maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα...

19

Transcript of maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα...

Page 1: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2

Page 2: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

Τά λόγια σου σάν μέλι

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 3

Page 3: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 4

Page 4: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

Τά λόγια σουσάν μέλι

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ

Ἐπιμέλεια ἔκδοσηςπ. Βασίλειος Θερμός

(Ψαλμός 118, στίχος 103)

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 5

Page 5: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

© ἘκδόσειςΚολοκοτρώνη 49, Ἀθήνα 105 60Τηλ.: 210 3226343 - Fax: 210 3221238e-mail: [email protected]/enploeditions.gr

Α´ ἔκδοση: Σεπτέμβριος 2012

ISBN: 978-960-9550-14-7

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 6

Page 6: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

ΠΠΕΕΡΡΙΙΕΕΧΧΟΟΜΜΕΕΝΝΑΑ

Οἱ ἐντός παρενθέσεων ἀριθμοί δίπλα στούς τίτλους τῶν κειμένων παραπέμπουν στούς ἀντίστοιχους ψαλμούς πού τό κάθε κείμενο σχολιάζει

Εἰσαγωγή: π. Βασίλειος Θερμός _____________________________

««ΘΘάά ἀἀννααγγγγεείίλλωω ττόό ὄὄννοομμάά σσοουυ σσττ’’ ἀἀδδέέλλφφιιαα μμοουυ,,μμέέσσαα σσέέ ὅὅλληη ττήή σσύύννααξξηη θθάά σσέέ ὑὑμμννῶῶ»» ..............................................................13Φώτης ΚόντογλουΔόξαζε, ψυχή μου, τόν Κύριο (145) ...............................................................23

Μέρος Α´ ___________________________________________________

Μ. Ἀθανάσιος Τί περιλαμβάνεται στούς Ψαλμούς .............................................................27Ἀλέξανδρος Κακαβούλης ΨΨυυχχοογγρρααφφίίαα ττοοῦῦ ππιισσττοοῦῦ μμέέσσαα ἀἀππόό ττήήνν πποοίίηησσηη ττῶῶνν ΨΨααλλμμῶῶνν (17, 26, 82, 102, 115)ΠΠοοιιηηττιικκάά κκεείίμμεενναα ππρροοσσεευυχχῆῆςς ...................................................................................41Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος Περί τῆς μελωδίας τῶν Ψαλμῶν.....................................................................61

Μέρος Β´ ___________________________________________________

Ἀρχιμ. Εὐσέβιος Βίττης Γιά τήν ἀποκάλυψη τοῦ νοήματος (118).................................................65Σωτήρης Γουνελᾶς ἈἈννάάγγννωωσσηη ΨΨααλλμμῶῶνν (22, 49, 73).............................................................................67Μιλτιάδης Κωνσταντίνου ἩἩ σσττηηλλίίττεευυσσηη ττῆῆςς δδιιααφφθθοορρᾶᾶςς (13) ......................................................................75Ἀναστασία Γκίτση ΛΛυυχχννιικκόόνν ψψυυχχωωφφεελλέέςς (29)...........................................................................................91π. Θεμιστοκλῆς Μουρτζανός ΠΠοοιιόόςς εεἶἶννααιι ὁὁ μμαακκάάρριιοοςς;; (1)....................................................................................105

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 7

Page 7: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

Νατάσα Κεσμέτη ἈἈππόό ττόόνν ΠΠεεννττηηκκοοσσττόό σσττόόνν ΕΕἰἰκκοοσσττόό ΔΔεεύύττεερροο:: ΤΤόό ἀἀπποοσσππαασσμμααττιικκόό χχρροοννιικκόό μμιιᾶᾶςς ἀἀκκρρόόαασσηηςς (22, 50)......................115

