media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789604611829-0375530.pdf · Περιεχόμενα 17...

Περιεχόμενα

Εισαγωγή 21 Σχετικά με αυτό το βιβλίο 21 Οι συμβάσεις του βιβλίου 22 Ανόητες υποθέσεις 22 Πώς είναι οργανωμένο το βιβλίο 22

Μέρος I Προσέχουμε τη συμπεριφορά μας 23 Μέρος II Σκαλίζουμε τον εγκέφαλο 23 Μέρος III Σκέψη και συναίσθημα 23 Μέρος IV Γαβγίσματα και μάθηση 23 Μέρος V Προσωπικά θέματα και κοινωνική ψυχολογία 24 Μέρος VI Πώς καταλαβαίνουμε αν τρελαθήκαμε 24 Μέρος VII Θεραπευτική βοήθεια 24 Μέρος VIII Οι δέκα εντολές 25

Τα εικονίδια του βιβλίου 25 Πώς να συνεχίσετε από εδώ 25

Μέρος Ι Προσέχουμε τη συμπεριφορά μας27

Κεφάλαιο 1 Γιατί κάνουμε ότι κάνουμε 29

Οι ψυχολόγοι της πολυθρόνας 30 Μία από τις πολλές επιστήμες 31 Το πλαίσιο των μεταθεωριών 32 Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο 34

Ο ρόλος του σώματος 35 Ο ρόλος του πνεύματος 35 Ο ρόλος των ανθρώπων 35 Μην ξεχνάτε την κουλτούρα 36

Παρακλάδια 37

Κεφάλαιο 2 Θεωρίες μέσα από το χάος 39

Εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου χωρίς δοκιμαστικούς σωλήνες 40 Πώς διατυπώνεται μια καλή θεωρία 41 Η αναζήτηση της αλήθειας 41

Ψυχολογία για Πρωτάρηδες

14

Μέρος ΙΙ Σκαλίζουμε τον εγκέφαλο45

Κεφάλαιο 3 Υλικό λογισμικό και νωπό υλικό 47

Πίστη στη βιολογία 48 Σαν καλοκουρδισμένη μηχανή τα συστήματα του σώματος 50

Ταξίδι στην περιφέρεια 50 Νιώθετε νευρικοί 51

Το ενδοκρινικό σύστημα 54 Σκουληκομυρμηγκότρυπα-ψυχοφαρμακολογία 55

Καταπολέμηση της κατάθλιψης 55 Ακούω φωνές 55 Χαλάρωση 56

Κεφάλαιο 4 Πλάσματα με συνείδηση 59

Οι ορίζοντες της επίγνωσης 59 Μεταβολή της συνείδησης 61 Ευφορία με συνείδηση 62

Τα μάτια σας βαραίνουν πολύ 63 Ώρα για ζζζ 64

Στη δουλειά γυμνοί όνειρα 66

Κεφάλαιο 5 Δείξτε λίγη ευαισθησία 67

∆ομικά συστατικά Οι αισθήσεις μας 68 Πώς λειτουργούν οι αισθήσεις 68 Όραση 70 Ακοή 73 Αφή 74 Όσφρηση και γεύση 75

Το τελικό προϊόν αντίληψη 75 Οργάνωση με αρχές 77

Μέρος ΙΙΙ Σκέψη και συναίσθημα79

Κεφάλαιο 6 Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη μας 81

Τι έχετε στο μυαλό σας 82 Συνδεθείτε με τον υπολογιστή 83

Επεξεργασία πληροφοριών 83 Σύλληψη εννοιών 85

Γυρίζουν τα γρανάζια 87 Εισερχόμενες πληροφορίες 88 Λένε ότι έρχεται πρώτη η μνήμη 88 Παιχνίδια με τις νοητικές λειτουργίες 91 Εξερχόμενες πληροφορίες 94


15

Κάνουμε τους έξυπνους 95 Η θεωρία των δύο παραγόντων 95 Τριαρχική θεωρία της νοημοσύνης του Sternberg 96 Πολλαπλή νοημοσύνη 97

Κεφάλαιο 7 Πώς αισθάνεστε γιrsquo αυτό 99

Παρακίνηση από το τηλέφωνο 100 Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας 100 Αναγκαίο κακό 102 Ενδιαφέρον για μοσχαρίσιο φιλέτο 104 Τα φθηνότερα υπεραστικά μάς ανεβάζουν τη διάθεση 104 Η θεωρία της αντίπαλης διαδικασίας 105

Πώς να απαγγείλετε αναρίθμητα απαίσια ποιήματα τα συναισθήματα 105 Το σώμα έκανε το μυαλό ή το μυαλό το σώμα 107 Εκφραστείτε 108 Πρόσωπο με πρόσωπο με δύο αγαπημένα συναισθήματα αγάπη και θυμός 110

Μέρος ΙV Γαβγίσματα και μάθηση 115

Κεφάλαιο 8 Οι σκύλοι του Παβλόφ 117

Τα σάλια του σκύλου 118 Εξαρτημένες αντιδράσεις και ερεθίσματα 119 Ας κάνουμε απόσβεση 120 Γενικεύσεις και διακρίσεις 121

Οι κανόνες της κλασικής εξαρτημένης μάθησης 122 Συνεχίζουμε με τη σύζευξη 123 Πώς λειτουργούν όλα αυτά 123

Κεφάλαιο 9 Οι γάτες του Θορντάικ και οι αρουραίοι του Σκίνερ 125

Παιχνίδια με τις γάτες του Θορντάικ 126 Αρουραίοι με ενίσχυση 127

Τα είδη των ενισχύσεων 128 Ο κατάλληλος χρόνος για την ενίσχυση 130 Κακός αρουραίος Πολύ κακός 130 Εξάλειψη συμπεριφοράς 131 Το πρόγραμμα των ενισχύσεων 131

Πώς να αποφεύγετε τις κλήσεις με γενικεύσεις 134 ∆ιάκριση 135

Μέρος V Προσωπικά θέματα και κοινωνική ψυχολογία 137

Κεφάλαιο 10 Αλλάζουμε διάθεση με τον Φρόιντ 139

∆είξτε την προσωπικότητά σας 139 Οι μοναδικές μας αναμνήσεις 140


16

Το συνειδητό και το προσυνειδητό 141 Το ασυνείδητο 141

Το εκείνο το εγώ και το υπερεγώ 142 Θέλω άρα υπάρχω 142 Η ώρα του εγώ 143 Η τελική κρίση 143

Όλα για το σεξ 144 Από στόμα σε στόμα 145 Μαμ κακά και νάνι 146 Θα παντρευτώ τη μαμά μου 147 Τάιμ άουτ 150 Κορύφωση της σεξουαλικότητας 150

Αμύνομαι ∆εν αμύνομαι 151

Κεφάλαιο 11 Προσωπικότητα για βραβεία 155

Αναγνωρίστε τους σπασίκλες 156 Το Εγώ του Φρόιντ 156

Χ Χάρτμαν 157 Ρόμπερτ Γουάιτ 158 Άλφρεντ Άντλερ 159

Η ψυχοκοινωνική θεωρία του Έρικσον 159 Βασική εμπιστοσύνη mdash δυσπιστία 159 Αυτονομία mdash ντροπή και αμφιβολία 160 Πρωτοβουλία mdash ενοχή 160 Φιλοπονία mdash κατωτερότητα 161 Ταυτότητα και σύγχυση ταυτότητας 161 Οικειότητα mdash απομόνωση 162 ∆ημιουργικότητα mdash στασιμότητα 162 Ολοκλήρωση mdash απόγνωση 163

Αντικειμενότροπες σχέσεις 163 Το συλλογικό ασυνείδητο του Γιουνγκ 165 Μαθαίνουμε από τους άλλους 167 Η αναπαράσταση του εαυτού μας 168

Νοητικά σχήματα 169 Σενάρια 169

Αυτορρύθμιση 171

Κεφάλαιο 12 Φυγή με το πρώτο πλοίο από το νησί της απομόνωσης 173

Επίγνωση του εαυτού μας 174 Επίγνωση του σώματός μας 175 Ιδιωτικά θέματα 175 Επίδειξη 175

Παρουσιαστείτε 176 Πώς σχηματίζεται η προσωπική ταυτότητα 177 Πώς διαμορφώνεται η κοινωνική ταυτότητα 178 Επιστρατεύστε λίγη αυτοεκτίμηση 180


17

Προσκόλληση 181 Ακόμα και οι πίθηκοι τα βάφουν μαύρα 181 Προσκόλληση με στυλ 182

Ξεφάντωμα με συγγενείς και φίλους 184 Γονείς με αυτοπεποίθηση 185 Αγκαλιάστε τον εχθρό αδέλφια 186 Φιλική συμμετοχή 187

Κεφάλαιο 13 Γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους 189

Μας παρακολουθούν 190 Αποκρυπτογράφηση των άλλων 191 Εξηγηθείτε 194

Επικοινωνία ευκολότερη στα λόγια παρά στα έργα 196 Ερωτήσεις 197 Εξηγήσεις 198 Ακούμε 198 ∆ιεκδίκηση 199

