ΣΑΜΑΡ ΓΙΑΖΜΠΕΚ

οι πυλεσ

του τιποτα

cΑφήγημα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΑΒΙΚΑ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΙΓΟΥΡΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του Ινστιτού-του Γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών Υπο-θέσεων. �

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: , 7I

© Copyright by Samar Yazbek, 2015. Published by arrangement withRAYA The Agency for Arabic Literature

© Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2016

Έτος 1ης έκδοσης: 2016

Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του μεοποιον δήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο α-ναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς ΣύμβασηςΒέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειο θεσίας,σελιδοποίη σης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλε-κτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε.ΓΡΑΦΕΙΑ: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 ΑθήναΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα% 210-330.12.08 – 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31e-mail: info@kastaniotis.com

www.kastaniotis.com

ISBN 978-960-03-6133-9

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α5

Π Υ Λ Η Π Ρ Ω Τ Η

(Αύγουστος 2012)[ 13 ]

Π Υ Λ Η Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Η

(Φεβρουάριος 2013)[ 49 ]

Π Υ Λ Η Τ Ρ Ι Τ Η

(Ιούλιος-Αύγουστος 2013)[ 119 ]

Γράφω με σαράντα δάχτυλα.Γράφω με μάτια τυφλά.Ζω την πραγματικότητα, την καταγράφω και αφανίζομαι.Είμαι εκείνη που οι νεκροί διαβαίνουν ένας ένας το λαρύγγι

της. Λάμνουν στη θεϊκή τους ανάβαση, μετά βουλιάζουν μες στοαίμα μου.

Είμαι εκείνη που αφηγείται, που αναλογίζεται τις σύντομεςζωές σας μέσ’ από το βλέμμα της, όπως κάναμε τότε, τις ατέλειω-τες εκείνες νύχτες που γελούσαμε και μαντεύαμε ποιον από μαςθα έβρισκε η επόμενη οβίδα.

Το κάνω αυτό για σας. Να σας ανακαλώ, τις ιστορίες σας νακάνω στύλους που ενώνουν γη και ουρανό.

Γράφω σ’ εσάς, για σας, μέσ’ από σας, μάρτυρες της προδομέ-νης επανάστασης της Συρίας.

Πύλη πρώτη

Αύγουστος 2012

Τα αγκαθωτά σύρματα γδέρνουν την πλάτη μου.Μες στο κεφάλι μου ένα ρίγος ακατάσχετο.

Κάτω απ’ τα σύρματα που εκτείνονταν κατά μήκος της συ-νοριακής γραμμής ήταν μια τρύπα που χωρούσε μόνο έναν. Κα-τάφερα να περάσω από μέσα κι έπειτα έτρεξα γρήγορα, για μι-σή ώρα, την απόσταση που χρειαζόταν για να διασχίσω τα σύ-νορα μεταξύ των δύο χωρών. Εκείνη τη στιγμή δεν ήταν μαζίμου πολλοί ξένοι. Δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα αργότε-ρα ν’ ανακαλέσω τέτοιες λεπτομέρειες. Όταν αποφάσισα να ε-πιστρέψω στην πατρίδα, νόμιζα, για λόγους απροσδιόριστους,πως θα γινόμουν κι εγώ ένας θάνατος μέσα στους τόσους θα-νάτους. Εκείνη τη στιγμή που τα πόδια μου βούλιαζαν μέσαστην τρύπα και την πλάτη μου τρυπούσε το αγκαθωτό συρμα-τόπλεγμα.

Εκεί, στην απόσταση που χωρίζει τις δύο χώρες, σηκώνω τοκεφάλι μου και κοιτάζω για πρώτη φορά τον μακρινό ουρανόπου πάει να σκοτεινιάσει.

Χρειάστηκε να περιμένουμε ώρες πολλές τον ερχομό της νύ-χτας, ώστε να μπορέσουμε να περάσουμε χωρίς να μας πάρουνείδηση οι Τούρκοι στρατιώτες. Εκείνη τη στιγμή πήρα μια βα-θιά ανάσα, ανασήκωσα την πλάτη μου και έτρεξα, όπως με εί-χαν συμβουλεύσει. Έτρεξα για να βγω από την επικίνδυνη ζώ-νη. Το έδαφος βραχώδες και δύσβατο, όμως εγώ έτρεχα ανά- 1

3

λαφρα. Η καρδιά μου με σήκωνε ψηλά, μ’ έσπρωχνε, με πε-τούσε στον αέρα. Γύρισα! Είμαι πάλι εδώ! ψιθύριζα με κομμέ-νη ανάσα. Γύρισα! Δεν είναι σκηνή από ταινία. Είναι αλήθεια.Έτρεχα ψιθυρίζοντας: Γύρισα... Στ’ αλήθεια γύρισα.

Ακούσαμε τους κρότους των σποραδικών πυροβολισμών,τα στρατιωτικά οχήματα στην απέναντι όχθη να γρυλίζουν, ό-μως τα είχαμε καταφέρει. Είχαμε περάσει, τρέχαμε.

Τα πάντα μοιάζουν προκαθορισμένα από καιρό.Κάλυψα το κεφάλι μου, φόρεσα ένα μακρύ σακάκι κι ένα

φαρδύ παντελόνι. Έπρεπε να σκαρφαλώσουμε έναν ψηλό λό-φο και να τον κατεβούμε τρέχοντας για να συναντήσουμε τοαυτοκίνητο που μας περίμενε. Έπεσε η νύχτα κι όλα έμοιαζανσυνηθισμένα, ή έτσι μου φάνηκε. Όταν αργότερα θα περνού-σα τα σύνορα ξανά και ξανά, το σκηνικό θα άλλαζε.

Το αεροδρόμιο της Αντιόχειας και μόνο ήταν αρκετό γιανα καταλάβω τι είχε συμβεί στη Συρία όλον αυτόν τον ενάμισηχρόνο. Το πέρασμα των συνόρων επίσης το επιβεβαίωνε, ό-πως και όλες οι ενδείξεις που διαδοχικά καταγράφονταν στομυαλό μου, μαρτυρώντας τις ταχύτατες και βαθύτατες αλλα-γές που είχε υποστεί η χώρα. Μα εκείνη τη στιγμή, όταν κατέ-βαινα τρέχοντας τον λόφο με τα πόδια τσακισμένα, δεν τασκεφτόμουν όλα αυτά. Φτάνοντας στις παρυφές, έπεσα στα γό-νατα κι έμεινα εκεί πάνω από δέκα λεπτά, ανασαίνοντας πνι-χτά, πασχίζοντας να ησυχάσω τους χτύπους της καρδιάς μου.Οι υπόλοιποι νόμιζαν πως ήταν η ταραχή μου που αντίκριζαπάλι την πατρίδα. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε περιθώ-ριο για τέτοιες πολυτέλειες. Τρέξαμε για πολλή ώρα. Το στή-θος μου κόντευε να ξεριζωθεί, δεν άντεχα άλλο όρθια.

Μπήκαμε εντέλει στο αυτοκίνητο, κατάφερα λίγο ν’ ανασά-νω. Οδηγούσε ένας νεαρός, δίπλα του ήταν άλλος ένας και στοπίσω κάθισμα ήμασταν τρεις. Ο Μαϊσάρα και ο Μοχάμαντ θαγίνονταν στο εξής ένα κομμάτι της ζωής μου. Ήταν δυο μαχη-τές διαφορετικοί, από την ίδια οικογένεια, την οικογένεια που1

4

θα μου πρόσφερε καταφύγιο. Ο Μοχάμαντ ήταν είκοσι ετών.Θα δουλεύαμε μαζί, θα γινόταν παντοτινός μου φίλος.

Στην επαρχία του Ίντλιμπ,1 μερικώς απελευθερωμένη απότις δυνάμεις του Άσαντ, τα οδοφράγματα του Ελεύθερου Συ-ριακού Στρατού2 είναι πολυάριθμα. Διασχίζουμε με μεγάλη τα-χύτητα τους ελαιώνες και περνάμε την πρώτη πύλη του Τίπο-τα. Μαχητές κρατούν τα όπλα τους και σηκώνουν τα λάβαρατης νίκης. Η διαδρομή ατέλειωτη. Προσπαθώ να αιχμαλωτίσωστιγμιότυπα από την πραγματικότητα. Βγάζω το κεφάλι μουέξω απ’ το παράθυρο του αυτοκινήτου, αποσυνδέομαι απ’ όλαγύρω μου. Το αυτοκίνητο προχωρά, οι οβίδες ακούγονται απόμακριά, ο δρόμος δεν τελειώνει. Μια έκπληξη μαζί και μια χα-ρά διαπερνούν το σώμα μου καθώς κοιτάζω την απελευθερω-μένη γη. Εκείνη η γη είναι ελεύθερη, μα ο ουρανός δεν μας α-φήνει να γελάσουμε. Ο ουρανός φλέγεται, μια σκηνή που σπάεισε τέσσερα στιγμιότυπα, πάνω σε τέσσερις κινηματογραφικέςοθόνες. Δεν βλέπω μονάχα με τα μάτια μου, αλλά, σαν μυθικότέρας, βλέπω με μάτια πάνω στον λαιμό μου, μάτια πάνω στιςάκρες των αυτιών μου, μάτια στα ακροδάχτυλά μου. Παγώνωτη σκηνή μπροστά μου, βλέπω συγχρόνως τις τέσσερις εικόνες:οι μηχανές καταστροφής, ο ουρανός που φλέγεται, το αυτοκί-νητο, και μέσα του τρεις άντρες και μία γυναίκα να κατευθύ-νονται προς το Σαράκεμπ.3

Όλα όσα συμβαίνουν και εξιστορούνται σε τούτη την κα-ταγραφή είναι πραγματικά. Μόνο ένα πρόσωπο είναι φαντα-στικό σε τούτη την αφήγηση. Αυτή, που σαν ένα πρόσωπο μυ-θιστορηματικό, είναι η μόνη που καταφέρνει να περάσει μέσααπ’ την καταστροφή. Αυτή, που είμαι εγώ. Και καταφεύγω στηφαντασία για ν’ αντιμετωπίσω την πραγματικότητα. Παρακο-λουθώντας τα όσα συνέβαιναν γύρω μου, έπαψα να είμαι αυτήπου ήμουν. Και για να καταφέρω να συνεχίσω, θεώρησα τονεαυτό μου ένα πρόσωπο φανταστικό και σκέφτηκα τις επιλο-γές αυτού του κατασκευασμένου προσώπου μέσα στην αφή- 1

5

γηση. Άφησα τον καθρέφτη της πραγματικότητας στην άκρηκι έγινα εκείνη η κατασκευασμένη άλλη, που έπρεπε να αντι-δρά όπως άρμοζε μέσα σ’ αυτό που είχε αποφασίσει να ζήσει.Τι ήταν αυτό που αναζητούσε, ένα υπαρξιακό ερώτημα; Η ταυ-τότητα; Η εξορία; Η δικαιοσύνη; Η παραφροσύνη του αίμα-τος; Και το αυτοκίνητο, μες στο πηχτό σκοτάδι, ακολουθούσεόλους εκείνους τους δρόμους που θα με οδηγούσαν στο σπίτιμιας οικογένειας. Της οικογένειας που θα γινόταν ένα μέροςτης ζωής μου.

Είναι παράξενο, αλλά θυμάμαι τώρα διάφορα περαστικάγεγονότα που δεν σκόπευα να καταγράψω μέχρι το δεύτεροταξίδι μου. Ο στόχος της επιστροφής μου στη Συρία τον Αύγου-στο του 2012, μετά την αναχώρησή μου από εκεί τον Ιούλιο του2011, ήταν ο σχεδιασμός ενός μικρού προγράμματος υποστή-ριξης των γυναικών, η σύσταση ενός προγράμματος στη βό-ρεια Συρία για την οικονομική και εκπαιδευτική ενίσχυση τωνγυναικών και την επιμόρφωση των παιδιών τους. Αναζητού-σα μια ιδέα εφαρμόσιμη, μέσω της οποίας θα ήταν εφικτό ναιδρυθούν δημόσιοι, δημοκρατικοί θεσμοί σε περιοχές που βρί-σκονταν εκτός της κυριαρχίας του Άσαντ. Δεν σκέφτηκα ποτένα γράψω αυτό το ημερολόγιο. Ετοιμαζόμουν να ξεκινήσω τοκαινούργιο μου μυθιστόρημα. Τα πράγματα άλλαξαν κι εγώ έ-φυγα. Μια σύντομη συνάντηση άλλαξε την πορεία μου και μ’έκανε ν’ αποφασίσω την καταγραφή τούτης της μαρτυρίας.

Τότε, στον δρόμο της επιστροφής και πριν από τα σύνορα,καθώς κατευθυνόμασταν προς τη Σαρμαντά4 για να περάσου-με από τη Συρία στην Τουρκία, η συνάντησή μου μ’ έναν νεα-ρό μαχητή ήταν αυτή που μ’ έκανε ν’ αρπάξω το μολύβι και νακαταγράψω στο μικρό μου σημειωματάριο τα λόγια του. Εκεί-νη τη στιγμή ήταν που αποφάσισα να γράψω, όταν είπε: «Ε-μείς θέλουμε ένα αστικό κράτος».

Αυτό συνέβη την τελευταία μέρα, ώρες πριν την αναχώρη-σή μας, στο οδόφραγμα του τάγματος Αλ Φαρούκ,5 κι ο νεα-1

6

ρός, που έλαμπαν μες στα μάτια του τ’ αστέρια, μου διηγού-νταν καταπίνοντας το σάλιο του πώς αποσχίστηκε από τις Ει-δικές Δυνάμεις του στρατού6 επειδή αρνήθηκε να σκοτώσειανθρώπους. Είπε: «Πώς δηλαδή να ορμήσω στην αγκαλιά τουθανάτου; Ποιος τον θέλει τον θάνατο; Κανείς! Μα ήμασταννεκροί, και θέλαμε να ζήσουμε».

