N. Xατζηκυριάκος - Γκίκας, ο πολυπράγμων δημιουργός -...

8/21/2019 N. Xατζηκυριάκος - Γκίκας, ο πολυπράγμων δημιουργός - Καθημερινή.pdf

1/32

KYPIAKH 15 IANOYAPIOY 1995

2-32 AΦIEPΩMA N. Xατηκυριάκς-Γκί-κας. O πλυπράγµων δη-µιυργς. H συµλή τυστη διαµρωση της ελλη-νικής τένης τν 20 αιώ-να. Στην δ Kριεώτυ 3.H Πινακθήκη N. Xατη-κυριάκυ-Γκίκα πρετι-µάει εκδηλώσεις πυ είεπργραµµατίσει ίδις. H γνωριµία µυ µε τνΓκίκα. Eικνες απ τηωή τυ ωγράυ µέσααπ τις ενθυµήσεις τυσυγγραέα Πάτρικ Λι

Φέρµρ. Yδραϊκές και άλλες ι-στρίες. Πρσωπικές ανα-µνήσεις ενς ίλυ τυ,πυ έµελλε να συνυπάρ-υν για σαράντα κτώ -λκληρα ρνια.Aυτς πυ άγγιε σε ά-θς την ελληνικτητα.Mνήµες απ την επήπυ N. Xατηκυριάκς-Γκίκας δίδασκε στ Πλυ-τενεί. T ωγραικ έργ τυΓκίκα. H πρεία τυ κ-ρυαίυ Eλληνα δηµιυρ-γύ. H µυστική αριτεκτνι-

κή των γκων. T σέδισαν αυττελές έργ τυωγράυ. H ανθρώπινη διάστασηστα γλυπτά τυ Γκίκα.Στη γλυπτική τυ ενυπάρ-υν λες ι αίες τυκαλλιτενικύ και ιλσ-ικύ στασµύ τυ. Nυτερινή ιερτελεστία.O πλιτικς Γκίκας και α-ναρά στ ωγραικέργ τυ «Bραδινές ανα-µνήσεις». Σελήνη: λωµς ήλιςτης απµνωσης. Aνέκδ-τ κείµεν τυ Γκίκα για

τ έργ τυ «Kυρά τηςNύτας». Eτιανε εικνες µε λέ-εις... Aναρά στ σηµα-ντικ λγτενικ έργτυ N. Xατηκυριάκυ-Γκίκα. Aνέκδτ διήγηµα τυΓκίκα. Bιλιθήκη-θησαυρς.Mια ιλιθήκη ιστρίαςτης τένης στην Πινακ-θήκη τυ N. Xατηκυριά-κυ-Γκίκα.

Yπεύθυνς «Eπτά Hµερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 15 IANOYAPIOY 1995

Συνέεια στην 5η σελίδα

N. Xατηκυριάκς - Γκίκας πλυπράγµων δηµιυργς

H συµλή τυ στη διαµρωση της ελληνικής τένης τν 20 αιώνα

H ANAZHTHΣH της τελειτητας και η πιτητα σράγι-αν λκληρ τ έργ τυ. Tν απκαλύσαν «Πατριάρητης ελληνικής τένης» και δεν είαν άδικ. O N. Xατηκυ-ριάκς-Γκίκας ήταν καλλιτένης πυ συνέαλε στη δια- µρωση της ελληνικής τένης τυ 20υ αιώνα. Θεωρείταιαπ τυς πρώτυς καλλιτένες της γενιάς τυ, πυ ήρθε σ’επαή και συνάεια µε τα σύγρνα ευρωπαϊκά ρεύµατα,ρντίντας µάλιστα την επικινωνία µε τη τωή σε

πρσλαµάνυσες Aθήνα. Σπύδασε στην Aθήνα και τ Παρίσι,πυ γνώρισε και µελέτησε τις αναη-τήσεις της σύγρνης τένης. Aναητή-σεις πυ αµίωσε και συνέδεσε µετην ιδιµρία τυ ελληνικύ τπίυ. H ελληνική έκρα-ση, η αιγαιπελαγίτικη ύση και η αριτεκτνική επηρέα-σαν αθιά τ έργ τυ. ∆εν είναι τυαί άλλωστε τι πλ- λά απ τα θέµατα πυ κατά καιρύς τν ενέπνεαν πρέρ- νταν απ τα νησιά και κυρίως απ την ιδιαίτερη πατρί-δα τυ την Yδρα.

O Γκίκας υπήρε ένας απ τυς σηµαντικτερυς δηµι-υργύς της γενιάς τυ ’30, της γενιάς πυ ίωσε τις µε-γάλες πλιτισµικές ανατρπές τυ µεσπλέµυ. Πατρι-δλάτρης διανητής, µαθητής τυ Παρθένη και τυ Πι-κιώνη, ίλς τυ Eλύτη και τυ Xατιδάκι, υπστήριε

πάντα τη δηµιυργία µιας ελληνικής σλής ωγραικής πυ θα στηριταν στην ντπια παράδση και στην αι-σθητική τυ ευρωπαϊκύ µντερνισµύ. Kι αυτ διαπι-στώνεται, αν µελετήσει κανείς την πλύπλευρη δραστη-ριτητά τυ: Zωγραική, σκηνγραία, λγτενία, δκι- µιγραία, γλυπτική, εικνγράιση ιλίων, αριτεκτ-νικές κατασκευές...

Yπήρε επίσης εαιρετικς δάσκαλς στη Σλή Aριτε-

κτνικής τυ EMΠ, άλλωστε η διαµρ-ωση τυ ώρυ τν απασλύσε πά-ντα. Mαί µε τν Λε Kρµπιιέ συνέτα-αν την περίηµη «Xάρτα των Aθη-νών» (∆΄ ∆ιεθνές Συνέδρι αριτεκτνι-

κής, Aθήνα, 1933), πυ καθριε τις αρές της σύγρνης αριτεκτνικής.

Σ’ αυτν τν πλυπράγµωνα δηµιυργ, ι «Eπτά Hµέ-ρες» αιερώνυν τις επµενες σελίδες τυς. O Παναγιώ-της Tέτσης, Aγγελς ∆εληριάς, Πάτρικ Λι Φέρµρ, Tν Kράτν, Nίκς ∆ιµήδης - Πετσάλης, Γιάννης Ψυπαίδης, η Iωάννα Πρίδη, η Eίτα Aράπγλυ, η Aνδριάνα Bερέτη και Nίκς Παΐσις µέσα απ τα κεί- µενά τυς µιλύν για τ έργ τυ, εδιπλώνντας ταυτ- ρνα κάπιες αναµνήσεις τυς, αύ πλλί απ αυτύς τν είαν ήσει απ κντά.

O N. Xατηκυριάκς - Γκίκας παρακλυθεί τυς ιτητές της Aριτεκτνικής κα-θώς σεδιάυν. Xρηµάτισε καθηγητής στ E.M.Π. για 18 συνεή έτη.

1906Στις 26 Φερυαρίυ, στην -δ Kραή απέναντι απ τη

στά τυ σηµερινύ κινηµατγρά-υ «Aστυ» γεννήθηκε NικλαςXατηκυριάκς-Γκίκας, στ σπίτι τυπαππύ τυ Θεδωρυ Γκίκα, απ’ευθείας απγνς της µεγάλης υ-δραίικης ικγένειας. Πατέρας τυήταν αιωµατικς τυ BασιλικύNαυτικύ Aλέανδρς N. Xατηκυ-ριάκς και µητέρα τυ η Eλένη Θ.Γκίκα.

1911

Kατικεί µε τυς γνείς τυ

και τη γιαγιά τυ, τ γένςAντωνπύλυ, στη γωνία των δώνBυλής και Kλκτρώνη. Mε έκ-πληη και ργή πατέρας τυ αντι-λαµάνεται τι γις τυ είναι µύωψκαι δεν θα µπρέσει ν’ ακλυθήσειτη σταδιδρµία τυ αιωµατικύτυ Nαυτικύ, πως εκείνς επιθυ-µύσε...

1912-’15: Eγγράεται στ «Eλλη-νικ Eκπαιδευτήρι» τυ ∆.N.

Mακρή στην δ Iππκράτυς. Φ-ράει γυαλιά και δεν είναι ιδιαίτερα α-θλητικς. Σεδιάει τσ καλά πυγρήγρα «απαλλάσσεται» απ τ µά-θηµα της ινγραίας. H ικγένεια

Xρνλγιτυ ωγράυ

Eπιµέλεια αιερώµατς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

Iνευτές Iνευτές Iνευτές Iνευτές


2/32

KYPIAKH 15 IANOYAPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3

«O Bαρήκς», 1941, τέµπερα σε αρτνι, 68X48 εκ. Συλλγή Kριεώτυ. (Φωτ.: απ τ ιλί GHIKA, εκδσεις A∆AM, Aθήνα, 1991).


3/32


O Mπάιλ Pάιτ κινηµατγραεί τη δυλειά τυ Γκίκα, στ εργαστήρι τυ, τ 1957.

Σεδιάντας πάνω στ καΐκι, στην Kέρκυρα, τ 1978.

Aπ αριστερά: Πάτρικ Λι Φέρµρ, Mπάρµπαρα και Γκίκας. Περπατώντας στυς δρµυς τη

Mε τη γυναίκα τυ Mπάρµπαρα, στα εγκαίνια έκθεσής τυ, στην γκαλερί τυ Iλα, στ Πα


4/32


5.

Kαθηγητές και πρσωπικ τυ EMΠ. Στ κέντρ της πρώτης σειράς Aριτέκτνας ∆ηµήτρης Πικιώνης ενώ δεύτερς απ

αριστερά διακρίνεται ωγράς.

µετακµίει πρώτα στη γωνία Πανε-πιστηµίυ-Xαριλάυ Tρικύπη καιµετά, επί της Xαριλάυ Tρικύπη α-πέναντι απ τη Φειδίυ. Στη διάρκειατυ εθνικύ διασµύ Γκίκας κρε-µάει ωτγραίες τυ Bενιέλυστη σιδερένια αυλπρτα τυ σπιτι-ύ τυ και τσακώνεται µε τν εά-δελ τυ Mιλτιάδη Kανάρη πυ ή-ταν ασιλικς. Tα καλκαίρια η ικ-γένεια κάνει διακπές στην Yδραστ αρντικ των Γκίκα ή στην K-λκυνθύ σ’ ένα µεγάλ κτήµα.

1916-’17: O νεαρς Γκίκας, για έιπερίπυ µήνες (έως τν Aπρί-

λι τυ 1917), ει στη Θεσσαλνίκηπυ ρίσκεται πατέρας τυ και τενιελικ επιτελεί της πρσωρι-νής κυέρνησης. Γυρίντας στηνAθήνα κάνει και την «πρώτη» τυ έκ-θεση, στ σπίτι τυ, σε στεν ικγε-νειακ κύκλ...

1917-’18: Παρακλυθεί τα µαθή-µατα των δύ τελευταίων τά-

εων τυ Eλληνικύ. ∆ιακρίνεται, ε-κτς απ τ σέδι, και στη ιλλ-γία. Παίρνει τα πρώτα µαθήµατα ω-γραικής στην ύπαιθρ απ τν Mα-γιάση.

1919Tελειώνει την τρίτη τάη τυEλληνικύ µε αθµ 7 (κα-

λώς) και διαγωγή «κσµιωτάτη». Πη-γαίνει για πρώτη ρά στ Παρίσι -

πυ εγγράεται στ Lycèe JansonDe Sailly.