Μέρος Γ´ ___________________________________________________

Φώτης Κόντογλου Μετάφραση Ψαλμῶν παθημάτων (3, 6, 68).....................................129π. Δημήτριος Θεοφίλου ΘΘυυμμίίααμμαα ππρροοσσεευυχχῆῆςς,, σσττήήνν ἐἐλλππιιδδοοφφόόρραα ππρροοσσδδοοκκίίαα ττοοῦῦ ΜΜεεσσσσίίαα (140, 141).......................133Πανωραία Κουφογιάννη ΨΨααλλμμόόςς ΡΡΛΛ´́ ((113300)) ΣΣχχόόλλιιοο ἀἀππόό ἕἕνναανν ππιισσττόό ττοοῦῦ 2211οουυ ααἰἰώώνναα.....145π. Χρυσόστομος Τύμπας ΜΜίίαα ἐἐσσωωττεερριικκήή ἀἀννάάγγννωωσσηη ττῆῆςς ππρροοσσωωππιικκῆῆςς ψψυυχχῆῆςς μμέέσσαα ἀἀππόό ττήήνν ἱἱσσττοορριικκήή ἀἀφφήήγγηησσηη (77)............................................................149Πανωραία Κανελλοπούλου ΓΓρράάμμμμαατταα σσττόόνν ἝἝνναανν ΠΠοοιιηηττήή (26, 33, 39)...............................................161π. Σπυρίδων Βασιλάκος ««ΠΠῶῶςς δδιιααγγρράάψψωω,, ΔΔέέσσπποοτταα,, ππρροοσσώώπποουυ ΣΣοουυ ττήήνν θθέέαανν;;»» (50)..........................................................................175π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος ΨΨηηλλααφφήήσσεειιςς ννοοήήμμααττοοςς σσέέ ρρεευυσσττάά ττοοππίίαα (125)......................................189

Μέρος Δ´ ___________________________________________________

Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς Δημήτριος Οἱ Ψαλμοί ὡς ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ...........................................................199Φώτης Κόντογλου Μετάφραση ἱκετευτικῶν Ψαλμῶν (87, 101)......................................201Μ. Βασίλειος Ὅσοι πιστεύουν θά σωθοῦν (33) .................................................................205

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 8

Page 8: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

π. Ἀθανάσιος Παραβάντσος ΟΟἱἱ ππεερριιππέέττεειιεεςς ττῆῆςς ἐἐππιιθθυυμμίίααςς (41)...................................................................209Μάρω Βαμβουνάκη ἩἩ ἔἔλλααφφοοςς ψψυυχχήή (22, 41, 138)................................................................................219Στῆβεν Μιούζ ««ΑΑὐὐττήή δδέένν εεἶἶννααιι ἡἡ ππρροοσσεευυχχήή ἑἑννόόςς ππεεθθααμμέέννοουυ»» (87)ΤΤάά ππααρράάδδοοξξαα ττοοῦῦ ΨΨααλλμμοοῦῦ 8877 .............................................................................227Κωνσταντῖνος Ἐμμανουηλίδης««ΠΠααρρααππττώώμμαατταα ττίίςς σσυυννήήσσεειι;;»» ΣΣκκέέψψεειιςς ππάάννωω σσττήήνν ἐἐννοοχχήή (18) ...........................................................................239π. Σωφρόνιος Γκουτζίνης ἩἩ ἀἀννααζζήήττηησσηη ττοοῦῦ ππρροοσσωωππιικκοοῦῦ ΘΘεεοοῦῦ (42)................................................253Ἑλένη Καραγιάννη ἩἩ ἀἀέέννααοοςς ἐἐππιιθθυυμμίίαα (41)............................................................................................257

Μέρος Ε´ ___________________________________________________

Φώτης Κόντογλου Μετάφραση δοξολογικῶν Ψαλμῶν (8, 103).....................................269Δημήτρης Καραγιάννης ΚΚάάθθεε ἀἀννάάσσαα κκααίί ««εεὐὐχχααρριισσττῶῶ»» (102) ............................................................273Ἀνώνυμός τις εὐλογημένος ἘἘξξοομμοολλοογγεεῖῖσσθθεε ττῷῷ ΚΚυυρρίίῳῳ...... ὅὅττιι εεἰἰςς ττόόνν ααἰἰῶῶνναα ττόό ἔἔλλεεοοςς ααὐὐττοοῦῦ (135) ......................................................283

Ἀντί ἐπιλόγου.....................................................................................................................287Οἱ ψαλμοί πού ἀκούγονται στίς ἀκολουθίες μας...............................289Γιά περαιτέρω μελέτη................................................................................................291Βιογραφικά συγγραφέων........................................................................................293

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 9

Page 9: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 10

Page 10: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

«Τί σημαίνει τό “ψάλατε συνετῶς”; (Ψαλμ. 46: 8)

Ὅ,τι εἶναι γιά τίς τροφές ἡ αἴσθηση τῆς ποι-ότητος κάθε εἴδους τροφῆς, αὐτό εἶναι καί ἡσύνεση στούς λόγους τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Διό-τι λέγει ὅτι “ὁ λάρυγγας γεύεται τίς τροφές καίὁ νοῦς διακρίνει τά λόγια” (Ἰώβ 12: 11). Ἄνλοιπόν κάποιος ἐπηρεάζεται στήν ψυχή τουἀπό τή δύναμη κάθε λόγου, ὅπως ἐπηρεάζεταιστή γεύση ἀπό τήν ποιότητα κάθε εἴδουςτροφῆς, αὐτός ὁ ἄνθρωπος ἐκπλήρωσε τήνἐντολή πού λέγει “ψάλατε συνετῶς”».