Ο ουρανός γαλάζιος. Τίποτα δεν μας συννεφιάζει. Ούτε οισφαίρες που σφυρίζουν, ούτε τα οδοφράγματα, ούτε τα γκρε-μισμένα κτήρια στο πλάι του δρόμου. Μόλις βγήκαμε από τηΣαρμαντά. Την αφήσαμε πίσω μας, οι τοίχοι της χρωματισμέ-νοι με τη σημαία της επανάστασης.

«Θέλουμε ένα αστικό κράτος...» επαναλαμβάνει ο μεγαλύ-τερος σε ηλικία νεαρός. Ένας άλλος νεαρός μού λέει: «Στο διά-βολο οι αξιωματικοί, όλοι τους είναι αλαουίτες!»7 Ο άλλος τονκοιτάζει και ψελλίζει: «Όχι όλοι».

Τον ακούω προσεχτικά. Καθώς μου διηγείται την ιστορίατης απόσχισής του για δεύτερη φορά, ο φίλος του τον πλησιά-ζει και του ψιθυρίζει κάτι στο αυτί. Ο μικρότερος, με τα λα-μπερά μάτια και τη μελιά φράντζα, με κοιτάζει εμβρόντητος.Το όπλο του πέφτει στη γη, έπειτα χαμηλώνει το βλέμμα. Τονκοιτάζω, τα μάτια του τρεμοπαίζουν, το όπλο του εξακολου-θεί να είναι πεσμένο κάτω, αποστρέφει το πρόσωπό του. Ο ου-ρανός ίδιος, ακόμα γαλάζιος, και ο βραχώδης λόφος που προ-σπεράσαμε κοιτάζει σιωπηλά, μα εγώ ακούω έναν ανεπαίσθη-το ήχο, και τότε ο νεαρός στρέφεται προς το μέρος μου. Δαγκώ-νει τα χείλη του. Λέει με τρεμάμενη φωνή, αυτός ο ίδιος πουπριν λίγο στεκόταν στο οδόφραγμα κρατώντας το όπλο του καιδιακηρύσσοντας την οργή του ενώπιον του ουρανού: «Συγχώ-ρεσέ με, κυρία, μα τον Θεό, δεν ήξερα».

Στο παιδικό του πρόσωπο ξαναγυρίζει η ευγένεια και η με-γαλοψυχία, ενώ οι ένοπλοι νέοι κάτω από τη γέφυρα μας κοι-τάζουν με περιέργεια. Δίπλα τους κυματίζει μια λευκή σημαίαπου γράφει: ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΟΣ ΘΕΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΛΑΧ 1

7

2 – Οι πύλες του Τίποτα

ΚΑΙ Ο ΜΩΑΜΕΘ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΥ. Δύο απ’ αυτούς έ-χουν μακριές γενειάδες. Ο ουρανός ακόμα γαλάζιος. Ο στρα-τιώτης, που έχει γίνει πάλι παιδί, με πλησιάζει και μου λέει κο-μπιάζοντας: «Εγώ δεν μισώ κανέναν, αλλά αυτοί είναι κτήνηκαι θέλουν να σκοτώνουμε ανθρώπους... Συγχώρεσέ με, κυρία».

Ο μεγαλύτερος σε ηλικία μαχητής στέκεται δίπλα του. Τοβλέμμα του είναι οργισμένο καθώς επαναλαμβάνει: «Θέλουμεένα αστικό κράτος, εγώ είμαι στο τάγμα Αλ Φαρούκ και θέλωένα αστικό κράτος, είμαι τριτοετής φοιτητής οικονομικών».

Δεν μείναμε πολύ μαζί τους. Τους άκουσα κι ύστερα είπα:«Δεν υπάρχει πρόβλημα... Όλα εντάξει», αλλά ο νέος, με μά-τια που τώρα έλαμπαν λιγότερο, ήταν αποφασισμένος να μουεξηγήσει ότι δεν είχε σκοπό να με προσβάλει. Πριν φύγουμε μετους τρεις νεαρούς, του είπα: «Μα εγώ δεν είμαι αλαουίτισσα,ούτε εσύ σουνίτης. Είμαι Σύρια κι εσύ Σύριος». Με κοίταξε έκ-πληκτος, και πρόσθεσα: «Αυτή είναι η αλήθεια, είμαστε μόνοΣύριοι». Στο αυτοκίνητο, καθώς φεύγαμε από το οδόφραγματου τάγματος Αλ Φαρούκ, ήμουν ενοχλημένη. Είπα: «Ποιοςχρειάζεται εδώ καθησύχαση; Ποιος θέλει να χτίσει ένα κράτοςμε αίμα και φωτιά; Μήπως εκείνος ο αποστάτης στρατιώτηςπου μεταμορφώθηκε σε παιδί; Ή μήπως εκείνοι οι φονιάδες ο-παδοί του Άσαντ;» Οι νέοι με κοίταζαν με απορία και γελού-σαν. Δεν καταλάβαιναν τίποτε απ’ όσα έλεγα.

Από πού πήγαζε η δύναμή τους; Ποιος άραγε δεν γνώριζετην αξία της ζωής; Ποιος ήταν πιο κοντά στην ουσία της ζωής,εμείς ή αυτοί; Εκείνοι ζουν μέσα στην αγκαλιά του θανάτου,καταβροχθίζοντάς τον σαν νόστιμη μπουκιά μέσα στα γέλιατους, στα γέλια που σκορπίζουν τη στιγμή που το κορμί τουςδιαμελίζεται. Αυτοί είναι μονάχα μια ψευδαίσθηση μες σταμυαλά του κόσμου. Το να λες «ο Ελεύθερος Συριακός Στρα-τός» σημαίνει να φαντάζεσαι ένα στρατό, μα αυτοί ήταν άν-θρωποι συνηθισμένοι, που μπορούσες να συναντήσεις τυχαίαστον δρόμο. Συγκεντρώσεις ανθρώπων διαφορετικών σε σκο-1

8

πούς και ιδιότητες, διαφορετικούς στον βαθμό της βαναυσό-τητας και της συμπόνιας τους, διαφορετικούς στον βαθμό τηςσυμμόρφωσης και της απειθαρχίας τους στις αρχές της επανά-στασης, χωρίς καμιά ομοιότητα μεταξύ τους. Τα τάγματα τουΕλεύθερου Συριακού Στρατού είναι ένα αντίγραφο της ζωήςμας, της ποικιλομορφίας της και της τεράστιας ανομοιογένειάςτης, με μόνη διαφορά πως ένας θάνατος με την ελαφράδα φτε-ρού περνά καμαρωτά ανάμεσά τους, και πως, στην πραγματι-κότητα, θα έπρεπε να λέγονται «τάγματα της ένοπλης λαϊκήςαντίστασης».

Δεν ξέρω για ποιο λόγο άρχισα να γράφω για τις πύλες τουΤίποτα και να μιλώ για το τελευταίο εκείνο ένοπλο οδόφραγ-μα πριν την αποχώρησή μου, ξέρω όμως πόσο με επηρέασεαυτός ο αποστάτης στρατιώτης που μεταμορφώθηκε σε παιδί.Κάθε φορά που έκλεινα τα μάτια μου, ξεπηδούσε η εικόνα τουνεαρού στρατιώτη που πέταξε το όπλο του για ν’ απολογηθείγια μια προσβολή που δεν ήταν καν αληθινή, αφού η «κυρία»που βρισκόταν μπροστά του ανήκε στη σέκτα των αξιωματι-κών του στον στρατό.

Η πρώτη πύλη που διασχίσαμε προς τη Συρία περνούσε μέσ’από το νοσοκομείο που βρισκόταν δίπλα στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, στη Ρεϊχανλί.8 Εκεί υπάρχει ένας ειδικός όροφος γιαΣύριους τραυματίες που έχουν διασωθεί από βομβαρδισμούς.Δωμάτια το ένα δίπλα στο άλλο, μια μυρωδιά διαχέεται απότα σώματα που κείτονται πάνω σε λευκά σεντόνια, με πόδιαακρωτηριασμένα, κομμένα χέρια και μάτια ονειροπόλα. Τα μέ-λη τους πετούν κολυμπώντας στο κενό. Ο Μάνχαλ, ένας απότους πρώτους ακτιβιστές της επανάστασης στο Σαράκεμπ, μουζήτησε να τον κρατώ καθώς θα μπαίναμε στο δωμάτιο δύο παι-διών: της τετράχρονης Ντιάνα και της εντεκάχρονης Σαϊμά.

Την Ντιάνα την είχε χτυπήσει μια σφαίρα στη σπονδυλικήστήλη και την είχε αφήσει παράλυτη. Ήταν ξαπλωμένη και πα-ραδομένη σαν ένα λευκό, τρομοκρατημένο λαγουδάκι. Πώς 1

9

δεν διέλυσε η σφαίρα το μικροσκοπικό, εύθραυστο κορμάκιτης; Ήταν θαύμα! Τι να σκεφτόταν άραγε εκείνος ο ελεύθεροςσκοπευτής όταν έριχνε τη σφαίρα του πάνω στην πλάτη τηςμικρής που διέσχιζε τον δρόμο για ν’ αγοράσει ένα γλυκό γιατο ιφτάρ;9

Δίπλα στο κρεβάτι της Ντιάνα ήταν εκείνο της Σαϊμά. Τηςείχε κόψει το πόδι μια οβίδα. Οι συγγενείς της στέκονταν απο-σβολωμένοι σαν εκείνη μπροστά στην πόρτα. Είχαν σκοτωθείεννέα άτομα της οικογένειάς της, μαζί και η μητέρα της. Η θείατης ήταν δίπλα στο κρεβάτι. Η Σαϊμά κοιτούσε μ’ ένα βλέμμαπαράξενο, ικετευτικό και μαζί θυμωμένο. Όταν άγγιξα το μέ-τωπό της χαμογέλασε. Το αριστερό της χέρι είχε γίνει κομμά-τια από τα θραύσματα. Ένας λευκός επίδεσμος ήταν δεμένοςγύρω από τη λεκάνη της μέχρι τους μηρούς της. Το κενό έ-παιρνε τη θέση του ακρωτηριασμένου της ποδιού. Τα κενά ό-ριζαν το σχήμα του ανθρώπινου μέλους που έλειπε. Είμαστεολόκληροι ελλιπείς. Είμαστε ένα σύνολο από ελλείψεις. Τι ναέλεγα λοιπόν σ’ εκείνο το μικρό κορίτσι που με κοιτούσε με μά-τια μαγευτικά; Το άλλο της πόδι ήταν επίσης χτυπημένο και οιπληγές ήταν διάσπαρτες σ’ όλο της το σώμα.

Τα δάχτυλά μου στο μέτωπό της κι ένα βουβό χαμόγελο α-νάμεσά μας. Δεν είναι μόνο η Σαϊμά και η Ντιάνα σ’ εκείνον τονόροφο. Στο διπλανό δωμάτιο ένας νεαρός περιμένει να του κό-ψουν το πόδι, που έχει θρυμματιστεί από οβίδα. Τα μάτια τουγελούν. Ένας άλλος νεαρός περιμένει να του αφαιρέσουν ταθραύσματα από το πόδι, ώστε να επιστρέψει στη Συρία και ναπολεμήσει. Είναι αρχηγός μιας στρατιωτικής μονάδας. Είναι οΑμπντουλάχ, που την επόμενη φορά θα τον συναντούσα ναπερπατά κουτσαίνοντας, που θα γινόμασταν φίλοι και θα περ-νούσαμε μαζί την τρίτη πύλη του Τίποτα, μέσα στον καταιγι-σμό των οβίδων, για να πιούμε καφέ με την όμορφη αρραβω-νιαστικιά του.

Στον διάδρομο του νοσοκομείου, ακριβώς πριν τα σύνορα,20

τα μέλη των Σύριων εγκαταλειμμένα μες στη σκόνη, νοσταλ-γούσαν το κενό. Νέοι που κείτονταν με σώματα μισά, που κοί-ταζαν μέσ’ από τα παράθυρα του νοσοκομείου τον κόσμο έ-ξω, μια ανάσα από τα πάτρια εδάφη τους. Εκεί ήταν που έκα-να το πρώτο βήμα για να περάσω στο Τίποτα, εκεί όπου σε λί-γο θα βλέπαμε τον ουρανό πάνω από τις αποκοιμισμένες πό-λεις να φλέγεται από τις οβίδες, εκεί όπου θα δειπνούσαμε γιαπρώτη φορά μαζί με κάποιον από τα τάγματα της Ταφτα-νάζ.10 Εκεί θα έβλεπα σαστισμένη τα πρόσωπα των νέων ναγελούν, την ίδια ώρα που οι οβίδες περνούσαν πάνω απ’ τακεφάλια μας.

Δεν υπάρχει ήρωας, παρά μονάχα ο θάνατος. Κι οι ιστο-ρίες των ανθρώπων δεν μιλούν παρά μόνο γι’ αυτόν. Τα πά-ντα υπόκεινται στη σχετικότητα, στην πιθανότητα, εκτός απ’τον απόλυτο θρίαμβο του θανάτου, ή εκείνη τη στιγμή την ά-χρονη: τη νύχτα που περάσαμε μέσ’ από το αγκαθωτό συρμα-τόπλεγμα, τη νύχτα που διασχίσαμε τις ερημιές, άλλοτε τρέχο-ντας κι άλλοτε βηματίζοντας αργά, μέχρι την τρύπα-πύλη γιατο πέρασμά μας. Εκείνη τη μετέωρη στιγμή ανάμεσα στην πα-τρίδα και την εξορία. Εκεί, στην άλλη πλευρά του φράχτη, τασώματά μας αναδύονταν ξαφνικά από το σκοτάδι και προχω-ρούσαμε κολλημένοι ο ένας πάνω στον άλλον σαν τους τυ-φλούς. Μια φωνή είπε: «Καλησπέρα». Φωνές που έρχονταν κιέφευγαν, κι εμείς σαν μαύρα γατιά με μάτια δίχως λάμψη. Ησυνοριακή γραμμή δεν ήταν μεγάλη. Τη νύχτα οι Σύριοι κρύ-βονταν από κάτω της, μπαινόβγαιναν ακολουθώντας τη μεςστη νυχτερινή γαλήνη, τη γαλήνη που οι περισσότεροι απ’ αυ-τούς δεν θα ξανασυναντούσαν ποτέ. Γλιστρούσαν μέσ’ από τασύρματα λες κι ήτανε φτιαγμένοι από ζελατίνη.