Κεφάλαιο 14 Συμπεριφορά από λάστιχο κοινωνική ψυχολογία 201

Παίζουμε το ρόλο μας 202 Ομάδες 204

Συμμόρφωση 204 Τα πάμε καλύτερα με λίγη βοήθεια 206 Χαλαρά 206 Ανωνυμία 207 Σκεφτόμαστε σαν ένας 207

Πειθώ 208 Κακίες 211 Χέρι βοήθειας 213

Γιατί βοηθάμε 214 Πότε βοηθάμε 216 Ποιους βοηθάμε 217

Κεφάλαιο 15 Μεγαλώνουμε παρέα με την ψυχολογία 219

Από τη σύλληψη ως τη γέννηση 220 Χ + Υ = Αγόρι 220 Ένωση και διαίρεση σε μια νύχτα 221

Από τις πάνες στα σαλάκια 223 Η ντίσκο των μωρών I will survive 223 Κινητική ανάπτυξη 224 Κίνηση 225 Πνευματικά σχήματα 225 Η αισθησιοκινητική μηχανή μας 227 Μάθηση από τα συμφραζόμενα 228 Πείτε αυτό που σκέφτεστε 229 Κοινωνικές πεταλούδες που βγαίνουν από το κουκούλι 230


18

Ώρα για σχολείο 231 Με τα κραγιόνια στο χέρι 231 Το στάδιο της προ-λογικής σκέψης 232 Πάμε να παίξουμε στις κούνιες 233

Τα μαρτύρια της εφηβείας 233 Το μαράζωμα της ήβης 234 Γονείς Ποιος τους χρειάζεται αυτούς 234

Μέρος VΙ Πώς καταλαβαίνουμε αν τρελαθήκαμε 235

Κεφάλαιο 16 Σύγχρονη παθολογική ψυχολογία 237

Πώς κρίνουμε ποιος είναι φυσιολογικός 238 Ταξινομία συμπτωμάτων και διαταραχών 240 Η αντίληψη της πραγματικότητας 241

Σχιζοφρένεια 241 Αντιμετώπιση άλλων τύπων ψυχώσεων 245

Μαύρες σκέψεις 246 Μείζων κατάθλιψη 246 ∆ιπολική διαταραχή 249

Φόβος 251 Οι αιτίες της διαταραχής πανικού 253 Θεραπεία της διαταραχής πανικού 253

Κεφάλαιο 17 Πώς σκέφτονται οι εγκληματίες δικαστική ψυχολογία 255

Η συμβουλή των ειδικών 256 Γιατί οι καλοί γίνονται κακοί 257

Κοινωνιολογικές θεωρίες 258 Βιολογικές και νευροψυχολογικές θεωρίες 263 Ας πιάσουμε τους σούπερ εγκληματίες mdash εγκληματικές ψυχοπαθητικές προσωπικότητες 265 Κατά συρροήν δολοφόνοι 267 ∆ιαμόρφωση ψυχολογικού προφίλ 269

∆ικαιολογία ή εξήγηση 270 Ικανότητα προς καταλογισμό 270 Επίκληση ανικανότητας προς καταλογισμό 271

Θεραπεία πρόληψη και προστασία 273

Μέρος VIΙ Θεραπευτική βοήθεια 275

Κεφάλαιο 18 Αξιολόγηση προβλημάτων με τα τεστ της ψυχής 277

Τι πρόβλημα υπάρχει 278 Λήψη ιστορικού 278 Εξέταση της ψυχικής κατάστασης 279


19

Έλεγχος κάτω από το καπό με ψυχολογικά τεστ 282 Τυποποίηση 283 Αξιόπιστα τεστ 283 Έγκυρα τεστ 283

Τύποι τεστ 284 Κλινικά τεστ 284 Εκπαιδευτικά τεστ τεστ σχολικής επίδοσης 285 Τεστ προσωπικότητας 286 Τεστ νοημοσύνης 287 Νευροψυχολογικά τεστ 287

Κεφάλαιο 19 Στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή 289

Ποιος χρειάζεται ψυχανάλυση 290 Τα είδη ψυχοθεραπείας αναλυτικά 291 Ανοίγουμε το σεντούκι των θησαυρών 292

Ψυχανάλυση 294 Πρακτικά θέματα 295 Ασθενείς με υπομονή 295 Περνάμε στην ανάλυση 296 Συνολική διαδικασία 298

Μεταβίβαση στη νέα σχολή 302 Φτάσαμε 303

Κεφάλαιο 20 Αλλάζουμε συμπεριφορά αλλάζουμε σκέψη 305

Απομάκρυνση κακών συμπεριφορών με συμπεριφορική ψυχοθεραπεία 306 Κλασική εξαρτημένη μάθηση και συμπεριφορική θεραπεία 307 Συντελεστική μάθηση και συμπεριφορική ψυχοθεραπεία 308 Θεωρία κοινωνικής μάθησης και συμπεριφορική θεραπεία 308 Αξιολόγηση του προβλήματος 308 ∆οκιμή διάφορων μεθόδων 310

Πλένουμε το μυαλό μας με τη γνωσιακή θεραπεία 315 Μαζί αγαπημένες συμπεριφορικές και γνωσιακές ψυχοθεραπείες 319

Κεφάλαιο 21 Είναι δύσκολο να είσαι άνθρωπος προσωποκεντρική γκεστάλτ και υπαρξιακή θεραπεία 321

Κάτω από τα φώτα του προβολέα του ψυχοθεραπευτή 323 Θεωρία του ανθρώπου 324 Επανασύνδεση με θεραπεία 326

Οργάνωση με γκεστάλτ 327 Συνολική ανάγκη 328 Υγιείς γκεστάλτ 331 Επιτυχία με ψυχοθεραπεία 334

Σε αρμονία με την ύπαρξή μας υπαρξιακή ψυχοθεραπεία 335 Βόλτα με τις εμμονές μας 336 Στο εδώ και στο τώρα 338 Ανάληψη ευθύνης 342


20

Κεφάλαιο 22 Αντιμετώπιση του στρες και των ασθενειών 345

Στρες και ορισμοί 345 Στρες και τύποι 348 Βαρεθήκατε να ανησυχείτε 348

Αντιμετώπιση του στρες 351 Μαθαίνουμε να αντιμετωπίζουμε το στρες 352 Όλα εκτός από το νεροχύτη Πόροι στη διάθεσή μας 352

Πέρα από το στρες Η ψυχολογία της υγείας 353 Πρόληψη 354 Αλλαγές για την υγεία 354 Παρέμβαση 356

Μέρος VIIΙ Οι δέκα εντολές 359

Κεφάλαιο 23 Δέκα συμβουλές για καλή ψυχολογική υγεία 361

Αποδεχθείτε τον εαυτό σας 363 Προσπαθήστε να ξεπερνάτε μάθετε να ξεχνάτε 363 ∆ιατηρήστε τις φιλίες και φροντίστε τις σχέσεις 364 Αγωνιστείτε για ελευθερία και αυτοδιάθεση 364 Βρείτε το σκοπό της ζωής σας και κυνηγήστε τους στόχους σας 365 Αναπτερώστε τις ελπίδες και διατηρήστε την πίστη σας 365 Βοηθήστε τους άλλους 365 Αφοσιωθείτε 366 Χαρείτε τα όμορφα πράγματα της ζωής 366 Μη φοβάστε τις αλλαγές και παραμείνετε ευέλικτοι 366

Κεφάλαιο 24 Δέκα εξαιρετικές ψυχολογικές ταινίες 367

Η φωλιά του κούκου 368 Το κουρδιστό πορτοκάλι 368 12 πίθηκοι 369 Συνηθισμένοι άνθρωποι 369 Φόβος ενστίκτου 369 Επιτέλους τι θα γίνει με τον Μπομπ 370 Το κορίτσι που άφησα πίσω 370 Η σιωπή των αμνών 371 Σίμπιλ 372 Ψυχώ 372