(Μ. Βασιλείου Ὅροι κατ’ ἐπιτομήν, Ἐρώτησις 279, ΕΠΕ 9, 349)

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 11

Page 11: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 12

Page 12: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

π. Βασιλείου Θερμοῦ

««ΘΘάά ἀἀννααγγγγεείίλλωω ττόό ὄὄννοομμάά σσοουυ σσττ’’ ἀἀδδέέλλφφιιαα μμοουυ,,μμέέσσαα σσέέ ὅὅλληη ττήή σσύύννααξξηη θθάά σσέέ ὑὑμμννῶῶ»»

((ΨΨααλλμμ.. 2211:: 2233))

Ὁἄνθρωπος πρῶτα αἰσθάνθηκε καί μετά συλλογί-σθηκε, πρῶτα προσευχήθηκε καί κατόπιν θεολόγη-

σε. Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ ζῶντος Θεοῦ σεβάστηκε αὐτή τήνἀνθρωπολογική σταθερά. Καί φιλανθρώπως ποιούσα,παραχώρησε τήν θεολογούσα διάνοια ὡς συνοδοιπόρο στήφλεγομένη καρδία. Γιά νά μή χαθεῖ στόν δρόμο τοῦ ἀχανοῦςκαί πολυεπίπεδου αἰσθήματος.

Οἱ Ψαλμοί λειτουργοῦν ὡς μιά τέτοια πυξίδα. «Οἱ Ψαλ-μοί εἶναι κατ’ ἀρχάς ποιήματα πού ἀνυψώνουν στό ἐπίπε-δο τῆς ὁμιλίας, τῆς γραφῆς, καί τέλος τοῦ κειμένου, θεμε-λιώδεις στιγμές τῆς θρησκευτικῆς ἐμπειρίας... Τά συναι-σθήματα θά παρέμεναν ἀδιαμόρφωτα ἐάν δέν ἀρθρώνοντανμέσα στή γλώσσα: ἀπό αὐτή τήν ἄποψη ἡ προσευχή εἶναι τόπιό πρωτόγονο καί τό πιό ἀρχέτυπο γλωσσικό ἐνέργημαπού δίνει μορφή στή θρησκευτική ἐμπειρία»1.

Ἡ ποίηση προορίζεται ἀνέκαθεν γιά τά μή συμβατικά,γιά τά οὐσιώδη, γιά τά «ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ πολύτιμα» (Α΄Πέτρου 3: 4). Καί ὅταν δεχθεῖ τήν εὐλογία νά ἐκφέρεταισυλλογικά στά πλαίσια τῆς Λατρείας, «ἐν ἑνί στόματι καίμιᾷ καρδίᾳ», τότε ἐπιτελεῖ τό ἀναντικατάστατο ἔργο νά

13

1 Paul Ricoeur Ἄς σκεφτοῦμε τή Βίβλο, ἐκδ. Ἄρτος Ζωῆς, 2005, σ. 280.

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 13

Page 13: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

ἑνώνει τά «πολύτιμα» τῶν πιστῶν σέ ἕνα, τούς ἐκπαιδεύεινά συμφωνοῦν στίς καίριες προτεραιότητες, προσανατολί-ζει τήν κοινότητα τῆς ζωῆς τους πρός τά θεανθρωπίνωςοὐσιώδη. Πρός «τά θυσιαστήρια Κυρίου τῶν δυνάμεων»(Ψαλμ. 83: 4).

Τό παλαιοδιαθηκικό βιβλίο τοῦ Ψαλτηρίου εἶναι φυσικάσέ θέση νά σταθεῖ μέ ἀξιώσεις δίπλα στά ὑπόλοιπα βιβλίατῆς παγκόσμιας λογοτεχνίας πού περιέχουν προσευχές καίἐξομολογήσεις, πού παρηγοροῦν καί στηρίζουν, πού ἐμπνέ-ουν καί προβληματίζουν. Ἀποδεικνύεται ὅμως ἡ λειτουργι-κή του χρήση ἐκείνη ἡ ὁποία ἀναδεικνύει τόν κρυμμένοδυναμισμό του καί δικαιώνει τήν ἐνώδυνη δημιουργία του.Ὁ προχριστιανικός «τοκετός» του ἐκπληρώνει τό «μέτρονἡλικίας» του μόνο ἐσχατολογικά, ἀπό τήν καθ-ιέρωσή του«ἐν Ἐκκλησίᾳ πολλῇ».

