4ο Γ.Ε.Λ ΧΑΝΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ Β’ ΤΑΞΗΣ

ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-2015

Η ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ

«Ό,τι και να’ χει ο Κρητικός με λόγια δεν το λέει

με μαντινάδες χαίρεται με μαντινάδες κλαίει»

Περιεχόμενα

Παρουσίαση ομάδων…………………………σελ 3

1

Τι είναι η μαντινάδα…………………………σελ 4

Ετυμολογία της λέξης ……………………….σελ 5

Ιστορία και προέλευση της μαντινάδας……..σελ 6

Γιορτή που τιμά τις μαντινάδες –Κλήδονας…σελ 7

Μαντιναδολόγοι της Κρήτης…………………σελ 10

Διάφορα είδη μαντινάδας……………………σελ 19

Μαντινάδες για την Κρήτη και τους Κρητικούς…. σελ 33

Μαντινάδες για ιστορικά πρόσωπα………...σελ 41

Βιβλιογραφία……………………………….σελ 45

4ο Γ.Ε.Λ Χανίων Β΄ τάξη

2

Ερευνητική εργασία

Με θέμα : «Η Μαντινάδα»

Μαθητές:Καγιαδάκης ΝίκοςΣκλαβουνάκης Μανώλης Σταυρουλάκης ΚώσταςΡιτζάκης ΝίκοςΧουστουλάκη Μαρίνα Νίκη Ζαχαριουδάκη Κωνσταντίνος Βασαδάκης Αλέξανδρος Αννιτσάκης Αγγελός Σαματάς Αρετάκη Δήμητρα Φραγκόπουλος Σπύρος Τσιμπερίδης Αλεξανδρος Σταυρουλάκη Ελπίδα Χριστουλάκη Ελένη Σαρτζετάκη Χριστίνα Ψαρουδάκη Κατερίνα Σφακιανάκης Κωνσταντίνος Καρλαύτης Θεμιστοκλής Μαθιουδάκη Γιολένα Θωμαδάκη Άννα

Υπεύθυνη καθηγήτρια:

Μπουλάκη Βασιλική,φιλόλογος

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ

«Πολλοί ρωτούν να μάθουνε ιντά’ ναι οι μαντινάδες,

3

αγάπη ,γνώση και ομορφιά να’ λες με δυο αράδες»

Οι Μαντινάδες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή λαϊκού τραγουδιού και αποτελούν ποιητικό είδος διαδεδομένο σε ολόκληρη την Κρήτη. Η Κρητική μαντινάδα είναι δίστιχο με δεκαπεντασύλλαβους και ομοιοκατάληκτους στίχους στη διάλεκτο της Κρήτης. Κάθε μαντινάδα έχει αυτοτελές νόημα παρά την περιορισμένη έκτασή της. Υπάρχουν ωστόσο και οι μαντινάδες που λέγονται σε απάντηση άλλης μαντινάδας. Στην περίπτωση αυτή η μια συμπληρώνει την άλλη και δεν ισχύει ο κανόνας του αυτοτελούς νοήματος. Ειδικότερα, η κρητική μαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση, το μεστό της φράσης και αντανακλά τα αισθήματα, τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού. Αντλεί τη θεματολογία της από ποικίλους τομείς και ανάλογα διακρίνονται έτσι σε σατυρικές μαντινάδες, ερωτικές, ευκαιριακές και φιλοσοφικές και άλλες . Είτε ως φιλοσοφία, είτε εκφράζοντας παράπονο , η μαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε όλες τους τις στιγμές και στις εκδηλώσεις, στο σημείο που όσοι δεν είναι από την Κρήτη να την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δημιουργία. Το μέτρο ,οι τονισμένες και άτονες συλλαβές, καθώς και αυτές που άδονται με επιμήκυνση ή επιβράδυνση, των στίχων του ποιήματος αυτού είναι ανάλογα με το σκοπό ή το μέτρο του χορού που συνοδεύει. Οι μαντινάδες λέγονται σε γλέντια με τη συνοδεία της λύρας ή χωρίς όργανα σε παρέες.

Παράδειγμα :

Στέ-λνω σου χαι-ρε-τί-σμα-τα -μ’ έ-ν-’ ά-σπρο-πε-ρι-στέ-ρι

: 15 συλλαβές ο πρώτος στίχος

Κιη - Πα-να-γί-α –κιο- Χρι-στός -γρή-γο-ρα να σε φέ-ρει.

: 15 συλλαβές και ο δεύτερος στίχος

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

«Μια μαντινάδα είναι η ζωή και ένας σκοπός η λύρα

4

Και τι θα συναντήσουμε το ξέρει μόνο η μοίρα»

Ευαγγελία –Βέλη Χριστιανάκη

Για την ετυμολογία της λέξης μαντινάδα έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες. Τρεις όμως είναι οι επικρατέστερες και είναι οι έξης:

1. Η λέξη μαντινάδα παράγεται ετυμολογικά από τα θέματα των λέξεων: μάνις + άδω δηλαδή μαντεύω + άδω. Η λέξη άδω σημαίνει τραγουδώ, ψάλλω απ’ όπου και τα λατινικά cando , candata ή cantata δηλαδή καντάδα στα ελληνικά. Η λέξη μάντις-μαντεύω σημαίνει προφητεύω προμηνύω.

2. Η λέξη μαντινάδα προέρχεται από τη βενετσιάνικη λέξη matinada (=πρωινή καντάδα) και σημαίνει ερωτικό τραγούδι που τραγουδιέται τις πρωινές ώρες κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης.

3. Μια τρίτη ερμηνεία για την λέξη μαντινάδα είναι ότι προέρχεται από τη λέξη πατινάδα που σημαίνει το περιδιάβασμα στους δρόμους τραγουδώντας, που καταλήγει σε καντάδα κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης. Η ερμηνεία αυτή, ωστόσο, δεν υποστηρίζεται από πολλούς.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΑΣ

5

«Η μαντινάδα είναι ζωή ,μοναδική στον κόσμο

Η λεβεντιά της Κρήτης μας ,μοσχομυρίζει δυόσμο.»

Νίκη Ζαχαριουδάκη

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, οι μαντινάδες εμφανίστηκαν στην Κρήτη κατά τον 15ο αιώνα, την περίοδο της Ενετοκρατίας. Οι Κρητικοί επηρεάστηκαν από τους Ενετούς ποιητές και την ευρωπαϊκή ποίηση και άρχισαν να χρησιμοποιούν την ομοιοκαταληξία, κάτι που δεν συνέβαινε μέχρι τότε. Καθοριστική φαίνεται να ήταν η επίδραση του Ερωτόκριτου στην επινόηση και την εξέλιξη της μαντινάδας. Όσο για τον ποιητικό λόγο γενικότερα, υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες ότι χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη από τους αρχαίους χρόνους. Για παράδειγμα ο Κρητικός μάντης και προφήτης Επιμενίδης (6ος αι. π.Χ.) έγραφε τους χρησμούς σε ποιητική μορφή. Επίσης αναφέρεται ο Ιοφών από την Κνωσό, ο οποίος έλεγε τους χρησμούς με στίχους στο μαντείο του Αμφιάραου στον Ωρωπό. Παράλληλα ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (Ιστορική βιβλιοθήκη 5-74-76) αναφέρει πως ο Απόλλωνας ο Θεός της μουσικής γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφηύρε τη λύρα (την οποία αρχικά επινόησε ο Ερμής). Επομένως η ποίηση και η μουσική ξεκινήσαν από την Κρήτη εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο,παρόμοια δίστιχα έχουν αναπτυχθεί και στην Κύπρο, όπου είναι γνωστά σαν «τσατιστά». Αυτό που διαφοροποιεί την Κρήτη, είναι ότι η παραγωγή μαντινάδων συνεχίζεται αμείωτη, ειδικά στα χωριά της Κρήτης. Αντίθετα στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο έχει σταματήσει ή έχει μειωθεί δραματικά. Η Κρήτη καταφέρνει να συνδυάζει την παράδοση με την προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις.

ΓΙΟΡΤΗ ΠΟΥ ΤΙΜΑ ΤΙΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ:

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

6

«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Αι Γιαννιού τη χάρη

κι όποιος έχει  ριζικό σήμερα να το πάρει.»