Ευρετήριο 375

Κεφάλαιο 6

Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη μας

Σ αυτό το κεφάλαιο Σκεφτόμαστε τη σκέψη

Ενεργοποιούμε τον υπολογιστή του μυαλού μας

Επεξεργαζόμαστε ιδέες

Σκεφτόμαστε σαν τον Σποκ

Πριν ασχοληθούμε με τον πολύπλοκο τομέα της ψυχολογίας που λέγεται σκέψη ακολουθεί ένα μικρό εγκεφαλικό πείραμα Φανταστείτε τον εαυτό σας ξαπλωμένο στο κρεβάτι να έχετε μόλις ξυπνήσει μετά από έναν καλό νυχτερι-νό ύπνο Τεντώνετε το χέρι για να κλείσετε το ενοχλητικό σας ξυπνητήρι πε-τάτε τα σκεπάσματα στο πλάι και πηγαίνετε στο μπάνιο Τώρα αρχίζει το πειραματικό στάδιο Όταν πηγαίνετε στο μπάνιο ξεχνάτε γιατί είστε εκεί Η απάντηση μπορεί να είναι προφανής γιατί μόλις σηκωθήκατε από το κρεβάτι και πήγατε κατευθείαν στο μπάνιο αλλά εσείς την έχετε ξεχάσει Κοιτάζετε τριγύρω και δεν μπορείτε να καταλάβετε πού βρίσκεστε Τίποτα δε φαίνεται γνώριμο και σας περιβάλλει ένας περίεργος κόσμος σχημάτων μορφών αντι-κειμένων ήχων και φωτός Κοιτάζετε σε ένα αντικείμενο στο οποίο αντικατο-πτρίζεται μια εικόνα κάποιου πράγματος το οποίο δεν ξέρετε τι είναι Είστε σε σύγχυση αποπροσανατολισμένοι και ουσιαστικά χαμένοι Το μυαλό σας είναι εντελώς κενό ∆εν μπορείτε να σκεφτείτε κάποια λέξη για να ζητήσετε βοήθεια Έχετε κολλήσει Τι θα κάνετε

Αν το παράδειγμα σάς φαίνεται λίγο περίεργο ή κάπως αφηρημένο υπάρχει λόγος Αυτή η κατάσταση θα ήταν πολύ παράξενη Τι θα γινόταν αν δεν μπο-ρούσατε να σκεφτείτε Ίσως το παράδειγμα του μπάνιου δείχνει τι θα γινόταν ∆ε θα αναγνωρίζατε τα αντικείμενα ∆ε θα μπορούσατε να λύσετε προβλήμα-τα ∆ε θα μπορούσατε να επικοινωνήσετε Θα είχατε μεγάλο πρόβλημα ∆ε θα ξέρατε ούτε πώς να βγείτε από το μπάνιο Έχετε ακούσει ποτέ την έκφραση laquoΠνίγομαι σε μια κουταλιά νερόraquo Σε αυτή την περίπτωση δε θα μπορούσατε να βγείτε από την κουταλιά ούτε από το μπάνιο

Σπάνια παρατηρούμε τη σκέψη μας Είναι σαν μουσική που ακούγεται συνεχώς στο βάθος αλλά δεν είναι ποτέ προφανής Σκεφτόμαστε εντελώς αυτόματα και χωρίς προσπάθεια Παλιά έπαιρνα το μυαλό μου ως κάτι δεδομένο και

Μέρος ΙII Σκέψη και συναίσθημα

82

σπάνια το παρατηρούσα Η μόνη στιγμή που πρόσεξα το μυαλό μου ήταν όταν άρχισε να μη λειτουργεί καλά Μάλλον δεν είχα καταλάβει τι είχα μέχρι που το έχασα Αλλά πώς καταλαβαίνω ότι το μυαλό μου δε λειτουργεί αν το έχω χά-σει Καλύτερα να αφήσουμε αυτό το θέμα για βραδινές φιλοσοφικές συζητήσεις στην τοπική καφετέρια Για τους σκοπούς αυτού του κεφαλαίου ας υποθέ-σουμε ότι όλοι έχουμε μυαλό και την ικανότητα να σκεφτόμαστε

Τι έχετε στο μυαλό σας Τι ακριβώς είναι η σκέψη Στη συνέχεια του κεφαλαίου θα σας ζητήσω να ανα-λύσετε τις δικές σας διεργασίες της σκέψης και έτσι καλό είναι να ξέρετε τι α-ναλύετε Στην ψυχολογία η σκέψη ή οι διεργασίες της σκέψης ονομάζονται νόηση ή γνωσιακές διεργασίες Αντιστοιχούν στη νοητική επεξεργασία πληρο-φοριών και περιλαμβάνουν την απομνημόνευση τους συλλογισμούς την επί-λυση προβλημάτων τη σύλληψη εννοιών και τη φαντασία

Η μελέτη της σκέψης είναι πολύ δύσκολο πράγμα Γιατί Γιατί είναι δύσκολο να τη δούμε Αν άνοιγα ένα κρανίο και κοιτούσα μέσα θα έβλεπα σκέψεις Όχι θα έβλεπα μια ζαρωμένη γκριζοροδαλή μάζα (έναν εγκέφαλο με άλλα λόγια) Στις πρώτες έρευνες της ψυχολογίας για τη σκέψη οι ψυχολόγοι ζητούσαν από τους συμμετέχοντες να κάνουν κάτι που ονομάζεται ενδοσκόπηση Ενδοσκόπη-ση είναι η παρατήρηση και η αναφορά των εσωτερικών εμπειριών ενός αν-θρώπου από τον ίδιο Οι ψυχολόγοι έδιναν στους συμμετέχοντες ένα απλό μα-θηματικό πρόβλημα και τους ζητούσαν να κάνουν τους υπολογισμούς μιλώντας δυνατά Αυτές οι ασκήσεις στόχευαν στην καταγραφή των βημάτων της διερ-γασίας της σκέψης

∆οκιμάστε το Πάρτε ένα κομμάτι χαρτί και ένα μολύβι Καλείστε να λύσετε την παρακάτω άσκηση αριθμητικής και να καταγράψετε κάθε βήμα που κάνετε

47876 + 23989

Το αποτέλεσμα πρέπει να είναι 71865 Αν δεν είναι αυτό κανένα πρόβλημα όλοι έχουμε τα αδύνατα σημεία μας Και μάλιστα αν καταλήξατε σε λάθος α-ποτέλεσμα τότε η τεχνική της ενδοσκόπησης μπορεί να σας δείξει τι κάνατε λάθος Αφιερώστε λίγη ώρα για να δείτε τα βήματα που ακολουθήσατε για να λύσετε την άσκηση

Μόλις συμμετείχατε σε ένα ψυχολογικό πείραμα και δεν πόνεσε καθόλου σω-στά Με την τεχνική της ενδοσκόπησης καταγράψατε τις διεργασίες της σκέ-ψης που συνδέονται με μια σχετικά απλή άσκηση επίλυσης προβλήματος

Τώρα φανταστείτε πόσο δύσκολο θα ήταν να χρησιμοποιήσετε την ενδοσκό-πηση για να αναλύσετε όλες τις σκέψεις σας Θα ήταν πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατον Ένας από τους λόγους που οι ψυχολόγοι δε χρησιμοποιούν πια αυ-τή την τεχνική είναι επειδή είναι υπερβολικά απλή ∆εν μπορεί να συλλάβει τις περίπλοκες διεργασίες της σκέψης Σήμερα οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν υπο-λογιστικά μοντέλα και άλλα περίπλοκα μέσα για να κάνουν έρευνες για τη σκέ-

Κεφάλαιο 6 Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη μας

83

ψη Ένας άλλος λόγος που η ενδοσκόπηση έχασε τα σκήπτρα είναι επειδή οι σημαντικότερες πτυχές της σκέψης mdash αυτές που τείνουμε να θεωρούμε δεδο-μένες mdash δεν είναι άμεσα διαθέσιμες για αξιολόγηση Όσο βαθιά στον εγκέφαλό μας και αν ψάχνουμε ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει τα δομικά του στοιχεία αντιλαμβανόμαστε μόνο τα τελικά προϊόντα

Συνδεθείτε με τον υπολογιστή Μετά την εμφάνιση των σύγχρονων υπολογιστών οι ψυχολόγοι και οι ερευνη-τές άρχισαν να εξετάζουν τις πράξεις που εκτελούν οι υπολογιστές δηλαδή τις υπολογιστικές λειτουργίες τους ως πιθανά μοντέλα της ανθρώπινης σκέψης Ήταν μια σημαντική πρόοδος Η χρήση του υπολογιστή ως μοντέλου που εξη-γεί πώς πραγματοποιείται η σκέψη ονομάζεται υπολογιστικό μοντέλο του μυα-λού (και της σκέψης) Η θεωρία είναι ταυτόχρονα σύνθετη και απλουστευτική Ο εγκέφαλος και όλες οι περίπλοκες διεργασίες του όπως η αντίληψη η σκέ-ψη η επίλυση προβλημάτων κλπ είναι διεργασίες επεξεργασίας πληροφο-ριών άρα υπολογισμοί Ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή επεξεργασίας πληροφο-ριών

Επεξεργασία πληροφοριών Ο εγκέφαλος ακολουθεί τέσσερα βασικά βήματα όταν επεξεργάζεται πληρο-φορίες

1 Οι πληροφορίες των ερεθισμάτων που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας φτάνουν στον εγκέφαλο (Βλέπετε τον Μάικλ Τζάκσον να κάνει μια χορευτι-κή φιγούρα για πρώτη φορά)

2 Αναλύεται η σημασία των πληροφοριών (Ο εγκέφαλός σας σκέφτεται laquoΤέ-λειο Τρομερές φιγούρεςraquo)

3 ∆ημιουργούνται διάφορες πιθανές απαντήσεις (Ο εγκέφαλός σας προσπα-θεί να καταλάβει πώς χορεύει έτσι)

