιστημών στη Σανγκάη μετά από πειράματα σε ποντίκια. Οι ειδικοί παρενέβησαν σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται μέσος προμετωπιαίος φλοιός (mPFC) και η οποία θεωρείται η «έδρα» της κοινωνικής ιεραρχίας στα ποντίκια (η περιοχή αυτή είναι υπεύθυνη για τα συναισθήματα και τη λήψη αποφάσεων). Και όπως είδαν, έκαναν τα πειραματόζωα να… ανεβοκατεβαίνουν την κοινωνική κλίμακα μέσω της παρέμβασής τους.

Το πείραμα της κοινωνικής ιεραρχίας Οι ερευνητές γράφουν στην επιθεώρηση «Science» ότι αρχικώς διερεύνησαν την κοινωνική ιεραρχία των ποντικών μέσω πειραμάτων στο πλαίσιο των οποίων τοποθετούσαν ζεύγη των ζώων μέσα σε έναν διαφανή σωλήνα. Όταν τα δύο ποντίκια έρχονταν «ενώπιος – ενωπίω» το κατώτερο κοινωνικά ζώο υποχωρούσε και έβγαινε έξω από τον σωλήνα.

Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την Χαϊλάν Χου ενέχυσε σε ορισμένα από τα ποντίκια έναν ιό ο οποίος αποτελούσε «όχημα μεταφοράς» του γονιδίου GluR4 στους νευρώνες του mPFC. Το συγκεκριμένο γονίδιο ενισχύει τη μετάδοση ηλεκτρικών σημάτων – βήμα σημαντικό για την ενίσχυση των συνάψεων. Οταν οι επιστήμονες επανέλαβαν το πείραμα μετά την εισαγωγή του γονιδίου, είδαν ότι τα πρώην ποντίκια - «κότες» ανέβηκαν στην κορυφή της κοινωνικής κλίμακας και μετετράπησαν σε ηγέτες. «Τα ποντίκια στα οποία εισήχθη το γονίδιο κέρδιζαν επίσης περισσότερη τροφή όταν συναγωνίζονταν με τα υπόλοιπα, ‘κατακτούσαν’ περισσότερες περιοχές μέσα στο κλουβί τους και φλέρταραν περισσότερο» εξήγησε η δρ Χου.

Πιο ισχυρές συνάψεις Στη συνέχεια η ειδικός και η ομάδα της έλαβαν ιστό του εγκεφάλου των ποντικών ώστε να μετρήσουν τα ηλεκτρικά φορτία που παράγονταν από τους νευρώνες του mPFC. Όπως είδαν, τα ζώα στα οποία είχε εισαχθεί το γονίδιο εμφάνιζαν στον μέσο προμετωπιαίο φλοιό συνάψεις οι οποίες ήταν σχεδόν δύο φορές πιο ισχυρές από ό,τι στα υπόλοιπα. Τα πειράματα συνεχίστηκαν με την εισαγωγή ενός άλλου γονιδίου που ονομάζεται R4Ct στον mPFC ορισμένων πειραματοζώων. Το συγκεκριμένο γονίδιο μειώνει τη μετάδοση ηλεκτρικών σημάτων. Η εισαγωγή αυτού του γονιδίου φάνηκε να μειώνει τις συνάψεις μεταξύ των νευρώνων στον μέσο προμετωπιαίο φλοιό κατά 71%. Ετσι ποντίκια πρώην ηγέτες έγιναν… υποτελείς.

Σύμφωνα με τη δρα Χου οι ισχυρές συνάψεις επιτρέπουν στα ποντίκια να ασκούν περισσότερο έλεγχο. Ο μέσος προμετωπιαίος φλοιός αποτελεί την κύρια περιοχή του εγκεφάλου που δίνει εντολή για έκλυση νευροδιαβιβαστών - «κλειδιών» που ρυθμίζουν το συναίσθημα. Ρυθμίζει επίσης την έκλυση ορμονών που είναι ζωτικής σημασίας για την εμφάνιση κυριαρχικής συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένων της επιθετικότητας και της απόκρισης στο στρες.

Πολύπλοκο το ανθρώπινο κοινωνικό στάτους Η ερευνήτρια εκτιμά ότι τα νέα ευρήματα θα ρίξουν φως στους μηχανισμούς του εγκεφάλου που ορίζουν τελικώς την κοινωνική θέση ενός ατόμου καθώς και την επίδραση της θέσης αυτής στο άγχος, στα κίνητρα, στις εξαρτήσεις και στις σχέσεις. Ωστόσο σπεύδει να προειδοποιήσει ότι το κοινωνικό στάτους στον άνθρωπο αποτελεί μια πολύ πιο πολύπλοκη διαδικασία από ό,τι στα ποντίκια. «Στα ποντίκια αφορά κυρίως το ταμπεραμέντο, αλλά στον άνθρωπο συνδέεται με πολύ περισσότερους παράγοντες όπως η εκπαίδευση και ο πλούτος». 00000000000Σε κάθε περίπτωση η ίδια και η ομάδα της

27

έχουν ήδη ξεκινήσει νέα πειράματα προκειμένου να προσδιορίσουν τα κυκλώματα του εγκεφάλου που τίθενται σε λειτουργία εξαιτίας του mPFC. «Θέλουμε να δούμε πώς κατακτάται εξαρχής και πώς διατηρείται η κοινωνική θέση μέσω διαφορετικών νευρωνικών δραστηριοτήτων σε αυτά τα κυκλώματα».

Σχολιάζοντας τα νέα ευρήματα ο Αντρέας Μέγιερ- Λίντενμπεργκ από το Κεντρικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας στο Μανχάιμ της Γερμανίας τόνισε ότι έρευνες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι διαφορετικές περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού εμπλέκονται στην κοινωνική ιεραρχία. Κατά τον ειδικό, τα πειράματα στα ποντίκια βοηθούν στο να μελετηθούν καλύτερα οι κοινοί μηχανισμοί μεταξύ τρωκτικών και ανθρώπων που εξηγούν αυτό το κοινωνικό φαινόμενο.

Επιγενετικές αλλαγές προκαλούν ψυχικές διαταραχές Περιβαλλοντικοί παράγοντες επιδρούν στη λειτουργία γονιδίων που σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια και τη μανιοκατάθλιψη

Μελέτες σε διδύμους έδειξαν ότι άτομα με σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη) εμφανίζουν αλλαγές στη δραστηριότητα γονιδίων τους οι οποίες προκαλούνται από το περιβάλλον. Τα νέα ευρήματα παρέχουν τις ισχυρότερες μέχρι σήμερα ενδείξεις σχετικά με το ότι επιγενετικές αλλαγές μπορεί να προκαλούν τις σοβαρές αυτές ψυχικές διαταραχές.

Ο Τζόναθαν Μιλ του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής στο King’s College του Λονδίνου και οι συνεργάτες του «σάρωσαν» το γονιδίωμα 22 ζευγών ταυτόσημων διδύμων – ένας από τους δύο διδύμους σε κάθε ζεύγος είχε διαγνωσθεί με σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή.

Επιγενετικές διαφορές Οπως ήταν αναμενόμενο οι δίδυμοι που μελετήθηκαν μοιράζονταν το ίδιο DNA. Παρόλα αυτά εμφάνιζαν σημαντικές διαφορές σε χημικές επιγενετικές σημάνσεις – πρόκειται για διαφορές που δεν αλλάζουν την αλληλουχία του DNA αλλά αφήνουν χημικά σημάδια επάνω στα γονίδια τα οποία δίνουν εντολές σχετικά με το πόσο δραστήρια πρέπει να είναι. Οι αλλαγές που εντόπισαν οι ειδικοί βρίσκονταν σε γονίδια που έχουν συνδεθεί με τη σχιζοφρένεια και τη μανιοκατάθλιψη. Συγκεκριμένα η ομάδα του δρος Μιλ αναζήτησε διαφορές στην πρόσδεση χημικών ομάδων μεθυλίου σε 27.000 σημεία του γονιδιώματος. Η μεθυλίωση (η προσθήκη δηλαδή ομάδων μεθυλίου στο γονιδίωμα) αποσιωπά τα γονίδια, ενώ αντιθέτως η απομεθυλίωση τα κάνει ενεργά.

Γονίδιο -«κλειδί» Ανεξαρτήτως της ψυχικής διαταραχής από την οποία έπασχε ο δίδυμος του κάθε ζεύγους, οι σημαντικότερες διαφορές, με διακύμανση στη μεθυλίωση που έφθανε ως και το 20%, παρατηρήθηκαν στον «διακόπτη» ενός γονιδίου το οποίο ονομάζεται ST6GALNAC1. Το συγκεκριμένο γονίδιο έχει συνδεθεί με τη σχιζοφρένεια. Αν και η δράση του δεν είναι απολύτως γνωστή, θεωρείται ότι προσθέτει σάκχαρα σε πρωτεΐνες, με αποτέλεσμα να αλλάζει η ταχύτητα της συμβατικής λειτουργίας των γονιδίων που τις κωδικοποιούν. Τα ευρήματα αυτά συμπληρώθηκαν από κάποια άλλα της ίδιας ομάδας τα οποία αφορούσαν τον μετά θάνατον έλεγχο εγκεφαλικού ιστού ατόμων με κάποια μορφή ψύχωσης. Οι ερευνητές εντόπισαν διαφορές ως και 25% στη μεθυλίωση του ίδιου γονιδίου – δηλαδή του ST6GALNAC1- στα άτομα με ψύχωση σε σύγκριση με υγιή άτομα.

Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος Η μελέτη των διδύμων αποκάλυψε επίσης διαφορές στη μεθυλίωση του γονιδίου GPR24, το οποίο έχει συνδεθεί στο παρελθόν με τη διπολική διαταραχή. Παράλληλα ένα άλλο γονίδιο που ονομάζεται ZNF659, έδειξε υπερμεθυλίωση στα άτομα με σχιζοφρένεια και υπομεθυλίωση σε εκείνα με διπολική διαταραχή. Αυτό μαρτυρεί ότι οι δύο αυτές διαταραχές μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαφορετικής δραστηριότητας του ίδιου γονιδίου, όπως σημειώνουν οι ερευνητές στο επιστημονικό περιοδικό «Human Molecular Genetics». «Γνωρίζουμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των δύο διαταραχών και ότι μοιράζονται  κοινά κλινικά χαρακτηριστικά» σημείωσε ο δρ Μιλ και προσέθεσε: «Η νέα μελέτη

28

μας όμως δείχνει ότι υπάρχουν κάποια γονίδια που πιθανότατα είναι υπερενεργά στη μια πάθηση και υποενεργά στην άλλη».

Τακτικός έλεγχος των διδύμων Σύμφωνα με τον ειδικό, οι δίδυμοι θα πρέπει να ελέγχονται τακτικά σε ολόκληρη τη ζωή τους προκειμένου να φανεί εάν οι επιγενετικές αλλαγές προηγούνται της εμφάνισης των διαταραχών. Εάν οι επιστήμονες έχουν τέτοια στοιχεία στα χέρια τους, τότε ίσως μελλοντικά θα μπορούν οι επιγενετικές αλλαγές να συνδεθούν με περιβαλλοντικές αλλαγές όπως είναι η διατροφή ή κάποια στρεσογόνα γεγονότα (τέτοιου είδους περιβαλλοντικοί παράγοντες έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν κληρονομικές επιγενετικές αλλαγές σε ποντίκια). «Πιστεύω ότι αυτά τα στοιχεία παρέχουν τις ισχυρότερες μέχρι σήμερα ενδείξεις από μελέτες σε ανθρώπους σχετικά με το ότι οι επιγενετικοί μηχανισμοί οδηγούν στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών» ανέφερε, σχολιάζοντας τα νέα ευρήματα, ο Ντέιβιντ Σουέτ, ειδικός στην επιγενετική από το Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.

«Γελωτοθεραπεία» εναντίον άνοιας Το γέλιο είναι εξίσου αποτελεσματικό με τα αντιψυχωτικά φάρμακa Ισως το καλύτερο φάρμακο για τους ασθενείς με άνοια να είναι τελικώς το γέλιο, το οποίο μάλιστα δεν συνδέεται με… επικίνδυνες παρενέργειες. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας ανακάλυψαν ότι ηλικιωμένοι με άνοια οι οποίοι βρίσκονταν σε γηροκομεία και δέχονταν συχνές επισκέψεις ειδικών που εφαρμόζουν «θεραπείες γέλιου» εμφάνισαν μείωση κατά 20% στη σύγχυση και στην ταραχή σε σύγκριση με όσους ακολουθούσαν τη συμβατική θεραπεία.

Φυσικό αντιψυχωτικό φάρμακο Σύμφωνα με τους επιστήμονες που διεξήγαγαν τη μελέτη, το γέλιο θα μπορούσε να προσφέρει μια καλή εναλλακτική των αντιψυχωτικών φαρμάκων. Η μελέτη «SMILE» διήρκεσε τρία χρόνια και σε αυτήν περιελήφθησαν 400 ηλικιωμένοι που διέμεναν σε 36 γηροκομεία. Ο θεραπευτής… του γέλιου Ζαν-Πολ Μπελ, ο οποίος συνήθως εργάζεται ως «γιατρός- κλόουν» για μικρά άρρωστα παιδιά, χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό παιχνιδιών, ανεκδότων και τραγουδιών προκειμένου να ενθαρρύνει τους μισούς ηλικιωμένους ασθενείς να γελάσουν. Συγχρόνως ένα μέρος του προσωπικού του γηροκομείου εκπαιδεύθηκε ώστε να μεταδίδει χιούμορ και γέλιο στην καθημερινότητά τους. Οι υπόλοιποι 200 συμμετέχοντες στη μελέτη ακολούθησαν μόνο τη συμβατική θεραπεία για την αντιμετώπιση της άνοιας.

Επιτυχημένη «γελωτοθεραπεία» Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι ασθενείς που υποβλήθηκαν στη «γελωτοθεραπεία» ήταν πιο χαρούμενοι ενώ παράλληλα εμφάνισαν μείωση κατά 20% στη σύγχυση και την ταραχή (συμπτώματα της νόσου τους). Η επικεφαλής της μελέτης Λι-Φέι Λόου ανέφερε ότι «η μείωση του 20% ίσως να μην φαίνεται σημαντική, ωστόσο είναι αντίστοιχη με εκείνη που προσφέρουν τα αντιψυχωτικά φάρμακα». Η ερευνητική ομάδα προσέθεσε ότι από τη θεραπεία του γέλιου δεν ωφελήθηκαν μόνο οι ασθενείς αλλά και το προσωπικό του νοσοκομείου. Σύμφωνα με τον δρα Μπελ «η όλη σύλληψη πίσω από το πρόγραμμα που ονομάζεται Play-Up είναι να ενθαρρύνονται τα ηλικιωμένα άτομα ώστε να παίζουν περισσότερο. Και αυτό διότι πιστεύουμε ότι ο καθένας μπορεί να παίζει μέχρι και την τελευταία του πνοή».

Ο γάμος σώζει ζωές! Τριπλασιάζει τις πιθανότητες επιβίωσης μετά από μπαϊπάς Οι παντρεμένοι που υποβάλλονται σε σοβαρές καρδιολογικές επεμβάσεις έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να επιβιώσουν συγκριτικά με όσους απλά συμβιώνουν με τον αγαπημένο ή την αγαπημένη τους, επισημαίνει τώρα νέα αμερικανική μελέτη. Όπως τονίζουν ωστόσο οι ειδικοί του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη, από τα στοιχεία που συνέλεξαν φάνηκε ένας ξεκάθαρος διαχωρισμός ανάμεσα στα δύο φύλα.

29

Ευτυχισμένος γάμος για τις γυναίκες, γάμος για τους άνδρες Συγκεκριμένα, οι άνδρες ασθενείς έδειξαν να επωφελούνται γενικά από τη σταθερότητα της έγγαμης συμβίωσης, όποια και αν ήταν η κατάστασή της. Αντίθετα στην περίπτωση των γυναικών κάτι τέτοιο συνέβαινε μόνο εφόσον εκείνες ένιωθαν ευτυχισμένες μέσα στο γάμο τους. Η πιθανότητα επιβίωσης μάλιστα των γυναικών που δήλωναν ευτυχισμένες στον έγγαμο βίο τους τετραπλασιαζόταν, βάσει των ενδιαφερόντων ευρημάτων. Όπως είδαν οι επιστήμονες, η ευτυχία στον γάμο φάνηκε να είναι το ίδιο σημαντική για την επιβίωση του ασθενούς όσο και άλλοι σημαντικοί παράγοντες της υγείας όπως π.χ. το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η υπέρταση. «Υπάρχει κάτι σε μια καλή σχέση που βοηθά τα δύο μέλη να αγωνίζονται και να παραμένουν σε καλό δρόμο» αναφέρει η κύρια συγγραφέας της μελέτης και καθηγήτρια Καθλίν Κινγκ.

Ροδοπέταλα ή μαχαίρια; Οι ερευνητές παρακολούθησαν μία ομάδα 225 ατόμων που είχαν υποβληθεί σε μπαϊπάς κατά την περίοδο 1987-1990. Ζήτησαν λοιπόν από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν την ικανοποίηση που αντλούσαν από τον γάμο τους έναν χρόνο μετά την επέμβαση.

Όπως αναφέρουν με σχετική δημοσίευσή τους στο επιστημονικό έντυπο «Health Psychology», 15 χρόνια μετά τη σοβαρή περιπέτεια της υγείας τους το 83% των παντρεμένων γυναικών που είχαν δηλώσει ευτυχισμένες συνέχιζαν να απολαμβάνουν τον έγγαμο βίο τους, συγκριτικά με το μόλις 28% των γυναικών που είχαν δηλώσει δυστυχισμένες και το 27% των ανύπαντρων γυναικών. Στους άνδρες το ποσοστό επιβίωσης των «ευτυχισμένων συζύγων» εκτοξευόταν επίσης στο 83%. Το 60% των λιγότερο ευτυχισμένων συζύγων έδειξε επίσης να επωφελείται από τη σταθερότητα του έγγαμου βίου, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από εκείνο του 36% που καταγράφηκε μεταξύ των εργένηδων. «Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες οργανικά στο στρες και στις στενοχώριες που προκύπτουν από τη σχέση τους συγκριτικά με τους άνδρες και για τον λόγο αυτό ένας δυστυχισμένος γάμος ενδεχομένως να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην υγεία τους» εξηγεί ο καθηγητής Χάρι Ράις, ένας εκ των συγγραφέων.

Είμαστε όλοι Αφρικανοί και μιλάμε.. αφρικανικά Στην Αφρική πριν από 150.000 χρόνια η πρώτη γλώσσα που εξαπλώθηκε παντού Μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Science έρχεται να ανατρέψει την θεωρία για την προέλευση των γλωσσών του πλανήτη αναφέροντας ότι η αφρικανική ήπειρος, εκτός από γενέτειρα του ανθρώπου, είναι και ο τόπος δημιουργίας της πρώτης γλώσσας από την οποία προέρχονται όλες οι υπόλοιπες. Στην επιστημονική κοινότητα είναι ευρέως αποδεκτή η άποψη ότι οι γλώσσες εμφανίστηκαν ανεξάρτητα, σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη όμως η πρώτη γλώσσα αναπτύχθηκε πριν από περίπου 150 χιλιάδες έτη στην υποσαχάρεια Αφρική και αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά "εργαλεία" του ανθρώπου στην μετανάστευση από την αφρικανική ήπειρο και τον αποικισμό ολόκληρου του πλανήτη. Την έρευνα πραγματοποίησε ο βιολόγος Κουέντιν 'Ατκινσον από το πανεπιστήμιο του Οκλαντ στη Νέα Ζηλανδία και το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στη Βρετανία ο οποίος ανέπτυξε ένα ειδικό λογισμικό με το οποίο ανέλυσε 504 γλώσσες. Τα συμπεράσματα της μελέτης βασίζονται στην άποψη ότι με τον ίδιο τρόπο που μπορούμε να διαπιστώσουμε την βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου μελετώντας την εξέλιξη των γονιδίων του μπορούμε να να παρακολουθήσουμε τη γλωσσολογική εξέλιξη που σχετίζεται με τη διαχρονική εξέλιξη των ήχων των γλωσσών.