Ἀκοῦμε καί προφέρουμε συνεχῶς λόγια ἀπό τούς Ψαλ-μούς, καί ὅμως παραμένουν οἱ μεγάλοι ἄγνωστοι τῆςΛατρείας μας. Δέν ὑπάρχει ἀκολουθία χωρίς ψαλμικούς στί-χους καί παρ’ ὅλα αὐτά οἱ περισσότεροι πιστοί ἀγνοοῦν τήνπροέλευσή τους καί –τό χειρότερο– τό νόημά τους. Ἄν ἐξαι-ρέσουμε ἐλάχιστους συγκεκριμένους Ψαλμούς τούς ὁποίουςἐπαναλαμβάνουν ὅσοι τελοῦν τό ἀπόδειπνο ἤ διαβάζουν τήνπαράκληση (καί σέ αὐτούς δυστυχῶς προσπερνώντας τάνοηματικά βάθη), τό πλῆθος τῶν δοξολογικῶν, εὐχαριστη-ρίων, ἱκετευτικῶν, προφητικῶν Ψαλμῶν ἀποτελεῖ ἄγνωστηχώρα. Πολλές φορές μάλιστα, ἀκόμη καί τακτικά ἐκκλησια-ζόμενοι ὀνομάζουν ἐσφαλμένα «Ψαλμούς» τά τροπάρια.Ἴσως εἶναι φυσικό ἀφοῦ δέν τούς ἔχουν ἀκούσει νά ψάλ-λονται ὥστε νά δικαιώνεται ἡ ὀνομασία τους.

Τό γλωσσικό πρόβλημα τῆς Λατρείας εἶναι ὑπαρκτό καίζητᾶ λύση ἐπιτακτικά, ὅσο καί ἄν κάποιοι ἀδελφοί ἐπιμέ-νουν νά ἐθελοτυφλοῦν. Καθώς οἱ πιστοί ἐκτίθενται σέ ὁλό-

14

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΜΕΛΙ

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 14

Page 14: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

κληρους Ψαλμούς (σέ παρακλήσεις, εὐχέλαια, ἁγιασμούς,ὄρθρους, μικρές καί μεγάλες ὧρες) ἤ σέ μεμονωμένους στί-χους τους (σέ ἑσπερινούς, Λειτουργίες, γάμους, βαπτίσεις),βρίσκονται μπροστά σέ κάποιου εἴδους «τοῖχο» πού ἐμπο-δίζει τή γνωστική πρόσβαση. Δέν εἶναι τό πᾶν φυσικά αὐτή,ἀλλά ἀποτελεῖ οὐσιῶδες συστατικό τῆς ὁλόπλευρης ἐνερ-γητικῆς συμμετοχῆς στό θαῦμα τῆς Λατρείας. Δέν εἶναιχωρίς σημασία ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, μιλώντας γιά τήνἀνάγκη ἱεραποστολῆς, ἐκφράζει τήν εὔλογη ἀπορία «πῶςθά ἀκούσουν χωρίς νά τούς κηρύξει κάποιος;» (Ρωμ. 10:14), ἀποκαλύπτοντας ἔτσι τή στενότατη σύνδεση μεταξύλογικῆς πρόσληψης καί δημιουργίας ἐνδιαφέροντος.

Ἡ προσέγγιση στά νοήματα γεννᾶ θάμβος καί ἔκπληξη,συγκλονισμό καί εὐγνωμοσύνη. Ὁ ἀκροατής ἤ ἀναγνώστηςαἰσθάνεται πόσα παρόμοια βιώματα μοιράζεται μέ συναν-θρώπους του πού ἔζησαν κάποιες χιλιάδες χρόνια πρίν.Ἀντιλαμβάνεται ὅτι δέν εἶναι μόνος στή χαρά καί στήνἀπελπισία. Γεύεται τήν ἑνότητα τῆς ἀνθρωπότητας. Τόσημαντικότερο, νιώθει νά ἀνοίγει ἐνώπιόν του ἕνας νέοςκόσμος θεολογικῶν ἀληθειῶν καί πνευματικοῦ βάθους.Γίνεται μέτοχος τῆς θεοκεντρικῆς στάσης τοῦ ψαλμωδοῦ,ἀφοῦ ὅλες τίς πτυχές τῆς ζωῆς του τίς ἀνάγει καί τίς ἀπο-δίδει στόν Δημιουργό του, κάτι πού ἔχει τόσο ἀνάγκη ὁσημερινός ἐκκοσμικευμένος ἄνθρωπος. Τό βίωμα τῶνΨαλμῶν «σφάλλω ἀλλά δέν παύω νά εἶμαι δικός Σου,ἁμαρτάνω ἀλλά σέ Σένα προσέρχομαι ξανά, κλονίζομαιἀλλά ξανασηκώνομαι κοιτώντας πρός Ἐσένα» δημιουργεῖἕνα ἀσφαλές σημεῖο ἀναφορᾶς καί ἕναν σταθερό δείκτηπορείας στή σημερινή σύγχυση.