Στον δρόμο της επιστροφής, πλάι στο ίδιο συρματόπλεγμα,είχαμε συναντήσει δύο Τυνήσιους που περνούσαν τα σύνορα.Ο νεαρός που μπήκε στη συντροφιά μας μου είπε: «Αν συνε-χίσουν να υποστηρίζουν και να χρηματοδοτούν τις ομάδες 2

1

που υποδεικνύει ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός εις βάρος τωνυπόλοιπων ομάδων, δεν θα δούμε ποτέ καλό». Αυτά τα λόγιαεπαναλαμβάνονταν από αποστάτες στρατιώτες που δεν είχανεπαρκείς προμήθειες, όπως συνέβαινε με τις ομάδες των ισλα-μιστών που είχαν σχηματιστεί πρόσφατα κι είχαν εφόδια καιεξοπλισμό. Έλεγαν ότι αυτές ανήκαν στους εξτρεμιστές και χρη-ματοδοτούνταν από άλλα κράτη. Τα τάγματα που εκτείνοντανστις επαρχίες του Ίντλιμπ, της Χαμά11 και του Χαλεπίου επα-ναλάμβαναν στην πλειοψηφία τους τα ίδια λόγια. Μα εκείνατα οικονομικά ασθενή τάγματα υπήρχε πάντα κάτι που τα α-πέτρεπε απ’ το να εισχωρήσουν σε ομάδες ισλαμιστών. Τα μέ-λη τους πουλούσαν τα υπάρχοντά τους, βοηθώντας οι μεντους δε λες και προέρχονταν από την ίδια οικογένεια, ενώ κά-ποιες φορές πουλούσαν ακόμα και τα κοσμήματα των γυναι-κών τους. Μια γυναίκα, την ώρα που ο αρχηγός κάποιας ομά-δας συγκέντρωνε χρήματα για ν’ αγοράσει τουφέκια, έβγαλε τηβέρα της και την πρόσφερε στον σύζυγό της, όμως εκείνος τηναρνήθηκε. Ο αρχηγός μιας άλλης ομάδας μού είπε: «Αν μένα-με έτσι, ακόμα και με τον διάβολο θα συμμαχούσαμε για ν’ α-ντιμετωπίσουμε το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ». Ήτανοργισμένος, θλιμμένος.

Δεν είχαν αρκετά όπλα για να διευρύνουν το πεδίο της μά-χης, ήθελαν να απομακρύνουν τις συγκρούσεις από το Χαλέπικι ένιωθαν ανήμποροι. Οι έμποροι όπλων δούλευαν ανενόχλη-τοι και η αντιπολίτευση δεν απασχολούνταν διόλου με την κα-τάσταση των ενόπλων ταγμάτων ξηράς, ούτε την ενδιέφερε οσχηματισμός μιας ενωμένης ηγεσίας. «Υπό αυτές τις συνθήκεςκαι μέσα στους βομβαρδισμούς, την πείνα, την πολιορκία, τουςελεύθερους σκοπευτές και τις συλλήψεις, όλοι θα στραφούν προςτις οργανώσεις που χρηματοδοτούνται επαρκώς με όπλα». Τονρώτησα: «Αυτό δεν θέλει και το καθεστώς;» Απάντησε οργι-σμένα: «Αυτό πες το στην αφρόκρεμα της αντιπολίτευσης καιτων γραμματιζούμενων, πού είναι αυτοί; Οι ανώτεροι αξιωμα-2

2

τικοί γιατί ζούνε στην Τουρκία; Η αληθινή μάχη είναι εδώ! Ε-μείς πεθαίνουμε κάθε μέρα και θα συνεχίσουμε να πεθαίνου-με, και δεν μπορούμε να προσφέρουμε τίποτα παραπάνω απ’τις ψυχές μας, μα δεν θα υποχωρήσουμε, ίσως πεθάνουμε, ματα παιδιά και τα εγγόνια μας θα πολεμήσουν το καθεστώς τουΆσαντ. Πού είστε εσείς όταν συμβαίνουν όλα αυτά;»

Δεν μπορώ να γράψω με ακολουθία, δεν βρίσκω τη σειρά,πρέπει να σπάσω τον χρόνο.

Επιστρέφω στα λόγια των νεαρών και μιλώ για το πέρασμάμας στην ερημιά, διασχίζοντας τα σύνορα των δύο χωρών, α-ντικρίζοντας τους ελαιώνες, ανασαίνοντας το άρωμα της άλ-λης χώρας, ανακαλώντας κάθε τόπο που συναντούσαμε, τουςτοίχους των πόλεων στολισμένους με τις εικόνες και τις σημαίεςτης επανάστασης, τα αποκαμωμένα πρόσωπα των ανθρώπων.

Στο αυτοκίνητο, καθώς διεισδύαμε στο πέπλο της νύχτας,περάσαμε από αρκετά οδοφράγματα του Ελεύθερου Συρια-κού Στρατού. Δεν ήταν πολύ μεγάλα, οι νέοι γνωρίζονταν με-ταξύ τους. Χωριά που είχαν απελευθερωθεί και άλλα ημιαπε-λευθερωμένα. Η λέξη «απελευθερωμένο» είχε μια υπερβολή,αφού ο ουρανός συνέχιζε να βρίσκεται υπό την κυριαρχία τηςκυβέρνησης. Γύρω μας έπεφταν βροχή οι βόμβες, κάποιες στιγ-μές ακουγόταν το βουητό των αεροπλάνων. Οι νεαροί με καθη-σύχαζαν, «Όλα εντάξει», ναι, μα είχαμε ακόμα μερικά χιλιόμε-τρα για ν’ απομακρυνθούμε απ’ τον κίνδυνο. «Δεν τρέχει τίπο-τα», είπε ένας τους, κι αυτό το «δεν τρέχει τίποτα» σήμαινε πωςο θάνατος θα ερχόταν απ’ τον ουρανό! Θα περνούσαμε απότην Μπίνις12 για να συμμετάσχουμε στη διαδήλωση, έπειτα θασυναντούσαμε ένα από τα τάγματα.

Ούτε μία γυναίκα δεν υπήρχε στη διαδήλωση της Μπίνις,τα πανό έγραφαν: ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΟΣ ΘΕΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛ-ΛΑΧ ΚΑΙ Ο ΜΩΑΜΕΘ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΥ. Ήμουν μόνηανάμεσα στους άντρες, με κοιτούσαν παράξενα. Γνώρισα κά-ποιους απ’ αυτούς. Ήταν εξαιρετικά ευγενικοί. Τραγουδού- 2

3

σαν και χειροκροτούσαν, έπειτα ακολούθησε το κήρυγμα ενόςσεΐχη. Δεν φύγαμε αμέσως απ’ την πόλη. Μίλησα με μερικές γυ-ναίκες που στέκονταν μπροστά στα σπίτια τους και παρακο-λουθούσαν τη διαδήλωση. Μία από αυτές είπε: «Κάποτε συμ-μετείχαμε στις διαδηλώσεις, μα τώρα είναι αδύνατον. Οι άντρεςφοβούνται για μας, εξαιτίας των βομβαρδισμών και των ελεύ-θερων σκοπευτών». Η Μπίνις ήταν πράγματι απελευθερωμέ-νη, μα ο ουρανός ήταν προδοτικός. Η κατάσταση που είχε δη-μιουργηθεί εκεί από τα αεροπλάνα, τα κανόνια και τα τανκςήταν ύπουλη, δολερή και ανεξήγητη. Δεν μπορούσαν να αντι-μετωπίσουν τους επαναστάτες μέσω ξηράς, μετά από σκληρέςμάχες με τους κατοίκους δεν τολμούσαν να μπουν στην πόλη.Έρχονταν τη νύχτα, μόλις χάραζε βομβάρδιζαν κι εξαφανίζο-νταν. Τα περισσότερα θύματα ήταν παιδιά, γυναίκες και γέρο-ντες, ενώ οι ντόπιοι και τα τάγματα συνέχιζαν ακούραστα ναπολεμούν. «Αυτή είναι η μοίρα μας», έλεγαν οι νέοι της Μπίνις.

Δεν είδα ούτε μία γυναίκα με πρόσωπο ακάλυπτο. Ήταντόπος που τηρούσε τις παραδόσεις, οι άνθρωποι εκεί ακολου-θούσαν τα εθιμοτυπικά του Ισλάμ. Στη διαδήλωση της Μπίνιςήμουν ανάμεσά τους με το πρόσωπο ακάλυπτο. Όταν μετακι-νούμασταν μεταξύ πόλεων και χωριών, φορούσα το χιτζάμπ13

για να μην τραβώ την προσοχή. Μα όταν μαζευτήκαμε με τουςνεαρούς, κάθισα ανάμεσά τους με το πρόσωπο γυμνό. Κάποιοιδεν μου έδωσαν το χέρι για να με χαιρετήσουν. Η συζήτησημεταξύ μας ήταν λογική και πολύ ανθρώπινη, οι ίδιοι με ενη-μέρωσαν ωστόσο πως μερικά άλλα τάγματα δεν θα δέχονταντην παρουσία μου χωρίς χιτζάμπ. Κανείς τους δεν ανέφερε τηνίδρυση ισλαμικού κράτους, μιλούσαν μόνο για ένα αστικό κρά-τος. Η παρουσία ταγμάτων των τζιχαντιστών14 ήταν ακόμα α-σθενής, τέτοιου είδους τάγματα είχαν εμφανιστεί και εξαπλω-θεί μόλις λίγους μήνες νωρίτερα. Το να μιλάμε για «Άραβεςτζιχαντιστές» είχε τότε μια υπερβολή, ωστόσο μετά από κάθεσφαγή ο αριθμός τους αυξανόταν. Στο Σαράκεμπ, από τους ε-2

4

πτακόσιους πενήντα μαχητές, οι Άραβες μουτζαχεντίν15 ήτανμόλις δεκαεννιά.

Το δείπνο στην Μπίνις ήταν πλουσιοπάροχο, σ’ ένα σπίτι στημέση ενός ελαιώνα. Οι νεαροί ήταν πρόθυμοι να μας προσφέ-ρουν ό,τι καλύτερο είχαν για να φάμε. Ο αρχηγός ήταν γύρωστα τριάντα, όμορφος και γαλήνιος, καταγόταν από την Μπί-νις. Με εντυπωσίασε η διαλλακτικότητα και η πραότητα τωννεαρών στη συζήτηση, όπως και η επιθυμία τους να μιλήσουνγια το πρόβλημα του σεκταρισμού και την επιτακτικότητα τηςλύσης του. Συζητήσαμε για πολλά ζητήματα και για την ανα-γκαιότητα να μη δοθούν περιθώρια για έναν σεκταριστικό πό-λεμο. Ένας από τους νεαρούς μού είπε: «Υπάρχουν όντωςβίαιες αντιδράσεις απέναντι στη βία του καθεστώτος, μα είναιλίγες, και πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις που αναχαι-τίστηκαν». Ο ίδιος θα μου έλεγε επίσης ύστερα από κάποιες μέ-ρες: «Ήταν ένας νέος που ανήκε στη σέκτα των αλαουιτών,τον έσφαξαν ως αντίποινα στο μακελειό, κι εμείς ξεσηκωθή-καμε εναντίον αυτής της πράξης. Ως τώρα δεν έχει ολοκληρώ-σει ακόμα αυτό που θέλει να κάνει το καθεστώς, δεν έχει επι-τεθεί χωριό σουνιτών σε χωριό αλαουιτών, αυτό δεν συνέβη καιδεν θα συμβεί ποτέ, ακόμα κι αν πληρώσουμε το τίμημα με τιςζωές μας. Μα δεν μπορούμε να χαλιναγωγήσουμε την οργή ε-κείνων που έχασαν ολόκληρες τις οικογένειές τους ή βομβαρ-δίστηκαν τα σπίτια τους. Ο χρόνος δεν απαλύνει τέτοια οργή!»Ο νεαρός αυτός σκοτώθηκε μετά από μερικούς μήνες από ταχέρια μασκοφόρων μουτζαχεντίν, και αναμφίβολα δεν επρό-κειτο για Σύριους.

Μου διηγήθηκαν λεπτομερώς ιστορίες για συμμορίες μισθο-φόρων που λεηλατούσαν για λογαριασμό του Ελεύθερου Συ-ριακού Στρατού και απήγαν για λογαριασμό των ταγμάτων. Ή-ταν μισθοφόροι που δούλευαν γι’ αυτά τα τάγματα και τα βοη-θούσαν στον αγώνα τους εναντίον του καθεστώτος, επενέβαι-ναν επίσης σε διαμάχες ανάμεσα στα ένοπλα τάγματα, που 2

5

προέκυπταν ενίοτε από ασήμαντες αφορμές. Μερικά τάγματαέφτασαν μάλιστα στο σημείο να απαγάγουν μέλη που είχαν ε-μπλακεί σε προσωπικές διαμάχες από κάποιες κωμοπόλεις, ό-που χρειάστηκε να παρέμβουν επιφανείς για την επίλυση τωνπροβλημάτων τους. Οι νεαροί μιλούσαν για κάποια λάθη τους,αναλογιζόμενοι πώς θα έφερναν πάλι στον ίσιο δρόμο την ε-πανάσταση. Ίσως να μην αποτελούσαν αντιπροσωπευτικό δείγ-μα της γεωγραφίας ολόκληρου του Βορρά στην επαρχία τουΧαλεπίου, του Ίντλιμπ και της Χαμά, ωστόσο όλα τα τάγματαπου συνάντησα μοιράζονταν τις ίδιες πεποιθήσεις, κι η κάθεφατρία είχε και τον σεΐχη της.