Το μυστικό κρύβεται στα φωνήματα Η μελέτη επικεντρώθηκε στην ανάλυση των φωνημάτων της κάθε γλώσσας. Με τον όρο φωνήματα χαρακτηρίζονται οι ελάχιστες μονάδες ήχου κάθε γλώσσας. Η ανάλυση έδειξε ότι ο αριθμός των φωνημάτων σε μια γλώσσα σχετίζεται με την ηλικία της και όσο παλαιότερη είναι τόσο περισσότερα φωνήματα διαθέτει. Έτσι, ενώ

30

πολλές αφρικανικές γλώσσες έχουν περισσότερα από 100 φωνήματα, τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά έχουν γύρω στα 45 η κάθε μια και η γλώσσα της Χαβάης μόνο 13. Η ανάλυση υπέδειξε την υποσαχάρεια Αφρική ως τόπο καταγωγής της πρώτης γλώσσας και η εκτίμηση είναι ότι αναπτύχθηκε πριν από περίπου 150 χιλιάδες έτη. Η εκτίμηση για την ηλικία της πρώτης γλώσσας ενισχύει την θεωρία του Άτκινσον αφού η μετανάστευση των ανθρώπων από την αφρικανική ήπειρο στον υπολοιπο πλανήτη υπολογίζεται ότι ξεκίνησε πριν από 80 χιλιάδες χρόνια. Άρα αν η μελέτη είναι σωστή οι πρώτοι μετανάστες χρησιμοποιούσαν κάποια γλώσσα η οποία τους βοήθησε να μετακινηθούν με επιτυχία. Σύμφωνα με τον 'Ατκινσον καθώς  οι ανθρώπινοι πληθυσμοί άρχισαν να χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες και να εξαπλώνονται στον πλανήτη δημιουργούσαν νέες γλώσσες κοινό χαρακτηριστικό των οποίων ήταν η σταδιακή μείωση της ποικιλίας των φωνημάτων και των ήχων που περιείχαν. Αν και διάφοροι επιστήμονες έσπευσαν να χαρακτηρίσουν πολύ αξιόλογη την μελέτη η οποία προσφέρει νέα σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη της γλώσσας εντούτοις η κοινότητα των γλωσσολόγων αναμένεται να εκφράσει μεγάλες επιφυλάξεις. Αυτό γιατί οι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι αδύνατο να ανιχνευθεί η  προϊστορία της γλώσσας σε βάθος χρόνου μεγαλύτερο των 6.500 έως 10.000 ετών και ενδεχομένως δεν θα μπορούν να αποδεκθούν μελέτη που φτάνει σε βάθος χρόνου 150 χιλιάδων ετών.

Ο φόβος δεν φεύγει! Μπορούμε να ξεπεράσουμε το συναίσθημα του φόβου όταν ο εγκέφαλός μας «πεισθεί» ότι δεν κινδυνεύουμε. Αν όμως εκτεθούμε ξανά στις «επίφοβες» συνθήκες το συναίσθημα ξαναγεννιέται εξίσου ισχυρό.

Κάνετε έναν περίπατο κοντά στη θάλασσα, είναι ωραία ημέρα και νιώθετε πολύ ευχάριστα. Προχωρείτε αμέριμνοι χαζεύοντας τη θέα, ώσπου στρίβετε σε ένα μονοπάτι. Τότε, ξαφνικά και χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος, οι αισθήσεις σας σημαίνουν συναγερμό και παγώνετε από τον φόβο σας. Αφού βεβαιωθείτε ότι γύρω σας δεν υπάρχει καμία απολύτως απειλή, ανακτάτε την ψυχραιμία σας και νιώθετε ανόητοι. «Μήπως παραλογίζομαι;» αναρωτιέστε. Η επιστήμη έρχεται να σας καθησυχάσει με μια κατηγορηματικά αρνητική απάντηση. Το πιθανότερο είναι ότι παίρνοντας εκείνη τη στροφή βρεθήκατε σε συνθήκες οι οποίες σας θύμισαν κάποιο παλαιότερο περιστατικό που σας είχε τρομάξει. Η ανάμνηση του παλαιού φόβου ήρθε ξανά στην επιφάνεια προκαλώντας σας ακριβώς το ίδιο συναίσθημα.

Εδώ και αρκετό καιρό οι νευροεπιστήμονες υποπτεύονταν ότι οι αναμνήσεις του φόβου, ακόμη και όταν θεωρούμε ότι τον έχουμε ξεπεράσει, δεν «σβήνονται» εντελώς από τον εγκέφαλό μας, αλλά παραμένουν με κάποιο τρόπο απλώς «ανενεργές». Μια ομάδα νευροεπιστημόνων του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ με επικεφαλής τον Αρβιντ Κούμαρ υποστηρίζει ότι ανακάλυψε έναν από τους πολλούς μηχανισμούς που «ρυθμίζουν» τα φοβικά συναισθήματά μας. Πειράματα με ποντικούς Η έρευνα, η οποία δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα στην επιστημονική επιθεώρηση «PLOS Computational Biology» (http: //www. ploscompbiol. org/doi/pcbi. 1001104), συνδυάζει τα ευρήματα προηγούμενων πειραματικών μελετών με την ανάπτυξη μοντέλων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. «Η πειραματική μελέτη έγινε πριν από δύο χρόνια» λέει στο «Βήμα» ο Γιάννης Βλάχος, ερευνητής στο Κέντρο Υπολογιστικών Νευροεπιστημών Μπερνστάιν του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ της Γερμανίας, ο οποίος υπογράφει τη δημοσίευση. «Οι συνεργάτες μας έκαναν πειράματα σε ποντικούς για να κατανοήσουν τον φόβο. Στη συνέχεια εμείς χρησιμοποιώντας εργαλεία προσομοίωσης στον υπολογιστή προσπαθήσαμε να αναπαραγάγουμε και να εξηγήσουμε τα δεδομένα τους». Στα πειράματα ομάδα ερευνητών του Ινστιτούτου Βιοϊατρικών Ερευνών Φρίντριχ Μίσερ στη Βασιλεία της Ελβετίας με επικεφαλής τον Αντρέας Λίτι προκάλεσε στους ποντικούς φόβο σε ελεγχόμενες συνθήκες στο εργαστήριο. Κατόπιν «έσβησε» τις αναμνήσεις αυτού του φόβου για να παρατηρήσει τις διεργασίες που συντελούνταν στον εγκέφαλο. Για να προκαλέσουν τον φόβο οι επιστήμονες αρχικά εξέπεμψαν στους ποντικούς ένα ηχητικό

31

σήμα _ ένα ουδέτερο ερέθισμα το οποίο τα ζώα άκουγαν μεν, αλλά το αγνοούσαν. Στη συνέχεια, αμέσως μετά το άκουσμα του τόνου, υπέβαλαν τους ποντικούς σε ένα μικρό ηλεκτρικό σοκ _ ένα δυσάρεστο ερέθισμα που ισοδυναμεί με ερέθισμα φυσικού άγχους. Σταδιακά τα ζώα συνέδεσαν μεταξύ τους τα δύο ερεθίσματα και τελικά στο άκουσμα και μόνο του τόνου και προτού ακολουθήσει το ηλεκτροσόκ «πάγωναν» από φόβο μένοντας ακίνητα στη θέση τους. «Ο φόβος που ένιωθαν ήταν συγκρίσιμος με αυτόν που εκδηλώνουν σε περίπτωση κινδύνου στο φυσικό τους περιβάλλον» εξηγεί ο έλληνας ερευνητής. «Το αντίστοιχο στον άνθρωπο: φανταστείτε ότι περπατάτε σε ένα σκοτεινό στενό τη νύχτα και ακούτε έναν απειλητικό θόρυβο...». Στην επόμενη φάση οι ειδικοί μετέφεραν τους ποντικούς σε διαφορετικό περιβάλλον _ ένα κλουβί με διαφορετικά χρώματα και διαφορετικές μυρωδιές _ και προχώρησαν στη διαδικασία απάλειψης της ανάμνησης του φόβου εκπέμποντας το ίδιο ηχητικό σήμα χωρίς το ηλεκτροσόκ. Στην αρχή τα ζώα «πάγωναν» μόλις άκουγαν τον τόνο, αλλά σιγά-σιγά, παρατηρώντας ότι δεν συνοδευόταν πλέον από το οδυνηρό ερέθισμα, κατέληξαν και πάλι να τον αγνοούν έχοντας ξεπεράσει τον φόβο τους. «Οταν το ερέθισμα παύει να είναι απειλητικό, η διαδικασία της απαλοιφής έχει ολοκληρωθεί» εξηγεί ο κ. Βλάχος. Στο τρίτο στάδιο, σε μια διαδικασία «ανανέωσης», όπως την ονομάζουν, οι ερευνητές μετέφεραν ξανά τους ποντικούς στο πρώτο κλουβί _ στο περιβάλλον της πρόκλησης του φόβου. Μόλις εξέπεμψαν το ηχητικό σήμα, και χωρίς το επακόλουθο ηλεκτρικό σοκ, τα ζώα άρχισαν και πάλι να «παγώνουν», γεγονός το οποίο υποδήλωνε ότι η ανάμνηση του φόβου είχε επανέλθει. «Αυτό ήταν το πιο ενδιαφέρον εύρημα, διότι στο παρελθόν οι ειδικοί θεωρούσαν ότι ο φόβος είχε εξαφανιστεί· το πείραμα αυτό όμως προστέθηκε σε πιο πρόσφατα ευρήματα υποδεικνύοντας ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει» λέει ο έλληνας ερευνητής. «Η αντίδραση αυτή σημαίνει ότι οι αναμνήσεις είναι εκεί, αλλά με κάποιον τρόπο καταστέλλονται από το δεύτερο περιβάλλον».

Πώς η αμυγδαλή «μασκάρει» τον φόβο Η υποψία ότι οι αναμνήσεις του φόβου απλώς «καμουφλάρονται» ή «μασκάρονται» χωρίς να απαλείφονται από τα δίκτυα του εγκεφάλου υπήρχε εδώ και αρκετό καιρό, αλλά οι επιστήμονες δεν είχαν κατορθώσει να εντοπίσουν το σημείο στο οποίο μπορεί να συντελούνται αυτοί οι μηχανισμοί. Το συγκεκριμένο πείραμα έδειξε ότι βρίσκεται σε μια δομή μέσα στην αμυγδαλή, μια περιοχή του μέσου κροταφικού λοβού που σχετίζεται με την επεξεργασία των αναμνήσεων και των συναισθηματικών αντιδράσεων. Οι ερευνητές είδαν να ενεργοποιούνται δύο διαφορετικές ομάδες νευρώνων _ μία κατά τη διαδικασία της πρόκλησης του φόβου και μια άλλη κατά τη διαδικασία της απαλοιφής της ανάμνησής του. «Εμείς» επισημαίνει ο κ. Βλάχος «εξηγούμε με το μοντέλο μας πώς σχηματίζονται αυτές οι ομάδες και πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους». Το «κλειδί» για την ερμηνεία του μηχανισμού βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο τα διάφορα σήματα φθάνουν σε αυτούς τους νευρώνες. Η αμυγδαλή, εκτός από τα αισθητικά ερεθίσματα, δέχεται επίσης πληροφορίες από τον ιππόκαμπο, μια γειτονική της περιοχή που σχετίζεται με τον σχηματισμό των αναμνήσεων αλλά και με τη συνδυαστική επεξεργασία των κάθε είδους αισθητικο-κινητικών σημάτων. «Στο στάδιο της πρόκλησης του φόβου η πληροφορία από το ερέθισμα του ήχου» εξηγεί ο ερευνητής «φθάνει σε μια ομάδα νευρώνων οι οποίοι ταυτόχρονα δέχονται όλες τις πληροφορίες που αφορούν το περιβάλλον από τον ιππόκαμπο _ μπορούμε να πούμε δηλαδή χονδρικά ότι δέχονται μια “διπλή” πληροφορία, και με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιούνται». Καθώς οι νευρώνες ενεργοποιούνται μηχανισμοί πλαστικότητας επιδρούν στις συνάψεις και τις ενισχύουν. «Η ενίσχυση των συνάψεων» εξηγεί ο κ. Κούμαρ «σημαίνει ότι στο εξής το σήμα του ήχου από μόνο του είναι αρκετό για να ενεργοποιήσει αυτή την ομάδα νευρώνων. Το ηλεκτροσόκ δεν είναι πλέον απαραίτητο για να προκληθεί ο φόβος». Στο στάδιο της απαλοιφής οι «διπλές» πληροφορίες διοχετεύονται σε μια άλλη ομάδα νευρώνων, οι οποίοι δημιουργούν τις δικές τους ισχυρές συνάψεις. Σε αυτή τη δεύτερη νευρωνική ομάδα το σήμα του ήχου δεν συνδέεται με καμία «τρομακτική» πληροφορία από τον ιππόκαμπο, γι' αυτό και δεν ενεργοποιεί

32

τον φόβο. «Εχουμε πλέον στην αμυγδαλή δύο ομάδες νευρώνων οι οποίοι θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν από τον ίδιο ήχο. Οι ομάδες αυτές αλληλοκαταστέλλονται _ η ενεργοποίηση της μιας σημαίνει την καταστολή της άλλης» λέει ο κ. Κούμαρ. Ο αποφασιστικός παράγοντας για την επικράτηση της μιας ή της άλλης είναι οι πληροφορίες για το περιβάλλον που θα φθάσουν στην αμυγδαλή από τον ιππόκαμπο. «Η ομάδα που δέχεται περισσότερες πληροφορίες βγαίνει νικητής» προσθέτει. «Ετσι εξηγείται πώς δεν χάνουμε τις προηγούμενες αναμνήσεις _ απλώς τις καταστέλλουμε, τις “καμουφλάρουμε”».

ΕΞΥΠΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Τα ευρήματα των επιστημόνων του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ προσφέρουν σημαντικές απαντήσεις όσον αφορά τον τρόπο σχηματισμού των αναμνήσεων και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Παράλληλα ανοίγουν ενδεχομένως τον δρόμο για την ανάπτυξη νέων τρόπων θεραπείας του φόβου. «Ο φόβος αποτελεί τη βάση σε πολλές αγχώδεις διαταραχές, καθώς και στο μετατραυματικό στρες» υπογραμμίζει ο κ. Βλάχος. Οπως εξηγεί, οι ειδικοί εφαρμόζουν ήδη κάποιες θεραπευτικές μεθόδους απαλοιφής των τραυματικών εμπειριών. «Ανθρώπους, για παράδειγμα, οι οποίοι έχουν βιώσει σεισμό» λέει «τους βάζουν μέσα σε ένα κοντέινερ όπου δημιουργούν προσομοίωση του σεισμού. Και επειδή δεν υπάρχουν τα άσχημα επακόλουθα, σταδιακά αρχίζουν να απαλλάσσονται από το δυσάρεστο συναίσθημα». Η νέα έρευνα υποδηλώνει ότι η διαδικασία της απαλοιφής μπορεί μακροπρόθεσμα να έχει θετικά αποτελέσματα. «Τα μοντέλα μάς δείχνουν ότι όσο περισσότερο επαναλαμβάνεται τόσο περισσότερο ενισχύεται η δεύτερη ομάδα νευρώνων· οπότε, ακόμη και αν τα πρώτα σήματα επανέλθουν, η πρώτη ομάδα θα δυσκολευτεί να ενεργοποιηθεί ξανά. Αυτή είναι μια πρόβλεψη».

Πέτρα-ψαλίδι-χαρτί στην Εξέλιξη Πώς ένα παιχνίδι μπορεί να εξηγήσει τους μηχανισμούς της βιοποικιλότητας Η επικράτηση του ισχυροτέρου αποτελεί θεμελιώδη νόμο της εξέλιξης. Γι’ αυτό και μια βασική θεωρία της παραδοσιακής Οικολογίας πρεσβεύει ότι όταν δυο είδη ανταγωνίζονται για να εξασφαλίσουν τους ίδιους πόρους το πιο επιτυχημένο θα επικρατήσει ενώ το άλλο θα οδηγηθεί στην εξαφάνιση. Η ίδια η ζωή στον πλανήτη φαίνεται ωστόσο να διαψεύδει αυτή την αρχή. Τα περισσότερα είδη φαίνονται ικανά να μοιράζονται τα οικοσυστήματά τους αρμονικά και χωρίς προβλήματα. Ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα είναι τα τροπικά δάση του Αμαζονίου όπου χιλιάδες διαφορετικά είδη δέντρων συνυπάρχουν στους ίδιους βιότοπους χωρίς να «εξολοθρεύουν» το ένα το άλλο.

Μαθηματικά και οικοσυστήματα Μια μελέτη ερευνητών των πανεπιστημίων του Σικάγο και της Καλιφόρνιας έρχεται να δώσει απάντηση σε αυτό το παράδοξο χρησιμοποιώντας ως «εργαλείο» το φαινομενικά απλό παιδικό παιχνίδι «πέτρα–ψαλίδι–χαρτί». Συνδυάζοντας τα μαθηματικά της θεωρίας παιγνίων, των γραφημάτων και των δυναμικών συστημάτων, οι ερευνητές ανέπτυξαν με βάση τις αρχές του παιχνιδιού ένα μαθηματικό μοντέλο το οποίο, όπως υποστηρίζουν, μπορεί να λύσει το μυστήριο της βιοποικιλότητας. Παράλληλα στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences», υπογραμμίζουν ότι τα ευρήματά τους υποδεικνύουν ορισμένους εντελώς νέους κανόνες για την επιστήμη της Οικολογίας. «Είναι αλήθεια ότι αν υπάρχουν δυο ανταγωνιστές και ο ένας είναι καλύτερος τελικά ο άλλος θα οδηγηθεί στην εξαφάνιση» εξηγεί στη σχετική ανακοίνωση ο Στέφανο Αλεσίνα, επίκουρος καθηγητής Οικολογίας και Εξέλιξης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ο οποίος συνυπογράφει τη μελέτη μαζί με τον Τζόναθαν Λιβάιν, καθηγητή Οικολογίας, Εξέλιξης και Θαλάσσιας Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα. «Αν όμως οι ανταγωνιστές είναι τρεις ή περισσότεροι, εφαρμόζοντας το μοντέλο του πέτρα-ψαλίδι-χαρτί μπορεί κανείς να αποδείξει ότι πολλά από αυτά τα είδη μπορούν να συνυπάρχουν για πάντα».

33

Ζήτημα παικτών Το «κλειδί» του μοντέλου βρίσκεται στο πώς αντιμετωπίζει κανείς το παιχνίδι καθώς και στον αριθμό των «παικτών» που συμμετέχουν σε αυτό. Όπως τονίζουν οι ερευνητές το πέτρα-ψαλίδι-χαρτί είναι ένα παράδειγμα «αμετάβατης» σχέσης. Οι τρεις παίκτες _ η πέτρα, το ψαλίδι και το χαρτί _ δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν με βάση το ποιος είναι καλύτερος ή χειρότερος ενώ το ότι κάποιος είναι καλύτερος από τον έναν δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι είναι καλύτερος και από τον άλλο. Όταν ανταγωνίζονται ανά ζεύγη, ένας επκρατεί: η πέτρα κερδίζει το ψαλίδι, το ψαλίδι κερδίζει το χαρτί, το χαρτί κερδίζει την πέτρα. Όταν όμως και οι τρεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους δεν υπάρχει ένας αδιαμφισβήτητος νικητής. Αν και αυτό το μοντέλο ανταγωνισμού είχε παρατηρηθεί στη φύση στα βακτήρια και στις σαύρες σε ομάδες πληθυσμών που περιλάμβαναν τρία είδη, κανείς ως τώρα δεν το είχε αναγάγει σε μεγαλύτερη κλίμακα. «Κανείς δεν είχε εξετάσει, τι γίνεται όταν αντί για τρία είδη υπάρχουν 4.000. Κανείς δεν ήξερε πώς να το κάνει» λέει ο κ. Αλεσίνα. «Εμείς κατορθώσαμε να αναπτύξουμε το μαθηματικό πλαίσιο που δείχνει τι πρόκειται να συμβεί με οποιονδήποτε αριθμό παικτών».

Αγώνας επιβίωσης σε τουρνουά Για να προσαρμόσουν το μοντέλο τους οι ερευνητές εισήγαγαν σε αυτό διάφορους «περιοριστικούς παράγοντες» οι οποίοι καθορίζουν την πιθανότητα επιτυχίας _ όπως δηλαδή συμβαίνει όταν μια ομάδα ειδών ανταγωνίζεται για την εξασφάλιση μιας πληθώρας πόρων. Ετσι μετέτρεψαν τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών σε ένα είδος τουρνουά του πέτρα-ψαλίδι-χαρτί, με πολλούς αγώνες μεταξύ πολλών παικτών _ θα μπορούσε να φανταστεί δηλαδή κανείς κάτι σαν πέτρα-ψαλίδι-χαρτί-μπαρούτι και ούτω καθεξής. Οσο οι περιοριστικοί παράγοντες αυξάνονται, τόσο περισσότερο αυξάνεται και η βιοποικιλότητα καθώς κάποιοι αδύναμοι παίκτες αποκλείονται αλλά οι άλλοι παραμένουν διαρκώς στο παιχνίδι διατηρώντας μια σταθερή ισορροπία.