4 Εκτελείται μια αντίδραση και παρακολουθείται η ανάδραση (Πετάτε τα παπούτσια σας και δοκιμάζετε τη φιγούρα στο πάτωμα της κουζίνας)

Επομένως η σκέψη είναι μια διεργασία που περιλαμβάνει την ανάλυση πληρο-φοριών Τι είναι όμως οι laquoπληροφορίεςraquo Πρώτα από όλα η σκέψη αφορά πά-ντα ένα ή περισσότερα πράγματα Όταν σκέφτομαι σκέφτομαι κάποιο αντι-κείμενο ένα αυτοκίνητο έναν άνθρωπο ένα γεγονός και λοιπά Τι είδους laquoπράγματαraquo ή αντικείμενα χρησιμοποιεί ένας υπολογιστής στους υπολογισμούς του Σκεφτείτε μια αριθμομηχανή ένα από τα συνηθέστερα είδη επεξεργαστών πληροφοριών Τι είδους αντικείμενα χρησιμοποιεί για τους υπολογισμούς της Αριθμούς και σύμβολα σωστά Η σκέψη είναι η επεξεργασία νοητικών συμβό-λων ή συμβόλων της σκέψης Τα σύμβολα της σκέψης είναι νοητικές αναπαρα-στάσεις αντικειμένων του κόσμου μας Η επόμενη παράγραφος εξηγεί αυτό το θέμα


84

Η πρόκληση του Τούρινγκ Ο Άλαν Τούρινγκ [Turing] σκαρφίστηκε κάτι που ονομάστηκε δοκιμή Τούρινγκ Ένα δημοφι-λές παιχνίδι συναναστροφών εκείνη την εποχή ήταν να κρύβονται ένας άντρας και μία γυναίκα πίσω από διαφορετικές πόρτες Οι καλεσμένοι επικοινωνούσαν μαζί τους με δακτυλογραφημέ-να σημειώματα Στόχος ήταν να μαντέψουν σωστά ποιος ήταν ο άντρας και ποια η γυναίκα

με βάση τις απαντήσεις που έδιναν σε διάφο-ρες ερωτήσεις Ο Τούρινγκ πρότεινε η σύγκρι-ση να γίνει μεταξύ υπολογιστή και ανθρώπου mdash και αν οι laquoκαλεσμένοιraquo δεν καταφέρουν να καταλάβουν αν απαντά στις ερωτήσεις υπολο-γιστής ή άνθρωπος τότε πρέπει να θεωρή-σουμε ότι ο υπολογιστής παρουσιάζει ευφυΐα

Χαλαρώστε για λίγο καθίστε άνετα και φέρτε στο μυαλό σας την εικόνα ενός ροζ τριαντάφυλλου Συγκεντρωθείτε για να δείτε καθαρά την εικόνα με το πράσινο κοτσάνι και τα φύλλα τα ροζ πέταλα τα αγκάθια κλπ Προσπαθή-στε να φανταστείτε το τριαντάφυλλο με λεπτομέρειες Αν μπει κάποιος στο δωμάτιο ενώ γίνεται αυτό και σας ρωτήσει laquoΥπάρχει τριαντάφυλλο στο δωμά-τιοraquo τι θα απαντήσετε Αν δεν υπάρχει τριαντάφυλλο θα πείτε laquoόχιraquo Αλλά σκεφτείτε ότι ίσως και να υπάρχει τριαντάφυλλο στο δωμάτιο ή τουλάχιστον ότι βρίσκεται στο δωμάτιο επειδή έχετε στο μυαλό σας ένα τριαντάφυλλο Ε-πομένως αν ανοίξω το κρανίο και κοιτάξω στο κεφάλι σας θα δω ένα ροζ τρι-αντάφυλλο σωστά Όχι βέβαια Το τριαντάφυλλο laquoυπάρχειraquo μόνο σε συμβολι-κή μορφή ή ως αναπαράσταση μέσα στο μυαλό σας Όταν διαβάζετε τη λέξη laquoπόρταraquo σε αυτή τη σελίδα έχετε την εικόνα μιας πόρτας στο μυαλό σας Σκέ-φτεστε μια laquoπόρταraquo Πώς γίνεται αυτό Συμβολική αναπαράσταση Η λέξη laquoπόρταraquo είναι ένα γλωσσολογικό νοητικό σύμβολο για το (συνήθως) ξύλινο ορ-θογώνιο αντικείμενο που βρίσκεται στην πρόσοψη του σπιτιού σας

Η σκέψη αποτελείται από σύμβολα που αναπαριστούν πληροφορίες για τον κόσμο και τα αντικείμενά του καθώς και από τρόπους χειρισμού αυτών των συμβόλων Ο νοητικός χειρισμός των συμβόλων βασίζεται στο συνδυασμό την ανάλυση και ένα νέο συνδυασμό των συμβόλων σε περιπλοκότερες ακολουθίες ή συστήματα συμβόλων τα οποία έχουν ένα νόημα Ας δούμε ξανά τη λέξη laquoπόρταraquo Αποτελείται από απλούστερα τμήματα που ονομάζονται γράμματα Από το συγκεκριμένο συνδυασμό γραμμάτων αναδύεται η συγκεκριμένη λέξη και η εικόνα του αντικειμένου που ονομάζουμε laquoπόρταraquo Αν αλλάξουμε τα γράμματα ή τη σειρά τους μπορούμε να δημιουργήσουμε άλλες λέξεις οι οποί-ες αντιστοιχούν σε διαφορετικά αντικείμενα και επομένως σε διαφορετικές σκέψεις ∆ιαπιστώνουμε ότι ακόμα και ένα απλό σύστημα όπως το αλφάβητο μπορεί να δώσει σχεδόν άπειρους συνδυασμούς μεγαλύτερων και περιπλοκό-τερων συμβόλων ή αναπαραστάσεων

Από πού προέρχονται αυτά τα σύμβολα ∆ημιουργούνται όταν αντιλαμβανό-μαστε αντικείμενα στον κόσμο Όταν βλέπω ένα τριαντάφυλλο υπάρχει μια αντίστοιχη συμβολική αναπαράστασή του στο μυαλό μου που ενεργοποιείται καθώς το σκέφτομαι


85

Σύλληψη εννοιών Πότε ήταν η τελευταία φορά που βγήκατε με ένα φίλο μόνο για να μιλήσετε Πήγατε σε καφετέρια Μιλήσατε για τα πρόσφατα ειδύλλια και τις απογοητευ-τικές σχέσεις της ζωής σας Μιλήσατε για την πολιτική ή τον καιρό Ότι και αν είπατε αναφερθήκατε σε κάποια έννοια

Έννοια είναι μια σκέψη ή μια ιδέα που αντιπροσωπεύει ένα σύνολο σχετικών ιδεών Το laquoειδύλλιοraquo είναι έννοια Η laquoσχέσηraquo είναι έννοια Η laquoπολιτικήraquo είναι έν-νοια Ο laquoκαιρόςraquo είναι έννοια Να θυμάστε ότι αυτές οι έννοιες αναπαριστώνται ως σύμβολα στα συστήματα επεξεργασίας πληροφοριών της σκέψης Πώς φτάνουν ως εκεί Μέσω της μάθησης Οι έννοιες προκύπτουν γεννιούνται και διαμορφώνονται Όταν τα αντικείμενα έχουν κοινά χαρακτηριστικά ανήκουν στην ίδια έννοια Κάποιες έννοιες είναι σαφώς ορισμένες ενώ άλλες όχι

Ας δούμε τις παρακάτω λέξεις

Ουρά Γούνα ∆όντια Τέσσερα πόδια

Τι περιγράφουν αυτές οι λέξεις Μπορεί να είναι γάτα σκύλος λιοντάρι ή αρ-κούδα Το θέμα είναι ότι δεν μπορεί να απαντήσει κανείς με αυτές τις τέσσερις λέξεις μόνο Λείπει μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια μια πληροφορία που κα-θορίζει με σαφήνεια την έννοια και τη διαχωρίζει από τις άλλες

Τώρα ας δούμε αυτή τη λίστα λέξεων

Ουρά Γούνα ∆όντια Τέσσερα πόδια Γαβγίζει

Τι περιγράφουν τώρα Μάλλον ένα σκύλο Γιατί Γιατί οι γάτες τα λιοντάρια και οι αρκούδες δε γαβγίζουν Το χαρακτηριστικό laquoγαβγίζειraquo προσδιορίζει μόνο την έννοια laquoσκύλοςraquo Το γάβγισμα είναι το προσδιοριστικό χαρακτηριστικό της έννοιας Είναι μια ιδιότητα που πρέπει να υπάρχει για να κατηγοριοποιηθεί το αντικείμενο ως παράδειγμα της συγκεκριμένης έννοιας ∆είτε τις παρακάτω λέ-ξεις