1920Στ Lycèe δεν είναι ιδιαίτεραευαριστηµένς. Eντυπωσιά-

εται µως απ τ Παρίσι, γιατί δια-θέτει πλλά µυσεία τα πία και ε-πισκέπτεται. Ωστσ, απασίει ναγυρίσει στην Aθήνα...

1921Στ Lycèe Lèonin, στην Aθή-να, µεταύ των δασκάλων

πυ θαυµάυν τ ιλλγικ ταλέ-ντ τυ είναι και ελληνιστής LouisRoussel, εκδτης τυ περιδικύLibre, στ πί δεκαπεντάρνςXατηκυριάκς θα δηµσιεύσει ταπρώτα τυ κείµενα. Aρίει ιδιωτικάµαθήµατα ωγραικής µε τν K.Παρθένη.

1922Συνείει τα µαθήµατα ω-γραικής µε τν Παρθένη.

1923Tελειώνει τ Lycee Leoninκαι παίρνει Mπακαλρεά δί-

νντας εετάσεις στη Γαλλική Aρ-αιλγική Σλή. Γράει κριτική γιατ ιλί τυ Bάρναλη «T ως πυκαίει», η πία δηµσιεύεται στ πε-ριδικ Libre. Eγγράεται στη Φιλ-σική Σλή τυ ΠανεπιστηµίυAθηνών, αλλά πριν αρίσυν τα µα-θήµατα εύγει µνς τυ για τ Πα-ρίσι, πυ θα γραεί στη Σρννη.

1924Στ Παρίσι γνωρίει τν Kρι-στιάν Zερς, τν Γ. Kατσί-

µπαλη, τν Tεριάντ, τν M. Tµπρ

και τν K. Bάρναλη. Eγκαταλείπει τηΣρννη και εγγράεται στηνAcademie Ranson. Eει δασκάλυςτν R. Bissière στη ωγραική καιτν ∆ηµήτρη Γαλάνη στη αρακτική.

1925Στην παρισινή παρέα τυπρστίθενται ι: K. Oυράνης,

Π. Πετρίδης, Σ. Mελάς, Γ. Bώκς, Φ.Pωκ. Συναντάει την Aντιγνη (Tίγκη)Mπύµπυλη, τ γένς Kτιά. Aνκαι αρκετά νεώτερς της την ερω-τεύεται αµέσως.

1926Eγκαταλείπει την AcademieRanson αύ Bissière τυ

λέει τι «δεν έει πια τίπτε να τυµάθει». Eακλυθεί να κάνει αρα-κτική µε τν Γαλάνη. O κρυς δε-σµς τυ µε την Tίγκη τν αναγκάει

να επιστρέψει στην Eλλάδα.

1927Συµµετέει µε δύ έργα τυστ Salon des Independants.

Tαυτρνα πραγµατπιεί τηνπρώτη έκθεσή τυ στην γκαλερίPercier µε είκσι λάδια. Tν παρυ-σιάει Maurice Reynal. Tην έκθεσηεπισκέπτεται Πικάσ πυ µιλώνταςγια τ νέ ωγρά παρατηρεί: «∆ια-θέτει υψηλή ηθική συνείδηση».

1928Πρώτη έκθεση στην Aθήνα.Παρυσιάει δυλειά τυ µαί

µε τν M. Tµπρ. Yπηρετεί τη θη-τεία τυ στην A΄ Mίρα Aυτκινήτωνστυ Zωγράυ.

1929Tν Mάρτι απλύεται απ τΣτρατ κι αµέσως παντρεύε-

ται την Tίγκη.

1930Eπιστρέει στ Παρίσι. Eκθέ-τει στ Salon des

Surindepèndants και, ως ένας απτυς εκπρσώπυς της ècole deParis, στη Zυρίη και στην Oττάα.Aργτερα η ίδια έκθεση µεταέρε-ται στη Nέα Oρλεάνη. Συµµετέει καιστην πρώτη έκθεση της Oµάδας «Tέ-νη 1930» στ Zάππει.

1931O Λε Kρµπιιέ λέπει ένανπίνακα τυ Γκίκα και τυ

γράει µε θαυµασµ. Γνωρίνταικαι συνδένται µε στενή ιλία.

1933Πείθει τυς υπευθύνυς τυ∆΄ ∆ιεθνύς Aριτεκτνικύ

Συνεδρίυ να τ ργανώσυν στην

Aθήνα αντί στη Mσα. Συµµετέυνι Le Corbusier, Lurcat, Seret, Ba-dovici, Jenneret, Cideon, και άλλιαριτέκτνες.

1934Eκθέτει έργα τυ ωγραικήςκαι γλυπτικής στην γκαλερί

«Cahiers d’ Art» µαί µε τυς J. Arp,J. Helion και S. Taenber-Arp, πυσηµειώνει µεγάλη επιτυία. Γνωρίε-ται µε τν Kαντίνσκι. Eκθέτει στ ελ-ληνικ περίπτερ των διεθνών εκθέ-σεων Παρισιύ και Bενετίας.

1935Eκθέτει στην Aθήνα µαί µετυς Tµπρ και Γυναρ-

πυλ. Συνδέεται στενά µε τν ∆.Πικιώνη, τν Σ. Kαραντιν, τν Σπ.Παπαλυκά και τν Στ. ∆ύκα καιεκδίδυν τ περιδικ «T Tρίτ

Mάτι».

1937Eκθέτει στην παγκσµια έκ-θεση τυ Παρισιύ πυ απ-

σπά αργυρ µετάλλι. Kάνει τα σκη-νικά, αλλά και σαράντα τέσσερα κ-στύµια για τ έργ «Oπως αγαπά-τε» τυ Σαίπηρ στ θέατρ Mαρί-κας Kτπύλη. Φτιάνει τ σπίτιτης Yδρας πυ ωγραίει τα πρώ-τα έργα στα πία συνδυάει τα µε-τακυιστικά τυ διδάγµατα µε τη ύ-ση, τ ως και την αριτεκτνική τηςEλλάδας.

1938Eργάεται στην Yδρα πυιλενεί ίλυς τυ, έ-

νυς και Eλληνες. Kάνει τα σκηνικάκαι τα κστύµια για τ έργ «O η-

Συνέεια απ την 2η σελίδα



5/32


«Γυναίκα πυ λιάεται», 1931, 80x60 εκ.


6/32

λιάρης» τυ Mλιέρυ για τη Nέα∆ραµατική Σλή στ Θέατρ Oλύ-µπια. ∆ηµσιεύει τα άρθρα: «Περίελληνικής τένης», «Συµπεράσµατααπ την έκθεση λαϊκής τένης» και«T Xρώµα και Tνς στη Zωγρα-ική». Eκθέτει δεκατρείς αλκγρα-ίες και µία υλγραία στην A΄ Πα-νελλήνια Eκθεση Xαρακτικής τυZαππείυ. ∆ιαάει απσπάσµατατης «Oδύσσειας» τυ Kααντάκη(δηµσιεύνται στην «Kαθηµερινή»)και αυθρµητα αρίει την εικν-γράησή της.

1939Eκθέτει δύ έργα, µεταύτων πίων τ «Mεγάλ T-

πί της Yδρας» πυ είε κάνει µεγά-λη εντύπωση στη B΄ Πανελλήνια έκ-θεση στ Zάππει. Kάνει τα σκηνικάκαι πενήντα κτώ κστύµια για τν«∆ν Zυάν» τυ Oµπέϊ, στ θέατρMαρίκας Kτπύλη. O Γ. Kατσίµπα-λης τυ γνωρίει τν Xένρι Mίλερπυ είναι στην Eλλάδα και γράειτν «Kλσσ τυ Mαρυσιύ». Kά-νυν µαί εκδρµές στυς ∆ελύςκαι συνδένται µε στενή ιλία.

1940Aπασίει να πρετιµάσειτην υπψηιτητά τυ για

την έκτακτη έδρα τυ EλευθέρυΣεδίυ στ Eθνικ Mετσι Πλυ-τενεί. Kηρύσσεται πλεµς καιεπιστρατεύεται. Yπηρετεί στη Mηα-νική Yπηρεσία τυ Στρατύ.

1941Eκλέγεται καθηγητής στην έ-δρα τυ Σεδίυ, στην Aρι-

τεκτνική Σλή τυ EMΠ, πυ θαδιδάει δηµιυργικά µέρι τ 1958.

1946Συµµετέει σε έκθεση Eλλη-νικής Tένης στη Royal

Academy τυ Λνδίνυ. Oργανώνειστ Bρετανικ Συµύλι στην Aθή-να την πρώτη αναδρµική τυ έκθε-ση µε σαράντα δύ έργα ωγραι-κής.

1950Aντιπρσωπεύει την Eλλάδαστην 25η Mπιενάλε της Bενε-

τίας παρυσιάντας δεκαεπτά πίνα-κές τυ.

1951Kάνει τα αραιπρεπή κ-στύµια στις «Nεέλες» τυ

Aριστάνη πυ παρυσιάνται στEθνικ Θέατρ. Tην επµενη ρνιάτ έργ παίεται στην Kµεντί Φραν-σέ, στ Παρίσι. Aπ τ 1950-’65 καλλιτένης δίνει ένα δυναµικ «πα-ρών» µε δώδεκα ατµικές εκθέσεις:Παρίσι, Λνδίν, Bερλίν, Γενεύη,Aθήνα, Nέα Yρκη, πυ τ έργ τυπαρυσιάεται απ τν Rene Char.

1958Γνωρίει και ερωτεύεται τηνMπάρµπαρα Xάτσινσν.

1961Xωρίει µε την Tίγκη και πα-ντρεύεται την Mπάρµπαρα.

Σκηνγραεί τ µπαλέτ «Περσε-νη» τυ Gide σε µυσική Στραίνσκιπυ παρυσιάεται στ Kεν Γκάρ-ντεν τυ Λνδίνυ. Kαταστρέεταιαπ πυρκαγιά τ σπίτι τυ στηνYδρα.

1968H Whitechapel Gallery τυΛνδίνυ ργανώνει αναδρ-

µική έκθεσή τυ, πυ θα παρυσια-στύν εκατ πίνακες.

1970H Aκαδηµία Aθηνών τυ απ-νέµει τ Aριστεί Kαλών Tε-

νών και τρία ρνια αργτερα τνεκλέγει τακτικ µέλς της.

1972-’73: Oργανώννται πέντε α -τµικές εκθέσεις τυ καλλιτέ-

νη: Παρίσι, Λνδίν, Mιλάν και δύστην Aθήνα.

1973H Eθνική Πινακθήκη ργα-νώνει µεγάλη αναδρµική έκ-

θεση τυ Γκίκα µε 164 πίνακες, ε-γκαινιάντας έτσι µια σειρά εκθέσε-ων αιερωµένων στ έργ Eλλήνωνκαλλιτενών.

1976H γκαλερί Wildenstein τυΛνδίνυ παρυσιάει µια α-

κµη ατµική τυ έκθεση.

1979O Nίκς Πετσάλης – ∆ιµή -δης εκδίδει τν πρώτ τµ

ενς πλήρυς καταλγυ έργων τυΓκίκα.

1982Aνακηρύσσεται επίτιµς δι-δάκτρας της Aριτεκτνι-

κής Σλής τυ Aρισττελείυ Πα-

νεπιστηµίυ Θεσσαλνίκης.

1983Kυκλρεί τ ιλί τυ«Eλληνικί πρληµατισµί»

(εκδσεις: «Aστρλάς-Eυθύνη»).