Καθοριστικά τα σπάνια είδη Το μοντέλο πέτρα-ψαλίδι-χαρτί αναδεικνύει, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί,  νέες παραμέτρους που ενδέχεται να παίζουν ρόλο στη σταθερότητα των οικοσυστημάτων αλλά και τις δραματικές συνέπειες που μπορεί να έχει ο αποκλεισμός ενός μόνο παίκτη από το παιχνίδι _ δηλαδή η εξαφάνισή του.«Το γεγονός ότι πολλά είδη συνυπάρχουν ίσως εξαρτάται από τα σπάνια είδη τα οποία έχουν από μόνα τους περισσότερες πιθανότητες να εξαφανιστούν. Αν αυτό ισχύει, τότε ίσως έχουν ρόλο-κλειδί γιατί αυτά μόνα τους εμποδίζουν το σύστημα να καταρρεύσει» τόνισε ο κ. Αλεσίνα ενώ ο κ. Λιβάιν συμπλήρωσε: «Αν παίζεις πέτρα-ψαλίδι-χαρτί και χάσεις την πέτρα τότε τελικά στο παιχνίδι θα μείνει μόνο το ψαλίδι»

Οι σκέψεις και τα όνειρα σε... ταινία! Ερευνητές κατάφεραν να ανασυνθέσουν από τον εγκέφαλο θεατών, το φιλμάκι που έβλεπαν στο YouTube Επιστημονική ομάδα στις ΗΠΑ χρησιμοποιώντας μια επαναστατική μέθοδο κατάφερε να δει τι σκέφτονταν οι εθελοντές που έπαιρναν μέρος στα πειράματα. Πιο συγκεκριμένα εθελοντές κλήθηκαν να να δουν βιντεοκλιπ από το YouTube και οι ερευνητές κατάφεραν να αναπαράγουν σε μια οθόνη σκηνές από τα βίντεο όπως αυτές είχαν καταγραφεί στο μυαλό των εθελοντών.

Ο «μεταφραστής» της σκέψης Επιστήμονες του Πανεπιστημίου Μπέρκλει χρησιμοποίησαν την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής απεικόνισης του εγκεφάλου (fMRI), που καταγράφει την εγκεφαλική δραστηριότητα, ενώ οι εθελοντές παρακολουθούσαν τα βίντεο. Συγκεκριμένα, μέτρησαν τη ροή του αίματος στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου, ο οποίος λαμβάνει τα νευρικά ερεθίσματα από τα δύο μάτια, ενοποιώντας τα σε μια πλήρη εικόνα και μεταφράζοντάς τα σε μεγέθη, μορφές, αντικείμενα και χρώματα. Αναλύοντας τα δεδομένα αυτά, οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα λογισμικό που μπορούσε να αποκωδικοποιεί τα σήματα στον οπτικό φλοιό και να τα ανακατασκευάζει σε εικόνες.

34

Φυσικά οι ερευνητές δεν έβλεπαν στην οθόνη αυτό καθεαυτό το βίντεοκλιπ αλλά θολές εικόνες σχημάτων, αντικειμένων και κίνησης οι οποίες όμως επιβεβαιώθηκε ότι συνδέονταν με το περιεχόμενο των σκηνών που παρακολουθούσαν οι εθελοντές. Η συγκεκριμένη ερευνητική ομάδα ασχολείται εδώ και πολύ καιρό με το συγκεκριμένο αντικείμενο και μάλιστα πριν από δύο χρόνια είχε καταφέρει να πετύχει κάτι ανάλογο ανασυνθέτοντας από τον εγκέφαλο ενός ατόμου στατικές ασπρόμαυρες εικόνες που είχε μόλις δει, όχι όμως και κινούμενες, έγχρωμες εικόνες όπως συνέβη τώρα.

Οι εφαρμογές Αν και οι ειδικοί τονίζουν ότι η ανάπτυξη ενός συστήματος που θα μπορεί να αναπαράγει τις συνειδητές ή ακόμη και τις υποσυνείδητες σκέψεις είναι υπόθεση του απώτερου μέλλοντος, εντούτοις ομολογούν ότι η νέα έρευνα είναι ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Αν τελικά κάνει την εμφάνισή του ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούμε να δούμε τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, ίσως ακόμη και τα όνειρα των ανθρώπων. Σε πρακτικό επίπεδο ένα τέτοιο σύστημα θα μπορεί να βοηθήσει στην επικοινωνία ατόμων που δεν μπορούν να εκφραστούν, π.χ ασθενών που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο ή βρίσκονται σε κώμα.

!!!!!!!!!!!!Ενέργεια από αέρα... κοπανιστό! Συλλέκτες ακτινοβολίας «τυπώνουν» οι ερευνητές και οραματίζονται πλήθος εφαρμογών Σκεφτείτε να είχαμε τη δυνατότητα να «καθαρίζουμε» το ηλεκτρομαγνητικό νέφος που βαραίνει το περιβάλλον του σπιτιού, του γραφείου, του σχολείου και μαζί και την υγεία μας. Σκεφτείτε να μπορούσαμε να φυλακίσουμε την ισχύ της ακτινοβολίας που δεχόμαστε από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το κινητό τηλέφωνο ή το ασύρματο δίκτυο Wi-Fi και στη συνέχεια να τη χρησιμοποιήσουμε για να φορτίσουμε άλλες μικροσυσκευές. Αν τα παραπάνω σάς ακούγονται σαν σενάρια επιστημονικής φαντασίας, μάθετε ότι πρόκειται για μια υπαρκτή τεχνολογία μηδαμινού κόστους, η οποία μάλιστα φέρει ελληνική υπογραφή.

Η καινοτόμος επινόηση αφορά την εκτύπωση ηλεκτρονικών διατάξεων υπερευαίσθητων μικροαισθητήρων σε φωτογραφικό χαρτί ή σε εύκαμπτες επιφάνειες, ικανών να απορροφούν την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που αιωρείται στον χώρο και προκύπτει από διάφορες ηλεκτρονικές συσκευές που μας περιβάλλουν. Επικεφαλής της ενδιαφέρουσας ερευνητικής προσπάθειας είναι ο δρ Μάνος Τεντζέρης, καθηγητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών στο Πολυτεχνείο της Τζόρτζια (Georgia Tech), στις ΗΠΑ, ο οποίος μίλησε στο «Βήμα» για το πώς ξεκίνησε η όλη ιδέα αλλά και το πού θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε λίγα χρόνια από σήμερα.

«Σκούπα» ηλεκτρομαγνητικού νέφους «Ολα άρχισαν πριν από περίπου πέντε χρόνια» μας λέει ο ειδικός. «Προβληματισμένοι από την υπερέκθεσή μας σε υψηλά επίπεδα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, σκεφτήκαμε αν θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια ηλεκτρική “σκούπα” που να συσσωρεύει την ισχύ της διαχέουσας αυτής ενέργειας υπό μορφήν συχνοτήτων και στη συνέχεια να την επαναχρησιμοποιούμε. Να κάνουμε δηλαδή ανακύκλωση της ενέργειας».

Στην πράξη όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρόδινα, καθώς οι ερευνητές συνάντησαν αρκετά πρακτικά εμπόδια. «Οι βασικές δυσκολίες που συναντήσαμε στην αρχή αφορούσαν το είδος των μικροσυσκευών που θα μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο. Αυτές λειτουργούν με μπαταρίες που έχουν διάρκεια ζωής από τρεις μήνες ως έναν χρόνο, πράγμα αδύνατον να χειριστείς όταν έχεις εγκατεστημένους εκατομμύρια τέτοιους αισθητήρες. Επιπλέον, υπήρχε το θέμα του υπερβολικά υψηλού κόστους που θα ήταν απαγορευτικό για τον καταναλωτή. Ολα λοιπόν έδειχναν ότι μια τέτοια προσπάθεια ήταν μάλλον αδύνατη. Ξεκινήσαμε παρ' όλα αυτά με την εκτύπωση ηλεκτρονικών διατάξεων σε χαρτί με τη βοήθεια εκτυπωτών υλικού, που δεν αποτελούν πανάκριβες συσκευές, καθώς η τιμή τους κυμαίνεται μεταξύ 10.000 και 12.000 ευρώ. Στην πορεία περάσαμε στο πλαστικό, για χαμηλές συχνότητες με ραδιοφωνικές εκπομπές».

35

«Φυλακίζοντας» τις συχνότητες

Ο δρ Τεντζέρης κρατά, αριστερά, έναν εύκαμπτο αισθητήρα και, δεξιά, μια σπιράλ υπερευρυζωνική κεραία. Και τα δύο είναι εκτυπωμένα σε φωτογραφικό χαρτί με τη βοήθεια ειδικού εκτυπωτή υλικού Επειτα από αρκετούς πειραματισμούς οι ειδικοί κατάφεραν να δημιουργήσουν έξυπνους μικροαισθητήρες υπερευαίσθητους στις συχνότητες του ηλεκτρικού πεδίου ενός ασύρματου σήματος, οι οποίοι μπορούσαν να εκτυπωθούν εύκολα και γρήγορα σε εύκαμπτες επιφάνειες και να φυλακίζουν από συχνότητες ραδιοφωνικών εκπομπών ως και συχνότητες ραντάρ. Ενα φάσμα συχνοτήτων, δηλαδή, που ξεκινούσε από τα 100 MHz και έφθανε ως τα 15 GHz.

«Στους εσωτερικούς χώρους υπάρχει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία από διαφορετικές πηγές, από ραδιόφωνο, τηλεόραση, συσκευές κινητής τηλεφωνίας, ασύρματα δίκτυα Wi-Fi. Μέχρι πρότινoς κανείς δεν είχε καταφέρει να συσσωρεύσει και να παραγάγει αρκετή ισχύ, για τον λόγο ότι σε κάποιες συχνότητες η ισχύς είναι πολύ χαμηλή. Εμείς καταφέραμε να καλύψουμε ένα πολύ μεγάλο φάσμα συχνοτήτων, με αποτέλεσμα να είμαστε σε θέση να αποθηκεύουμε ισχύ από τις συχνότητες των FM ραδιοφωνικών εκπομπών ως τις συχνότητες του Wi-Fi» μας εξηγεί ο δρ Τεντζέρης. «Επιπλέον, καταφέραμε να μειώσουμε δραστικά το κόστος της συγκεκριμένης τεχνολογίας: στη θέση εξειδικευμένων υλικών και πολύ ακριβού ηλεκτρονικού εξοπλισμού, εφαρμόσαμε μια τεχνική που αναπτύξαμε στο εργαστήριό μας και αφορά την εκτύπωση έξυπνων δικτύων επάνω σε απλό φωτογραφικό χαρτί ή απλό πλαστικό».

«Η διαδικασία της εκτύπωσης αποτελείται από διαφορετικά κομμάτια. Ξεκινάμε από την κεραία η οποία λαμβάνει ευρυζωνικό σήμα (broadband), στη συνέχεια περνάμε σε κάποιους αισθητήρες - οι οποίοι μπορεί να είναι αισθητήρες θερμοκρασίας, υγρασίας, αμμωνίας, διαρροής αερίων, ή οποιουδήποτε άλλου είδους - και έπειτα στο πλέγμα επάνω στο οποίο δένουμε τις ηλεκτρονικές διατάξεις. Αυτό γίνεται με εύκαμπτο τρόπο, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να μπορεί να διπλωθεί γύρω από στύλους, να τοποθετηθεί σε τοίχους, ή ακόμη και να φορεθεί» περιγράφει ο επιστήμονας.

Βραχιόλι στο νοσοκομείο Οι εφαρμογές της έξυπνης τεχνολογίας, κατά τον δρα Τεντζέρη, είναι απεριόριστες και μπορούν να καλύψουν αποτελεσματικά διάφορους τομείς της ζωής μας, ξεκινώντας από το νοσοκομείο και φθάνοντας ως και το... ψυγείο.

«Μια από τις εφαρμογές που είχαμε σκεφτεί είναι στο νοσοκομείο, όπου οι ασθενείς υποβάλλονται σε συχνές μετρήσεις της αρτηριακής πίεσης, ή σε κάποιο καρδιογράφημα που απαιτεί πολλά καλώδια. Η ιδέα μας λοιπόν έχει να κάνει με την αποκλειστική χρήση της ενέργειας που βρίσκεται εντός του χώρου του νοσοκομείου - δηλαδή κάποια μαγνητική ενέργεια. Ενα απλό βραχιόλι επάνω στο οποίο θα είναι εκτυπωμένοι οι έξυπνοι αισθητήρες θα λαμβάνει τα βιολογικά στοιχεία του ασθενούς και στη συνέχεια θα τα μεταδίδει σε κάποια βάση δεδομένων. Με τον τρόπο αυτόν θα πραγματοποιείται δηλαδή μια βιοεπισκόπηση άνευ καλωδίων και με μηδενική ενεργειακή κατανάλωση» μας λέει.

36

Η επιλογή μιας συγκεκριμένης ώρας λειτουργίας του τεχνολογικά προηγμένου βραχιολιού μπορεί εύκολα να ρυθμιστεί μέσω επιλεκτικής μεταφοράς ισχύος. «Καμία από τις διατάξεις μας δεν διαθέτει μπαταρία, γεγονός που σημαίνει ότι λειτουργούν ανάλογα με την ενέργεια που υπάρχει στο περιβάλλον. Η λογική είναι να συσσωρεύουν ηλεκτρομαγνητική ενέργεια σε κάποιον πυκνωτή και, όταν εκείνη φθάσει σε επίπεδο εκπομπής, η ενέργεια αυτή να εκφορτίζεται και να στέλνεται το σήμα. Σε περίπτωση λοιπόν που θα θέλαμε να πραγματοποιήσουμε τη βιοεπισκόπηση κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή με μεγαλύτερη ακρίβεια, θα μπορούσαμε επιλεκτικά μέσω μιας κεραίας - σε ένα κρεβάτι ή σε μια καρέκλα - να ενεργοποιήσουμε τον αισθητήρα» επισημαίνει ο καθηγητής.

Ελεγχος κατασκευών Τα εκτυπωμένα έξυπνα δίκτυα θα μπορούσαν ακόμη να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο της δομής κάποιων μεγάλων κατασκευών, μέσω της ενσωμάτωσής τους στους τοίχους κτιρίων που βρίσκονται σε σεισμογενείς περιοχές για τον έλεγχο της ασφάλειάς τους ή εργοστασίων για τον έλεγχο τυχόν διαρροών. Σε ρόλο θερμοστάτη πάλι, τα συστήματα «χάρτινων» αισθητήρων θα μπορούσαν να βοηθήσουν για την εξοικονόμηση ενέργειας.

«Πολλές φορές όταν λειτουργεί το κλιματιστικό ή το καλοριφέρ υπάρχει μια τοπική ενίσχυση των θερμοκρασιών γύρω από αυτά, με αποτέλεσμα η διάχυση της θερμότητας ή της ψύξης να μην είναι ομοιόμορφη. Κάτι τέτοιο μπορεί να αυξήσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 30%-80%. Με την τοποθέτηση των ειδικών κυκλωματικών διατάξεων, π.χ. επάνω από το κλιματιστικό ή σε διάφορα σημεία του δωματίου, μπορούμε να επιτύχουμε την εξυπνότερη ενεργειακή κάλυψη του νοικοκυριού» επισημαίνει.

Συντήρηση τροφίμων «Αλλη μία πρακτική εφαρμογή των έξυπνων αισθητήρων θα μπορούσε να αφορά τον έλεγχο της ποιότητας ευαίσθητων τροφίμων, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα φρούτα και τα λαχανικά» προσθέτει ο δρ Τεντζέρης. «Μέσω της μεθόδου αυτής, εκτυπώνοντας κάποιον αυτόνομο αισθητήρα επάνω στην πλαστική συσκευασία ή στο πακέτο του τροφίμου και χρησιμοποιώντας την ηλεκτρομαγνητική ενέργεια που υπάρχει στο περιβάλλον, μπορούμε να απελευθερώνουμε μικρές ποσότητες αμμωνίας - που παράγεται φυσικά από το τρόφιμο - για τη μεγαλύτερη διατήρησή του ή να ελέγχουμε την κατάστασή του. Θα μπορούσε ακόμη στα ψυγεία των σουπερμάρκετ ή στα οικιακά ψυγεία να τοποθετηθεί ένας γενικός αισθητήρας ο οποίος να ελέγχει τα τρόφιμα».

«Η όλη λογική καταλήγει στα έξυπνα κινητά. Προσθέτοντας κάποιο ID επάνω σε συγκεκριμένους σένσορες, το smartphone θα μας ειδοποιεί ότι το προϊόν νούμερο 14 και το προϊόν νούμερο 35 που βρίσκονται στο τρίτο ράφι αριστερά παρουσιάζουν προβλήματα. Θα προσφέρει δηλαδή μια ζωντανή ενημέρωση μέσω έξυπνου κινητού για το τι συμβαίνει ή πού υπάρχει διαρροή. Μια τέτοια τεχνολογία δηλαδή θα μπορούσε να καλύψει ολόκληρη τη γραμμή παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων στην αγορά, ξεκινώντας από τον παραγωγό και φθάνοντας ως και τον καταναλωτή».

Από τη στιγμή που η εκτύπωση γίνεται και σε πλαστικό, κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να γίνει και στην περίπτωση των αναψυκτικών ή άλλων ποτών που συσκευάζονται σε πλαστικά μπουκάλια. «Σκεφτήκαμε ότι από τη στιγμή που πρέπει να ελέγχονται οι θερμοκρασίες και οι γενικές συνθήκες αποθήκευσης των αναψυκτικών, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προσφέρει σημαντική βοήθεια, οδηγώντας παράλληλα στη σωστότερη διαχείριση των εμπορευμάτων» αναφέρει ο έλληνας καθηγητής.

Παρακολούθηση ηλικιωμένων Η εξ αποστάσεως παρακολούθηση ασθενών ή ηλικιωμένων είναι άλλη μία εφαρμογή η οποία θα μπορούσε να λύσει οικονομικά το πρόβλημα των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που ζουν μόνα ή σε απομονωμένες περιοχές. «Σε αρκετά μέρη του κόσμου υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ως προς την αποτελεσματική παρακολούθηση ηλικιωμένων ατόμων. Ο μέσος όρος της ηλικίας συνεχώς αυξάνεται και είναι σχεδόν αδύνατον ο ηλικιωμένος

37

να επισκέπτεται το νοσοκομείο συνεχώς. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι το σύστημα αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την πραγματοποίηση απαραίτητων μετρήσεων βασικών βιολογικών δεικτών μέσω ενός έξυπνου βραχιολιού από εύκαμπτο υλικό, το οποίο θα φοριέται για την εύκολη και διαρκή παρακολούθηση του ηλικιωμένου» λέει ο ειδικός.

ΤΟΥΣ ΦΟΡΑΣ, ΠΕΡΠΑΤΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΕΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ο υποψήφιος διδάκτωρ Βασίλης Λακαφώσης κρατά ένα αθλητικό παπούτσι που στο σημείο του λογότυπου φέρει μια «χάρτινη» κεραία και χρησιμοποιεί την ενέργεια από το βάδισμα

Στο πλαίσιο της ενδιαφέρουσας μελέτης, οι ειδικοί ενσωμάτωσαν έναν έξυπνο αισθητήρα σε ένα παπούτσι και στη συνέχεια προσπάθησαν να συλλέξουν την ενέργεια που προκύπτει από τον ανθρώπινο βηματισμό και αγγίζει το ένα με δύο χιλιοστά του Watt.

«Το περπάτημα ως δραστηριότητα είναι παραπάνω από αρκετό για να τροφοδοτήσει έναν ασύρματο πομπό, ο οποίος εκπέμπει, λόγου χάρη, πληροφορίες που σχετίζονται με τον αριθμό των βημάτων, τη θερμοκρασία του σώματος ή την ταυτότητα του χρήστη» μας πληροφορεί ο υποψήφιος διδάκτωρ και μέλος της ερευνητικής ομάδας του δρος Τεντζέρη κ. Βασίλης Λακαφώσης. «Αν και η συγκεκριμένη εφαρμογή δεν είναι ακόμη πλήρως λειτουργική, παρ' όλα αυτά ως εργαστήριο εργαζόμαστε για τη δημιουργία έξυπνων ρούχων με ενσωματωμένες κεραίες, από αγώγιμα νήματα. Η προσέγγιση που ακολουθούμε είναι αναγκαστικά πολύπλευρη, καθώς ξεκινά από την επιστήμη υλικών και φθάνει ως τις κεραίες και τα πρωτόκολλα ασύρματης δικτύωσης. Η μεγαλύτερη πρόκληση ωστόσο βρίσκεται στο γεγονός ότι “κυνηγούμε” να συλλέξουμε διαχέουσα ενέργεια με όσο το δυνατόν μικρότερες απώλειες κατά την προσπάθειά μας να τη μετατρέψουμε σε χρήσιμη ενέργεια για την τροφοδότηση συσκευών» αναφέρει ο ίδιος.

