Διερευνητική εργασία (Project):

«Μετακίνηση, εγκατάσταση και ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φυλών στο Δήμο

Ηράκλειας.»

Οι μαθητές – ερευνητές:

Αγγελίδης ΠασχάληςΑραμπατζή ΈλεναΑργυριάδου Νάσια

Βαγγαία ΕλένηΓερμανού ΑντωνίαΓεωργίου Χρήστος

Γουδετσίδης ΧρήστοςΔημητρακά ΜαρίαΚαντάρκος Νίκος

Κωστοπούλου ΣτέλλαΜπουντράκης Παναγιώτης

Μυρόβαλης ΑντώνηςΝάτσιος ΛεωνίδαςΝάτσιος ΠέτροςΠάσχου ΓεωργίαΧαϊτίδου Μαρία

Χοροζόπουλος Θανάσης

Οι συντονίστριες:

Κωστίκη – Σαμαρά ΜαριάνναΠέρδου Ευαγγελία

Πρόλογος:

Κατά το σχολικό έτος 2012 – 2013 η Α’ τάξη του Γ.Λ. Ηράκλειας στα πλαίσια του προγράμματος «Διερευνητική εργασία» (Project), χωρίστηκε σε τέσσερα τμήματα με τέσσερις καθηγητές – συντονιστές. Το τμήμα μας αποτελούμενο από τέσσερις ομάδες και δεκαεφτά μαθητές ανέλαβε την ερευνητική εργασία «Μετακίνηση, εγκατάσταση και ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φυλών στο Δήμο Ηράκλειας» με συντονίστριες τις καθηγήτριες κ. Κωστίκη και κ. Πέρδου. Ερευνήσαμε την ανθρωπογεωγραφία του Δήμου Ηράκλειας, ασχοληθήκαμε με το ντόπιο πληθυσμό που αποτελεί τον πυρήνα των κατοίκων αλλά και με όλες εκείνες τις φυλές που μετακινήθηκαν (υποχρεώθηκαν, ξεριζώθηκαν) από τον τόπο γέννησης και καταγωγής τους και εγκαταστάθηκαν σταδιακά στην πόλη της Ηράκλειας και στα γύρω χωριά κάτω από αντίξοες συνθήκες πολλές φορές. Το ενδιαφέρον για τους προγόνους μας οδήγησε στο να τους βρούμε στον τόπο καταγωγής τους, ακολουθήσαμε την πορεία τους μέχρι τον τόπο μας σήμερα, μάθαμε τη γλώσσα τους, προσεγγίσαμε τον πολιτισμό τους: μουσική, παραδοσιακές φορεσιές, ήθη, έθιμα, εδέσματα…

Οι Αρβανίτες - Εισαγωγικό σημείωμα: Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με τη μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φύλων στο Δήμο μας, το Δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα τους Αρβανίτες.

Σκοπός της εργασίας είναι η ενημέρωση των μαθητών της Ηράκλειας για τον τρόπο ζωής και τις συνθήκες των Αρβανιτών. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το πλούσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο, από βιβλία σπουδαίων συγγραφέων και από προσωπικές μαρτυρίες των Βλάχων του Δήμου Ηράκλειας.

Αρβανίτες

Οι Αρβανίτες είναι οι απόγονοι των μεταναστών από το Δεσποτάτο της Ηπείρου (η σημερινή νότια Αλβανία και η βορειοδυτική Ελλάδα) οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε διάφορες ελληνικές περιοχές κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, κυρίως μεταξύ του 13ου αιώνα και του 15ου αιώνα.

Οι Αρβανίτες έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Οι Αρβανίτες είναι στην πλειοψηφία τους Χριστιανοί Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα. Η γλώσσα τους, τα Αρβανίτικα, έχει κοινή προέλευση με την επίσημη Αλβανική και έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την Ελληνική γλώσσα με την οποία έχει έρθει σε επαφή. Η γλώσσα βρίσκεται σε παρακμή, εν μέρει εξαιτίας της μετακίνησης των Αρβανιτών από τα χωριά τους στις ελληνόφωνες πόλεις και εν μέρει λόγω της μη αναγνώρισής της από το Ελληνικό κράτος: δεν έχει νομική υπόσταση και δε διδάσκεται στα δημόσια σχολεία.

Όπως ο υπόλοιπος ελληνικός πληθυσμός, οι Αρβανίτες εδώ και χρόνια μεταναστεύουν από τα χωριά τους στις μεγάλες πόλεις, και ειδικά στην πρωτεύουσα, την Αθήνα, στην οποία ζούσαν πολλοί Αρβανίτες στις αρχές του 19ου αιώνα, πριν αυτή γίνει πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους.

Σύμφωνα με το Μπίρη (1960), από το 1350 μ. Χ. έως το 1418 μ. Χ., 81.200 Αρβανίτες, μισθοφόροι στρατιώτες και οι οικογένειές τους, εγκαταστάθηκαν σε ελληνικές περιοχές, μετά από προσκλήσεις Βυζαντινών αυτοκρατόρων (Δυναστεία των Παλαιολόγων), των Καταλανών και των Βενετών. Ο τωρινός πληθυσμός των Ελλήνων που έχουν (ολική ή μερική) αρβανίτικη καταγωγή εκτιμάται γύρω στο 1.600.000 (1994), αλλά μόνο 30.000-150.000 Αρβανίτες μιλούν Αρβανίτικα.

Αρβανίτικος πολιτισμός και ιστορία

Με τον όρο Αρβανίτες ονομάζονται οι πρώην κάτοικοι της Αλβανίας, οι οποίοι, λόγω των αναστατώσεων στη Βαλκανική, τον 13ο αι. μετακινούνται εκούσια ή ακούσια σε διάφορες άλλες χώρες της περιοχής ενώ πολλοί από αυτούς καταλήγουν σε περιοχές της Ελλάδας. Εδώ γίνονται γνωστοί με το όνομα Αρβανίτες, αφομοιώνονται από τους ντόπιους, και ακόμη πολεμούν μαζί τους εναντίον των Τούρκων.

Διατήρησαν μόνο το γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο σταδιακά εξαλείφεται, ενώ πολιτιστικά, κοινωνικά και εθνικά αφομοιώθηκαν πλήρως αποκτώντας όπως και οι Βλάχοι, ελληνική εθνική συνείδηση και αυτοπροσδιορίζονται ως Έλληνες.

Η ιστορία των Αρβανιτών ή Αλβανιτών ξεκινά από την Αλβανία του 13ου αιώνα, όπου ο λαός της περιοχής στον οποίο ανάμεσα βρίσκουμε και κάποιους Έλληνες, βιώνει μεγάλες αλλαγές στο παλαιό σύστημα των φατριών και των ισχυρών δεσμών που αυτές ανέπτυσσαν τους προηγούμενους αιώνες. Είναι πολλές οι πληροφορίες που αντλούνται από τα τραγούδια τους όπου εξαίρεται η φατρία (φάρα) και η ένορκη υπόσχεση (μπέσα) που χαρακτηρίζει αυτές τις κατά βάση γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες.

Όταν δημιουργήθηκε το κράτος της Ηπείρου, ο παλαιός δεσμός που είχαν οι Αλβανοί με την ελληνική αυτοκρατορία επιβεβαιώθηκε, και έτσι, στις αρχές του 13ου αιώνα τάχθηκαν με το μέρος της Ηπείρου εναντίον των Σλάβων και των Βενετών. Για τις υπηρεσίες που

προσέφεραν οι Αλβανοί κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων τα οφέλη δεν επέστρεψαν στο λαό αλλά στην αλβανική αριστοκρατία των αρχηγών των φατριών οι οποίοι και έπαιρναν σημαντικούς αυλικούς τίτλους.

Αυτοί οι αριστοκράτες, τοποθετούνταν επικεφαλής πολλών περιοχών, διαβρώνοντας έτσι σταδιακά το παλιό διοικητικό σύστημα. Από παραδοσιακοί πατριαρχικοί αρχηγοί, μεταλλάσσονταν σε άρχοντες, οι οποίοι στις σχέσεις τους με τα μέλη των φατριών δεν είχαν πλέον καμία ισονομία και οι απαιτήσεις τους αψηφούσαν το παλιό εθιμικό δίκαιο.

Το καινούργιο καθεστώς που επέβαλλαν οι άρχοντες αυτοί στη γη, αποστερούσε την περιουσία από τους κατοίκους που συχνά έχαναν και την ελευθερία τους πωλούμενοι ως σκλάβοι.

Προσπαθώντας να ξεφύγουν από την νέα αυτή κατάσταση, υποχρεώθηκαν να αποκτήσουν νομαδικές συνήθειες, βλέποντας ως μοναδική λύση στα προβλήματα που δημιουργούσε η μονοπώληση των αλβανικών εδαφών από τους άρχοντες που γίνονταν όλο και πιο βίαιοι, τη μετανάστευση. Πέρα όμως από τις μεταβολές αυτές που τάραξαν σε βάθος την κοινωνία τους, μία ακόμη αιτία εκπατρισμού αποτελούσε πλέον η οθωμανική εισβολή.

Έτσι, οι Αλβανοί ξεκίνησαν την πορεία τους συντασσόμενοι εκ νέου γύρω από αρχηγούς φατριών που για διαφόρους λόγους δεν είχαν κατορθώσει να μιμηθούν τους νέους γαιοκτήμονες.

Οι πηγές αναφέρουν ότι η διά θαλάσσης μετανάστευση άρχισε δειλά γύρω στο 1280, ενώ οι χερσαίες μεταναστεύσεις πρέπει να τοποθετηθούν στα τέλη του 13ου αι. αφού υπάρχουν αναφορές για παρουσία Αλβανών στη Θεσσαλία γύρω στα 1315.

Από τότε, όλοι οι Αλβανοί που απαντώνται εκτός Αλβανίας παρουσιάζονται ως γνήσιοι νομάδες, και τους συναντούμε από τη Θεσσαλία ως την Αττική και από την Ακαρνανία ως τα νότια της Πελοποννήσου. Ατομικά ή συλλογικά, η αλβανική αυτή μετανάστευση εμφανίζεται ως αντίδραση φυγής σε μία κοινωνική καταπίεση που είχε γίνει αφόρητη, και στην καταστροφή των πλαισίων διαβίωσης έξω από τα οποία ο λαός αισθανόταν αποπροσανατολισμένος.

Οι φατρίες, μαζί με τους αρχηγούς έμειναν πιστές στην Ορθοδοξία, και περιχαρακώθηκαν έτσι μέσα σε παραδόσεις που οι άρχοντες των ακτών αντάλλαξαν με το λατινικό δόγμα.

Η Θεσσαλία υπήρξε η πρώτη ελληνική επαρχία που δέχτηκε τις αλβανικές μεταναστεύσεις και σύμφωνα με όσα αναφέρει ο ιστορικός Χαλκοκονδύλης, μετά τη Θεσσαλία πήγαν στο εσωτερικό της Μακεδονίας και έφθασαν ως την Καστοριά. Μαζί τους έφεραν και τα προτερήματά τους ως γεωργοί.

Καθώς τα κύματα των μεταναστών δεν έρχονταν πάντα με ειρηνικές διαθέσεις, αρχικά πολλές περιοχές τους δέχτηκαν με

δυσπιστία. Κάποιες όμως φάνηκαν να ενθουσιάζονται με την παρουσία τους καθώς ήταν μια σημαντική ευκαιρία να αποκαταστήσουν τις καταπονημένες γαίες με νέο εργατικό δυναμικό.

Από το σύνολο των μεταναστών, όσοι έφτασαν στην Πελοπόννησο και είχαν εγκατασταθεί σε δυσπρόσιτες ορεινές ζώνες, σχημάτιζαν συμπαγείς ομάδες. Καθώς συχνά δεν είχαν ενδοιασμό να τεθούν υπό τις διαταγές ενός Έλληνα άρχοντα, που ήταν απευθείας απόγονος της παλαιάς αυτοκρατορικής δυναστείας, μαζί με τους Έλληνες αποτέλεσαν βασική εστία αντίστασης στους Οθωμανούς. Με την υιοθέτηση κοινής στάσης, οι ελληνο-αλβανικές ενώσεις, διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα του 1821, καθώς οι Αρβανίτες είχαν πλήρως αποδεχθεί τη διπλή καταγωγή τους.

Συμπερασματικά, οι Αρβανίτες υπήρξαν για την Ελλάδα ιδανικός προμηθευτής εργατικού δυναμικού, ενδυνάμωσαν τις τάξεις του τοπικού πληθυσμού και συνέβαλλαν σημαντικά στον αγώνα του εναντίον του μουσουλμάνου αντιπάλου. Έλληνες και Αρβανίτες, κατάφεραν μέσα από αντιπαραθέσεις και συμβιβασμούς, να καταλήξουν σε μια κοινή ζωή, χωρίς να αλλοιωθεί ο κυρίαρχος ελληνικός χαρακτήρας, η αφομοιωτική δύναμη του οποίου μπόρεσε να ενσωματώσει τα μεταναστευτικά αυτά κύματα.

Προέλευση και ιστορία του ονόματος

Οι Αρβανίτες πρωτοαναφέρονται – σαν Αρβανίτες από το Άρβανον – στο βιβλίο της Άννας Κομνηνής, "Αλεξιάδα". Το βιβλίο ασχολείται με τις ταραχές στην περιοχή του Άρβανον που προκάλεσαν οι Νορμανδοί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα της, Αυτοκράτορα Αλέξιου Α' Κομνηνού (1081-1118). Στην «Ιστορία» (1079-1080 μ.Χ.), ο Βυζαντινός ιστορικός Μιχαήλ Ατταλιάτης ήταν ο πρώτος που ανέφερε τους Αλβανούς ως έχοντες λάβει μέρος σε εξέγερση εναντίον της Κωνσταντινούπολης το 1043 μ.Χ. και τους Αρβανίτες ως υποτελείς του Δούκα του Δυρραχίου.

Ο όρος «Αρβανίτικα» προέρχεται από τη λέξη «Αρβανίται». Η ετυμολογία του ελληνικού επιθέτου «Αρβανίτικα» προέρχεται από τη ρίζα «Αρβανίτ-» του ουσιαστικού «Αρβανίτης», σύμφωνα με το λεξικό του Γιάννη Κουλάκη (ISBN 960-239-135-9).

Σύμφωνα με μια θεωρία η λέξη «Αρβανίτης» έχει κοινή προέλευση με τη λέξη «Αλβανός», με αλλαγή των συμφώνων ρ-λ.

Στους περισσότερους Αρβανίτες δεν αρέσει καθόλου να τους λένε Αλβανούς. Στη δεκαετία του 1990 ο Αλβανός Πρόεδρος Σαλί Μπερίσα (Sali Berisha) περιέγραψε τους Αρβανίτες σαν μια αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα, προκαλώντας την οργισμένη αντίδραση των Αρβανιτών στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης.

Σύμφωνα με τον Κόλλια, μερικοί Αρβανίτες στο βορειοδυτικό τμήμα της Ηπείρου παραδοσιακά αυτοαποκαλούνται και με την ονομασία «Shqiptár» (σκιπτάρ), χωρίς να επικαλούνται αλβανική εθνική συνείδηση. Η λέξη αυτή χρησιμοποιείται επίσης σε μερικά χωριά της Θράκης, όπου οι Αρβανίτες μετανάστευσαν από τα βουνά της Πίνδου κατά τον 19ο αιώνα. Από την άλλη μεριά αυτή η λέξη είναι παντελώς άγνωστη στο κύριο σώμα των Αρβανιτών της νότιας Ελλάδας. Για την καταγωγή των Ελλήνων Αρβανιτών υπάρχουν πολλές θεωρίες οι περισσότερες από τις οποίες δεν είναι και τόσο αξιόπιστες. Η γνώση που έχουμε είναι καθαρά ιστορική και όχι επιστημονική. Οι Αρβανίτες ξεκίνησαν από την περιοχή του Αρβάνου (σημερινή Αλβανία). Η περιοχή της σημερινής Αλβανίας είναι η Ιλλυρία κοιτίδα των Δωριέων. Οι Έλληνες Αρβανίτες ήρθαν στην Ελλάδα πριν από την οθωμανική κατάκτηση και για αυτό παρουσιάζουν χαρακτηριστικά τα οποία δεν απαντώνται σε κανέναν άλλο λαό της Ελλάδας (εκτός των Σφακιανών) ή της Βαλκανικής χερσονήσου. Οι Έλληνες Αρβανίτες δεν εδέχθησαν την επιρροή της οθωμανικής κυριαρχίας στους λαούς της περιοχής στο ζήτημα της θρησκείας ή των φυλετικών επιμειξιών και κυρίως στο θέμα της κουλτούρας. Η Αρβανίτικη γλώσσα είναι η γλώσσα που μιλιόταν στην περιοχή της Ιλλυρίας πριν την οθωμανική κατάκτηση γι αυτό και διαφέρουν από τα αλβανικά σε σημαντικό βαθμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σημερινοί Αλβανοί χαρακτηρίζουν την αρβανίτικη γλώσσα ως αρχαία αλβανικά. Τα ελληνικά αρβανίτικα από μελέτες που έχουν γίνει περιέχουν πλήθος ομηρικών λέξεων η δε δομή της γλώσσας είναι λιτή και "βαριά". Είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για μια δωρική γλώσσα αρχαϊκού τύπου. Η κουλτούρα των Αρβανιτών περιέχει μια καθαρά δωρική ιδιοσυστασία. Λαός σκληρός, πολεμοχαρής, λιτός. Η κύρια απασχόλησή τους ήταν η κτηνοτροφία (χαρακτηριστικό δωρικό στοιχείο) και η αγροτιά. Κοινωνία κλειστή μη δεχόμενη επιμιξίες. Οι διάφορες φατρίες είναι μια ακόμη δωρική μορφή κοινωνικής συγκρότησης. Πάρα πολλά κοινά στοιχεία παρουσιάζουν οι Έλληνες Αρβανίτες με τους Σφακιανούς της Κρήτης και από φυλετικής απόψεως και από πλευράς κουλτούρας. Είναι γνωστό ότι οι Σφακιανοί προέρχονται από τους Δωριείς και κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι ασχολούνται με την κτηνοτροφία καθώς επίσης το ότι είναι ανυπότακτοι και πολεμοχαρείς όπως και ότι έχουν ενδογαμική τάση. Τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά παρουσιάζουν οι Έλληνες Αρβανίτες και ίσως και με πιο έντονο τρόπο. Ακόμα το κύριο μουσικό όργανο της Κρήτης είναι η λύρα η οποία προέρχεται από την λέξη Ιλλυρία-λύρα τόπος καταγωγής των Ιλλυριών δηλαδή των Δωριέων. Ένα ακόμα ενδεικτικό στοιχείο για την στενή συγγενική σχέση των σφακιανών με τους Αρβανίτες είναι ότι απαντώνται επίθετα δισύλλαβα. Ειδικά τα επίθετα των σφακιανών διαφέρουν από τα υπόλοιπα της Κρήτης πολλά απ αυτά είναι δισύλλαβα όπως των Αρβανιτών. Ακόμα η ύπαρξη των φατριών-οικογενειών στους σφακιανούς είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό κοινό στοιχείο με τους Αρβανίτες όπως και η βεντέτα η οποία στους σημερινούς Αρβανίτες

υπάρχει πολύ λιγότερο αντίθετα στους σφακιανούς έχει διατηρηθεί. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο μεταξύ σφακιανών και Αρβανιτών είναι ορισμένα ενδυματολογικά στοιχεία θα τα λέγαμε δωρικά. Η χαρακτηριστική μαύρη ενδυμασία των Σφακιανών έχει διατηρηθεί ατόφια μέχρι και σήμερα. Στους Έλληνες Αρβανίτες τα παλαιότερα χρόνια συναντούμε τα χαρακτηριστικά μαύρα σκουφιά χαρακτηριστικό των Αρβανιτών της εποχής εκείνης. Από μία ατόφια μαρτυρία του προπερασμένου αιώνα αναφέρεται ότι τρεις Αρβανίτες είχαν πάει σε μία μονή για να γίνουν μοναχοί. Ο ηγούμενος της μονής μόλις τους είδε κατάλαβε αμέσως ότι ήταν Αρβανίτες από τα χαρακτηριστικά μαύρα σοκουφιά τους.http://users.sch.gr/aristhodas/arbanites.htm

Οι Αρβανίτες του νομού Σερρών και η σχέση με τον δήμο Ηράκλειας

Οι Αρβανίτες της Ανατολικής Θράκης προέρχονται από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου και συγκεκριμένα από την περιοχή της Κορυτσάς και της Κολώνιας. Κύρια κοιτίδα τους είναι το Βιθκούκι και δευτερευόντως η Κιουτέζα και το Κιάφσεζ και η μητρική τους γλώσσα ήταν μια διάλεκτος της νοτίου τοσκικής αλβανικής γλώσσας. Η ορεινή περιοχή του Βιθκουκίου αποτέλεσε τον τόπο καταφυγής χιλιάδων ορθοδόξων χριστιανών, οι οποίοι μετανάστευσαν από πιο πεδινές περιοχές της Ηπείρου και της Αλβανίας έπειτα από την οθωμανική κατάκτηση στα τέλη του 15ου αιώνα.

Οι πληθυσμοί αυτοί συμμετείχαν στη σύγκρουση του αλβανόφωνου ορθόδοξου χριστιανού ηγεμόνα Γεωργίου Καστριώτη (του επονομαζόμενου Σκεντέρμπεη), ο οποίος ηγήθηκε της αντίστασης εναντίον των Οθωμανών για 24 χρόνια (1444-1468). Η αντίσταση των αλβανοφώνων χριστιανών υπό τον Σκεντέρμπεη

τελικά κάμφθηκε μετά τον θάνατο του Σκεντέρμπεη (1468) και έως το 1506 όλη η περιοχή της σημερινής Αλβανίας κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς.

Στα τέλη του 16ου αιώνα (πιθανότατα το 1566), στο πλαίσιο της εποικιστικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από τον Σουλτάνο Σελίμ Β’ (1566-1574), χιλιάδες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετακινήθηκαν βίαια στην Ανατολική Θράκη, η οποία ήταν έρημη λόγω των συνεχών πολέμων και των μολυσματικών ασθενειών. Τότε συντελέστηκε το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα των Αρβανιτών, οι οποίοι εποίκισαν τη βόρεια Ανατολική Θράκη, όπου και εργάστηκαν στην ανέγερση του περίφημου τζαμιού «Σελιμιέ» της Αδριανουπόλεως. Κατέλυσαν στην περιοχή του Μεγάλου Ζαλουφίου και στη Μανδρίτσα. Οι οικισμοί που είχαν ιδρύσει κοντά στο Ζαλούφι κάποια στιγμή συνενώθηκαν (μάλλον για λόγους ασφαλείας) και συναποτέλεσαν το Μεγάλο Ζαλούφι. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι Ζαλουφιώτες ίδρυσαν δύο νέα χωριά: το Αμπαλάρ (Ζαλουφόπουλο) και το Καράσακλη (Σάκκο). Η Μανδρίτσα, αν και δεν ανήκει γεωγραφικά στην Ανατολική Θράκη, συνεξετάζεται μαζί με τα υπόλοιπα αλβανόφωνα χωριά: ο κοινός τόπος προέλευσης (Βιθκούκι), η συμπερίληψή της με τα αλβανόφωνα χωριά της Ανατολικής Θράκης από τους εκπαιδευτικούς συλλόγους και τις προξενικές αρχές, όπως και η εκκλησιαστική της ένταξη στην ίδια Μητρόπολη (Διδυμοτείχου) μαζί με το Μεγάλο Ζαλούφι και το Καράσακλη, συντελούν ώστε η Μανδρίτσα να θεωρείται ως τμήμα της συστάδας των αλβανόφωνων χωριών της Ανατολικής Θράκης.