Μια γιορτή που τιμά τις μαντινάδες στην Κρήτη είναι ο Κλήδονας. Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, 23 Ιουνίου, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού ή της γειτονιάς, και αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο ,μήλο , κόσμημα, κλειδί ή κάτι άλλο, το λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι, «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννού, αλλά πριν βγει ο ήλιος -ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα,συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες. Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Οι μαντινάδες είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΛΗΔΟΝΑ

Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκικι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι

Κλειδώσετε τον κλήδονα με δόξα και με χάρη

7

κι απού ‘χει μήλο κόκκινο ταχυτέρου να το πάρει

Σήμερα που ‘ναι τα’ Αι Γιαννιού του Θεού ζητώ μια χάρη του χρόνου σαν και σήμερα να γίνουμε ζευγάρι

Σήμερα που ‘ναι τα Αι Γιαννιού βάλε αρχή κερά μου του χρόνου σαν και σήμερα να σ’ έχω αγκαλιά μου

Στο όνομα σου ορκίζομαι στο κλήδονα επάνω αν δεν σε κάνω ταίρι μου καλιά ‘χω να πεθάνω

Μήλο ‘βαλα στον Κλήδονα κι είναι και μυρωδάτο Κι αν δεν σε πάρω θα γενεί ο κόσμος άνω κάτω.

Ανοίγουμε τον Κλήδονα με τ΄ Αϊ Γιαννιού τη χάρη κι όποιος έχει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει

Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’ Αι Γιαννιού τη χάρη κι όποιος έχει  ριζικό σήμερα να το πάρει.

Ανοίγουμε τον Κλήδονα με με τ’ Αι Γιαννιού τη χάρη κι όποιος αγάπη έχασε να έρθει να την πάρει.

Έφθασε η ώρα κι η στιγμή κι ο κλήδονας ανοίγει Και κάθε μια το ριζικό στα φανερά ξανοίγει.

8

Ανοίξετε τον κλήδονα τη χέρα μου να βάλω να βγάλω το χρυσό αητό το ρήγα το μεγάλο.

Ανοίξετε τον κλήδονα να βγάλουμε τα μήλα του χρόνου σαν και σήμερα βγάλετε δακτυλίδια.

Ανοίξετε τον κλήδονα να βγει ο χαρισμένος απού τα κάστρα πολεμά και βγαίνει κερδισμένος.

Βάλε το χέρι κοπελιά, το πρώτο μήλο πιάσε Που η μοίρα σου χειροκροτεί, ευτυχισμένη να’ σαι.

Βγαίνει το μήλο τ’ άρχοντα, του πιο καλού λεβέντη Του πρώτου μας παλικαριού στο λούσο και στο γλέντι.

ΜΑΝΤΙΝΑΔΟΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

«Κρήτη ποτέ δε θα χαθείς για χίλιους άλλους λόγους

μα και γιατί έχεις τέκνα σου τσι μαντιναδολόγους»

Εδώ και αιώνες, χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης, κάθε ηλικίας και τάξης, δημιουργούν

9

μαντινάδες άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά. Όσοι συστηματικά δημιουργούν μαντινάδες, είναι οι μαντιναδολόγοι, άνθρωποι που κυριολεκτικά ζουν για τη μαντινάδα. Για τους μαντιναδολόγους, η μαντινάδα έχει μετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς, ειδικά όσο περνούν τα χρόνια, φτάνουν σε σημείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά την ψυχή τους, να μη μπορούν να το βγάλουν προς τα έξω παρά μόνο με μια μαντινάδα. Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ συνηθισμένο, σχεδόν καθημερινό, φαινόμενο όπου θα δεις όχι μόνο ευχές και καλωσορίσματα, ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια, ακόμα και ολάκερα νοήματα που σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο, να μεταφέρονται συμπυκνωμένα μέσα από μια μαντινάδα Παρακάτω είναι συγκεντρωμένοι κάποιοι από τους καλύτερους γνωστούς Κρήτες μαντιναδολόγους που με το έργο τους άφησαν, αφήνουν και θα συνεχίσουν να αφήνουν το δικό τους λιθαράκι στην κρητική παράδοση.

Αριστείδης Χαιρέτης (Γιαλάφτης)

Ο Αριστείδης Χαιρέτης ή Γιαλάφτης, ο μαντιναδολόγος του έρωτα, όπως συνηθίζεται να ονομάζεται στον τόπο του, ο οποίος κατάγεται από το χωριό Ανώγεια της επαρχίας Μυλοποτάμου του Νομού Ρεθύμνης θεωρείται από τους κορυφαίους της Κρήτης. Η δουλειά του δεν έχει εκτιμηθεί μόνο από τον απλό λαό αλλά και από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης που έχουν εκδώσει δυο βιβλία του, το «Ποια μαντινάδα να σου πω» και το «Λιγότερο από μια στιγμή.

Μαντινάδες του Αριστείδη Χαιρέτη

Η αγάπη είναι ποταμός και πιάσε μου το χέρι, ή θα πνιγούμενε κι οι δυο ή θα γενούμε ταίρι..»

«Δε με φοβίζει ο θάνατος, άλλα ναι τα σπουδαία, το ν αγαπάς να μη μπορείς να αλλάξεις την ιδέα."

«Που το περυσινό σεβντά κατόρθωσα και βγήκα, μα’ γω δε ζω χωρίς σεβντά και σε καινούργιο μπήκα»

«Εκατομμύρια φορές πηγαίνει και γιαγέρνει η σκέψη μου στην αγαπώ, γι’ αυτό ναι κουρασμένη»

«Η αγάπη είναι τελικά απ΄ το σπίτι να πορίζω,

10

μα να γιαγέρνω γρήγορα γιατί σε λαχταρίζω»

Ευαγγελία – Βέλη Χριστιανάκη

Η Ευαγγελία- Βέλη Χριστιανάκη γεννήθηκε και κατοικεί στα Χανιά. Ανήκει στο σύλλογο Μαντιναδολόγων νομού Χανίων και γράφει μαντινάδες ασταμάτητα από το 1995. Έχει διακριθεί σε πολλούς διαγωνισμούς και οι μαντινάδες της δημοσιεύονται συχνά στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο.

Μαντινάδες της Ευαγγελίας - Βέλης Χριστιανάκη

Ένας μονάχα είν’ ο σκοπός άπου κρατώ την πένα για να ξεχνώ τα βάσανα άπου ‘χω περασμένα

Ζωή μ’ ένα χαμόγελο πάντα θα σε παλεύω γιατί μονάχα σαν γελώ τους πόνους μου γιατρεύω

Ειν’ η ζωή μια αστραπή ζήσε την πριν να σβήσει και πριχού η ζωή διαβεί και φύγει και σ’ αφήσει

Τώρα που ζεις στα νιάτα σου δώσε και πάρε χάδια γιατί θε να’ρθουν κάποτε βράδια που θα ναι άδεια

Άπου ‘ χει νιότη να γλέντα να ζει να ξεφαντώνει γιατί θε να ‘ρθει ένας καιρός άλλους να καμαρώνει

Στην Κρήτη πάει η λεβεντιά κι η μαντινάδα αντάμα γι’ αυτό ο πόνος κι η χαρά σμίγουνε με το κλάμα

Ήθελα να’ χα δύναμη εις τη ζωή ετούτη δίκαια να τα μοίραζα τη φτώχεια και τα πλούτη

Ήθελα να ‘μουνα νερό φως μου να σε δροσίσω το κήπο της αγάπης μας για πάντα να ποτίσω

Ήθελα να ‘μουν θάλασσα γλυκιά στ’ αρμένισμά σου και αεράκι να ‘μουνα να σπρώχνει τα πανιά σου

Μαλώνω με την λογική γιατί ενώ πονάω αυτή επιμένει άδικα πως πρέπει να ξεχνάω

Μαλώνω με την σκέψη μου παιχνίδια που μου κάνει ποτέ αν θέλω δεν ρωτά σε λογισμούς με βάνει

Μαλώνω με την σκέψη μου π’ όλο κοντά σου πάει αφού το ξέρει η καρδιά σαν σε σκεφτεί πονάει

11

Ραπτάκης Γιώργος

Ο Γιώργος Ραπτάκης έγινε ευρύτερα γνωστός με τη σειρά από τις μαντινάδες που ο Μιχάλης Πετσάκης συμπεριέλαβε στο διπλό CD του Ζωντανή ηχογράφηση .