Φτερά Ράμφος Αυγά Πετάει

Τι περιγράφουν Ένα πουλί Για μια στιγμή ∆εν υπάρχουν τουλάχιστον δύο πουλιά που δεν πετούν Για παράδειγμα οι πιγκουΐνοι και οι στρουθοκάμηλοι ∆εν πετάνε αλλά είναι πουλιά Επομένως το πέταγμα δεν είναι προσδιοριστικό χαρακτηριστικό των πουλιών γιατί τα ζώα δε χρειάζονται αυτό το χαρακτηρι-στικό για να θεωρηθούν πουλιά Ωστόσο τα περισσότερα πουλιά πετούν γιrsquo αυτό και αποκαλούμε το laquoπέταγμαraquo χαρακτηριστική ιδιότητα ή χαρακτηριστικό Είναι μια ιδιότητα την οποία έχουν τα περισσότερα μέλη μιας εννοιολογικής ο-μάδας αλλά όχι όλα

Σκεφτείτε μια καρέκλα Προσπαθήστε να φανταστείτε και να δείτε την εικόνα μιας καρέκλας Τώρα περιγράψτε την (Περιγράψτε τη σε κάποιον άλλο για να μη δείχνετε αστείοι ενώ περιγράφετε μια φανταστική καρέκλα στον εαυτό σας) Η φανταστική καρέκλα πιθανότατα είναι από ξύλο έχει τέσσερα πόδια ένα ορθογώνιο ή τετράγωνο κάθισμα και μια πλάτη που αποτελείται από δύο κατακόρυφα στηρίγματα σε κάθε πλευρά του καθίσματος και από δύο οριζό-ντιες σανίδες


86

Αυτή είναι μια τυπική καρέκλα Είναι συνηθισμένη Και μάλιστα μπορεί να θεω-ρηθεί πρότυπο καρέκλας Ένα πρότυπο είναι το συνηθέστερο παράδειγμα α-ντικειμένου ή γεγονότος μιας συγκεκριμένης κατηγορίας Είναι το χαρακτηριστι-κότερο παράδειγμα της έννοιας

Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής μας τα χαρακτηριστικά μιας κατηγορίας συνδυάζονται βήμα-βήμα Ξεκινάμε από τα απλά και τα συνδυάζουμε σε μεγα-λύτερες ενότητες μέχρι που το εννοιολογικό δίκτυο πληροφοριών για τα αντι-κείμενα του κόσμου μας αποκτά τεράστια χωρητικότητα Ωστόσο όλοι γνωρί-ζουμε ότι η σκέψη είναι πολύ πιο περίπλοκη από την απλή κατανόηση της μιας λέξης Μετά από λίγο καιρό συνδυάζουμε τις μονολεκτικές έννοιες σε έννοιες της μιας πρότασης μετά τις έννοιες της μιας πρότασης σε έννοιες της μιας πα-ραγράφου και λοιπά Παρατηρήστε ότι αυτή η διαδικασία εξελίσσεται διαρ-κώς

Η πρόταση laquoο πόλεμος είναι κόλασηraquo είναι παράδειγμα του συσχετισμού δύο εννοιών του laquoπολέμουraquo και της laquoκόλασηςraquo

∆ημιουργούμε νοητικά μοντέλα συγκεντρώνοντας πολλές προτάσεις που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι σχέση έχουν τα πράγματα μεταξύ τους Ακολουθεί ένα παράδειγμα

Ο πόλεμος είναι κόλαση

Ο Βrsquo Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας πόλεμος

Ο Βrsquo Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν κόλαση

Τα σχήματα είναι βασικές μονάδες κατανόησης που αναπαριστούν τον κόσμο και συνήθως είναι αποτέλεσμα της οργάνωσης των νοητικών μο-ντέλων σε μεγαλύτερες ομάδες Ένα παράδειγμα είναι laquoΜερικοί στρατιώ-τες που πολέμησαν στο Βrsquo Παγκόσμιο Πόλεμο παρουσίασαν ψυχολογικά τραύματα Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της ακραίας φύσης του πολέμου Ορισμένοι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι ο πόλεμος εί-ναι κόλασηraquo

Οι ιδιότητες συνδυάζονται και δημιουργούν έννοιες Οι έννοιες συνδυάζονται σε προτάσεις Πολλές προτάσεις μαζί δημιουργούν νοητικά μοντέλα Τέλος τα νοητικά μοντέλα συνδυάζονται σε σχήματα τα οποία χρησιμοποιούνται ως βασικές μονάδες κατανόησης και αναπαριστούν τον κόσμο στη γλώσσα της σκέψης μας

Ένα παράδειγμα είναι η έννοια laquoβιβλίοraquo Συνδυάστε την έννοια του βιβλίου με μια άλλη για παράδειγμα με το διάβασμα Έπειτα συνδέστε αυτές τις έννοιες με μια άλλη όπως τη βιβλιοθήκη Τώρα έχετε τρεις έννοιες που συνδέονται με-ταξύ τους βιβλίο διάβασμα και βιβλιοθήκη Από αυτές τις τρεις έννοιες μπορεί να αναδυθεί η πρόταση της μελέτης (σε αντίθεση με το διάβασμα ως χόμπι) Η μελέτη μπορεί να ενσωματωθεί σε μεγαλύτερες ενότητες ή σχήματα όπως το σχολείο ή η σχολική εκπαίδευση


87

Γυρίζουν τα γρανάζια Η ανθρώπινη σκέψη εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμα-στε τον κόσμο στον οποίο ζούμε και τις αναπαραστάσεις που δημιουργούμε Τι παθαίνουν λοιπόν όλες αυτές τις έννοιες μόλις μπουν στο μυαλό μας

Σκεφτείτε το εξής Κάθε δύο με τρεις μήνες σε κάθε πανεπιστήμιο της χώρας συμβαίνει κάτι παράξενο Αυτό το συμβάν είναι τόσο προβλέψιμο όσο η παλίρ-ροια οι φάσεις του φεγγαριού ή τα φοιτητικά δάνεια Κάθε φορά που γράφε-ται σε ένα μάθημα ένας φοιτητής στο οποίο διδάσκει ένας καθηγητής συμβαί-νει κάτι προβλέψιμο Ο φοιτητής Γιάννης Παπαδόπουλος μπαίνει στην τάξη ή στο αμφιθέατρο κοιτάζει προς την έδρα βγάζει ένα σημειωματάριο και ένα στυλό και περιμένει τον καθηγητή να αρχίσει να μιλάει για να κρατήσει ση-μειώσεις Αυτή η επαναλαμβανόμενη διαδικασία ή ακολουθία γεγονότων είναι τέλειο παράδειγμα σεναρίου που αντιπροσωπεύει ένα σχήμα της γνώσης του φοιτητή για το τι σημαίνει laquoκάνω μάθημαraquo ή laquoείμαι φοιτητήςraquo

Με ποιον τρόπο χρησιμοποιεί η σκέψη μας τις έννοιες (όπως laquoείμαι φοιτητήςraquo) για να περιφερόμαστε στον κόσμο μας και να λύνουμε τα καθημερινά μας προ-βλήματα Αν η σκέψη είναι μια μορφή υπολογισμού και ο εγκέφαλος είναι ένας πανίσχυρος υπολογιστής τότε πώς ακριβώς εκτελούνται αυτοί οι υπολογισμοί Ξέρουμε ότι η νοητική μας γλώσσα αποτελείται από έννοιες προτάσεις νοητι-κά μοντέλα και σχήματα αλλά πώς καθοδηγούν τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας αυτές οι ομάδες ή τα οργανωμένα σύνολα εννοιών

Συνήθως η σκέψη οργανώνεται και κατευθύνεται με γνώμονα τους στόχους Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι είναι λογική και ορθολογιστική Η οργανωμένη σκέψη διέπεται από κανόνες και έχει ως στόχο την επίλυση διαφόρων προβλη-μάτων τα οποία όλοι μας αντιμετωπίζουμε καθημερινά Και το νούμερο ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε κάθε μέρα Η επιβίωση Η σκέψη έχει στόχο και κατευθύνει τις πράξεις μας έτσι ώστε να πετύχουμε τους στόχους μας δη-λαδή να μείνουμε ζωντανοί

Πάρτε για παράδειγμα ένα μωρό (Μην το πάρετε αγκαλιά απλώς σκεφτείτε το) Αν είμαι μωρό και πεινάω θα κλάψω από ένστικτο και αντανακλαστικά Επιτέλους κάποιος αφήνει το τηλεκοντρόλ έρχεται και μου φέρνει ένα μπι-μπερό Σε αυτό το σημείο η σκέψη μου γίνεται πολύ σημαντική Στην καλύτερη περίπτωση κατανοώ τη σχέση ανάμεσα στη συμπεριφορά του κλάματος και το αποτέλεσμα ότι τρώω από το μπιμπερό Ουσιαστικά δημιουργώ τη σκέψη laquoΌταν κλαίω κάποιος μού φέρνει ένα μπιμπερόraquo Αυτός είναι ένας νέος laquoκανό-ναςraquo για μένα Βασίζεται στην απλή λογική Αν Α τότε Β Αν Α και Β τότε Γ