Το Βιθκούκι στην ακμή του, τη δεκαετία του 1730, είχε 20-25.000 κατοίκους, ενώ η Κιουτέζα και το Κιάφσεζ ήταν δύο μικρά παρακείμενα χωριά μερικών εκατοντάδων κατοίκων. Το Βιθκούκι μαζί με τη Μοσχόπολη και άλλες βλαχόφωνες πόλεις της περιοχής αποτελούσε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού της εποχής: ελληνικά σχολεία, εκκλησίες, πλήθος λογίων, δασκάλων και εθνικών ευεργετών προήλθε από την περιοχή αυτή.

Τα δεδομένα όμως είχαν ήδη αρχίσει να αλλάζουν μετά την οθωμανική κατάκτηση, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των αλβανόφωνων άρχισε να μεταστρέφεται στον μωαμεθανισμό. Μέσα σε 1-2 γενιές, μία νέα συμπαγής κοινωνική συσσωμάτωση κυριάρχησε στην περιοχή: οι Τουρκαλβανοί. Αυτοί ήταν αλβανόφωνοι μουσουλμάνοι οι οποίοι είχαν ταυτιστεί πλήρως με την οθωμανική εξουσία και αποτέλεσαν έκτοτε το στήριγμά της στη βαλκανική χερσόνησο. Άτακτα στίφη Τουρκαλβανών υπό την κάλυψη των τοπικών μουσουλμάνων αρχόντων αλλά και των διεφθαρμένων Οθωμανών αξιωματούχων συγκεντρώθηκαν γύρω από τις ευημερούσες χριστιανικές πόλεις της περιοχής της Μοσχόπολης. Υπό την απειλή της γενικής επίθεσης και λεηλασίας, επί πολλά έτη κατάφερναν να αποκομίζουν τεράστια χρηματικά ποσά από τις πόλεις αυτές. Τελικά, το 1769, οι Τουρκαλβανοί

εισήλθαν στη Μοσχόπολη, στο Βιθκούκι και στις υπόλοιπες πόλεις και τις λεηλάτησαν. Οι χριστιανοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την περιοχή και διέφυγαν προς όλες τις κατευθύνσεις. Αρκετοί κάτοικοι του Βιθκουκίου, της Κιουτέζας και του Κιάφσεζ που γλίτωσαν από τη λεηλασία μετακινήθηκαν στις γύρω περιοχές (Κορυτσά, Καστοριά, Φλώρινα, Κρούσοβο κλπ.), ενώ το μεγαλύτερο τμήμα τους κατευθύνθηκε προς την Ανατολική Θράκη, η οποία τους ήταν γνωστή καθώς εκεί εργάζονταν πολλοί από αυτούς ως εποχιακοί εργάτες στους κάμπους των Οθωμανών τσιφλικάδων. Οι πλούσιοι έμποροι του Βιθκουκίου ακολούθησαν αυτούς της Μοσχόπολης και μετανάστευσαν στη Βιέννη, στη Βουδαπέστη και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης που ασκούσαν τις εμπορικές τους δραστηριότητες.

Οι Αρβανίτες που κατευθύνθηκαν στη νότια Ανατολική Θράκη ίδρυσαν οικισμούς που θύμιζαν τις γενέτειρές τους στην Ήπειρο: το Βιθκούκι (Σουλτάνκιοϊ στα τούρκικα) και την Κιουτέζα (Ιμπρίκ Τεπέ). Κοντά σε αυτά τα χωριά υπήρχαν επίσης τα αλβανόφωνα χωριά Αλτίν Τας, Παζάρ Δερέ, Καρατζά Χαλήλ και Γιλανλή. Τα χωριά αυτά ίσως προέρχονται από τη μετανάστευση του 1769, χωρίς να αποκλειστούν κι άλλα ενδεχόμενα.

Οι δύο ομάδες χωριών (βόρειοι της α’ μετανάστευσης και νότιοι της β’ μετανάστευσης) δεν διατηρούσαν ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ τους, κυρίως λόγω της απόστασης η οποία ήταν μεγάλη για τα τότε δεδομένα και τηρούσαν αυστηρή ενδογαμία η οποία και συντέλεσε στη μη πρόσμειξή τους με τα δίπλα χωριά. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και ως ορθόδοξοι χριστιανοί υφίσταντο την καταπίεση της οθωμανικής εξουσίας. Ταύτισαν εξ αρχής τις τύχες τους με τον ελληνισμό και συναποτελούσαν μαζί με τους τουρκόφωνους (Γκαγκαβούζηδες), τους λίγους σερβόφωνους (ήταν οι 600 κάτοικοι του χωριού Μπαϊραμίτς) και τους βουλγαρόφωνους πατριαρχικούς τον αλλόφωνο ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης. Είχαν ελληνικά σχολεία, ως λατρευτική γλώσσα χρησιμοποιούσαν την ελληνική και γενικά σε κάθε ευκαιρία τόνιζαν την ελληνικότητά τους.

Τα χρόνια που ακολούθησαν την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1908-1922) ήταν δραματικά για τον ελληνισμό της Θράκης. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων και ξέφυγε από κάθε έλεγχο κατά τα έτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αρβανιτοχώρια, ακολουθώντας την τύχη του ελληνισμού της περιοχής, λεηλατήθηκαν και οι κάτοικοί τους εξορίστηκαν, ενώ πολλοί δολοφονήθηκαν. Το Μεγάλο Ζαλούφι (Ιούλιος 1913) και το Αμπαλάρ (Νοέμβριος 1913) λεηλατήθηκαν από τους Τούρκους μετά την ανακατάληψη από τους τελευταίους της Ανατολικής Θράκης στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο. Τον Οκτώβριο του ιδίου έτους η Μανδρίτσα, η οποία είχε επιδικαστεί στη Βουλγαρία, λεηλατήθηκε από τους Βούλγαρους και οι κάτοικοί της κατέφυγαν στη Θράκη (στα χωριά Παλιούρι, Λάδη, Μεταξάδες και Βρυσικά) και στη Μακεδονία: στις Σέδες, στη Σουρωτή, στο Ζαγκλιβέρι, στη

Μουσθένη, στην Κάριανη Καβάλας και στον Καλό Αγρό Δράμας. Ο κύριος όγκος όμως των Μανδριτσιωτών κατέλυσε στο Αμπάρκιοϊ Κιλκίς το οποίο μετονομάστηκε σε Μάνδρες. Το 1926 οι προερχόμενες από τη Μανδρίτσα προσφυγικές οικογένειες ήταν εγκατεστημένες ως εξής: Στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης 20, στο Τριάδι Θεσσαλονίκης 9, στη Μουσθένη Καβάλας 50, στις Μάνδρες Κιλκίς 200, στο Πρωτοκκλήσι Έβρου 60, στο Μαυροκκλήσι Έβρου 40, στο Ουρλή (Θούριο Έβρου) 10 και στον Καλό Αγρό Δράμας 20. Το Σουλτάνκιοϊ λεηλατήθηκε από τους Τούρκους τον Απρίλιο του 1914, ενώ γενικά όλα τα αρβανιτοχώρια βίωσαν ως τμήμα του ελληνισμού της Θράκης την πολιτική εθνοκάθαρσης που εφήρμοσε η νεοτουρκική εξουσία.

Τον Ιούλιο του 1920 ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Ανατολική Θράκη. Στην απογραφή που γίνεται τον Δεκέμβριο του 1920, ο πληθυσμός των αρβανιτοχωριών είναι εμφανώς μειωμένος. Υπολογίζεται ότι σχεδόν το 1/3 αυτών δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους ή πέθαναν από τις κακουχίες στα τάγματα εργασίας κατά τα έτη 1908-1920, ενώ αρκετοί από αυτούς εκπατρίσθηκαν στην Ελλάδα και δεν παλιννόστησαν μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τον Οκτώβριο του 1922, ο ελληνισμός της περιοχής εκκενώνει την Ανατολική Θράκη και μεταναστεύει στην Ελλάδα. Οι βόρειοι Αρβανίτες εποικίζουν ως επί το πλείστον χωριά του βορείου Έβρου: Δίκαια, Καβύλη, Σάκκο, Κλεισώ, Νέο Χειμώνιο, Θούριο, Σοφικό, Ασημένιο, Ρήγιο, Πύθιο. Στη Μακεδονία και ειδικά στο Νομό Σερρών τα χωριά Νεοχώρι, Παραλίμνιο, Νέα Πέτρα, Θολό, Κοίμηση, όπως επίσης και το Καλοχώρι Θεσσαλονίκης.

http://el.wikipedia.org/wiki/

Αρβανίτικες φάρες

Βάκας (ή Μπάκας) Λιόσηδες Ντάρας

Βέργος Γκιόκηδες Γκλιάτης Γκούτης Γριβαίοι (Βλάχοι κατά

τον Π. Αραβαντινό, αν θεωρηθούν απόγονοι των Μπουαίων)

Δρακαίοι Ζερβαίοι Κατσιάπης Κλαδάδες Κολλιαίοι Κοροβέσηδες Κωλέττηδες Λιάπηδες

Λιαλιάτσιδες Μεϊντάνιδες Μαλακασαίοι (Βλάχοι

κατά τον Π. Αραβαντινό)

Μερκούρηδες Μεσσαρίτες (Βλάχοι

κατά τον Π. Αραβαντινό)

Μουζακαίοι Μουρίκηδες Μπαλασκαίοι Μπενιζέλοι Μπλ(ι)έσης Μπιτιναίοι Μπόρας Μπολόκας Μπουαίοι (Βλάχοι

κατά τον Π. Αραβαντινό)

Μπουλούτσος Μπουραμαίοι Μπουραντάδες Μποτσαραίοι Μπρακάτσης

Ντέντες Πασσαίοι Σπαταίοι Σχίζας Τζαβάρας Τζαβελαίοι Τσικ

ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΑ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ

-Σότ κλία γκιτονία-τσ'ιεκeν μπούρρι γκά σστeniα.Σήμερα κλαίει όλη η γειτονιά-που φεύγει ο άντρας απ' το σπίτι

-Ντέ κeγιό σστeniα γιότε-tepe σσέμπα, tepe λότε.Σε τούτο το σπίτι το δικό σου-όλο λυγμοί, όλο δάκρυα

-Ποπό ντρρίμe τσσe κά βλλάι-Σάμπλά λλάκα κι ντανιάι.Πωπώ τρεμούλα ο αδερφός μου έχεις -όσο ο κάμπος και ο ντανιάς κρατάει

-Σα' έ ντό μeμα ντιαλeνe- σα' εμπά κούδι βάλeνeΠόσο αγαπά η μάνα το γιό-όσο κρατάει ο κάμπος και το βουνό, λαχτάρα αχ που έχουν τα παιδιά-όσο είναι οι κάμποι και βουνά

-Ποπό, ντρίδμε τσσe κά βάιζα-σά μπα μάλε δέου δε λλάκοΠωπώ, λαχτάρα που έχει η κόρη-όσο έχει η γη, κάμπους κι όρη

-Μeμα τσσe μπούαρ ντιαλeve-αγιο εκά φρρeγκάλιeveΗ μάνα πούλησε παιδί-την πυρκαγιά την έχει αυτή

-Σσουμε μόι βάιζο τe λιπσ-τσσε ρα σστεπία έτ'ουγκρρεμιςΠολύ βρε κόρη ώ σε λυπάμαι-που έπεσε το σπίτι. Και σου γκρεμίστηκε κόρη, πόσο σε συμπονώ-που σου έπεσε το σπιτικό.

-Μαλλκούαρe δε κλιvκινe-τσσε veke για τσόι γιατρίνe της κλινικής: ανάθεμα, που δεν του βρήκε για τρία

-τσσe τι μπeν δε κλινικά-τσσ ισσ σσn eτονάρe ζοία;τι να έκανε και η κλινική-που' χε τελειώσει η ζωή;

-τepe γιατρόνιετe ι σσκόι-πό γιατρίνe vec έ τσσόιΠαντού πέρασε σε γιατρό, να δε βρήκα το γιατρικό -Κλιάμeνι μόι κλιάμeνι, δε ντe τ'ού σοκόνιe μπούμeνιΚλάψτε με βρε κλάψτε με, και να σας περνάει βαστάξτε με. ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Βάλε μοι βάλε(ταχτάρισμα) Λίτσε μοι λίτσε(ερωτικό καλαματιανό) Τώρα το βράδυ(ερωτικό καλαματιανό) Τσάιτα Βουτσν'(καλαματιανός) Νι βάιζε νι κοπίλιε (ερωτικό καλαματιανό) Αργάλια του χάλασε (συρτο) Ντο τα πρες κοτσίδετε (ερωτικό συρτό) Βετσινιάρη ΒΓΚΕ(εργατικό συρτό) Ρετσινιάρ Μαρκοπουλιότ (Εργατικό συρτό) Άτιε Πόστε (αποκριάτικος συρτός)

Παροιμίες και εκφράσεις σχετικές με Αρβανίτες

Έχεις Αρβανίτη φίλο, κράτα κι ένα ξύλο. Ο θεός δεν είναι Αρβανίτης αλλά δικαιοκρίτης. Ο Αρβανίτης πλένεται η ποδιά του χαίρεται. Τον έπιασε το Αρβανίτικο (πείσμωσε αδικαιολόγητα) Αρβανίτικο κεφάλι (ξεροκέφαλος). Αρβανίτικα μυαλά κολοκύθια τούμπανα. Σαν Αρβανίτης κάνεις. Με το άστου ντούα (με το έτσι θέλω). Αρβανίτικο κεφάλι Πατινιώτικο τσουκάλι. Αρβανίτης με το σκιάδι και με το μονό ποδάρι. Το βαστάει Αρβανίτικο. Αρβανίτικη μπέσα. Μπέσα για μπέσα. Ντρέϊτα και σταράτα σαν Αρβανίτες. Είναι Αρβανίτης (μπεσαλής).

Αρβανίτικα κάλαντα

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς:

Σίν Βασίλη βγιέν, μπόρα η πιλκιέν. Βγιέν μ΄ντα νε μές ε νάτες, δεμάτ τε κα γιάπιν . Σίν Βασίλη βγιέν, Γενάρη ντίχετ. Ζόνιεν περιμένιμ, τσί βγιέν σίπερ πάρ, δίπλιετ γκαρκούαρ νε γκομάρ. Απόδοση στα Ελληνικά.Ο Άγιος Βασίλης έρχεται, το χιόνι του αρέσει. Έρχεται μέσα στη μέση της νύχτας, δώρα να μας δώσει. Ο Άγιος Βασίλης έρχεται, ο Γενάρης προβάλει. Την κυρά περιμένουμε, που έρχεται από τον επάνω δρόμο, δίπλιες ( γλυκά) φορτωμένες στο γαϊδούρι.

Διάσημοι Αρβανίτες

Προεπαναστατικά:

Γεώργιος (ή Ανδρέας) Ανδρούτσος / Βερούσης, οπλαρχηγός από τους Λιβανάτες, πατέρας του Οδυσσέα Ανδρούτσου

Επανάσταση του 1821: Ανδρέας Μιαούλης, ναύαρχος και αργότερα πολιτικός Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η μόνη γυναίκα μέλος της Φιλικής

Εταιρίας Νικόλαος Κριεζιώτης, αρχηγός της ελληνικής επανάστασης

στην Εύβοια Αλέξανδρος Κορυζής Πέτρος Βούλγαρης Αλέξανδρος Διομήδης-Κυριακός

Κληρικοί: Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β´

Πολιτικοί: Θεόδωρος Πάγκαλος ,Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, μέλος

του ΠΑΣΟΚ

http://el.wikipedia.org/wiki/

Η ιστορία των Αρβανιτών και η καταγωγή τους(μαρτυρία Γουδετσίδη Αθανασίου)

Μια από τις πιθανές περιπτώσεις καταγωγής των Αρβανιτών προέρχεται από την κάθοδο των Δωριέων. Οι πληροφορίες απ διάφορες πήγες μας έφεραν στο αποτέλεσμα ότι οι αρβανίτες είναι ένα μεταγενέστερο φύλο των Δωριέων, το οποίο μετανάστευσε στην βόρεια ήπειρο, σημερινά νότια Αλβανία. Πληροφορίες για τα επαγγέλματα τους μας έδειξαν ότι είχαν ταλέντο στις τέχνες οι οποίες υλοποιούνταν πάνω στις πέτρες, δηλαδή ήταν εξαιρετικοί τεχνίτες των πετρών. Η μετανάστευση εκεί μας έδειξε ότι ήταν μόνιμοι. Μετά από αρκετά χρόνια η περιοχή των Αλβανών κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς. Η περιοχή εκείνη ήταν υπό την αρχηγία του Αλή Πασά. Επειδή αρκετοί κάτοικοι δεν μπορούσαν να αντέξουν την καταπίεση μετανάστευσαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως για παράδειγμα Σπέτσες, Ψαρά, Θεσσαλία, αλλά ακόμη και στην Πελοπόννησο. Όπως αναφέραμε και πριν επειδή οι Αρβανίτες ήταν εξαιρετικοί πετράδες ο Αλή Πασάς τους ανάγκασε να μεταναστεύουν στην Κωνσταντινούπολη στην Αδριανούπολη Κι στις τριγύρω περιοχές, για την κατασκευή τούρκικων εκκλησιών. Μετά από αρκετούς αιώνες η μικρασιατική καταστροφή τους ανάγκασε μεταναστεύσουν στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία να ξαναχτίσουν την τύχη τους με νέα επαγγέλματα όπως για παράδειγμα την γεωργία και την κτηνοτροφία.

Βιβλιογραφίαhttp://users.sch.gr/aristhodas/arbanites.htmhttp://el.wikipedia.org/wiki/Προσωπική μαρτυρία Γουδετσίδη Αθανασίου

Περιεχόμενα ΣελίδαΟι Αρβανίτες - Εισαγωγικό σημείωμα................................1Αρβανίτες……..................................................................2Αρβανίτικος Πολιτισμός και Ιστορία.................................3Προέλευση και ιστορία του ονόματος…............................5Αρβανίτες Ανα. Θράκης και η σχέση τους με τον Δ. Ηράκλειας.......................................................................7Αρβανίτικες Φάρες.........................................................10Αρβανίτικα Μοιρολόγια..................................................11Αρβανίτικα Τραγούδια...................................................12Παροιμίες σχετικά με τους Αρβανίτες.............................12Αρβανίτικα κάλαντα......................................................13Διάσημοι Αρβανίτες.......................................................14Προσωπική μαρτυρία Γουδετσίδη Αθανασίου..................15Βιβλιογραφία.................................................................15

Οι Βλάχοι - Εισαγωγικό σημείωμα Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με τη μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φύλων στο Δήμο μας, το Δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα τους Βλάχους και τους Πόντιους. Σκοπός της εργασίας είναι η ενημέρωση των μαθητών της Ηράκλειας για τον τρόπο ζωής και τις συνθήκες των Βλάχων και των Πόντιων. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το πλούσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο internet, από βιβλία σπουδαίων συγγραφέων και από προσωπικές μαρτυρίες των Βλάχων του Δήμου Ηράκλειας. Θεωρούμε την εργασία μας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και παρ’ όλο που οι Βλάχοι είναι ένα σύνολο αρκετά γνωστό σχεδόν σε όλη την Ελλάδα η εργασία μας έχει ως στόχο συγκεκριμένα τους Βλάχους του Δήμου Ηράκλειας.

Οι Βλάχοι της Ηράκλειας και της ευρύτερης περιοχής:

Σύμφωνα με την παράδοση που διασώθηκε σε κάθε οικογένεια της Τζουμαγιάς, το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού πληθυσμού καταγόταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας: ->Αβδέλλα της Πίνδου (Ο κύριος όγκος των Βλάχων των Σερρών (συνοικία Βλάχικα) και του Χιονοχωρίου (Καρλίκιοι) προέρχονταν από την Αβδέλλα (=Αβδελλιάτες) και το Περιβόλι αντικριστά χωριά της Πίνδου. Στον Λαϊλιά οι μισοί ήταν Αβδελλιάτες και οι μισοί Γραμμοστιάνοι, είχαν δε μεταξύ τους αντιπάθεια. Γραμμοστιάνοι υπήρξαν και στο Σιδηρόκαστρο. Από τη Νεβέσκα (=Νυμφαίο) =Νεβεστιάνοι ήταν οι περισσότεροι Βλάχοι Πρωσοτσάνης, Ροδολείβους, Πρώτης και Μεσολακκιάς.),

->Νεβέσκα (σημερινό Νυμφαίο)->Γράμμοστα, (Γραμμοστιάνοι = είναι οι καταγόμενοι από τη Γράμμοστα ιστορική κοιτίδα Ελληνοβλάχων από το όρος Γράμμος στα σύνορα Ελλάδας και σημερινής Αλβανίας. Αυτοί μετά την καταστροφή της, σκόρπισαν γεωγραφικά και εγκαταστάθηκαν σε μόνιμους και νέους ημινομαδικούς οικισμούς σε όλη την ελληνική Μακεδονία, την περιοχή της Πελαγονίας, στα ανατολικά της σημερινής Π.Γ.Δ.Μ., καθώς και στα νότια της Βουλγαρίας.),

->Βωβούστα ή Βοβούσα,->Βλαχολίβαδο ή Λιβάδι (κωμόπολη της επαρχίας Ελασσόνας του Νομού Λάρισας. Βρίσκεται στις Νοτιοδυτικές πλαγιές του Ολύμπου σε υψόμετρο χιλίων πενήντα μέτρων (1.050 m). Επί τουρκοκρατίας ήταν σπουδαίο κέντρο παιδείας και εθνικής δράσης.)

->Κοκκινοπλός (->Κοκκινοπηλός: Χωριό της Ελασσόνας, γειτονικό με το Βλαχολίβαδο (προς Νότια) στον Όλυμπο. Οι Κοκκινοπλιώτες και οι Λιβαδιώτες ήταν ματζιατζήδες, δηλαδή φαγάδες.),

->Άρτα,->Νιάουσα,->Ασπροπόταμο (Ασπροποταμίτες = η ομάδα αυτή αφορά τους καταγόμενους από τα βλαχοχώρια του άνω ρου του Αχελώου ποταμού, από τα χωριά δηλαδή των ορεινών Τρικάλων όπως Καστανιά, Περτούλι, Νεραϊδοχώρι, Γαρδίκι, Τούρτζια κ.ά.).