Μαντινάδες του Ραπτάκη Γιώργου

Πέρασες με χαιρέτησες και ρώτησες τι κάνω

Ήντα θαρρείς πως πιο πολλά ήθελα για να γιάνω;

Πέρασες με χαιρέτησες , εγέλασες και φεύγεις

Είδες με κάτι τόσο απλό πόσες πληγές γιατρεύεις;

Εκαλημεριστήκαμε κι εχαμογέλασές μου

Κι ήταν το λίγο αρκετό να γιάνουν οι πληγές μου

Εγώ τη νοιώθω τη χαρά πάντα κι ας είναι λίγη

γιατί όντε θέλω να σε δω η σκέψη μου σε σμίγει

Όταν η σκέψη στένεται και το κορμί νεκρώνει

είναι γιατί ο λογισμός φεύγει και σ΄ ανταμώνει

Μπροστά στο θέλω στέκεται το πρέπει και μου πνίγει

τση κάθε αγάπης την χαρά ,έστω κι αν είναι λίγη

Φαντάσου αητό χωρίς φτερά ,και ναν ΄ψηλά η φωλιά του

και να θωρεί να καίγονται ,τα αητόπουλά του

12

Χωρίς κλαδί μ’ άδεια φωλιά ,και με φτερά σπασμένα

έπαψα να’ μαι αετός ,σαν έχασα εσένα.

Ποιος αετός έχει φωλιά ,ψηλά και δεν την φτάνει

που’ μαι κι εγώ χωρίς φτερά ,παρέα να μου κάνει

Θες να πονώ για να γελάς και κλαίς ανε γελάσω

εμένα που και στ όνειρο τρέμω να μη σε χάσω.

Γιώργης Σταυρακάκης (Μιχαλόμπας)

Συνεργάστηκε με μεγάλους καλλιτέχνες όπως τον Ψαραντώνη ,τον Βασίλη Σταυρακάκη ,τον Σκορδαλό , τον Γ.Παπαδάκη .

Μαντινάδες του Γιώργη Σταυρακάκη

Πάντα θλιμμένη χαραυγή, για μένα ξημερώνει,

γιατί την ώρα που ξυπνώ, κάθε χαρά τελειώνει.

Εδά που φεύγεις ασκιανέ και δροσερέ μου αέρα

σ’ ό,τι δεντρό και να σταθώ, θα λιάζομαι όλη μέρα.

Δεν έχει η αγάπη σύνορα, δε τηνε πιάνει νόμος

από ’που περάσει και διαβεί είν’ ανοιχτός ο δρόμος.

Ο κόσμος που ονειρεύτηκα, μόνο τσ’αυγής ταιριάζει

γι’ αυτό’ χω και την πεθυμιά, να φύγω όντε χαράζει.

13

Στην ίδια στράτα μπήκανε, σκέψεις πολλές κι αγάπες

μα στη ζωή πομείνανε, αμίλητοι διαβάτες.

Μιχάλης Στεφανάκης (Στεφανομιχάλης)

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πεύκο Βιάννου. Οι μαντινάδες του έχουν ειπωθεί και τραγουδηθεί από πολλούς καλλιτέχνες της Κρητικής Μουσικής. Χαρακτηριστικό της ζωής του είναι μια μαντινάδα που λέει :

Χαρές στο διάβα τση ζωής , δε το θυμούμαι να’ δα

όλη η ζωή μου ήτανε , μια Μεγαλοβδομάδα.

Μαντινάδες του Μιχάλη Στεφανάκη

Δε φταις εσύ που σ’ αγαπώ, το φταίχτη τονε ξέρω

η μοίρα μου με τη καρδιά, μου φταίνε κι υποφέρω.

Δεν φταίς εσύ που σ’ αγαπώ, ευθύνη δε σου βάζω

ποτέ μου εκείνο π’ αγαπώ, δεν το καταδικάζω.

Δεν φταις εσύ που σ’ αγαπώ, δήλωση σου το κάνω

το φταίξιμο τση μοίρας μου, και τση καρδιάς το βάνω.

Δεν φταις εσύ που σ’ αγαπώ, ούτ’ αν πονώ συνάμα

είναι τσ’ αγάπης σου γλυκό, για μένα και το κλάμα.

Για σένα νοιώθω δροσερό, το δάκρυ οντά προβάλει

στα μάτια μου κι αδιαφορώ, σ' ό,τι κι αν πούνε οι άλλοι.

Γιάννης Αεράκης ή Πολογιάννης

Ο Πολογιάννης γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Ανώγεια. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό

14

μαντιναδολόγο, πολύ σεμνό. Έχει συνεργαστεί με τον Νικηφόρο Αεράκη και τον Γιώργη Βρέντζο.

Μαντινάδες του Γιάννη Αεράκη ή Πολογιάννη

Καλιά να ζεις περήφανος κι ας είσαι πληγωμένος

παρά να ζεις μες τσι χαρές και να ΄σαι ντροπιασμένος.

Δε χαμηλώνω τα φτερά κι ας με πλαντάξει η μπόρα

τι σήμερα τι αύριο τι ανε φύγω τώρα.

Μη μου το σέρνεις το σκοινί τσ’ αγάπης λίγο λίγο

μια και καλή το τέντωσε να σπάσει μπλιό να φύγω.

Εγώ με γλέντι τη ζωή θα τη ΄ποχαιρετήσω

κι ας μου κλουθούνε οι καημοί ο γεις τ’ αλλού ποπισω.

Ψεύτρα ζωή το μπόι σου να το πουλείς σε άλλους

μα γω’ μαι που σε γλέντησα και με καημούς μεγάλους.

Ζαχαριουδάκης Αντώνης ή Γαριπαντώνης

Μαντινάδες του Γαριπαντώνη έχουν μελοποιήσει αρκετοί κρητικοί καλλιτέχνες. Μερικές μαντινάδες του είναι αμοναχές, μερικές άλλες κλουθούν η μια τσ’αλλής. Με αυτές εκφράζει την αγάπη του στην Κρήτη. Μιλά για την αγάπη, για τη ζωή ,για το θάνατο, για τη φύση, τον έρωτα, τους ανθρώπους.

Μαντινάδες του Ζαχαριουδάκη Αντώνη

Ανέ με δεις καμιά φορά, ποθές να διακονούμαι

κατέχεις τη την αφορμή, που’χω και τυρανούμαι.

15

Μες τον μπαξέ μου ένα πουλί,θέλησε να φωλέψει

κι ο κηπουρός το ρέχτηκε ,κι είπε να το κονέψει.

Ένα πουλί στον κήπο μου, θέλει φωλιά να χτίσει

και δέχτηκε και η καρδιά να το φιλοξενήσει.

Δεν ξαναλλάζω φορεσιά, μαύρα θα βάνω μόνο

για να ταιριάζει η φορεσιά, με τση καρδιάς τον πόνο.

Μόνο στη φαντασία μου, νοιώθω τον έρωτά σου

δεν ξέρω εσύ ανε θωρείς ,πράμα στα όνειρά σου

Πάντοτε γέλιο εικονικό, κάνω να μη φανούνε

τα δάκρυα στα μάτια μου, οι εχθροί μου να χαρούνε.

Μην υστερείσαι τσι χαρές ,που σού’ χει δώσει η φύση

εδά που έχεις τη ζωή ,άστηνε να γλεντήσει.

Σε μια κορφή θα πα να βγω, τον ασκητή να κάνω,

απού να παίρνει ο βοριάς τσι στεναγμούς που βγάνω.

Ήθελα και να κάτεχα άνθρωπος σαν ποθάνει

αν του κλουθά η μοίρα ντου, κουμάντο να του κάνει.

16

Πρέπει πως σ’ έπλασεν ο Θεός πριν καλοξημερώσει,

για κείνο και τσ’ Ανατολής τα κάλλη σου’χει δώσει.

Kουμαντάκη Ήβα

Μαντινάδες της Κουμαντάκη Ήβας

Έχασα το λογαριασμό,πόσου καιρού’ σαι πόνος

ποιος είπε ότι τις πληγές ,τις παγουδιά ο χρόνος;

Στάλισε ο νους μου σε δεντρό, που’ χε κλαδιά ανθισμένα

θυμήθηκα μια εποχή, που αγαπούσα εσένα.

Χίλια φεγγάρια μέτρησα ,μέσα στην αγκαλιά σου

μα ένα μακριά σου μ’ έκαμε , να σ’ αγαπώ φαντάσου!