Παρακολουθούσα τους νεαρούς της Μπίνις να μιλούν ότανακούστηκε ο κρότος μιας μεγάλης έκρηξης. Ήμασταν στην τα-ράτσα που έβλεπε στον ελαιώνα και το φεγγάρι φώτιζε τα πά-ντα. Ήταν καμιά δεκαριά, στην πλευρά απέναντι από την τα-ράτσα. Ο ουρανός έλαμψε κι ένας τους είπε: «Βομβαρδισμόςστην Ταφτανάζ». Κι ύστερα επέστρεψαν στη συζήτηση, ζητώ-ντας μου να συνεχίσω το δείπνο. Έφαγα σιωπηλά, ενώ αφου-γκραζόμουν τους τρομαγμένους χτύπους της καρδιάς μου. Αρ-γότερα ένας τους θα μου έγραφε: «Αφού έφυγες, άρχισαν να μαςβομβαρδίζουν. Δόξα τω Θεώ είχες φύγει».

Οι νεαροί επέμεναν να δω το νεκροταφείο αρμάτων στηνΑτάριμπ.16 Ένας σωρός από καμένες μηχανές, στοιβαγμένες ημια πάνω στην άλλη. Μια μάζα μεταλλικών σκελετών, παντούαποκαΐδια και στη μέση τα σπίτια, αναποδογυρισμένα σαν σκι-σμένα, χάρτινα κουτιά. Σιωπή κι ερημιά. Βουβή τελείως η Ατά-ριμπ. Τίποτα, ούτε ψίθυρος, ούτε γάβγισμα σκυλιού! Μόνο στοτέλος ενός παράδρομου, καθώς περιπλανιόμασταν μες στα τρο-μαχτικά ερείπια που ενσάρκωναν όλο το νόημα της λέξης «ε-ξόντωση», είδαμε το φως ενός κεριού που ερχόταν μέσ’ από έ-να μαγαζάκι κι από μακριά διακρίναμε την οπτασία μιας γυ-ναίκας να σαλεύει. Ήταν η μόνη ένδειξη πως η Ατάριμπ δενήταν μια πόλη φαντασμάτων, μια μάζα δίχως σχήμα και δίχως2

6

ταυτότητα. Ακόμη ακούγονταν σε κοντινή απόσταση οι κρό-τοι των οβίδων.

Ακολουθήσαμε τον δρόμο μας προς το Σαράκεμπ. Ο αρχη-γός έβγαλε βιαστικά το τουφέκι του και το γέμισε. Έτρεμα. Ύ-στερα έβαλε δίπλα του μια χειροβομβίδα. Ήταν ακριβώς δί-πλα μου. Την έβαλε στα δεξιά του, κοίταξα το πράσινο κέλυ-φος, ήταν μόλις μερικά εκατοστά, την άγγιξα. Αναρρίγησα ξα-νά. Περνούσαμε μια επικίνδυνη περιοχή, ο αρχηγός, με τη χει-ροβομβίδα μες στη χούφτα του, έστρεψε το όπλο του στην ά-κρη του παραθύρου. Τον παρατηρούσα, τα μάτια του διαπερ-νούσαν τη νύχτα σαν μάτια λύκου: «Ή είναι σκυλιά της κυβέρ-νησης, ή κλέφτες και αλήτες που λεηλατούν για λογαριασμότου Ελεύθερου Συριακού Στρατού».

Στο μπροστινό κάθισμα ο Μαϊσάρα ετοίμαζε το τουφέκιτου, ο οδηγός οδηγούσε ατάραχος, κι ο Μοχάμαντ δίπλα μουετοίμαζε κι αυτός το όπλο του.

Διασχίζαμε το τρομαχτικό σκοτάδι. Ψηλά κυπαρίσσια ορ-θώνονταν πλάι στον στενό, ασφαλτωμένο δρόμο. Νόμιζα πωςαυτός ο δρόμος δεν θα τελείωνε ποτέ. Παρίστανα τη θαρρα-λέα. Ο αρχηγός είχε αφήσει τώρα το τουφέκι δίπλα του κι είχεβάλει τη χειροβομβίδα στην τσέπη του σακακιού του. Σκέφτη-κα ότι μπορούσα επιτέλους ν’ ανασάνω, μα το τουφέκι, ανά-μεσα σ’ εκείνον και σ’ εμένα, ήταν στραμμένο καταπάνω μου.Η μπούκα ήταν ακριβώς μπροστά στα μάτια μου. Μια κίνησηεκατοστών αν έκαναν τα δάχτυλά μου πάνω στη σκανδάλη, θ’αρκούσε για να με βυθίσει στο παντοτινό, γλυκό σκοτάδι.

Η μπούκα με κοιτούσε κατάματα, μικρή και δελεαστική. Μαη φωνή του αρχηγού με συνέφερε. Είπε: «Είμαστε όλοι μαζί,ούτε μια τρίχα σου δεν θ’ αγγίξουν».

Μπήκαμε με προσοχή στα σοκάκια του Σαράκεμπ. Η πόληδεν είχε απελευθερωθεί ολόκληρη, κι ένας ελεύθερος σκοπευ-τής συνέχιζε να βρίσκεται στον ραδιοφωνικό σταθμό. Είχαν ή-δη σκοτωθεί πολλοί από το χέρι του. 2

7

Μπήκαμε στον μικρό οικισμό, που περιλάμβανε αρκετά τμή-ματα και ανήκε σε μια γενναιόδωρη και ευκατάστατη οικογέ-νεια. Υπήρχαν εκεί μέσα τρία σπίτια, γύρω από μια αυλή. Στηνπίσω πλευρά ήταν ένα πολύ παλιό δωμάτιο που το έλεγαν κε-λάρι. Εκεί θα έμενα τον περισσότερο καιρό. Ήταν ένα παλιό,θολωτό κτήριο που είχε χτιστεί από τους προγόνους της οικο-γένειας. Στα αριστερά ήταν το σπίτι του μεγαλύτερου γιου, τουΆμπου Ιμπραχίμ, και της συζύγου του Νούρα, που θα με φιλο-ξενούσαν. Στα δεξιά ήταν το σπίτι του μικρότερου γιου, του Μαϊ-σάρα, της συζύγου του Μανάλ και των παιδιών τους Άαλα, Ρού-χα, Μοχάμαντ και Τάλα, που ζούσαν μαζί με τη γιαγιά και τηνηλικιωμένη θεία. Και οι δύο ήταν σχεδόν καθηλωμένες και τιςφρόντιζε η Αγιούς, η μεγάλη κόρη που δεν είχε παντρευτεί.

Μόλις φτάσαμε, ολόκληρο το σπίτι κινητοποιήθηκε για τηνετοιμασία του δείπνου. Ο Μαϊσάρα ανήκε αρχικά σ’ εκείνουςπου διαδήλωναν ειρηνικά εναντίον της κυβέρνησης κι έπειταείχε γίνει μαχητής. Ο εικοσάχρονος Μοχάμαντ ήταν φοιτητήςοικονομικών. Ανήκε κι εκείνος αρχικά σε ειρηνικά κινήματα,μετά εντάχθηκε στην ένοπλη αντίσταση. Καθίσαμε κατάχαμα,γύρω απ’ το φαγητό, ενώ τα δυο κορίτσια, η Ρούχα και η Άα-λα, ήταν συνέχεια κοντά μου.

Το επόμενο πρωί, πριν βγω να συναντήσω τις συζύγους τωνμαρτύρων και να μελετήσω τα ζητήματά τους, μαζεύτηκαν γύ-ρω μου οι όμορφες γειτόνισσες στο μεγάλο σπίτι της οικογένειαςκαι άρχισαν να μου διηγούνται ιστορίες για το Σαράκεμπ. ΗΆαλα δίπλα μου άκουγε κρατώντας με σφιχτά απ’ το χέρι. ΗΡούχα βοηθούσε τη μητέρα της στραβοκοιτάζοντας την αδερ-φή της, κι εγώ προσπαθούσα να μοιράζω την προσοχή μου καιστις δυο. Ψιθύρισα στο αυτί της Άαλα πως έπρεπε ν’ ακού-σουμε εκείνες τις αφηγήσεις, έγνεψε καταφατικά, έβαλε το χέ-ρι της πάνω στο πιγούνι της και άκουσε αφοσιωμένα μαζί μουτις ιστορίες των γυναικών.

Η προσέγγιση των σπιτιών των γυναικών δεν ήταν εύκολη28

υπόθεση. Ο Μοχάμαντ έπρεπε να με συνοδεύει πάντα με τοαυτοκίνητο, μα απαγορευόταν στους άντρες η είσοδος στα σπί-τια των χήρων, ειδικά όταν εκείνες βρίσκονταν στην περίοδοτου αλ ίντα,17 που απαιτούσε, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο,να μη συναντήσουν κανέναν άντρα μέχρι να περάσουν τρειςμήνες και δέκα ημέρες.

Στην επιστροφή μας από μια τέτοια επίσκεψη ο Μοχάμαντπρότεινε να πάμε να δούμε τον καλλιγράφο και ζωγράφο πουείχε χρωματίσει τους τοίχους του Σαράκεμπ. Η τέχνη του γκρα-φίτι ήταν μία από τις σημαντικότερες τέχνες στις οποίες είχανκαταφύγει οι ακτιβιστές στην επανάσταση. Μόλις απελευθερώ-θηκαν οι πόλεις, οι τοίχοι τους μετατράπηκαν σε ανοιχτά βι-βλία, σε κινητές εκθέσεις. Ο άντρας που ανέλαβε να χρωματί-σει τους τοίχους του Σαράκεμπ και να σχεδιάσει τις επιγραφέςτους, ήταν αυτός ο ίδιος που έθαβε τους μάρτυρες των βομ-βαρδισμών. Μου είπε: «Εγώ θάβω τα πτώματα». Είπε «πτώμα-τα» ανοίγοντας τις παλάμες του και πρόσθεσε: «Θα σου διηγη-θώ μια ιστορία μοναδική. Αλλά χρειάζεται πολύς χρόνος. Θά-βω τους μάρτυρες και ζωγραφίζω τους τοίχους του Σαράκεμπ!Δεν θα εγκαταλείψω ποτέ αυτόν τον τόπο».

Στεκόμασταν μπροστά στους τοίχους του πολιτιστικού κέ-ντρου του Σαράκεμπ και τα χρώματα ακτινοβολούσαν μέσαστο χλομό τοπίο. Στην απέναντι πλευρά ήταν ένα κτήριο πουστην πρόσοψή του έγραφε: ΠΙΣΤΕΥΕ, ΧΑΦ!18 ΤΟ ΜΑΤΙ ΔΕΝ ΛΗ-ΣΜΟΝΑ ΤΗ ΒΛΕΦΑΡΙΔΑ. ΠΙΣΤΕΥΕ, ΧΑΦ! ΤΟ ΡΟΔΟ ΔΕΝ ΛΗ-ΣΜΟΝΑ ΤΟ ΚΛΑΔΙ. Κι απέναντι, ένας άλλος τοίχος έγραφε:ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΔΑΜΑΣΚΟΥ! ΕΜΕΙΣ ΑΙΩΝΙΑ ΘΑ ΚΑΤΟΙΚΟΥΜΕΑΥΤΗ ΤΗ ΧΩΡΑ.

Περιφερόμασταν στους δρόμους. Φωτογράφιζα τους τοί-χους και τις προσόψεις των μαγαζιών, ενώ η πόλη βυθιζότανστα τακμπίρ19 του θανάτου και τις κηδείες νέων, παιδιών, γυ-ναικών και γερόντων. Περπατούσαμε μέσα στη σκόνη, την ξη-ρασία, κάτω από τις καυτές φλόγες του ήλιου. Λιγοστοί άντρες 2

9

περνούσαν, τα μάτια τους κόκκινα μα λαμπερά. Οι πυροβολι-σμοί των ελεύθερων σκοπευτών ήταν συνέχεια στ’ αυτιά μας.Οι οβίδες έπεφταν χωρίς σταματημό. Το βράδυ θα ερχόταν έ-νας μελαχρινός νεαρός, συγγενής του Μαϊσάρα, με φλογισμέ-να μάγουλα. Θα καθόταν για λίγο σιωπηλός, ύστερα θα έλεγεπως οι οβίδες έπεσαν στο χωράφι του κι έκαψαν τον σανό πουπουλούσε για να ζήσει. Η σοδειά εκείνης της χρονιάς είχε λή-ξει, είπε κι ακούμπησε το κεφάλι του στον τοίχο. Καθόμαστανπάνω σ’ ένα πλαστικό χαλί, σ’ ένα σπογγώδες στρώμα, κι α-φουγκραζόμασταν τη σιωπή. Η μητέρα του τον κοίταζε εμ-βρόντητη, για λίγο την ακούσαμε να ξεφυσά απελπισμένη προ-τού σωπάσει ξανά, κι έρθουν πάλι στ’ αυτιά μας οι πυροβολι-σμοί των ελεύθερων σκοπευτών. Την επομένη το μεσημέρι, κα-θώς στεκόμασταν μπροστά σ’ έναν ζωγραφισμένο τοίχο, είπεο Μοχάμαντ: «Καίνε τα καλλιεργημένα χωράφια γύρω απότην πόλη για να τιμωρήσουν τους ντόπιους, αλλά δεν είμαι βέ-βαιος πως δεν θα ρίξουν τις οβίδες τους και σ’ εμάς τώρα. Ίσωςτο κάνουν!» Στραφήκαμε όλοι ψηλά, στον γαλάζιο, καθαρόουρανό που βροντούσε από τους βομβαρδισμούς. «Αν πέσειοβίδα πάνω στο κεφάλι σου, σου μένει αξέχαστος ο ήχος», εί-πε και γελάσαμε. Ένα κονβόι από τανκς προχωρούσε προς τοΧαλέπι, περνώντας δίπλα από την πόλη.