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΩΝ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Ο καθηγητής κ. Τεντζέρης δείχνει μια διάφανη κεραία μετατροπής ενέργειας εκτυπωμένη σε εύκαμπτο υλικό, που θα μπορούσε να τοποθετηθεί στα έξυπνα βραχιόλια, σε αισθητήρες εσωτερικού χώρου, αυτοκίνητα ή ακόμη και σε παράθυρα

Σε λίγα χρόνια από σήμερα, σύμφωνα με τον δρα Τεντζέρη, δεν αποκλείεται να είμαστε σε θέση να εκτυπώνουμε αισθητήρες ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες μας στο σπίτι μας. «Ο καταναλωτής μελλοντικά θα μπαίνει στο Google και θα λέει, π.χ., “χρειάζομαι 10 αισθητήρες τροφίμων και τρεις αισθητήρες βιοεπισκόπησης”. Θα υπάρχουν σχέδια online και ουσιαστικά θα μπορεί να αγοράζει ό,τι ακριβώς χρειάζεται: θα αγοράζει παρ' όλα αυτά το σχέδιο και όχι τη συσκευή» μας εκπλήσσει ο έλληνας καθηγητής. «Στην παρούσα φάση προσπαθούμε να δούμε αν μπορούμε να τροποποιήσουμε κάποιους φθηνότερους εκτυπωτές ώστε να τυπώνουν το ίδιο αγώγιμο μελάνι με εκείνο των πιο εξεζητημένων μηχανημάτων, προσφέροντας ανάλογη ακρίβεια».

Η φουτουριστική τεχνολογία συνοδεύεται από αρκετά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη, ή ακόμη και οφέλη που έχουν να κάνουν με την υγεία μας. Σε ρόλο «ομπρέλας» θα μπορούσε να θωρακίσει ακόμη και ολόκληρες περιοχές από επιβλαβείς ακτινοβολίες. «Μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί για την απομόνωση κάποιας περιοχής από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, ωστόσο κάτι τέτοιο θα πρέπει να γίνει με προσοχή, καθώς εγείρεται και το ζήτημα του περιορισμού ακόμη και του σήματος κινητής τηλεφωνίας. Είναι σαν ένα έξυπνο “πανί” το οποίο απορροφά ό,τι πέφτει πάνω του. Ανάλογα με το πόσο “πορώδες” είναι αυτό, κάποιες ενέργειες περνούν και κάποιες άλλες όχι» συνεχίζει.

«Οταν κάποιος χρησιμοποιεί τους αισθητήρες στο σπίτι του τη στιγμή που έχει ασύρματο δίκτυο Wi-Fi, το σήμα θα είναι ελαττωμένο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορεί ο χρήστης να μπαίνει στο Διαδίκτυο. Σε κάθε σπίτι αυτή τη στιγμή υπάρχει 5-15 φορές ισχυρότερο σήμα από αυτό

38

που απαιτείται για την πραγματοποίηση ασύρματης σύνδεσης. Oπότε, πέρα από πρακτικότητα, θα μπορούσαν να προσφέρουν και προστασία από την υπερβολική έκθεσή μας στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία».

Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο δρ Τεντζέρης, χρειάζεται πίστωση χρόνου προκειμένου οι εκτυπωμένοι αισθητήρες να φθάσουν σε σημείο να τροφοδοτούν ενεργοβόρες συσκευές. «Σε πρώτη φάση τροφοδοτούμε αισθητήρες, ή αισθητήρες που εξυπηρετούν για την τρισδιάστατη απεικόνιση θέσης (σε χώρο ή σε τούνελ όπου δεν υπάρχει GPS) και κάποιους μικροεπεξεργαστές χαμηλής κατανάλωσης. Κάποιους ελεγκτές για το καρδιογράφημα, για παράδειγμα, ή ελεγκτές απεικόνισης της τάσης σε κάποια γέφυρα, κάτι που να απεικονίζει ποια είναι η κατάσταση ενός τροχού του αυτοκινήτου ή ακόμη τα έξυπνα ράφια για τα τρόφιμα. Οτιδήποτε δηλαδή έχει μια μέση κατανάλωση ενέργειας σε εξωτερικό χώρο, κάτω από 25-50 Μilliwatt μέσω κυλιόμενης λειτουργίας, δηλαδή με συσσώρευση ενέργειας το 95% και λειτουργία μόλις το 5% του χρόνου» εξηγεί.

«Πιστεύω ότι μέσα στα επόμενα 3-5 χρόνια δεν θα είναι ακόμη δυνατή η φόρτιση ενός smartphone μέσω της συγκεκριμένης μεθόδου. Κάτι τέτοιο πιθανόν να ήταν εφικτό σε περίπτωση που συνδυαζόταν η περιβαλλοντική ηλεκτρομαγνητική ισχύς με την ηλιακή ή την κινητική ενέργεια. Στους εσωτερικούς χώρους, όπου η ισχύς είναι πιο συγκεντρωμένη και έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, παρ' όλα αυτά, μπορούμε να φορτίσουμε και πιο απαιτητικές συσκευές, όπως π.χ. ένα “πρωτόγονο” κινητό τηλέφωνο» καταλήγει ο ειδικός.

Οι χρήστες ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορεί μελλοντικά να αποθηκεύουν τα δεδομένα τους σε πρωτοποριακούς «κρυστάλλους μνήμης». Οι λιθουανικής καταγωγής ερευνητές του Κέντρου Οπτικοηλεκτρονικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, με επικεφαλής τον καθηγητή Πίτερ Καζάνσκι και τον Μαρτίνας Μπερέσνα, χρησιμοποίησαν ακτίνες λέιζερ για να μεταβάλλουν τις ιδιότητες του καθαρού γυαλιού, ώστε να καταστεί δυνατή η αποθήκευση δεδομένων σε αυτό.

Κρύσταλλοι μνήμης γίγας ενόψει Οι επιστήμονες αισιοδοξούν ότι, με τη σταδιακή βελτίωση της τεχνικής, σύντομα οι καινοτόμοι κρύσταλλοι θα μπορούν να αποθηκεύουν πολύ περισσότερα δεδομένα από τους συμβατικούς σκληρούς δίσκους, ενώ το νέο υλικό θα είναι, παράλληλα, λιγότερο ευάλωτο σε υπερθέρμανση, υγρασία και βλάβες. Προς το παρόν, οι κρύσταλλοι μπορούν να αποθηκεύσουν έως 50 GΒ δεδομένων (όσο περίπου ένας δίσκος Blu-ray) πάνω σε μια γυάλινη επιφάνεια με έκταση όσο σχεδόν η οθόνη ενός κινητού τηλεφώνου. Ο χρήστης μπορεί να γράψει και να σβήσει δεδομένα πολλές φορές πάνω στους γυάλινους κρυστάλλους.

Αναδιοργάνωση ατόμων «γεννά» αιώνια μνήμη Η νανοτεχνολογία βασίζεται στον έλεγχο των ατόμων του γυαλιού, καθώς και του φωτός που περνάει μέσα από αυτό. Η νέα μέθοδος αλλάζει τον τρόπο μετάδοσης του φωτός μέσα από το γυαλί, δημιουργώντας μικρές «δίνες» πολωμένου φωτός, οι οποίες μπορούν να διαβαστούν όπως περίπου τα δεδομένα στις οπτικές ίνες. Η εγγραφή γίνεται μέσω ενός λέιζερ που αποτυπώνει μικρές κουκίδες σαν τρισδιάστατα pixels (που λέγονται voxels) πάνω στο γυαλί, οι οποίες μετά διαβάζονται με την χρήση ενός οπτικού αποκωδικοποιητή. Οι κρύσταλλοι μνήμης αντέχουν σε θερμοκρασίες σχεδόν μέχρι 1.000 βαθμούς Κελσίου, δεν επηρεάζονται από το νερό και μπορούν να αντέξουν χιλιάδες χρόνια χωρίς τα αποθηκευμένα δεδομένα τους να διαβρωθούν.«Αναπτύξαμε μια μνήμη που επιτρέπει στα δεδομένα να αποθηκευτούν στο γυαλί και να διαρκέσουν για πάντα. Μπορεί να αποτελέσει μια πολύ σταθερή και ασφαλή μορφή φορητής μνήμης, πολύ χρήσιμη για οργανισμούς με μεγάλα αρχεία. Ήδη οι ερευνητές συνεργάζονται με την λιθουανική εταιρία Altechna για να βγάλουν στην αγορά

39

τους νέους κρυστάλλους. Παράλληλα, η νέα τεχνική μπορεί να αξιοποιηθεί για τη δημιουργία νέου τύπου μικροσκοπίων.

  Οι πόλεις της Γης αυξάνονται και πληθύνονται διαρκώς εξελισσόμενες σε σημαντική απειλή για το περιβάλλον αλλά και τους κατοίκους της μέσα στις δυο επόμενες δεκαετίες. Αυτό υποστηρίζει η πρώτη συνολική μελέτη της επέκτασης των αστικών περιοχών του πλανήτη που διεξήχθη από ομάδα ειδικών τεσσάρων αμερικανικών πανεπιστημίων. υνητές από το Πανεπιστήμιο Γέιλ, το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνας, το Πανεπιστήμιο Texas A&M και το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ προβλέπουν ότι ως το 2030 οι πόλεις του κόσμου θα έχουν επεκταθεί κατά περισσότερο από 1.528.092 τετραγωνικά χιλιόμετρα _ έκταση περίπου ίση με αυτή της Μογγολίας. Αυτό προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες 1,47 δισ. επί πλέον ατόμων που θα ζουν σε αστικές περιοχές.

Η πρώτη εκτίμηση Αν και οι έρευνες για την ανάπτυξη και την κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού αφθονούν η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στη διαδικτυακή επιστημονική επιθεώρηση «PLoS ONE», προσφέρει την πρώτη εμπεριστατωμένη εκτίμηση σχετικά με την ανάπτυξη των πόλεων. Εξετάζει όχι μόνο πόσο γρήγορα επεκτείνονται οι αστικές περιοχές συνολικά σε όλον τον πλανήτη αλλά και πώς η επέκταση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί στο μέλλον. Για να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές προέβησαν σε μια μετα-ανάλυση προηγούμενων ερευνών εξετάζοντας δημοσιευμένες μελέτες που είχαν βασιστεί σε στοιχεία από δορυφόρους προκειμένου να χαρτογραφήσουν την αστική ανάπτυξη. Διαπίστωσαν ότι από το 1970 ως το 2000 το αστικό αποτύπωμα του πλανήτη αυξήθηκε κατά περισσότερο από 70.965 τετραγωνικά χιλιόμετρα _ έκταση ίση με αυτή της Φινλανδίας. «Το νούμερο αυτό είναι τεράστιο, αλλά στην πραγματικότητα η επέκταση της αστικής γης υπήρξε μεγαλύτερη από αυτή που δείχνει η ανάλυσή μας επειδή εμείς ελέγξαμε μόνο δημοσιευμένες μελέτες που χρησιμοποίησαν στοιχεία από δορυφόρους» δήλωσε η Κάρεν Σέτο του Πανεπιστημίου Γέιλ, κύρια συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε ανιχνεύσει την επέκταση περισσότερων από τις μισές από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου».

Επέλαση στις ακτές Εστω και με αυτές τις «απουσίες», οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι η ταχύτερη επέκταση των αστικών περιοχών έχει σημειωθεί στις ακτές, γεγονος το οποίο θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο. «Από όλα τα μέρη στα οποία μπορούν να αναπτυχθούν οι πόλεις οι ακτές είναι οι πιο ευάλωτες» τόνισε η κυρία Σέτο. «Οι άνθρωποι και οι υποδομές κινδυνεύουν εκεί από πλημμύρες, τσουνάμι, τυφώνες και άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές». Πέραν των τάσεων που αφορούν τους τόπους της επέκτασης οι ειδικοί εντόπισαν και τις αιτίες που την προκαλούν. Στην Κίνα οι πόλεις μεγαλώνουν σε μεγάλο βαθμό εξ αιτίας της οικονομικής ανάπτυξης _ η μεσαία τάξη αυξάνεται και ευημερεί και ζητάει μεγαλύτερα και καλύτερα σπίτια. Αντίθετα στην Ινδία και την Αφρική οι αστικές περιοχές επεκτείνονται κυρίως εξ αιτίας της αύξησης του πληθυσμού. Η επέκταση των αστικών περιοχών που παρατηρείται σε όλο τον πλανήτη δεν προαναγγέλλει τίποτε ευοίωνο για το μέλλον του. «Το πιθανότερο είναι ότι αυτές οι πόλεις θα επεκταθούν στα μέρη με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα _ στα δάση, στους βιότοπους, στις σαβάνες, στις ακτές, μέρη που είναι ευαίσθητα και ευάλωτα» εξήγησε η ερευνήτρια. «Αυτό θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, θα επιφέρει απώλεια των αποθηκών άνθρακα και προβλήματα στη χρήση της ενέργειας».

Επάνασταση στις ιντερνετικές ταχύτητες υπόσχεται η χρήση του γραφένιουΜια νέα μέθοδος που ανέπτυξαν οι επιστήμονες υπόσχεται να αυξήσει κατακόρυφα τις δυνατότητες του γραφενίου να συλλαμβάνει και να μετατρέπει το φως, αυξάνοντας και τις δυνατότητές του να χρησιμοποιηθεί με εντυπωσιακά αποτελέσματα στη μετάδοση δεδομένων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία νέων τηλεπικοινωνιακών συστημάτων που θα κάνουν τις συνδέσεις του Ίντερνετ δεκάδες ίσως και εκατοντάδες φορές πιο γρήγορες από εκείνες που υπάρχουν σήμερα.

40

Το γραφένιο Το γραφένιο είναι μια μορφή άνθρακα με τη μορφή φύλλων που έχουν πάχος ενός ατόμου και είναι κοντινός συγγενής του διαμαντιού και του γραφίτη. Eίναι το λεπτότερο και ταυτόχρονα ισχυρότερο υλικό που γνωρίζει ο άνθρωπος και εμφανίζει ιδιότητες που υπόσχονται επανάσταση κυρίως στη βιομηχανία των ηλεκτρονικών συστημάτων. Ο Αντρε Γκέιμ και ο Κόστια Νοβοσέλοφ που εργάζονται στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ ανακάλυψαν τις δυνατότητες του γραφένιου και βραβεύτηκαν για αυτό με το βραβείο Νομπέλ φυσικής.

Ευρυζωνικά δίκτυα x 20 Ομάδα ερευνητών των βρετανικών πανεπιστημίων Μάντσεστερ και Κέμπριτζ στην οποία μετέχουν οι δύο νομπελίστες βρήκε έναν τρόπο να βελτιώσει τις δυνατότητες απορρόφησης του φωτός από το γραφένιο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων προηγμένων συστημάτων στον χώρο των τηλεπικοινωνιών οπτικής τεχνολογίας που θα έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέες συσκευές και συστήματα που θα αυξήσουν εκθετικά τις ταχύτητες στο διαδίκτυο, πιθανώς και σε άλλες μορφές επικοινωνίας. Στα πειράματα που κάνουν οι ερευνητές κατάφεραν να αυξήσουν τις δυνατότητες απορρόφησης του φωτός από το γραφένιο κατά 20 φορές. Όπως εκτιμούν στο τέλος των ερευνών η βελτίωση που θα έχει επιτευχθεί στις φωτο-απορροφητικές ικανότητες του γραφενίου θα οδηγήσει στη δημιουργία συνδέσεων του Ίντερνετ που θα είναι όχι μερικές δεκάδες αλλά μερικές εκατοντάδες φορές πιο γρήγορες από τις σημερινές.

Οι νανοδομές Οι ερευνητές προσπαθούν να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ξεχωριστές ιδιότητες των ηλεκτρονίων του γραφένιου που διαθέτουν υψηλή κινητικότητα και ταχύτητα. Αποφάσισαν να πειραματιστούν με το γραφένιο και μια κατηγορία μεταλλικών νανοδομών που ονομάζονται «πλασμονικές». Αυτές οι νανοδομές εκτοξεύουν κυριολεκτικά την ικανότητα απορρόφησης του φωτός από το γραφένιο ενισχύοντας παράλληλα την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ο συνδυασμός οπτικών και ηλεκτρονικών ιδιοτήτων του γραφένιου και η συνεχής βελτίωση της αποδοτικότητάς τους θα οδηγήσει στην ανάπτυξη των νέων τηλεπικοινωνιακών δικτύων που θα μεταφέρουν δεδομένα σε χρόνο dt. Η έρευνα δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Communication.

Το Xperia Arc S μπορεί να καταγράφει φωτογραφίες 3D Επανάσταση στον τομέα της καταγραφής εικόνων από κινητά τηλέφωνα αναμένεται να φέρει η δημιουργία μιας νέας συσκευής που μπορεί να καταγράφει φωτογραφίες σε τρισδιάστατη μορφή. Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι η καταγραφή γίνεται με μια συμβατική κάμερα 2D.

Λήψη στο τηλέφωνο, θέαση στην τηλεόραση Η νέα συσκευή ανήκει στην οικογένεια κινητών τηλεφώνων Xperia της Sony, θα ονομάζεται Arc S και αναμένεται να κυκλοφορήσει σε ένα μήνα πιλοτικά σε συγκεκριμένες αγορές που θα επιλέξει η εταιρία. Η συσκευή διαθέτει οθόνη 4.2 ιντσών και μια συμβατική κάμερα με ανάλυση 8.1 megapixels. Το τηλέφωνο ενσωματώνει τη νέα τεχνολογία 3D Sweep Panorama η οποία επιτρέπει την λήψη ή καλύτερα την επεξεργασία και μετατροπή των φωτογραφιών σε τρισδιάστατη μορφή. Στην ουσία αυτό που συμβαίνει είναι ότι η κάμερα τραβάει ταυτόχρονα πολλές εικόνες τις οποίες στη συνέχεια «ράβει» μεταξύ τους ώστε να αποκτήσουν τρισδιάστατη προοπτική. Οι κάτοχοι της συσκευής δεν μπορούν να δουν τις εικόνες που έχουν καταγράψει στην τρισδιάστατη μορφή τους στην οθόνη του κινητού αλλά σε μια τηλεόραση που έχει δυνατότητα προβολής 3D εικόνων. Το Arc S συνδέεται με τηλεοράσεις 3D μέσω της εξόδου HDMI. Η συσκευή λειτουργεί με το δημοφιλές λειτουργικό Android που διαθέτει περισσότερες από 200 χιλιάδες εφαρμογές κάθε είδους.

41

Αντλώντας ενέργεια μέσα από τη ΓηΟι απαιτήσεις μας εκτοξεύονται στα ύψη και ήρθε η ώρα να εκτιμήσουμε ένα (ακόμα) δώρο που μας χαρίζει το υπέδαφος

Εδώ και αιώνες λαχταρά ο άνθρωπος να εκμεταλλευθεί την έγκλειστη στα πετρώματα γεωθερμική ενέργεια. Δεν είναι για όλους τόσο κατανοητή υπόθεση όσο η άντληση από κοιτάσματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου, αλλά, χάρη σε νέες τεχνικές δυνατότητες, αποτελεί ήδη μια σχετικά καθαρή και ολοένα πιο φθηνή πηγή ενέργειας

Η Γη με το μάτι των γεωλόγων δεν είναι πια κοριτσάκι αλλά μια μεσήλικη που όμως έχει ακόμη πολλή ενέργεια μέσα της και ανάλογη διάθεση για δυναμικά φαινόμενα με τη μορφή ηφαιστείων και σεισμικής δραστηριότητας. Τα φαινόμενα αυτά αποκάλυψαν στον άνθρωπο, από τους αρχαίους ακόμη χρόνους, ότι υπάρχει στο εσωτερικό του πλανήτη τους εγκλωβισμένη ενέργεια, και το μεγαλύτερο μέρος της είναι σε μορφή θερμότητας. Ο γνωστός και από τον νόμο των αερίων, που διδάσκεται στο σχολείο, άγγλος φυσικός Ρόμπερτ Μπόιλ, ήδη από τον 17ο αιώνα, με την κατασκευή των πρώτων ανθρακωρυχείων, που έφθαναν σε μεγάλο βάθος, ασχολήθηκε με το γεγονός ότι όσο πιο βαθιά κατεβαίνουμε στη Γη τόσο αυξάνεται η θερμοκρασία. Υπάρχει δηλαδή κάτι που οι γεωλόγοι ονομάζουν «γεωθερμική βαθμίδα» και έχει τη ρίζα της στη γένεση και στην εξέλιξη του πλανήτη.