Έγινε πάλι η μοναξιά , μαχαίρι να με κόψει

μα αυτό που πιο πολύ πονά ,έχει δική σου όψη.

Αν είχα δυο λευκά φτερά ,θα πέταγα κοντά σου

μα’ μαι δεμένη στο γραφτό, της μοίρας μου μακριά σου.

Δεν έχω τρόπο τα δεσμά ,του πρέπει να τσακίσω

να γίνει τ’ όνειρο στιγμή ,δική σου να τη ζήσω.

Γιώργος Προβίδης

17

Μαντινάδες του Γιώργου Προβίδη

Άντρας που δεν εκάτεχε τα μάτια ντου πως κλαίνε

αγάπησε και τρέξανε σαν του μωρού που λένε.

Ένας αετός στη θύελλα ανοίγει τα φτερά του

κι ας πέφτουνε οι αστραπές κι οι κεραυνοί μπροστά του.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΔΗ ΜΑΝΤΙΝΑΔΩΝ

18

Μαντινάδες Γάμου

1.Αρραβώνας

Απόψ’ αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μου

και τη χαρίζ’ ολόψυχα σε σένα την καρδιά μου.

Απόψ' αρραβωνιάζομαι κι ο Θιός να μ' αξιώσει

να βρω κουμπάρο άξιο να μας εστεφανώσει.

Ήρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδι

κι η μια τσ’ αλλής να δώσουνε τσ’ αγάπης το σημάδι.

Νύφη δε θέμε πλούτη ‘μεις μόνο την ομορφιά σου

απου 'χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου.

Στις ακριβές σας τσι χαρές να ξαναμαζωχτούμε

κι από τα βάθη τση καρδιάς πάλι να ευχηθούμε.

2. Μαντινάδες – κάλεσμα στο γάμο

Στο νέο μας ξεκίνημα σας θέλουμε κοντά μας

να μοιραστούμε όλοι μαζί τη μέρα της χαρά μας.

19

Στη μεγαλύτερη χαρά που σα γονιός θα νοιώσω

θέλω και φίλους και εδικούς τότε να καμαρώσω.

3. Μαντινάδες για τα προικιά και το στόλισμα του κρεβατιού

Ρύζι να τση πετάξετε απάνω στα προικιά τση

για να ριζοβλαστώσουνε και τα παιδόγγονα τση.

Πρώτα απ΄ όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζω

η ώρα η καλή να’ ρθει τώρα που σε στολίζω.

Αστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα τ’ άστρο

αστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.

Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε

κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε.

4. Ο γάμος και το «ψίκι»

Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας

που'ναι στολίδι και πρεπιά στο σόι το δικό μας.

20

Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε τον γαμπρό μας

τέτοιο σγουρό βασιλικό δεν έχει το χωριό μας.

Και από μέσα από το σπίτι της νύφης ακούγεται:

Άγια να είναι η στιγμή, κάνουμε το σταυρό μας

κι ανοίγομε την πόρτα μας στο ζηλευτό γαμπρό μας.

Κατέβα Παναγία μου με το Μονογενή σου

στο ανδρόγυνο που γίνεται να δώσεις την ευχή σου.

Νύφη να μπεις στ’ αρχοντικό με το δεξί σου πόδι

και να σκορπίσεις ύστερα κατάχαμα ένα ρόδι.

Νύφη στο σπίτι που θα μπεις δίχως κουβέντα άλλη

η ευτυχία κι η χαρά να’ ναι με το τσουβάλι.

Άγια να είναι η στιγμή,ο θιός να βοηθήσει

ο ένας για τον άλλονε να μην βαρυγκωμήσει.

5. Το γαμήλιο γλέντι

Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι

σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη.

Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει

21

να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.

Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετε τση τόπο

σαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπων.

Λεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύει

τρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.

6.Μαντινάδες –ευχές στους νεόνυμφους

Δίνω ευχές, πολλές ευχές και με χαρά περίσσια

του χρόνου σαν και σήμερα να’ ναι και στα βαφτίσια.

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός ευτυχισμένα χρόνια

να τους αξιώσει ο θεός να δουν παιδιά κι εγγόνια.

Να ζήσει χρόνους εκατό ετούτο το ζευγάρι

και να’ χει πάντα φώτιση απ’ του θεού τη χάρη.

7.Μαντινάδες σχετικές με τη Βάφτιση

Να ζήσει ο/η νεοφώτιστος/η και να γενεί μεγάλος/η

και να’ χει χάρες διαλεχτέ να μην τις έχει άλλος/η.

Αρχοντοπούλα/ο στη γενιά μη βρέξεις και μη στάξεις

και της/του γιαγιάς/παππού σου το’ νομα ψηλά να το βαστάξεις.

22

Σατιρικές μαντινάδεςΤο ότι έγινα παππούς καθόλου δεν με νοιάζειτο ότι κοιμάμαι με γιαγιά αυτό είναι το μαράζι.

Δουλειά δεν είχε ο διάολος και πήρε μια γυναίκακι από τα δυο του κέρατα του βγήκανε άλλα δέκα.

Στου Ψηλορείτη τη κορφή ξανοίγω ένα γαϊδούριτο κοίταξα καλά καλά και σου 'μοιαζε στη μούρη!

Τα μάτια σου είναι σαν αυγά τ' αυτιά σου σαν του χοίρουκαι το υπόλοιπο κορμί ωσά του κατσοχοίρου.

Τα κάλλη σου ζηλεύουνε τση Άνοιξης οι μήνεςόντε περνάς μοσχοβολάς ωσάν τσι καβαλίνες.

Όταν θα δεις την κοπελιά να 'χει στα χέρια τρίχες,έχει διαόλους μέσα της και γλώσσα δέκα πήχες!

Στην αγκαλιά μου κρύωνες κι είπες θα βρεις μιαν άλλημα εκειά αντί καλοριφέρ θα σ’ άφτουνε μαγκάλι.

Ένα κομμάτι άνθρωπος προσπάθησε να γίνεις,να δεις πώς είναι στη ζωή κάτι που δε θα γίνεις.

Γλυκάνισος κι αρισμαρί, κάρδαμο με μολόχατόνους βοτάνων απαιτεί τση διαφθοράς η μπόχα.

Είδα σε και ξεπρόβαλες και εγλάκας μες στη στράτα,λόγω τιμής μου θύμισες την άσπρη μας προβάτα!

Μια χήρα είκοσι χρονών με κάλεσε στο σπίτικαι κάτσαμε και κλάψαμε μαζί το μακαρίτη!

Σα σε θωρώ κουκλίτσα μου φάλαινα μου θυμίζειςκι ας ήξερα τόσα κιλά πως τα στριφογυρίζεις.

23

Εγνώρισα δυο κοπελιές από τον Άγιο Σύλαη μια ήταν όμορφη μα η άλλη ήταν σκύλα.

Το φακελάκι έγινε το σπορ το εθνικό μας

και το καλοπληρώνουμε το δίκιο το δικό μας.

Τα ψέματα τελειώσανε και τα λεφτά συνάμα

θα μας εκάνουν κρύο ντους κι είναι μεγάλο δράμα.

Ήθελα θεέ μου τσι υπουργούς που΄ναι στα υπουργεία

να μπούνε έστω μια φορά κι αυτοί στην ανεργία!

Να αλλάξουνε επάγγελμα όλοι οι βουλευτάδες

και να τσι κάνουν γύρω τους βοσκούς μα και ψαράδες!

Τσι κρητικούς τους βουλευτές λυράριδες να κάνει

να παίζουνε και άνθρωπος φράγκο να μη τους βάζει!

Μαντινάδες αγάπης

Δέκα γιατροί μ' εξέτασαν κι επτά μου πήραν αίμα,μα όλοι μαζί μου είπανε πως αγαπώ εσένα!

24

Αν είσαι στάλα των ματιών ποτέ δεν θα δακρύσωνα μη πορήσεις και χαθείς εγώ σαν σε σκουπίσω.

Είσαι ένα όνειρο άπιαστο που κάθε βράδυ βλέπω και το θεό παρακαλώ μπας και κοντά σου έρθω!!

΄Aχι και γιάντα σ' αγαπώ και γιάντα σε λατρεύωγια μια φορά που σ’ άγγιξα δεκάδες σε γυρεύω.