Ἕνα ἰδίωμα τῆς ψαλμικῆς γλώσσας πού ἴσως γεννᾶ ἐρω-τήματα στόν ἀναγνώστη εἶναι ὅτι συχνά ὁ ἐνεστώτας χρό-νος (παροντικός) ἐναλλάσσεται μέ τόν ἀόριστο (παρελθον-

π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ

15

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 15

Page 15: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

τικό). Ἡ ἐν λόγω ἑβραϊκή ἰδιομορφία ἔχει ψυχολογικό ἀντί-κρυσμα: μόνο «στόν Ἰσραήλ ἡ δοξολογία ἀποτελεῖ ἐπακό-λουθο τῆς βεβαιότητας ὅτι ἡ παράκληση ἔχει εἰσακουσθεῖ»2,ἔστω καί ἄν ὁ Θεός κατοικεῖ στόν οὐρανό καί ὁ ἄνθρωποςστό βάθος τῆς ἀβύσσου. Ἔτσι «δέν νοεῖται παράκλησηχωρίς ἐξύμνηση, δέν νοεῖται ἐξύμνηση χωρίς παράκληση. Ἡδέηση χωρίς δοξολογία εἶναι ἀπελπισία, εἶναι ἡ πλήρηςἀπουσίας ἐλπίδας· ἡ δοξολογία χωρίς δέηση εἶναι ἔπαρση,εἶναι αὐταρέσκεια»3. Αὐτός ὁ συνδυασμός ἀνάγκης καίδύναμης, ἔλλειψης καί περίσσειας, ἀγωνίας καί ἐλπίδας,κρατᾶ τόν προσευχόμενο σέ μιά σωστική ἰσορροπία.

Κεντρικό γνώρισμα τοῦ Ψαλτηρίου εἶναι ὁ πλοῦτος τῶνσυναισθημάτων, κάθε εἴδους. Τό χαρακτηριστικό αὐτό ἔχεισημαντικές θεολογικές προεκτάσεις: τήν ἀποδοχή τῆς πλή-ρους ἀνθρωπινότητας μέσα στήν ἐκκλησιαστική λατρεία.Ἄν ἐπιπλέον λάβει κανείς ὑπόψη πώς στούς μεσσιανικούςΨαλμούς (μέ κυριότερο ἐκπρόσωπο τόν 21ο) ἐκφράζεταιπληθώρα συναισθημάτων (καί δή ἔντονων) ἀπό τόν Ἴδιο τόνΜεσσία, ποιητικῇ ἀδείᾳ, τότε ἄγεται στό ἀσφαλές συμπέ-ρασμα πώς ἡ Ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ περιλαμβάνει ὁλό-κληρο τό φάσμα τῶν διακυμάνσεων τῆς ἀνθρώπινης φύσης,πλήν ἁμαρτίας. Γνωστό ἤδη καί εὔλογο τό συμπέρασμα,ἀλλά καθόλου αὐτονόητο καί κατακτημένο γιά ὅλους τούςπιστούς μας.

Πῶς θά ἦταν ἄραγε μιά ζωή τοῦ χριστιανοῦ πού θά βίω-νε σέ ὅλες τίς πτυχές της τήν Ἐνανθρώπηση; Πού θά ἀντι-λαμβανόταν πώς ἡ Θεολογία πηγάζει ἀπό καί ἐπαληθεύε-ται στή συγκεκριμένη ἀνθρώπινη ὕπαρξη τοῦ «ἐδῶ καί

16

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΜΕΛΙ

2 André LaCocque Ἄς σκεφτοῦμε τή Βίβλο, ἐκδ. Ἄρτος Ζωῆς, 2005, σ.252.3 ὅ.π., σ. 254.

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 16

Page 16: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

τώρα», ἡ ὁποία ὑποφέρει, ποθεῖ, μισεῖ, ἀγαπᾶ, χαίρεται,ὀνειρεύεται, δυσπιστεῖ, ἐμπιστεύεται, ἀπογοητεύεται, συγ-χωρεῖ, καί συνάμα προορίζεται γιά τήν «κατάπαυσιν Αὐτοῦεἰς αἰῶνα αἰῶνος» (Ψαλμ. 131: 14), γιά τήν ἐρχομένη Βασι-λεία; Πού θά πειθόταν ἐν τέλει ὅτι τό Ψυχολογικό προορί-ζεται γιά τό Ὀντολογικό, ἐκβάλλει σέ αὐτό καί δικαιώνεταιμόνο σέ αὐτό; Χρειαζόμαστε τίς ἀφηρημένες ἔννοιες, ἀλλάμόνο γιά νά ὑπηρετήσουν τή σωτηρία ζωντανῶν πλασμά-των. Διψοῦμε γιά καθολικότητα ἀλλά νά πού ὁ δρόμος γι’αὐτή περνᾶ μόνο μέσα ἀπό τή μερικότητα τοῦ καθενός μας.

Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καίμή ἐπαρκῶς ἀξιοποιημένο ὅπλο στήν πνευματική μάχη κατάτοῦ ἄτυπου δοκητισμοῦ ἤ τοῦ πουριτανισμοῦ πού ἔχουνδιεισδύσει διαβρωτικά στό ἐκκλησιαστικό φρόνημα ἀπόαἰώνων. Εἶναι τέτοια δέ ἡ δύναμη καί ἡ ἐπιμονή αὐτῶν τῶνστρεβλωτικῶν νοοτροπιῶν ὥστε δέν τούς ἔφθανε ὁ παραγ-κωνισμός τῶν Ψαλμῶν καί ἡ κατάργηση τῆς ψαλμώδησήςτους στή Λατρεία, ἀλλά ἐπινόησαν καί ἄλλον, δῆθεν ὀρθό-δοξο (!), τρόπο ἀχρήστευσης τῶν ψαλμικῶν νοημάτων καίσυγκινήσεων. Τή μονότονη ἀνάγνωσή τους, τή στερημένηἀπό κάθε χυμό συμμετοχῆς, μέ σκόπιμη ἰσοπέδωση τῆςφωνῆς ἤ καί μέ ἄμετρη βιασύνη, ὡσάν τό ζητούμενο νά εἶναιἁπλῶς νά προφέρουμε μερικές λέξεις, νά ἐκτελεσθεῖ τό«τυπικό». Ἕνα τεχνητό ἰδεολόγημα, δηλαδή, προκειμένουτελικά νά ἐξαφανισθεῖ τό ἀνθρώπινο πρόσωπο. Καταντᾶτραγικό ὁ τρόπος τῆς Λατρείας νά ἀκυρώνει τή δύναμη τῆςἘνανθρώπησης.

Ἀλλά ἄς ὑποθέσουμε πρός στιγμήν πώς οἱ Ψαλμοί στίςἀκολουθίες μας διαβάζονται μέ εὐλάβεια καί εὐκρίνεια.Τολμῶ νά ἐκθέσω δημοσίως τή διερώτηση πού ἔχει ἀπα-σχολήσει καιρό τώρα τόν νοῦ καί τήν καρδιά μου: μήπως ἡ«οὐδετεροποίηση» τῶν Ψαλμῶν τήν ὁποία ἐπέφερε ἡ

π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ

17

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 17

Page 17: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

«χύμα» ἀνάγνωσή τους (ἐννοῶ τά «καθίσματα» ἑσπερινοῦκαί ὄρθρου πού διαβάζονται στά μοναστήρια) συνετέλεσεκαθοριστικά στήν ἰσχνότητα καί τήν ἀφυδάτωση τῶνλατρευτικῶν μας βιωμάτων;4

Μήπως ἐπαναλήφθηκε τό γνωστό σενάριο τῆς ἀχρήστευ-σης τῶν «ἐπικίνδυνων» κειμένων καί ἐννοιῶν μέ «εὐλαβεῖς»μεθόδους; Ἐκ πρώτης ὄψεως τί εὐλαβέστερο τῆς συνήθειαςνά διαβάζεται (στά μοναστήρια) ὁλόκληρο τό Ψαλτήριο κάθεἑβδομάδα; Πόσο βοήθησε, ὅμως, ἡ ἐξοικείωση τῶν μοναχῶνμέ αὐτό στή συνειδητοποίηση τουλάχιστον ἀπό αὐτούς (δέντολμῶ κἄν νά διερωτηθῶ γιά τόν μέσο πιστό) ὅτι π.χ. γιάΚοινωνικό τῶν Κυριακῶν ἐπελέγη ὁ στίχος «Αἰνεῖτε τόνΚύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν» (Ψαλμ. 148: 1) προκειμένου νάὑποδηλώσει τό περιεχόμενο τοῦ ἐσχατολογικοῦ ὕμνου τῆς«ὀγδόης ἡμέρας»; Ἐπιλογή ἡ ὁποία ἔλαβε χώρα σέ ἐποχέςκατά τίς ὁποῖες ἡ λειτουργική εὐσέβεια δέν εἶχε χάσει ἀκόμητόν σύνδεσμό της μέ τήν εὐχαριστιακή θεολογία καί μέ τήνἐκκλησιολογία, ὅπως δυστυχῶς ἔχει συμβεῖ ἐν πολλοῖς σήμε-ρα ὁπότε σέ κάποια μοναστήρια τελοῦν τήν κυριακάτικη Λει-τουργία μέ λίγα φῶτα «γιά περισσότερη κατάνυξη»...