Βλάχικες οικογένειες και η καταγωγή τους:

Αβδέλλα: Βάκα, Δαρδακούλη, Τολίκα, Προσνικλή (Ονομάστηκαν έτσι γιατί είχαν εγκατασταθεί ένα διάστημα στο Πρόσνικ.), Πατσιάκα, Τάτση.Βλαχολίβαδο: Κωστίτση, Σιάρκου, Γκουρνέλη, Φαρδέλλα, Βαβάσκα, Τασίκα, Βεληγρατλή (Οι Βεληγρατλήδες είχαν αρχικά άλλο όνομα. Πήραν όμως την προσωνυμία αυτή γιατί εμπορεύονταν από το Βελιγράδι).Κοκκινοπλός -> Κοκκινοπλιώτες: Μπιζιάλα, Παπίτσα.Βωβούστα -> Μποϊσιώτες: Τζεμαΐλα, Κατσιαβάκη, Βλάχμπεη.Άρτα: Καπετάνιου.Νιάουσα: Καφταντζή ( Σύμφωνα με την παράδοση, μετά την καταστροφή της Νιάουσας το 1822, κάποιος Τούρκος ιππέας,

λυπήθηκε και έσωσε από τη σφαγή ένα ελληνόπουλο, το πήρε μαζί του και το παρέδωσε σε μία βλάχικη οικογένεια. Το παιδί (πρόγονος των Καφτατζήδων) ήταν τεσσάρων χρονών, ήξερε μόνο ελληνικά και το όνομά του, Γιάννης).Ασπροπόταμος: ΚαλαμαρτζήΚατά την παράδοση της οικογένειας Καλαμαρτζή, ο Αλή Πασάς κάλεσε στα Γιάννενα τον αρχικοτζαμπάση της περιφέρειας Ασπροποτάμου ( Αχελώο ) Καλαμαρτζή και τον διέταξε να συγκεντρώσει από την περιοχή του και να του παραδώσει μέσα σε τρεις μήνες ένα τεράστιο ποσό χρημάτων και όλους τους τίτλους των κτημάτων που κατέχονταν από Έλληνες. Ύστερα απ’ αυτό μαζεύτηκαν σε μυστική σύσκεψη οι προύχοντες και αποφασίστηκε η μαζική φυγή προς το Βορρά. Ένα τοπωνύμιο της Τζιούντζιας (Αγία Παρασκευή Τρικάλων) που διασώζεται ως σήμερα (λόφος του Καλαμαρτζή) ενισχύει την παράδοση.

Ελληνόγλωσσες οικογένειες που δεν μιλούσαν τη βλάχικη αλλά ήταν Βλάχοι:

Παράσχου, Σαρακύρου, Νάστου, Κουκουμιάφκα, Αθανασούλη, Μπαγιάτικου, Χατζηαγγέλου, Κασάπη, Ματσιάρου, Μπόσκου, Σφαιρίδου (Τόπκα).

Οι μετακινήσεις των Βλάχων της Ηράκλειας:

Όταν αναφερόμαστε στους διάφορους βλάχικους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις, η Ηράκλεια Σερρών σπάνια συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα σε αυτούς. Παραμένει μία από τις πλέον άγνωστες περιπτώσεις. Ωστόσο, αν και δεν κατοικήθηκε ποτέ αποκλειστικά και μόνο από Βλάχους, υπήρξε η πιο αξιόλογη εγκατάστασή τους σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία. Γνωστή παλιότερα με το όνομα Κάτω Τζουμαγιά δε φημίζεται για το απώτερο ιστορικό παρελθόν της, καθώς μας παρουσιάζεται ως ένας οικισμός που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας. Αυτό που την έκανε ξεχωριστή, άλλοτε, ήταν ο ρόλος της ως ένα ιδιαίτερα δυναμικό κέντρο εμπορίου, το οποίο γεννήθηκε μέσα από την παραγωγική οικονομία του κάμπου του Στρυμόνα και τις επιχειρηματικές ικανότητες των Βλάχων κατοίκων της και το οποίο τόλμησε, κάποτε, να ανταγωνιστεί ακόμη και τις Σέρρες. Η μονογραφία των Καφτατζή και Τενεκετζή για την ιστορία και τη λαογραφία της Ηράκλειας παραμένει η πιο αξιόλογη καταγραφή και η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών μέχρι σήμερα. Όμως, η σύγχρονη έρευνα της βιβλιογραφίας περί Βλάχων και η αξιοποίηση άγνωστου αρχειακού υλικού έρχεται να προσφέρει νέα στοιχεία που μας βοηθούν να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο της Ηράκλειας ως μια δυναμική βλάχικη εγκατάσταση. Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, ο κάμπος του Στρυμόνα, τα περάσματα της περιοχής και τα εμπορικά κέντρα της ήταν, ήδη, γνωστά και οικεία στους Βλάχους κι ιδιαίτερα στους αεικίνητους εμπόρους και μεταφορείς, οι οποίοι διέσχιζαν τα μέρη αυτά με τα καραβάνια τους κατευθυνόμενοι στην Κωνσταντινούπολη, το Δούναβη και ακόμη πέρα από αυτόν.

Αν επιχειρήσουμε μια επιγραμματική ανασκόπηση της μαζικής Άφιξης και της εγκατάστασης βλάχικων πληθυσμών στην Ανατολική Μακεδονία θα πρέπει να αναφέρουμε πως από την Πρώτη καταστροφή της Μοσχόπολης, στα 1769, και μέχρι τα μετεπαναστατικά χρόνια, οι περιοχές πέρα από τον Αξιό υπήρξαν, μάλλον, από τα πλέον ασφαλή και προσοδοφόρα καταφύγια για περισσότερες από δύο γενιές φυγάδων και αργότερα μεταναστών. Η άναρχη και διεκδικητική δράση των εξισλαμισμένων Αλβανών, η πολιτική του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, τα γεγονότα της επανάστασης του 1821, αλλά και η ευνοϊκή πολιτική του δυναμικού τοπάρχη Σερρών Ισμαήλ μπέη έφεραν στην περιοχή νομαδοκτηνοτρόφους, εμποροβιοτέχνες, επαγγελματίες, ακόμη και πολεμιστές βλάχικης καταγωγής, οι οποίοι αναζητούσαν νέες εστίεςμε μεγαλύτερη ασφάλεια, κενά λιβάδια και ευκαιρίες για εργασίακαι προκοπή. Έφτασαν κατά κύματα ολόκληρα τσελιγκάτα,μεγάλες ή μικρότερες ομάδες οικογενειών ή και μεμονωμένοιδραστήριοι άντρες από όλους τους προγονικούς, μητροπολιτικούςοικισμούς των Βλάχων στη ραχοκοκαλιά της Πίνδου και τωνπροεκτάσεων της. Ουσιαστικά, η βλάχικη εγκατάσταση στηνΗράκλεια ήταν αποτέλεσμα και δημιούργημα της βλάχικηςΔιασποράς στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα.Το πιθανότερο είναι πως, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα και τηνάφιξη των πρώτων Βλάχων οικιστών, στην περιοχή της Ηράκλειαςυπήρχαν κάποιες ασήμαντες αγροτικές εγκαταστάσεις Τούρκων.Σύμφωνα με μία εκδοχή το παλιό όνομα του πρωταρχικού οικισμούδόθηκε από αυτούς, καθώς κάθε Παρασκευή, δηλαδή κάθεΤζουμαγιά σύμφωνα με το οθωμανικό ημερολόγιο, στην περιοχήΔιοργανωνόταν εβδομαδιαίο παζάρι διακίνησης εμπορευμάτων.

Έτσι, ο οικισμός που αναπτύχθηκε γύρω και χάρη στο παζάριονομάστηκε Τζουμαγιά και μάλιστα Κάτω ή Μπαϊρακλί Τζουμαγιάώστε να διαχωρίζεται από την Άνω Τζουμαγιά, τη σημερινή πόληΜπλαγκόεβγκραντ που βρίσκεται βορειότερα στο έδαφος τηςΒουλγαρίας.

Ως αποτέλεσμα, η πολυσυλλεκτική ομάδα των Βλάχων, που ρίζωσε στην Ηράκλεια, απέκτησε ένα νέο συλλογικό όνομα και επικράτησε να είναι γνωστή ως Τζουμαγιώτες Βλάχοι.Υπάρχει η αναφορά πως ο πρώτος πυρήνας των οικιστώνβλάχικης καταγωγής σχηματίστηκε από μία ομάδα οικογενειώνγνωστή με την προσωνυμία Νεβεσκάνοι, καθώς προερχόταν απότο σημερινό Νυμφαίο της Φλώρινας. Δεν είναι απόλυτα σαφές το τιπροκάλεσε την έξοδο των Νυμφαιωτών από το χωριό τους. Είναιγνωστό πως ο πληθυσμός του Νυμφαίου είχε προσαυξηθεί καθώςδέχτηκε κύματα Βλάχων προσφύγων προερχόμενων, κυρίως, απότη Νικολίτσα του Γράμμου και, πιθανά, τη Μοσχόπολη. Είχε παίξειτο ρόλο ενός σχετικά ασφαλούς καταφυγίου όταν οι Τουρκαλβανοί

οδήγησαν σε μαρασμό και ερήμωση τους φιλοπρόοδους βλάχικουςοικισμούς στις περιοχές της Μοσχόπολης και του Γράμμου από τα1769 και μετά, μέσα στα γεγονότα μιας ρωσοτουρκικής σύγκρουσης που στην ελληνική ιστοριογραφία έγιναν γνωστά ωςτα Ορλωφικά. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο υπερπληθυσμός,κάποιες ενδοκοινοτικές διαφορές, μία επικίνδυνη επιδημία ή και οισυνεχιζόμενες πιέσεις των Τουρκαλβανών ίσως στάθηκαν οι αιτίεςκαι οι αφορμές για μία νέα ομαδική έξοδο που στράφηκε προςτην Ανατολική Μακεδονία. Έτσι, θα μπορούσαμε να υποθέσουμεπως ανάμεσα στους Νεβεσκάνους υπήρχαν τόσο γηγενείς κάτοικοι του Νυμφαίου όσο και πρόσφυγες που είχε δεχτεί. Στις νέες τους εστίες παρουσιάζονται να σχηματίζουν εδραίες εγκαταστάσεις εμποροβιοτεχνικού ή επαγγελματικού προσανατολισμού σε αντιδιαστολή με άλλους Βλάχους που κατέφτασαν στην περιοχή διατηρώντας ένα νομαδοκτηνοτροφικό χαρακτήρα. Το πιθανότερο είναι πως αυτή η πρωταρχική ομάδα βρέθηκε στην Ηράκλεια μέσα από μια διαδικασία μετεγκατάστασης, αφού πέρασε ή βρέθηκε για κάποια περίοδο, ίσως και για μια με δύο γενιές, στα Άνω Πορόια και τη Ράμνα. Το γεγονός αυτό έρχεται να επιβεβαιωθεί από τις συγγενικές σχέσεις και τις παραδόσεις που διατηρήθηκαν και αναγνωρίζονταν ανάμεσα στους Νεβεσκάνους της Ηράκλειας και αυτούς των γειτονικών εγκαταστάσεων.

Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή της Μοσχόπολης επηρέασαν σοβαρά και τους κατεξοχήν νομοδοκτηνοτροφικούς οικισμούς στην περιοχή του Γράμμου. Στη συνέχεια, ανάμεσα στα 1790 με 1810, η Γράμμουστα, ο κεντρικότερος και πιο πολυπληθής οικισμός, ήρθε αντιμέτωπος με τις διεκδικήσεις του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και οι κάτοικοί του οδηγήθηκαν σε νέες μαζικές εξόδους. Ολόκληρα τσελιγκάτα άλλοτε απόλυτα εξαθλιωμένα και άλλοτε διασώζοντας ένα μέρος των κοπαδιών τους αναζήτησαν ασφάλεια πέρα από τα βόρεια και ανατολικά όρια της επικράτειας του Αλή. Ψάχνοντας για κενά και διαθέσιμα λιβάδια στα ορεινά, ολόκληρα φαλκάρια βρέθηκαν να αναπτύσσουν καλυβικές, αρχικά, εγκαταστάσεις σε έναν μεγάλο αριθμό ορεινών όγκων πέρα από τον Αξιό. Οι Γραμμουστιάνοι φυγάδες παρουσίαζαν μεγάλη κινητικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, προωθούμενοι όλο πιο ανατολικά και πιο βόρεια. Στην Ανατολική Μακεδονία έστηναν τα θερινά καλύβια τους στις πλαγιές της Κερκίνης, του Μενοίκιου και του Όρβηλου. Βορειότερα, στο έδαφος της σημερινής Βουλγαρίας, αναζήτησαν ορεινά λιβάδια στις περιοχές του Πιρίν, της Άνω Τζουμαγιάς, της

Ρίλα, του Ραζλόγκ, της Δυτικής Ροδόπης και μέχρι το δυτικό Αίμο. Ανάλογες εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν και στα σημερινά ανατολικά εδάφη της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της «Μακεδονίας». Σε αντίθεση με άλλους Βλάχους φυγάδες που κατέφυγαν στην Ανατολική Μακεδονία, οι Γραμμουστιάνοι διατήρησαν με μια κάποια εμμονή ένα σχεδόν απόλυτο νομαδοκτηνοτροφικό χαρακτήρα. Η πολιτισμική τους ταυτότητα ήταν ιδιαίτερα ισχυρή και υπήρξαν αρκετά πολυπληθείς ώστε να ενσωματώσουν στις τάξεις τους τις όποιες ομάδες Βλάχων διαφορετικής προέλευσης που παρέμεναν και αυτοί νομαδοκτηνοτρόφοι. Η δημογραφική συμβολή τους στη δημιουργία της βλάχικης εγκατάστασης στην Ηράκλεια ήταν περιορισμένη. Ωστόσο, ο ρόλος τους στην οικονομική ανάπτυξή της ήταν πολύ πιο καθοριστικός. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, οι Γραμμουστιάνοι που είχαν τις ορεινές καλυβικές εγκαταστάσεις τους στους γύρω ορεινούς όγκους κατέβαιναν κάθε χειμώνα και έστηναν ένα πυκνό δίκτυο χειμαδιών στον κάμπο του Στρυμόνα μέχρι τη Χαλκιδική και κυρίως γύρω από την Ηράκλεια. Μία πολύ μεγαλύτερη ομάδα Βλάχων συνοικιστών παρουσιάζεται να προερχόταν από τα βλαχοχώρια στην περιοχή του Ολύμπου. Ανάμεσα στα 1805 με 1815, την έκρυθμη περίοδο της αντιπαράθεσης του Αλή Πασά με τους αρματολούς του Ολύμπου, η οικονομία της περιοχής δοκίμασε μία ισχυρή κρίση και οι συνθήκες ασφαλείας κατέρρευσαν. Λέγεται πως 80 με 100 οικογένειες από το Λιβάδι Ελασσόνας αναγκάστηκαν ναεκπατριστούν και να στραφούν προς την Ανατολική Μακεδονία. Στην περίπτωση του γειτονικού Κοκκινοπλού οι συνθήκες της

εξόδου φέρονται να ενισχύθηκαν και από την επιδημία που χτύπησε την περιοχή στα 1813. Το ισχυρότερο πλήγμα σημειώθηκε την ίδια χρονιά, όταν ο Αλή και ο γιος του Βελή επιτέθηκαν απροειδοποίητα στο προπύργιο των Λαζαίων στη Μηλιά και εξουδετέρωσαν τα δυναμικά σώματα των αρματολών της περιοχής. Ήταν η σειρά της Φτέρης να επηρεαστεί καθώς η σχέση της με τους Λαζαίους και τη Μηλιά ήταν ιδιαίτερα στενές. Τώρα πια την έξοδο ακολούθησαν ομάδες πολεμιστών με τις οικογένειές τους. Αρκετοί από αυτούς πέρασαν στις επικράτειες του Ισμαήλ μπέη των Σερρών και του γιου του Γιουσούφ και πολλοί ήταν αυτοί που προσέφεραν τις υπηρεσίες στους ισχυρούς τοπάρχες και του Ολύμπου. Στην περίπτωση της Βωβούσας στο Ζαγόρι της Ηπείρου η πρωταρχική αιτία για τις εξόδους ήταν η προσπάθεια του Αλή Πασά να απομυζήσει οικονομικά τους κατοίκους του ακμαίου τότε βλαχοχωριού και η στρατηγική που εφήρμοσε ώστε να το μετατρέψει σε τσιφλίκι. Ανάμεσα στα 1808 με 1817, μία επιδημία, κάποιες υποκινημένες επιθέσεις ληστών, μα κυρίως η αδυναμία αποπληρωμής μεγάλων συλλογικών οφειλών, ώθησε σε μαζική έξοδο τους μισούς Βωβουσιώτες. Μερικά χρόνια αργότερα, στα 1824, οι Βωβουσιώτες που παρέμειναν στο χωριό βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις επιτάξεις και τις αγγαρείες που τους επιβλήθηκαν από τα οθωμανικά στρατεύματα, καθώς αυτά προσπαθούσαν να κάψουν την αντίσταση του πολιορκημένου Μεσολογγίου. Έτσι και οι τελευταίοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό. Οι περισσότεροι φυγάδες της Βωβούσας αναζήτησαν ασφάλεια και προοπτική πέρα από τον Αξιό, μέχρι τα ορεινά της Ροδόπης. Διάφορες σε μέγεθος ομάδες σκόρπισαν στην περιοχή των Σερρών. Οι οικογένειες των προυχόντων ή όσων μπόρεσαν να διασώσουν ένα κάποιο κεφάλαιο βρέθηκαν σε πόλεις, όπως οι Σέρρες, και άλλοι σε κεφαλοχώρια, τόσο στα ορεινά όσο και στα πεδινά. Λόγω του τύπου των εγκαταστάσεων που δημιούργησαν, η προσωνυμία Μπασιώτης, δηλαδή Βωβουσιώτης Βλάχος, έφτασε στο σημείο να είναι, τοπικά, ταυτόσημος του εδραίου Βλάχου, εκείνου του Βλάχου που ζούσε σταθερά σε κάποιο κεφαλοχώρι και που ασχολιόταν εν μέρει με την αγροτική οικονομία και κυρίως με εμποροβιοτεχνικές δραστηριότητες. Εξελικτικά, η μεγαλύτερη συγκέντρωσή τους παρατηρήθηκε στην Ηράκλεια. Ωστόσο, διατήρησαν στενές επαφές και σχέσεις με τις μικρότερες εγκαταστάσεις τους σε γειτονικά κεφαλοχώρια, όπως στην περίπτωση του Αχλαδοχωρίου, του Άγγιστου και του Πέτροβου πάνω από το Σιδηρόκαστρο. Η παρουσία τους ήταν τόσο έντονη, ώστε, στις αρχές του 20ου αιώνα, οι μελετητές των Βλάχων Wace και Thompson έφτασαν στο σημείο να αναφέρουν πως στην Ηράκλεια υπήρχαν 300 οικογένειες με καταγωγή από τη Βωβούσα.

Η καταγραφή τους θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον υπερβολική καθώς μοιάζει να αγνοεί την παρουσία και τη συμβολή και των υπόλοιπων Βλάχων συνοικιστών. Ανάλογα προβλήματα αντιμετώπισαν και τα βλαχοχώρια των Γρεβενών, στις πλαγιές της βόρειας Πίνδου. Ανάμεσα στα 1810 με 1820, παρά τα κατοχυρωμένα και ισχυρά οθωμανικά προνόμια, που μέχρι τότε τα προστάτευαν, ο Αλή Πασάς μεθόδευσε την καθυπόταξη και την οικονομική αφαίμαξή τους. Στα 1819, ολόκληρα τσελιγκάτα, κυρίως, από την Αβδέλλα αλλά και από το Περιβόλι και τη Σμίξη αντί να πάρουν το δρόμο για τα παραδοσιακά θεσσαλικά χειμαδιά ξεστράτισαν και αποφεύγοντας τις φρουρές του Αλή πέρασαν το Αξιό και βρέθηκαν μακριά από την επικράτεια και τις απαιτήσεις του. Οι φυγάδες επιχείρησαν να εδραιώσουν νέες νομαδοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις στις πλαγιές της Κερκίνης και αναζήτησαν νέα χειμαδιά στη Χαλκιδική. Όταν, τελικά, ο Αλή Πασάς εξουδετερώθηκε από το σουλτάνο, στα 1822, και τα επαναστατικά γεγονότα στην περιοχή της Νάουσας και του Βερμίου έληξαν, πολλοί ήταν αυτοί που προτίμησαν να αφήσουν πίσω τους την Ανατολική Μακεδονία και να εγκατασταθούν στο Βέρμιο, πάνω από τη Βέροια. Ωστόσο, όσοι παρέμειναν ρίζωσαν στα Άνω Πορόια, τη Φιλύρα και τη Ράμνα. Εξελικτικά, ορισμένοι πέρασαν με τα κοπάδια τους στις πλαγιές Μενοίκιου και του Όρβηλου, όπου εγκαταστάθηκαν στο Χιονοχώρι και τα Καλύβια του Λαϊλιά, κι άλλοι ακόμη πιο βόρεια στο Πιρίν και τη Δυτική Ροδόπη στο σημερινό βουλγαρικό έδαφος. Οι περισσότεροι παρέμειναν νομαδοκτηνοτρόφοι για αρκετές γενιές, συμβιώνοντας στενά με τους φυγάδες από το Γράμμο. Από την άλλη μεριά δεν ήταν λίγοι αυτοί που βρέθηκαν να αλλάζουν οικονομική και κοινωνική ταυτότητα, εγκαταλείποντας τους οικισμούς στην Κερκίνη και προτιμώντας να εγκατασταθούν οριστικά στην Ηράκλεια που συνεχώς αναπτυσσόταν. Προβλήματα με το διεκδικητικό Αλή Πασά αντιμετώπισαν και οι Βλάχοι των χωριών του Ασπροποτάμου και της Χώρας Μετσόβου στη νότια Πίνδο. Άλλες φορές ο Αλή προσπαθούσε να υποτάξει τους δυναμικότερους από τους τοπικούς κλεφταρματολούς ή να αποσπάσει τον πλούτο των προυχόντων και άλλοτε επιχειρούσε να μετατρέψει σε τσιφλίκια ολόκληρα ακμαία βλαχοχώρια που δέσποζαν πάνω στα σημαντικά ορεινά περάσματα. Λέγεται πως οι