Άνοιξε μέσα μου καημός φωτιά που δε μισεύει και κάθε κτύπος της καρδιάς εσένανε γυρεύει.

Άναψα στην αγάπη μας κερί σ' ερημοκκλήσιπου δύσκολα περαστικός μπορεί να μου το σβήσει.

Άγιε Βαλεντίνε μου χάρη θα σου ζητήσωπες της το πως την αγαπώ και να γυρίσει πίσω.

Ό,τι δεν έχω πεθυμώ μα δεν στενοχωριέμαιγιατί ό,τι έχω αγαπώ και στην ζωή κρατιέμαι.

Γράφε μου λόγια τρυφερά και’ γω θα βρω κρυψώναγια να τα βάνω να θωρώ πως μ' αγαπάς ακόμα.

Το Γολγοθά τσ' αγάπης σου καθημερνά ανεβαίνωμα προσδοκώ ανάσταση γι' αυτό τα καταφέρνω.

Προσπάθησα να κοιμηθώ μα ύπνος δε με παίρνει,η σκέψη μου σε σένανε μονάχα γυροφέρνει!

25

Σε άλλους τόπους ψάρευες μα σα δεν βρήκες πράμααλλού ρίξε τα δίχτυα σου μπας γίνει κανά θάμα.

Μίλα μου, ξαναμίλα μου και μην μ’ αφήνεις μόνο,εγώ εσένα θέλω μπλιό, και τίποτα άλλο μόνο!

Αγαπώ τηνε και μ' αγαπά αρέσω τση μ' αρέσειτσ' άλλους ίντατσ' απασχολεί και μπαίνουνε στη μέση;

Η αγάπη λένε η παλιά με την καινούρια σβήνειμα η δική σου παρελθόν και μέλλον μου’ χει μείνει.

Αφού εσύ κατάφερες τόσο να σ' αγαπήσωμακριά σου πες μου πώς μπορώ ένα λεπτό να ζήσω;

Όσες φορές κι αν σε κοιτώ δε σε χορταίνω φως μουγιατί στα μάτια σου θωρώ το νόημα του κόσμου.

Εμάθαντο πως σ' αγαπώ και μ' έχουν απειλήσεικαι να σε κλέψω κοπελιά είναι η μόνη λύση.

Μαντινάδες χωρισμού

Μα τώρα άνοιξες φτερά σ' άλλη αγάπη πήγεςστερέψανε τα μάτια μου στου γυρισμού τσ' ελπίδες.

26

Όλου του κόσμου τα νερά απάνω μου να’ ρθούνετη φλόγα απού 'χω στην καρδιά να σβύσουν δεν μπορούνε.

Τσάμπα παλεύει το κορμί ο ήλιος να ζεστάνειέφυγες κι η καρδούλα μου χιόνια και πάγους πιάνει.

Μ’ άφηκε και μου ΄πανε, πού είμαι πως ερώτακι εγώ από τις παλάμες μου σκουπίζω τον ιδρώτα.

Χιονίζει μάτια μου εκεί ή μόνο στην καρδιά μουπου τη ζεστή σου αγκαλιά επήρες τη μακριά μου;

Καμμιά λεβέντικη αγκαλιά μέσα δε θα σε βάλειγιατί μαζί σου κουβαλείς πίκρες με το ...τσουβάλι.

Τούρκος να σφάξει τον παπά απού θα σε βλογήσεικαι να καούν τα χείλη ντου απού θα σε φιλήσει.

Δε θέλει ο χωρισμός γιατρούς γιατί πληγές δεν κάνει,καίγεται μέσα η καρδιά κι όξω καπνούς δε βγάνει.

Χωρίσαμε και στην καρδιά κενή έχει μείνει η θέση,πού σ' είχα για δε βρίσκεται γυναίκα να μ' αρέσει.

Μη μου ζητάς να αρνηθώ ό,τι 'ζησα μαζί σουθα σε λατρεύω όσο ζω κι ας λείπω απ' τη ζωή σου.

Φύγε από μένα μη ζητάς εξήγηση καμίαδεν θα σου πω όσο κι αν θες ποιά ήταν η αιτία.

Κι οι δυο σε ξένες αγκαλιές χωρίς να θέμε ζούμεδεν ξέρω αν περνάς καλά εγώ όμως προσποιούμαι.

27

Έχασα την αγάπη μου απόψε και λυπούμαικαι μόνο λύπης δάκρυα έχω και τριγυρνούνε.

Μπορεί να κλείσω την πληγή π' άνοιξε ο χωρισμός σουμα μια ζωή θα με ξυπνά με κλάμα τ' όνειρό σου.

Να φύγεις γιατί δεν μπορώ κοντά μου να σε νοιώθωκαι σκέψου ότι κάποτε είχα για σένα πόθο.

Με πόνο σφίγγω την καρδιά το δάκρυ μην προβάλειλόγια του αποχωρισμού γρικώ από σένα πάλι.

Πε μου φεγγάρι αν έχασα όλες μου τις ελπίδεςστην αγκαλιά τσ' αγάπης μου πές μου αν άλλον είδες!

Το παρελθόν μου το 'σβησα και πίσω δεν κοιτάωεγώ 'χω μάθει στη ζωή μπροστά να προχωράω

Ερωτικές μαντινάδες

Ήθελα να ‘μουν θάλασσα και εσύ ποτάμι να ‘σαινα ‘ρχεσαι στην αγκάλη μου μωρό μου να κοιμάσαι.

Όντε περνώ και σε θωρώ στο παραθύρι επάνω,θαρρώ πως είσαι η Παναγιά και το σταυρό μου κάνω.

Μια νύχτα ονειρεύτηκα πως ήρθες πάλι πίσωκαι την ελπίδα έδωσες ζωή να συνεχίσω.

Δυο κορμιά που ενώθηκαν στης θάλασσας το κύμαέκαναν ένα την καρδιά και χάραξαν τη μοίρα.

Θυμήσου μιας γλυκιάς στιγμής τσ’ αυγής την πρώτη φέξηπου μίλησαν τα χείλη μας χωρίς να πούμε λέξη.

Ο έρωτας είναι θεριό κι άμα δεν το μερώσεις

28

μην τύχει και ξεγελαστείς τη χέρα να του δώσεις.

Ένα καιρό μου κράτουνε ο έρωτας τη χέραμα εδά περνώ και του μιλώ κι αυτός ξανοίγει πέρα.

Αλάργο είναι και μακριά το ρόδο που μυρίζειμα η μυρωδιά του έρχεται και στην καρδιά μου αγγίζει.

Πολλές φορές επίτηδες μες το μυαλό σε βάνωγια να θωρούν χαμόγελο στο πρόσωπό μου απάνω.

Είσαι ο χτύπος τση καρδιάς είσαι το φως τση μέραςείσαι του έρωτα βροχή και του σεβντά αέρας.

Την ομορφιά της κάνε τη του φθινοπώρου αέρα.να ’χω χαρά να την θωρώ τρείς μήνες κάθε μέρα.

Σταγόνες απ’ τη θάλασσα, λίγο ουρανό οντε βρέχεικι από τα δάση χρώματα το κοίταγμά σου έχει.

Στα κοραλλένια χείλια σου την αναπνιά θα αφήσωνα πρέπει να’μαστε μαζί να με φιλείς να ζήσω.

Ερωτικέ μου ανασασμέ της σκέψης μου στολίδιμονάχα από τα μάτια σου για μένα ο ήλιος δύει.

Θα ξεριζώσω την καρδιά να πάψει να πονάει,γιατί μακριά σου σαν βρεθεί σαν τρελαμένη κάνει!

Την μέρα που σ'αντάμωσα ορκίστηκα ψυχή μου,πως όσο ζω θα σ'αγαπώ πιότερο απ'τη ζωή μου!

Αγέρι του βοριά φυσά δροσίζει την καρδιά μου, μακριά σου εγώ καρδιοχτυπώ σε λαχταρώ ερωτά μου!

29

Ήντα να κάνω του μυαλού που το 'χεις καθηλώσει,κι ούτε στιγμή τη σκέψη σου δε θέλει να προδώσει.

Μαντινάδες πόνου

Βρίσκομαι στην εντατική μα κείνη δεν τη νοιάζεικαι βγαίνει με τσι φίλους τση και το διασκεδάζει.