18

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΜΕΛΙ

4 Θεωρῶ πολύ πιθανό ἡ «χύμα» ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν νά ἀντικατέ-στησε τήν ἐξάλειψη τῶν εὐχῶν τῆς Λειτουργίας ἀπό τήν ἀκοή τῶν πιστῶν,ἀποπειρώμενη νά «θεραπεύσει» τό κενό πού αὐτή ἄφησε, ἀφοῦ δέν εἶναιἀνεκτό αἰσθητικά καί κουράζει νά ἐκφέρονται ψαλλόμενα ὅλα τά λόγιατῆς Λατρείας. (Ἡ ἐκφορά τῶν εὐχῶν διατηροῦσε πρίν τήν ἐπιθυμητήἁρμονία μεταξύ ἀνάγνωσης καί μέλους). Ἀσφαλῶς ἀπαιτεῖται εἰδικήἱστορική λειτουργιολογική ἔρευνα γιά νά ἀποδείξει ποιό ἐκ τῶν δύο προ-ηγήθηκε. Ἡ δική μου ὑπόθεση ἐργασίας εἶναι πώς ἡ παλιά ἰσορροπίαμεταξύ μέλους καί «χύμα» ἀνάγνωσης (τήν ὁποία ἱκανοποιοῦσαν ἀντί-στοιχα τό μέλος τῶν Ψαλμῶν καί ὕμνων καί ἡ ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν) ἀπόκάποια περίοδο καί μετά ἀποκαταστάθηκε (τρόπος τοῦ λέγειν) μέ στρε-βλό τρόπο: ἀποσιώπηση τῶν εὐχῶν καί πεζή ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν. Ἄνἡ ὑπόθεση αὐτή ἀληθεύει, «δύο καί πονηρά» προέκυψαν ὡς κληρονομιάστήν ἐποχή μας, διπλῆς χρήζοντα διορθώσεως.

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 18

Page 18: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

Πάντως ὁ μεγάλος Παπαδιαμάντης, ὡς ἐλεύθερο πνεῦμα,τολμᾶ νά θρηνεῖ: «Ἄ! ἔμελλον ἄρα τοῦ Προφητάνακτος οἱθεσπέσιοι ὕμνοι ἀπό ψαλμῶν νά καταντήσωσιν ἀνάγνωσιςνυστακτική, καί ὡς ἀνάγνωσις νά παραλείπωνται ὅλως, ὡςφορτικόν τι καί παρέλκον!»5. Πολλά θά κέρδιζε, φρονῶ, ἡ«ἐν Πνεύματι καί ἀληθείᾳ» Λατρεία ἄν οἱ Ψαλμοί ἄρχιζαννά ψάλλονται ξανά, φυσικά ἀπό ὁλόκληρο τό ἐκκλησίασμα.Στό σημεῖο αὐτό χρωστοῦμε χάριτας στήν Ἱερά Μονή Σίμω-νος Πέτρας γιά τήν ἱστορικῆς σημασίας ἔκδοση μελοποι-ημένων Ψαλμῶν («Ψαλτήριον τερπνόν»), ἕνα βῆμα πού δια-θέτει τό δυναμικό νά προετοιμάσει ἑπόμενους σταθμούς τῆςποθητῆς λειτουργικῆς ἀνανέωσης.

«Ὁ π. Δημήτριος Στανιλοάε ἀριστοτεχνικά διαζωγραφί-ζει τήν ὀρθόδοξη ἀνθρωπολογία γράφοντας: “Ὁ ἅγιοςΜάξιμος ἑνώνει πάντοτε τά ἔργα καί τή γνώση μέ τόνἐνθουσιασμό πού γίνεται ὕμνος. Τό ἄσμα διευρύνει τίς θεω-ρητικές καί πρακτικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἀνοίγει τούς ὁρί-ζοντες τῆς πραγματικότητας πού εἶναι γνωστή καί ἐκείνηςπού μπορεῖ νά γνωριστεῖ. Κι ἀπό τό ἄλλο μέρος, οἱ δυνατό-τητες πού πραγματοποιήθηκαν καί οἱ ὁρίζοντες τῆς πραγ-ματικότητας πού διευρύνθηκαν, παράγουν τόν ἐνθουσιασμότῆς ψυχῆς. Ὑπάρχουν ἐνεργητικές καί γνωστικές δυνατό-τητες μέσα στή χαρά. Καί ὑπάρχουν δυνατότητες χαρᾶςμέσα στήν ἀγαθή ἐνεργητικότητα, πού ἀναπτύσει ὀρθά τήνπραγματικότητα, καθώς καί μέσα στήν πραγματικότηταπού ἔχει γίνει γνωστή. Ἡ ἀγαθή καί ἀληθινή πραγματικό-τητα εἶναι χαρούμενη”6. Εἰλικρινά, ἀδυνατῶ νά βρῶ ἰσχυ-ρότερη θεολογημένη κατάφαση τοῦ θυμικοῦ ἀπό τά χρόνια