Στα πρώτα στάδια της ζωής της Γης, όταν πια πήρε το σχήμα της και είχε εμφανιστεί ο πρώτος στερεός φλοιός, στο εσωτερικό της είχαν εγκλωβιστεί τεράστιες ποσότητες θερμότητας. Ο σίδηρος άρχισε με τη μορφή ρευστού να συγκεντρώνεται στον πυρήνα και τα ραδιενεργά πετρώματα να μεταφέρονται προς την επιφάνεια. Σήμερα πιστεύεται ότι κατά προσέγγιση το 80% της ροής θερμότητας στην επιφάνεια της Γης προέρχεται από διασπάσεις ραδιενεργών στοιχείων στο εσωτερικό της και το υπόλοιπο 20% οφείλεται στην πρωτογενή εκείνη «χθόνια λάβρα». 40 τρισεκατομμύρια Watt Οπως λέει στο «Βήμα» ο κ. Ανδρέας Τζάνης, επίκουρος καθηγητής Γεωφυσικής στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στον οποίο ανήκει και η έκφραση «χθόνια λάβρα» για τη θερμότητα στο εσωτερικό της Γης: «Στις γεωεπιστήμες ο όρος “θερμική ροή” σημαίνει τον ρυθμό με τον οποίο απάγεται η θερμότητα (θερμική ενέργεια) από το εσωτερικό της Γης προς την επιφάνεια, ανά μονάδα επιφάνειας. Η εκροή θερμικής ενέργειας από τη Γη είναι της τάξεως των 40 τρισεκατομμυρίων W (Βατ) και φαντάζει κολοσσιαία, αλλά η μέση θερμική ροή ανά μονάδα επιφάνειας είναι 0,075 W/m2 (Βατ ανά τετραγωνικό μέτρο) και είναι παρόμοια τόσο στις ηπειρωτικές περιοχές όσο και στους πυθμένες των ωκεανών. Κατά συνέπεια, η θερμότητα εκρέει με τέτοιους αργούς ρυθμούς ώστε θα χρειαζόταν περίπου ένα έτος για να λιώσει ένα στρώμα πάγου με πάχος μόνο έξι χιλιοστά του μέτρου (αν δεν υπήρχε φυσικά και ο Ηλιος). Σε σύγκριση, η θερμότητα που δέχεται η επιφάνεια της Γης από τον Ηλιο είναι 2.000 - 3.000 φορές μεγαλύτερη. Παρ' όλα αυτά η θερμότητα που έχει παραχθεί στο εσωτερικό της Γης κατά τη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου έχει παίξει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση του πλανήτη μας και της επιφάνειάς του, και τελικά στην εξέλιξη της ζωής επάνω σε αυτόν». Οι γεωλογικές παράμετροι Ο βασικός τρόπος για την εκμετάλλευση της Γεωθερμίας είναι, με τη βοήθεια γεώτρησης, να φθάσουμε σε έναν «ταμιευτήρα», δηλαδή σε ένα στρώμα όπου αποθηκεύεται κάποιο ρευστό υψηλής θερμοκρασίας, συνήθως νερό σε πρόσμειξη με άλατα, και να το αντλήσουμε στην επιφάνεια για να «στραγγιχτεί», με τη βοήθεια ειδικών αλλά όχι πολύπλοκων μηχανημάτων, η θερμότητα. Η ύπαρξη μεγάλης θερμοκρασίας σε μια περιοχή δεν οδηγεί αυτόματα σε εκμεταλλεύσιμο γεωθερμικό δυναμικό, διότι η ενέργεια είναι διάχυτη

42

στη μάζα των πετρωμάτων και πρέπει να συγκεντρωθεί και να μεταφερθεί στην επιφάνεια. Ετσι σε ένα εκμεταλλεύσιμο γεωθερμικό πεδίο πρέπει να συνδυάζονται τα θερμά πετρώματα με την ύπαρξη νερού που κυκλοφορεί μέσα σε αυτά και μεταφέρει τη θερμότητα στους ταμιευτήρες, αλλά και σε βάθη που μπορούμε να προσεγγίσουμε με γεωτρήσεις.

Η εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας ξεκίνησε στην Ιταλία το 1904, με παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος από υδροθερμικά συστήματα υψηλής ενθαλπίας (δηλαδή ενεργειακού περιεχομένου, με θερμοκρασίες γεωθερμικού ρευστού μεγαλύτερες των 200-250°C), και συνεχίστηκε με αυτόν τον τρόπο επί μακρό χρονικό διάστημα. Κατά τα τελευταία 30-40 έτη όμως η πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεψε την ανάπτυξη πολλαπλών εφαρμογών σε γεωθερμικά συστήματα χαμηλής έως πολύ χαμηλής ενθαλπίας, οι οποίες μπορεί να έχουν πολλαπλάσια οικονομικά και άλλα οφέλη. Αρχίζοντας από την «κλασική» παραγωγή ρεύματος, εφόσον αντλούν από μια πρακτικά ανεξάντλητη ενεργειακή πηγή και έχουν ελάχιστες έως μηδενικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για εφαρμογές πολύ χαμηλής ενθαλπίας, γεωθερμικό ρευστό με θερμοκρασίες της τάξεως των 40°C μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα σε εφαρμογές για να θερμάνουμε θερμοκήπια, πισίνες και ιχθυοκαλλιέργειες.

Σε ακόμη χαμηλότερες θερμοκρασίες (π.χ. της τάξεως των 20°C) το υπόγειο νερό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα και πρέπει να ενισχύεται με αντλίες θερμότητας. Η θερμότητα που είναι αποθηκευμένη στο ρηχό υπέδαφος (θερμοκρασίες της τάξεως των 10-15°C) μπορεί να εξαχθεί με συσκευές που συνδυάζουν αντλίες θερμότητας και συλλέκτες θαμμένους σε μικρά βάθη και να χρησιμοποιηθεί για θέρμανση οικιών και μικρών κτιρίων. Γεωθερμικά ρευστά χαμηλής ενθαλπίας, της τάξεως των 80°C, χρησιμοποιούνται για μαζική θέρμανση αστικών περιοχών, δεδομένου ότι μπορούν άμεσα να τροφοδοτηθούν σε δίκτυα διανομής θερμού νερού, όπως π.χ. στη λεκάνη των Παρισίων, στη λεκάνη της Παννονίας στην Ουγγαρία κ.λπ.

Ζέστη από την πέτρα Τα θερμά ξηρά πετρώματα που βρίσκονται σε βάθη της τάξεως μερικών χιλιομέτρων αποτελούν επίσης σπουδαία ενεργειακή πηγή πολλαπλών χρήσεων. Στην περίπτωση αυτή η ενέργεια εξάγεται με υδραυλική θραύση η οποία δημιουργεί επιφάνειες ανταλλαγής θερμότητας. Κατ' αυτήν, ανοίγονται γεωτρήσεις μέσω των οποίων εγχέεται ψυχρό νερό στο θερμό πέτρωμα, ούτως ώστε να προκληθεί τεχνητός θρυμματισμός λόγω απότομης συστολής. Το νερό κατόπιν διαχέεται στο θερμό θρυμματισμένο πέτρωμα απ' όπου συλλέγει θερμότητα και αντλείται μέσω άλλων γεωτρήσεων εκμετάλλευσης. Με θερμοκρασίες της τάξεως των 200°C και άνω, τα θερμά ξηρά πετρώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παραγωγή ηλεκτρισμού, θέρμανση κ.ά.

Ενας θησαυρός για την Ελλάδα Απ' όλες αυτές τις πληροφορίες που μας έδωσε ο κ. Τζάνης, πρέπει περισσότερο να τονιστεί η δυνατότητα άντλησης θερμότητας από το ρηχό υπέδαφος. Διότι αυτή τη μορφή τη συναντούμε παντού. Δεν χρειάζεται δηλαδή να υπάρχουν ιδιαίτεροι γεωλογικοί σχηματισμοί, ούτε εκτεταμένες και πολύπλοκες ή επικίνδυνες εγκαταστάσεις, όπως στην περίπτωση παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από ένα γεωθερμικό πεδίο, και επομένως είναι μια πολύ ρεαλιστική εφαρμογή και για τα περισσότερα διαμερίσματα της Ελλάδας. Αν πραγματοποιηθεί σε μεγάλη έκταση, διότι σήμερα περιορίζεται σε κάποιες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας (Σιδηρόκαστρο, Νέα Κεσάνη, Χαλκιδική), θα εξοικονομηθούν πολύ μεγάλες ποσότητες πετρελαίου, άρα και συναλλάγματος.

Ακόμη ένα παράδειγμα προς την κατεύθυνση αυτή δίδεται και από τον καθηγητή Βιομηχανικών Ορυκτών και πρόεδρο του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος κ. Μιχάλη Σταματάκη: «Η περιοχή της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (περιοχές των Θερμοπυλών - Καμένων Βούρλων, λεκάνης Σπερχειού κτλ.) χαρακτηρίζεται από σύγχρονα γεωδυναμικά φαινόμενα και διεργασίες, που έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ιδιαίτερων γεωλογικών συνθηκών, όπως η ανάπτυξη σημαντικού γεωθερμικού πεδίου στην ευρύτερη περιοχή. Το γεωθερμικό αυτό πεδίο αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία διαφόρων φαινομένων, τα οποία, υπό κατάλληλες προϋποθέσεις, μπορούν να αποδώσουν ένα σημαντικό όφελος τόσο για τις τοπικές κοινωνίες όσο και ευρύτερα, με

43

άμεσες θετικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες.

Τα κυριότερα πρωτογενή και δευτερογενή αυτά φαινόμενα σχετίζονται με:

· Την ύπαρξη υψηλής θερμικής ροής (γεωθερμικό πεδίο).

· Την παρουσία θερμοπηγών.

· Την πιθανή ύπαρξη εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων βιομηχανικών ορυκτών που έχουν σχέση με τη χημική συμπεριφορά των υδάτων των γεωθερμικών ρευστών.

Δεν είναι μόνο η ενέργεια...Μια σημαντική έρευνα πεδίου και εργαστηρίου, η οποία θα πρέπει να προτείνει λύσεις και συγκεκριμένες επενδύσεις ώστε να μπορεί να αποβεί προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας, θα πρέπει να στοχεύει στην ενεργειακή εκμετάλλευση του γεωθερμικού πεδίου της περιοχής, στην ανάπτυξη των ποικίλων θερμών πηγών με πολυχρηστικές δυνατότητες (αναψυχή, ιαματικός τουρισμός, θερμαλισμός, θεραπείες κτλ.) και στην εκμετάλλευση των πιθανά εντοπισμένων αποθέσεων βιομηχανικών ορυκτών, που συνδέονται με τη γεωθερμική δράση. Η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, λόγω των ιδιαίτερων γεωλογικών συνθηκών της, αποτελεί μια σημαντική περιοχή που χρήζει ενδελεχούς διερεύνησης και αξιοποίησης των φυσικών χαρακτηριστικών της. Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά μπορούν υπό προϋποθέσεις να αποφέρουν μεσοπρόθεσμα άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στην καταπολέμηση της ανεργίας».

Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και σε έναν μεγάλο κήπο μπορούμε να εκμεταλλευθούμε τη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στην επιφάνεια και στο εσωτερικό της Γης, αλλά πέρα από μια καθαρά ατομική δραστηριότητα, όπως είναι το να φτιάξεις δικό σου οικιακό θερμικό δίκτυο, οι ειδικοί του Γεωπεριβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο θέλουν να ανοίξουν μιαν άλλη, πολύ μεγαλύτερη πύλη, απ' όπου θα γίνει δυνατή η εκμετάλλευση από το ελληνικό κράτος πλέον έστω και ενός πολύ μικρού μέρους της ενέργειας που το έδαφος κρατάει μέσα του αλλά κανείς δεν μας απαγορεύει να φέρουμε στην επιφάνεια.

ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ «ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ»

Τα στρώματα της Γης: Αν μπορούσαμε να κάνουμε μια τομή ως το κέντρο του πλανήτη μας με ένα φανταστικό αλλά και τεράστιο μαχαίρι, θα βλέπαμε ότι διαθέτει έναν εσωτερικό πυρήνα σε βάθη από 6.378 (κέντρο) ως 5.100 χιλιόμετρα, όπου έχουμε θερμοκρασίες της τάξεως των 5.500°C, αλλά η τεράστια πίεση από τα πιο πάνω στρώματα κάνει τον σίδηρο και το νικέλιο εκεί κάτω να συμπεριφέρονται όπως μια σχεδόν συμπαγής μπάλα. Γύρω της διακρίνουμε τον εξωτερικό πυρήνα, σε βάθη 5.100 - 2.900 χιλιομέτρων, όπου σίδηρος και νικέλιο κυκλοφορούν σε υγρή κατάσταση, δημιουργώντας και το μαγνητικό πεδίο της Γης. Ακόμη πιο έξω είναι ο μανδύας, σε βάθη 2.900 - 100 χιλιομέτρων, και τον αποτελούν πυριτικά πετρώματα πλούσια σε σίδηρο και μαγνήσιο. Πιο κοντά στην επιφάνεια, στα τελευταία 200 χιλιόμετρα του μανδύα, διακρίνονται η Ασθενόσφαιρα με πάχος 100 χιλιομέτρων σε πλαστική κατάσταση και η Λιθόσφαιρα, με επίσης περίπου 100 χιλιόμετρα πάχος. Για τη Λιθόσφαιρα θα λέγαμε ότι είναι κάτι σαν πέτρινο λεπτό μπισκότο που θρυμματίζεται δίνοντας τις γνωστές μας τεκτονικές πλάκες, οκτώ μεγάλες και πολλές μικρότερες, όπως αυτή του δικού μας Αιγαίου πελάγους, που μετατοπίζονται η μία σε σχέση με την άλλη, με ταχύτητες ως και 100 χιλιοστά του μέτρου τον χρόνο. Τέλος, έχουμε και τον φλοιό, με μέσο πάχος περίπου 35 χιλιομέτρων, που είναι πολύ παχύτερος κάτω από τις ηπείρους (ως 70 χλμ.) σε σχέση με τους ωκεανούς (10-15 χλμ.).

Γεωθερμική ενέργεια: Είναι η ενέργεια με τη μορφή θερμότητας που ρέει από το θερμό

44

εσωτερικό του πλανήτη Γη προς την επιφάνεια.

Τρόποι μετάδοσης της θερμότητας: Με αγωγή από το εσωτερικό προς την επιφάνεια, οπότε ο ρυθμός είναι αργός, και με ρεύματα μεταφοράς που περιορίζονται κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών. Εκεί δηλαδή όπου συναντούμε ηφαιστειακά φαινόμενα και ροή θερμού νερού (περίπτωση και του ελληνικού χώρου).

Γεωθερμική βαθμίδα: Η θερμοκρασία αυξάνεται όσο προχωρούμε προς το κέντρο της Γης και το πόσο αυξάνεται για κάθε χιλιόμετρο λέγεται γεωθερμική βαθμίδα. Εχει γίνει παραδεκτό ότι κατά μέσον όρο είναι 30°C ανά χιλιόμετρο. Σε ειδικές υπέρθερμες ζώνες πάντως η γεωθερμική βαθμίδα μπορεί να φθάσει τοπικά και τους 200°C ανά χιλιόμετρο. Υπολογίζεται επίσης ότι η θερμική ροή από τον πυρήνα προς τον μανδύα είναι 80 εκατομμύρια W/m2. Σε απόλυτες τιμές και με συντηρητικούς υπολογισμούς, ο πυρήνας φαίνεται να αποβάλλει τουλάχιστον 13 τρισεκατομμύρια W θερμικής ενέργειας!

Γεωθερμικό σύστημα: Με τον όρο αυτόν εννοούμε περιοχή στην οποία η θερμική ενέργεια της Γης είναι επαρκώς συγκεντρωμένη ώστε να αποτελεί εκμεταλλεύσιμη ενεργειακή πηγή. Η συγκέντρωση της θερμότητας από τα πετρώματα όπου ευρίσκεται διάχυτη, προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ενδιαμέσου (γεωθερμικού) ρευστού το οποίο να τη συλλέγει και να τη μεταφέρει, δημιουργώντας υπό κατάλληλες συνθήκες έναν γεωθερμικό ταμιευτήρα ή συλλέκτη: τον ρόλο αυτόν βασικά αναλαμβάνει το υπόγειο νερό.

Ενθαλπία ενός συστήματος: Είναι ένα φυσικό μέγεθος λίγο σκοτεινό για τους πολλούς αλλά ταυτόχρονα και εργαλείο για τους ειδικούς. Είναι το άθροισμα δύο όρων. Ο ένας σχετίζεται με την εσωτερική ενέργεια του συστήματος. Δηλαδή την ενέργεια των μορίων που αποτελούν το σύστημα λόγω της αέναης κίνησής τους εφόσον η θερμοκρασία τους δεν είναι στο απόλυτο μηδέν (-273°C). Ο άλλος όρος όμως έχει να κάνει με την εξωτερική πίεση και τον όγκο του συστήματος. Μας δίνει μια ιδέα για το πόση ενέργεια χρειάστηκε για να δημιουργηθεί στη συγκεκριμένη θέση το συγκεκριμένο σύστημα. Επειδή η ενθαλπία ενός συστήματος βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη θερμοκρασία του, μιλούμε για γεωθερμικά συστήματα χαμηλής (70-100°C), μέσης (90-150°C) και υψηλής ενθαλπίας (πάνω από 150°C) και τα χαρακτηρίζουμε, όπως φαίνεται, από αντίστοιχα όρια θερμοκρασιών.

ΤΟ «ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΙΣΛΑΝΔΙΑ»

Οπως αναφέρει προς «Το Βήμα» ο δρ Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, καθηγητής Ηφαιστειολογίας και Πετρολογίας, διευθυντής του Εργαστηρίου Ορυκτολογίας και Πετρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ως αποτέλεσμα της συνεχούς ροής γηγενούς θερμότητας από το εσωτερικό της γης, με τη μορφή θερμικών ρευμάτων στον χώρο του μανδύα-φλοιού, έχουμε μια αέναη κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών. Αυτό επαληθεύεται και στον ελλαδικό χώρο, όπου η αφρικανική λιθοσφαιρική πλάκα συγκρούεται με την ευρασιατική. Ετσι διαμορφώθηκαν τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια τα ηφαίστεια του ενεργού ηφαιστειακού τόξου του Νοτίου Αιγαίου (Σουσάκι, Μέθανα, Πόρος, Αίγινα, Μήλος, Σαντορίνη, Κως, Νίσυρος). Σε παγκόσμια κλίμακα, ανάλογα φαινόμενα διαμορφώθηκαν με τη δημιουργία ηφαιστειακών κέντρων, όπως η περιοχή των Ανδεων και του Ειρηνικού ωκεανού (δακτύλιος της φωτιάς).

Αντίστοιχο γεωτεκτονικό περιβάλλον, αλλά με αντίστροφη κίνηση, υπάρχει στην περιοχή της Ισλανδίας. Εκεί οι λιθοσφαιρικές πλάκες της Ευρασίας και της Βόρειας Αμερικής απομακρύνονται συμμετρικά μεταξύ τους σε σχέση με τη μεσοωκεάνια ράχη κατά 6-10 εκατοστά περίπου τον χρόνο. Αυτό έχει αποτέλεσμα να εξέρχεται καυτή λάβα από το εσωτερικό της γης και νέο στρώμα πυθμένα να σχηματίζεται κατά μήκος των υποθαλάσσιων ρηγμάτων. Παράλληλα μεγάλες ποσότητες αερίων, υδρατμών και άλλων ηφαιστειακών υλικών διαχέονται στην ατμόσφαιρα και στο περιβάλλον. Η παρουσία της νήσου Ισλανδίας στον χώρο

45

αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην ηφαιστειακή δραστηριότητα. Η περιοχή της Ισλανδίας είναι ένας χώρος όπου έχει διαμορφωθεί ένα ώριμο γεωθερμικό πεδίο υψηλής ενθαλπίας με θερμοκρασία μεγαλύτερη των 250 βαθμών Κελσίου. Η γεωθερμική ενέργεια συμμετέχει σημαντικά στο ενεργειακό ισοζύγιο της Ισλανδίας με εγκατεστημένη θερμική ισχύ περίπου 200 μεγαβάτ, με πλήθος γεωτρήσεων σε όλο το νησί.