1984Παρυσιάνται λα τα γλυ-πτά έργα τυ στην αίθυσα

τένης «T Tρίτ Mάτι» στην Aθήνα.

1985Eκδίδεται τ ιλί τυ «Aνί-νευση της Eλληνικτητας»

(εκδσεις «Aστρλάς-Eυθύνη»).

1987Kυκλρεί τ ιλί τυ«Γέννηση της νέας τένης»

(εκδσεις «Aστρλάς-Eυθύνη»).

1988

Aναδρµική έκθεσή τυ στη

Royal Academy of Arts»τυΛνδίνυ.

1989Kυκλρεί τ ιλί τυ«E Aνατλών» (εκδσεις

«Aστρλάς-Eυθύνη»).

1990Eκδίδνται τα ιλία τυ:«Περιπέτειες της σκέψης»

(εκδ. Kαστανιώτης), «Kαραγκι -Tυρκερί Mπυ και άλλες ιστ-ρίες» (εκδ. «Γνώση»).

1991Eγκαινιάεται στην Aθήνα τMυσεί Xατηκυριάκυ-Γκί-

κα, στην Kριεώτυ, πυ παρυσιά-εται σηµαντικ µέρς των έργωντυ καλλιτένη δωρεά στ MυσείMπενάκη.

1992Eκθεση σεδίων απ ταίδιακαι περιπάτυς τυ Γκίκα απ

τ 1940 και µετά, σε παράλληλη πα-ρυσίαση µε σέδια της Eίτας Aρά-πγλυ (Mυσεί Γκίκα). Kυκλ-ρεί τ ιλί τυ «Oνειρα» (εκδ.«Γνώση»).

1993Παρυσίαση δύ σερίτσιωνσε συνεργασία µε την Γκαλε-

ρί Zυµπυλάκη και τις πρσελάνες«Iωνία». T ένα σερίτσι έει θέµα«T άσπρ άλγ της Nαυσικάς» καιτ άλλ «Παινίδια στ παλάτι τυAλκίνυ».

1994(Iύνις): Tελευταία έκθεσηκσµηµάτων και µικργλυπτι-

κής στ Mυσεί Γκίκα.

1994Στις 3 Σεπτεµρίυ καλλι-τένης πεθαίνει στ σπίτι

τυ, στ Kλωνάκι.

Συνέεια απ την 5η σελίδα


Mε τύρτα πυ είε σέδι απ πιάτ τυ σερίτσιυ «Iωνία» γιρτάστηκε η κυ-κλρία της περίηµης σειράς. H Πέγκυ Zυµπυλάκη, ρνια γκαλερίστα τυκαλλιτένη, ενθυσιασµένη απ τ γεγνς. O N. Xατηκυριάκς - Γκίκας υπ-

µειδιά, έντας πραγµατπιήσει ένα απ τα νειρά τυ...

O N. Xατηκυριάκς - Γκίκας µε την αγαπηµένη ίλη τυ Iωάννα Tσάτσυ.


7/32


«Γλέντι στην ακργιαλιά», 1931, 21x23 εκ.

Στην δ Kριεώτυ 3H Πινακθήκη N. Xατηκυριάκυ - Γκίκα πρετιµάει εκδηλώσεις πυ είε πργραµµατίσει ωγράς

Tης Iωάννας Πρίδη

Eπιµελήτριας Πινακθήκης Γκίκα

O NIKOΣ Xατηκυριάκς-Γκίκας, έναανήσυ και δηµιυργικ πνεύµα κιένας άνθρωπς πυ για δεκαετίες -λκληρες δεν έπαψε ύτε λεπτ ναψάνει, να εµπνέεται και να δηµι-υργεί, στα τελευταία ρνια τηςωής τυ αντιµετώπισε πρλήµαταπυ παρ’ λίγν να τν αναγκάσυννα απτραητεί απ τις δραστηρι-τητές τυ.

T 1989, στα 83 τυ ρνια, είετην ατυία να άσει τη γυναίκα τυBarbara και την ίδια επή, µετά µιααπτυηµένη επέµαση στα µάτια,εασθένησε αισθητά η ρασή τυ, µεαπτέλεσµα να µην µπρεί να διαά-ει και να γράει, και ακµη να µηντυ είναι εύκλ να ωγραίει, τυ-λάιστν πως εκείνς ήθελε, µε τηγνωστή αναήτηση της τελειτηταςπυ τν διέκρινε.

Στην επικίνδυνη αυτή άση τηςωής ενς καλλιτένη, µια καινύρ-για δραστηριτητα ήρθε να τν γεµί-

σει µε ωή και ρεη για δυλειά.Eπιστρέντας για µνιµη εγκατά-σταση στην Aθήνα, στ σπίτι της -δύ Kριεώτυ 3, Γκίκας άρισε ναυλπιεί την ιδέα της δηµιυργίας ε-νς Mυσείυ: της Πινακθήκης N.Xατηκυριάκυ - Γκίκα, πυ απ και-ρ είε απασίσει να παραωρήσειστ Mυσεί Mπενάκη.

O ώρςτυ ωγράυ

Eνα µεγάλ διαµέρισµα επιλέθη-κε για να στεγάσει τη µνιµη έκθεση,στν τέταρτ ρ της ιδικτητηςπλυκατικίας της Kριεώτυ, στυςτελευταίυς ρυς της πίαςρισκταν η επί 40 συνεή ρνιακατικία τυ ωγράυ.

Aπώτερς στς ήταν αυτ τσετικά µικρ µυσεί, µετά τ θά-νατ τυ, να επεκταθεί και στυς πά-νω απ αυτ ώρυς υπδής τυσπιτιύ, πυ ρίσκνται µεγάλης α-ίας έργα τυ ωγράυ, καθώς καιτ εργαστήρι τυ.

T καλκαίρι τυ 1990 άρισε ηδιαµρωση τυ 4υ ρυ σε εκ-θεσιακ ώρ – πρώτ στάδι τηςµελλντικής Πινακθήκης. O Γκίκας,στηριγµένς στ µπαστύνι τυ, έδι-νε καθηµερινά τ «παρών». Περι-στιισµένς απ ίλυς και συνερ-γάτες, απάσιε για κάθε κατα-σκευαστική λεπτµέρεια, επέλεγε τα

έργα πυ θα τπθετύνταν, έρι-σκε την κατάλληλη θέση για τ καθέ-να, ρύθµιε τ ωτισµ, τη διακ-σµηση και ρντιε για τα πάντα, µέ-ρι και την παραµικρή λεπτµέρεια.

Eπιπλα, πυ διαυλάθηκαν απτην πυρκαγιά τυ σπιτιύ της Yδρας,µεταέρθηκαν και πήραν τη θέσητυς µέσα στην έκθεση και ακµηµπρύντινα γλυπτά και ανάγλυα,ταπισερί, σέδια, λα σα θα δηµι-υργύσαν έναν εωριστ ώρ µεπρσωπικ ύς.

T κέντρ άρυς έαια δθηκεστις 40 ελαιγραίες, πυ αντιπρ-σωπεύυν λες τις τεντρπικέςάσεις και τις επές της δηµιυρ-γίας τυ Γκίκα: τ πρώτ ρνλγι-

κά έργ πυ λέπει κανείς είναι τυ1930, ενώ, διατρέντας λες τις ση-µαντικές άσεις τυ έργυ τυ καλ-λιτένη, καταλήγει στυς τελευταί-υς τυ πίνακες, πυ θάνυν µέριτ 1989.

H ιλιθήκη τυστ κιν

H «Πινακθήκη N. Xατηκυριάκυ-Γκίκα» εγκαινιάστηκε µε επισηµτη-τα τν Aπρίλι τυ 1991 και συγρ-νως παρυσιάστηκε τ λεύκωµαGHIKA των εκδσεων «Aδάµ», πυπεριελάµανε τις δύ δωρεές τυκαλλιτένη: αυτή της Eθνικής Πινα-κθήκης και τη δεύτερη της δύKριεώτυ, παράρτηµα πια τυ Mυ-σείυ Mπενάκη. Tα εγκαίνια της Πι-νακθήκης και η έκδση απτέλεσαντην πρώτη απ µια σειρά εκδηλώσε-ων πυ ακλύθησε, λες µε τηνπρωτυλία και τη συνεή συνερ-γασία τυ ωγράυ.

Παράλληλα µε τη λειτυργία τηςΠινακθήκης Γκίκα άρισε απ τ


8/32


Mυσεί Mπενάκη η απδελτίωσητης ιλιθήκης τυ ωγράυ, πυαπτελείται απ 6.000 τίτλυς, κυ-ρίως ιστρίας της τένης, αλλά και ι-στρικών και λγτενικών ιλίων,και επίσης η ταινµηση τυ αρεί-υ τυ. T σηµαντικ αυτ αρειακυλικ περιλαµάνει ειργραεςσηµειώσεις, άρθρα και µελέτες τυN. Xατηκυριάκυ - Γκίκα, δηµσιευ-µένες ή αδηµσίευτες, καταλγυςεκθέσεων και αρεί απκµµάτων

τυ ελληνικύ και ένυ Tύπυ, πυαρίει απ τ 1927, και ακµη ω-τγραικ αρεί των έργων τυΓκίκα, καθώς και πλύσι ωτγρα-ικ υλικ έργων τένης διαρωνεπών.

Eνα µεγάλ µέρς τυ αρείυ α-ρά την αλληλγραία τυ Γκίκαµε τυς σηµαντικτερυς εκπρσώ-πυς της τένης και της διανησηςτης γενιάς τυ, στην Eλλάδα και τεωτερικ: ερευνητής µπρεί να έ-ει πρσαση σε γράµµατα των Πι-κιώνη, Eλύτη, Πεντίκη, Σικελιανύ,Kααντάκη, Σεέρη, Παπατσώνη,Tµπρυ, Γαλάνη και ακµη των G.Braque, J. Helion, Le Corbusier, Chr.Zervos, Al. Calder, W. Gropius, H.

Miller, K. Vrieslander. Tυ τελευταί-υ ι επιστλές πρκειται να δηµσι-ευθύν σύντµα, ύστερα απ σετι-κή επιθυµία τυ Γκίκα, πυ τις έρι-σκε ενδιαέρυσες τσ για τ σατι-ρικ τυς περιεµεν σ και γιατα σέδια πυ τις συνδευαν.

Mναδικές ωγραιέςMια ακµη εκδήλωση πυ πργραµ-µάτιε Γκίκας για τ 1995 και πυδεν πρλαε να την δει λκληρω-µένη, αρύσε την παρυσίασητυ συνλυ τυ σκηνγραικύτυ έργυ, σε έκθεση και σε λεύκω-µα, µε την επιµέλεια τυ ∆ινύσηΦωτπυλυ. Oπως είναι γνωστ,

Γκίκας είναι απ τυς πρώτυςEλληνες ωγράυς πυ ασλήθη-κε µε σκηνικά και θεατρικά κστύ-µια, πυ δηµιύργησε σταθµ σταελληνικά δεδµένα. Hδη απ τ1937-39 συνεργάστηκε µε τ θίαστης Mαρίκας Kτπύλη για τ ανέ-ασµα της κωµωδίας τυ Σαίπηρ«Oπως αγαπάτε», και τυ «∆ν Zυ-άν» τυ Oµπέ, καθώς και µε την Σ-λή τυ Σωκράτη Kαραντινύ µε τη«Zήλεια τυ Mπαρµυγιέ» τυ M-λιέρυ.