κάτοικοι της Τζούρτζιας, της σημερινής Αγίας Παρασκευής, οδηγήθηκαν σε μαζική έξοδο όταν κάποιος πρόκριτος του χωριού συνειδητοποίησε πως αργά ή γρήγορα οι διεκδικήσεις του Αλή θα έφταναν σε οριακό σημείο. Προέτρεψε τους κατοίκους το εγκαταλείψουν και να φύγουν. Καθοδηγούμενες από τον Αλή επιθέσεις ληστών τρομοκρατούσαν τα χωριά και οι πιο προνοητικοί προτίμησαν να εγκαταλείψουν τις προγονικές εστίες. Υπάρχουν αναφορές πως, κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου και του Μετσόβου έχασαν ένα σημαντικό μέρος των κατοίκων τους. Μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες οικογενειών, παίρνοντας μαζί τους όποιο μέρος των περιουσιών τους σε χρήματα ή ζωικό κεφάλαιο μπορούσαν να διασώσουν, αναγκάστηκαν να εκπατριστούν. Έφυγαν κυρίως οι δραστήριοι εμποροβιοτέχνες που θα μπορούσαν να αναζητήσουν μία καλύτερη τύχη κάπου αλλού ή οι πιο απελπισμένοι που δεν είχαν πια τίποτε να χάσουν. Τα πολεμικά γεγονότα με τη συμμετοχή των Βλάχων της νότιας Πίνδου στην επανάσταση του 1821 έφεραν νέες καταστροφές, δημιούργησαν νέες συνθήκες ανασφάλειας και εξόδων και επισφράγισαν τη φυγή. Οι περισσότεροι από τους φυγάδες του Ασπροποτάμου στράφηκαν και πάλι προς την Ανατολική Μακεδονία. Οικογενειακές παραδόσεις και αρχειακές πληροφορίες επιβεβαιώνουν την άφιξη φυγάδων από το Μέτσοβο, την Καλομοίρα, την Καστανιά, τον Αμάραντο, το Χαλίκι, την Αγία Παρασκευή, το Γαρδίκι και το Νεραϊδοχώρι, δίχως να μπορούμε να αποκλείσουμε την ύπαρξη φυγάδων κι από άλλα γειτονικά βλαχοχώρια. Βρέθηκαν να σχηματίζουν εδραίες εγκαταστάσεις στις πολιτείες και τα προϋπάρχοντα ορεινά κεφαλοχώρια, όπου συγκρότησαν δυναμικούς πυρήνες Βλάχων εμποροβιοτεχνών, επαγγελματιών, μεταφορέων και χανιτζήδων. Οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν αυτές στα ορεινά κεφαλοχώρια του Νευροκοπίου. Πολύ λιγότεροι ήταν αυτοί που παρέμειναν νομαδοκτηνοτρόφοι και ενσωματώθηκαν στους πληθυσμούς των Γραμμουστιάνων. Εμποροβιοτέχνες ή νομαδοκτηνοτρόφοι, οι φυγάδες από τη νότια Πίνδο απέκτησαν ένα νέο προσωνύμιο στις περιοχές των νέων εστιών τους και ήταν γνωστοί ως Μότσιανοι. Στην περίπτωση της Ηράκλειας οι περισσότεροι από τους Ασπροποταμίτες κατάγονταν από την Αγία Παρασκευή και πιθανά από το Γαρδίκι. Ο αριθμός τους ήταν, πιθανόν, περιορισμένος, ίσως γιατί αρκετοί επέστρεψαν στις προγονικές εστίες όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν. Όσοι παρέμειναν, μάλλον, αφομοιώθηκαν ανάμεσα στους πολυπληθέστερους φυγάδες από άλλες περιοχές. Αναμφίβολα η συρροή των Βλάχων στην Ηράκλεια εξελίχθηκε σταδιακά και δίπλα σε αρχικά περιορισμένο, αλλά σίγουρα προϋπάρχοντα πληθυσμό. Όμως, ο ρόλος της ως ένα ανερχόμενο οικονομικό κέντρο προσέλκυσε και άλλους νέους κατοίκους πέρα από τους Βλάχους. Ένα μέρος των νεοαφιχθέντων ήταν οικογένειες σλαβόφωνων χριστιανών. Οι περισσότεροι από αυτούς υπήρξαν κολίγοι σε γειτονικά τσιφλίκια κι άλλοι προέρχονταν από πιο μακρινά χωριά της ευρύτερης περιοχής. Οι ευκαιρίες για εργασία

προσέλκυσαν και ομάδες χριστιανών και μουσουλμάνων Τσιγγάνων. Άλλοι από αυτούς ήταν απλοί τεχνίτες και άλλοι εποχιακοί εργάτες γης. Θα πρέπει να αναφερθεί πως, σύμφωνα με οικογενειακές παραδόσεις, ανάμεσα στους βλαχόφωνους βρέθηκαν να ενσωματώνονται και ορισμένες οικογένειες ελληνοφώνων από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τις δυτικότερες περιοχές της Μακεδονίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα, είχαν ήδη σχηματιστεί πέντε διακριτές συνοικίες. Τα σπίτια των χριστιανών ίσως έφτασαν να αριθμούν μέχρι και 1.200. Στα βορειοδυτικά υπήρχε η συνοικία των σλαβόφωνων χριστιανών κατοίκων, γύρω από την παλαιότερη εκκλησία του 1833, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου. Στα βορειοανατολικά είχε αναπτυχθεί η Νέα ή Βλάχικη συνοικία, γύρω από την εκκλησία του 1869, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η χρονολόγηση των εκκλησιών μας οδηγεί στην υπόθεση πως οι Βλάχοι βρήκαν στην Ηράκλεια και έναν πρωταρχικό πυρήνα σλαβόφωνων χριστιανών κατοίκων, πέρα από τους προϋπάρχοντες Τούρκους. Η συνοικία των Τούρκων βρισκόταν στα νοτιοδυτικά, η συνοικία των μουσουλμάνων Τσιγγάνων στα νότια και η συνοικία των χριστιανών Τσιγγάνων στα νοτιοανατολικά. Η μουσουλμανική κοινότητα διατηρούσε μεγάλο λιθόκτιστο τζαμί και αποτελούσε γύρω στο ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού. Από αυτούς το ένα τρίτο ήταν Τούρκοι και οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι Τσιγγάνοι. Οι πραγματικοί Τούρκοι ήταν γνωστοί ως Κονιάροι. Η προσωνυμία τους είναι δηλωτική της καταγωγής τους από τους εποίκους που εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Μακεδονία κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας. Στα 1903, είχαν ήδη λιθοστρωθεί οι κεντρικές οδοί και η Ηράκλεια έπαιρνε τη μορφή μίας εύρωστης και συνεχώς αναπτυσσόμενης πολιτείας. Φωτογραφίες της εποχής μαρτυρούν τη συνύπαρξη των παλαιότερων και χαρακτηριστικών πλινθόκτιστων κατοικιών αγροτικού τύπου και των νεόκτιστων, νεοκλασικών κατοικιών αστικού τύπου. Οι οικονομικές δραστηριότητες επικεντρώνονταν σε πέντε πλατείες, γύρω από τις οποίες βρίσκονταν τα καταστήματα και τα εργαστήρια των εμπόρων και των βιοτεχνών κάθε είδους. Η κινητήρια δύναμη της αγοράς της Ηράκλειας βασιζόταν στη μεγάλη και ποικίλη αγροτική παραγωγή του κάμπου του Στρυμόνα και των πολυάριθμων και κυρίως τουρκικής ιδιοκτησίας τσιφλικιών στην ευρύτερη περιοχή. Εξάλλου, ο κάμπος του Στρυμόνα ήταν γνωστός στους Τούρκους τσιφλικάδες ως Αλτίν Οβασί, δηλαδή ως χρυσοφόρος κάμπος. Οι Βλάχοι εμποροβιοτέχνες παρουσιάζονται να ελέγχουν την αγορά και το φημισμένο παζάρι της Ηράκλειας. Ανέλαβαν έναν ιδιαίτερα ρυθμιστικό ρόλο καθώς συγκέντρωναν, αξιοποιούσαν και προωθούσαν σε μεγαλύτερες αγορές τόσο τις πρώτες ύλες όσο και τα επεξεργασμένα προϊόντα. Επιπλέον, Βλάχοι επαγγελματίες προσέφεραν σημαντικότατες, τότε, υπηρεσίες, όπως οι μεταφορείς και οι χανιτζήδες. Ενδεικτική είναι η πληροφορία που μας μεταφέρει στα 1887 ο Νικόλαος Σχινάς πως στην Ηράκλεια λειτουργούσαν 10 χάνια, όταν στις Σέρρες υπήρχαν 24. Ο

δυναμικός οικονομικός και κοινωνικός ρόλος των Τζουμαγιωτών Βλάχων δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα απομονωμένο και αυτόνομο φαινόμενο. Ενισχύθηκε κατά πολύ από την ανάπτυξη και την αξιοποίηση συγγενικών δικτύων αλληλοϋποστήριξης με τις βλάχικες εμποροβιοτεχνικές εγκαταστάσεις, που αναπτύχθηκαν παράλληλα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας τόσο στις πόλεις όσο και στα κεφαλοχώρια στα ορεινά και τα πεδινά. Επιπλέον, αρκετοί Τζουμαγιώτες είχαν διακτινιστεί σε γειτονικούς οικισμούς, κυρίως κατά μήκος των τότε οδικών αρτηριών, όπου λειτουργούσαν χάνια και εμπορικά καταστήματα. Σύμφωνα με αρχειακή πηγή, την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν τα χάνια που κατείχαν Τζουμαγιώτες στα χωριά Κούλα, Μαρικοστένοβο, Λιμπούνοβο και Μαρινοπόλ της περιοχής Πετριτσίου, λίγο πίσω από τα σημερινά σύνορα. Το ίδιο ενισχυτικές υπήρξαν οι σχέσεις με τα πολυάριθμα βλάχικα χειμαδιά γύρω από την Ηράκλεια. Μπορεί η παρουσία των νομαδοκτηνοτρόφων να ήταν περιοδική, όμως ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής τους διακινούταν μέσω της αγοράς της Ηράκλειας, όπου έκαναν κι ένα μεγάλο μέρος των προμηθειών τους. Σύμφωνα με εκθέσεις που περιέχουν στοιχεία για τη βλάχικη δημογραφική παρουσία στην Ανατολική Μακεδονία, οι οποίες εντοπίστηκαν στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, πληροφορούμαστε πως, στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, ο βλάχικος πληθυσμός της Ηράκλειας παρουσίαζε διακυμάνσεις ανάμεσα στη θερινή και τη χειμερινή περίοδο. Οι διαφορές ήταν αποτέλεσμα της διαχείμασης στην ίδια την Ηράκλεια πολλών και κυρίως τσελιγκάδικων οικογενειών. Οι περισσότερες από αυτές τις οικογένειες, αν όχι όλες, προέρχονταν από την Μπόζντονα, τη Λόποβα και τη Σιάτροβα, τρεις θερινές νομαδοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις Γραμμουστιάνων στα ορεινά πάνω από το Μελένικο, στο γειτονικό έδαφος της σημερινής Βουλγαρίας. Από την Μπόζντοβα κατέβαιναν οι οικογένειες των τσελιγκάδων Νίτσιου Στεργιούτσα και Νικόλαου και από τη Σιάτροβα οι οικογένειες των κεχαγιάδων Δημήτριου Μπαλιγκάρη και Μήτρου Καραμάνη. Ομάδες της ίδιας προέλευσης υπήρχαν σε πολλά γειτονικά χωριά και τσιφλίκια. Στο Ποντισμένο έστηνε χειμαδιό ο αρχιτσέλιγκας Νικόλαος Στεργίου Παφλιάνος από τη Λόποβα με 10 οικογένειες και 600 με 700 πρόβατα. Στο Μεγαλοχώρι, κτήμα του Ακήλ Βέη, είχε χειμαδιό ο τσέλιγκας Αλέξης με 10 οικογένειες, 700 πρόβατα και 60 άλογα. Στο Νεοχώρι, κτήμα του Αντωνάκη Παρίση, είχε χειμαδιό ο τσέλιγκας Γιώργης με 4 οικογένειες, 600 πρόβατα και 30 άλογα. Στο Λιμνοχώρι, κτήμα του Χατζηαβδούλ Εφέντη, είχε χειμαδιό ο τσέλιγκας Μίχος Οικονόμου από τη Λόποβα με 13 οικογένειες, 800 πρόβατα και 60 άλογα. Στο Δενδροχώρι, κτήμα της πρόκριτης οικογένειας Χατζηλαζάρου από τις Σέρρες, που όμως κατοικούσε στη Θεσσαλονίκη, είχε χειμαδιό ο τσέλιγκας Χρήστος με 5 βλάχικες οικογένειες, 400 πρόβατα και 30 άλογα. Στο Χορτερό έστηνε χειμαδιό ο κεχαγιάς Βασίλειος Παφλιάνος από τη Λόποβα με 10

οικογένειες, 1.100 πρόβατα και 60 άλογα. Στο Καμαρωτό έστηνε χειμαδιό ο κεχαγιάς Αδάμος με 5 οικογένειες, 600 πρόβατα και 10 άλογα. Στη Θερμοπηγή έστηνε χειμαδιό ο κεχαγιάς Παρίσης με 20 οικογένειες, 1.000 πρόβατα και 30 άλογα. Στο Μελενικίτσι έστηναν χειμαδιά οι κεχαγιάδες Αναγνώστης, Χρήστος και Σιαμάτας από την Μπόζντοβα. Οι ίδιοι είχαν χειμαδιά και στο Χριστός. Βλάχικα χειμαδιά αναφέρεται πως υπήρχαν κατά διαστήματα και στα γειτονικά σημερινά χωριά Κοίμηση, Σχιστόλιθο, Στρυμονοχώρι, Γεφυρούδι, Αμμουδιά και Σαρακατσαναίικα. Λέγεται πως το πρώτο ελληνικό σχολείο λειτούργησε στην Ηράκλεια γύρω στα 1866.

Η καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας αποτελούσε παραδοσιακή διάσταση της ταυτότητας των Βλάχων συνοικιστών την οποία μετέφεραν στις νέες τους εστίες. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη πως, στα 1875, ο Emile Picot παραδέχεται πως οι Βλάχοι της Ηράκλειας ήταν ταυτισμένοι με την ελληνική εθνική ιδέα. Η πρώτη ρήξη στη συνοχή της τοπικής ελληνορθόδοξης κοινότητας παρουσιάστηκε όταν ένα μέρος των σλαβόφωνων χριστιανών δελεάστηκε από τις προτάσεις των βουλγαρικών εθνικών ιδεολογημάτων και επιχείρησε να θέσει σε λειτουργία βουλγαρικό σχολείο στα 1870 και αργότερα στα 1903. Ωστόσο, οι δύο εκκλησίες της Ηράκλειας παρέμειναν στη διαχείριση της ελληνορθόδοξης - πατριαρχικής κοινότητας και σε αυτές ιερουργούσαν πέντε ιερείς. Οι εξαρχικοί αναγκάστηκαν να κτίσουν ένα μικρό δικό τους παρεκκλήσι στα 1902. Στα 1906 και

σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή των ελληνικών σχολείων Δημήτριου Σάρρου στην Ηράκλεια λειτουργούσε οκτατάξιο αρρεναγωγείο με 201 μαθητές, τετρατάξιο παρθεναγωγείο με 101 μαθήτριες, νηπιαγωγείο με 175 μαθητές και μαθήτριες και ένα ιδιαίτερο σχολείο για 30 χριστιανούς Τσιγγάνους μαθητές και μαθήτριες. Στα σχολεία υπηρετούσαν 6 δάσκαλοι και 4 δασκάλες. Η ελληνορθόδοξη κοινότητα είχε στην ιδιοκτησία της το τσιφλίκι της Τοπόλνιτσας, που σήμερα βρίσκεται στη συνοριακή γραμμή με τη Βουλγαρία και το οποίο της απέφερε ετησίως έσοδα 90 λιρών. Στο κτήμα αυτό ενοικίαζε και έστηνε χειμαδιό ο τσέλιγκας Δήμτσας από την Μπόζντοβα, με περίπου 15 οικογένειες, περισσότερα από 2.000 πρόβατα και 100 άλογα. Οι δύο εκκλησίες είχαν έσοδα 90 με 120 λίρες και από την εκμετάλλευση της υπόλοιπης κοινοτικής περιουσίας υπήρχαν επιπλέον έσοδα 60 λιρών. Οι εξαρχικοί είχαν προσαυξήσει το δυναμικό τους από 47 σπίτια σε 80 λόγω της συρροής νέων μελών από τα γύρω χωριά. Λειτουργούσαν μικρό σχολείο για μόλις 20 με 25 μαθητές και μαθήτριες, όπου εργάζονταν 2 δάσκαλοι και 2 δασκάλες. Όσον αφορά τους Βλάχους κατοίκους, είχαν επιχειρηθεί επανειλημμένες προσπάθειες της ρουμανικής προπαγάνδας να προσεταιριστεί ορισμένους κατοίκους στις ρουμανικές εθνικές ιδεολογικές προτάσεις, να ιδρυθεί ρουμανικό σχολείο και εξελικτικά ρουμανίζουσα κοινότητα, όπως στην περίπτωση των Άνω Ποροΐων. Οι προσπάθειες απέτυχαν παταγωδώς καθώς βρέθηκαν αντιμέτωπες με τη συλλογική αντίσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Τζουμαγιωτών. Σύμφωνα με το Σάρρο, μόλις 15 οικογένειες από τις περίπου 500 βλάχικες οικογένειες παρουσιάζονταν να είχαν δεχθεί μια κάποια επιρροή. Όπως και σε άλλες περιπτώσεις βλάχικων οικισμών και εγκαταστάσεων η ρουμανική προπαγάνδα βασίστηκε στη δράση ενός τυχοδιωκτικού προσώπου (Μιχαλούσης Μαργαρίτης), που άλλοτε παρουσιαζόταν ως υποστηρικτής της βουλγαρικής Εξαρχίας και άλλοτε ως οπαδός της ρουμανικής κίνησης. Ενδεικτική της ταύτισης των Βλάχων της Ηράκλειας με την ελληνική εθνική ιδέα ήταν επιστολή διαμαρτυρίας που υπέγραψαν και απέστειλαν στο Πατριαρχείο, με ημερομηνία 25 Απριλίου 1907, για τη συνεχιζόμενη δράση της ρουμανικής προπαγάνδας. Ανάμεσα σε άλλα επισήμαιναν πως από τις 700 οικογένειες της τοπικής ελληνορθόδοξης κοινότητας οι 500 ήταν βλάχικης καταγωγής. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα είχαν μετατρέψει την πολιτεία τους σε κέντρο της ελληνικής δράσης. Το 1906 ιδρύσαν φιλόπτωχη αδελφότητα, η οποία ενίσχυε άπορους κατοίκους, συντηρούσε αναγνωστήριο, έδινε υποτροφίες και μοίραζε βιβλία. Το 1909 δημιούργησαν το πολιτικό σωματείο Εθνικός Σύνδεσμος με πρόεδρο το Δημήτριο Ρώτσκα και οργάνωσαν κοινοτικό γυμναστήριο. Ενδεικτικό είναι επίσης το γεγονός πως από τις τάξεις των Βλάχων της Ηράκλειας προερχόταν ο καπετάνιος Στέργιος Βλάχμπεης, ένας από τους σημαντικότερους αρχηγούς των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων που ανέπτυξαν δράση στην Ανατολική Μακεδονία κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Αξίζει να αναφέρουμε ορισμένες από τις πιο ενδεικτικές αναφορές για τη δημογραφική εικόνα της Ηράκλειας στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Στα 1887, ο Νικόλαος. Σχινάς κατέγραψε πως στην Ηράκλεια υπήρχαν 570 οικογένειες χριστιανών και 20 με 30 οικογένειες μουσουλμάνων. Αυτοί οι αριθμοί, ιδιαίτερα των μουσουλμάνων, μοιάζουν να είναι μικρότεροι από την πραγματικότητα. Στα 1889, ο Σέρβος S. Gopgevic αναφέρει 347 σπίτια, 700 χριστιανούς κατοίκους, που λανθασμένα κατέγραψε ως Σέρβους, και 240 μουσουλμάνους κατοίκους. Ωστόσο, η παρουσία των Βλάχων τον ανάγκασε να συμπληρώσει πως ανάμεσα στους χριστιανούς υπήρχαν 105 Βλάχοι φορολογούμενοι. Σύμφωνα με το δημογραφικό κατάλογο που φέρεται να συνέταξε ο Απόστολος Μαργαρίτης στα 1894 και που δημοσίευσε ο A. Rubin στα 1913 υπήρχαν 6.700 Βλάχοι κάτοικοι, αριθμός σίγουρα υπερβολικός. Στα 1895, ο Gustav Weigand αναφέρει 1.000 Βλάχους, 3.000 Βούλγαρους, 250 Τούρκους και 750 μουσουλμάνους Τσιγγάνους. Στα 1900, ο Vasil Kancev αναφέρει 1.250 Βλάχους, 4.100 Βούλγαρους, 400 Τούρκους και 300 Τσιγγάνους. Το 1905 και σύμφωνα με τις δημογραφικές καταγραφές του D. M. Brancoff αναφέρονται 1.386 Βλάχοι, 15 Έλληνες, 12 Αρβανίτες, 3.232 πατριαρχικοί Βούλγαροι, 320 εξαρχικοί Βούλγαροι και 102 Τσιγγάνοι, δίχως αναφορές για τους μουσουλμάνους κατοίκους. Και σε αυτή τη δημοσίευση οι αριθμοί των Βούλγαρων φαντάζουν υπερβολικοί. Ο Αθανάσιος Χαλκιόπουλος, βασιζόμενος στην οθωμανική απογραφή του 1905 γνωστή ως απογραφή του Hilmi πασά αναφέρει 3.345 πατριαρχικούς, 140 εξαρχικούς και 650 μουσουλμάνους. Στα 1905 και πάλι, στην καταγραφή του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τους βλάχικους πληθυσμούς αναφέρονται 500 οικογένειες. Κάποια αρχειακή πηγή μας μεταφέρει την πληροφορία πως, στα 1906, στην Ηράκλεια υπήρχαν 3.600 Βλάχοι κάτοικοι, με καταγωγή από Βωβούσα, τον Κοκκινοπλό, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Ένας στατιστικός κατάλογος των ελληνικών προξενικών αρχών, που χρονολογείται γύρω στα 1908, αναφέρει 7.995 κάτοικοι. Από αυτούς 4.000 ήταν Βλάχοι, 2.460 πατριαρχικοί σλαβόφωνοι, 75 εξαρχικοί σλαβόφωνοι, 350 χριστιανοί Τσιγγάνοι, 310 μουσουλμάνοι Τσιγγάνοι και 800 Τούρκοι. Ο Ιταλός Amadori-Virgilji αναφέρει πως, στα 1908, υπήρχαν 4.000 Βλάχοι. Τελικά, μπορεί οι διάφορες πηγές να διαφωνούν ως προς τη σύνθεση και το δημογραφικό δυναμικό των διάφορων ομάδων των κατοίκων, ωστόσο το βασικότερο συμπέρασμα είναι πως η βλάχικη εγκατάσταση στην Ηράκλεια ήταν η μεγαλύτερη και η σημαντικότερη από όλες όσες είχαν αναπτυχθεί στο τότε σαντζάκι Σερρών. Στις 26 Νοεμβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, τα βουλγαρικά στρατεύματα μπήκαν στην Ηράκλεια, ακολουθούμενα από ομάδες Βούλγαρων κομιτατζήδων που είχαν δράσει στην περιοχή. Αυτά τα σώματα βρήκαν την ευκαιρία για πράξεις ωμής αντεκδίκησης. Συγκέντρωσαν και κατασφάξανε μέχρι και 300 γυναικόπαιδα των Τούρκων κατοίκων μαζί με τον τοπικό

ιμάμη, ενώ άλλοι είχαν προλάβει να διαφύγουν προς τη Θεσσαλονίκη. Στραφήκανε ακόμη και εναντίον των Βλάχων κατοίκων, οι οποίοι θεωρητικά ήταν σύμμαχοι ως μέλη της τοπικής ελληνορθόδοξης κοινότητας. Δολοφόνησαν 14 από αυτούς και λεηλάτησαν πολλές περιουσίες. Στις 28 Ιουνίου του 1913, κατά τη διάρκεια του Β' Βαλκανικού Πολέμου, τα ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Ηράκλεια, ενώ ένα μέρος των κατοίκων με βουλγαρική συνείδηση ακολούθησε την υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού. Όταν την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσημη ελληνική απογραφή του πληθυσμού των νέων επαρχιών, καταγράφηκαν 5.506 κάτοικοι. Η απογραφή κατέδειξε πως η Ηράκλεια ήταν, τότε, ο τέταρτος μεγαλύτερος οικισμός της Ανατολικής Μακεδονίας μετά την Καβάλα, τις Σέρρες και τη Δράμα. Σύμφωνα με στατιστικούς πίνακες της Επιτελικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού, πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους, υπήρχαν 5.950 κάτοικοι. Από αυτούς οι 4.500 ήταν πατριαρχικοί χριστιανοί, στο μεγαλύτερο μέρος τους βλάχικης καταγωγής, οι 150 ήταν σλαβόφωνοι εξαρχικοί χριστιανοί και οι 1.300 μουσουλμάνοι. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, τον Αύγουστο του 1915, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τις επιπτώσεις τους, οι κάτοικοι αριθμούσαν 6.125. Από αυτούς οι 4.550 ήταν γηγενείς χριστιανοί, οι 1.360 πρόσφυγες χριστιανοί, κυρίως από περιοχές που είχε κατοχυρωθεί στη Βουλγαρία, οι 15 σλαβόφωνοι χριστιανοί, που παλαιότερα ήταν εξαρχικοί, και οι 200 μουσουλμάνοι. Παρατηρούμε, λοιπόν, πως είχαν περιοριστεί κατά πολύ οι αριθμοί των μουσουλμάνων κατοίκων και των κατοίκων βουλγαρικής συνείδησης. Παρά τα σοβαρά προβλήματα που έφεραν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η Ηράκλεια παρέμενε ακμαία και έμοιαζε να ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία ενσωματωμένη πια στην Ελλάδα. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πως ακόμη χειρότερες και πραγματικά καταστροφικές καταστάσεις έμελε να ακολουθήσουν το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η επιστροφή από το Ποζάροβιτς:

Το Σεπτέμβριο του 1915 άρχισαν να αποβιβάζονται στη λιμάνι της Θεσσαλονίκης τα πρώτα στρατεύματα των συμμάχων της Αντάντ και σκοπό να βοηθήσουν τους Σέρβους. Τον Αύγουστο 1916 οι Βούλγαροι σε συνεργασία με τους Γερμανούς κατέλαβαν την Ηράκλεια και εξελικτικά την υπόλοιπη Ανατολική Μακεδονία ανατολικά του Στρυμόνα, ουσιαστικά με τη συγκατάθεση της ελληνικής κυβέρνησης στην Αθήνα. Η κήτη του Στρυμόνα αποτέλεσε το ανατολικό τμήμα του Μακεδονικού Μετώπου ανάμεσα στους συμμάχους της Αντάντ και τις Κεντρικές Δυνάμεις. Πολύ σύντομα οι Βούλγαροι εκκένωσαν την Ηράκλεια, απομάκρυναν με τη βία όλους τους κατοίκους και τους υποχρέωσαν με ελάχιστα υπάρχοντα να ακολουθήσουν τις φάλαγγες των εξόριστων που τραβούσαν για το εσωτερικό της Βουλγαρίας και της κατεχόμενης Σερβίας. Οι Τζουμαγιώτες σκόρπισαν σε μικρές ομάδες και εγκαταστάθηκαν στο Πετρίτσι, το Μελένικο, το Μπλαγκόεβγκραντ, το Τατάρ Παζαρτζίκ, τη Φιλιππούπολη, τη Σόφια, το Ποζάρεβιτς της Σερβίας και σε άλλα μέρη. Οι οικογένειες αφέθηκαν στην τύχη τους, δίχως οποιαδήποτε μέριμνα από τους Βούλγαρους, ενώ πολλοί άντρες υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική εργασία. Αποστερημένοι των περιουσιών τους, αδυνατώντας να βιοπορισθούν αποτελεσματικά και ζώντας κάτω από άθλιες συνθήκες άρχισαν να αποδεκατίζονται. Με τη λήξη του πολέμου στα τέλη του 1918, όσοι επιβίωσαν άρχισαν να επιστρέφουν σταδιακά. Ωστόσο, η μικρή πολιτεία της Ηράκλειας δεν υπήρχε πια. Είχε βρεθεί ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά της πρώτης γραμμής με αποτέλεσμα να καταστραφεί ολοσχερώς από τα θεμέλια της. Μία ομάδα οικογενειών που έφτασε με καράβια από τη Βάρνα της Βουλγαρίας στο λιμάνι της Καβάλας προσβλήθηκε από τύφο. Περισσότεροι από 500 Τζουμαγιώτες πέθαναν στην καραντίνα του λιμανιού. Άλλες οικογένειες που επέστρεψαν από τη Σερβία προσβεβλημένες από την ίδια ασθένεια περιορίστηκαν σε καραντίνα στις Σέρρες, όπου επίσης αποδεκατίστηκαν. Περίπου οι μισοί Τζουμαγιώτες, ίσως μέχρι και 3.000, πέθαναν κατά τη διάρκεια της εξορίας και του ταξιδιού της επιστροφής λόγω των κακουχιών και των επιδημιών. Η συνοχή του παλαιότερου κοινωνικού ιστού είχε κυριολεκτικά διαλυθεί. Σε πολλές περιπτώσεις ελάχιστα μέλη των μεγάλων παραδοσιακών οικογενειών είχαν κατορθώσει να επιβιώσουν, ενώ ολόκληροι οικογενειακοί κλάδοι είχαν χαθεί οριστικά. Οι πρώτοι κάτοικοι βλάχικης και τσιγγάνικης καταγωγής που επέστρεψαν έστησαν πρόχειρα παραπήγματα σε μικρή απόσταση από τα εκτεταμένα ερείπια. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες πολλοί ήταν αυτοί που προτίμησαν να εγκαταλείψουν την Ηράκλεια και να εγκατασταθούν στις Σέρρες, το Σιδηρόκαστρο, το Νέο Πετρίτσι και τη Θεσσαλονίκη. Η ανέχεια του ελληνικού κράτους και η εμπλοκή

στη μικρασιατική εκστρατεία απέτρεψε την άμεση ανοικοδόμηση της Ηράκλειας και την ουσιαστική παροχή αρωγής σε όσους επιβίωσαν.

Η ανοικοδόμηση της Ηράκλειας και τα «Βενιζελικά» σπίτια:

Τον Μάιο του 1930 άρχισε η ανοικοδόμηση της Τζουμαγιάς, της σημερινής Ηράκλειας. Ανεγέρθηκαν από το κράτος πεντακόσια περίπου ομοιόμορφα σπίτια στη θέση της κατεστραμμένης Τζουμαγιάς, βάση εγκεκριμένου σχεδίου. Πριν την καταστροφή της είχε χίλια διακόσια σπίτια. Η ανεγερθείσα Ηράκλεια παρουσιάζει όψη φαντασμαγορικής κηπουπόλεως με την κανονική ρυμοτομία της και το μεγάλο εύρος των οδών της, την αγορά και τις κατοικίες με τις πρασιές και τα πολλά δέντρα.

Τον πρώτο θεμέλιο λίθο έθεσε ο τότε Πρωθυπουργός, αείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος, ιδιοχείρως στο οικόπεδο του Τζουμαγιώτου Στέργιου Βλάχβεη, μακαρίτου ήδη, οπλαρχηγού πρώτης τάξης του Μακεδονικού αγώνα, τιμής ένεκεν, την 10η Μαΐου 1930 με επίσημη πανηγυρική τελετή.

Η ευτυχής σύμπτωση της ανοικοδόμησης της Ηράκλειας με την έναρξη των μεγάλων έργων του Στρυμόνα τότε και την σωτηρία από την ελονοσία, προσέδωσαν σε αυτή μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Σημειωτέον η ανοικοδόμηση της Ηράκλειας έγινε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα χάρις στις ενέργειες του τότε Γενικού Διοικητή Μακεδονίας αειμνήστου Στυλιανού Γονατά. Τη περάτωση της ανοικοδόμησης γιόρτασε ο λαός της Τζουμαγιάς με πανηγυρική τελετή την 14η Δεκεμβρίου 1930.

Χαρακτηριστικά «Βενιζελικά» σπίτια όπως καθιερώθηκαν να λέγονται. Υπήρχαν δύο τύποι τα τύπου (Α) και τα τύπου (Β).Ο τύπος (Α) είχε ένα δωμάτιο, κουζίνα και σαλόνι.Ο τύπος (Β) είχε δύο δωμάτια, κουζίνα και σαλόνι.

Γενικές πληροφορίες για τους Βλάχους της Ηράκλειας:

Έτσι, κατά την απογραφή του 1920 καταμετρήθηκαν μόλις 1.961 κάτοικοι. Το 1928 καταγράφηκαν 2.366 κατοίκους. Όμως η πληθυσμιακή ενδυνάμωση ήταν αποτέλεσμα της εγκατάστασης προσφυγικών οικογενειών. Μέχρι το 1925, δίπλα στους παλιούς Τζουμαγιώτες είχαν ήδη εγκατασταθεί 80 οικογένειες από τη Θράκη, 29 οικογένειες από τη Μικρά Ασία, 4 οικογένειες Αρμενίων, 3 οικογένειες από τη Βουλγαρία και 1 οικογένεια από τον Πόντο. Η ανοικοδόμηση της Ηράκλειας ξεκίνησε μόλις το 1930. Ωστόσο, στάθηκε αδύνατο να αποκατασταθεί η πρότερη ανάπτυξη και ακτινοβολία της. Η συνεισφορά των Βλάχων στην αναγέννηση της σύγχρονης Ελλάδας είναι αναμφισβήτητη. Όμως, το ιστορικό των αγνοημένων Τζουμαγιωτών έρχεται να καταδείξει με πολύ πιο χειροπιαστό τρόπο τους λόγους που ενισχύουν την παραδοσιακή βλάχικη περηφάνια. Στην περίπτωσή τους αυτή δεν πηγάζει από την προσφορά ενδεικτικών και προβεβλημένων προσώπων. Έχει τις βάσεις της στη συλλογική προσφορά μίας ολόκληρης κοινωνίας. Η συμμετοχή τους στις εθνικές περιπέτειες, στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, τους οδήγησαν στην Ανατολική Μακεδονία. Ρίζωσαν και ενίσχυσαν δημογραφικά τον τοπικό ελληνισμό, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη βλάχικη εγκατάσταση της ευρύτερης περιοχής. Με χαρακτηριστικά επιχειρηματικό και φιλοπρόοδο πνεύμα υπήρξαν οι ρυθμιστές της ανάπτυξης ενός δραστήριου εμπορικού κέντρου από μηδενική βάση, που συνεχώς

προόδευε. Στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα μετέτρεψαν τη μικρή πολιτεία τους σε κέντρο της ελληνικής δράσης και αντιστάθηκαν σταθερά στη ρουμανική προπαγάνδα. Το αποτέλεσμα ήταν να πληρώσουν με οικονομικό αφανισμό και πραγματική εκατόμβη θυμάτων την ταύτιση της μοίρας τους με αυτή της Ρωμιοσύνης. Απ’ τα χωριά της οροσειράς της Πίνδου κτηνοτρόφοι και ποιμένες ξεκίνησαν οι προπροπάπποι μας για να φτάσουν εδώ. Από υψόμετρο άνω των χιλίων μέτρων, της Πίνδου και των Τζουμέρκων, διωγμένοι από την υποαπασχόληση, την πείνα και τους Τούρκους, έφτασαν πριν από χρόνια εδώ. Άνθρωποι που έτρεχαν με τα ζωντανά τους από κορυφή σε κορυφή και ήξεραν μόνο την ορεινή κτηνοτροφία, κατέληξαν σε άλλες πατρίδες στον κάμπο. Οι διάφορες μετακινήσεις είχαν σαν αποτέλεσμα ακόμα και την ίδρυση μιας νέας πληθυσμιακής οντότητας π.χ. ένα χωριό, μία κωμόπολη όπως στην περίπτωση της Ηράκλειας, της Κάτω Τζουμαγιάς, όπως ήταν το πρώτο της όνομα. Όπως λένε τα γραπτά και τα προφορικά στοιχεία που έχουμε, οι πρώτοι κάτοικοι και ιδρυτές της Κάτω Τζουμαγιάς κατάγονται και προέρχονται από χωριά της οροσειράς της Πίνδου Αβδέλα, Νεβέσκα (σημερινό Νυμφαίο), Γράμμοστα, Βωβούστα, Βλαχολίβαδο, Κοκκινοπλό. Η μετακίνηση αυτή ξεκίνησε περί το 1760, δηλαδή κατά τα φοβερότερα χρόνια για τους Χριστιανούς Έλληνες της Ηπείρου, έπειτα από την αποτυχημένη επανάσταση του Ορλώφ, μέχρι το 1820. Η αρχική εγκατάσταση των προγόνων μας έγινε σε χωριά του Μπέλες όπως η Ράμνα, Άνω Πορόια, Νέο Πετρίτσι όπου έμειναν για κάποιο διάστημα και όπου μιλούσαν εκτός από την ελληνική και την Κουτσοβλαχική γλώσσα. Το χωριό Ράμνα, ήταν ορεινό και αγνό και δεν προσφέρονταν ικανοποιητική απασχόληση και πρόοδο των εγκατασταθέντων σε αυτό. Για αυτό και έγινε μία επιτροπή «των εις Ράμναν εγκατασταθέντων», η οποία περιόδευε στην πεδιάδα των Σερρών προς εξεύρεση κατάλληλου χώρου για τη μετεγκατάσταση. «Η επιτροπή αυτή επροτίμησε έκτασιν μικρού χωριού εν τω μέσω εκτεταμένης μεγάλης πεδιάδος», όπως περιγράφει ο Κωνσταντίνος Βέλκος, εξ Ηρακλείας, δημοδιδάσκαλος επί τουρκοκρατίας. Στους πρώτους κατοίκους και ιδρυτές της και πληθυσμοί από τα πέριξ χωριά: Μπαρακλή (Βαλτερό), Έλσιαν (Καρπερή), Κιουπρί (Γεφυρούδι), Κουμλί (Αμμουδιά), Τσαβδάρ Μαχαλά (Ψωμοτόπι), Χασνατάρ (Χρυσοχώραφα), Ερνικοϊ (Ποντισμένο), Σπάτοβο (Κοίμηση), Βυσόκα (Όσσα), περιφέρειας Λαγκαδά, Όρλιακον (Στρυμωνικό). Από τα χωριά αυτά οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Κάτω Τζουμαγιά για την ασφάλειά τους, γιατί στην ύπαιθρο επικρατούσε ανταρσία, ληστεία, ανεργία και προς εξεύρεση εργασίας. Οι περισσότεροι από αυτούς μιλούσαν το σλαβόηχο γλωσσικό ιδίωμα ήταν όμως φανατικοί Έλληνες στη συνείδηση. Οι επωνυμίες πολλών οικογενειών είναι δηλωτικές του τόπου καταγωγής τους, όπως Όρλιακλης, Σπατόβαλης, Βυσόκαλης, Κουμλελής, Χασναταρλής κ.τ.λ.

Αν εξετάσουμε τις διάφορες παραλλαγές της λαϊκής προφορικής παράδοσης, θα διαπιστώσουμε σε όλες τα εξής κοινά σημεία:1) Η Τζουμαγιά, που στη θέση της υπήρχαν άλλοτε ασήμαντες τουρκικές εγκαταστάσεις διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε σε βιώσιμο συνοικισμό κατά το τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου

αιώνα από οικήτορες χριστιανούς. 2) Οι πρώτοι αυτοί χριστιανοί οικιστές προέρχονταν από διάφορα ορεινά χωριά της δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου, με κύριο χαρακτηριστικό τη διγλωσσία τους (μιλούσαν ελληνικά και βλάχικα).3) Βρήκαν καταφύγιο αρχικά σε ορεινά χωριά της Κερκίνης (Πορόια, Ράμνα, Βέτρινα κ.ά.) σαν πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους των τουρκικών διώξεων.Με βάση λοιπόν τα στοιχεία αυτά εντοπίζουν ορισμένοι τη μετανάστευση αυτή το έτος 1770-1771 (Ορλωφικά), άλλοι γενικότερα, ανάμεσα στα έτη 1790-1820 (διώξεις Αλή πασά) μερικοί τέλος στην περίοδο 1821-1828 (ελληνική επανάσταση) κ.λπ.

Προέλευση της λέξης Βλάχος:

Ας διευκρινίσουμε τον όρο "Βλάχος" με τα λόγια του Ρομανιστή –Βαλκανολόγου Δόκτωρ Αχιλλέα Λαζάρου. Η πιο κοινή ερμηνεία είναι αυτή του κτηνοτρόφου, του ορεσίβιου βοσκού και του χωριάτη. Υπάρχει βεβαίως και αυτή η έννοια. Αλλά στην προκειμένη περίπτωση, προφέροντας τη λέξη "Βλάχος", εννοούμε τον Λατινόφωνο, τον υπήκοο του Ρωμαϊκού κράτους που χρησιμοποίησε τη Λατινική γλώσσα, και συγκεκριμένα τον δίγλωσσο Έλληνα της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας και διασποράς που στα νεοελληνικά έχει επικρατήσει σαν Βλάχος (Αρωμούνος,) ενώ ο ίδιος στα Βλάχικα αυτοαποκαλείται Αρμάνος. Τηρουμένων των αναλογιών οι Βλάχοι της Ελλάδας είναι σαν τους Ουαλούς των Βρετανικών νησιών και σαν τους Βαλλόνους του Βελγίου (ντόπιοι που εκλατνίσθηκαν).

Οι πιο πιθανές ρίζες της λέξης Βλάχος:

1) Από την παλαιοσλαβική λέξη «vlah» που σημαίνει ξένος, αλλοεθνής, όχι Σέρβος αλλά λατινόφωνος. 2) Από την Γερμανική λέξη «Walechen» που επίσης σημαίνει ξένος, μη Γερμανός αλλά λατινόφωνος. 3) Από τον αιγυπτιακό όρο «φελάχ» (=αγρότης),  αυτόν δηλαδή που ασχολείται με γεωργικές εργασίες. 4) Από την λέξη «Volcae», μία κέλτικη φυλή η οποία συνόρευε με τα γερμανικά φύλλα, και με αυτό το όνομα οι Γερμανοί αποκαλούσαν οποιονδήποτε λατινόφωνο. 

5) Από την συνένωση των λέξεων «valles»

(βάλε=κοιλάδα) και «aqua» (άκουα = νερό)  δείγμα της ενασχόλησης των βλάχων με την κτηνοτροφία και την φροντίδα των ζώων. Σαν ποιμενικός λαός δηλαδή τις περισσότερες ώρες της ημέρας τις περνούσαν φροντίζοντας τα ζώα τους κοντά στο (απαραίτητο) νερό.6) Προέλευση από την αρχαιο-ελληνική λέξη «Βληχή»: Μία πολύ ενδιαφέρουσα εκδοχή είναι ότι η λέξη Βλάχος είναι ίσως εξέλιξη της αρχαιοελληνικής λέξης «βληχή» παράγωγη του ρήματος Βληχάομαι – βληχώμαι (με περισπωμένη) που θα πει βελάζω. Από το ουσιαστικό «βληχή» (δωρικά «βλαχά») της δωρικής διαλέκτου ίσως προήλθε η λέξη βλάχα. Φυσικά ο άνθρωπος δε βελάζει, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ο κτηνοτρόφος Βλήχος ή Βλάχος μιμείται το βέλασμα του προβάτου, και με αυτό τον τρόπο το καλεί όταν χάσει ένα από το κοπάδι. 

Προέλευση της Βλάχικης γλώσσας:

Η μαρτυρία του βυζαντινού συγγραφέα Ιωάννη Λυδού αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τεκμήρια λατινοφωνίας ελληνικών πληθυσμών στον Βαλκανικό χώρο τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Οι ομιλούντες τη γλώσσα των «Ιταλών» δηλαδή τη λατινική , δεν είναι άλλοι παρά αυτοί που στις ελληνικές παροικίες της Κεντρικής Ευρώπης του 18ου και 19ου αιώνα αυτοπροσδιορίζονται σαν «Γραικόβλαχοι» , «Ρωμαιόβλαχοι», «Βλάχοι» ή και «Βλαχιώτες» όπως την ίδια περίοδο τους αποκαλούν σημαντικοί ξένοι περιηγητές του ελλαδικού χώρου. Οι ίδιοι στην Ελλάδα αυτοαποκαλούνται «Αρμάνοι» («Αρμούν» στη Μακεδονία , Ήπειρο και Θεσσαλία , και «Ραμέν» στη Βόρεια Ήπειρο). Ειδικότερα ο όρος «Αρμάνος» προέρχεται από το προσθετικό «α» και το «πωμάνος» τον κάτοικο δηλαδή της «Αρμανίας» ή «Ρωμανίας»όπως κατά τους μέσους ιστορικούς χρόνους ονομάζονταν η Ελλάδα , γεγονός που μας το βεβαιώνει ο γνωστός Ρώσος βυζαντινολόγος Alexander Vasiliev. Ο ίδιος στο βιβλίο του «Βυζάντιο και Άραβες» αναφέρει: «… οι Έλληνες αποκαλούσαν τη χώρα τους Αρμανία (Ρωμανία)». Έτσι οι Αρμάνοι ή Ελληνόβλαχοι ή λατινόφωνοι Έλληνες μεταφέρουν ως τις

μέρες μας τη μνήμη ότι υπήρξαν πολίτες της άλλοτε Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όπως την ίδια μνήμη μέχρι πρό τινος έφεραν και οι «Ρωμιοί», ή αλλιώς γραικόφωνοι Έλληνες υπήκοοι της ίδιας αυτοκρατορίας. Πολλές βλαχόφωνες εστίες αναπτύχθηκαν κατά μήκος της οδού «Δυρραχίου» (Αδριατική θάλασσα) – Κωνσταντινούπολη. Το ελληνοβλαχικό γλωσσικό ιδίωμα υπήρξε συχνά κατά το παρελθόν και σημείο τριβής περί της καταγωγής και της ελληνικότητας των Βλάχων. Βέβαια, με την πάροδο των χρόνων και την έρευνα πολλών ιστορικών και εν γένει επιστημόνων αλλά και της ανάδειξης της πραγματικής ελληνικής ιστορίας, παρόμοιες σκιές δεν υπάρχουν το πρόβλημα της καταγωγής των Κουτσόβλαχων είναι γλωσσικό και ουδόλως εθνολογικό και έπρεπε εξ αρχής να τύχει έρευνας γλωσσολογικής γιατί αυτή η διάλεκτος αποτέλεσε για πολλά χρόνια και πολλές γενιές το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην εξέλιξη, τον πολιτισμό και την παράδοση. Η Κουτσοβλαχική γλώσσα προήλθε από τη δημώδη λατινική. Όταν κατέβηκαν οι σλάβικοι λαοί κατά τον 7ο αιώνα μ.Χ. διασπάστηκε η ενότητα του Βυζαντινού κράτους και δημιουργήθηκαν νέες συνθήκες. Έτσι διασπάστηκε και η υφιστάμενη γλωσσική ενότητα και εξελίχθηκαν δύο χωριστές και διαφορετικές γλώσσες, η Κουτσοβλαχική και η Δακορουμανική. Ο Κουτσόβλαχος της Ελλάδας δεν μπορεί να συνεννοηθεί και καμιά εθνολογική ομοιότητα δεν υπάρχει. Αυτή την κοινή αρχική προέλευση των γλωσσικών ιδιωμάτων θέλησαν να εκμεταλλευτούν πολιτικοί και διπλωματικοί παράγοντες, για να θέσουν θέμα κοινής εθνολογικής αφετηρίας και δυστυχώς, για ένα διάστημα, αρκετοί Έλληνες Βλάχοι υπήρξαν θύματα ή θύτες κακής ενημέρωσης ή συμφερόντων .Στο Μακεδονικό Ημερολόγιο του 1909 υπάρχει διαφωτιστικό άρθρο επ’ αυτού με τον τίτλο «η Ρουμανική ουτοπία». Βλέπουμε λοιπόν ότι οι Βλάχοι της προ του 1916 Κάτω Τζουμαγιάς αποτελούν μεν τον κύριο κορμό πληθυσμιακά της πόλης, αλλά συνυπάρχουν με ντόπιους Έλληνες, Τούρκους, Roma ως μία ενιαία πολυπολιτισμική κοινωνία. Η γλώσσα και μιλήθηκε και αποσιωπήθηκε. Σήμερα, τη βλαχική γλώσσα μιλούν μερικοί παλιοί, τη γνωρίζουν και την καταλαβαίνουν ή την κουτσομιλούν μερικοί και άλλοι δείχνουν μία έφεση να τη μάθουν. Στα προηγούμενα εκατό χρόνια συνέβη το εξής αξιοσημείωτο. Στην άκριτη και ανεξέλεγκτη πορεία προς την πλήρη αστικοποίηση της βλαχικής κοινωνίας της Ηράκλειας που ακολουθούσε και τη γενικότερη τάση των νεοελλήνων, εσκεμμένα ή τυχαία τη βλαχική διάλεκτο τη μίλησαν κυρίως οι μεσαίες και κατώτερες οικονομικά οικογένειες. Αντίθετα στις ανώτερες, οικονομικά, οικογένειες των εμπόρων και των ισνάφιδων, σχεδόν αυτόματα η διάλεκτος αυτή άρχισε να περιορίζεται, να αποφεύγεται και σιγά-σιγά να αποσιωπάται σχεδόν γιατί δήθεν μείωνε το κύρος μιας πλούσιας οικογένειας αστών, η οποία ούτως ή άλλως έπρεπε να ξεχωρίζει από τους υποδεέστερους Βλάχους.