Αναστενάζω και πονώ κι είσαι μικρό μου αιτία,δεν με λυπάσαι να χαθώ σε τέτοια ηλικία;

Όλου του κόσμου τα νερά απάνω μου να 'ρθούνετη φλόγα απού 'χω στην καρδιά να σβύσουν δεν μπορούνε.

Εσύ σαι το πιστεύω μου και το πατερημών μουμά 'σαι μακριά και καίγομαι και λιώνω απ' τον καημό μου.

Πόνε γιατί’ σαι άδικος με θύτη και με θύματου πρώτου είσαι ηδονή στον δεύτερο 'σαι κύμα.

Ένα μπουκάλι αγκαλιά και κούτες τα τσιγάραπίνω καπνίζω κάθ ' αργά μπας και μου σβήσει η λαύρα.

Και του ζητιάνου τη ζωή μ' αρέσει να την έχωαρκεί μωρό μου οντέ περνώ να βγαίνεις να σε βλέπω.

Κρύβω τη λύπη όσο μπορώ και κάνω πως αντέχωγιατί δε θέλω να σκεφτεί την έγνοια τζη πως έχω.

Καλή μου φίλη η μοναξιά παρέα που μου κάνειμα τσι πληγές στο μπέτη μου δεν ημπορεί να γιάνει.

Για μιάν αγάπη απου 'χασα έχω βαθιά τον πόνοκι η γιατρειά που πεθυμώ στα χέρια σου 'ναι μόνο!

Γιάντα με θέλεις μοναχά σαν μαυροφορεμένη

30

και την ελπίδα απου κρατώ χάμε στη γη θαμμένη;

Δε μ' αγαπάς ειλικρινά τα μάτια σου το λένεγιατί γελάς και με κοιτάς μα τα δικά μου κλαίνε

Βρίσκομαι στην εντατική κι αντί για να δακρύσειμου λέει άντε τέλειωνε μ' έχεις ταλαιπωρήσει.

Να 'χε ο πόνος πρόσωπο τουλάχιστο να ξέρωποιος είν' αυτός π' από παιδί με κάνει κι υποφέρω;

Να ξέρεις δεν περνώ καλά και ψάχνω χίλιους τρόπουςνα φτιάχνω γέλιο τεχνητό να ξεγελώ τσ' ανθρώπους.

Μαύρα στο στήθος μου φορώ μαύρα και στην καρδιά μουμαύροι κι δρόμοι που τραβώ μέσα στα όνειρά μου.

Πληγή π’ ανοίγει ο χωρισμός δεν την εκλειούν οι χρόνοιγιατί πατούν οι θύμησες και συνεχώς ματώνει.

31

Μαντινάδες για τη ΓυναίκαΓυναίκα αγωνίστρια τη ζήση δε φοβάσαι για όλους πάντα νοιάζεσαι σαν άντρας πια λογάσαι

Εις τις φουρτούνες της ζωής όσο κι αν νιώθεις μόνη σε κάθε κύμα που’ ρχεται πιάνεις γέρα τιμόνι

Γυναίκα μάνα κι αδερφή γιαγιά δασκάλα ή φίλη πάντα δυο λόγια έχουνε παρηγοριά στα χείλη

Σε μας εδόθη χάρισμα όσο κι αν πονάμε ποτέ να μην το δείχνουμε σε κείνους που αγαπάμε

Εις τον αγώνα της ζωής μπροστά πάντα θα μπούμε και για την οικογένεια θυσία θα γενούμε

Γυναίκα επαναστάτρια που δεν μετρά τους χρόνους σαν είναι γι’ αυτούς που αγαπά βγάζει φτερά στους ώμους

Εμπνευσμένες από την κ. Ευαγγελία- Βέλη Χριστιανάκη

32

Μαντινάδες για την Κρήτη και τους Κρητικούς

Η μαντινάδα η Κρητική δεν γράφεται όπως λάχει

Άρωμα από λεβεντιά τση Κρήτης πρέπει να χει Β.Χ

Η Κρήτη μας απέδειξε σε όλη την Ευρώπη

πως είναι μέχρι σήμερα σε όλο τον κόσμο πρώτη Β.Χ

Όλου του κόσμου τα νησιά. απού ΄ναι στον πλανήτη

να τα ενώσεις δεν μπορείς να κάνουνε μια Κρήτη

Χαίρομαι που’ μαι Κρητικός κι όπου σταθώ το λέω.με μαντινάδες τραγουδώ, με μαντινάδες κλαίω.

Κρήτη σ’ αρπάξανε πολλοί μα τους κατάπιες όλους:

Ρωμαίους, Τούρκους, Βενετούς κι Άραβες αιμοβόρους.

Οντέ χορεύει ο Κρητικός δείχνει την αντρειά του

την αρχοντιά, τη λεβεντιά και την παλικαριά του.

Τα κρητικά τα χώματα όπου και να τα σκάψειςαίμα παληκαριών θα βρεις, κόκαλα θα ξεθάψεις

33

Κρήτη θα πει παλικαριά, θα πει  λεβεντοσύνη,

Κρήτη θα πει φιλότιμο, αγάπη και γαλήνη.

Στην Κρήτη εγεννήθηκε η δόξα, η ανδρεία,

η λευτεριά, η λεβεντιά και η φιλοξενία.

Όλος ο κόσμος απ΄ τη μια κι η Κρήτη απ΄ την άλλη

ω! την παντέρμη ζυγαριά, στην Κρήτη γέρνει πάλι.

Ο Έρωτας και η λευτεριά στην Κρήτη κατοικούνε

γιατί ο τόπος τους φελά κι όλο το χρόνο ανθούνε.

Τη λευτεριά ρωτήσανε ποιας μάνας είναι γέννα

και είπε πως την εγέννησε το Κρητικό το αίμα.

Κρήτη θα πει επανάσταση με μάχες και αγώνες.

κι αντίσταση για λευτεριά σε όλους τους αιώνες.

Δυο μάνες έχω εγώ σε τούτο τον πλανήτη,

η μια’ ναι που με γέννησε και η άλλη είναι η Κρήτη.

Ο κρητικός στην ξενιτιά όντε σκεφτεί τη Κρήτη

ωσάν τα χιόνια στα βουνά τονε σκεπάζει η λύπη.

Χανιώτικες μαδάρες μου, κορφή του Ψηλορείτη

και Λασιθιώτικα βουνά, γεια σου παντέρμη Κρήτη.

34

Κρήτη την ιστορία σου, όποιος τηνε διαβάσει

αν είναι φίλος θα χαρεί, αν είναι εχθρός θα σκάσει!

Κρήτη πατρίς του Μίνωα του Βενιζέλου η μάνα

χωρίς εσένα δεν κτυπά της λευτεριάς καμπάνα.

Χίλιω λογιών οι ομορφιές σε τούτω τον πλανήτημα όλες μαζί δεν κάνουνε  ένα ψιχάλι Κρήτη!

Ήθελα μόνο μια στιγμή της θάλασσας να μοιάσω, για να μπορέσω ολόκληρη την Κρήτη ν’ αγκαλιάσω.

Ο Κρητικός το αίμα του μελάνι το ‘χει κάνει

σφραγίδα και υπογραφή στη λευτεριά να βάνει.

Ό,τι και να 'χει ο Κρητικός με λόγια δεν το λέει,με μαντινάδες χαίρεται, με μαντινάδες κλαίει!

Χανιά θα πει παλληκαριά, Χανιά θα πει αντρειοσύνηΧανιά θα πει φιλότιμο, τιμή και καλοσύνη.

Χανιά, αθάνατα Χανιά, ποιος είναι που δεν ξέρειπως στ ’Ακρωτήρι βρίσκεται ο τάφος του Λευτέρη.

Χανιά με τ’Ακρωτήρι σου, δόξα’ φησες στην Κρήτηκαι έδιωξες τα βάσανα, τους στεναγμούς, τη λύπη.

Μαύρο σαρίκι να φορείς και να βαστάς μαχαίριπρέπει να είσαι απ’τα Σφακιά τα δοξασμένα μέρη.

Σφακιά μου με τον Ομαλό, τις Αετοφωλιές σουΣφακιά μου με τ’αγρίμια σου και τσι παλληκαριές σου.

Βρώμικα πόδια εχθρικά, την εποχή του θρήνουδεν τα πατήσαν τα Σφακιά, Τούρκοι να τα μολύνουν.