«Το Σαράκεμπ είναι η επόμενη περιοχή που θα πληγεί ότανξεσπάσουν οι μάχες, και δεν θα σταματήσουν να το βομβαρ-δίζουν». Το επιβεβαίωσε για δεύτερη φορά, καθώς συνεχίζαμετην πορεία μας με το αυτοκίνητο. Βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένακατεστραμμένο σπίτι, σταματήσαμε και ο Μοχάμαντ είπε: «Αυ-τό το σπίτι βομβαρδίστηκε από οβίδα αφού πρώτα το έκαψανκαι είχε ήδη σκοτωθεί ο ένας γιος». Πέθανε με βασανιστήριαστη φυλακή, είχε επτά αδερφές κι έναν αδερφό, είχε πάρει τηθέση του πατέρα τους. Αφού τον σκότωσαν, τον έδεσαν σ’ ένααυτοκίνητο και τον έσυραν στους δρόμους. Ήταν από τουςνέους που συμμετείχαν στις ειρηνικές διαδηλώσεις. Έναν άλ-3

0

λον, που φωτογράφιζε τις διαδηλώσεις, τον έπιασαν και τον έ-βαλαν κάτω από ένα τανκ, του είπαν ότι το τανκ θα περνούσεαπό πάνω του. Ύστερα άναψαν τη μηχανή ενώ αυτός ήταν α-πό κάτω. Τον κράτησαν έτσι για λίγη ώρα, έπειτα ξέσπασαν σεγέλια και τον συνέλαβαν. «Θα ξαναχτίσουμε όλα όσα βομβάρ-δισαν, βλέπεις απέναντι αυτό το σπίτι;» Μου έδειξε τον δεύτε-ρο όροφο, όπου υπήρχε μια μεγάλη τρύπα. «Αυτό είναι το σπί-τι της αδερφής ενός από τους αποστάτες, το βομβάρδισαν μό-νο από εκδίκηση για τον αδερφό της».

Σηκωθήκαμε τρομοκρατημένοι στις πέντε το πρωί, υπό τουςήχους των βομβαρδισμών. Δεν υπήρχε προκαθορισμένη ώρα,αλλά τη νύχτα ο χρόνος γινόταν ακριβής. Μεταξύ κάθε μισήςκαι μίας ώρας έπεφτε μια οβίδα. Μέσα σε τρεις μέρες είχαν πέ-σει εκατόν τριάντα οβίδες. Η Μανάλ, η σύζυγος του Μαϊσάρα,είπε πως από την αρχή της επανάστασης δεν είχαν κοιμηθείποτέ φυσιολογικά. Κοιμόντουσαν μια ώρα, έπειτα ξυπνούσαν.Τα μάτια τους ήταν θολά. Πήρα την Άαλα και τη Ρούχα καικατεβήκαμε γρήγορα στο καταφύγιο. Καθώς κατεβαίναμε τασκαλιά, η Άαλα ανέβηκε στην πλάτη μου και η Ρούχα με τύλι-ξε μέσα στα μπράτσα της. Κατεβαίναμε αργά γιατί, έτσι όπωςείχαν αρπαχτεί από πάνω μου τα δυο κορίτσια, μία μόνο α-πρόσεκτη κίνηση θα ήταν αρκετή για να μας ρίξει κάτω και τιςτρεις. Το σπίτι ήταν μεγάλο, αλλά ασφυκτικά γεμάτο από οι-κογένειες που είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους. Η μεγάληγιαγιά και μητέρα όλων, η θεία, οι κόρες με τους συζύγους τους,οι γιοι με τις γυναίκες τους, τα εγγόνια και τα δισέγγονα. Κάθεσπίτι φυγάδευε πολλές οικογένειες, υπήρχαν σπίτια που είχανπαραβιαστεί και ρημαχτεί, άλλα που είχαν γίνει στόχος τωνβομβαρδισμών, ή που η θέση τους είχε μετατραπεί σε πεδίο βο-λής. Σπίτια-στόχοι των ελεύθερων σκοπευτών, σπίτια όπου κρύ-βονταν οι αποστάτες. Η οικογένεια ήταν μεγάλη, «μα όλοι οικαλοί χωράνε», όπως έλεγε μία από τις γυναίκες.

Το καταφύγιο ήταν ένα ευρύχωρο δωμάτιο και η οικογέ- 31

νεια το χρησιμοποιούσε για ν’ αποθηκεύει τον απαραίτητο γεωρ-γικό εξοπλισμό, εργαλεία και σωλήνες. Στο καταφύγιο υπήρχεένα άνοιγμα σφραγισμένο από χαλάσματα. Η Μανάλ είπε πωςεπρόκειτο για τα συντρίμμια μιας οβίδας που είχε πέσει απ’τον ουρανό, και είχαν κλείσει την είσοδο του καταφυγίου μενάιλον σακούλες. Τα παιδιά και οι γυναίκες φυγαδεύονταν ε-κεί, μαζί και μερικοί άντρες. Οι δύο ηλικιωμένες γυναίκες έμε-ναν επάνω με τους υπόλοιπους άντρες. Η μεγάλη κόρη είπε:«Δεν μπορούν να μετακινηθούν, κι ο χρόνος που χρειάζεται γιανα τις κατεβάσουμε και να τις ξαναβγάλουμε έξω δεν είναι αρ-κετός για να γλιτώσουν από ένα ενδεχόμενο χτύπημα οβίδας.Είναι άρρωστες, μένουν στο δωμάτιο κι ακούν από κει μέσα τουςκρότους των οβίδων. Κι όταν σταματούν οι βομβαρδισμοί, έρ-χεται η φωνή από τον μιναρέ του τζαμιού ν’ ανακοινώσει τονθάνατο κάποιου από τους κατοίκους. Οι γερόντισσες παραμέ-νουν πάνω και κοιτάζουν έξω, τόσο όσο τους επιτρέπει το τζά-μι του παραθύρου».

Αφού κατεβήκαμε στο καταφύγιο, η Άαλα, η Ρούχα και ηΤάλα καμάρωναν συζητώντας για τα είδη των οβίδων και τωνπυραύλων, και η μια τους κράταγε στα χέρια της ένα βλήμαπου το φυλούσε ως αναμνηστικό. Κατέβηκαν κι άλλες οικογέ-νειες από τη γειτονιά, καθώς πολλές απ’ αυτές δεν είχαν στασπίτια τους καταφύγια. Ήταν επίσης μαζί μας μια οικογένειαπου το σπίτι της βρισκόταν ακριβώς απέναντι από τα πυρά τουελεύθερου σκοπευτή. Το είχα δει αυτό το σπίτι, οι τοίχοι ήτανδιάτρητοι από τις σφαίρες του. Η μητέρα της οικογένειας, τηνώρα που εμείς πηγαινοερχόμασταν αλαφιασμένοι, είπε πως, ό-ταν ήθελε να πάει από το ένα δωμάτιο στο άλλο και να διασχί-σει την αυλή, στεκόταν ακίνητη για πολλή ώρα και παρακο-λουθούσε τον σκοπευτή. Περίμενε, κάποια στιγμή ξέφευγε τηςπροσοχής του και πήγαινε να πιει ένα ποτήρι νερό, να φέρειφαγητό στα παιδιά της ή να πάει στην τουαλέτα. «Παίζω μ’ αυ-τό το καθίκι», έλεγε γελώντας. Φορούσε ένα λουλουδάτο χι-3

2

τζάμπ κι ένα φουστάνι κεντημένο με τροπικά φυτά. Το φου-στάνι έφτανε μέχρι το πάτωμα. Όλες οι γυναίκες εκεί φορού-σαν μακριά φορέματα, μα εκείνη η μητέρα που έπαιζε με τονσκοπευτή έμοιαζε αλλόκοτα λαμπερή μέσα στο μισογκρεμι-σμένο σπίτι της.

Τη μέρα που έφευγα μου είπαν οι ντόπιες ότι ο ίδιος σκο-πευτής είχε πυροβολήσει μια γυναίκα στα γεννητικά της όργα-να κι είχε σκοτώσει ένα κορίτσι δώδεκα ετών. Εξαιτίας του οινεαροί με είχαν αναγκάσει να περνώ μέσα απ’ τα σπίτια και ναμη βγαίνω στον δρόμο όπου εκείνος είχε ορατότητα. Ακούγο-ντας εκείνο το περιστατικό ένιωσα να παραλύω, μου λύθηκαντα γόνατα. Οι νεαροί μού φώναξαν: «Δεν γίνεται να συνεχίσειςέτσι! Θέλει θάρρος!» Το περιστατικό εκείνο μ’ έμαθε να κρα-τώ τον πόνο και την ταραχή μου για τον εαυτό μου. Οι πόρτεςτων σπιτιών ήταν ανοιχτές, περνούσαμε από μέσα για ν’ απο-φύγουμε το βλέμμα του ελεύθερου σκοπευτή. Πηδούσαμε απ’το παράθυρο, κατεβαίναμε τα σκαλιά ως το ισόγειο, μπαίναμεστην αυλή ενός άλλου σπιτιού κρατώντας τα παπούτσια μαςστο χέρι, έτσι διασχίζαμε τα ξένα σπίτια. Σέ ένα από αυτά ή-ταν μια ηλικιωμένη γυναίκα ξαπλωμένη στο καθιστικό. Τη χαι-ρετήσαμε και ανταπέδωσε τον χαιρετισμό χωρίς να καν να σα-λέψει από τη θέση της, συνηθισμένη να βλέπει τους ντόπιουςνα περνούν μέσ’ από τα δωμάτιά της. Είχαν ανοίξει τις πόρτεςτους, είχαν ρίξει τους τοίχους ανάμεσα και είχαν μετατρέψει τασπίτια τους σε δρόμους για ν’ αποφεύγουν τον σκοπευτή. Κα-θώς πηδούσα απ’ το παράθυρο, την κοίταξα περιμένοντας κά-ποια έκπληξη εκ μέρους της, μα εκείνη είχε καρφωμένο το βλέμ-μα της στο ταβάνι, σαν να μην έβλεπε κανέναν απ’ τους τρειςμας. Περάσαμε μέσ’ από πολλά σπίτια και προχωρήσαμε με α-σφάλεια. Ήταν ο μοναδικός τρόπος για να προστατευτούμε απότα πυρά του!

Ακόμα και κατά τη διάρκεια της μέρας, παρά το φως τουήλιου, οι οβίδες έπεφταν βροχή. Την ησυχία της μέρας δεν διέ- 3

3

3 – Οι πύλες του Τίποτα

κοπταν παρά οι κρότοι των οβίδων και οι σφαίρες του ελεύθε-ρου σκοπευτή. Η μητέρα είπε γελώντας, ενώ διαβαίναμε το κα-τώφλι: «Μη φοβάσαι, όταν αρχίζουν οι βομβαρδισμοί, οι σκο-πευτές σταματούν το παιχνίδι τους». Μου έγνεψε με το βλέμ-μα της, ύστερα πήρε τον γιο της στο ένα χέρι, τον σήκωσε στοναέρα και τον έριξε μέσα στην αγκαλιά της. Το σπίτι της ήτανάδειο, μονάχα ένα χαλί κάλυπτε το πάτωμα του δωματίου. Ό-ταν επέστρεψα μαζί της στο καταφύγιο, ήρθε μια καινούργιαοικογένεια γειτόνων. Η Άαλα, που συνήθιζε να μου διηγείταιμια ιστορία κάθε βράδυ πριν κοιμηθεί, είπε δείχνοντας τουςνεοφερμένους: «Η μητέρα τους είναι μαζί μας, αλλά ο πατέραςτους είναι με τον Μπασάρ, εμένα ο πατέρας μου είναι επανα-στάτης, κι εκείνοι εκεί είναι επίσης με τον Μπασάρ, δηλαδή δενείναι με το μέρος μας! Μα δεν πειράζει, πρέπει να κρυφτούνμαζί μας για να μη σκοτωθούν!» Εκείνη η μελαχρινή μικρή, ηΣεχραζάτ μου, είχε τα πιο όμορφα μαύρα μάτια που είχα αντι-κρίσει ποτέ. Περπατούσε ανάλαφρα κι όλη την ώρα χτενιζό-ταν. Στόλιζε τα μαλλιά της με μπουκέτα από τριαντάφυλλα,κίτρινα, κόκκινα και ροζ, που τα διάλεγε σύμφωνα με τα ρού-χα της. Παρακολουθούσε τους πάντες και γινόταν ακόμα πιοεύθραυστη κάθε φορά που κατεβαίναμε στο καταφύγιο. Πρό-σεχε τη μικρή της αδερφή των δυόμισι ετών, επέβλεπε όλα ταπαιδιά γύρω της και δεν επέτρεπε σε κανέναν να με πλησιάσει,ενώ μου διηγούνταν λεπτομερώς ιστορίες για θανάτους γειτό-νων και νεαρών που εξαφανίστηκαν από την πόλη ο ένας με-τά τον άλλον.

Λίγο πριν σταματήσουν οι βομβαρδισμοί, τράβηξε το βλή-μα από το χέρι της αδερφής της και της είπε με απόλυτη ηρε-μία: «Οι μικροί δεν κρατούν βλήματα». Δεν ήταν ακόμα ούτεεπτά ετών, κι όταν άκουγε τους βομβαρδισμούς, ενώ εμείς συ-σπειρωνόμασταν για να προστατευτούμε, εκείνη έσπευδε ναπάρει στην αγκαλιά της τη μικρή της αδερφή και να τη σφίξειδυνατά. Μια άλλη γυναίκα, που είχε μαζέψει τα παιδιά της γύ-3

4

ρω της σε μια γωνιά του καταφυγίου, είπε: «Οι στρατιώτες τουΜπασάρ, των δυνάμεων ασφαλείας και της Αλ Σαμπίχα20 έ-μπαιναν και λεηλατούσαν, ερχόντουσαν με φορτηγά γεμάταπυρομαχικά, μας χτυπούσαν κι ύστερα έφευγαν με τα φορτη-γά γεμάτα πράγματα κλεμμένα από μας. Σκότωσαν τα παιδιάμας και λεηλάτησαν τα σπίτια μας. Άνοιξαν την ντουλάπαμου, πέταξαν τα φουστάνια μου στην αυλή και σκούπισαν μ’αυτά τους πισινούς τους, κατούρησαν στα ποτήρια που πίνα-με, γιατί; Ούτε το νυφικό μου φόρεμα δεν τους γλίτωσε, το πα-σάλειψαν με σκατά».