Απόδειξη Ελληνικότητας:

«Εν τω μέσω πολλών χωρίων κατά το κέντρον της πεδιάδος Σερρών και ολίγον προς τα ΒΔ έχει ιδρυθεί η Ελληνικότατη πόλις Μπαρακλή Τζουμαγιά. Η όλη αυτής άποψις είναι λίαν επιβάλλουσα παντοειδών δένδρων, κήποι καλώς ηροτριωμένοι και πλήρεις οπορωφόρων δένδρων, κανονικήν συστοιχία συκομορέων, πάντα ταύτα παρέχουσιν αυτήν όψην φαντασμαγορικής πόλεως αλλά και η εσωτερικής αυτή όψις αμιλλάται εκ του ίσον προς την εξωτερικήν ένεκα της κανονικής ρυμοτομίας και του μεγάλου εύρους των οδών και της παραδειγματικής καθαριότητας και καλαισθητικής των οικιών… Έχει πληθυσμό δέκα χιλιάδων κατοίκων κατανεμημένων κατά εθνικότητες ως εξής: Έλληνες λαλούντες κατ’ οίκον την ελληνικήν διάλεκτον και τινές το ελληνοβαλχικόν ως και το σλαβόφωνον γλωσσικόν ιδίωμα περί τους οκτώ χιλιάδες, Τούρκοι χίλιοι διακόσιοι, Roma (Έλληνες ορθόδοξοι και μωαμεθανοί τουρκόγυφτοι) οκτακόσιοι. Ως εκ των ανωτέρων αριθμών διαφαίνεται, οι Έλληνες κυριαρχούσι της πόλεως, ήτις φέρει χαρακτήρα ελληνικότατον. Η γλώσσα εις την αγορά και το κέντρο είναι ελληνική.»

Επαγγέλματα:

Σήμερα, στην περιοχή του Δήμου Ηράκλειας, υπάρχουν πάρα πολλές κτηνοτροφικές ομάδες μεγάλων ζώων και αιγοπροβάτων. Τις μονάδες αυτές τις έχουν Σαρακατσαναίοι, ντόπιοι, Θρακιώτες, πρόσφυγες Μικρασιάτες, διάφοροι. Μια περίεργη όσο και ενδιαφέρουσα αντίληψη σε σχέση με την προέλευση και την κύρια ενασχόληση των προγόνων μας, που ήταν η κτηνοτροφία. Είναι γνωστό ότι ιστορικά οι Βλάχοι στήριξαν την εμπορική, την οικονομική τους ανάπτυξη και την περαιτέρω πολιτισμική τους απογείωση σε δύο πυλώνες-όπως λέει σε ένα άρθρο του ο φιλόλογος Μανώλης Μαγκλάρας-ο ένας είναι η κτηνοτροφία και ο άλλος η εκμετάλλευση των κτηνοτροφικών προϊόντων είτε με τη μορφή της βιοτεχνικής παραγωγής είτε με τη μορφή της διακίνησης και της εμπορίας αυτών των προϊόντων. Οι Βλάχοι της Τζουμαγιάς και μετέπειτα Ηράκλειας, στράφηκαν κυρίως προς το εμπόριο και ως επαγγελματίες κυρίως στη μεταφορά και διακίνηση προϊόντων και ελάχιστα ως καθόλου προς την παραγωγική διαδικασία. Αυτό ήταν αποτέλεσμα κυρίως της αστικοποίησης που από χρόνια εξελίσσονταν και έμπαινε ως τρόπος ζωής στις κοινωνίες των Βλάχων. Μια πλήρης αστικοποίηση που σε ένα μεγάλο βαθμό αλλοίωσε και τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα αυτού του

πληθυσμού και που είχε αντίκτυπο στον τρόπο ζωής, στην κοινωνική διαστρωμάτωση, στις συμπεριφορές και τελικά στον πολιτισμό σε όλες του τις εκφάνσεις, γλώσσα, παράδοση, λογοτεχνία και γενικά πολιτισμική δημιουργία.

Η μουσική των Βλάχων:

Οι Βλάχοι της Ηράκλειας ίσως είναι οι μοναδικοί Βλάχοι στον κόσμο που έχουν ως παραδοσιακά όργανα το ζουρνά και το νταούλι, που είναι καθαρά ανατολίτικης προέλευσης. Παρατηρώντας τις παλιές φωτογραφίες των προπαππούδων μας κυρίως από γλέντια, γάμους και πανηγύρια της Κάτω Τζουμαγιάς βλέπουμε κιθάρες, ακορντεόν, φυσαρμόνικες και λατέρνες αλλά πουθενά το κλαρίνο και το βιολί. Ο ζουρνάς και το νταούλι, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι μουσικά όργανα της Ανατολής. Η αρχική προέλευσή τους είναι πιθανόν η Ινδία και οι γύρω χώρες. Σήμερα ο ζουρνάς είναι το παραδοσιακό όργανο των Βλάχων της Ηράκλειας και των άλλων κατοίκων, βέβαια. Η εξήγηση επιδέχεται δύο εκδοχές. Η μία είναι ότι κοντά στη συνολική αποστασιοποίηση των βλαχόφωνων της Τζουμαγιάς από τους βασικούς πόλους της παράδοσής τους, εξ’ αιτίας της άκρατης και ανεξέλεγκτης αστικοποίησης, επακόλουθο ήταν τα μουσικά όργανα των Βλάχων της Πίνδου και των Τζουμέρκων. Η άλλη εκδοχή είναι ότι καθώς ίδρυσαν τη νέα πόλη, τη Τζουμαγιά, που ήταν μια πολυπολιτισμική κοινωνία (Ντόπιοι σλαβόφωνοι, Τούρκοι, Ρομά και βέβαια Βλάχοι), δέχτηκαν και συνυπήρξαν με άλλα ήθη, άλλες συνθήκες και τελικά αποδέχθηκαν και υιοθέτησαν το ζουρνά και το νταούλι, που ήταν τα όργανα που έπαιζαν και παίζουν ακόμη οι Ρομά της Ηράκλειας και που μάλιστα, έβγαλαν μεγάλους οργανοπαίκτες του είδους, όπως ο γνωστός μπάρμπα – Μήτσος που έχει πλέον πεθάνει.

Βλάχικα Ποιήματα:

Μερικά βλάχικα ποιήματα είναι τα εξής:

Της αγάπης:

Η αρραβωνιασμένη:

Βλάχικο ΜετάφρασηΑλεά φιάτα σ να τσεμ πρι άπα ντουτσές βα βόι για νού γίνκα νούν’ αμεά μ’ ισουσίντουμίνικα πρίνντου σε άρα

Έλα κόρη για νερό να πάμεπατ’ της εγώ δεν έρχομαιτι μ’ αρραβώνιασε η νουνά μουτην Κυριακή ανάβραδα

Της ξενιτιάς:

Βλάχικο Μετάφραση

Μούντι ανάλτι μούντι αμπλίν ντι φρίκαΣ’ ντίπου μούντι σι άρε ούνα φαντάναΣ’ ντίπου φαντάνασι άρε ούνα μουσάτα

-Φιάτα μουσάτα τοιν στάι μβρινάτα-Νου νι αμ μάμα τα σ’ιν σπουνκαϋμόλουΝου νι αμ τάτα τα σ’ιν σπουνκαϋμόλου

Νου νι αμ σόρα τα σ’ιν σπουνκαϋμόλου

Νου νι αμ φράτε τα σ’ιν σπουνκαϋμόλου

Μα νι αμ ουν τζιόνε σε λουπρι τουξιανι

Βουνά ψηλά βουνά γιομάτα φόβοΚαι πίσω απ’ τα βουνά υπάρχει μια βρυσούλα και πίσω απ’ τη βρυσούλα υπάρχει ωραία-Κόρη ωραία τι στέκεσε λυπημένη-Δεν έχω μάνα να της πω τον καημό μουΔεν έχω πατέρα να του πω τον καημό μουΔεν έχω αδερφό να του πω τον καημό μουΔεν έχω αδερφή να της πω τον καημό μουΜον έχω έναν λεβέντι κι αυτός είναι στα ξένα

Μοιρολόγια:

Τζούα ντι αι Βασίλη:

Τζούα ντι άγι ΒασίληΣ φιάτσι ούνα θάμα μάρεΑγκοντίρα πι παλτάριΣ’λου αρκάρα του παρνάριΝτιν ανκλό τρικούρα σότσλιΣ’ότσλι αλούι φαρτάτσλιαλούι-Στατέτς σύτσι στατέτς

Την ημέρα τα’ αϊ ΒασίληΈγιν’ ένα θάμα μέγαΧτύπησαν έναν λεβέντηΤον χτύπησαν απ’ νέος πλάτεςΚαι τον ρίξαν στα πουρνάριαΑπό κει περνούν οι φίλοι

φαρτάτςΣα γραγέσκου ούνα κάρτεΚάρτε άλμπα γράμα λάεΣου ντατέτς λαμάνι αλί ντάνταΤζούα κου σοάρλι σ μι ζιαλέσιαΝοάπτε κου λούνα σ μι πλάνγκαΣι λ’ τζατσέτς παπούτσι ντι χερς’αντάραΣ’ κούντου βα σ’ αρούπα λα καλκάνιΑτούμτσεα σ μι αγκαρσιάσιαΚα χίου τζιόνε ντι γίγκιτς άνι

Φίλοι και αδελφοποιητοί τουΣταθήτε φίλοι σταθήτε αδελφοίΓια να γράψω ένα γράμμαΧαρτί άσπρο γραφή μαύρηΝα το δώσετε στα χέρια νέος μητέραςΜέρα με τον ήλιο να με πεθάνειΝύχτα με το φεγγάρι να με κλαίειΚαι πέστε την να κάνει παπούτσια σιδερένιαΚι όταν θα τρυπήσουνε νέος φτέρνεςΤότε να με λησμονήσειΓιατί είμαι νέος είκοσι χρονών

Ούνα μβιάστα ντι Γιάνενα:

Βλάχικο ΜετάφρασηΟύνα μβιάστα ντι ΓιάνεναΠέρλι ντιαν καπ σ λι αρουπάΣι α βάλε καμ’ ανγλόΤα στρεκ σ μι ντουκ παν ΓιάννεναΓιάνενα χοάρα λ’ αφούρλορΑπλό νβαταμάρα τζιόνλου αμέλΝτζιόουλοτ αλί Πέγκ’αλ ΚουξουλίστΝου νι εάστε αράουντι νιάτ’ αλούιΜα νι εάστε αράουντι αρμάτ’ αλούιΑρμάτ αλούι ντι Μπίταλι

Μία νύφη από τα ΓιάννεναΤην κόρη της ξερίζωνεΚαι το ποτάμ’ ικέτευε :Ποτάμι μου για μέριασεΓια να διαβώ να πάω στα ΓιάννεναΣτα Γιάννενα τη χώρα των κλεφτώνΕκεί σκοτώσανε το παλικάρι μαςΤο παλικάρι της Λέγκας ΚουκουλίτσιΔε θλίβομαι για την αρματωσιά τουΤην αρματωσιά του από τα

Τουφέκε αβέα ντι αείμεΜπράνου ντι μαργαριτάριΤσιπκένλου ντι χρυσάφε

ΒιτώλσαΕίχε τουφέκι από μάλεμαΚαι σφαίρες απ’Ζωνάρι με μαργαριτάριαΓιλέκο χρυσαφένιο

Βλάχικες φορεσιές:

Η αντρική φορεσιά:

Ο Βλάχος φορούσε στα πόδια κάλτσες μάλλινες, πλεχτές στο χέρι που έφταναν μέχρι τα γόνατα και τσαρούχια από δέρμα χοίρου ή άλλου ζώου. Εν συνεχεία, φορούσε το πουκάμισο που έφτανε μέχρι το γόνατο και το χειροποίητο σταυρωτό γιλέκο, βυσσινί με χρυσά γαϊτάνια. Την στολή συμπληρώνει το τσιπούνι, λευκό αμάνικο πανωφόρι, το μάλλινο ζωνάρι στημέση, ενώ στα χέρια φορούσε ρακαβίτσες, μάλλινα επιμάνικα, πλεγμένα με 5 βελόνες.

Η γυναικεία φορεσιά:

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της στολής της Βλάχας είναι η κατσούλα, δηλαδή το κάλυμμα της κεφαλής, που την στόλιζαν περιμετρικά γαϊτάνια και χρυσογάϊτανα. Η Βλάχα φορούσε το πουκάμισο (υφαντό και λευκό) που έφτανε μέχρι τα γόνατα και αποτελούνταν από 7 κομμάτια έχοντας λεπτό κέντημα στην λαιμουδιά, στον ποδόγυρο και τα μανίκια. Πάνω από το πουκάμι-σο φορούσαν το σαγιά (μάλλινος,βαμβακερός ή μεταξωτός) με κεντημένα μανίκια που γύριζαν σαν καπάκια. Επίσης, φορούσαν το γιλέκο, το ασημοζώναρο στη μέση, ενώ στα πόδια κάλτσες με ρίγες και τα δερμάτινα παπούτσια.

Τα φλουριά κομμάτι της γυναικείας φορεσιάς:

Φλουριά ή φλωριά = παλαιό χρυσό νόμισμα αυτοκρατορικό γνωστό ως Κωσταντινάτο. Η αξία του στη σημερινή εποχή είναι ανεκτίμητη, αν είναι αυθεντικά. Περίπου στο 1300 – 1400 μ.Χ. συνηθίζονταν να στολίζουν τις τοπικές ενδυμασίες των απανταχού Ελλήνων καταγόμενων από τις περιοχές της Ηπείρου, Θεσσαλίας, Πελοπονήσσου, Στερεάς Ελλάδας και Πόντου. Τα φλουριά αποτελούσαν κόσμημα τοποθετημένα σε αράδες. Οι αράδες ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή. Οι λιγότερες αράδες αριθμούνται σε τρεις ενώ οι περισσότερες αριθμούνται σε εφτά. Ήταν τοποθετημένες από τους ώμους ριγμένες στο στήθος ή στη μέση της τοποθετημένες πάνω στη ζώνη της φορεσιάς ή κεντημένα επάνω στη γιορτινή φούστα της κοπέλας. Τα φλουριά τοποθετούνται σε συγκεκριμένα και κατάλληλα σημεία για δύο λόγους:

α) για να αναδείξουν τον πλούτο της οικογένειας β) για να τονίσουν τα ευλύγιστα και ευαίσθητα σημεία της γυναίκας.

Συνήθως φοριούνταν σε εποχές των πανυγήρεων με σκοπό κατά τη διάρκεια του χορού και ιδιαίτερα στη φιγούρα της στροφής. Με αυτόν τον τρόπο ο άντρας διάλεγε τη γυναίκα, βλέποντας τόσο τον πλούτο της όσο και την ομορφιά της. Το πλήθος των φλουριών ποικίλει, ξεκινάν από είκοσι πέντε και φθάνουν έως εβδομήντα

πέντε. Στη σημερινή εποχή πλέον τα φλουριά που είναι τοποθετημένα στις φορεσιές είναι απλώς απομιμήσεις. Τα φορούσαν ιδιαίτερα οι Βλάχοι και οι Καραγκούνιδες καθώς θεωρούνταν πλούσιοι εξαιτίας των εμπορικών τους σχέσεων (εύπορες οικογένειες).Κατά το χρονικό διάστημα 1750 – 1950 (τέλη της τουρκοκρατίας και μέσα του 20ου αιώνα) οι γυναίκες συνήθιζαν να φορούν τα Κωσταντινάτα (φλουριά) ως μεμονωμένα κοσμήματα. Η διαδικασία είναι η εξής:1) Τρυπούσαν το νόμισμα στο σημείο ανάμεσα από τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη (μία πλευρά του νομίσματος) και πάνω από το κεφάλι του Ιησού Χριστού ο οποίος καθόταν σε θρόνο (άλλη πλευρά του νομίσματος).2) Στην τρύπα περνούσαν ένα μικρό χρυσό (24 κ) κρικάκι από το οποίο περνούσε η αλυσίδα.3) Τέλος περνούσαν τη χρυσή αλυσίδα (84 κ) και το κούμπωμα. Έτσι κατασκευάζονταν ένα είδος φυλαχτού. Η αξία ενός Κωσταντινάτου ή ενός ολόκληρου τέτοιου κοσμήματος στη σημερινή εποχή ανέρχεται από πεντακόσια έως πενήντα χιλιάδες ευρώ. Σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση και την κοστολόγηση του Κωσταντινάτου παίζουν:1) η παλαιότητα του,2) ο τόπος προέλευσής του ,3) το βάρος του (το οποίο δεν πρέπει να είναι λιγότερο από 14 gr για να θεωρηθεί αληθινό).

Βλάχικο έθιμο:

Σουράτισσα:

Πρόκειται για τοπικό έθιμο της περιοχής της Ηράκλειας. "Σουράτισσα" σημαίνει φιλενάδα και είναι γιορτή αποκλειστικά των γυναικών. Το έθιμο αναβιώνει πάντα των Αγίων Θεοδώρων ημέρα Σάββατο. Η παράδοση θέλει τη μέρα αυτή οι γυναίκες να ξεχνούν τις έχθρες, τις προστριβές και τις διαφωνίες τους, δίνοντας αξία στη φιλία και να γλεντούν σε μικρές παρέες στις γειτονιές με τη

συνοδεία ζουρνάδων προσφέροντας σαν γλύκισμα σιμιγδαλένιο χαλβά. Εδώ και δύο δεκαετίες η γιορτή άλλαξε μορφή και σαν τόπος διασκέδασης επιλέγονται οι ταβέρνες της περιοχής ή η αίθουσα του Πολύκεντρου της Ηράκλειας. Σταθερά παραμένει όμως η μουσική από τους ζουρνάδες και ο παραδοσιακός σιμιγδαλένιος χαλβάς.

Βλάχικες Συνταγές:

1) Τζιγεροσαρμάς (ή τζιροσαρμάς):

Υλικά (για πέντε άτομα):

1 συκωταριά αρνιού μέσου μεγέθους2 κούπες ρύζι2 σκέπεςαλάτιμαυροπίπεροδύοσμος

1 κρεμμύδι

Εκτέλεση:

Βράζουμε τη συκωταριά λίγο και αφού κρυώσει την κόβουμε σε μικρά κομματάκια. Μετά στραγγίζουμε το ζωμό, μέρος του οποίου προσθέτουμε στο βράσιμο της γέμισης. Ύστερα βάζουμε λίγο λάδι στο τηγάνι και ροδίζουμε το κρεμμύδι. Στη συνέχεια ρίχνουμε την ψιλοκομμένη συκωταριά, το ζωμό, το ρύζι (αφού βέβαια το καθαρίσουμε), αλάτι, μαυροπίπερο και δυόσμο. Αφού βράσει η γέμιση τυλίγουμε τους τζιγεροσαρμάδες, δηλαδή τη γέμιση με μικρά κομμάτια σκέπες (όπως τους σαρμάδες) και τους τοποθετούμε σε ταψί. Αφού τελειώσουμε ψήνουμε το φαγητό κανονικά.Ορισμένοι χτυπάνε αυγά με γιαούρτι και περιχύνουν το φαγητό μέσα στο φούρνο (αφού βέβαια έχει ψηθεί) και το αφήνουν στο φούρνο μέχρι να ροδίσει.

2) Πλαστός με καλαμποκίσιο αλεύρι:

Υλικά (για οχτώ άτομα):

1 κιλό αλεύρι

2 κιλά χόρτα διάφορα ( τσουκνίδα , μπαζιά , πράσο , λάπατα και σπανάκι ) ψιλοκομμένα250 γραμμάρια τυρί φέτα400 γραμμάρια ελαιόλαδοΤαψί κουζίνας και βιτάμ για να το αλείψουμε

Εκτέλεση :

Αλείφουμε το ταψί πρώτα με το βιτάμ και ρίχνουμε και λίγο λάδι. Κοσκινίζουμε το αλεύρι επάνω στο ταψί να έχει πάχος μισό πόντο το ραντίζουμε με λίγο νερό και γίνεται λείο σαν φύλλο. ανακατεύουμε όλα τα χόρτα σε μια λεκάνη ρίχνουμε και το τυρί τριμμένο μέσα και μια κούπα αλεύρι καλαμποκίσιο. Βάζουμε και το μισό λάδι και λίγο αλάτι. Τα απλώνουμε στο ταψί και πατάμε με το χέρι να είναι ομοιόμορφο. Σκεπάζουμε με κοσκινισμένο αλεύρι και το ραντίζουμε με νερό να γίνει λείο. Ρίχνουμε το υπόλοιπο λάδι και ψήνουμε στους 200 βαθμούς μέχρι να ροδίσει.

3) Πρασοσέλινο:

Υλικά (για δέκα άτομα):

2 κιλά ψαχνό μπούτι χοιρινό χωρίς κόκαλο1 κρεμμύδι μεγάλο100 γραμμάρια λάδι1,5 κιλά πράσα κομμένα σε κύβους0,5 κιλά σέλινο σε σελινόριζα1 ματσάκι μαϊδανόΑλάτι και πιπέρι

Εκτέλεση :

Ρίχνουμε σε μεγάλη κατσαρόλα το μισό λάδι. Βάζουμε το κρεμμύδι να καραμελώσει. Ρίχνουμε το κρέας να ροδίσει απ’ όλες τις πλευρές. Βάζουμε λίγο νερό για να βράσει το κρέας. Πριν ολοκληρωθεί το βράσιμο βγάζουμε το κρέας και ρίχνουμε στρώσεις εναλλάξ τα πράσα και το σέλινο. Αφού μαλακώσουν τα πράσα ξαναβάζουμε το κρέας. Δεν ανακατεύουμε αλλά κουνάμε την κατσαρόλα για να μην χαλάσουν τα πράσα. Ρίχνουμε και το λάδι κανονίζοντας να τελειώσει το νερό. Αν θέλουμε στύβουμε λεμόνι ή αβγοκόβουμε.