Aλλα έργα πυ συητήθηκαν έντ-να ήταν ι «Nεέλες» τυ Aριστά-νη πυ παρυσιάστηκαν τ 1951 στEθνικ Θέατρ και στην ComedieFrancaise στ Παρίσι και τ «Kατα-

ραµέν ίδι» µε τ ρδραµα τηςPαλλύς Mάνυ σε µυσική MάνυXατιδάκι, την ίδια ρνιά. Tέλς,στ ρδραµα «Περσενη» τυ A.Zιντ σε µυσική Στραίνσκι πυ ανέ-ηκε στ Covent Garden τ 1961, ε-ντύπωση δηµιύργησαν ι ευυείςκαι ευρηµατικές λύσεις πυ εναρµ-νιαν την απδση τυ σκηνικύ µετα δεδµένα τυ έργυ.

Aγνωστα σέδιαH πρετιµασία ενς άλλυ λευ-

κώµατς είε αρίσει πριν απ δύπερίπυ ρνια µε στ να κυκλ-ρήσει τν Nέµρι τυ 1994.Eκατ άγνωστα σέδια τυ Γκίκα, -

λα αντίγραα έργων της αραίας ελ-ληνικής τένης, θα παρυσιαστύνµέρι τ τέλς τυ ρνυ απ τιςEκδσεις «Σήµα και Xρώµα» τηςΘεσσαλνίκης, µε τν τίτλ «H αρ-αία Eλλάδα τυ N. Xατηκυριάκυ-Γκίκα» και µε επιµέλεια και κείµενατης Iωάννας Πρίδη.

Eπί πλλά ρνια, Γκίκας συνή-θιε να αντιγράει, είτε µε ακρίειαείτε πρσθέτντας µε παραλλαγέςτ πρσωπικ τυ ύς, παραστά-σεις απ αγγεία, αγάλµατα, ανάγλυ-α, τερακτες, νµίσµατα, ψηιδω-

τά απ λες τις επές της αραίαςEλλάδας. Kαθένα απ τα σέδια αυ-τά θα συνδεύεται απ τη ωτ-γραία τυ πρωττυπυ έργυ, ώ-στε να γίνεται ανερς τρπςπυ επεεργάστηκε κάθε σέδι καλλιτένης µε άση τ πρωττυ-π, καθώς και αθµς πυ έµεινεπιστς στ µντέλ ή απµακρύν-θηκε απ αυτ.

Tν Iύνι τυ 1994, Γκίκας απ-άσισε για την πιτητα τυ αρτι-ύ, για τ σήµα τυ ιλίυ και έ-λεγε τα δκίµια των µετατυπιών,

αρκετά αντίτυπα των πίων πρλα-ε να υπγράψει τν επµεν µήνα,ενώ ρισκταν για διακπές στηBυλιαγµένη και λίγες µέρες πριν ει-σαθεί στ νσκµεί.

Mέσα απ τις σελίδες της τελευ-ταίας αυτής δυλειάς τυ µεγάλυωγράυ, ιλτενς θα έει τηδυναττητα, πέρα απ την αισθητι-κή απλαυση τυ εικαστικύ µέ-ρυς τυ λευκώµατς, να διαπιστώ-σει την αραιλατρία τυ Γκίκα καιτη αθιά γνώση τυ, τυ ιστρικύπαρελθντς.

H συνάντηση τυ Oδυσσέα και της Nαυσικάς στ νησί των Φαιάκων. Eλαιγραία σε ύλ τυ 1949.

T περίηµ εργαστήρι τυ Γκίκα, στην δ Kριεώτυ. Πέντε κααλέτα συγκρατύν τ πλύπτυ έργ τυ πυ απεικνί-ει απψεις της Yδρας. Eκεί στεγάεται σήµερα η Πινακθήκη τυ ωγράυ.


9/32


H γνωριµία µυ µε τν ΓκίκαEικνες απ τη ωή τυ ωγράυ µέσα απ τις ενθυµήσεις τυ συγγραέα Πάτρικ Λη Φέρµρ

Tυ Πάτρικ Λη Φέρµρ

Συγγραέα

O ΠIO ηµισµένς Eλληνας ωγρά-ς των τελευταίων ρνων, NίκςXατηκυριάκς-Γκίκας, ήταν ένα µ-ναπαίδι πυ λάστησε ισµερα α-π δυ ακυστά ελληνικά νησιά. TαΨαρά, η γενέτειρα τυ πατέρα τυ,δάστηκε απ τν καιρ τυ ’21 για

τα παλικαρίσια ρεσάλτα των πυρπ-λικών της κατά τυ θωµανικύ στ-λυ. H Yδρα, τ νησί της µητέραςτυ –πυ σύµωνα µε την παράδσηήταν κατικηµέν απ στλαρυςκαι καρακύρηδες– έκανε την τύητυ πρωτστατώντας στ ναυτικ α-πκλεισµ πυ κήρυε Nέλσωναςστη διάρκεια της αιγυπτιακής εκ-στρατείας. T αρντικ της ικγέ-νειας Γκίκα στην Yδρα ήταν ένα απτα πλλά, γεωµετρικά τισµένα, υ-ρά παλάτια της λιγαρίας τυ νησι-ύ (πυ µως παρά την ακατάλυτη -ψη τυ έγινε στάτη απ µια ανικήωτιά, εδώ και τριάντα περίπυ ρ-νια). O πατέρας τυ, ψηλς µε γένειακαι αετίσια αρακτηριστικά, είε,-

πως θα περίµενε κανείς, διικήσειτν ελληνικ στλ και ρηµατίσειυπυργς Nαυτιλίας, µως γιςκαθηλώθηκε στην ηρά εαιτίας τηςελαττωµατικής τυ ρασης.

Tην πρώιµη ανεπτυγµένη κλίσητυ για τις καλές τένες, πυ εκδη-λώθηκε τσ στ σλεί, στην Aθή-να, σ και τις µέρες των διακπώντυ στην Yδρα, ακλύθησε η µετα-

κίνηση στ Παρίσι, πυ ίτησε στΛύκει Janson de Sailly. Σπύδασεγαλλική και ελληνική ιλλγία στηΣρνη και αρακτική δίπλα στΓαλάνη, λκλήρωσε την εκπαίδευ-σή τυ στη ωγραική κάτω απ τηνεππτεία τυ Bissiere στην AκαδηµίαRanson και τέλς εγκαινίασε τηνπρώτη έκθεση έργων τυ τ 1923,στην αίθυσα των Independents, σεηλικία µλις 17 ρνων.

O υπερευαίσθητςνεαρς

Eκείνς ψηλς, ταλαντύς, υπε-ρευαίσθητς νεαρς πυ µιλύσετέλεια γαλλικά (τα αγγλικά τυ ήρ-

θαν αργτερα) µε τ ψιλγραµµωτµυστάκι, τ γυρτ καπέλ, πτε π-τε ένα µνκλ, πάνττε άψγα ντυ-µένς, θύµιε τ σκτειν σρίγςτης κµψτητας ενς Mπντλέρ, ήτυ σκιτσγράυ Constantin Guys.Zηλωτής της µελέτης, ρωστύσε ί-σως την επιυλακτικτητά τυ σεµια υσική συστλή, πυ µως πτέδεν έγινε αιτία να τυ λείψυν ι ί-

λι. ενυτύσε ώς τ πρωί στα κα-µπαρέ, ακύγντας µε εκστατικήπρσήλωση τα σατιρικά τραγύδιατυ Vincent Hyspa και απµνηµνεύ-ντας για µια ωή –κατά τ παρά-δειγµα τυ ίλυ τυ Γ. Kατσίµπαληκαι τυ πιητή Γ. Σεέρη– τις αµίµη-τες ψευτσαρές διαλέεις τυ πε-ρί Φυσικής Iστρίας.

Oταν, παρατώντας τ µνκλ, α-ναρεσε τα γυαλιά τυ, τ πρσω-π τυ απκτησε κάτι απ τη υσι-γνωµία τυ Στραίνσκι (για τν -πί έµελλε αργτερα να σεδιάσειτ εαίσι σκηνικ της «Περσε-νης» στ Kεν Γκάρντεν). H στα-στική συµπεριρά τυ, αλλά και ηαριστκρατική ευπρέπεια πυ ακτι-

νλύσε η παρυσία τυ, επέαλ-λε τ σεασµ, πρσηλύτιε ίλυςκαι συρηλατύσε παδύς. H α-σίωσή τυ, εκτς απ την πατρίδα,ήταν στραµµένη στ Παρίσι και τΛνδίν. Oταν γύρισε στην Eλλάδαγια µια πι σταθερή παραµνή, ίδρυ-σε µαί µε άλλυς δύ συναδέλυςτυ της πρωτπρίας τ «Tρίτ Mά-τι», µηνιαία επιθεώρηση τένης και

πίησης, πυ η παρυσίαση ωγρά-ων πως Kλέε και Kαντίνσκι καιµεταράσεις απ κείµενα συγγρα-έων πως Zαρί, Aπλινέρ, Tις καθώς και ι αισθητικές πραγ-µατείες τυ Mατίλα Γκίκα έγιναν γιαπρώτη ρά γνωστές στ ελληνικκιν.

Πρωττυπη σκέψη

Yπήρε ακµα διακεκριµένς ακα-δηµαϊκς και µε τν καιρ ανακηρύ-θηκε επίτιµ µέλς της BασιλικήςAκαδηµίας τυ Λνδίνυ, γεγνςπυ τν ευαρίστησε ιδιαίτερα. Hπρικισµένη ευρυµάθειά τυ ρήκεδιέδ σε πλλύς τµείς: Kαθηγη-

H Mπάρµπαρα και N. Xατηκυριάκς - Γκίκας µαί µε τν συγγραέα Πάτρικ ΛηΦέρµρ (1974).


10/32


τής στη Σλή Aριτεκτνικής τυΠλυτενείυ Aθηνών στάθηκε µετη διδασκαλία τυ πλς δηµιυρ-γίας και έµπνευσης. Aσλήθηκε ιµν µε τη ωγραική, αλλά και µετη γλυπτική, την τένη της ανάγλυ-ης, την αριτεκτνική και την πλε-δµία. Oπως πλλί συνάδελίτυ, έγραε µε αληθινή δεισύνηκαι η µακριά σειρά των ιλίων τυείναι κατάµεστη απ πρωττυπησκέψη. H πρώτη γυναίκα τυ Aντιγ-

νη («Tίγκη») Kτιά έγραε στίυςκαι ίδις ήταν ενθυσιώδης µετα-ραστής συγγραέων πως ΛιύιςKάρλ και Eντυαρντ Λιρ. Aγαπύ-σε την πίηση τυ Mαλαρµέ, τυ Tε-ϊγιάντ και τυ Bαλερί και αισθαντανακατανίκητη έλη για κάθε τι πυ ταρακτήριε αθιά η ανεινίαστη α-σάεια, πως η Xρυσή Tµή και ι αι-σθητικές θεωρίες πυ πηγάυν απτην Πυθαγρεια ιλσία, ι πλύ-πλκες παρηήσεις της αγγλσα-νικής πίησης, ι υαντινές υµν-γραικές ακρστιίδες, τα παλίν-δρµα και αµέτρητα άλλα γλωσσικάή ερµηνευτικά παραµνπάτια πυτυ έγνεαν. Oι «∆ειπνσιστές»τυ Aθήναιυ ήταν µια απ τις τε-

λευταίες τυ αδυναµίες. Mυ άρισεκαι τυς ετά τµυς, ταν λκλή-ρωσε την ανάγνωση.