Σ’ ένα άλλο σπίτι θα έβλεπα ένα τσούρμο παιδιά να κάθο-νται σιωπηλά. Μια γυναίκα κοντά στα σαράντα έτριβε την πλά-τη ενός παιδιού πάνω από δέκα ετών. Ήταν το μοναδικό πουτης είχε απομείνει, όμως έπασχε από κάποια νοητική διαταρα-χή. Δεν μιλούσε, τα γαλάζια μάτια του χαμογελούσαν μέσ’ απόένα όμορφο, σταρένιο πρόσωπο, ενώ από το ανοιχτό του στό-μα έτρεχαν σάλια. Η γυναίκα ήταν μητέρα άλλων τριών αγο-ριών, μου έλεγε την ιστορία της και τα μάτια της παρέμενανορθάνοιχτα όση ώρα περιέγραφε λεπτομερώς πώς άρπαξαντον γιο της από την αγκαλιά της. Τα μάτια της κοκκίνισαν, κύ-λησε ένα μόνο δάκρυ. Είπε ότι τα δάκρυα δεν έβγαιναν πια, κιένα μεγάλο δάκρυ κυλούσε ήσυχα στο μάγουλό της καθώς ε-κείνη διηγούνταν την ιστορία της: «Ο αδερφός μου ήταν απότους πρώτους ανθρώπους που στήριξαν την επανάσταση, όπουκαι να στραφείς εδώ όλοι γνωρίζουν τον Μοχάμαντ Χαφ. Ήτανο ήρωας του Σαράκεμπ. Πρώτα έκαναν ειρηνικές διαδηλώσεις,αλλά μετά εκείνοι μας βομβάρδισαν και εκτέλεσαν εννιά απότα παιδιά μας μπροστά σε όλους. Έμεινε ο αδερφός μου να πο-λεμά μέχρι τελικής πτώσης. Μου έλεγε: “Δεν θα πεθάνουμε σανδειλοί, θα πεθάνουμε όπως μας αρμόζει”. Τον δεύτερο αδερ-φό μου επίσης τον σκότωσαν. Έκαψαν το σπίτι μου και δρα-πετεύσαμε. Σκοτώθηκαν δύο από τους αδερφούς μου, και τονγιο μου τον άρπαξαν απ’ τα χέρια μου. Τους εκλιπαρούσα να 3

5

τον αφήσουν, μα δεν με άκουγαν. Τον δεύτερο γιο μου επίσηςτον σκότωσαν. Έχω άλλον ένα γιο, μα είναι με τους επαναστά-τες. Έφυγαν τα παιδιά μου. Έφυγαν όλα τους κι έμεινε τούτο τομικρό», είπε δείχνοντας τον άρρωστο γιο της, που μας κοιτούσεμε απορία και χαμογελούσε. Συνέχισε: «Κι όπως βλέπεις...συμ-φορά μου! Ο γιος μου που είναι με τους επαναστάτες είπε πωςδεν πρόκειται να επιστρέψει μέχρι να απελευθερωθεί η Συρία».

Έφερε φωτογραφίες των δύο γιων της που είχαν μαρτυρή-σει. Ο πρώτος, δεκαεννιά ετών, με πράσινα μάτια και μαλλιάχρυσαφένια. Τα δάχτυλά της πηγαινοέρχονταν σαν κύματα ε-πάνω στη φωτογραφία. Έβγαλε μια δεύτερη, ένας νεαρός μεμόλις λίγο χνούδι πάνω απ’ τα χείλη του. Κι έπειτα τράβηξε μιαφωτογραφία του Μοχάμαντ Χαφ και τη σήκωσε ψηλά. Στην τέ-ταρτη φωτογραφία σταμάτησε. Έσκυψε το κεφάλι της και τοακούμπησε στο πάτωμα. Είπε: «Τον άρπαξαν απ’ τα χέρια μου.Συνέχιζα να τον κρατώ ώσπου ήρθαν καταπάνω μου και τονάρπαξαν από την αγκαλιά μου. Τους εκλιπαρούσα, παρακα-λούσα να μου τον αφήσουν. Έτρεξα πίσω τους, όμως αυτοίτον πήραν. Ήταν επαναστάτης ακτιβιστής. Τον σκότωσαν. Ή-ταν παιδί...»

Το πρωί οι ιστορίες συνεχίστηκαν. Και το απόγευμα, ότανεπιστρέψαμε από την περιπλάνησή μας στα χωριά με τους νεα-ρούς, ήρθε ένας αποστάτης μαχητής από το Τζάμπαλ αλ Ζαουί-για.21 Ήταν αρχηγός ενός στρατιωτικού τάγματος. Τα μάτιατου ήταν γεμάτα ζωντάνια, μα μερικές στιγμές φαινόταν να α-φαιρείται, τα μάτια του έκλειναν και το πρόσωπό του έμοιαζενα γαληνεύει από τα πάντα, εκτός από τη σκέψη του θανάτου.Είπε: «Τον μικρό μου αδερφό τον έβαλαν στη φυλακή, τον βα-σάνισαν, του είπαν ότι εγώ σκοτώθηκα, ότι διαμέλισαν το σώ-μα μου και το σκόρπισαν στο βουνό. Αφού τον βασάνισαν, τονέκαψαν ζωντανό. Είμαστε από το χωριό Άιν Λαρούζ,22 σκό-τωσαν έξι παιδιά από κει. Ο αδερφός μου ήταν δεκάξι ετών,ήταν ζωντανός όταν τον έκαψαν, δεκάξι μάρτυρες είχαμε ως3

6

τώρα στο χωριό μας, οι συγγενείς μου άφησαν το σπίτι κι έφυ-γαν να κρυφτούν. Στην αρχή της επανάστασης και των απο-σχίσεων επικοινωνούσα μ’ έναν αξιωματικό αλαουίτη. Ήτανφίλος μου, επικοινωνούσα επίσης και με κάποιους υπαξιωμα-τικούς και τους συγγενείς τους. Μέσα σ’ ένα μήνα από την αρ-χή της επανάστασης οι αποστάτες είχαν φτάσει τους επτακό-σιους, τέσσερις από αυτούς τους βοήθησε να δραπετεύσουν ε-κείνος ο αλαουίτης αξιωματικός. Στην αρχή τον φοβόμουν, ματελικά πήρα το ρίσκο να συνεργαστώ μαζί του και συνέχισε ναμας βοηθά μέχρι την τελευταία στιγμή. Οι επικοινωνίες μεταξύμας γίνονταν με απόλυτη μυστικότητα. Δεν μιλούσαμε στο τη-λέφωνο. Και ξαφνικά ο αξιωματικός εξαφανίστηκε. Κανείςδεν ήξερε τίποτα γι’ αυτόν. Το καθεστώς φοβόταν τις αποσχί-σεις και άλλαζε συνέχεια τους αξιωματικούς. Μετά ο στρατόςκατέλαβε ολόκληρη την περιοχή, τώρα έχει αποσυρθεί στο Χα-λέπι, ως μέρος του στρατηγικού σχεδίου του, αλλά θα επιστρέ-ψει. Κατασκευάζουμε μόνοι μας κάποια όπλα όταν δεν έχου-με αρκετά. Δοκιμάσαμε να κατασκευάσουμε και πυραύλουςαπό υποτυπώδη υλικά, το κάναμε πολλές φορές, αλλά μια φο-ρά ένας απ’ αυτούς εκτοξεύτηκε στον ουρανό και χάθηκε. Ή-μασταν σ’ ένα χωράφι, φοβηθήκαμε και φύγαμε τρέχοντας. Ηδοκιμή μας είχε αποτύχει». Γέλασε δυνατά, τα μάτια του βυθί-στηκαν στις κόγχες τους. Συνέχισε: «Τρέχαμε σαν τον Τομ καιτον Τζέρι, φοβόμασταν ότι θα έπεφτε πάνω στα σπίτια, παρό-λο που ήμασταν πολύ μακριά απ’ αυτά, γιατί ζύγιζε δεκάξι κι-λά, πράγμα που σημαίνει ότι θα έπεφτε με βάρος δεκάξι τόν-νων! Τον βρήκαμε μετά από μέρες στο ίδιο χωράφι. Μαθαί-νουμε τα πάντα μόνοι μας, κι έτσι είναι πιθανό ανά πάσα στιγ-μή να εκραγούν πάνω μας οι πύραυλοι».

Ο νέος σώπασε, κοίταξε τους υπόλοιπους γύρω του. Ήμα-σταν πολλοί, καθόμασταν στο κελάρι του σπιτιού της μεγάληςοικογένειας, ήταν πάνω από είκοσι μαχητές μαζί μας. Οι κρό-τοι των οβίδων ακούγονταν αδιαλείπτως. 3

7

Ο μαχητής ήθελε να παρατείνει την αφήγησή του. Μα ο θό-ρυβος απ’ τις οβίδες ήταν ανυπόφορος, και η μελαχρινή Άαλαμε κοίταζε με βλέμμα εξαντλημένο και ανυπόμονο, γιατί η ώ-ρα του ύπνου της είχε ήδη περάσει κι εκείνη δεν κοιμόταν πρινμου διηγηθεί μια ιστορία, μια ιστορία για τους γείτονές της πουσκοτώθηκαν και που της άρεσε να μου τους περιγράφει ένανέναν, προσπαθώντας ν’ αποφασίσει ποιος ήταν της καρδιάς τηςο εκλεκτός. Με ρώτησε καθώς αφήναμε το κελάρι: «Κι εσύ δη-λαδή θα πεθάνεις;» Γέλασα και απάντησα: «Όχι... δεν θα...», μαπριν προλάβω να τελειώσω τη φράση μου κούνησε το κεφάλιτης και είπε με ειρωνεία: «Κι αυτός... κι αυτός... κι αυτός... Ό-λοι όσοι πεθαίνουν λένε το ίδιο πράγμα!»

Εκείνη τη μέρα αποφάσισα να κρατήσω την Άαλα μακριά α-πό τις καθημερινές αφηγήσεις. Ζήτησα από τον Μαϊσάρα καιτον Μοχάμαντ να μη μιλήσουν μπροστά της για ό,τι συνέβαι-νε. Άρχισε να με παρακολουθεί από το πρωί, σαν να είχε αντι-ληφθεί την προδοσία μου. Ο νεαρός που θα μας συνόδευε πε-ρίμενε έξω, κι όταν της είπα πως θα πήγαινα στο Τζάμπαλ αλΖαουίγια, βορειοδυτικά του Σαράκεμπ, συνοφρυώθηκε και μουγύρισε την πλάτη, μετά με κοίταξε μ’ ένα σκληρό βλέμμα. Τηςείπα: «Θα πάμε στο Τζάμπαλ αλ Ζαουίγια, πρέπει να δούμετις συζύγους των μαρτύρων, να δούμε σε ποια κατάσταση βρί-σκεται η καθεμιά τους, για να βρούμε το κατάλληλο σχέδιο πουθα τις βοηθήσει να σταθούν στα πόδια τους. Θα ’θελα να σεπάρω μαζί μου μα είναι επικίνδυνο, αφού έξω ακόμα βομβαρ-δίζουν». «Εγώ δεν φοβάμαι!» είπε, και η μητέρα της έβαλε τέ-λος στο ζήτημα: «Τα κορίτσια δεν πηγαίνουν σε τέτοια μέρη».Η μικρή με κοίταξε έκπληκτη. Της έκλεισα το μάτι ψιθυρίζο-ντας: «Εγώ είμαι άντρας μεταμφιεσμένος σε κορίτσι». Γέλασεδυνατά και κλείνοντάς μου το μάτι απομακρύνθηκε από τημητέρα της, ήρθε κοντά μου και μου ψιθύρισε: «Θα μιλήσου-3

8

με το βράδυ, θα σου διηγηθώ τι έγινε». Γέλασα κι έκλεισα πί-σω μου με δύναμη την πόρτα. Η διαδρομή ως το Τζάμπαλ αλΖαουίγια παρατάθηκε ώστε ν’ ακούσω περισσότερες ιστορίες.Κάθε νέος διηγούνταν κι από μία. Κατέγραψα εκατοντάδες.Μια απ’ αυτές:

«Τον βρήκαμε μετά από έξι μέρες. Το σώμα του ήταν πετα-μένο στο δάσος. Εξαφανίστηκε στις 24 Μαρτίου 2012, τη μέραπου εισέβαλε ο στρατός στο Σαράκεμπ. Ο τόπος γύρω απ’ τοσώμα του ανέδιδε μια φριχτή μυρωδιά. Το αίμα του κατακόκ-κινο, φαινόταν πως είχε προέλθει από μια βαθιά πληγή στονλαιμό του. Τον είχαν σφάξει. Τα ρούχα του ανέγγιχτα. Το σώ-μα του από μακριά έμοιαζε σαν πεταμένο κουρέλι. Μα εκείνοτο κουρέλι μες στο δάσος ήταν το σώμα ενός νέου από το σπίτιτων Άμπουντ, ήταν ο πρώτος μάρτυρας τη μέρα της εισβολήςστο Σαράκεμπ. Νομίζαμε ότι είχε συλληφθεί όπως πολλοί άλ-λοι, μα ήταν νεκρός. Έμεινε ζωντανός μες στις καρδιές μας γιαακόμα έξι μέρες. Ήμουν σίγουρος ότι τον είχαν συλλάβει με ύ-πουλο τρόπο. Εκείνη τη μέρα δεν κρατούσε το όπλο του, το εί-χε αφήσει στο σπίτι, μετά βγήκε έξω κι εξαφανίστηκε. Αν κρα-τούσε όπλο δεν θα παραδινόταν εύκολα, μα αυτοί τον εξαπά-τησαν. Η πληγή που έσκιζε τον λαιμό του είχε γίνει από πίσω,το χώμα είχε ήδη πιει το αίμα του. Ο στρατός αποσύρθηκε με-τά την πρώτη εισβολή. Μας είχε εξαπατήσει. Λίγοι στρατιώτεςείχαν απομείνει μόνο. Ήταν Σάββατο. Τρεις μέρες μετά επέστρε-ψαν για να εισβάλουν στην Ταφτανάζ και στο Τζαρτζανάζ23