4) Μπουμπάρια:

Όταν έσφαζαν το γουρούνι έπαιρναν τα πιο χοντρά έντερα τα έπλεναν καλά και έφτιαχναν τα μπουμπάρια.

Υλικά για τη γέμιση:

6 – 7 κομμάτια (50 εκατοστά το ένα)2 κιλά πράσα ψιλοκομμένα4 κιλά ψιλοκομμένο χοιρινό κρέας0,5 κιλά πλιγούρι1 κρεμμύδι μεγάλοΑλάτι – πιπέρι100 γραμμάρια ελαιόλαδο

Εκτέλεση :

Βάζουμε λάδι στην κατσαρόλα και το κρεμμύδι τριμμένο να καραμελώσει. Ρίχνουμε το κρέας και το καβουρδίζουμε λίγο . Στη συνέχεια ρίχνουμε τα πράσα να μαλακώσουν και βάζουμε 3 ποτήρια νερό. Βάζουμε και το πλιγούρι και βράζουν όλα μαζί, μέχρι να γίνουν ένα σώμα. Γεμίζουμε τα έντερα με την γέμιση χρησιμοποιώντας ειδικό εργαλείο κουζίνας (παλιά χρησιμοποιούσαν το κοκαλάρι δηλαδή κέρατο του βοδιού, σε σχήμα χωνιού) και όταν τελειώσουμε τα δένουμε στις άκρες και τα τοποθετούμε στο ταψί. Τα ψήνουμε στο φούρνο μέχρι να ροδίσουν και τα κόβουμε σε ρόμβους.

Φωτογραφικό υλικό:

Βιβλιογραφία:

Γιώργος Καφτάντζης, Η ιστορία της Ηράκλειας Νομού Σερρών) Η Τ.Ε. Προσκόπων Ηράκλειας στην κοινότητα Κοκκινοπλού, Δημαρχία Ηράκλειας, 1973.

Φώτης Κιλιπίρης, Χοάρα Μουσιάτα Τα Λιβάδια του Πάϊκου ο τόπος η ιστορία οι άνθρωποι, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κιλκίς, 2009.

Εισήγηση Χρήστου Σαμαρά.

Προσωπική μαρτυρία.

Έλληνες Βλάχοι, η αδιάλειπτη συνέχεια, Μιχάλης Δ. Μαγειρίας, πανελλήνια ομοσπονδία πολιτιστικών συλλόγων Βλάχων , 2011.

Οι Σύλλογοι της πανελληνίας, Μιχάλης Δ. Μαγειρίας, Ομοσπονδία πολιτιστικών συλλόγων Βλάχων, 2011.

Σύλλογος Βλάχων Νομού Σερρών «Γεωργάκης Ολύμπιος»

www . vlahoi - serron . gr / index . php /2012-02-16-08-11-46/2012- 03-29-18-24-26

9/4/2013

Περιεχόμενα Σελίδα

Οι Βλάχοι - Εισαγωγικό σημείωμα...................................1

Οι Βλάχοι της Ηράκλειας και της ευρύτερης περιοχής......2

Οι μετακινήσεις των Βλάχων της Ηράκλειας....................8

Η επιστροφή από το Ποζάροβιτς…................................24

Η ανοικοδόμηση της Ηράκλειας και τα «Βενιζελικά» σπίτια……....................................................................25

Γενικές πληροφορίες για τους Βλάχους της Ηράκλειας... 29

Προέλευση της λέξης Βλάχος…………..............................32

Οι πιο πιθανές ρίζες της λέξης Βλάχος……...................32

Προέλευση της Βλάχικης γλώσσας…..........................….33

Απόδειξη ελληνικότητας...............................................34

Επαγγέλματα...............................................................35

Η μουσική των Βλάχων.................................................35

Βλάχικα ποιήματα........................................................37

Βλάχικες φορεσιές........................................................41

Βλάχικο έθιμο..............................................................44

Βλάχικες συνταγές…....................................................46

Φωτογραφικό υλικό…...................................................51

Βιβλιογραφία….............................................................53

Γκαγκαούζοι Εισαγωγικό Σημείωμα

ΧΡΥΣΟΧΩΡΑΦΑ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με τη μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φυλών στο Δήμο μας, το Δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα τους Γκαγκαούζοι και τους Θρακιώτες. Σκοπός της εργασίας είναι η ενημέρωση των μαθητών της Ηράκλειας για τον τρόπο ζωής και τις συνθήκες των Γκαγκαούζων και των Θρακιωτών. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το πλούσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο internet, από βιβλία σπουδαίων συγγραφέων και από προσωπικές μαρτυρίες των Γκαγκαούζων του Δήμου Ηράκλειας, Θεωρούμε την εργασία μας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και παρ' όλο που οι Γκαγκαούζοι είναι ένα σύνολο αρκετά γνωστό σχεδόν σε όλη την Ελλάδα η εργασία μας έχει ως στόχο συγκεκριμένα τους Γκαγκαούζοι του Δήμου Ηράκλειας.

ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ

Οι Γκαγκαούζοι καταγράφονται σαν θρακικό φύλλο με μια ιδιαιτερότητα. Είναι τουρκόφωνοι Χριστιανοί και Έλληνες. Οι Γκαγκαούζοι εντοπίζονται για πρώτη φορά στα παράλια του Ευξείνου Πόντου, στη Δοβρουτσά μεταξύ της σημερινής πόλης της Βουλγαρίας Βάρνας και του Δούναβη. Η τύχη και η πορεία τους ταυτίστηκε με την πορεία του ελληνισμού των Βαλκανίων. Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες της περιοχής τους. Στα χρόνια της Οθωμανικής επέλασης ήταν ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε και υπέστησαν τα πάνδεινα. Σ’ αυτά τα δύσκολα χρόνια θεωρείται ότι έχασαν την ελληνική γλώσσα. Συμμετείχαν στους ρωσοτουρκικούς πολέμους στο πλευρό των Ρώσων. Αργότερα, συμμετείχαν με ενθουσιασμό και στα επαναστατικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας. Για το λόγο αυτό κυνηγήθηκαν από τους Οθωμανούς και οι περισσότεροι ακολούθησαν το ρωσικό στρατό για να αποφύγουν τα αντίποινα των Οθωμανών και εγκαταστάθηκαν στη Βεσσαραβία, στη σημερινή Νότια Μολδαβία. Ένας μεγάλος αριθμός μετακινήθηκε νότια, Βόρεια και Ανατολική Θράκη, στην περιοχή Χάψας-Αδριανούπολη. Με τη συνθήκη της Λοζάνης θεωρήθηκαν από τους Τούρκους ανταλλάξιμοι ως φανατικοί Έλληνες και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν στην επαρχία Ορεστιάδας και Διδυμοτείχου σε 21 χωριά. Ο κύριος όγκος τους είναι εγκαταστημένος στα χωριά: Οινόη, Σαγήνη, Κλεισώ, Αμμόβουνο, Θούριο, Λεπτή, Κέραμος, Χρυσοχώραφα, Καναδάς, κ.λπ.

ΚΑΡΑ ΧΑΛΗ

Πατρίδα τους το Καρά Χαλή, το οποίο μετονομάστηκε το 1920, με-τά την απελευθέρωση, σε Φυλλοχώρι, όνομα που κράτησε μόνο για δύο χρόνια. Ένα χωριό 400 περίπου οικογενειών, καθαρά ελληνικό, το οποίο ανήκει στο Βιλαέτι Εdirne (Αδριανούπολη), στο Σαντζάκιο Kirklereli (Σαράντα Εκκλησιές) και στο Καζά Βabeski (Αρτίσκος). Το Καρά Χαλή ήταν ένα χωριό στενόμακρο, χωρισμένο σε μαχαλάδες με μοναδικό κριτήριο τη συγγενική σχέση. Έτσι σόγια ολόκληρα έμεναν στην ίδια γειτονιά, δίνοντας στη γειτονιά αυτή την ονομασία του επιθέτου τους ή του επαγγέλματος τους. Η καραχαλιώτικη οικογένεια έχει σχηματιστεί πάνω στο μονογαμικό θεσμό και προέρχεται από μια μακραίωνη πατριαρχική παράδοση, όπου στην κορυφή της πυραμίδας στέκεται ο πατέρας-αφέντης. Μια παράδοση που δεν έχει ολότελα ατονήσει και στις μέρες μας.

Είναι μεγάλη και σύνθετη και αποτελείται από τρεις ή και περισσές γενιές, δηλαδή παππούδες, παντρεμένα παιδιά και εγγόνια. Οι Καραχαλήδες ανήκουν κι αυτοί στο λεγόμενο Rum Milleti (ορθόδοξοι), όπως ανήκουν και όλοι οι άλλοι ορθόδοξοι λαοί της Βαλκανικής. Ήταν βαθιά θρησκευόμενος ο ορθόδοξος λαός της Ανατολικής Θράκης. Ξεκινούσε τη μέρα του κάνοντας το σταυρό τους. Η εκκλησία του Καρά Χηλή ήταν αφιερωμένη στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη και κάθε χρόνο γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Στο πανηγύρι, που κρατούσε όλη τη μέρα διοργανώνονταν αγώνες πάλης. Επίσης καβαλάρηδες, ξεκινώντας από το χωριό Χαζνατάρ και διανύοντας μια απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων, κατέληγαν στο χώρο του πανηγυριού όπου οι τρεις πρώτοι νικητές έπαιρναν ως έπαθλο κάποιο ζωντανό. Η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελιών, είχε ξεχωριστή σημασία για τους Καραχαλήδες, οι οποίοι την ημέρα εκείνη τον τιμούσαν με όλες τις πρέπουσες τιμές. Το σχολείο ήταν διώροφο, με τέσσερις τάξεις. Ήταν αλληλοδιδακτικό, δηλαδή το έργο των δασκάλων αναλάμβαναν οι καλοί μαθητές, για κάποιες ώρες της ημέρας και λειτουργούσε πρωί και απόγευμα. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι η καθαρεύουσα. Με την κατάληψη της εξουσίας το 1908 από τους Νεότουρκους, οι μικροί μαθητές του Καρά Χαλή υποχρεώνονται να φορούν φέσι και εξοστρακίζεται από το πρόγραμμα η διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας. Η τουρκική γλώσσα γίνεται κυρίαρχη, αλλά παραμένει η ελληνική γραφή. Με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό, υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη το 1920, πετούν το φέσι οι μαθητές, αλλάζει όνομα το Καρά Χαλή και γίνεται Φυλλοχώρι. Καταργείται η διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας, επανέρχεται η διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας . Τα σπίτια στο Καρά Χαλή ήταν στην πλειοψηφία τους διώροφα με φαρδιούς πλίνθινους τοίχους, ξύλινο πάτωμα, ενώ το πάτωμα του ισογείου ήταν στρωμένο με πέτρες. Στον όροφο ήταν στεγασμένη η οικογένεια, ενώ το ισόγειο χρησιμοποιούνταν για το σταβλισμό ιδίως των αλόγων. Κύρια ασχολία των κατοίκων του Καρά Χαλή ήταν η γεωργία και κτηνοτροφία. Καλλιεργούσαν σιτάρι, κεχρί, βρώμη, καρπούζια,

καλαμπόκι, σίκαλη, κριθάρι και αμπέλι. Πέραν όμως των χωραφιών, οι Καραχαλήδες είχαν στη διάθεση τους και απέραντα βοσκοτόπια. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να έχουν πολλά πρόβατα, κατσίκια, αγελάδες, βουβάλια, άλογα, τα οποία και έβοσκαν οι βοσκοί στις πλαγιές των χαμηλών λόφων. Τη βάση της διατροφής των προγόνων μας αποτελούσαν τα δημητριακά και τα όσπρια, τα οποία καλλιεργούσαν σε μεγάλες ποσότητες. Κυρίαρχη θέση στην καθημερινή τους διατροφή κατείχαν τα ζυμαρικά άμεσης κατανάλωσης. Οι γκιουζλεμέδες (κρέπες), τα καρταλάτσια, οι μπάντσκες, τα μικίκια, οι τυρόπιτες, οι κολοκυθόπιτες, οι μπλιγουρόπιτες. Το κρέας καταναλωνόταν κυρίως τις Κυριακές και τις γιορτές.

ΦΟΡΕΣΙΕΣ

Η ενδυμασία των προγόνων μας στηρίζονταν κατά βάση στα υφάσματα που ύφαιναν οι γυναίκες στους αργαλειούς.

Γυναικεία: Οι γυναίκες σα βασικό τους ένδυμα είχαν τη φούστα, ένα μάλλινο, υφαντό, ολόσωμο φόρεμα, σε διάφορους χρωματισμούς, που έφτανε

μέχρι τη μέση της κνήμης. Εσωτερικά φορούσαν ένα μακρύ πουκάμισο (γκιομλέκ) και από πάνω από τη φούστα, ένα γιλέκο. Απαραίτητη για το συμπλήρωμα της στολής ήταν μια μάλλινη, υφαντή ποδιά που την έλεγαν πριστέλκα. Στο κεφάλι φορούσαν δύο μαντήλια. Το ένα μικρό και λεπτό που συγκρατούσε τα μαλλί, την πορλέντα ή περλεντί και ένα μεγαλύτερο το τσεμπέρι που έμπαινε πάνω από την πορλέντα, περνούσε κάτω από το σαγόνι και δενόταν πίσω από το λαιμό.

Αντρική: Οι άντρες φορούσαν κι’ αυτοί ένα πουκάμισο (γκιομλέκ) και από πάνω του ένα γιλέκο, το αντερί ή ελέκ χρώμα συνήθως πράσινο. Πιο πάνω από το αντερί φορούσαν ένα είδος σακακιού το τζουμπέ. Στο κεφάλι τους οι παλιότεροι τύλιγαν ένα στενόμακρο μαύρο ύφασμα, τη σερβέτα, που στα νεότερα χρόνια αντικαταστάθηκε από την τραγιάσκα. Στο κάτω μέρος φορούσαν φαρδιά μάλλινα πανταλόνια τα ποτούρια. Το ζωνάρι τους (κσυσάκ) ήταν κόκκινο υφαντό με πλάτος 30 πόντους και μήκος περίπου τέσσερα μετρά. Είχε κρόσσια στην άκρη και σα διακόσμηση δυο άσπρες γραμμές. Στις κνήμες τους τύλιγαν άσπρα πανιά (σαργού). Τα οποία στερέωναν με κορδόνια από κατσικίσιο μαλλί, τα καράιπ και στα πόδια φορούσαν υποδήματα φτιαγμένα από δέρμα γουρουνιού τα τσαρούχια.

ΧΟΡΟΙ

Οι Καραχαλιώτες ήταν γνωστοί για την αδυναμία τους στη διασκέδαση. Είχαν την ευκαιρία κάθε Κυριακή απόγευμα να καλλιεργούν τις κοινωνικές τους σχέσεις με το χορό που διοργάνωναν στην εκκλησία. Εκεί ξεδίπλωναν τις χορευτικές τους ικανότητες υπό τους ήχους της γκάιντας, με χορούς κυρίως κυκλικούς, μεικτούς με τους άνδρες μπροστά και τις γυναίκες να ακολουθούν. Ο χορός έπαιρνε τέλος με τη δύση του ήλιου. Οι αρραβώνες και οι γάμοι, σημαντικές κοινωνικές εκδηλώσεις. Το γλέντι του γάμου ήταν τριήμερο. Το Σάββατο γινόταν τραπέζι στο σπίτι της νύφης και ήταν το περίφημο «κουνά», ενώ την Κυριακή και τη Δευτέρα στο σπίτι του γαμπρού. Οι ονομαστικές γιορτές ήταν άλλη μια αφορμή για την ανταλλαγή επισκέψεων των συγγενών και φίλων και τα κεράσματα ήταν μεζέδες συνοδευόμενοι από ούζο και κρασί. Σημαντική κοινωνική και πολιτιστική εκδήλωση αποτελούσε η επίσκεψη τριών-τεσσάρων ομάδων των έξι ατόμων, νέων ανύπαντρων ανδρών, σ' όλα τα σπίτια του Καρά Χαλή προκειμένου να τραγουδήσουν τα περίφημα «κουλαντάρια» την παραμονή των Χριστουγέννων από νωρίς το βράδυ μέχρι τις πρωινές ώρες. Τα τραγούδια αναφέρονταν

στη γέννηση του Χριστού, στον Αϊ-Γιώργη και κάποια, από αυτά είχαν εθνικό περιεχόμενο. Οι Καραχαλήδες αγαπούσαν ιδιαίτερα τη διασκέδαση, όπως ήδη είπαμε και την αγάπη τους αυτή την εξέφραζαν με τους χορούς. Σχεδόν όλοι ήταν γρήγοροι χωρίς τραγούδι. Μερικοί από αυτούς είναι: Κυκλικοί

ΖωναράδικοςΜπαϊντούσκαΣυρτός (γαλαζιοφορεμένη)ΠιρπιρικόνταΑτσί αβασί (ανοιχτός χορός)Ταλίμ αβασί (γυμναστικής)ΝτοχτιλίΜπακίρ αβασί ή Ντελί αβασίΤριτ πιτΚουσά αβασίΚαλίνουΜενεξέςΧασάπικοΑντικριστοί

Καρσιλαμάς Τοπάλ αβασί

Μιμητικοί

Κετσί αβασί (χορός της κατσίκας) Ταβά αβασί (χορός του ταψιού) Ταουσάν αβασί (χορός του λαγού)Πιπέρι.

ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ

Η συνθήκη των Μουδανιών, στις 28/09/1922, προβλέπει και την παράδοση της Ανατολικής Θράκης μέχρι τον Έβρο ποταμό στους Τούρκους, με αποτέλεσμα την αποχώρηση απ' αυτή του ελληνικού

στρατού σε 15 ημέρες και την παράδοση της από τους «συμμάχους» μέσα σε 30 ημέρες, μετά την εκκένωση της από τους Έλληνες κατοίκους της. Οι Καραχαλήδες μαθαίνουν πλέον τα όσα συνέβησαν στη Μικρά Ασία από πρώτο χέρι. Η Ανατολική Θράκη μαζί και το Καρά Χαλή γέμισαν από πρόσφυγες Μικρασιάτες, οι οποίοι έφθασαν δια μέσου της ηπειρωτικής Τουρκίας στα μέρη τους αναζητώντας τη σωτηρία από τις τουρκικές ορδές. Η παρουσία του ελληνικού στρατού αποτελεί γι' αυτούς τους ταλαιπωρημένους εγγύηση τουλάχιστον για τη ζωή τους. Με ζωγραφισμένη στα μάτια τους τη φρίκη που έζησαν στη Μικρά Ασία, μαθαίνουν κι αυτοί μαζί με τους προγόνους μας τα περιλαμβανόμενα στην υπογραφείσα ανακωχή των Μουδανιών. Αναχώρηση από τα πάτρια εδάφη εντός 30 ημερών. «Όλοι οι Έλληνες στην Ελλάδα, όλοι οι Τούρκοι στην Τουρκία!...» Θρήνος σηκώθηκε μέσα στο χωριό. Φορτώνονται, τελικά, τα κάρα και ξεκινούν στις 11 Οκτωβρίου 1922. Ο μήνας που χαράχθηκε στη μνήμη των προσφύγων, ο Οκτώβριος της βροχής. Στα υπάρχοντα τους συγκαταλέγονται κάποιες εικόνες, τα βιβλία και η καμπάνα της εκκλησίας.Οι Καραχαλήδες ακολουθούν δυο διαφορετικά δρομολόγια. Η πρώτη και η μεγαλύτερη σε όγκο ομάδα, αναχωρεί για την Ελλάδα μέσω Ουζούν Κιοπρού. Αυτοί φεύγουν μια και έξω. Οι Ελλάδα μέσω Μπόσνας και φτάνει πολύ γρηγορότερα στον Έβρο ποταμό. Εκεί τα κάρα φορτώνονται σε σχεδίες και περνούν απέναντι στην ελεύθερη Ελλάδα. Το Φυλλοχώρι ονομάζεται πάλι Καρά Χαλή και μ' αυτό το όνομα αναφέρεται μέχρι και σήμερα.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Οι Καραχαλήδες πατούν επιτέλους το πόδι τους στην ελεύθερη Ελλάδα.Οι δυο διαφορετικές πορείες που ακολούθησαν οι προγονοί μας αποτελούν και την αφορμή εγκατάστασης τους σε διαφορετικές περιοχές. Η εγκατάσταση όλων όμως στον ίδιο τόπο εκ των πραγμάτων είναι ανέφικτη. Έτσι μοιράζονται σ' ένα πλήθος χωριών. Η Ορεστιάδα, το Θούριο, το Σοφικό, το Πύθιο, το Διδυμότειχο, η Σαύρα, το Ευγενικό (εδώ πιθανότατα έμεινε η καμπάνα της εκκλησίας του Καρά Χαλή), το Πρωτοκκλήσι, η Μάνδρα, είναι μερικά απ' αυτά στον Έβρο, όπου εγκαθίστανται σε σκηνές και περνούν έτσι κάτω από τις πλέον αντίξοες συνθήκες τον πρώτο χειμώνα της προσφυγιάς. Μια δεύτερη μεγάλη ομάδα, μετά από υπόδειξη, κατευθύνεται στην Κομοτηνή (Γκιουμουρτζίνα) κι εγκαθίστανται σε αντίσκηνα στα χωριά:

Αμβροσία (Ορτατζίκ), Γαλήνη (Καρα-Μούσα) και Σάλπη (Σαρσαλί). Την ευθύνη εγκατάστασης και διατροφής τους αναλαμβάνει ο αγγλικός στρατός. Οι εγκατεστημένοι στην Κομοτηνή αισθάνονται ότι η περιοχή δεν ανταποκρίνεται στο σχεδιασμό του μέλλοντος του δικού τους αλλά και των παιδιών τους. Το περίφημο «Σέρεζιν οβασί, αλτίν γιοβασί» είναι σφηνωμένο βαθιά στο μυαλό τους και οι συζητήσεις διαδέχονται η μια την άλλη. Τελικώς αποφασίζουν να συγκροτήσουν μικρή επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν ο Γεωργιάδης Χρήστος και ο Αλεξιάδης Γεώργιος και το Σεπτέμβριο του 1923, φθάνουν στο Νομό Σερρών. Τα βήματα τους, τους οδηγούν στον τόπο μας. Βρίσκονται μπροστά στο ερειπωμένο από τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο Χαζνατάρ, με τους παλιούς κατοίκους να έχουν διασκορπιστεί στα γύρω χωριά και μόνο στα βόρεια του και συγκεκριμένα στον Αλή Πασά να έχουν επιστρέψει και να έχουν εγκατασταθεί από το 1919, επτά περίπου οικογένειες. Η επιτροπή εκτιμά ότι η περιοχή αυτή είναι κατάλληλη για την εγκατάσταση των ομοχώριων τους, οι οποίοι εξ επαγγέλματος είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι.