Α (κλάμα) + Β (κάποιος μού φέρνει μπιμπερό) = Γ (σταματάει η πείνα)

Στις ενότητες που ακολουθούν παρουσιάζω τους βασικούς μηχανισμούς της σκέψης που συχνά αποκαλούνται laquoαρχιτεκτονική της σκέψηςraquo Είναι οι κανόνες που διέπουν τη σκέψη Εκτός από την αναπαράσταση της γνώσης μας για τον κόσμο με τη μορφή εννοιών η σκέψη απαιτεί και τα παρακάτω βασικά συστα-τικά


88

Εισερχόμενες πληροφορίες Αισθητηριακές πληροφορίες που προέρχο-νται από τον κόσμο μας ή από το ίδιο το μυαλό μας

Μνήμη Ένα σύστημα απαραίτητο για την αποθήκευση της γνώσης Οι πληροφορίες για τον κόσμο αποθηκεύονται στο μυαλό και τις αναμνήσεις μας Τα γενέθλια τα ονόματα και άλλες πληροφορίες αποθηκεύονται στη μνήμη μας

Πράξεις Κανόνες που καθορίζουν πώς χρησιμοποιείται το σύστημα της μνήμης (συλλογισμός επίλυση προβλημάτων και λογική ανάλυση) Ας δούμε την αναλογία των μαθηματικών Aν έχω 100 αριθμούς αποθηκευμέ-νους στη μνήμη μου και αντιμετωπίζω ένα αριθμητικό πρόβλημα οι πρά-ξεις καθορίζουν πώς θα λύσω το πρόβλημα

Εξερχόμενες πληροφορίες laquoΠρογράμματαraquo ενεργειών που λένε στον υπόλοιπο εγκέφαλο και το σώμα τι να κάνει μετά την εκτέλεση πράξεων στη σκέψη

Εισερχόμενες πληροφορίες Κατά τη νοητική επεξεργασία οι εισερχόμενες πληροφορίες δεν αποτελούν κομμάτι της διαδικασίας της σκέψης Στην πραγματικότητα μιλάμε για την α-ντίληψη Το στάδιο των εισερχόμενων πληροφοριών αφορά την laquoείσοδοraquo πλη-ροφοριών για τον κόσμο μας στον εγκέφαλό μας Ουσιαστικά όλες οι πληρο-φορίες που βρίσκονται laquoεκεί έξωraquo πρέπει να μπουν στο μυαλό μας για να τις σκεφτούμε Πώς γίνεται αυτό Μέσω των αισθήσεων η όραση η ακοή η αφή η όσφρηση και η γεύση παρέχουν όλες τις πληροφορίες Οι αισθήσεις μάς πα-ρέχουν τα δεδομένα που εισέρχονται στη σκέψη Ότι βλέπουμε ακούμε αγγί-ζουμε μυρίζουμε και γευόμαστε από τον κόσμο γύρω μας γίνεται κομμάτι των διεργασιών της σκέψης Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερες λεπτομέρειες για την αντίληψη στο Κεφάλαιο 5

Λένε ότι φεύγει πρώτη Η μνήμη Η σκέψη περιλαμβάνει το χειρισμό των νοητικών συμβόλων που αποθηκεύο-νται ως έννοιες αναπαραστάσεις των αντικειμένων που συναντάμε στον κό-σμο μας Πού αποθηκεύονται αυτά τα νοητικά σύμβολα Στη μνήμη

Η μνήμη διαθέτει τρία ξεχωριστά συστήματα αποθήκευσης την αναγνωριστι-κή την βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμη

Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργεί η μνήμη ας χρησιμοποιήσουμε μια μεταφορά Φανταστείτε μια τράπεζα Ξέρετε εκεί που καταθέτουμε τα χρήματά μας Τέλος πάντων σκεφτείτε τη δική σας τράπεζα Οι περισσότεροι έχουμε έναν τρεχούμενο λογαριασμό αλλά όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και άλλα είδη λογαριασμών Καθένας από αυτούς κάνει κάτι διαφορετικό με τα χρήματά μας Ουσιαστικά η τράπεζα κρατάει τα χρήματά μας και τα εξασφα-λίζει με διάφορους τρόπους χρησιμοποιώντας διάφορα είδη λογαριασμών Οι τρεχούμενοι λογαριασμοί είναι συνήθως για καθημερινή και βραχυπρόθεσμη χρήση Οι προθεσμιακοί λογαριασμοί είναι για μακροπρόθεσμη φύλαξη Έτσι και η μνήμη μας αποθηκεύει πληροφορίες με διάφορους τρόπους


89

Αναγνωριστική αποθήκευση

Η αναγνωριστική μνήμη είναι ένα σύστημα που λειτουργεί σε κλάσματα του δευ-τερολέπτου και αποθηκεύει πληροφορίες που προέρχονται από τις αισθήσεις μας Σας έχει συμβεί να κοιτάξετε τον ήλιο να κλείσετε τα μάτια και μετά να κοι-τάξετε αλλού Τι συνέβη Εξακολουθείτε να βλέπετε έναν ήλιο στο μυαλό σας

Βραχυπρόθεσμη μνήμη

Η βραχυπρόθεσμη μνήμη (ΒΜ) περιλαμβάνει τις πληροφορίες που είναι ενεργές στη συνείδησή μας τη δεδομένη στιγμή δηλαδή τα πράγματα τα οποία συνει-δητοποιούμε Το φως πάνω στη σελίδα του βιβλίου οι λέξεις που διαβάζουμε το γουργουρητό στο στομάχι και ο ήχος της κίνησης έξω από το παράθυρο είναι όλα συνειδητά στοιχεία και αποθηκεύονται στη ΒΜ Τα πράγματα που δε συνειδητοποιούμε μπορεί να περάσουν στη μακροπρόθεσμη μνήμη ή να λησμο-νηθούν

Πόσες πληροφορίες μπορεί να αποθηκεύσει η ΒΜ Σύμφωνα με την πιο κοινή παραδοχή αποθηκεύει επτά πληροφορίες συν-πλην δύο Αποκαλείται και laquoμαγικός αριθμός επτάraquo της χωρητικότητας της ΒΜ Αναρωτηθήκατε ποτέ για-τί οι αριθμοί τηλεφώνων έχουν επτά ψηφία Η απάντηση είναι ο μαγικός αριθ-μός επτά

Αυτό σημαίνει ότι μπορώ να έχω μόνο επτά λέξεις επτά αριθμούς ή επτά α-πλά στοιχεία στη ΒΜ Όχι γιατί χάρη σε μια διαδικασία που ονομάζεται συνέ-νωση (chunking) μπορώ να αποθηκεύσω πολύ περισσότερες πληροφορίες Ένα κλασικό παράδειγμα συνένωσης είναι η χρήση μνημονικών μεθόδων δηλα-δή η διάσπαση μιας μεγάλης πληροφορίας σε μικρότερες φράσεις ώστε να τη θυμόμαστε ευκολότερα

Ένας εύκολος τρόπος να δημιουργήσετε μια μνημονική μέθοδο αν έχετε μια λί-στα πραγμάτων που θέλετε να απομνημονεύσετε πάρτε τα πρώτα γράμματα κάθε λέξης της λίστας και δημιουργήστε μια εύκολη φράση με αυτές Να κάτι που δεν ξεχνάω ποτέ και ας το έμαθα στη Β Γυμνασίου Μεθυσμένος Αιθίοπας προπονείται βουτώντας Ξέρετε σε τι αντιστοιχεί Στα πρώτα συνθετικά των ονομάτων των οργανικών ενώσεων ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων άν-θρακα που περιέχουν μεθ (ένα άτομο άνθρακα) αιθ (δύο άτομα) προπ (τρία άτομα) βουτ (τέσσερα άτομα)

Η διάρκεια του συστήματος ΒΜ είναι περίπου 18 δευτερόλεπτα Μπορούμε να παρατείνουμε τη διάρκεια παραμονής της πληροφορίας στη ΒΜ μόνο αν κά-νουμε κάτι που ονομάζεται επανάληψη (rehearsal) Η επανάληψη είναι η διαδι-κασία της διαρκούς επαναφοράς ενός πράγματος στο μυαλό μας ή η αφήγησή του για να μην το ξεχάσουμε

Μακροπρόθεσμη μνήμη

Όταν οι πληροφορίες της ΒΜ επαναλαμβάνονται για αρκετά μεγάλο διάστημα καταλήγουν στο σύστημα μακροχρόνιας αποθήκευσης της μνήμης δηλαδή στη μακροπρόθεσμη μνήμη Ουσιαστικά υπάρχουν δύο ξεχωριστοί τρόποι απόθε-σης πληροφοριών στις laquoτράπεζεςraquo της μακροπρόθεσμης μνήμης