και για να υποτάξουν εκ νέου ολόκληρη την περιοχή, αφότουείχαμε ανακτήσει τον έλεγχο. Έκαψαν εβδομήντα σπίτια στοΤζαρτζανάζ και εκατό στο Σαράκεμπ. Μπήκαν τα τανκς τους,εισέβαλαν στα σπίτια, ήταν πάρα πολλά, κι όταν έφυγαν το Σα-ράκεμπ ήταν μια μάζα από ερείπια. Εκείνη τη μέρα σκότωσαντους καλύτερους νέους μας. Ο Σάαντ Μπάρις έμεινε κατάκοι-τος γιατί χτυπήθηκε από θραύσματα στο χέρι και στο πόδι.Στο σπίτι ήταν η αδερφή του και ο γιος της, ο Οντάι, όταν ει- 3

9

σέβαλαν οι στρατιώτες και ρήμαξαν τα πάντα. Στη συνέχειατράβηξαν τον γιο της αδερφής του από την αγκαλιά της μάναςτου κι έσυραν και τους δύο άντρες στον δρόμο. Ο τραυματι-σμένος Σάαντ ούρλιαζε μα εκείνοι δεν έδιναν σημασία, συνέ-χισαν να τους σέρνουν στους δρόμους του Σαράκεμπ μέχριπου χάθηκαν. Η μάνα ούρλιαζε τρέχοντας ξοπίσω τους. Τηνέριξαν κάτω κι εξαφανίστηκαν, ύστερα ακούσαμε πυροβολι-σμούς. Η μάνα άλλοτε έτρεχε κι άλλοτε μπουσουλούσε προς τηνκατεύθυνση απ’ όπου είχαν ακουστεί οι πυροβολισμοί. Τουςβρήκαμε πεσμένους κάτω, μπροστά σ’ έναν τοίχο. Σφαίρες στοκεφάλι και σε κάθε μεριά του σώματος, ακόμα και πάνω στιςπληγές του Σάαντ, στο χέρι και στο πόδι του. Οι σφαίρες τούςείχαν σκίσει τη σάρκα. Η ίδια μάνα, που της είχαν αρπάξει τονγιο απ’ την αγκαλιά και την είχαν πετάξει στο χώμα προτούτρυπήσουν το σώμα του γιου της με σφαίρες, ήρθε αντιμέτωπηκαι με άλλους στρατιώτες μετά από λίγο καιρό. Τότε που ήρ-θαν για τον δεύτερο γιο της. Ήρθαν και τους μαγείρεψε να φά-νε. Ένας απ’ αυτούς άρχισε να της φωνάζει, εκείνη τον κατα-ράστηκε και του είπε: “Είσαι στο σπίτι μου, τρως απ’ το φαγη-τό μου και τολμάς να μου φωνάζεις;” Ο στρατιώτης σώπασεκαι ζήτησε από τους συντρόφους του να μην πειράξουν τη γυ-ναίκα, πήραν όμως τον έφηβο γιο της. Βγήκαν έξω, ο στρατιώ-της που είχε φωνάξει στη γυναίκα στενοχωρήθηκε που την εί-δε να κλαίει και να εκλιπαρεί να της επιστρέψουν τον γιο της.Μα έφυγαν, κι ο γιος επέστρεψε νεκρός.

»Παρ’ όλα αυτά οι νεαροί επαναστάτες δεν υποχωρούσαν,ούτε φοβόντουσαν τον τεράστιο αριθμό τους, ούτε τις βόμβεςτους και τους σκοτωμούς, αλλά συνέχιζαν να προστατεύουντα σπίτια μέχρι που ξέμειναν από πολεμοφόδια. Έξι από αυ-τούς είχαν μείνει εγκλωβισμένοι χωρίς πολεμοφόδια, και οστρατός προσπάθησε να εισβάλει στο διαμέρισμα όπου είχανοχυρωθεί. Έβαλαν φωτιά στο υπόγειο και ετοιμάζονταν να ε-κτελέσουν τον ιδιοκτήτη του σπιτιού, παρόλο που ήταν ηλι-4

0

κιωμένος, όταν η γυναίκα του γονάτισε μπροστά τους και τουςπαρακάλεσε: “Σας φιλώ τα πόδια, παιδιά μου, μην τον σκοτώ-σετε, σας φιλώ τα πόδια, αφήστε τον, γέρος άνθρωπος είναι,δεν έκανε τίποτα κακό”. Δεν τον σκότωσαν, αλλά τον χτύπη-σαν άγρια και τον πέταξαν στον δρόμο. Πήραν τους έξι νέους,ήταν μεταξύ είκοσι και τριάντα ετών, τους έστησαν με την πλά-τη στον τοίχο και άνοιξαν πυρ πάνω τους συγχρόνως. Έπεσανκάτω όλοι τους σε μια στιγμή, ο ένας πάνω στον άλλον, και οιστρατιώτες έφυγαν σαν να μην είχαν κάνει τίποτα! Την επόμε-νη μέρα περιφέρονταν στους δρόμους του Σαράκεμπ. Σταμά-τησαν τον Μοχάμαντ Άμπουντ στη μέση του δρόμου και τονεκτέλεσαν, έπειτα συνέλαβαν τον αδερφό του. Εκείνη τη μέρασκότωσαν τον Μοχάμαντ Μπάρις, γνωστό ως Μοχάμαντ Χαφ.Δεν τόλμησαν να τον αντιμετωπίσουν καταπρόσωπο, γιατί ή-ταν ξακουστός για τη γενναιότητά του και, επιπλέον, ήταν αρ-χηγός ενός τάγματος με πολλούς οπαδούς στους κατοίκουςτου Σαράκεμπ. Ένα αεροπλάνο γύριζε από πάνω του για νατον δολοφονήσει, και οι στρατιώτες που ήταν μέσα άρχισαν ναπυροβολούν με πολυβόλα. Τους υποστήριζε μια επίγεια μονά-δα μέσα σ’ ένα άρμα BMP,24 που χτύπησε με συνεχόμενες ριπέςσε όλες τις πλευρές. Αφού τον σκότωσαν και βεβαιώθηκανπως είχε πια εκπνεύσει, έστησαν γύρω του χορό αλαλάζοντας.Ενώ ο Ζάχιρ Άμπουντ, που τον είχαν συλλάβει την ίδια μέρα,αφέθηκε μετά από τρεις μήνες βασανιστηρίων και λίγες μέρεςμετά, καθώς περπατούσε σ’ ένα δρόμο του Σαράκεμπ, έπεσεαπό τις σφαίρες ενός ελεύθερου σκοπευτή. Προσωρινά, είχανθριαμβεύσει. Εμείς χτυπούσαμε με Καλάσνικοφ κι εκείνοι μαςβομβάρδιζαν από τα τανκς και τα αεροσκάφη, μα, όπως σουείπα, αυτός ο θρίαμβος ήταν μόνο προσωρινός».

Η ιστορία του νεαρού αρχηγού που ήταν μαζί μας στο αυ-τοκίνητο για την πρώτη εισβολή στο Σαράκεμπ έλαβε τέλος.Μία μόνο ιστορία ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες ιστορίες πουκατέγραψα! Ο ήλιος μάς έκαιγε καθώς ταξιδεύαμε στην επαρ- 4

1

χία, βόρεια του Χαλεπίου, του Ίντλιμπ και της Χαμά. Στη δια-δρομή σταματήσαμε στα οδοφράγματα των ενόπλων ταγμά-των και των αρχηγείων τους. Εκείνη η πλευρά της συριακήςταυτότητας ήρθε σαν καθυστερημένη αποκάλυψη μπροστά σταμάτια μου. Η γεωγραφία μιας χώρας καμωμένης από λάσπη,αίμα, φωτιά και διαδοχικές εκπλήξεις. Σκόνη παντού, φλόγεςνα διακρίνονται ακόμη από μακριά, κι εκείνη η ύποπτη σιωπήνα τυλίγει τα χωριά. Λες και ο τόπος ήταν προϊστορικός, σπά-νια έβλεπες ανθρώπους, άκουγες μόνο τα αεροπλάνα που πε-τούσαν στον αέρα. Ο βομβαρδισμός έγινε μακριά από μας. Ονεαρός είπε: «Ανά πάσα στιγμή μπορεί να πέσει οβίδα, αλλάδεν φαίνεται να πέφτει τώρα!» Ο έρημος δρόμος, τα βουβάχωριά, τα οδοφράγματα των ενόπλων ταγμάτων μες στο κα-ταμεσήμερο και τα μάτια μου που έκαιγαν, όλα μ’ έκαναν ναθέλω να ξεσπάσω σε κλάματα. Όταν ξάφνου είδα κάτι να κι-νείται. Ήταν ένα μεγάλο χωράφι και στην άκρη του αρδευτι-κές γραμμές που το πότιζαν. Άρα η ζωή συνεχιζόταν! Στο βά-θος του ορίζοντα είδα ένα κορίτσι, δεν ήταν ούτε δεκαπέντε ε-τών. Η καρδιά μου χτύπησε δυνατά, κοίταξα τον ουρανό μετρόμο, μήπως το κορίτσι γινόταν στόχος κάποιου αεροπλάνου.Χοροπηδούσε κι έβαζε το κεφάλι της ενθουσιασμένη κάτω απ’το νερό. Έλυνε το χιτζάμπ της, έβρεχε τα μαλλιά της και σκού-πιζε το πρόσωπό της. Ξαφνικά περάσαμε δίπλα από μικρά,πλίνθινα και θολωτά σπίτια, έπειτα συναντήσαμε ένα φορτη-γάκι. Ένα τσούρμο από νεαρά κορίτσια, με τα κεφάλια καλυμ-μένα κάτω από τον ήλιο, στριμώχνονταν στο πίσω μέρος τουφορτηγού, όρθιες, με μια τσάπα η καθεμιά στο χέρι της, ενώδίπλα τους στέκονταν και μερικές μεγαλύτερες γυναίκες. Τοφορτηγό σταμάτησε, κατέβηκαν και κατευθύνθηκαν προς τοχωράφι. Έμοιαζε αδύνατο τέτοιες περιοχές να μπορούν να με-τατρέπονται σε εκκολαπτήρια τζιχαντιστών και σαλαφιστών,25

γιατί η φύση της αγροτικής ζωής εκεί απαιτούσε να δουλεύουνοι γυναίκες ακόμα περισσότερο κι από τους άντρες. Εκτός4

2

από τις περιπτώσεις όπου κυβερνούσε η δύναμη των όπλων.Τα χωριά, έρμαια του καυτού ήλιου, της φτώχειας και του

μόχθου, είχαν ονόματα με παράξενους ήχους και απρόσμενεςσημασίες, όπως Ραγιάν,26 Λουφ,27 Μαασαράνι,28 Κάτρα,29 Κα-φρ Αμίμ,30 Κάτμα...31 κι άλλα χωριά επίσης, που αντιστέκο-νταν στον θάνατο, τον θάνατο που ορμούσε κατευθείαν απότον ουρανό. Τα νεαρά κορίτσια και οι γυναίκες κατέβηκαν καικατευθύνθηκαν προς το χωράφι. Οι μαντίλες τους, που δεν φα-νέρωναν παρά τα μάτια τους, έμπαιναν με τέτοιον τρόπο ώστενα προστατεύουν τα πρόσωπά τους από τον ήλιο, αφού τσά-πιζαν τη γη μες στο καταμεσήμερο.

Από μακριά φάνηκε ένας λόφος, ήταν το Βασίλειο της Έ-μπλα,32 στο χωριό Μαρντίχ, ένα βασίλειο που ο πολιτισμός τουάνθιζε από το 3000 π.Χ. Ένας από τους νεαρούς μάς είπε πωςείχε βομβαρδιστεί με μια βροχή από πυραύλους. Ο ήλιος μάςτσουρούφλιζε. Και πάλι κανένα σημάδι ζωής, εκτός από τασμήνη των πουλιών που διέκοπταν τη σιωπή. Έπρεπε να περά-σουμε μπροστά από πολυάριθμες συγκεντρώσεις ταγμάτων,καθώς οι νέοι χρειάζονταν πολεμοφόδια. Εκτός αυτού, υπήρ-χε πρόβλημα απαγωγών στην περιοχή, κι ο αρχηγός μιας φα-τρίας είχε αναλάβει να το λύσει. Φτάσαμε στο αρχηγείο της τα-ξιαρχίας Αχράρ αλ Ασάερ33 αργά το μεσημέρι. Ήμασταν μοι-ρασμένοι σε δύο αυτοκίνητα. Οι νέοι διαπραγματεύονταν τηναγορά μιας ποσότητας όπλων. Δεν είχαν πλέον τρόπο ν’ αμυν-θούν. Στάθηκα πιο πέρα και τους παρακολουθούσα. Οι σφαί-ρες γυάλιζαν κάτω απ’ τον ήλιο κι οι νέοι τις έπαιζαν στα δά-χτυλά τους σαν φακές. Η ποσότητα δεν ήταν μεγάλη, έφτανείσα ίσα για την υπεράσπιση μερικών σπιτιών, ωστόσο ήταν τό-σο απαραίτητη ώστε να συνεχίσουν να διαπραγματεύονται,και μάλιστα σε όσο γινόταν καλύτερη τιμή, καθώς δεν τους πε-ρίσσευαν καθόλου χρήματα.