35

Οι Σφακιανοί ‘ναι στα βουνά ακριβαναθρεμμένοιαπ’ τσι παλιούς τσι Κρητικούς ειν’ άντρες διαλεγμένοι.

Εδώ στον Ομαλό ψηλά στη ρεματιά στο βάθοςστέκει βουβός βιγλάτωρας του Γιάναρη ο τάφος.

Βωμός εδώ θρησκευτικός στον Ομαλό υπάρχειη κάθε πέτρα λέει το, κάθε σπηλιά και ράχη.

Την Κρήτη βλέπει ο Ομαλός σαν τον καλό πατέραπου βλέπει τα κοπέλια ντου στον πόνο νύχτα μέρα.

Σαμαριανό φαράγγι μου εσύ ‘σαι από τη φύσηένα από τα παράσημα τα χίλια πού’ χει η Κρήτη.

Θαυμάζεις ύψος ζωγραφιάς, θαυμάζεις μεγαλείοκαι καμαρώνεις τα’ ομορφιές στο φυσικό τοπίο.

Είναι ψηλό και θαυμαστό πανόραμα της φύσηςκι ώρες περνάς ολόκληρες, για να το διασχίσεις.

Φαράγγι είσ’ ανεκτίμητο, ως φυσική αξίακι είν’ τα Σφακιά περήφανα για την τοποθεσία.

Τ’ Ασκύφου τ’ οροπέδιο είναι σωστή μαγείαένα κομμάτι απ’ τα βουνά που μοιάζει Ελβετία.

Έχετε κι όμορφα βουνά για τη χιονοδρομίαΚάστρο και Ταύρη που θωρείς τέτοια στη Σιβηρία.

.Είσαι και θα ‘σαι αθάνατο χανιώτικο Καστέλλιμα σε στολίζουν κι μπενιές του Γιώργη Κουτσουρέλη.

Αρκάδι, Σούλι τραγουδούν ως και το ΜεσολόγγιΕλευτεριά ή θάνατος κάμποι, βουνά και λόφοι.

Τρία σωστά μερόνυχτα το ‘χαν πολιορκήσειμα ορκίστηκαν οι Χριστιανοί κανένας να μη ζήσει.

Ο Γιαμπουδάκης πυρπολεί την πυριτιδαποθήκηκι γράψαν με το αίμα τους χρυσή την διαθήκη.

Τα λείψανα σας Κρητικοί ηρωισμό θυμίζουνκι ωσάν τση Κρήτης τους ανθούς, αιώνες θα μυρίζουν.

.

36

Κάθε χωριό στο Ρέθυμνο έχει μια ιστορίαπου ‘γραψε με το αίμα του για την Ελευθερία.

Μια εκδρομή να κάνετε στη σκάφη τ’ Αμαρίουγια να γνωρίσετ’ ομορφιές του φυσικού τοπίου.

Έχει ομορφιές και ζωγραφιές περίφημες τ’ Αμάριη φύση έδωσε κι εδώ και ομορφιά και χάρη.

Έχει το Ρέθυμνο χωριά γεμάτα καλοσύνημ ’αισθήματα με ανθρωπιά και νοικοκυροσύνη.

Φαράγγι μου Κουρταλιανό η αγριότητά σουδείχνει τη μεγαλοπρεπή κι όλη την αρχοντιά σου.

Κουρταλιανό φαράγγι μου αθάνατο θα μείνειςτα κούρταλα σου να κτυπάς τον πόνο μας να σβήνεις.

Για να φοβούνται να ‘ρχουνται στον τόπο αυτό που ζούμετα χώματά μας τ’ άγια να μη μας τα πατούνε.

Κι άλλο φαράγγι εκεί κοντά στο Φραγκοκάστελό ‘ναιτου Κοτσυφού πασίγνωστο και θαυμαστό ‘ναι.

Βρίσκεται δίπλα στη Σελιά στο ξακουστό χωριό’ ναιπου για τις μάχες στην Τουρκιά σ’ όλους πασίγνωστο ‘ναι.

Κάστρο μου με το κάστρο σου Κάστρο με την Κνωσό σου

.Δείχνεις την αντρειοσύνη σου και τον πολιτισμό σου

Κάστρο με το λαβύρινθο Κάστρο με τη Φαιστό σου

.Κάστρο με τους αγώνες σου η νύχτα φέγγει ομπρός σου

Στη Κρήτη το Ηράκλειο κόσμε να το γνωρίσεις

. ξέρουνε να δουλεύουνε και να γλεντούν επίσης

Ακτίνα είναι η Κνωσός από μεγάλο άστρο

που συμβολίζει πρόοδο πολιτισμό και Κάστρο

37

‘ ’ Εδώ ναι οιΜύλοι τ Αλμυρού λέει η ιστορία

μεγάλη επιχείρηση στη Βενετοκρατία

’Εδώ στην λίμνη τ A λμυρού λένε πολλά αρχεία

Πως η αρχαία ήτανε εδώ Απολλωνία

Τύμβος αρχαία εκκλησά κοντά στο περιγιάλι

. Που κάμανε οι Γερμανοί μια αδικιά μεγάλη

’ Εξήντα δυό τουφέκισανΈλληνες απ το Κάστρο

’ .Μια μαύρη νύκτα που φέγγε δειλά της μέρας τ άστρο

Αβδού ιστορικό χωριό πατρίδα τουΝταφώτη

Που τις Αρχάνες έσωσε η νίκη σου η πρώτη

Νταφώτη πόλεμο καμές σκληρό ματοβαμμένο

.Και νίκησες τον τουρκαλά τον ξεγιβεντισμένο

Αγία Βαρβάρα ξακουστή με δώδεκα εκκλησίες

Που βρίσκονται στις δώδεκα που έχεις συνοικίες

Οι Τούρκοι κι αν σε ρήμαξαν τις εκκλησιές κι αν κάψαν

.Πάλι σε ξανακτίσανε όσο κι αν σε ρημάξαν

Εδώ είναι κι ένα σπήλαιο που στη μυθολογία

.Λέγεται πως τον Δαίδαλο βάλαν τιμωρία

Πολλά νομίσματα χαλκά με αμύθητη αξία

. Πλουτίζουνε στο Ρέθμενο σήμερα τα μουσεία

38

Είναι κοντά στη Γόρτυνα μέσα στην πεδιάδα

.Παλιό χωργιό ιστορικό μέσα στην πρασινάδα

’ Εδώ ναι κι αρχαιότητες με την πηγή του Λέντα

.Με ιαματικό νερό χωρίς καμία κουβέντα

Είναι χωργιό πολύ παλιό με πλούσια ιστορία

. Μα οι Τούρκοι το ρημάξανε οι σκύλοι τα θηρία

Όπου βρεθεί κι όπου σταθεί κι όπου το μάτι απλώνει

’ .Ώστε να ζει να χει αναπνιά τσι Τούρκος να σκοτώνει

Ραύκος παλιά λεγότανε τούτη η τοποθεσία

Θέα πανοραμίτικη σε όλη την επαρχία

ΗΓόρτυνα και η Κνωσός δεν δείξανε συμπόνια

Τη Ραύκο πολεμήσανε τα παλαιά τα χρόνια

Μαφρούριο ιστορικό ήτανε το χωργιό σας

Κανλι Καστέλλι το λέγαν κι ήτανε ο έπαινός σας

Το τέμενος ιστορικό κτισμένο εις τη Ρόκκα

’ Μ οχυρωμένα φρούρια που είναι στην Κρήτη πρώτα

Πηγαίνοντας εις τη μονή πιο κάτω από το δρόμο

. Ένα αρχαίο σπήλαιο έχει γνωρίσει πόνο

, Αυτά δεν σας τα γράφω εγώ ούτε τα λέω αστεία

Αυτά τα γράφει ο Όμηρος εις τη μυθολογία

Στην Αμνισό και στη Θάνε στας πόλεις τας αρχαίας

. Όπως τα γράφει ο Όμηρος ήλθεν ο Οδυσσέας

ΟΟδυσσέας ο σοφός στην περιπλάνηση του

39

. Και είδε τον πολιτισμό και χάρηκε η ψυχή του

Κι η Ντία η Αμφίριτος μοιάζει σαν αχελώνα

.Που το καυκί της άπλωσε να λιάσει τον χειμώνα

Του θεολόγου ηΜόνη το κόκκινο το χάνι

’ ’ .Είν η αρχαία ηΝιρού που όποιος δεν πάει χάνει

40

Μαντινάδες για ιστορικά πρόσωπα

ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΕΘΝΑΡΧΗ:

Του Βενιζέλου το μυαλό, να’ θελα το ‘χουν κι άλλοιθα ‘τανε η Ελλάδα μας, ακόμα πιο μεγάλη.