Ονομάζεται Du. Static και όπως μαρτυρεί το όνομά του είναι ένα ραβδί που εξαφανίζει τη σκόνη εκμεταλλευόμενο τον στατικό ηλεκτρισμό. Η πρωτοποριακή συσκευή είναι δημιουργία του ασιάτη σχεδιαστή Ουόν Σουκ Λι και έχει τη δυνατότητα να καθαρίζει την ατμόσφαιρα του χώρου, ενώ παράλληλα με τη βοήθεια στατικού ηλεκτρισμού απομακρύνει τη σκόνη. \Με ένα και μόνο πέρασμα πάνω από την επιφάνεια π.χ. της βιβλιοθήκης το μαγικό ραβδάκι διώχνει την αντιαισθητική σκόνη εύκολα και γρήγορα. Σύμφωνα με τον επινοητή του κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γλιτώσει τις νοικοκυρές από τα σύννεφα σκόνης που πολλές φορές πνίγουν την ατμόσφαιρα κατά το ξεσκόνισμα. Μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί επάνω σε υφάσματα ή ακόμη και στο δάπεδο. Το μόνο που χρειάζεται στην πορεία είναι ένα καλό σφουγγάρισμα όπως ισχυρίζεται ο ίδιος. Επιπλέον, όταν το ραβδί τοποθετηθεί στην κομψή βάση του μεταμορφώνεται σε συσκευή καθαρισμού και ανανέωσης του αέρα. Η συσκευή απορροφά σιγά-σιγά τον αέρα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα, τον φιλτράρει από τυχόν ψήγματα σκόνης και στη συνέχεια τον απελευθερώνει και πάλι καθαρό. Μέχρι στιγμής ο ευφάνταστος σχεδιαστής δεν έχει ανακοινώσει τα μελλοντικά του σχέδια ως προς την εμπορευματοποίηση του Du. Static.

iKaraoke εν όψει Για τους καλλίφωνους, ή μη, που δηλώνουν λάτρεις του Karaoke, τα νέα είναι μάλλον ενδιαφέροντα, ειδικά αν διαθέτουν iPhone ή iPod. Ο αμερικανικός κολοσσός Apple ανακοίνωσε τώρα ότι εργάζεται πυρετωδώς για την ανάπτυξη ενός λογισμικού το οποίο θα μετατρέπει τις πολυδιαφημισμένες συσκευές του σε φορητά συστήματα Karaoke. ο μόνο που θα έχει να κάνει ο χρήστης προκειμένου να ενεργοποιήσει το... iKaraoke θα είναι να ανατρέξει στη μουσική του βιβλιοθήκη στο iTunes και να επιλέξει το αγαπημένο του τραγούδι. Η συσκευή θα ανταποκρίνεται στην εντολή του, αναπαράγοντας τη μελωδία του μουσικού κομματιού και εμφανίζοντας στην οθόνη τους στίχους. Φορώντας το hands-free ο χρήστης θα ακούει από τα ακουστικά τη μουσική και θα τραγουδά στο μικρόφωνο. Οι σχεδιαστές της διασκεδαστικής εφαρμογής σκέφτηκαν ακόμη να ενσωματώσουν τη δυνατότητα ανάλυσης των τραγουδιστικών επιδόσεων του χρήστη, ώστε να μπορεί ο ίδιος να γνωρίζει πότε απογείωσε και πότε... εκτέλεσε το κομμάτι. Επιπλέον, το iKaraoke θα επιτρέπει στους επίδοξους καλλιτέχνες να ηχογραφούν ή ακόμη και να μοντάρουν τον εαυτό τους.

Οργανικές φωτοδίοδοι-«λάστιχο»! Μηχανικοί από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στις ΗΠΑ κατάφεραν να δημιουργήσουν τις πρώτες πλήρως ελαστικές οργανικές φωτοδιόδους (OLED). Η επαναστατική μορφή φωτοδιόδων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα γενιά ηλεκτρονικών συσκευών, π.χ. κινητών τηλεφώνων, μίνι τηλεοράσεων κ.ά., που θα μπορούν να αναδιπλωθούν ή να γίνουν ρολό προκειμένου να χωρέσουν οπουδήποτε. Ισως η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπιζαν ως τώρα οι ειδικοί ήταν το γεγονός ότι έπρεπε να αναπτύξουν ηλεκτρόδια που να διατηρούν την αγωγιμότητά τους ακόμη και κατά την παραμόρφωσή τους. Για να το επιτύχουν αυτό, οι αμερικανοί επιστήμονες κατέφυγαν σε μικροσκοπικούς νανοσωλήνες άνθρακα, καθώς πέρα από εύκαμπτοι είναι αγώγιμοι και διάφανοι, επιτρέποντας έτσι στο φως να διαχέεται ελεύθερα. Συγκεκριμένα, «έντυσαν» τους νανοσωλήνες με μια γυάλινη βάση στο κάτω μέρος και στη συνέχεια προσέθεσαν ένα πολυμερές υγρό, το οποίο όταν εκτεθεί σε υπεριώδες φως στερεοποιείται και εμφανίζει ελαστικές ιδιότητες. Στεγνώνοντας το πολυμερές «έδενε» τους νανοσωλήνες άνθρακα, με αποτέλεσμα όταν αφαιρούνταν από τη γυάλινη βάση να σχηματίζουν ένα ελαστικό διάφανο

46

ηλεκτρόδιο. «Η προσέγγιση που εφαρμόσαμε είναι στην ουσία πολύ απλή και θα μπορούσε εύκολα να περάσει στη γραμμή παραγωγής» αναφέρει ο Ζιμπίν Γου, ερευνητής και κύριος συγγραφέας της ενδιαφέρουσας μελέτης που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Advanced Materials».

Οταν η διαφήμιση θα «διαβάζει» τους καταναλωτές Στην ταινία «Minority Report» παραπέμπει μια φουτουριστική τεχνολογία που θα επιτρέπει σε ψηφιακές οθόνες να «διαβάζουν» τον τύπο των καταναλωτών που βρίσκονται απέναντί τους, προβάλλοντας τα κατάλληλα σποτ. Η νέα τεχνολογία που αναπτύχθηκε από την Intel και λειτουργεί για την ώρα σε οθόνες NEC θα σημάνει ίσως την «επόμενη ημέρα» στον χώρο της στοχευμένης διαφήμισης, αλλά και στο μέλλον των βιτρινών των καταστημάτων. Φανταστείτε δηλαδή ένα κατάστημα παπουτσιών, του οποίου ολόκληρη η βιτρίνα θα αποτελείται από μια γιγαντοοθόνη LCD ή OLED: κάθε φορά που κάποιος θα περνάει από μπροστά, το έξυπνο σύστημα θα σκανάρει την εμφάνιση, την ηλικία και το στυλ του προβάλλοντας προτεινόμενα μοντέλα. Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβαίνει έξω από ένα εστιατόριο, με λαχταριστές γαστρονομικές προτάσεις να ξεπηδούν στην οθόνη δελεάζοντας τους περαστικούς να μπουν μέσα. Η εφαρμογή της «ζωντανής» τεχνολογίας έχει ήδη ξεκινήσει στην Ιαπωνία. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η συγκεκριμένη τεχνολογία μελλοντικά θα έχει πληθώρα εφαρμογών. Ανάμεσα σε αυτές θα μπορούσε να είναι ο ψηφιακός χαιρετισμός των εργαζομένων σε μεγάλες επιχειρήσεις, των τακτικών πελατών από ένα κατάστημα ή ακόμη και ο συνδυασμός του προηγούμενου με την αποστολή εκπτωτικών κουπονιών στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του πελάτη ή στο κινητό του.

Ερευνητές στη Μ.Βρετανία δημιούργησαν ένα νέο υλικό, ένα πολυμερές ζελέ που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή μιας νέας γενιάς μπαταριών. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι μπαταρίες αυτές θα οδηγήσουν στην δημιουργία μιας επίσης νέας γενιάς ηλεκτρονικών συσκευών (φορητών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων κ.α.) που θα έχουν μικρότερο μέγεθος, μεγαλύτερη αποδοτικότητα και μικρότερο κόστος από τις σημερινές.

Οι μπαταρίες «εμπόδιο» Η εξέλιξη στην τεχνολογία των μπαταριών δεν ακολουθεί τον ίδιο ρυθμό με εκείνο άλλων «συστατικών» των ηλεκτρονικών συσκευών (π.χ λογισμικό, τσιπ, κάρτες γραφικών) και εν πολλοίς οι υπάρχουσες μπαταρίες εμποδίζουν την ανάπτυξη μιας νέας γενιάς gadgets που θα έχουν ακόμη μικρότερο μέγεθος αλλά που θα είναι το ίδιο ή και περισσότερο αποτελεσματικά από τα υπάρχοντα. Η συντριπτική πλειονότητα των νέων ηλεκτρονικών συσκευών λειτουργούν με μπαταρίες λιθίου που χρησιμοποιούν επικίνδυνους υγρούς ηλεκτρολύτες που συχνά προκαλούν υπερθέρμανση με επιπτώσεις στη λειτουργία και την ασφάλεια των συσκευών. Πολλές μεγάλες κατασκευάστριες εταιρίες, όπως η Dell και η Apple, αποφάσισαν να αντικαταστήσουν για λόγους ασφαλείας τις μπαταρίες λιθίου με μπαταρίες χαμηλότερων επιδόσεων. Όμως αυτές οι μπαταρίες έλυναν μεν το πρόβλημα της υπερθέρμανσης αλλά οδηγούσαν στην κατασκευή μεγαλύτερων σε μέγεθος και βάρος συσκευών που επιπλέον είχαν μικρότερη ισχύ από εκείνες που λειτουργούσαν με τις μπαταρίες λιθίου.

Ζελέ αντί υγρού Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λιντς δημιούργησαν ένα μείγμα που αποτελείται από ένα πολυμερές με ελαστικές ιδιότητες και έναν αγώγιμο, υγρό ηλεκτρολύτη και έχει τη μορφή ενός λεπτού και εύκαμπτου τζελ που τοποθετείται μεταξύ των ηλεκτροδίων της μπαταρίας. "Το πολυμερές τζελ μοιάζει με ένα στερεό φιλμ, αλλά στην πραγματικότητα περιέχει περίπου 70% υγρό ηλεκτρολύτη. Το πραγματικά εκπληκτικό γεγονός είναι ότι μπορούμε να κάνουμε το

47

διαχωρισμό μεταξύ της στερεής και της υγρής φάσης στο σημείο που ακουμπούν τα ηλεκτρόδια" δήλωσε στο BBC ο καθηγητής Ίαν Γουόρντ, επικεφαλής της έρευνας. «Αντικαθιστώντας τους υγρούς ηλεκτρολύτες με ένα πολυμερές ηλεκτρολυτών θα δημιουργηθεί ένα νέο είδος μπαταρίας που θα παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια» τονίζει ο καθηγητής Πίτερ Μπρους του Πανεπιστημίου St.Andrews που δεν μετείχε στην έρευνα. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το πολυμερές που δημιούργησαν μπορεί εκτός από τις ηλεκτρονικές συσκευές να χρησιμοποιηθεί και στην αυτοκινητοβιομηχανία για την κατασκευή νέων ηλεκτρικών αυτοκινήτων που θα είναι πιο αποδοτικά από τα σημερινά με ταυτόχρονη αύξηση του επιπέδου ασφαλείας της λειτουργίας της μπαταρίας τους.

Κίνδυνος ανεπάρκειας πολλών σπάνιων μετάλλων που αποτελούν πρώτη ύλη για διάφορα σύγχρονα προϊόντα Μπορεί το αντιμόνιο, το ίνδιο και το νιόβιο να αποτελούν άγνωστες λέξεις για τους περισσότερους όμως σχεδόν όλοι τα «χρησιμοποιούμε» καθημερινά αφού αποτελούν τις πρώτες ύλες για πολλά αγαθά της καθημερινότητας μας, κυρίως  ηλεκτρονικές συσκευές αλλά και συστήματα «πράσινης» ενέργειας. Κινητά τηλέφωνα, οθόνες, σκληροί δίσκοι υπολογιστών, φωτοβολταϊκά συστήματα, ηλεκτροκινητήρες, ανεμογεννήτριες και πολλά άλλα βασίζουν την λειτουργία τους στα λεγόμενα «μέταλλα τεχνολογίας» που είναι ευρύτερα γνωστά με τον όρο «σπάνιες γαίες». Η Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία (BGS) εξέδωσε την «κόκκινη λίστα» αυτών των μετάλλων όπου καταγράφονται εκείνα για τα οποία σε λίγο καιρό θα υπάρχει μεγάλη ζήτηση αλλά ελάχιστη προσφορά προκαλώντας όπως είναι ευνόητο σημαντικά προβλήματα στην παγκόσμια βιομηχανία της σύγχρονης τεχνολογίας.

Βρείτε τα μέταλλα Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για τα περισσότερα από αυτά τα μέταλλα το πρόβλημα δεν είναι ότι εξαντλούνται τα αποθέματά τους αλλά πώς είτε υπάρχουν, και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες, αλλά δεν γνωρίζουμε πού να τα ψάξουμε είτε στις περιοχές που έχουν εντοπιστεί η εξόρυξη ή η διανομή τους είναι προβληματική. Η BGS εξέδωσε μια λίστα στην οποία καταγράφονται μια σειρά από στοιχεία για 52 μέταλλα τεχνολογίας, στοιχεία που συνδέονται με τη δυνατότητα εξόρυξης και εκμετάλλευσής τους. Στη λίστα καταγράφονται στοιχεία για τη ζήτηση κάθε μετάλλου ξεχωριστά, τις περιοχές που έχει εντοπιστεί, την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στις χώρες όπου υπάρχουν αυτά τα μέταλλα κ.α. Για παράδειγμα, ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των μετάλλων και μάλιστα εκείνων με την μεγαλύτερη ζήτηση όπως το αντιμόνιο βρίσκονται στο έδαφος της Κίνας και έτσι η παγκόσμια κοινότητα αναζητεί και άλλες περιοχές στον πλανήτη με παρουσία αυτών των μετάλλων όπου η διαδικασία εξόρυξης και διανομής θα είναι πιο ομαλή. Πιστεύεται ότι «σπάνιες γαίες» υπάρχουν σε περιοχές της Νότιας Αφρικής, της Βραζιλίας και της Αυστραλίας. Η έκθεση σύμφωνα με τους ειδικούς πρέπει να ενεργοποιήσει τις μεγάλες κατασκευάστριες εταιρίες και όλους τους εμπλεκόμενους ώστε να υπάρξει μια μεγάλη καμπάνια για την ανακύκλωση προϊόντων που χρησιμοποιούν αυτά τα μέταλλα ώστε να χρησιμοποιούνται εκ νέου και να μειωθεί η ζήτηση τους.

Την επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε ως σήμερα θα μπορούσε να φέρει μια νέα γενιά «υφασμάτινων» κεραιών που κεντώνται απευθείας επάνω στα ρούχα. Τα έξυπνα «κεντήματα», σύμφωνα με τους επιστήμονες του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο στις ΗΠΑ, μπορούν να στολίσουν μπλουζάκια, σακάκια, φορέματα, να βαφτούν σε διάφορα χρώματα, να τεντωθούν, να τσαλακωθούν ή ακόμη και να πλυθούν. Το πανίσχυρο δίκτυο... κλωστών υπόσχεται μάλιστα να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αποδεχόμασταν γενικότερα την τεχνολογία ως τώρα, ανοίγοντας τον δρόμο για ασφαλέστερα κινητά τηλέφωνα χωρίς ακτινοβολία και ηλεκτρονικά υφάσματα που θα προσφέρουν τη διαρκή τηλεπικοινωνιακή ή διαδικτυακή σύνδεσή μας με τον υπόλοιπο κόσμο.

48

«Η συγκεκριμένη τεχνολογία χαμηλού κόστους θα μπορούσε να σηματοδοτήσει τεράστια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε ως σήμερα» εξηγεί αποκλειστικά στο «Bήμα» ο καθηγητής και πρόεδρος του εργαστηρίου ElectroScience του αμερικανικού πανεπιστημίου Ιωάννης Βολάκης. «Μια μέρα δηλαδή δεν θα χρειαζόμαστε πλέον κεραίες ενσωματωμένες στις συσκευές των κινητών μας τηλεφώνων, αλλά θα τις έχουμε κεντημένες επάνω στα ρούχα μας».

Υψηλής ραπτικής και αντοχής Το μυστικό της «κεντητής» κεραίας κρύβεται στον τρόπο πυκνής ραπτικής που παραπέμπει σε περσικό χαλί και αυξάνει δραστικά την αγωγιμότητα των υλικών. «Για τη δημιουργία των έξυπνων κεραιών χρησιμοποιήσαμε νανοσωλήνες άνθρακα και κλωστές που φέρουν μεταλλική επίστρωση σε συνδυασμό με πολυμερή υλικά. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται το κέντημα, καθώς αντί για αραιές βελονιές καταφέραμε να φτιάξουμε πολύ πυκνές υφάνσεις. Δουλέψαμε με εξειδικευμένες γυναίκες στην αυτοματοποιημένη ραπτομηχανή και επιχειρήσαμε να κάνουμε διπλά, τριπλά και τετραπλά κεντήματα - δηλαδή το ένα πάνω στο άλλο. Τα έξυπνα κεντήματα που φτιάξαμε λοιπόν παραπέμπουν στην κατασκευή των περσικών χαλιών που φέρουν περί τους 600 κόμπους ανά τετραγωνικό εκατοστό. Καταφέραμε να κεντήσουμε τη μία κλωστή πολύ κοντά στην άλλη με τρόπο που να μπλέκονται μεταξύ τους. Αυτό εξασφαλίζει τη συνεχή αγωγιμότητα».

«Βρήκαμε ακόμη τρόπο να δημιουργήσουμε τρισδιάστατες κεραίες, ξεφεύγοντας από τον αυστηρά μονοδιάστατο χαρακτήρα τους. Κάτι τέτοιο έχει μεγάλη σημασία, γιατί πέρα από τον όγκο του σώματος μπορούμε να εκμεταλλευθούμε και τον όγκο κάποιου αντικειμένου ή ακόμη κάποιου οχήματος» υποστηρίζει ο ειδικός. «Σε δοκιμές είδαμε ότι οι κεραίες αυτές μπορούν να πλυθούν, να τσαλακωθούν και γενικά να κακοποιηθούν χωρίς να καταστραφούν. Βέβαια χρειάζονται περαιτέρω μελέτες ως προς το χρονικό όριο της αντοχής τους». Η διακριτικότητα που προσφέρουν οι κεντητές κεραίες αποτελεί ίσως το σημαντικότερο χαρακτηριστικό τους, καθώς η συγκεκριμένη μέθοδος τις κάνει απλά... αόρατες! Οπως μας εξηγεί ο κ. Βολάκης, τα hi-tech κεντήματα δεν γνωρίζουν περιορισμό ως προς το είδος του υφάσματος.

«Είναι μια τεχνολογία η οποία σίγουρα θα είναι ελκυστική για τα νέα παιδιά και θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο δέχεται γενικότερα την τεχνολογία ο κόσμος» λέει ο ίδιος. Σύμφωνα με τον καθηγητή Βολάκη (αριστερά), οι κεντητές κεραίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για ιατρικούς σκοπούς, να επιτύχουν τη διαρκή τηλεπικοινωνιακή ή διαδικτυακή σύνδεσή μας ή ακόμη να μειώσουν τον επικοινωνιακό εξοπλισμό στρατιωτών, πυροσβεστών και αστυνομικών διευκολύνοντάς τους επί το έργον

Κεντήματα πολλαπλών εφαρμογών «Στην παρούσα φάση υπάρχει η ανάγκη να κατεβάζουμε πολλά δεδομένα και γι' αυτό χρειάζεται ένα μεγάλο φάσμα - κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω των κεραιών των σημερινών κινητών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να προσθέσουμε τις κεραίες αυτές στα ρούχα προκειμένου να υπερβούμε τις δυσκολίες που σχετίζονται με το περιορισμένο μήκος φάσματος. Για παράδειγμα, υπάρχουν διάφορα σήματα που στέλνουν οι πύργοι αλλά οι συσκευές μας δεν μπορούν να τα πιάσουν γιατί απλά δεν έχουν τη δυνατότητα. Με τον τρόπο αυτόν θα μπορούσαμε ακόμη και να ανταλλάξουμε εικόνες υψηλής ευκρίνειας» μας λέει ο ειδικός.