Μπήκαμε στο κτήριο. Ο ήλιος μαστίγωνε την πρόσοψή του.Μας περίμεναν τέσσερις νεαροί. Είχαν μόνο κάποια Καλάσνι- 4

3

κοφ και στο αρχηγείο τους δεν υπήρχε σταθερό τηλέφωνο ού-τε ίντερνετ, ενώ τα κινητά τηλέφωνα δεν λειτουργούσαν, γιατίτο δίκτυο κινητής τηλεφωνίας είχε κοπεί σε όλη την περιοχή.Μοιράζονταν δύο δωμάτια κι αντιμετώπιζαν τα τανκς και τααεροσκάφη με στοιχειώδη όπλα. Παρ’ όλα αυτά, είχαν κατα-φέρει να νικήσουν στρατιωτικές μονάδες με ισχυρό εξοπλισμόκαι να τις αναγκάσουν να αποσυρθούν. Ο μελαχρινός νεαρόςπου καθόταν δίπλα στον αρχηγό της ομάδας απολογήθηκεγια την ακαταστασία του δωματίου. Υπήρχαν μόνο ένα τρα-πέζι και μερικές καρέκλες, ο ήλιος έμπαινε στο δωμάτιο και τοζεμάτιζε. Τα πρόσωπά τους ήταν κατάμαυρα. Στην επόμενή μουεπίσκεψη θα μάθαινα ότι το αρχηγείο είχε βομβαρδιστεί. Τότε,πριν τον βομβαρδισμό, βιαζόμασταν μια μέρα να φτάσουμεστη φατρία Αμάρ αλ Μουάλι, στην Ντάκρα. Ήταν μία από τιςφατρίες της επαρχίας Μαάρατ αλ Νούμαν,34 κι εκεί θα συνα-ντούσαμε έναν από τους αρχηγούς της. Εκεί όπου θ’ ανακά-λυπτα τη φτώχεια των ντόπιων ανθρώπων και μαζί τη γενναιο-δωρία τους, την περηφάνια και τη γενναιότητά τους. Εκεί ό-που θ’ άκουγα πολλές από τις ιστορίες τους, μεταξύ άλλων καιγια την αγωνία τους να προστατεύσουν τις σιταποθήκες τουςαπ’ τους ληστές για να μην πεινάσει ο κόσμος. Εκεί όπου θασυζητούσα με μια παρέα νεαρών και με τον αρχηγό της φα-τρίας για τη σημασία της ίδρυσης ενός αστικού κράτους καιμιας ενωμένης Συρίας, που μόνη θρησκεία της θα είχε την ε-λευθερία. Ο αρχηγός της φατρίας, ο Άμπντ αλ Ραζάκ, ήταν έ-νας άντρας γύρω στα πενήντα πέντε που προσπαθούσε να ε-λευθερώσει ένα θύμα απαγωγής. Η γυναίκα του ετοίμασε τομεσημεριανό και ο δεκατριάχρονος γιος του σέρβιρε τους κα-λεσμένους.

Ένα αεροπλάνο διέσχισε τον ουρανό, βγήκα έξω μαζί με ό-λους να το δω. Ο φόβος είχε σκοτεινιάσει τα πρόσωπά τους.Κι εγώ εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα το νόημα της εξο-ρίας και της πατρίδας. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, και παρόλο4

4

που είχα γλιστρήσει παράνομα μέσα στα σύνορα της χώραςμου, η πατρίδα μου ήταν ακριβώς αυτό: να κοιτάζω το αερο-πλάνο που σε λίγο θα μας βομβάρδιζε, να το κοιτάζω τολμηράκαι άφοβα και να το παρακολουθώ να σκορπίζει τον θάνατο.Κι η εξορία ήταν αυτή: να κάθομαι στην Πλατεία Βαστίλης,στο κέντρο του Παρισιού, να ρουφώ τον καφέ μου κάτω απόέναν ήλιο εξημερωμένο, δίπλα μου δυο ερωτευμένοι ν’ ανταλ-λάσσουν φιλιά, ένα πουλί να κατεβαίνει πάνω στο γόνατό μουκι εγώ ν’ αναπηδώ τρομαγμένη!

Πίσω στη συνάντησή μας με τον αρχηγό της φατρίας. Α-κούγαμε την ιστορία της απελευθέρωσης ενός θύματος απα-γωγής. Ο αρχηγός είπε: «Όπως βλέπεις, εμείς εδώ εξεγειρόμα-στε εναντίον της αδικίας, δεν θέλουμε τίποτε άλλο εκτός απότα δίκαια δικαιώματά μας σε μια χώρα όπου κυβερνούν οι νό-μοι. Ναι, ήμασταν ανέκαθεν φατρίες κι έχουμε όπλα, μα στηναρχή διαδηλώσαμε ειρηνικά. Όταν όμως θέλησαν να σκοτώ-σουν τα παιδιά και τις γυναίκες μας, τότε τους πολεμήσαμε.Μα τον Μεγαλοδύναμο, είμαι άντρας μορφωμένος, του πανε-πιστημίου, αλλά το νύχι και μόνο ενός παιδιού της φατρίαςμου αξίζει όσο όλος ο κόσμος. Δεν θα δεχτώ να ταπεινωθεί ητιμή μου και η τιμή οποιουδήποτε Σύριου. Ενώπιον του Θεούεσύ είσαι σαν αδερφή μου, κι όποιος πειράξει μια τρίχα απ’ ταμαλλιά σου είναι σαν να πειράζει την αδερφή μου. Είσαι μαζίμας, εναντίον της αδικίας και της τυραννίας του οίκου των Ά-σαντ, όλοι μας είμαστε Σύριοι εναντίον της αδικίας...»

Ο αρχηγός μίλησε για πολλή ώρα, κι εγώ άκουγα την οξυ-δερκή και εκλεπτυσμένη ομιλία του καθώς διηγούνταν, με α-πλότητα αλλά και βάθος, πώς από την αρχή της επανάστασηςως τώρα είχε χάσει την περιουσία του και την είχε μοιραστεί μετους ανθρώπους. Μίλησε επίσης με καμάρι για τον αδερφότου, στρατιωτικό ηγέτη που πολεμούσε εναντίον του Μπασάραλ Άσαντ.

Μέσα απ’ όλες εκείνες τις εκπληκτικές αποκαλύψεις στα 45

χωριά της επαρχίας ανακαλούσα πάλι τα λόγια ενός αποστά-τη στρατιώτη στο έρημο αρχηγείο του τάγματος που είχαμε α-φήσει πίσω μας. Όταν σταθήκαμε λίγο μακρύτερα από τη σκη-νή της διαπραγμάτευσης των όπλων, άρχισε να γυρνά επίμοναμες στο μυαλό μου η αφήγησή του και η λάμψη των ματιώντου, που είχαν χαραχτεί στη μνήμη μου. Ο αποστάτης στρα-τιώτης είχε πει: «Γίναμε εθελοντές κι οι δυο, εγώ και ο Μοχά-μαντ. Ήταν πάντοτε στο πλευρό μου. Στη Χομς,35 καθώς κά-ναμε έφοδο σε μία από τις γειτονιές, μας είπαν πως υπήρχανένοπλες τρομοκρατικές συμμορίες. Μπήκαμε σ’ ένα σπίτι καισπάσαμε τα πάντα, ενώ ο αξιωματικός φώναζε, έβριζε και κα-ταριόταν. Απαιτούσε να βιάσει ένας από εμάς μια κοπέλα. Ηοικογένεια κρυβόταν σ’ ένα από τα δωμάτια. Ο αξιωματικόςμάς διέταξε να παραταχθούμε, στάθηκε ανάμεσά μας κι άρχι-σε να εξετάζει τα πρόσωπά μας με το δάχτυλό του, ώσπου στα-μάτησε μπροστά στον Μοχάμαντ και μ’ ένα χτύπημα στην πλά-τη τον διέταξε να μπει στο δωμάτιο. Ο Μοχάμαντ ήταν από τοίδιο χωριό με τον αξιωματικό, στην περιοχή της Γαμπ.36 Οπι-σθοχώρησε τρομοκρατημένος κι ο αξιωματικός άρχισε να τονκαταριέται: “Γυναικούλα! Παλιόμουνο!” Ο Μοχάμαντ γονά-τισε στη γη και φίλησε τα παπούτσια του αξιωματικού, λέγο-ντάς του: “Σε παρακαλώ, κύριε, δεν μπορώ, απάλλαξέ με απ’αυτή τη δουλειά”. Ο αξιωματικός τον κλότσησε, τον άρπαξεαπό τη ζώνη του παντελονιού του και του είπε: “Θα σ’ το κό-ψω, ρε παλιόμουνο!” Ο φίλος μου άρχισε να κλαίει, αν ήξερεςτον Μοχάμαντ! Δεν έκλαιγε ποτέ, ήταν θαρραλέος άντρας, ματότε είδα δάκρυα στα μάτια του, έκλαιγε σαν παιδί, είδα τιςμύξες του να τρέχουν πάνω στο στόμα του, εκλιπαρούσε τοναξιωματικό να τον απαλλάξει από το καθήκον. Ο Μοχάμαντήταν φίλος μου κι είχαμε μοιραστεί πολλά μυστικά μας, ήξεραλοιπόν πως είχε μια κοπέλα. Ο αξιωματικός έχωσε το χέρι τουμέσα στα πόδια του Μοχάμαντ και του είπε: “Ξέρεις πώς να τοδουλεύεις αυτό, ρε παλιόμουνο; Θέλεις να σου δείξω εγώ;” Ο4

6

Μοχάμαντ τον κλότσησε κι όρμησε πάνω του. Ήταν δυνατόςκαι κατάφερε να ρίξει κάτω τον αξιωματικό. Τον χτύπησε, έπει-τα σηκώθηκε και πέταξε το όπλο του. Ο αξιωματικός σηκώθη-κε μονομιάς και τον πυροβόλησε. Τα είδα όλα με τα μάτια μου.Ξέρεις πού τον πυροβόλησε;» Σώπασε για λίγο, ύστερα έδειξεχωρίς ντροπή ανάμεσα στα σκέλια του: «Εδώ». Και συνέχισετην αφήγησή του: «Ζήτησε από έναν άλλο φίλο μας να μπει μέ-σα και να βιάσει την κοπέλα, εκείνος μπήκε στο δωμάτιο βου-βός κι ύστερα ακούσαμε τις κραυγές του κοριτσιού, ενώ η μά-να και τ’ αδέρφια της ούρλιαζαν απ’ το διπλανό δωμάτιο. Οπατέρας, που ήταν αποστάτης, είχε σκοτωθεί δυο μέρες πριν.Το ίδιο πράγμα έκαναν στην επαρχία της Χομς και σε κάποιεςγειτονιές της. Εκείνη τη μέρα αποφάσισα να αποσχιστώ. Και,μα τον Θεό, δεν περνάει μέρα που να μη σκεφτώ τον Μοχά-μαντ, είναι μες στην καρδιά μου. Φυλάω τα γράμματά του προςτην αγαπημένη του στο πατρικό μου, αν ζήσω θα της τα πάω,θα το κάνω, είναι όρκος ιερός, αν επιβιώσω...» Ο καυτός, με-σημεριανός ήλιος μάς τσουρούφλιζε κάτω από τις εκρήξειςτων οβίδων.

Το βράδυ επέστρεψα σιωπηλή, με το πρόσωπο ηλιοκαμέ-νο. Δεν ήμουν συνηθισμένη στον ήλιο της ερήμου. Βρήκα τηνΑγιούς να μας περιμένει μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά. ΗΆαλα κάθισε στην αγκαλιά μου και μου χτένιζε τα μαλλιά,προσπαθώντας να με δελεάσει να της διηγηθώ τη μέρα μουκαι τα όσα είχα ακούσει. Ήμουν το σχέδιο της επόμενης ιστο-ρίας της. Ήθελε να με μετατρέψει σε ιστορία και να τη διηγη-θεί στους επόμενους καλεσμένους της. Έλεγαν ότι αποστήθιζεόλες τις ιστορίες των γύρω της. Αλλά εκείνη η μικρή απόλαυσηανάμεσα στο επτάχρονο κορίτσι κι εμένα δεν πρόλαβε να ολο-κληρωθεί.

Άρχισαν πάλι οι βομβαρδισμοί, τη σήκωσα αμέσως στην α-γκαλιά μου, άρπαξα το χέρι της Ρούχα και τρέξαμε τρομαγμέ-νες στο καταφύγιο. Ο απόηχος των εκρήξεων ήταν ισχυρός. 4

7

Οι γερόντισσες έμειναν πάνω, δεν κουνήθηκαν από τη θέσητους. Η οικογένεια από τα διπλανά δωμάτια κατέβηκε κι αυτήμαζί μας. Κι εκεί κάτω στο υπόγειο είπα στην Άαλα τη μαγικήφράση που την έκανε ν’ αναρριγήσει: «Έλα να σου διηγηθώ τηνιστορία μου». Τα μάτια της άστραψαν στο σκοτάδι. Η Ρούχα,η πιο εγκρατής, εντεκάχρονη αδερφή της, κόλλησε πάνω μου,και με κοιτούσαν και οι δυο μέσα στα μάτια. Υπό τον ήχο τωνακατάπαυστων βομβαρδισμών άρχισα να τους διηγούμαι: «Ε-γώ δεν είμαι αυτό που βλέπετε. Αρχικά, στην προηγούμενη ζωήμου, ήμουν μια γαζέλα που πονούσε πολύ και η καρδιά της ε-ξερράγη από τον πόνο». Με κοίταξαν με απογοήτευση και φώ-ναξαν: «Μη λες ψέματα!»

Γελάσαμε... Γελούσαμε για ώρα, ενώ προσπαθούσα να τιςπείσω ότι ήμουν στ’ αλήθεια γαζέλα. Τους είπα πως δεν είχαμεάλλη επιλογή απ’ το να κοιμηθούμε εκεί, πάνω στο στρώμα, κιότι έπρεπε ν’ ακούσουν την ιστορία μου ως το τέλος, αλλιώς θαέπεφτα για ύπνο γιατί ήμουν εξουθενωμένη. Η ατμόσφαιρα ή-ταν βαριά και τα μέλη της μεγάλης οικογένειας είχαν κουρνιά-σει τρομαγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ωστόσο εγώ συνέχισατην ιστορία μου από εκεί όπου είχα σταματήσει, μετά τη συ-γκατάθεση των δύο κοριτσιών: «Πονούσε η καρδιά της γαζέ-λας, έπεσε μια σταγόνα αίμα πάνω στο πράσινο χορτάρι... καιγεννήθηκα!»

Μισοκοιμόμουν καθώς ολοκλήρωνα την αφήγησή μου, κιάρχισε η φωνή μου να βαραίνει. Τις κοίταξα σαν φάντασμα,σκέπασαν την πλάτη μου με μια λεπτή κουβέρτα κι αποκοιμή-θηκα.

48