Tην ίδια στέγη

Tη δεκαετία τυ ’50 έησα κάτω α-π τη στέγη τυ υδραίικυ αρντι-κύ πυ τ εία δανειστεί για δυρνια και θυµάµαι πως δεν έπαυανα αναρωτιέµαι πώς υσικς κυι-σµς και τ άς εκείν των πετρω-µάτων και ρυκτών τυ νησιύ λ-γυρά µυ επηρέασε µια συγκεκριµέ-νη άση της ωγραικής τυ Γκίκα.«Tίπτα δεν θα µπρύσε να είναι λι-γτερ παρρµητικ ή περισστερπρµελετηµέν απ την πρσέγγιση

τυ» εία επισηµαίνει στις σηµειώσεις µυ. «H σλαστική γεωµετρική λεπτ- µέρεια υαίνει ένα µαγικ, πυκν, συν-θετικ σύστηµα αριτεκτνικής δµής και ταυτρνης διάσπασης. T αίσθη-

µα της διετευµένης αναπδραστης δύναµης είναι τσ κυρίαρ, ώστε ανκάπις δκίµαε, απλώνντας τν α-ντίειρα και τ µεσαί δάτυλ, να ερι-ώσει ένα εκατστµετρ ρίντα απτην κη ενς αραγγιύ, θα πρκα-

λύσε ένα πραγµατικ πανδαιµνι α-πσύνθεσης, ρή απ τσακισµένα ε-πίπεδα, εαραλωµένα σπειράµατακαι µυριάδες θρύµµατα αιθέρα. O Γκί-κας αντιµετωπίει την ανυπέρλητη δυ-σκλία της απεικνισης τυ ελληνικύτπίυ µε στρατηγήµατα: Mε τ ως

της αυγής ή τη στιγµή τυ λυκωτς,ι σκιές γίννται ωτεινά σήµατα,πράσινα, λυλακιά ή µπλε τυ µαγνησί-υ πυ αντάυν πλύ πι αληθινά α-π τ’ αντικείµενα πυ τις πρκαλύν. Oίσκις ενς δέντρυ µιάει να έει σκά-ψει λκληρ αντάκι µε τ σήµα τυδέντρυ. Eνα ελιδνι ή µια κυκυά-για ρίνυν κάτι λώντανες σκιές πυεωρίυν ανάγλυες πάνω στις επι-άνειες των ράων...».

Yστερα απ ένα ωρισµ ωρίς ε-µπάθεια απ την πρώτη τυ γυναίκα,κατρθωσε άρη στν µακρρνικαι ευτυισµέν δεύτερ γάµ τυµε την Mπάρµπαρα Γυρνερ –κρητυ διάσηµυ Λνδρέυ δικηγρυSt. John Hutchinson– ν’ απύγει

την ψυρή σαρτητα πυ συνή-θως συνδεύει τις τιµές και τ’ αιώ-µατα. T ταίδι τυς στην Iαπωνία έ-δωσε αρµή σε ένα σωρ αστείεςµιµήσεις απ παραστάσεις τυ θεά-τρυ N σε επινηµένα ψευτγιαπω-νέικα και πάντα µε θέµα τν αυταρ-ικ σαµυράι και την πειθήνια, -ισµένη παλλακίδα τυ, πυ έκανανεµάς τυς «θεατές» να σπαρταράµεκυριλεκτικά απ τα γέλια.

Στην Kέρκυρα

Aέαστη παρεµένει η εικνα τηςσυντριάς µας στην πεύλα ενςάλλυ σπιτιύ στην Kέρκυρα, πυ Γκίκας είε σεδιάσει για τν πργ-

ν τυ τν Tάκµπ, µε την ReggyAshcroft και τν Dady Rylands ναδιαάυν δυνατά πιητικά και θεα-τρικά απσπάσµατα κάτω απ τιςκληµαταριές. Aυτ τ σπίτι ήταν έναπαλι ελαιτριεί στν Aγι Στέα-ν, πυ η δίδυµη ιδιυία τυ Nίκυκαι της Barbara είε µετατρέψει σεκαταύγι µναδικής ατµσαιραςκαι γητείας. Στν κήπ, τσαλωτάµτία κσµύσαν τ λιθστρωτπι ψηλά, µαγνάδια απ κλήµατα, πε-ριστύλια και στν αέρα θρΐσµατα α-π ελιδνυρές. Mετά τ ηλιως,µας περίµενε ένα ασίλει τηςσκιάς, πυ είαν επινήσει ι δυτυς για τ εσωτερικ, γεµάτ δρ-σιά και ιριδισµύς, πραγµατικ ληµέ-

ρι για τρίτωνες. Aπ τα παράθυρα α-γνάντευες κυπαρίσσια και ελιές,υντωτές σαν εγγλέικες αλανι-διές, να κατηρίυν ως τα στενάπυ ώριαν την Kέρκυρα απ τ’Aκρκεραύνια ρη και την Aλανία.

O νεερµένς θαρρύσε πως εί-ε άνυ µπρστά τυ την «Aρκα-δία» τυ Σίντεϊ ή τ σκηνικ τυ«Oνείρυ Kαλκαιριάτικης Nύτας»και της «Tρικυµίας». O υλλστεµ-µένς µύθς πυ στιειώνει τν ελ-ληνικ αµρέα και σύσσωµ τ θε-σπέσι ραµα έλεγες πως είαν λαεπηδήσει απ τ µαγικ ραδί τυΠρσπερυ.

Mετάραση κειµένυ: Mαίρη Bσταντή

«Oι ∆ύ Φίλες», 1959, λάδι σε µυσαµά, 95x81 εκ. Συλλγή Kριεώτυ. (Φωτ. Aπ τ ιλί GHIKA. Eκδσεις A∆AM, Aθήνα, 1991).


11/32


Yδραίικες και άλλες ιστρίεςΠρσωπικές αναµνήσεις ενς ίλυ τυ, πυ έµελλε να συνυπάρυν για σαραντακτώ λκληρα ρνια

Tυ Tν Kράτν

Zωγράυ, ακαδηµαϊκύ

TO 1945, ιδικτήτης και τενκρι-τικς τυ περιδικύ «Horizon»µυ πρτεινε να ρίω µια µατιά σεκάπιες ωτγραίες έργων ω-γραικής ενς Eλληνα καλλιτένη,πυ µλις είαν τάσει µε τ ταυ-δρµεί. Θυµάµαι καλά τν ενθυ-σιασµ και των δυ µας για τηνπρωττυπία, τη σαήνεια και τη δύ-ναµη πυ ακτινλύσαν. Hταν ε-µπνευσµένα απ τα σπίτια τηςYδρας, νησιύ πυ η γεωµετρία τυείναι µεστή απ µεσγειακ ως.T ύς ήταν ένα είδς αναιωµέ-νυ κυισµύ. Aπασίσαµε αµέ-σως να παρυσιάσυµε τις ωτ-γραίες εκείνες στ περιδικ.

T θινπωρ, γνώρισα απ κ-

ντά τν ωγρά πυ επισκεπττανγια πρώτη ρά τ Λνδίν. Eνιωσαπραγµατική αρά απ την επικινω-νία µυ µ’ αυτν τν αγγλπρεπήEλληνα, πυ ήταν τσ κµψς, σ-αρς πρσιτς και γητευτικςσυνάµα. Oπως πλλύς άλλυς συ-ναδέλυς µυ την επή εκείνη,µε κατείε µια αθιά επιθυµία να ε-πισκεθώ τ Nτ και τις περιέςτης Mεσγείυ.

H Eλλάδα ήταν συνεώς µέσα στνυ µυ. H γνωριµία ενς τσ συ-µπαθητικύ καλλιτένη, πυ θα µυεασάλιε ένα θερµ καλωσρι-σµα στην πατρίδα µυ, µε ενθάρρυ-νε περισστερ. Aναέρω αυτή τηνπρώτη συνάντησή µυ µε τν Γκί-

κα, επειδή αρακτηρίει την επί-δραση πυ δένται συνά ι Eυ-ρωπαίι ωγράι απ κάπιες α-πρσδκητες συναντήσεις.

Eαιρετική τύη

Tην επµενη ρνιά, τ Mάι τυ1946, εία την εαιρετική τύη ναρεθώ στην Aθήνα. Eκεί άρισε ηιλία µυ µε τν Γκίκα και τελείωσεσαράντα κτώ ρνια αργτερα, τηµέρα τυ στωικύ θανάτυ τυ.

O Γκίκας γνώριε πλύ καλά τησηµασία της αλληλεπίδρασης τωντενών, την τυαία σ και τη σκ-πιµη. Eνα αινµεν πυ επανα-λαµάνεται σε λες τις τένες, ιδι-

αίτερα µως στη µυσική. Aπ τανεανικά τυ ρνια υπήρε ιδανικυπδειγµα επαγγελµατία ωγρά-υ πυ επεδίωκε την επιίωσητης ωγραικής τυ. Γεννήθηκε µ’ερευνητικ µυαλ, αυθεντικά πρ-σντα εικαστικύ καλλιτένη. Hτανέυπνς, ευαίσθητς, ενηµερωµέ-νς, ανήσυς, διαασµένς, τλ-µηρς. Eκτς απ τις ιδιτητες αυ-τές ήταν επίσης εκλεκτικς, µε α-περίγραπτη αιπρέπεια και αρι-στκρατικ παρυσιαστικ.

Eυτυώς διέθετε άθν ιύ-µρ κι αγαπύσε τη σάτιρα και τ’ α-στεία. Γιατί, πώς αλλιώς θα µπ-ρύσε να είε µεταράσει τσ πε-τυηµένα τ ιλί τυ Edward

Lear «Yonhy - Boghy - Bo» («Γιγκι-Mπγκι-Mπ») στα ελληνικά;

Πρσκληση σε γεύµα

H αίσθηση τυ κωµικύ πυ τναρακτήριε αίνεται και απ µια ι-διτυπη άρσα πυ έκανε κάπτεσε τρεις συµπαθητικύς Γάλλυςσπυδαστές της Σλής Kαλών Tε-νών τυ Παρισιύ. Στη µέση περί-πυ της δεκαετίας τυ ’50, αυτά ταπαιδιά είαν διασίσει µε ωτστπτην Eυρώπη και θάνντας στηνYδρα ανακάλυψαν µε πλύ αρά τNίκ να κάθεται στ λιµάνι. Eίανσυντηρήσει τυς εαυτύς τυς,στη διάρκεια τυ ταιδιύ, µε σκέτυλ απ αλεύρι και γάλα πυ κυ-αλύσαν µαί τυς σ’ ένα µικρσάκκ. Φυσικά, δέθηκαν µε τιµήκαι ευγνωµσύνη την πρσκλησητυ Γκίκα να γευµατίσυν στ σπίτιτυ. Oταν κάθησαν στ τραπέι, Φώτης, υπηρέτης τυ Γκίκα εκεί-

να τα ρνια, µπήκε στην τραπεα-ρία κρατώντας µια τεράστια συ-πιέρα µε ραστ υλ πυ άνιε α-κµη. Oι σπυδαστές τα ’ασαν. T-τε, Γκίκας µε απλυτα σαρ ύ-ς τυς είπε: «Σκέτηκα να κάνωειδική παραγγελία για τ ατήρι

σας, επειδή µυ είπατε τι µν αυ-τ τρώτε». Θυµάµαι ακµη τ γέλικαι την ανακύιση πυ ακλύθη-σαν, ταν Φώτης πήρε τ υλ κιέερε µέσα µια πιατέλα µε αρνάκικαι πατάτες πυ µλις είε γει απτ ύρν.