Όποιος γεννιέται στη σκλαβιά, αντάρτης καταστένεικι ο Βενιζέλος το ‘δειξε, σ’ ούλη την Οικουμένη.

Όσο υπάρχει ξαστεριά, στην Κρήτη μας ακόμαο Βενιζέλος ήσυχος, θα κείτεται στο χώμα.

Όσο υπάρχει ξαστεριά, στον ουρανό τση Κρήτηςτου Βενιζέλου η ψυχή, θα ‘ναι κι αυτή μαζί της.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΤΖΑΚΗ:

Άντάρτης και γραμματικός, ταξιδευτής τ’ ονείρουο Καζαντζάκης στόλισε, τον κόσμο γύρου-γύρου.

Του Καζαντζάκη η ψυχή, έγιν’ αετός στα όρηκαι μάχεται και πολεμά, στο κάθε ξεροβόρι.

Η Κρήτη που σ’ανάθρεψε, τση λευτεριάς ντελάληπενήντα χρόνους σε βαστά, στη δροσερή τζη αγκάλη.

41

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΕΤΑΝ ΣΗΦΗ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗ :

Δύο λόγια γράφω μοναχά, για την παλληκαργιά τουτα μύρια κατορθώματα, και για την αντρειγιά του.

Εις τη Μαρωνιά γεννήθηκες, από μεγάλο σόιάντρας γερός φανίσιμος, χονδρός ψηλός στο μπόι.

Ήταν μικρός πολύ μικρός, κι έγινε παλληκάριπου παίζε σάλτο κι έτρεχε, σαν τ’ άγριο βετσάρι

Έκαμε ομάδα διαλεκτή, στης Στείας το λιμάνικι ένα ‘χε μόνο στο μυαλό, τσι Τούρκους να ξεκάνει.

Τον κάθε Τούρκο κοίταζε, να τον ξεμοναχιάσεικαι με πέντ΄ έξι μαχαιριές, να τονε ξεκοιλιάσει.

Σαν έγινε επανάστασις, εμέτρησε τριακόσιους εις το Τζαμί στην Πισκοπή, μ’ άθελε κι άλλους τόσους.

Από τη λύσσα πού’χε αυτός, και τη μεγάλη ζάληόλους τους Τούρκους ήθελε γρήγορα να ξεβγάλει.

Όλος ο κόσμος έλεγε για την παλληκαργιά τουπου λίγοι Τούρκοι γλύτωσαν, στην περιφέρεια του.

Τώρα κοιμάται ήσυχος ,στην Μαρωνιά στον τάφοκαι πάει ο νους μου δίπλα του, τώρα μ’ αυτά που γράφω.

Σήφη να είσαι ήσυχος, κι ήσυχος να κοιμάσαικαι μέχρι να ‘ναι δω ζωή, αθάνατος θε να’ σαι.

ΣΤΟΝ ΛΥΡΑΡΗ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΡΩΝΙΑΓΙΑΝΝΗ ΣΟΛΙΔΑΚΗ (ΚΥΡΛΙΜΠΑ)

Τη λύρα σου πρωτάκουσα κι ήμουν παιδί στ’αυτιά μουκι οι κοντυλιές που έπαιζες βάψαν τα σωθικά μου.

Γι’ αυτό στο νου μου το βαλα κι είπα να αποφασίσωτις μελωδίες που ‘παιζες στον κόσμο να σκορπίσω.

42

Κι έκατσα και κουράστηκα τη λύρα για να μάθωκαλό μ’αυτό εγνώριζα κι όχι κακό να πάθω.

Γι’ αυτό Κυρλίμπα μάθε το δεν θα καθυστερήσωμε δίστιχα που σε υμνού θα σ’ απαθανατίσω.

Γιατ’ ήσουνα στα νιάτα σου ένα λαμπρό αστέρικι όλος ο κόσμος το’ ξερε εκείνο το σεφέρι.

Μά’ σουν μπερμπάντης, κουμαρτζής π’ άλλος δεν είχε ταίρικαι την εγλέντας τη ζωή χειμώνα καλοκαίρι.

Και αν δεν έκαμες λεφτά την γλέντας τη ζωή σουκι έκανες εις τον κόσμο αυτό πάντα την όρεξη σου.

Αυτά σου κάμανε καλό όπως μου το πες Γιάννηγιατ’ ήβγαλες καλά παιδιά μπάρε στο μεϊντάνι

Έβγαλες δίσκους κι έπαιξες τσ’ όμορφες κοντυλιές σουκι’αιώνες θα ακούγονται, Κυρλίμπα, οι δοξαριές σου.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΔΑΣΚΑΛΟ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΘΑΝΑΣΗ ΣΚΟΡΔΑΛΟ :

Τση λύρας πρωτομάστορα, αθάνατε λυράρηποιος το περίμενε ποτές, ο χάρος να σε πάρει.

Στερνό αποχαιρετισμό, σου στέλνουνε οι φίλοικι ο ήλιος έδυσε χλωμός, πάνω απου το Σπήλι.

Άμε να βρεις το Ροδινό, Ξυλούρη και Μουντάκηνα το βαστάτε ζωντανό, τση Κρήτης το μεράκι.

Ώστε να ζει η Κρήτη μας, θα ζει κι η μουσική σουο Χάρος πήρε το κορμί, μα όχι την ψυχή σου.

43

ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΥΡΑΡΗ ΓΙΩΡΓΟ ΜΟΥΖΟΥΡΑΚΗ :

Τίμησες την παράδοση, την Κρήτη και τη λύραμε τα πολλά χαρίσματα, που σού ‘χε δώσει η μοίρα.

Να ‘κούσουνε παλιούς σκοπούς, που τη δικιά σου λύρακαι τσι σοφές κουβέντες σου, με τη μεγάλη πείρα.

Ώστε να ζούνε τα βουνά, θα ζει και τ’όνομά σουήταν πολλά τα χρόνια σου, μα παιδική η καρδιά σου.

Οι Κρητικοί σ’αγάπησαν, και ο Θεός το ξέρειπως έσβυσε στον ουρανό, τση Κρήτης εν’αστέρι.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ

Σα θες να μάθεις τω Σφακιώ ο τόπος ήντα βγάνει βγες τσι Μαδάρες να σου πουν για τον Δασκαλογιάννη.

Όποιος δε ξέρει και του πουν το νου του πιάνει ζάληπως στα Σφακιά τον πόλεμο τον κάνουν πεντοζάλη.

«Μολών λαβέ» εφώναξε ο Δάσκαλος ο Γιάννηςστ ’αποσταλμένους του Ραγιά απ’τση Σούδας το λιμάνι «Ελευθεριά ή θάνατος» λεν τα παλικάριακαι κάνανε επανάσταση σαν άγρια λιοντάρια.Οι βρύσες γύρω τριγύρα μαυρίζουν σαν τα δάσηαπό τρεις τόπους ξεκινούν εις στα Σφακιά να πάσει.Αρχίζει ο πρώτος πόλεμος εις το βελίτση ΚράπηςΠέφτουσι τούρκοι αρίθμητοι και ο μέγας ΤσιραππζάπηςΠέφτουν οι δέκα Σφακιανοί περίσσια λαβωμένοιΜα από τσ’ Τούρκους που ναι εκειά κανείς δεν απομένει .

44

Βιβλιογραφία http://www.maximipoli.gr/?p=11473

http://www.explorecrete.com/greek/cretan-dagger-2-GR.htm

http://veneratopalianis.blogspot.gr/2011/02/blog-post.html

http://www.cretanknives.gr/product.aspx?id=480&lang=el

https://candia.wordpress.com/culture/cretan-traditions/klidonas/

http://www.krassanakis.gr/mantiniada.htm

http://www.destinationcrete.gr/el/ta-kazanemata

http://syntotechania.wordpress.com/%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF %84%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CF%83/

http://www.mantinades.gr/category/25/

http://www.krassanakis.gr/kritikos-gamos.htm

http://www.perri-grafis.com

Κρήτη, το αφιέρωμα/Μουσική, εκδοτικός οίκος Αρσιν οή

45