π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ

19

5 Στό Χριστό, στό κάστρο.6 Σχόλια στή Μυσταγωγία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, ἐκδ.Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1973, σ. 240-241. (Ἔμφαση δική μου).

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 19

Page 19: maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 2 · 2015-10-27 · Τό Ψαλτήρι, μέ ἄλλα λόγια, ἀποτελεῖ ἕνα πολύτιμο καί μή ἐπαρκῶς

τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ! Πρόκειται γιά τόν θρίαμ-βό του στή Λατρεία, τή θέση του τήν ὁποία τόσο ἄδικα στε-ρήθηκε καί ἀκόμη στερεῖται στόν τόπο μας!»7.

Μέ τό βιβλίο ἐτοῦτο θεωροῦμε ὅτι ἐκπληρώνουμε μικρόμόνο μέρος τοῦ χρέους πού ὀφείλεται στούς ἀδελφούς μαςοἱ ὁποῖοι στή ζωή τους παλεύουν σέ κλίματα παρόμοια καίπλέουν σέ νερά σάν ἐκεῖνα πού χαρτογραφοῦν οἱ Ψαλμοί,εἴτε ἐντός εἴτε ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ δική μας ταπεινήπροσπάθεια θά χαιρόταν ἄν ἐπετύγχανε νά δώσει στόν ἀνα-γνώστη μιά μικρή ἐμπειρία ἀπό αὐτό τό ψαλμικό νοηματι-κό χρυσωρυχεῖο, μιά πρώτη γεύση ἀπό αὐτό τό θεανθρώπι-νο ποτήριο πνευματικῆς ἐμπειρίας. Ὅταν σχεδιάζαμε αὐτήτήν ἔκδοση δέν ἤμαστε σέ θέση νά γνωρίζουμε ὅτι θά ἔβλε-πε τό φῶς σέ ἐποχή διαλυτικῶν τάσεων τῆς ἑλληνικῆς κοι-νωνίας πού συνοδεύονται ἀπό πολλή ὀδύνη. Προσευχόμα-στε νά ἐπιτελέσει παρηγορητική καί ἐπουλωτική ἀποστολή.

Συμπεριλάβαμε στούς συγγραφεῖς τόσο ψυχιάτρους καίψυχολόγους ὅσο καί λογοτέχνες καί θεολόγους, μέ στόχο νάκαλύψουμε ἕνα εὐρύ φάσμα προσεγγίσεων, ἀφοῦ ὑπάρχουνπάμπολλοι τρόποι προσέγγισης καί ἀξιοποίησης τῶνβιβλικῶν κειμένων8. Τούς ἀφήσαμε ἐλεύθερους νά σχολιά-σουν ὅποιον Ψαλμό προτιμοῦν καί μέ τόν τρόπο πού ἐπιλέ-γουν, ἐπειδή ἡ ἐλευθερία τους αὐτή θά ἀναδείκνυε τελικά(ὅπως καί συνέβη, πιστεύω) τήν ποικιλία καί τήν ἁπλοχω-

20

ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΜΕΛΙ

7 π. Βασιλείου Θερμοῦ «Σύνεσις» καί «παράνοια»: γιά τή μετάφρασητῆς Λατρείας μας, ἐκδ. Γρηγόρη, 2007.8 Ὁ «ἀνώνυμος» εἶναι κάποιος πολύ ἀκριβός φίλος, πού προσωπικά τοῦχρωστῶ πολλά, ἀλλά πού δέν θέλησε νά παραδώσει τό ὄνομά του στόνδημόσιο ἔπαινο. Χαιρόμαστε ἐπίσης πού περιλάβαμε καί μιά συμβολή-μαρτυρία ἐκτός τῶν συνόρων, σφυρηλατημένη στό ἀμόνι τῆς ἀμερικα-νικῆς γῆς ἀπό τό ἐπώδυνο σφυρί τοῦ πολέμου.

maketa teliko:Layout 1 9/3/12 12:04 PM Page 20