Πέρα από την επικοινωνία, κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για τον τομέα της ιατρικής, για ηλικιωμένα άτομα, άτομα με κινητικά προβλήματα και κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών που δεν μπορούν να μετακινηθούν εύκολα, ή ακόμη για παιδιά των οποίων η παρακολούθηση αποτελεί πραγματικό άθλο. «Αυτό που προσπαθούμε να επιτύχουμε είναι να μένει ο ασθενής στο σπίτι του και να έχει άμεση επικοινωνία με τον γιατρό του ακόμη και σε επίπεδο διαρκούς παρακολούθησής του. Κάτι τέτοιο μπορεί να πραγματοποιηθεί αυξάνοντας την αποδοτικότητα της κεραίας - γιατί ακριβώς υπάρχει απεριόριστος χώρος επάνω στα ρούχα, π.χ. επάνω στους ώμους, μπροστά ή πίσω - δημιουργώντας μια ολική κάλυψη του σήματος 360 μοιρών. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτρέπει τη δημιουργία περιβάλλοντος εικονικής

49

πραγματικότητας, ή ακόμη και τη δορυφορική σύνδεσή μας» υπογραμμίζει ο έλληνας επικεφαλής του εργαστηρίου.

Κινητά χωρίς κεραία Οι «υφασμάτινες» κεραίες υπόσχονται τη μετάλλαξη των κινητών. Χάρη στις δυνατότητές τους θα επιτρέπουν - μεταξύ άλλων - το κατέβασμα ταινιών και την επικοινωνία μέσω βίντεο από κινητό, μεταμορφώνοντας έτσι τη συσκευή μας σε μια έξυπνη «τηλεόραση», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής. «Μιλάμε για πολύ ενισχυμένο σήμα διαρκώς, χρησιμοποιώντας όσο φάσμα διατίθεται (το φάσμα είναι ελεγχόμενο από δημόσιες υπηρεσίες). Η μεγάλη ισχύς, η κάλυψη 360 μοιρών και ο συνδυασμός διαφορετικών τύπων φασμάτων είναι τα τρία κύρια στοιχεία της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Γιατί, κακά τα ψέματα, το τηλέφωνό μας δεν πρόκειται να μεγαλώσει σε μέγεθος και εμείς δεν μπορούμε να προσθέσουμε επιπλέον κεραίες επάνω σε αυτό».

«Μελλοντικά δεν αποκλείεται να βγαίνουμε για ψώνια και να αγοράζουμε ρούχα ή σακάκια τα οποία στο πέτο θα φέρουν την κεντητή κεραία η οποία θα είναι έτοιμη για ηλεκτρονική σύνδεση με τη συσκευή του κινητού μας τηλεφώνου ή το λάπτοπ». Πόσο ασφαλής θα είναι όμως μια τέτοια εφαρμογή; «Προσωπικά δεν πιστεύω ότι η ακτινοβολία θα αποτελεί πρόβλημα. Οταν φέρεις μια κεραία επάνω στους ώμους ή στο πέτο σου, η ακτινοβολία είναι πολύ μακριά π.χ. από τον εγκέφαλο» επισημαίνει ο κ. Βολάκης. «Από τη στιγμή λοιπόν που θα μπορούσαν οι κεραίες αυτές μελλοντικά να αντικαταστήσουν αυτές των κινητών, μιλάμε αυτομάτως για χαμηλότερη έκθεσή μας στην επικίνδυνη ακτινοβολία, καθώς απομακρύνεται ουσιαστικά η κεραία από το αφτί μας. Ηδη η ισχύς των κεραιών των συγκεκριμένων συσκευών έχει περιοριστεί από τα 3 Watt που ήταν κάποτε σε λιγότερο από 1 Watt. Τώρα όμως μιλάμε για την πλήρη αφαίρεση της κεραίας της συσκευής» καταλήγει ο επιστήμονας.

«Αν και σε γενικές γραμμές φέρουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τις κοινές κεραίες, οι έξυπνες κεραίες ουσιαστικά εμποδίζουν την ακτινοβολία να προσεγγίζει το σώμα μας» σχολιάζει από την πλευρά του ο καθηγητής Ραδιοεπικοινωνίας Ιωάννης Σάχαλος από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Κύπρου, στη Λευκωσία. «Οι συγκεκριμένες κεραίες χρησιμοποιούν ένα ιδιαίτερα κατευθυντικό διάγραμμα επικοινωνίας. Μπορούν να τοποθετηθούν στους ώμους, στην πλάτη και στο στήθος και σε συνδυασμό με ένα μικρό σύστημα επεξεργασίας καθορίζεται κάθε φορά, ανάλογα με το είδος του σήματος, ποια απ' όλες τις κεραίες μπορεί να ενεργοποιηθεί ώστε να έχουμε το καλύτερο δυνατό σήμα. Λειτουργούν δηλαδή πάντοτε μόνο τα στοιχεία που χρειάζονται και “βλέπουν” προς τον πομπό ή προς τον δέκτη, με αποτέλεσμα να μη στέλνουν σήμα προς όλες τις κατευθύνσεις. Παράλληλα κάνουν έξυπνη διαχείριση της ισχύος του σήματος που απαιτείται ανάλογα με την απόσταση, π.χ., του σταθμού βάσης κινητής τηλεφωνίας».

«Αρα η απορρόφηση της ακτινοβολίας από το σώμα είναι αυτομάτως πολύ μικρότερη» ξεκαθαρίζει ο κ. Σάχαλος. «Οταν μιλάμε στο κινητό τηλέφωνο, η κεραία του κινητού στέλνει σήμα προς όλες τις κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλός μας να εκτίθεται σε ένα ποσοστό αυτού του σήματος, ίσως ακόμη και στο 55% της συνολικής ισχύος. Οταν όμως έχουμε μια έξυπνη κεραία που “βλέπει” μόνο προς τον σταθμό βάσης, τότε αυτομάτως μιλάμε για περιορισμένη ακτινοβολία».

Ενα νέο είδος βακτηρίου που μπορεί να μετατρέψει οργανικά υλικά σε βουτανόλη, ένα καύσιμο που εμφανίζει παρόμοια χαρακτηριστικά με εκείνα της βενζίνης, ανακάλυψαν αμερικανοί επιστήμονες. Τα εντυπωσιακά νέα έρχονται από τους ειδικούς μοριακής βιολογίας του Πανεπιστημίου Τουλέιν, οι οποίοι εντόπισαν το βακτηριακό στέλεχος TU-103 σε περιττώματα ζώων. Στη συνέχεια το καλλιέργησαν στο εργαστήριο και ανέπτυξαν μια μέθοδο για την παραγωγή βουτανόλης από κυτταρίνη.

«Η κυτταρίνη εντοπίζεται σε όλα τα πράσινα φυτά και πρόκειται για μια οργανική ύλη που υπάρχει σε αφθονία στον πλανήτη μας» εξηγεί ο ερευνητής Χάρσαντ Βελάνκαρ. «Η μετατροπή

50

της σε καύσιμο θα μπορούσε για πολλούς να αποτελεί την πραγματοποίηση ενός ονείρου». Η κυτταρίνη εντοπίζεται ακόμη και στο χαρτί. «Μόνο στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο απορρίπτονται τουλάχιστον 323 εκατομμύρια τόνοι κυτταρινικά υλικά, από τα οποία θα μπορούσε να παραχθεί βουτανόλη». Σύμφωνα με το επίσημο δελτίο Τύπου του πανεπιστημίου, στην παρούσα φάση οι ερευνητές «πειραματίζονται με παλαιότερες εκδόσεις της καθημερινής εφημερίδας της Νέας Ορλεάνης “Times Picayune” και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία». Ως βιοκαύσιμο η βουτανόλη θεωρείται ανώτερη της αιθανόλης καθώς μπορεί να κινήσει τους υπάρχοντες κινητήρες χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε μετατροπή τους. «Η ανακάλυψη αυτή θα μπορούσε να μειώσει το κόστος της παραγωγής βιο-βουτανόλης» αναφέρει ο επικεφαλής της μελέτης και καθηγητής Ντέιβιντ Μούλιν. «Επιπλέον, η βιο-βουτανόλη από κυτταρίνη θα μπορούσε να περιορίσει δραστικά το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, αλλά και τους ρύπους που εκλύονται στην ατμόσφαιρα από την καύση της βενζίνης» προσθέτει.

Cleverbot, «δάσκαλος» στις έξυπνες απαντήσεις! Ενα έξυπνο λογισμικό, το οποίο θα μπορούσε μελλοντικά να συνοδεύει ψηφιακούς χαρακτήρες avatar χαρίζοντάς τους ανθρώπινη νοημοσύνη και απόλυτα φυσικές αντιδράσεις, σχεδίασε ο Ρόλο Κάρπεντερ. Το Cleverbot, όπως ονομάζεται, βγήκε στον «αέρα» υπό μορφή ιστοσελίδας το 1997 και από τότε, κατά τον επινοητή του, έχει πραγματοποιήσει περίπου 65 εκατομμύρια συνομιλίες με χρήστες του Internet από όλον τον κόσμο. Οι χρήστες απλώς εισέρχονται στη σελίδα του (www. cleverbot. com) και συνομιλούν μαζί του. «Θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μια ομιλητική Βικιπαίδεια» εξηγεί ο Κάρπεντερ. Το μυστικό της «εξυπνάδας» του κρύβεται στην ενδελεχή ανάλυση των στοιχείων που εισάγει ο χρήστης. Το λογισμικό αποθηκεύει τα νέα στοιχεία σε μια τεράστια τράπεζα δεδομένων και «μαθαίνει» από αυτά. Ετσι, την επόμενη φορά που κάποιος του μιλήσει, το Cleverbot ανατρέχει τρεις φορές σε προηγούμενες φράσεις που έχει συναντήσει και μιμείται τις ανθρώπινες αντιδράσεις. Αν π.χ. του πει κάποιος «τι κάνεις;», εκείνο θα προσπαθήσει να εντοπίσει την καταλληλότερη απάντηση. Η αντίστοιχη πιο ενισχυμένη εκδοχή του Cleverbot, η οποία λαμβάνει μέρος στα φημισμένα τεστ Τούρινγκ για τη μέτρηση της τεχνητής νοημοσύνης, πραγματοποιεί συνολικά 42 αναζητήσεις στην τράπεζα δεδομένων πριν από την απάντηση. Μαθαίνοντας από τα στοιχεία που συσσωρεύει κάθε φορά το Cleverbot ωριμάζει όπως ακριβώς και ο άνθρωπος. Εμείς, πάντως, επισκεφθήκαμε αυτή την ιστοσελίδα και ρωτήσαμε: «Πώς γίνεσαι ολοένα πιο έξυπνο;». Και η απάντηση που λάβαμε: «Νομίζω μιλώντας μαζί σου».

Ελεγχος του κινητού με... κλωτσιές Για τους οπαδούς των διαδραστικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών τύπου Xbox Kinect της Microsoft και Wii της Nintendo οι ειδικοί των πανεπιστημίων του Μπρίστολ στη Βρετανία και της Μανιτόμπα στον Καναδά αποφάσισαν να μεταφέρουν τη συγκεκριμένη τεχνολογία και στο... κινητό! «Πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη δυνατότητα. Για παράδειγμα, όταν μια μητέρα κρατά το μωρό της ή ένας καταναλωτής κουβαλά τα ψώνια του και δεν είναι σε θέση να απαντήσει στο κινητό του ή να αλλάξει τραγούδι, θα μπορεί με μία κίνηση του σώματός του να ελέγχει τη συσκευή του» αναφέρει ο ερευνητής Σρίραμ Σουμπραμανιάν. Κάτι τέτοιο, προσθέτει, θα μπορούσε να βοηθήσει ακόμη και άτομα που κάνουν χειρωνακτικές εργασίες. Στα πειράματα που έκαναν οι ειδικοί χρησιμοποίησαν τον αισθητήρα του Kinect για να καταγράψουν διάφορους τύπους κλωτσιάς. Είδαν, λοιπόν, ότι οι εθελοντές ξεχώριζαν με ακρίβεια πέντε διαφορετικούς τύπους κλωτσιάς οι οποίες απείχαν η μία από την άλλη κατά σχεδόν 24 μοίρες, ενώ οι περισσότεροι κλωτσούσαν με δύο συγκεκριμένες ταχύτητες. Σύμφωνα με τον Σουμπραμανιάν, μελλοντικά τα κινητά τηλέφωνα θα συνδέονται με επιταχυνσιόμετρα που θα βρίσκονται ενσωματωμένα στα παπούτσια μας - όπως συμβαίνει με τα αθλητικά παπούτσια της Nike και το iPhone της Apple. «Εχουμε κάνει κάποια πρόοδο ως προς την εφαρμογή των ευρημάτων μας και τώρα είμαστε σε θέση να ανιχνεύουμε αρκετές κινήσεις των ποδιών με απλά επιτανχυσιόμετρα που προσθέτονται στα παπούτσια» καταλήγει ο επιστήμονας. Τα ενδιαφέροντα ευρήματα παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου Mobile HCI που πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη.

51

Λέιζερ εμβέλειας 137 χλμ.! Ονομάζεται Spider 3 Krypton και θα μπορούσε εύκολα να βάλει φωτιά σε ένα κομμάτι χαρτί που βρίσκεται τοποθετημένο στην απέναντι γωνία του δωματίου. Ο λόγος για το πανίσχυρο λέιζερ που κατασκεύασε η αμερικανική εταιρεία Wicked Lasers, το οποίο με εμβέλεια 137 χλμ. θα μπορούσε να εστιάσει ακόμη και σε αντικείμενα που βρίσκονται έξω από την ατμόσφαιρα της Γης. «Αν κάποιος τοποθετούσε το λέιζερ σε μια βάση προκειμένου να υπάρχει μια σταθερότητα και το ευθυγράμμιζε με έναν δορυφόρο, τότε ένας αστροναύτης θα μπορούσε να δει μια αχνή πράσινη γραμμή» αναφέρει ο γενικός διευθυντής της εταιρείας Στιβ Λιού. «Οι περισσότεροι πελάτες μας είναι από τον στρατιωτικό, τον βιομηχανικό και τον επιστημονικό χώρο. Είναι πολιτική της εταιρείας μας άλλωστε να ενθαρρύνουμε αποκλειστικά και μόνο την επαγγελματική και υπεύθυνη χρήση των προϊόντων μας» καταλήγει. Η λάμψη τού εν λόγω λέιζερ εκτιμάται ότι είναι 8.000 φορές ισχυρότερη από εκείνη της λάμψης του Ηλίου όταν τον κοιτάζουμε απευθείας. Το φως του πράσινου λέιζερ είναι 20 φορές δυνατότερο για τα μάτια μας συγκριτικά με το μπλε λέιζερ. Ενας μικροεπεξεργαστής στο εσωτερικό του S3 Krypton λειτουργεί ως δικλίδα ασφαλείας, αποτρέποντας την υπερθέρμανσή του. «Τα γυαλιά ασφαλείας είναι αναγκαία» αναφέρει εκπρόσωπος Τύπου της Wicked Lasers, υπογραμμίζοντας ότι ένα ζευγάρι προστατευτικών γυαλιών συμπεριλαμβάνεται στην τιμή των 214 ευρώ.

Η βιομηχανία των βιντεοπαιχνδιών ανακοίνωσε ότι η επόμενη φάση στο χώρο της οικιακής ψυχαγωγίας περνάει μέσα από την προηγμένη τεχνολογία των ολογραμμάτων. Όπως έγινε γνωστό πολλές μεγάλες εταιρίες έχουν ξεκινήσει την προσπάθεια ανάπτυξης βιντεοπαιχνιδιών που θα χρησιμοποιούν ολογράμματα. 3D διαδραστική εμπειρία Τόσο η Sony όσο και η Microsoft που κυριαρχούν στον χώρο των videogames έχουν αναπτύξει στα νέα μοντέλα του Playstation και του Xbox τεχνολογία τρισδιάστατης απεικόνισης και επιτρέπουν ακόμη και την τρισδιάστατη απεικόνιση των ίδιων των χρηστών αλλά η προβολή παραμένει εντός των «τειχών» της οθόνης. Τώρα γίνεται προσπάθεια η απεικόνιση να ξεπεράσει τα όρια της τηλεοπτικής συσκευής και οι εικόνες να προβάλλονται μέσα στους χώρους ενός δωματίου. «Το μέλλον των βιντεοπαιχνιδιών είναι στην δημιουργία συστημάτων προβολής ολογραμμάτων μέσα στα δωμάτια, παρόμοιων με εκείνων στην ταινία "Ο Πόλεμος των Άστρων"» δήλωσε ο Γιόιτσι Γουάντα, πρόεδρος του ιαπωνικού γίγαντα παιχνιδιών Square Enix κατά την διάρκεια της μεγάλης έκθεσης Tokyo Games Show που γίνεται στην ιαπωνική πρωτεύουσα. Πριν λίγες μέρες η Apple ανακοίνωσε ότι πατεντάρισε μια νέα τεχνολογία η οποία θα προβάλει τρισδιάστατες εικόνες τις οποίες μάλιστα οι παίκτες θα μπορούν να τις ελέγχουν όχι με χειριστήρια αλλά με τα χέρια τους. Η Sony έχει ήδη προχωρήσει στα πρώτα στάδια ανάπτυξης τέτοιας τεχνολογίας και παρουσίασε πριν λίγο καιρό μια τρισδιάστατη εικόνα ενός σκύλου που καθόταν μέσα σε ένα μαύρο δοχείο. Ο θεατής μπορούσε να τη δει από κάθε πιθανή γωνία. Η εικόνα είχε δημιουργηθεί από δέσμες φωτός που παράγονταν από ένα δίκτυο οπτικών ινών που υπήρχαν μέσα στο δοχείο.

Οι εφαρμογές Η βιομηχανία των videogames θα είναι η πρώτη που θα κάνει χρήση της τεχνολογίας ολογραμμάτων καθώς η χρήση της σε τηλεοπτικά προγράμματα είναι πιο δύσκολη. Για να παραχθεί ολογραφικό τηλεοπτικό πρόγραμμα απαιτείται η παρουσία σε ένα γεγονός (π.χ σε ένα ποδοσφαιρικό αγώνα) τουλάχιστον 200 καμερών υψηλής ευκρίνειας (HD) που θα καταγράφουν ότι συμβαίνει ταυτόχρονα. Η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί φυσικά και για την δημιουργία ταινιών στον κινηματογράφο. Μπορεί επίσης να αποτελέσει ένα νέο διαδραστικό τρόπο χρήσης υπολογιστών όπου αντί ο χρήστης να έχει μπροστά του την κλασική "επίπεδη" επιφάνεια εργασίας μέσα στην οθόνη οι φάκελοι και τα αρχεία να κινούνται στον αέρα μέσα στο δωμάτιο.

52

Ηλεκτρισμός από «αλμυρά» μικρόβια! Τα βακτήρια μπορούν να αποτελέσουν ανεξάντλητη πηγή υδρογόνου με μια νέα, υποσχόμενη τεχνική

Ενα ποτήρι νερό, μερικά βακτήρια, λίγο αλάτι και… μπορείτε να έχετε ηλεκτρικό ρεύμα για να κινήσετε το αυτοκίνητό σας ως την άκρη της Γης και όχι μόνο. Αμερικανοί ερευνητές ανακάλυψαν μια μέθοδο που μετατρέπει τα βακτήρια που βρίσκονται στο γλυκό και στο θαλασσινό νερό σε πανίσχυρες και αυτοανατροφοδοτούμενες γεννήτριες παραγωγής υδρογόνου. Υποστηρίζουν ότι η λύση του ενεργειακού προβλήματος ίσως βρίσκεται στις «μικροβιακές ηλεκτρολυτικές κυψέλες» τους. «Το σύστημα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί οπουδήποτε υπάρχουν λύματα και θαλασσινό νερό και δεν απαιτεί ηλεκτρικό ρεύμα» δήλωσε ο Μπρους Λόγκαν του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, επικεφαλής της σχετικής έρευνας. «Πρόκειται για μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας». Προς το παρόν βέβαια το κόστος της συγκεκριμένης τεχνολογίας είναι απαγορευτικό για την ευρεία χρήση της, οι επιστήμονες όμως αισιοδοξούν ότι στο μέλλον θα ξεπεράσουν αυτόν τον σκόπελο.