T ∆εκέµρι τυ 1959, η Bαρά-ρα Γκίκα µε πρσκάλεσε να έρθωστην Eλλάδα για να γιρτάσω µαίτυς τα Xριστύγεννα. O Γκίκας εί-ε απασίσει να µετατρέψει τ ι-κγενειακ τυ σπίτι στην Yδρα σεµνιµη κατικία για εκείνν και τηγυναίκα τυ. T 1959 ήταν µια υπέ-ρη, παραγωγική ρνιά για τη ω-γραική τυ. Oι λευκί τίι σκε-πάστηκαν µε κάπια απ τα πι ση-

µαντικά έργα τυ, τα ντσιέ τυ γέ-µισαν µε έα σέδια. Kαι πρς τι-µήν της Mπάρµπαρα, η κρεατκά-µαρα στλίστηκε µε αραιπρεπασιυλλικά συµπλέγµατα και µτία.Hταν πραγµατικά µια απθέωση.Mε τη δική µυ ήθεια, λες ι ύ-

λινες επιάνειες εικνγραήθη-καν, ώσπυ η µεγάλη τραπεαρίαθύµιε arpio πµπιιανής ίλας. Tαντυλάπια και τα τραπέια διακ-σµήθηκαν επίσης, ώστε, µαί µε µιασυλλγή ενετσιάνικης marque-terie, τ σύνλ άνταε σαν µυθι-κ παλάτι.

Στ λιµάνι

Mια ωτεινή, εστή ηµέρα τυ Iα-νυαρίυ πρτεινα στ Nίκ να κα-τέυµε µε τα πδια στ λιµάνι, πυαπήε ένα ιλιµετρ απ τ σπίτι.O Nίκς, πως και πατέρας µυ, α-ντιπαθύσε την πεπρία, αλλά εί-α υπσεθεί στην Mπάρµπαρα να

Aπ αριστερά: N. Xατηκυριάκς-Γκίκας, Tν Kράτν, Πάτρικ Λι Φέρµρ, Λυδία Aυς. Kαθιστή η Mπάρµπαρα Γκίκα (1958).


12/32


τν παρακινήσω να κάνει λίγη γυ-µναστική.

«Θα ωνάω τ Φώτη», είπε, «ναετιµάσει τα γαϊδυράκια». Πιστςστην παράδση τυ Yδραίυ άρ-ντα, δεν ανεταν την ιδέα να περ-πατήσει! Oταν επέµεινα, δέθηκεµε τ ρι να µε ακλυθήσει, κρα-τώντας ένα κµψ µπαστύνι καιρώντας ένα µαλακ καπέλ, ντυ-µένς, πως πάντα, στην τρία.

∆εν ήµυν πρετιµασµένς για

λες εκείνες τις διαυτικές εκδη-λώσεις των γυναικών τυ νησιύπυ, ταν τν είδαν, άνιαν διά-πλατα τις σαλιστές πρτες τυςκαι κατέηκαν στην αυλή να τνπρϋπαντήσυν και να τυ ευη-θύν, πως κατηρίαµε τα σκά-κια. Aυτ συνείστηκε, ώσπυ τά-σαµε στ λιµάνι.

Eκεί, καθώς πίναµε τ καεδάκιµας, τυ είπα πση εντύπωση µυείε κάνει λη εκείνη η ικειτητάτυς. «Eίναι επειδή πρώτη ρά µελέπυν να πηγαίνω µε τα πδιαστ λιµάνι», µυ εήγησε. «Nµί-υν τι έω µείνει απ λετά καιµε συµπνύν». ∆εν ρειάεται ναπρσθέσω πως έστειλε αµέσως να

έρυν τα γαϊδυράκια για την επι-στρή.

Στις λγεςτ αρντικ

Λίγ αργτερα ρέθηκα στ Λν-δίν να ηθώ τν Γκίκα για τις µα-κέτες των σκηνικών της «Περσε-νης», µπαλέτ πάνω σε µυσικήτυ Στραίνσκι και ργραία τυΦρέντερικ Aστν για τη BασιλικήOπερα τυ Kεν Γκάρντεν. Πί-στευε πως η εµπειρία µυ απ έναµπαλέτ, τ «∆άνις και Xλη», θατυ ήταν ρήσιµη. Tτε έθασε έναγράµµα απ τ Φώτη πυ έλεγε τιείαν επιτέλυς τελειώσει ι ηλε-κτρλγικές εργασίες στ σπίτι τηςYδρας. «Mην ανησυείς κ. Nίκ», έ-γραε. «Aπ εδώ και µπρς τ σπί-τι δεν κινδυνεύει απ ωτιά».

Mια εδµάδα αργτερα µας ει-δπίησαν πως Φώτης, πυ είετην κακή συνήθεια να µεθάει συ-νά, έαλε ίδις κατά λάθς ω-τιά στ σπίτι, πυ έγινε κυριλεκτι-κά στάτη. O Γκίκας µ’ έστειλε αµέ-σως πίσω στην Eλλάδα να επιλέψωτη διάσωση των έργων πυ είε κα-τρθώσει να γάλει απ τ σπίτι,άρη στην έγκαιρη επέµασή της, ηBάνια Xατηµιάλη. Oταν ρέθηκακντά στ ερειπωµέν αρντικ, καπνς σηµάτιε ακµα µια λεπτήκλωστή πάνω στις σωριασµένες πέ-

τρες. Γύρισα πίσω στ Λνδίν, -πυ µλις πρλαα την πρεµιέρατης «Περσενης», τ αριστύργη-µα τριών µεγάλων ταλέντων. O Γκί-κας, ταν σεδίαε για τ µπαλέτή για τ θέατρ, ρισκταν πραγµα-τικά στ στιεί τυ.

Φαντασία και πίησηHταν επίσης ένας ιδιυής αρι-

τέκτνας, εικνγράς ιλίωνκαι ές σεδιαστής. Aησε πί-σω τυ γλυπτά τυ πυ εωρίυνγια τη άρη και την πρωττυπίατυς πάνω σε δέµατα της αραίαςµυθλγίας και ιστρίας, σαν γνή-σις αναγεννησιακς ωγράς.

Eδινε ωή σε κάθε υλικ πυ έπε-τε στα δηµιυργικά έρια τυ.Στ άθς, υπήρε κλασικς πυ α-γαπύσε λες τις µρές συνερ-γασίας. T ύς τυ είναι εκάθα-

ρ. ∆εν ωγράισε πτέ ωρίς ναστηρίεται σε πρκαθρισµένηµρική άση, πάντα εναρµνι-σµένη µε την κλίµακα και τις δια-στάσεις τυ πίνακά τυ.

Στην κάπτε κρυµµένη γεωµε-τρία τυ διέτευε τ ως και τσκτάδι, τπθετώντας τα ρώµα-τα µέσα στα σήµατα µε κύρς, επι-νητικτητα κι αυτπεπίθηση. Mετη ήθεια της αντασίας τυ, ά-ησε τ πνεύµα της πίησης να ει-σάλει στη δαιδαλώδη πλιτεία µετυς εγγαρλυσµένυς τίυς.

Eτσι, µας έδωσε τπία γεµάτα α-ρύµενες αντανακλάσεις αλλά καιαινιγµατικ µυστήρι σε επή πυη ωγραική είε στερηθεί τ ά-θς της.

Aώριστς σύντρςΣτάθηκε δάσκαλς για τυς νεώ-

τερυς ωγράυς. Σεδίαε αστα-µάτητα µε τη ήθεια της µναδι-κής πτικής µνήµης τυ. Πτέ δενείδα κάπι σκίτσ τυ πυ να µηνυπήρε ερευνητικά κµψ, ή εκά-θαρα κατασκευαστικ, πάνττε ε-µπλυτισµέν µε πληρρίες. Eναπρσατ ιλί τυ µε σκίτσα έειγίνει αώριστς σύντρς µυ.Tα τελευταία ρνια, παρά τν δυ-νηρ αµ της γυναίκας τυ τηςBαράρας, πυ την πένθησε αθιά

µέσα τυ και τη αθµιαία επιδείνω-ση της ρασής τυ, έησε µε απ-λυτη στωική καρτερία.

Oπως λι ι µεγάλι καλλιτέ-νες, υπήρε ένας εµπνευστής.Aπέρριπτε συς θεωρύν τη ω-γραική µια «εύκλη τένη». Oι ω-γράι πυ θεωρύν τυς εαυτύςτυς ικανύς για τα πάντα θα πρέ-πει να σκύψυν µε πρσή και ν’ α-ναγνωρίσυν τη µναδικτητά τυ.

Συµµετέω µ’ λυς τυς Eλλη-νες στ πένθς για την απώλειαµιας απ τις ευγενέστερες πρσω-πικτητες της ελληνικής ωγραι-κής. Aλλά θρηνώ ταυτρνα τηνέλλειψη της παρυσίας τυ πλυτι-µτατυ ίλυ µυ.

Σέδι τυ Tν Kράτν απ τν N. Xατηκυριάκ - Γκίκα (Συλλγή T. Kράτν).

O N. Xατηκυριάκς - Γκίκας στην τραπεαρία τυ σπιτιύ τυ, πυ υπάρει ακµη και σήµερα τ πλύπτυ έργ τυ «T-πί της Kηισιάς».


13/32


Aυτς πυ άγγιε

σε άθς την ελληνικτηταMνήµες απ την επή πυ N. Xατηκυριάκς - Γκίκας δίδασκε στ Πλυτενεί

Tυ Παναγιώτη Tέτση

Zωγράυ

ΠOΣΩN ρνων είσαι; Σαν απ συ-γκινωνύντα δεία πέρασε η ερώ-τηση, η απάντησή µυ και η δική µυερώτηση. ∆εκαπέντε. (Eπή πυτν εγνώρισα, πλεµς, έεδρςαντάρς).

Eσείς; Eγώ δεκαεπτά. Eίαµε συ-νεννηθεί.

Hταν µία απ τις τελευταίες ρέςπυ τν είδα, λίγ πριν απ τ καλ-καίρι. Eίε πάντα αµείωτη πνευµατι-κή διαύγεια. Oι δύ ψεις: σαν διατη-ρύνται λες ι πνευµατικές δυνά-µεις απ τη µία και απ την άλλη ναέυν αµλυνθεί ι ικαντητες άνε-της λειτυργίας τυ σώµατς...

∆ιατηρύσε, παρά την κατάστασητης θράς, την αιπρέπεια τυ ευ-γενύς. O τρπς τυ να έρεται

πάντα αριστκρατικς. Ψηλς ευθυ-τενής ως την ώριµη ηλικία· κµψςπρσεγµένα ως τελευταία.

∆εν τυ άρεσαν ι δσληψίες µετ καλλιτενικ συνάι, τ επαγγελ-µατικ. ∆ιάλεγε τυς ίλυς. E-ντας κάπια ικνµική ευέρεια–στα νεανικά τυ, απ’ σ έρω, δενείε ιδιαίτερη άνεση– σε σύγκρισηµε τυς άλλυς καλλιτένες πυ λι-µκτνύσαν, µε ανάγκη για τ στι-

ειώδες, θεωρείτ ευνηµένς καιαυτά συνέαλλαν στην εντύπωση τικρατά απστάσεις, πρκαλώνταςσλια µε κάπιν υπσυνείδητθν. ∆ιέλεπες, δίως πτέ να έ-ει εκραστεί η αντιπάθειά τυ πρςτ λαϊκισµ, στη ωή και στην τένη.Eίε δίκι.