90

Επανάληψη συντήρησης Μεταφέρει τις πληροφορίες από τη ΒΜ με επανάληψη μέχρι τη δέσμευσή τους για μακροχρόνια αποθήκευση

Αναλυτική επανάληψη Το μυαλό επεξεργάζεται τις πληροφορίες ενσω-ματώνοντάς τις στις υπάρχουσες αναμνήσεις Όταν οι πληροφορίες έ-χουν νόημα και συνδέονται με κάτι που γνωρίζουμε ήδη τις ανακαλούμε ευκολότερα και τις ξεχνάμε δυσκολότερα

Η μακροχρόνια μνήμη διαιρείται σε τρεις βασικές κατηγορίες

Επεισοδιακή μνήμη Τα γεγονότα και οι καταστάσεις που είναι μοναδικές εμπειρίες για κάθε άνθρωπο (γάμοι γενέθλια αποφοιτήσεις τροχαία α-τυχήματα κοκ)

Σημασιολογική μνήμη Αντικειμενικές πληροφορίες όπως σημαντικές γιορτές το όνομα του πρώτου προέδρου των ΗΠΑ και ο αριθμός φορο-λογικού μητρώου

∆ιαδικαστική μνήμη Πληροφορίες για το πώς γίνονται διάφορα πράγμα-τα όπως το να κάνει κανείς ποδήλατο να λύνει μαθηματικά προβλήματα ή να δένει τα κορδόνια του

Θεωρητικά η ΜΜ έχει άπειρο μέγεθος και διάρκεια γιατί οι ερευνητές δεν έ-χουν καταφέρει να μετρήσουν τη χωρητικότητά της Να θυμάστε μόνο ότι είναι αρκετή για το σκοπό που τη θέλουμε Αυτό ακούγεται κάπως παράξενο αν σκεφτεί κανείς πόσες πολλές πληροφορίες φαίνεται να ξεχνάμε Αν οι πληρο-φορίες βρίσκονται laquoκάπου εκεί μέσαraquo τότε γιατί τις ξεχνάμε

Το να ξεχνάμε πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες στη ΜΜ σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τις προσπελάσουμε και όχι ότι οι πληροφορίες δεν είναι πια εκεί Όταν δεν καταφέρνουμε να ανακαλέσουμε κάτι από τη μνήμη μας μας πλήτ-τουν δύο είδη αποτυχίας προσπέλασης της μνήμης Και τα δύο είδη συνδέονται με αδυναμία προσπέλασης της μνήμης γιατί παρεμβαίνουν άλλες πληροφορί-ες

Αναδρομική παρεμβολή ∆υσκολευόμαστε να θυμηθούμε παλιότερες πληροφορίες γιατί μας εμποδίζουν οι νεότερες

Προδραστική παρεμβολή ∆υσκολευόμαστε να θυμηθούμε νεότερες πλη-ροφορίες γιατί μας εμποδίζουν οι παλιότερες

Την επόμενη φορά που θα παρακολουθήσετε μια κωμωδία στην τηλεόραση προσπαθήστε να θυμηθείτε όλες τις λεπτομέρειες των πρώτων 10-12 λεπτών των μεσαίων 10-12 λεπτών και των τελευταίων 10-12 λεπτών του προγράμ-ματος Ή ακούστε μια διάλεξη και προσπαθήστε να θυμηθείτε τι ειπώθηκε στην αρχή στη μέση και στο τέλος της παρουσίασης Μπορεί να παρατηρή-σετε κάτι που οι ψυχολόγοι αποκαλούν φαινόμενο της σειριακής θέσης Είναι ευκολότερο να θυμηθείτε πληροφορίες από την αρχή και το τέλος της εκπο-μπής ή της διάλεξης παρά από το μέσο Γιατί συμβαίνει αυτό


91

Ξεχάστε το Σας έχουν ζητήσει ποτέ να ξεχάσετε κάτι Δοκιμάστε αυτό Ξεχάστε το τυρί Έπιασε Ξεχάσατε το τυρί ή στην πραγματικότητα σκεφτήκατε το τυρί Όταν κάποιος σας λέει να ξεχάσετε κάτι η ειρωνεία είναι ότι είναι

αδύνατο να ξεχάσετε κάτι που σκέφτεστε Η προτροπή laquoΞέχασέ τοraquo είναι ανώφελη Αν κάποιος θέλει να ξεχάσετε κάτι θα πρέπει να μην το αναφέρει καθόλου

Το φαινόμενο της σειριακής θέσης οφείλεται στο γεγονός ότι οι πληροφορίες στην αρχή της εκπομπής ή της σειράς μπαίνουν στη μακροχρόνια μνήμη λόγω του χρόνου που περνάει Οι πληροφορίες στο τέλος της εκπομπής μένουν στη βραχυπρόθεσμη μνήμη γιατί είναι πρόσφατες Οι μεσαίες Απλώς χάνονται

Παιχνίδια με τις νοητικές λειτουργίες Το τρίτο βήμα της διεργασίας της σκέψης αφορά την εφαρμογή των νοητικών λειτουργιών ή δραστηριοτήτων ∆ύο συνηθισμένοι τύποι νοητικών δραστηριο-τήτων είναι η επίλυση προβλημάτων και ο συλλογισμός

Επίλυση προβλημάτων

Η επίλυση προβλημάτων ακούγεται αρκετά απλή Έχετε ένα πρόβλημα και το λύνετε Θυμάστε την τηλεοπτική σειρά Μαγκάιβερ Ο Μαγκάιβερ προσπαθού-σε να λύσει ότι πρόβλημα συναντούσε στο δρόμο του Μπορούσε να μετατρέ-ψει μια οδοντογλυφίδα σε τζετ σκι ή μηχανισμό εκτόξευσης πυραύλου Καθό-μουν και τον παρακολουθούσα με θαυμασμό και μετά έβγαζα την πιστή μου εργαλειοθήκη και έκανα την τοστιέρα βίδες για να τη μετατρέψω σε δορυφορι-κό δέκτη mdash τέσσερις ώρες αργότερα είχα μπροστά μου ένα βουνό από εξαρ-τήματα και δεν μπορούσα πια να φτιάξω τοστ Μάλλον ο Μαγκάιβερ είχε κα-λύτερες δυνατότητες επίλυσης προβλημάτων από μένα

Οι Newell και Simon (1972) είναι οι νονοί της θεωρίας της ψυχολογίας για την επίλυση προβλημάτων Σχεδόν κάθε ερευνητική μελέτη για αυτό το θέμα ανα-φέρεται στο έργο τους Μας έδωσαν τα βασικά βήματα της διαδικασίας επίλυ-σης προβλημάτων

1 Η αναγνώριση της ύπαρξης ενός προβλήματος μοιάζει με τη θεωρία που λέει ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε έναν εθισμό ή το πρόβλημα του αλκοολισμού αν δεν παραδεχτούμε την ύπαρξή του

2 ∆ημιουργία μιας αναπαράστασης του προβλήματος που περιλαμβάνει την αρχική κατάσταση και τον τελικό στόχο

3 Εύρεση και αξιολόγηση των πιθανών λύσεων

4 Επιλογή πιθανής λύσης

5 Εκτέλεση της λύσης και αξιολόγηση της επιτυχίας ή της αποτυχίας


92

Αυτά τα βήματα μερικές φορές συνοψίζονται με το ακρωνύμιο IDEAL (Bransford και Stein 1993)

ldquoIrdquo identify (εντοπισμός του προβλήματος)

ldquoDrdquo define (ορισμός και αναπαράσταση του προβλήματος)

ldquoErdquo explore (εξερεύνηση πιθανών στρατηγικών)

ldquoArdquo action (δράση)

ldquoLrdquo look back (ανασκόπηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων)

Για την επίλυση προβλημάτων υπάρχουν τόσες στρατηγικές όσα είναι και τα προβλήματα αν και οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε τις ίδιες συνέχεια Όλοι ξέρουμε να χρησιμοποιούμε τη δοκιμή και πλάνη για να λύσουμε ένα πρόβλημα Έχω δει μικρά παιδιά να χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο για να βάλουν τα σχή-ματα στις αντίστοιχες τρύπες Πρώτα το παιδί παίρνει τον κύκλο και τον δοκι-μάζει σε τρύπες όλων των σχημάτων μέχρι να βρει σε ποια ταιριάζει Αυτή η στρατηγική δεν είναι καθόλου αποδοτική αλλά μερικές φορές είναι το μόνο ερ-γαλείο που έχουμε Οι δοκιμές μπορούν να χρησιμοποιηθούν αν δεν υπάρχει σαφής προσδιορισμός του προβλήματος και όταν ένα μέρος του προβλήματος είναι να εντοπίσουμε το ίδιο το πρόβλημα

Ακολουθούν μερικές άλλες συνηθισμένες τεχνικές επίλυσης προβλημάτων

Ανάλυση μέσων-σκοπού Αυτή η στρατηγική περιλαμβάνει την ανάλυση του προβλήματος σε μικρότερα δευτερεύοντα προβλήματα που επιλύο-νται για να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα

Αντίστροφη πορεία Αυτός ο τρόπος επίλυσης προβλημάτων είναι σαν να διασπάμε ένα αντικείμενο (ή ένα πρόβλημα) και να το συναρμολογούμε ξανά για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί

Καταιγισμός ιδεών (brainstorming) Μια τεχνική που περιλαμβάνει την εύρεση των περισσότερων δυνατών λύσεων για ένα πρόβλημα χωρίς κα-μία επεξεργασία ∆εν έχει σημασία πόσο αβάσιμες ανέφικτες ανόητες ή γελοίες είναι οι λύσεις απλώς τις συγκεντρώνουμε και τις απορρίπτουμε μόνο όταν δεν μπορούμε να σκεφτούμε άλλες πιθανές λύσεις Σε αυτή την τεχνική θα μπορούσε να συμπεριληφθεί ακόμα και η ιδέα μου να χρησιμο-ποιήσει ο Σούπερμαν την παγωμένη ανάσα του για να σταματήσει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη

Παρομοιώσεις και μεταφορές Με αυτές τις στρατηγικές χρησιμοποιούμε ένα αντίστοιχο ή παρόμοιο πρόβλημα που έχει ήδη λυθεί για να λύσουμε ένα ανεξάρτητο ως τότε πρόβλημα Η κρίση των πυραύλων στην Κούβα ήταν ένα πυρηνικό παιχνίδι τόλμης και αντοχής Όποιος λύγιζε ή έκανε πίσω πρώτος έχανε Ο πρόεδρος Κένεντι μάλλον ήταν πολύ καλός σε αυ-τό το παιχνίδι

Συλλογισμοί και λογική

Υποτίθεται ότι οι συλλογισμοί και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων με λογι-κό τρόπο είναι δύο βασικές ικανότητες που ξεχωρίζουν τους ανθρώπους από τα ζώα Σε περίπτωση που έχετε απορία οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν


93

συλλογισμούς τα ζώα όχι Γνωρίζω ότι αυτό το γεγονός μπορεί να αμφισβητη-θεί ειδικά από όσους έχουν κατοικίδια και σκέφτονται ότι ο σκύλος τους ο Φί-ντο μπορεί να λύσει αριθμητικά προβλήματα γαβγίζοντας τις απαντήσεις αλλά εμπιστευθείτε με Θυμάστε τον Μίστερ Σποκ στα Ταξίδια στrsquo Αστέρια [Star Trek] Ακολουθούσε την ψυχρή λογική αλλά ο Κάπτεν Κερκ πάντα κέρδιζε στο τέλος με τις παθιασμένες και συναισθηματικές τους λύσεις Η λογική και οι συλλογισμοί πήγαιναν περίπατο Αλλά θυμηθείτε και ότι τα Ταξίδια στrsquo Αστέρια ήταν απλώς μια τηλεοπτική σειρά

Η συλλογιστική μπορεί να οριστεί ως διεργασία της σκέψης που περιλαμβάνει την εξαγωγή συμπερασμάτων τα οποία βασίζονται στην αλήθεια των προτά-σεων που προηγούνται του συμπεράσματος Οι προτάσεις αναφέρουν μια κα-τάσταση πραγμάτων όπως laquoΌλα τα πυροσβεστικά οχήματα είναι κόκκιναraquo Μια άλλη πρόταση μπορεί να είναι laquoΟ πατέρας μου χρησιμοποιεί πυροσβεστι-κό όχημα στη δουλειά τουraquo Έτσι ένα λογικό συμπέρασμα θα ήταν laquoΟ πατέρας μου χρησιμοποιεί κόκκινο όχημα στη δουλειά τουraquo Ο συλλογισμός μάς βοηθά να καταλάβουμε αν το συμπέρασμά μας ισχύει ή αν είναι λογικό

Όταν τα επιχειρήματά μας είναι λογικά ο συλλογισμός είναι σωστός Είναι λο-γικό ότι ο πατέρας μου χρησιμοποιεί πυροσβεστικό όχημα στη δουλειά του γιατί αυτό προκύπτει από τις προτάσεις Αλλά τι θα γινόταν αν έλεγα Όλα τα πυροσβεστικά είναι κόκκινα Το όχημα του πατέρα μου είναι κόκκινο Επομέ-νως το όχημα του πατέρα μου είναι πυροσβεστικό Αυτό δεν είναι λογικό Η πρώτη πρόταση δε λέει ότι όλα τα οχήματα είναι κόκκινα λέει ότι μόνο τα πυ-ροσβεστικά είναι κόκκινα Έτσι και άλλα οχήματα μπορεί να είναι κόκκινα συ-μπεριλαμβανομένων των πυροσβεστικών Ο πατέρας μου μπορεί να οδηγεί ένα κόκκινο Toyota Η λογική είναι ένα μέτρο για να επαληθεύουμε τους συλλογι-σμούς μας

Όλα τα βασικά προβλήματα της συλλογιστικής έχουν δύο βασικά στοιχεία

Προτάσεις Είναι προτάσεις για ένα αντικείμενο ή συμβάν που χρησιμο-ποιούμε για να στηρίξουμε ένα συμπέρασμα

Συμπεράσματα Είναι οι θέσεις που προκύπτουν από τις προτάσεις Οι θέσεις ισχύουν μόνον όταν προκύπτουν λογικά από τις προτάσεις

Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι συλλογισμών

Επαγωγικός Στον επαγωγικό συλλογισμό αρχίζουμε κάνοντας παρατη-ρήσεις (προτάσεις) για να συλλέξουμε αντικειμενικά στοιχεία που θα υπο-στηρίξουν (θα επικυρώσουν) ή θα ακυρώσουν ένα υποθετικά διατυπωμέ-νο αποτέλεσμα ή κατάσταση (το συμπέρασμα)

Ας δούμε τις επόμενες προτάσεις

Τη ∆ευτέρα έβρεξε

Την Τρίτη έβρεξε

Άρα συμπεραίνω ότι θα βρέξει την Τετάρτη

Αυτό είναι ένα παράδειγμα επαγωγικού συλλογισμού Χρησιμοποιούνται παρατηρήσεις ή προτάσεις για να προβλέψουμε ένα τρίτο αποτέλεσμα Νομίζω ότι ο μετεωρολόγος της περιοχής μου χρησιμοποιεί επαγωγικό


14

Μέρος ΙΙ Σκαλίζουμε τον εγκέφαλο45

Κεφάλαιο 3 Υλικό λογισμικό και νωπό υλικό 47

Πίστη στη βιολογία 48 Σαν καλοκουρδισμένη μηχανή τα συστήματα του σώματος 50

Ταξίδι στην περιφέρεια 50 Νιώθετε νευρικοί 51

Το ενδοκρινικό σύστημα 54 Σκουληκομυρμηγκότρυπα-ψυχοφαρμακολογία 55

Καταπολέμηση της κατάθλιψης 55 Ακούω φωνές 55 Χαλάρωση 56

Κεφάλαιο 4 Πλάσματα με συνείδηση 59

Οι ορίζοντες της επίγνωσης 59 Μεταβολή της συνείδησης 61 Ευφορία με συνείδηση 62

Τα μάτια σας βαραίνουν πολύ 63 Ώρα για ζζζ 64

Στη δουλειά γυμνοί όνειρα 66

Κεφάλαιο 5 Δείξτε λίγη ευαισθησία 67

∆ομικά συστατικά Οι αισθήσεις μας 68 Πώς λειτουργούν οι αισθήσεις 68 Όραση 70 Ακοή 73 Αφή 74 Όσφρηση και γεύση 75

Το τελικό προϊόν αντίληψη 75 Οργάνωση με αρχές 77

Μέρος ΙΙΙ Σκέψη και συναίσθημα79

Κεφάλαιο 6 Ας παρακολουθήσουμε τη σκέψη μας 81

Τι έχετε στο μυαλό σας 82 Συνδεθείτε με τον υπολογιστή 83

Επεξεργασία πληροφοριών 83 Σύλληψη εννοιών 85

Γυρίζουν τα γρανάζια 87 Εισερχόμενες πληροφορίες 88 Λένε ότι έρχεται πρώτη η μνήμη 88 Παιχνίδια με τις νοητικές λειτουργίες 91 Εξερχόμενες πληροφορίες 94


15

















16
















17















18


















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















15

















16
















17















18


















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















16
















17















18


















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















17















18


















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















18


















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















19















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















20











Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93














Κεφάλαιο 6










82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















82





47876 + 23989





83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















83










84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















84







85













86












87









88










89












90













91














92
















93















85













86












87









88










89












90













91














92
















93















86












87









88










89












90













91














92
















93















87









88










89












90













91














92
















93















88










89












90













91














92
















93















89












90













91














92
















93















90













91














92
















93















91














92
















93















92
















93















93














media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789604611829-0375530.pdf · Περιεχόμενα 17...

Documents

Transcript of media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789604611829-0375530.pdf · Περιεχόμενα 17...