Ρεύμα από τα μικρόβια Οι μικροβιακές κυψέλες καυσίμων (MFC) δεν είναι καινούργια ιδέα. «Στο περιβάλλον υπάρχουν βακτήρια τα οποία μπορούν να απελευθερώνουν ηλεκτρόνια παράγοντας στην ουσία ηλεκτρισμό καθώς διασπούν οργανικά υλικά» εξήγησε ο κ. Λόγκαν παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» Ο ηλεκτρισμός που παράγουν αυτά τα βακτήρια μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προκαλέσει ηλεκτρόλυση του νερού ώστε να παραγάγει υδρογόνο _ δηλαδή ενέργεια προς πάσα «ανθρώπινη» χρήση _ δεν είναι όμως αρκετός. Ως τώρα έχει «δοκιμαστεί» σε κυψέλες οι οποίες χρειάζονται μια μικρή «ενίσχυση» με συμβατικό ηλεκτρικό ρεύμα για να έχουν μια σχετικά μικρή παραγωγή _ γι’ αυτό και δεν είναι ιδιαίτερα λειτουργικές. Η ομάδα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια κατόρθωσε να ξεπεράσει αυτόν το εμπόδιο.

Απεριόριστη ενέργεια στο αλμυρό νερό «Το επίτευγμα εδώ είναι ότι πλέον δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε μια εξωτερική ηλεκτρική πηγή για να προσφέρουμε την έξτρα ενέργεια στο σύστημα» τόνισε ο κ. Λόγκαν. «Το μόνο που χρειάζεται είναι να προσθέσουμε λίγο γλυκό νερό, λίγο αλμυρό νερό και μερικές μεμβράνες και έχουμε το απαραίτητο ηλεκτρικό δυναμικό». Ο κ. Λόγκαν και οι συνεργάτες του εκμεταλλεύθηκαν τη «γειτνίαση» του γλυκού και του αλμυρού νερού για να προκαλέσουν «αντίστροφη ηλεκτροδιάλυση» (Reverse Electrodialysis – RED) _ άντλησαν δηλαδή ενέργεια από τις ιοντικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στο γλυκό και το αλμυρό νερό. Η τεχνολογία RED βασίζεται στη χρήση μεμβρανών ανταλλαγής ιόντων _ ως τώρα όμως οι μεμβράνες που απαιτούνταν για να λειτουργήσει ήταν απαγορευτικά πολλές. «Και άλλοι έχουν προτείνει την παραγωγή ηλεκτρισμού με RED» τόνισε ο κ. Λόγκαν «χρειάζονταν όμως πάρα πολλά ζεύγη μεμβρανών ενώ παράλληλα οι συνθήκες για την πρόκληση της επιθυμητής αντίδρασης δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές». Η χρήση του αλμυρού-γλυκού νερού έλυσε όλα αυτά τα προβλήματα. Οι «βακτηριακές μπαταρίες» του κ. Λόγκαν λειτουργούν με μόλις πέντε ζεύγη μεμβρανών. Στα αρχικά πειράματά τους οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τον λευκόχρυσο ως καταλύτη, τώρα όμως δοκιμάζουν άλλα, φθηνότερα υλικά με αρκετή επιτυχία. Οι ερευνητές αναγνωρίζουν ότι η τεχνολογία των μικροβιακών κυψελών καυσίμων βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, αισιοδοξούν όμως για ακόμη μεγαλύτερες προόδους στο μέλλον.

Πώς γίνεται το 98% του DNA μας να είναι ίδιο με των χιμπαντζήδων, αλλά να είμαστε τόσο διαφορετικοί;Το περίεργο είναι ότι το 2% του DNA μας διαφέρει, δεδομένου ότι είμαστε τόσο όμοιοι με τους χιμπαντζήδες.

Έχουμε σχεδόν το ίδιο μέγεθος σώματος, τον ίδιο αριθμό χεριών, ποδιών και δακτύλων, θερμό αίμα, στερεοσκοπική έγχρωμη όραση, καθώς και τριχοφυΐα. Θηλάζουμε τα μικρά μας, γελάμε, ρίχνουμε μπουνιές όταν τσακωνόμαστε και γαργαλάμε ο ένας τον άλλο. Έχουμε τον ίδιο τύπο κυττάρων, με τις ίδιες μεμβράνες και μιτοχόνδρια και ριβοσώματα. Μεταβολίζουμε τη γλυκόζη

53

από το φαγητό και το οξυγόνο από τον αέρα σε ενέργεια, ενώ εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα.

Όλα τα είδη ζωής στη Γη έχουν έναν κοινό πρόγονο, επομένως και κοινό κυτταρικό μηχανισμό - ειδικά οι πολυκύτταροι οργανισμοί. Έχουμε κατά 85% κοινό DNA με το ψάρι-ζέβρα και κατά 36% με τη φρουτόμυγα. Οι εξελικτικοί δρόμοι του ανθρώπου και του χιμπαντζή χωρίστηκαν πριν από έξι εκατομμύρια χρόνια, χρονικό διάστημα που συνιστά μόλις το 0,13% της ιστορίας της ζωής στη Γη. Αυτά τα μακρινά «ξαδέρφια» μας μάς φαίνονται τόσο διαφορετικά επειδή έχουμε ιδιαίτερα οξυμένη την ικανότητα να εντοπίζουμε διαφορές σε πλάσματα που δεν είναι εντελώς όμοια με εμάς. Πραγματικά, πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να ξεχωρίσουν μια γαρίδα από μια καραβίδα, αλλά δεν έχουν κανένα πρόβλημα να αναγνωρίσουν ποιος είναι Αιθίοπας και ποιος Ινουίτ, παρ' όλο που οι διαφορές στο DNA των τελευταίων δεν ξεπερνούν το 0,25%.

Πώς υπολογίζουμε την ηλικία των αρχαίων ευρημάτων;

Η μέθοδος χρονολόγησής τους με άνθρακα βασίζεται στο γεγονός ότι διαφορετικά ισότοπα (μορφές) του στοιχείου άνθρακας, το οποίο υπάρχει σε όλα τα «οργανικά» υλικά, μπορεί να είναι σταθερά ή ασταθή.

Όταν ένας οργανισμός πεθαίνει, σταματά να προσλαμβάνει άνθρακα. Από αυτό το σημείο και μετά, τα επίπεδα των ισοτόπων C12 και C13 παραμένουν σταθερά, αλλά των C14 φθίνουν, με την ημίσεια ζωή τους να υπολογίζεται γύρω στα 5.500 χρόνια. Δηλαδή, αν γνωρίζουμε την αναλογία των C14 προς τα C12 και C13 σε ένα δείγμα, μπορούμε να υπολογίσουμε πόσες φορές το C14 έχει διαιρεθεί διά δύο. Αν βρεθεί μόλις το ένα τέταρτο του αρχικού C14, αυτό σημαίνει ότι έχει διαιρεθεί δύο φορές από τη στιγμή που πέθανε ο οργανισμός, επομένως η ηλικία του εκτιμάται γύρω στα 11.000 χρόνια.

Τι είναι η συνθετική βιολογία; Είναι η νέα επιστήμη μελέτης της ζωής από τη σκοπιά του δημιουργού. Η συνθετική βιολογία έχει ως πεδίο μελέτης και εφαρμογών την κατασκευή και τον προγραμματισμό βιολογικών μηχανών, οι οποίες θα εξυπηρετήσουν την ανθρωπότητα σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων της, από την υγεία και το περιβάλλον μέχρι την άμυνα και την ενέργεια. Χρησιμοποιεί τις γνώσεις και εφαρμογές της γενετικής, της βιοπληροφορικής, της ηλεκτρονικής και της κυβερνητικής για να κατασκευάσει μικροοργανισμούς, έμβια νοήμονα φαρμακευτικά συστήματα και συστήματα χορήγησης θεραπευτικών ουσιών, βιοηλεκτρονικές διατάξεις, πολυκυτταρικά εξελισσόμενα νοήμονα συστήματα (βιορομπότ), βιολογισμικό νανομηχανών, νέες φθηνές πηγές βακτηριακής ή άλλης έμβιας ενέργειας (κάτι που θα λύσει το ενεργειακό πρόβλημα), βιολογικά όπλα αλλά και νεοφανείς οργανισμούς και νέες έμβιες οντότητες. Ήδη το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ έχει χρηματοδοτήσει τη σύνθεση ενός τεχνητού βακτηρίου που θα διασπά το υδρογόνο. Άμεσο αποτέλεσμα θα είναι η διαθέσιμη ελεύθερη ενέργεια για όλους. Ακόμα, πρόκειται να αναπτύξει προωθημένα προϊόντα νανοτεχνολογίας και βλαστοκύτταρα με βιολογισμικό, όπου θα εκτελούνται αναπτυξιακές και θεραπευτικές εντολές στην ακρίβεια. Το μυστικό σε αυτές τις εφαρμογές είναι ότι ο βιολόγος δεν εργάζεται διασπώντας τους οργανισμούς όπως στη βιολογία του περασμένου αιώνα, αλλά συνθέτει και προγραμματίζει χρησιμοποιώντας τεχνητά γονίδια, που έχει συνθέσει ο ίδιος στο εργαστήριο (εναλλάξιμα τμήματα DNA). Έτσι, μετά από αυτή την παρέμβαση, αφήνει τη φύση να εργαστεί μόνη της. Η συγκεκριμένη διαδικασία έχει πολλά κοινά με τον προγραμματισμό των Η/Υ, καθώς και με την κατασκευή των τσιπ πυριτίου. Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση οι διατάξεις εναλλάξιμων κομματιών DNA αποτελούν τα βιολογικά τσιπ. Η συνθετική βιολογία είναι η νέα «βιοαλχημεία» του κοντινού μέλλοντος. Όμως ένα τραγικό λάθος σε αυτήν μπορεί να πραγματοποιήσει το σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας «Ζωντανός Θρύλος»! Αυτή η νέα βιολογία μαζί με τη νανοτεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη, υπό το πέπλο της κβαντικής σκέψης, θα μας οδηγήσουν στα άδυτα της μετα-ανθρωπότητας (Extra-Humanity)

54

Μπορούμε να δημιουργήσουμε άτομα; Ναι, μπορούμε.

Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να μεταβάλουμε τους σχετικούς αριθμούς των πρωτονίων, των νετρονίων και των ηλεκτρονίων. Το 1917 ο Έρνεστ Ράδερφορντ, φυσικός του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, παρουσίασε το πρώτο άτομο που δημιουργήθηκε ποτέ από άνθρωπο. Πώς τα κατάφερε; Προκάλεσε συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες πρωτονίων και νετρονίων μέσα σε αέριο άζωτο, δημιουργώντας άτομα οξυγόνου.

O χρόνος είναι πραγματικός ή μια ψευδαίσθηση; Διάφοροι στοχαστές, από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους μέχρι τους σύγχρονους επιστήμονες της κβαντικής κοσμολογίας και της θεωρίας του αιώνιου πληθωρισμού, έχουν χαρακτηρίσει το χρόνο μια ψευδαίσθηση.

Όπως υποστηρίζουν, η διαρκής διαδοχή στιγμών αποτελεί μια επινόηση του εγκεφάλου μας, με άλλα λόγια ό,τι είναι αληθινό ή πραγματικό είναι αληθινό ή πραγματικό αιωνίως και έξω από το χρόνο. Η πεποίθηση ότι η πραγματικότητα εδράζεται σε ένα άχρονο και αληθινό βασίλειο, και όχι σε μια διαδοχή γεγονότων όπως την αντιλαμβανόμαστε, μπορεί να υποστηριχτεί από επιστημονικές θεωρίες αλλά ταυτόχρονα αντικατοπτρίζει και ένα μεταφυσικό στερεότυπο. Προσπάθειες που έχουν γίνει έως τώρα να επεκταθεί η κβαντική θεωρία στην κοσμολογία, δηλαδή να συμπεριλάβει ολόκληρο το σύμπαν και όχι μόνο ένα υποσύστημά του, συχνά «σκοντάφτουν» σε εξισώσεις που υποδηλώνουν ότι ο χρόνος απορρέει από μια άχρονη πραγματικότητα.

Αλλά αυτές οι προσπάθειες παρουσιάζουν μια σειρά από προβλήματα, τεχνικής και φιλοσοφικής φύσης, τα οποία συνιστούν μια πρόκληση μεγαλύτερη από τα συνήθη αινίγματα της κβαντικής θεωρίας. Πολλά ευρήματα κατά τη μελέτη της κβαντικής βαρύτητας έχουν δείξει ότι ο χωροχρόνος μας των τεσσάρων διαστάσεων μπορεί να σταθεί μόνο στο πλαίσιο μιας θεωρίας όπου ο χρόνος είναι πραγματικός και αυθύπαρκτος. Είναι γεγονός πάντως ότι, σε αντίθεση με την αρχαία μεταφυσική παράδοση, ο χρόνος αποτελεί για τον άνθρωπο τη μόνη θεμελιώδη και αυθυπόστατη αντίληψη της

Γιατί βγαίνουμε με κόκκινα μάτια στις κοντινές φωτογραφίες; Το μάτι μας αποτελείται από τρία στρώματα: τον αμφιβληστροειδή χιτώνα (που είναι ευαίσθητος στο φως), τον χοροειδή (μια στιβάδα αιμοφόρων αγγείων πίσω από τον αμφιβληστροειδή, τα οποία τον τροφοδοτούν με αίμα) και το σκληρό χιτώνα (μια αδιαφανή στιβάδα, που βρίσκεται πίσω). Το φως που αντανακλάται από το σκληρό χιτώνα στο φακό έχει περάσει δύο φορές μέσα από τον -πλούσιο σε αίμα- χοροειδή, με αποτέλεσμα τα μάτια μας να βγαίνουν κόκκινα στη φωτογραφία.

Μόλις 49 γονίδια μας διαφοροποιούν από τους πιθήκους. Αμερικανοί, Ελβετοί και Γάλλοι επιστήμονες εντόπισαν περιοχές του ανθρώπινου DNA, οι οποίες άλλαξαν δραστικά μετά τον εξελικτικό διαχωρισμό από τους χιμπατζήδες, αν και για περισσότερο από μία χιλιετία είχαν παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτες. Όπως επισημαίνει ο επικεφαλής της έρευνας δρ Nτέιβιντ Xόσλερ, τα 49 «χαμένα γονίδια» εμφανίζουν αυξημένη γενετική δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, το πιο δραστήριο από αυτά είναι το HAR1. Όπως εξηγεί ο δρ Xόσλερ, το HAR1 είναι μέρος του RNA (μακρομόριο που λειτουργεί ως «αγγελιαφόρος» και έχει σχέση με τις πληροφορίες στο κύτταρο), το οποίο δημιουργείται κατά την περίοδο ωρίμανσης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Στο γονίδιο αυτό οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως 18 από τα συνολικά 118 νουκλεοτίδια διαφοροποιήθηκαν σημαντικά κατά τον εξελικτικό διαχωρισμό από τους χιμπατζήδες, που έγινε πριν από έξι εκατομμύρια χρόνια. Αντίθετα, μόνο δύο από αυτά μεταβλήθηκαν τα τελευταία 310 εκατομμύρια χρόνια που χωρίζουν την εξελικτική γραμμή των χιμπατζήδων από τα πτηνά.

55

Ο διαχωρισμός της Προϊστορίας στις εποχές του Λίθου, του Χαλκού και του Σιδήρου έγινε στα μέσα του 19ου αιώνα.  Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν μια τέτοια διάκριση ήταν σκανδιναβοί αρχαιοδίφες. Επρόκειτο για τα πρώιμα βήματα μίας προσπάθειας να καθοριστούν χρονολογικά οι φάσεις της. Γάλλοι και άγγλοι ερευνητές υποστήριξαν ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος της ευρωπαϊκής ηπείρου έζησε μαζί με τα ζώα της εποχής των παγετώνων. Ο Χάξλεϊ, υπέρμαχος του Δαρβινισμού, μελέτησε τα απολιθώματα πρωτόγονων ανθρώπων. Προς το τέλος του 19ου αιώνα, μελετήθηκε η παλαιολιθική τέχνη των σπηλαίων της Ευρώπης. Περίπου την ίδια εποχή, πολλοί στράφηκαν στον τρίτο κλάδο της προϊστορικής έρευνας, την εθνολογία. Τα στοιχεία που έδωσαν οι εθνολόγοι σχετικά με τις τελευταίες πρωτόγονες φυλές του κόσμου παρακίνησαν πολλούς να υποθέσουν ότι οι προϊστορικοί άνθρωποι πρέπει να ζούσαν με παρόμοιο τρόπο. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε από τη σύγκριση των λίθινων εργαλείων των ιθαγενών με εκείνα που ανακαλύπτονταν σε χώρους ανασκαφών στην Ευρώπη.

X ρησιμοποιώντας ένα ζευγάρι καθρέπτες και την πρωτεΐνη που κάνει κάποιες μέδουσες να φθορίζουν με πράσινο φως, ερευνητές του Χάρβαρντ μετέτρεψαν ανθρώπινα κύτταρα στα πρώτα ζωντανά λέιζερ.

Γνωστά εδώ και σχεδόν μισό αιώνα, τα συμβατικά λέιζερ λειτουργούν ουσιαστικά ως ενισχυτές φωτός: αποτελούνται από μια κοιλότητα, καλυμμένη εσωτερικά με καθρέπτες, μέσα στην οποία υπάρχει ένα στερεό, υγρό ή αέριο μέσο. Το μέσο αυτό διεγείρεται με διάφορους τρόπους ώστε τα άτομά του να αρχίσουν να εκπέμπουν φωτόνια. Τα φωτόνια αυτά αναπηδούν στους καθρέπτες και με τη σειρά τους διεγείρουν όλο και περισσότερα άτομα, πριν τελικά δραπετεύσουν από μια σχισμή και σχηματίσουν τη δέσμη.Η ομάδα του Μάλτε Γκάλτερ της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ γίνεται τώρα η πρώτη που κατασκευάζει λέιζερ από βιολογικά υλικά.

Η βιοσυσκευή Κεντρικό εξάρτημα της βιοσυσκευής είναι ένα εμβρυακό ανθρώπινο κύτταρο, στο οποίο έχει εισαχθεί το γονίδιο της φθορίζουσας πρωτεΐνης GFP. Όταν κανείς φωτίσει αυτό το κύτταρο με μπλε φως, η πρωτεΐνη της μέδουσας απορροφά τα φωτόνια και τα εκπέμπει εκ νέου στο μήκος κύματος του πράσινου.Όταν όμως το κύτταρο τοποθετηθεί ανάμεσα σε δύο κάτοπτρα, τα οποία απέχουν μόλις 20 μικρόμετρα (εκατομμυριοστά του μέτρου), τα πράσινα φωτόνια αναπηδούν πάνω τους μέχρι που συγκεντρώνονται σε μια συμφασική δέσμη, όπως συμβαίνει σε οποιοδήποτε λέιζερ.Ενεργοποιώντας το κύτταρο με παλμούς μπλε φωτός, το βιολέιζερ παράγει μια μικρή και ασθενή δέσμη, η οποία όμως είναι «μια τάξη μεγέθους» πιο φωτεινή από τον φυσικό βιοφθορισμό των ερευνητών.Η εντυπωσιακή έρευνα δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature Photonics.

Οι εφαρμογές Το βιολογικό λέιζερ δεν έχει άμεσες, προφανείς εφαρμογές, ωστόσο οι ερευνητές έχουν ήδη σκεφτεί δύο πιθανές χρήσεις του για το μέλλον: Πρώτον, το ζωντανό λέιζερ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη ζωντανών, μεμονωμένων κυττάρων. Και αυτό μπορεί να γίνει επειδή η ακτίνα που εκπέμπει το κύτταρο δεν είναι ομοιογενής, αλλά εμφανίζει σχέδια που εξαρτώνται από την εσωτερική δομή του κυττάρου. Με άλλα λόγια, τα φωτεινά αυτά σχέδια αποκαλύπτουν τη δομή του κυττάρου-λέιζερ.Δεύτερον, το βιολέιζερ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όπλο κατά του καρκίνου: κύτταρα που εκπέμπουν δέσμες λέιζερ μέσα στο σώμα θα μπορούσαν να ενεργοποιούν φωτοευαίσθητα αντικαρκινικά φάρμακα ώστε η δράση τους να είναι τοπική και να μην επηρεάζει τα υγιή κύτταρα.Δεδομένου επίσης ότι τα λέιζερ χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως στις επικοινωνίες, ίσως μια μέρα τα ζωντανά λέιζερ να διευκολύνουν τη δημιουργία εμβιομηχανικών συστημάτων, ή να επιτρέψουν την άμεση σύνδεση του ανθρώπου με τις μηχανές.

56