Nές δάσκαλς µε πνή, στη Σ-λή Aριτεκτνων δίδαε µε ευρύτα-τυ ρίντς αντίληψη πυ τ ήθς

Aπ αριστερά: Παναγιώτης Tέτσης, N. Xατηκυριάκς - Γκίκας, Γιάννης Mραλης, τ Nέµρι τυ 1990.


14/32


ήταν µέρς. Iδιαίτερη σύµπτωση, συ-ναντήσεις σ’ αυτ τ ίδρυµα δασκά-λων σπάνιας πνευµατικτητας:Oρλάνδς, Πικιώνης, Mιελής, Eυαγ-γελίδης, ∆εσπτπυλς, Kριεήςκαι συνεργάτες τυς επιµελητές,Kκης Bασιλειάδης, Παπαλυκάς,Eγγνπυλς, Aρης Kωνσταντινί-δης· αντιπρσώπευαν λι αυτίτυς εκλεκτύς της τένης και τυστασµύ. Mα λι µαί έδωσαν µιαεκτίναη, έρνντας τη λαµπρή, αν

ι και µναδική επή στ ίδρυµα.

Πειθαρίακαι αυστηρτητα

H διδασκαλία είναι γνιµη αν πέσεισε εύρ τπ κι αυτς ήταν ε-ωριστς κύκλς των ττε µαθητών.H δεύτερη καλή συγκυρία. Eπήπυ ήµυν στ πρπαρασκευαστικτης AΣKT διδάσκετ σέδι πυ έδι-νε «εντύπωση» «Effet».Συµάτα,γυαλίσµατα κ.ά. Aντίληψη πως έτσι–πρωθύντ πλαστικές αναητή-σεις– πράγµα πυ καλλιεργείται καισήµερα για τις εισαγωγικές εετά-σεις –κάτι πυ πετυαίνετε εύκλα

κι έκρυε πλλές αδυναµίες. Eία ε-πιλέει τις ηµέρες διδασκαλίας τυXατηκυριάκυ κι ρισµένες ρέςρισκµυν απέναντι παρακλυθώ-ντας τ µάθηµά τυ.

Hταν τ άλλ άκρ. Kατάλαα π-σ δύσκλ ήταν τ σέδι, την πει-θαρία και την αυστηρτητα πυ εί-ε ως πρϋπθεση. Πάνω σ’ ένανKύρ πυ δυλεύνταν ηµέρες καιηµέρες, ήταν η µνιµη σεδν άσκη-ση· µε τ λεπτυσµέν µλύι τσέδι γράετ παντύ, πυ και τως –γυάλισµα κι αυτ είε σήµα–µρή. Tώρα, µετά τσα ρνια –αρ-γτερα µε πρσέλαε συνεργάτη ε-πιµελητή τυ– παρά την τρπέδητης επίµνης διαδικασίας, πιστεύω

πως τέτια αντιµετώπιση µαθητείαςεπιδρά γνιµα εις διάρκεια και πρε-τιµάει για τις ελευθερίες πυ π-θεί καλλιτένης.

∆εν ήµυν µνς µη σπυδα-στής πυ παρακλυθύσε τα µαθή-µατά τυ. Kατά έναν τρπ είε υπ-καταστήσει για µένα τη Σλή KαλώνTενών στην πία ι πρδευτικέςαπψεις (Παρθένης, Kεαλληνς,Tµπρς), είαν µικρή απήηση. Eίεδιαµρωθεί µ’ αυτύς τυς δασκά-λυς στην αριτεκτνική υτώριταλαντύων και διανυµένων. K-σµάς ενάκης, Nίκς Γεωργιάδης, α-γκωνάρια τώρα της νεώτερης τέ-νης κι αργτερα Παύλς Kαλαντ-πυλς κι άλλι. Kαι άλλι πυ δεν ά-

ντεαν τη σταδιδρµία τυ ωγρά-υ. Σαέστατα, σ’ αυτήν τη δεκαε-τία ’40-’50 τ εργαστηριακ µάθηµατυ Xατηκυριάκυ ήταν αντίπυςστν παραπιηµένν εµπρεσινισµτης Aνώτατης Σλής Kαλών Tενώνµε εαίρεση τν Παρθένη.

Eνσυνείδητς Eλληνας

H σύµπλευση Πικιώνη-Xατηκυ-ριάκυ στη διδασκαλία είε στνα ανασηκώνει τν λι της µ-ντέρνας τένης και να εισδύσει στιςρίες πυ συναντώνται µ’ αυτέςτης ελληνικής (αραίας) της Aνατ-λικής Pωµαϊκής δηλαδή Bυαντίυκαι της µετέπειτα διαδρµής.

Aυτά τα θεµέλια πάνω στα πίαέκτιε τη διδασκαλία τυ ήταν κι ε-κείνα των πρσωπικών τυ θέσεων.Kάτω απ την επιάνεια της τελικήςµρής τυ έργυ τυ, αν εισωρή-

σει κανείς θα διαπιστώσει πως πρληµατισµς είναι εκείνς πυτυ πρκαλύσε η αραιτητα και ησυνέειά της, περνώντας στην Aνα-γέννηση ως τη νεώτερη τένηSeurat και τ συνθετικ κυισµ. Γι’αυτ πιστεύω πως ήταν «Eλληνας».Eίε αγγίει αυτή την «ελληνικτη-τα», πως απκαλείται σε άθς καιι σε επιάνεια (ως ψυσύνθεσηατµυ ήταν Pωµις και επιπλέναρανίτης).

Συνηθίυν να τυ δίνυν τν α-ρακτήρα τυ ευρωπαϊστή κατατάσ-σντάς τν στν κυισµ. Oσι τλένε σηµαίνει τι έυν καταλάειπλύ λίγα απ τ έργ τυ. Σίγυραείναι εκείνς πίς ενσυνείδητα

εγκλπώνεται τις αντιλήψεις τηςµντέρνας τένης και µε την επι-στρή τυ εδώ, στα νεανικά ρ-νια, τις έρνει και στεριώνει τις µ-ντέρνες ώς ττε διαθέσεις σε υπ-

ψία υπλανθάνυσας παρυσίας.∆εν είναι σπάνι επίσης να αρα-κτηρίυν τ έργ τυ ηρ και ε-γκεαλικ. Oταν τ δει κανείς µε αι-σθητικ µέτρ τα κατάλιπα των α-πσυντεθειµένων υµών τυ Mνά-υ, δεν γίνεται παρά να έει τέτιαεντύπωση.

Πρσωπική µυ αίσθηση είναι,πως, απ την επιανειακή ηρτητααναδύεται η θέρµη, η συγκίνηση, ηευαισθησία και η ιδιαίτερη ενέρ-γεια. Aυτή είναι η δύναµη και η µα-γεία τυ έργυ τυ. Aυτ άλλωστεέει πλλές πτυές και ψεις. Tαέργα τυ ώς την δεκαετία τυ ’50,σε σέση µε εκείνα της δεκαετίαςτυ ’60, ι µν δεν έυν δια-

ρά, αλλά ανήκυν σε άλλη συγκινη-τική σαίρα.

∆εν µπρώ να µη σταθώ σ’ αυτάτων δύ πρώτων δεκαετιών, πωςκαι σε παλιτερα, αναέρω τα «Σπί-

τια», έργ πλύ νεανικ τυ ’27, στατπία της Yδρας. Nα µην θυµηθώ τµεγάλ έργ, τπί απ την ταρά-τσα τυ µε τα Vermillion και γαλάιαελιδνια πυ ρισκταν στ κκκι-ν σαλνι της κατικίας της δύMπενιέλυ; Oύτε µπρώ να σιωπή-σω την κατάπληη πυ µυ πρκά-λεσαν ταν είδα τα έργα της τελευ-ταίας δεκαετίας στα εγκαίνια της Πι-νακθήκης τυ, έργα για µένα άγνω-στα (δεν συ τα έδεινε εύκλα στεργαστήρι τυ) και απ τα ωραι-τερά τυ.

∆εν ήταν απκάλυψη µν. Hταναπκάλυψη εκρήεως ελευθερίαςκαι νεανικτητας. Tυ τ είπα.

Hταν πράγµατι δεκαεπτά ετών.

«Yδρα», 1939, µλύι, 19,7 X 15,4 εκ.


15/32

Tυ Nίκυ Πετσάλη-∆ιµήδη

Iστρικύ, δρς Πανεπιστηµίυ τυ Λνδίνυ

O XATZHKYPIAKOΣ-Γκίκας άησεέργ µεγάλ σε γκ και πλύσι σεάσεις, πυ καλύπτυν εδµήνταλκληρα ρνια. Mιραία, ι ιλ-τενι –ακµα και εκείνι πυ «γνω-ρίυν» και αγαπύν τ έργ τυ µε-γάλυ ωγράυ– δυσκλεύνται ναδιακρίνυν τις διαδικές άσειςπυ τ συνθέτυν και τα αρακτηρι-στικά κάθε µιας απ αυτές.

H περίδς τωναναητήσεων,

1921-19371921-1925: H άση των πλύ νεα-

νικών πειραµατισµών, µε επιρρέςαπ τυς περιστασιακύς δασκά-λυς τυ (Παρθένης, Bissiere) και έ-ρευνες γύρω απ τις τεντρπίεςµεγάλων ωγράων (Velasquez,Tiziano και ιδιαίτερα Θετκπυ-λς).

Aντιπρσωπευτικά έργα: NεκρήΦύση, 1924, (∆. Πικιώνης), Πρσωπ-γραία Teriade και Γυµν MντέλKµπλι, 1924-25, (κατεστραµµέ-να, αλλά ωτγραίες δηµσιεύ-

νται στν πλήρη Kατάλγ τυ Zω-γραικύ Eργυ, πυ συνέταα µετη συµπαράσταση τυ ίδιυ τυ ω-γράυ, Aθήνα 1979).1926-1931: H άση πυ εµανίε-

ται τ θέµα της αναήτησης πυ έ-µελλε να διακρίνει λ τυ τ έργ,δηλαδή η µελέτη τυ ωτς και τωνευάνσεών τυ πάνω σε επιάνει-ες ή και µεγάλες εκτάσεις. Στη άσηαυτή, ωγράς πρωράει σε αρ-κετά τλµηρές ααιρέσεις, ωρίς ω-στσ να θάσει πτέ στην ανεικνι-κτητα.

Aντιπρσωπευτικά έργα: Eσωτερι-κ µε Kααλέτ I-VI 1926-27,Bernheim, Raynal, Rosemberg,Bosquet (Παρίσι), Pariser (Zυρίη),

Παράθυρ I-III, 1927-28, (αµένα, Πα-ρίσι), Σπίτια της Aθήνας τ Σύρυ-π 1927-28, (Eθνική Πινακθήκη),Σπίτια απ την Oδ Oµήρυ 1928, (N.Πετσάλης-∆ιµήδης), Στρατώνας I-IV 1929, (ένα Eθνική Πινακθήκη),Γυναίκα πυ λιάεται 1931 και Γλέντιστην Aκργιαλιά I-II, 1931 (N. Πετσά-λης-∆ιµήδης και Eθνική Πινακθή-κη τ τελευταί).1932-1937: H άση της έρευνας

των πρληµάτων της σύνθεσης,τυ εναρµνισµύ των ευθειών µετις καµπύλες, της πρσαρµγής τυµετακυιστικύ ιδιώµατς στ ελλη-νικ τπί.

Aντιπρσωπευτικά έργα: Σύνθεσηµε Kκκιν Φντ, 1934, (Ghristian

Zervos, Παρίσι), Tπί στν Πρ,1934, (X. Aθ. Γκέρτσυ), Σύνθεση µεEλληνικά Aντικείµενα, 1934, (∆ηµ-τική Πινακθήκη Pδυ), Σύνθεσηµε Pυθµικά Aντικείµενα, 1935, και∆ύ Mρές, 1936, (Mυσεί Mπε-νάκη).

H περίδς της ακµής,1938-1965

1938-1939: H άση της ριστικήςδιαµρωσης τυ ωγραικύ ιδιώ-µατς τυ Xατηκυριάκυ - Γκίκα,

της ωγραικής δηλαδή ταυττητςπυ θα τν διακρίνει πάντα. Στα 32τυ ρνια, διαθέτει ήδη λα τα µέ-σα και την απαραίτητη ενραση γιανα δώσει νέ πρσανατλισµ στηνελληνική ωγραική, απρριπτικτυ ακαδηµαϊσµύ και συγρνισµέ-ν µε τα διεθνή ρεύµατα της Tένης.Tα λίγα έργα αυτής της περιδυ –ταπερισστερα δυλεµένα στην Yδρα–αρακτηρίνται απ συνθετική ισ-σρπία, ρωµατική αρµνία και έ-ντν ωγραικ ρυθµ.

Aντιπρσωπευτικά έργα: Aντικεί-µενα και Σκιά, 1938 και Oπωρπω-λεί Aπλλων, 1939, (Eθνική Πινα-κθήκη), Mεγάλ Tπί της Yδρας,1938, (X. Πταµιάνς), H Mυριά,

1939, (Λ. Bαρδινγιάννη), Aνιηστην Yδρα, 1939, (N. Πετσάλης - ∆ι-µήδης), Yδρα, 1939, (Π. Mιελής).

1940-1945: Aσκηση σε πι ρεαλι-στικές αναπαραστάσεις, κυρίως ε-σωτερικών, νεκρών ύσεων και πρ-σωπγραιών. H εκλγή τυ σαν κα-θηγητύ τυ Πλυτενείυ και π-λεµς περιρίυν τ ρν και ταυλικά τυ καλλιτένη.

Aντιπρσωπευτικ έργ: Aυτ-πρσωπγραία 1942, (MυσείMπενάκη).

1946-1954: H άση της µεγάληςακµής. Tα έργα της δεύτερης αυτήςπεριδυ της Yδρας –µετά απ τησύντµη, αλλά καθριστική τυ1938-39– απκτύν πλάι στη σριγη-λτητα και την ρθνµηση εκείνωντης πρώτης, µια αισθησιακή σεδν,αλλά ήρεµη µεσττητα. Στη άσηαυτή –πυ σαν σύνλ, πρέπει να θε-ωρηθεί η κρυαία τυ ωγραικύτυ έργυ– ανήκυν και ι εντητεςτων έργων µε θέµατα: α. στέγες καισπίτια τυ Παρισιύ, . µπαλκνιακαι σιδερένιες σκάλες της παλιάςAθήνας, γ. ήλιυς και καασωτά σεκήπυς της Kρήτης.

Aντιπρσωπευτικά έργα:Eρµη-ση, 1946 και Mαύρς Hλις, 1947,(Norton, Λνδίν), Σπίτια στην Yδρα,1947, (Fenton, Nέα Yρκη), Kλαρί καιΦεγγάρι, 1948, (Π. Kυριακπυλς),



T ωγραικέργ τυ ΓκίκαH πρεία τυ κρυαίυ Eλληνα δηµιυργύ

«Nικηρς», 1938, τέµπερα σε ύλ, 34X23,5 εκ. Eθνική Πινακθήκη (Φωτ.: Aπ τ ιλί


16/32


σεις «Aδάµ», Aθήνα, 1991).

«Σπίτια απ την δ Oµήρυ», 1928, 97X130 εκ.

«Φεγγάρι στη ∆ύση τυ», 1957, 50X50 εκ.


17/32

Oυρανς και Γη, 1948, (αµέν, Kύ-πρς), Mεγάλη Σύνθεση της Yδρας,1948, (Π. Kωνσταντπύλυ), ΣτΛαιµ της Bυλιαγµένης, 1948 και TΣπίτι της Yδρας, 1950, (N. Πετσάλης -∆ιµήδης), Aµυγδαλιά, 1950, (M.Aθανάσγλυ), Στέγες Παρισιύ καιΛευκς Hλις, 1952, (Shr. Zervos,Παρίσι), Παρισινές Στέγες, 1952,(Eθνική Πινακθήκη), Kκκιν Παρά-θυρ, 1952, (B. Γυλανδρής), ΓκριΣύνθεση, 1952, (Tate Gallery, Λνδί-ν), Tπί Kρήτης, 1953 και Mπαλκ-νι µε Σιδεριά, 1954, (Musee Nationald’ Art Moderne, Παρίσι), Hλις καιKαασωτ, 1953, (J. Rothschild, Λν-δίν), Mπαλκνι µε Σιδεριά καιAπλωµένα Pύα I-IV, 1954, (I. Kαρ-ράς, B. Γυλανδρής, Γ. Λιανς), Σι-δερένια Σκάλα I-IV, 1954, (A. Xωρέ-µης, A. Iλας, K. Λεµς και MυσείMπενάκη).1955-1958: H «ααιρετική» άση

της Yδρας. T θέµα τώρα περιρίε-ται στη γη και στις µάντρες µε τα αρ-µλγια, τπία πυ συνά «στριλί-νται», πλησιάντας την ανεικνι-κτητα.

Aντιπρσωπευτικά έργα: Γεωµε-τρικά Σήµατα, 1956, (MυσείAµµώστυ), Περιπλανώµεν Φεγ-γάρι, 1957, (Botrall, Λνδίν), H Kυράτης Nύτας, 1957, (Senior, Nέα Yρ-κη), Περιστρικ Tπί, 1957,(Eθνική Πινακθήκη), Xείµαρρς,1958, (Zervos, Παρίσι).1959-1960: Tρία νέα στιεία πρ-

στίθενται στη δυλειά τυ Xατηκυ-ριάκυ - Γκίκα: α. συµλισµς, .τ θέµα τυ εργαστηρίυ τυ ω-γράυ, και γ. υτικς κσµς, θε-µατικ στιεί πυ θα παραµείνεικυρίαρ µέρι τ τέλς της ωήςτυ, είτε σαν αυτνµ θέµα, είτεσαν συνθετικ υπαθρ ευρύτε-ρων συνθέσεων.

Aντιπρσωπευτικά έργα: Nυτερι-

νή Iερτελεστία, 1959, (N. Πετσάλης- ∆ιµήδης), Bραδυνές Aναπλή-σεις, 1959, (Eθνική Πινακθήκη),

Σκτειν Mεσηµέρι, 1959, (Bar-

clay, Λνδίν), Eργαστήρι, 1960,(Eθνική Πινακθήκη), Eργαστήρι στη∆ύση, 1960, (E. Bρίδης).1961-1965: H άση πυ –παράλ-

ληλα µε υτά, ύλλα και δέντρα– ηθεµατλγία στρέεται πρς µετα-υσικές και ανταστικές πλιτείες.Oι δρµι και τα κτίσµατα «αγκυλώ-νυν» τη σύνθεση και υπάλλυνµε τη µυστηριώδη τυς εγκατάλει-ψη. Kρύωµα, η εντητα των έρ-γων µε έντνη γεωµετρικτητα, ε-µπνευσµένη απ τη Σαντρίνη.

Aντιπρσωπευτικά έργα: ∆έντρακαι Aτίδες, 1962, (Daniels, Kαίµπρι-τ), Aνταύγειες, 1962, (Tacsa, NέαYρκη), Mυσταγωγικ Tπί 1962,(Eθνική Πινακθήκη), Kύµατα πυΣπάνε, 1964, Kαλλιγραία µιας Π-λης και Στην Kρυή των Bράων,1965, (N. Πετσάλης - ∆ιµήδης), Aνε-µδαρµέν Aκρωτήρι, 1965, (Eθνική

Πινακθήκη), Θάλασσα µέσα στAτελιέ, 1965, (Centre National d’ ArtContemporain, Παρίσι).

H περίδς τηςωριµτητς,1966-1980

Στην τρίτη περίδ τυ έργυ τυXατηκυριάκυ - Γκίκα, ι άσεις εί-ναι λιγτερ σαείς. ∆ιακρίννταιθεµατικές εντητες και εντητες τε-ντρπικά συγγενών έργων, µε κύ-ρι αρακτηριστικ τη αθµιαία εα-άνιση τυ αρακτηριστικύ µετα-κυιστικύ ιδιώµατς και των γωνιω-δών συνθέσεων:

α) Tα στιεία της ύσης (Nερ,Γη, Oυρανς και Xείµαρρς, 1966,Eθνική Πινακθήκη).

) Nερ, λιµάνια, κίτες πταµών,καλαµιές (1966-70, π.. NυτερινΛιµάνι, 1967, Eθνική Πινακθήκη).

γ) Mυθλγικά ντα µέσα στη ύ-ση (1969-70 π.. Mαινάδες και GeniiLoci, 1970, Eθνική Πινακθήκη).

δ) Aττικά τπία (1970-73, π..Bραυρών, 1971-72, M. Nµικς, Kη-

ισιά, 1973, Eθνική Πινακθήκη).ε) Γιαπιά, κηπυρικά εργαλεία καικήπι της Kέρκυρας (1974-80, π..Στιαγµένη υλεία, 1975, AνδρέαςΠαπανδρέυ).

H περίδςτυ περιρισµύ

(της ρασης),1980–1990

Στην περίδ αυτή, Xατηκυριά-κς–Γκίκας έασε πρδευτικά έναπλύ µεγάλ πσστ της ρασήςτυ. Aυτ επηρέασε τσ τη σριγη-λτητα τυ σεδίυ τυ –πυ έγινεπρδευτικά πι ελεύθερ, αλλά και

αέαι– σ και την γκάµα τωνρωµάτων τυ ρωστήρα τυ– πυέτεινε λ και περισστερ πρς α-νιτύς και συνά αδύνατυς τ-νυς. H θεµατλγία των έργων αυ-τής της τελευταίας περιδυ ήτανκυρίως τπία (αρκετά της Aγγλίας,πυ έµεινε για παρατεταµένα δια-στήµατα), και εσωτερικά (κυρίως στεργαστήρι τυ στ Λνδίν).

Eκείν πυ αρακτηρίει λ τέργ τυ Xατηκυριάκυ–Γκίκα είναιµια σταθερή και πλύ πρσωπικήπνευµατική και ωγραική ταυττη-τα, στ πλαίσι µιας µναδικής γενι-κής συνής και εελικτικής συνέ-πειας. Σε λη τυ τη ωγραική π-ρεία, ένα στιεί εωρίει: η απ-

δση τυ ωτς και η έρευν�

N. Xατζηκυριάκος - Γκίκας, ο πολυπράγμων δημιουργός -...

Documents

Transcript of N. Xατζηκυριάκος - Γκίκας, ο πολυπράγμων δημιουργός -...