ΝΕΟΣ ΞΕΣΗΚΩΜΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ ΧΑΖΝΑΤΑΡ

Η επιτροπή επιστρέφει όσο γρηγορότερα γίνεται στην Κομοτηνή και ανακοινώνει σ' όλους τους Καραχαλήδες το αποτέλεσμα του ταξιδιού της. Το γεγονός ότι χιλιάδες πρόσφυγες στη Μακεδονία αναζητούν τον τόπο της Επαγγελίας υποχρεώνει τους προγόνους μας σε άμεση μετακίνηση, για μια ακόμη φορά. Έτσι λοιπόν, μετά από ένα χρόνο και πάλι Οκτώβριο μήνα, μια μεγάλη ομάδα 30 – 40 οικογενειών φορτώνει τα υπάρχοντα της στα κάρα και ξεκινά μέσα στο κρύο για τον τόπο μας. Ορισμένοι δεν τους ακολουθούν και μένουν για πάντα στην Κομοτηνή και συγκεκριμένα στην Καλλίστη. Μετά από ένα πολυήμερο και κουραστικό ταξίδι, παραμονές Χριστουγέννων του 1923 φθάνουν, όπως όλοι πιστεύουν, επιτέλους στον τόπο οριστικής εγκατάστασης τους.Οι πλημμύρες που προκαλούσε ο ποταμός Στρυμόνας έθεταν σε διαδοχικές δοκιμασίες τους προγόνους μας και για μια ακόμη φορά αποφάσισαν να μετακινηθούν.

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΠΑΡΑΚΛΗ ΤΖΟΥΜΑΓΙΑ (ΚΑΤΩ ΤΖΟΥΜΑΓΙΑ)

Το 1925 μετακινούνται και εγκαθίστανται σε σπίτια, τα οποία κτί-ζονται με τη φροντίδα της πολιτείας, δυτικά της κατεστραμμένης Κάτω Τζουμαγιάς (Ηράκλεια) και ο οικισμός αυτός φτάνει μέχρι τη διακλάδωση για το Σιμώνα.

Τα ζώα, όμως, παρέμειναν στο Χαζνατάρ σε τσαλμάρια, τα οποία ήταν διάσπαρτα στο χώρο γύρω από τη μισογκρεμισμένη εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν η υποχρεωτική καθημερινή μετάβαση των προγόνων μας από τον οικισμό τους στο Χαζνατάρ τόσο για τη φροντίδα των ζώων όσο και για την καλλιέργεια των χωραφιών τους. Η απόσταση των 3-4 χιλιομέτρων που ήταν υποχρεωμένοι να διανύουν καθημερινά ήταν βέβαια κουραστική και επικίνδυνη από τα νερά του Στρυμόνα.

ΞΑΝΑ ΣΤΟ ΧΑΖΝΑΤΑΡ

Το τίμημα δεν αργεί να πληρωθεί στον ποταμό Στρυμόνα. Ο πνιγμός ενός άντρα και ενός μικρού παιδιού γίνεται αφορμή για νέο ξεσηκωμό. Κάποιες φωνές που ακούστηκαν να μην εγκαταλείψουν την Ηράκλεια, αποτέλεσαν παραφωνία στην καθολική σχεδόν απαίτηση του κόσμου να μετακινηθούν πάλι στο Χαζνατάρ. Σε διάστημα δύο χρόνων (1930 – 1932) ολοκληρώθηκε η μετακίνηση τους και εγκαθίστανται στην περιοχή από το μύλο (λειτούργησε το 1933 και ήταν ιδιοκτησίας των: Καραμήτρου, Στυλιανίδη, Προδρομίδη) μέχρι το πρώτο κανάλι, νότια του χωριού. Εν τω μεταξύ όλο αυτό τον καιρό καταφθάνουν από τον Έβρο και την Κομοτηνή κι άλλοι Καραχαλήδες γιατί τα νέα για την εύφορη γη της περιοχής γίνονται γνωστά σ' αυτούς, ενώ κάποιοι προχωρούν ακόμη παραπέρα και εγκαθίστανται στο Καβακλί (Άγιος Αθανάσιος Θεσσαλονίκης) και πολλοί μένουν για πάντα στον Έβρο. Το χωριό ονομάζεται πλέον Χρυσοχώραφα (=χρυσά χωράφια), όνομα το οποίο έχει περίπου την ίδια σημασία με το Χαζνατάρ. («Χασνές»=χρηματοκιβώτιο και «ατάρ»=ρίχνει, δηλαδή ο γόνιμος τόπος που παράγει θησαυρούς). Η πρώτη διανομή χωραφιών γίνεται το 1932 και οι Χρυσοχωραφίτες γίνονται κάτοχοι αγροτικού κλήρος.

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΤΟΠΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΟΥΡΣΟΥΚ

Η δημιουργία της τεχνητής λίμνης Κερκίνης υποχρεώνει, το 1932, σε μετακίνηση και τους ντόπιους κατοίκους του χωριού Μπουρσούκ, το οποίο βρίσκονταν νοτιοδυτικά των Χρυσοχωράφων και η έκταση του καταλαμβάνονταν πλέον από τη λίμνη. Από την πλευρά της πολιτείας τους δίνεται η δυνατότητα να εγκατασταθούν όπου αυτοί επιθυμούν. Κάποιες σκέψεις των ιδίων για εγκατάσταση τους στην περιοχή της Μαυροθάλασσας ανατρέπονται με την παρέμβαση του

προέδρου των Χρυσοχωράφων της εποχής εκείνης, με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν και αυτοί στο νέο χωριό. Καταλαμβάνουν το χώρο από το μύλο μέχρι τον Αλή Πασά. Το σχέδιο αυτού του μαχαλά και η διανομή των οικοπέδων γίνεται από την τοπογραφική υπηρεσία Σερρών. Ο σχεδιασμός του είναι πολύ καλύτερος και η πλατεία του παραπέμπει στην πλατεία Ομονοίας Αθη-νών, μια και κατά δήλωση τοπογράφου του συνεργείου, για τη χάραξη της αυτή είχαν στο νου τους ως πρότυπο. Ως επακόλουθο της δημιουργίας του νέου χωριού, έρχεται η κατασκευή του Κοινοτικού Καταστήματος, της Εκκλησίας και ενός Δημοτικού Σχολείου, τα οποία αποτελούν προτεραιότητες της πολιτείας που από την πλευρά της πασχίζει να εντάξει στον εθνικό κορμό τους πρόσφυγες αλλά και τους υπόδουλους για χρόνια ντόπιους κατοίκους της Μακεδονίας και της Θράκης. Το Κοινοτικό Κατάστημα είναι διώροφο, κτίζεται στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το κτίριο των απόδημων της Αμερικής και ολοκληρώνεται τη διετία 1933 – 1934. Παράλληλα κτίζεται και η εκκλησία, Άγιος Νικόλαος, στη θέση της παλιάς η οποία είχε κτιστεί το 1804. Ταυτόχρονα ιδρύεται και σχολείο, σε πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Ο αριθμός των μαθητών το 1937, φθάνει τους 420. Ο πρώτος δάσκαλος είναι ο ξακουστός Καρά – Παπάς. Το 1945 εξαιτίας της έκρυθμης κατάστασης που δημιουργήθηκε από τον εμφύλιο πόλεμο, εγκαταστάθηκαν στο χωριό καμιά δωδεκαριά οικογένειες Ποντίων από το χωριό Μέταλλα. Το 1960 ήρθαν και τρεις οικογένειες Σαρακατσαναίων οι οποίες μέχρι τότε ζούσαν σε καλύβες στην περιοχή που βρίσκεται δεξιά από τη δεύτερη γέφυρα στο δρόμο για την Ηράκλεια. Από αυτούς πήρε η περιοχή το όνομα «Βλάχικα». Με την άφιξη κι αυτών των τελευταίων τα Χρυσοχώραφα γίνονται ένα μεγάλο χωριό με 2.800 περίπου κατοίκους και οι μαθητές στο σχο-λείο φθάνουν τους 450, αναγκάζοντας την πολιτεία να κτίσει και δεύτερο σχολείο. Ταυτόχρονα, όμως, αρχίζει την περίοδο αυτή το φυλλορρόημα με την μετανάστευση των κατοίκων στις υπερπόντιες χώρες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της Αυστραλίας, του Καναδά και στην Ευρώπη στα κράτη Γερμανία, Γαλλία και Βέλγιο. Επίσης πολλοί εγκαθίστανται στα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και αλλού, με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του πληθυσμού των Χρυσοχωράφων στους 1.000 περίπου -σήμερα- χωρίς Δημοτικό Σχολείο και με 12 παιδιά του Νηπιαγωγείου.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΙΣ Η.Π.Α., ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ

Οι πρώτοι που εγκατέλειψαν το Καρά Χαλή το 1916 και μετανά-στευσαν στην Αμερική ήταν κάποιος Βούλτσιος και κάποιος

Καραδήμος για τον οποίο λέγεται ότι ήταν και δάσκαλος. Τα ίχνη και των δύο χάθηκαν στο χρόνο και δεν έχουμε καμιά πληροφόρηση.

Μια δεύτερη ομάδα αποτελούμενη από τους: Αλεξιάδη Ιωάννη (Στογιάννη), Κωνσταντινίδη Κωνσταντίνο και Κουρτίδη Ηλία, έρχεται στην Ελλάδα το 1913 και το 1916, σε ηλικία περίπου είκοσι χρόνων ο καθένας μεταναστεύουν στην Αμερική. Απ' αυτούς, οι δυο τελευταίοι, με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης το 1920, επιστρέφουν στην πατρίδα τους, το Καρά Χαλή και ακολουθούν την πορεία των υπόλοιπων κατά τον ξεριζωμό το 1922.

Ο Αλεξιάδης Ιωάννης όμως παραμένει στην Αμερική όπου παντρεύε-ται και εργαζόμενος σκληρά αποκτά μεγάλη περιουσία. Επισκέπτεται για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1932. Το 1954 επισκέπτεται ξανά την Ελλάδα και πραγματοποιεί ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη όπου και συναντά τον Πατριάρχη Αθηναγόρα τον Α'. Ο Πατριάρχης κατά την διάρκεια κάποιου ταξιδιού του στην Αμερική φιλοξενείται από τον Αλεξιάδη στο Γούστερ της Βοστώνης. Αυτός είναι ο χορηγός για την κατασκευή του καμπαναριού της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, όπως διαβάζουμε στην εντοιχισμένη πλάκα που βρίσκεται πάνω του.

Η ιδιαίτερη αναφορά στο όνομα του Αλεξιάδη Ιωάννη γίνεται γιατί είναι αυτός που άνοιξε το δρόμο για την Αμερική στους υπόλοιπους συγχωριανούς μας που ζουν, εργάζονται και μεγαλουργούν στη μεγάλη αυτή χώρα. Ήταν αυτός που με μια σειρά προσκλήσεων πήρε κοντά του αρχικά τους συγγενείς του και στη συνέχεια αυτοί κάλεσαν άλλους μ' αποτέλεσμα σήμερα να αγγίζουν τους 800. Ήταν αυτός και οι επίγονοι του που άνοιξαν διάπλατα την αγκαλιά τους και καλοδέχτηκαν όλους εκείνους και εκείνες που με περιουσία τα υπάρχοντα μιας βαλίτσας όλης κι όλης και με τα παιδιά στις αγκαλιές τους εγκατέλειπαν τα Χρυσοχώραφα. Ήταν γεμάτοι όνειρα καθώς ξεκινούσαν για τον καινούριο τόπο της Επαγγελίας, χωρίς την κατοχή της γλώσσας και με ελάχιστα χρήματα στην τσέπη.

Το δρόμο για τους μετανάστες της Αυστραλίας άνοιξε ο Σταυρίδης Ιωάννης μια και ήταν ο πρώτος που μετανάστευσε σ' αυτή τη χώρα το 1954. Ήταν αυτός που έπαιξε τον ίδιο ρόλο με τον Αλεξιάδη για όσους Χρυσοχωραφίτες μετανάστευσαν στη μακρινή αυτή χώρα και υπολογίζονται σήμερα περίπου στους 500.

Ο πρώτος Χρυσοχωραφίτης που μετανάστευσε στον Καναδά το 1958, ήταν ο Κηπουρός Ζήσης. Και αυτός έπαιξε τον ίδιο, με τους παραπάνω, ρόλο σε ό,τι αφορά τους επόμενους μετανάστες προς τη χώρα αυτή που υπολογίζονται σήμερα περίπου στους 60.Το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό παρουσιάστηκε τη δεκαπενταετία 1960 - 1975.

ΟΡΟΣ ΓΚΟΓΚΑΟΥΖ

Ο όρος Γκαγκαούζ συναντάτε για πρώτη φορά σε ρωσική απογραφή του πληθυσμού το 1817, γνωστή και ως Katagrafia. Πουθενά πιο πριν, τόσο στις ελληνικές πηγές όσο και στις οθωμανικές αλλά και στις ξένες, η ιστορική έρευνα δε διέσωσε τον όρο Γκαγκαούζ. Ακόμη και στη Μολδαβία, πρώην Βεσσαραβία, όπου εξακολουθούν να ζουν ως σήμερα οι περισσότεροι Γκαγκαούζοι, δεν ήταν γνωστό το πραγματικό τους όνομα.

Ο όρος Γκαγκαούζ, τονίζει ο Μάνωφ, δεν είναι γνώρισμα κάποιας φυλής ή έθνους, γιατί η ιστορία δεν αναφέρει καμιά φυλή ή έθνος που να εγκαταστάθηκε στα Βαλκάνια με την επωνυμία αυτή. Ενώ δηλαδή, κατά τον Μάνωφ, οι Πετσενέγοι, Κουμάνοι, Ούζοι κ.ά. άφησαν ίχνη στην ιστορία σε ονόματα χωριών όπου έζησαν κάποτε, όπως Πετσενάγ, Κουμάνοβο, Ουζλάρ κ.ά., για τους Γκαγκαούζους δεν έχουμε παρόμοια μαρτυρία. Απεναντίας, αξίζει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν δύο χωριά, το ένα στη Βουλγαρία στην περιοχή του Rouse, 21 χιλιόμετρα ΝΑ. του Sviston, και το άλλο στη Ρουμανία στη Βόρεια Δοβρουτσά, δύο ώρες από την κωμόπολη Μαγγάλια, που φέρουν το όνομα Κaraman, σε ένδειξη εγκατάστασης εκεί τουρκόφωνων Μικρασιατών.

Είναι γεγονός ότι συνήθως οι Γκαγκαούζοι θεωρούσαν την επωνυμία τους υβριστική και απέφευγαν να την αναφέρουν. Μάλιστα, όταν ήθελαν να βεβαιωθούν αν ο συνομιλητής τους ανήκε στην ίδια κοινότητα, ρωτούσαν: «σέν μιλλέτ μισίν;» (=«είσαι από το ίδιο μιλλέτι=έθνος;»).

Ούτε και τη γλώσσα τους ονόμασαν ποτέ gagauzca (γκαγκαουζικά). Άλλωστε, ως τα τέλη του 19ου αι. δεν υπήρχε ούτε γραμμή στα γκαγκαουζικά.

Πολλοί ερευνητές, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό και τη λαογραφία των Γκαγκαούζων, εξέφρασαν την άποψη τους για την ετυμολογία του ονόματος Γκαγκαούζ: Κατά τους Balascef Ζajaczkowski, Κarpat, Ιηalcik & Turan, το όνομα Γκαγκαούζ προέρχεται από το όνομα του Σουλτάνου των Σελτζούκων Keykavus. Άλλοι πιστεύουν ότι πρόκειται για μια σύνθετη λέξη, όπου το αούζ είναι συνεπτυγμένη μορφή του αγκούζ, ογκούζ και το γκαγκ πρόθεση, που σημαίνει γνώρισμα, γενεά, ακόμη και παρακλάδι της φυλής των Ούζων. Ορισμένα σύγχρονα τουρκικά δημοσιεύματα προτιμούν τον όρο Gokoguz(gοκ = ουρανός + ογκιζ), αντί του Γκαγκαούζ, ίσως για να φαίνεται και να καθιερωθεί η ογουζική καταγωγή των Γκαγκαούζων.

Οι Γκαγκαούζοι που ζουν στην Ελλάδα προέρχονται από τις περιοχές της Ανατολικής Θράκης, της Ανατολικής Ρωμυλίας και τα παράλια της Βόρειας Βουλγαρίας. Έφθασαν εδώ σε διαδοχικά κύματα από το 1906 -1924, κυρίως. Όμως κατά τη διάρκεια των πολεμικών γεγονότων 1912-1922, αλλά και κατά τις ανταλλαγές πληθυσμών με τις συνθήκες Νεϋγί και Αωζάνης. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η τουρκική κυβέρνηση, κατά τις συζητήσεις της συνθήκης της Αωζάνης, επέμενε να συμπεριληφθούν οι Γκαγκαούζοι στους υπό ανταλλαγή πληθυσμούς, γιατί τους θεωρούσε αποδεδειγμένα ελληνικής συνείδησης.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΩΝ

«ΚΟΥΛΑΝΤΑΡΙΑ»=ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

«ΚΟΥΛΑΝΤΑΡΙΑ»=κάλαντα που τραγουδούν ομάδες των έξι ατόμων την παραμονή Χριστουγέννων από νωρίς το βράδυ μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Τα τραγούδια αναφέρονταν στη γέννηση του Χριστού, στον Αϊ-Γιώργη και κάποια, από αυτά είχαν εθνικό περιεχόμενο.

Οι νοικοκυραίοι περίμεναν τα κουλαντάρια και τους άνοιγαν την πόρτα ανεξάρτητα από το προχωρημένο της ώρας και είχαν τη δυνατότητα να διαλέγουν αυτοί τα τραγούδια που ήθελαν ν' ακούσουν. Από τα έξι άτομα οι τέσσερις, κρατώντας στο χέρι και μια γκλίτσα την οποία και χτυπούσαν στη γη κατά διαστήματα στη διάρκεια των τραγουδιών, ήταν οι τραγουδιστές. Ο πέμπτος, που τους ακολουθούσε μέσα στο σπίτι, ήταν η περίφημη «γάτα». Η αποστολή του ήταν να εισπράττει τα φιλοδωρήματα μιμούμενος στο τέλος των τραγουδιών τη φωνή της γάτας. Ο έκτος της ομάδας περίμενε στο δρόμο με το γαϊδούρι, στο οποίο φορτώνονταν τα

φιλοδωρήματα, τα οποία ήταν απαραιτήτως ένα κουλούρι με σουσάμι που ετοίμαζαν οι νοικοκυρές και συνοδεύονταν από ένα νόμισμα και προαιρετικά ένα κομμάτι χοιρινό κρέας ή κάτι άλλο. Έθιμο που γινόταν μέχρι το 1984 -1985 και σήμερα αποτελεί πολιτιστική εκδήλωση. Η αναβίωση του εθίμου πραγματοποιείτε κάθε χρόνο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο παραμονές Χριστουγέννων.ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ«ΚΟΥΝΑ»=εθιμικός χορός«ΜΕΝΤΙΝΙΤΣΑ»=γλυκό του γάμου

Το έθιμο του γάμου της παλιάς εποχής διατηρείται μέχρι και σήμερα.«Κνα»=εθιμικός χορός που τον χορεύουν το Σάββατο το βράδυ (την παραμονή του γάμου) τόσο στο σπίτι του γαμπρού όσο και της νύφης. Το χορό ξεκινά η κουμπάρα κρατώντας στο χέρι ένα πιάτο με ρύζι και τρία κεριά ανάμενα και στη μέση η «Κνα» και συνέχιζαν οι συγγενείς. Για να μπει κάποιος μπροστά και να σύρει το χορό επιβάλλεται να βάλει λεφτά μέσα στο πιάτο με την «Κνα». Στη μέση υπήρχε ο φύλακας με τη μαγκούρα και το φανάρι για να βλέπει μη τυχόν κλέψουν τα χρήματα ή δε βάλλουν χρήματα. Την ονομασία την οφείλει στη μπογιά «Κνα» με την οποία έβαφαν τα νύχια και τα μάγουλα της νύφης.

«ΜΕΝΤΙΝΙΤΣΑ»=το γλυκό του γάμου. Την Πέμπτη  πιάνουν τα προζύμια για τη μεντινίτσα  και η μάνα του γαμπρού και η μάνα της νύφης μαζί με τις παραστεκάμενες (αυτές που βοηθούν). Δυο κοπέλες από κάθε σόι βγαίνουν με ένα δίσκο μικρά κομμάτια μεντινίτσα και τα μοιράζουν στη γειτονιά. Η μεντινίτσα είναι ψωμί με σιρόπι.ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ

Το «πανηγύρι» είναι μια από τις σημαντικές εκδηλώσεις. το πανηγύρι δίνει την αφορμή στους Χρυσοχωραφίτες να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα αλλά αποτελούν και την αφορμή για γλέντι. Ξεκινούν από τον εσπερινό της προηγούμενης ημέρας, με το άναμμα των φούρνων που θα ψήσουν τα φαγητά και την περιφορά της εικόνας. Συνεχίζουν την επομένη με τον εκκλησιασμό και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής, οι Χρυσοχωραφίτες ξεδιπλώνουν τις χορευτικές τους ικανότητες. Ξέρουν να εκφράζουν με Χορευτικές κινήσεις τα αισθήματά τους. Γι’ αυτό και όλοι τους είναι εξαίρετοι χορευτές.

ΑΣΧΟΛΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΧΡΥΣΟΧΩΡΑΦΩΝ

Οι κάτοικοι απασχολούνται κυρίως με αγροτικές εργασίες, ψάρεμα και εκτροφή βουβαλιών. Παράγουν κύριος σιτάρι,

καλαμπόκι, ζαχαρότευτλα, καρπούζια γνωστά ως «Γκαγκαούζικα καρπούζια». Τα Χρυσοχώραφα φημίζονται σε ολόκληρο το Νομό Σερρών για τις ψαροταβέρνες, το βουβαλίσιο κρέας και τα παράγωγά του και το γλυκό Καζάν-Ντιπί με αυθεντικό ντόπιο βουβαλίσιο γάλα.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΧΡΥΣΟΧΩΡΑΦΩΝ

ΣΕΡΡΩΝ»

Ο Πολιτιστικός σύλλογος Χρυσοχωράφων ιδρύθηκε το 1984 από μια ομάδα ανθρώπων του χωριού που όνειρο τους ήταν να διαφυλάξουν και να μεταδώσουν τους παραδοσιακούς χορούς τα ήθη και έθιμα στα παιδία τους. Κύριος σκοπός του συλλόγου είναι η αναβίωση των λαογραφικών και πολιτιστικών εθίμων και παραδοσιακών στοιχείων των Χρυσοχωράφων. Η σύσφιξη σχέσεων και η ανάπτυξη στενότερων δεσμών αλληλεγγύης αλληλοβοήθειας και συμπαράστασης μεταξύ μελών, επίσης ανύψωση του πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου των κατοίκων, καθώς και η προώθηση για επίλυση προβλημάτων του χωριού. Ο σύλλογος μας έχει πλούσια πολιτιστική δράση και αριθμεί στα 150 μέλη από τα οποία τα περισσότερα είναι χορευτές. Η πολιτιστική μας ταυτότητα είναι μοναδική στο Ν. Σερρών. Δημιουργήσαμε 4 χορευτικά τμήματα. Ο σύλλογος μας παρουσιάζει χορούς, έθιμα του χωριό. Συνοδεύει πάντοτε τις παρουσιάσεις του με ζωντανή παραδοσιακή μουσική και παραδοσιακές φορεσιές (αυθεντικές και πιστά αντίγραφα του χωριού).Παρουσιάζουμε τους τοπικούς Χρυσοχωραφίτικους χορούς, καθώς και χορούς από Β. Θράκη, Μακεδονία. Δημιούργησε και διατηρεί έκθεση λαογραφίας.Ο σύλλογος μας δραστηριοποιείτε και σε άλλους τομείς όπως:1. Το παραδοσιακό καρναβάλι, αναβίωση του τοπικού καρναβαλιού σε συνδυασμό με την επικαιρότητα.2. 8 Μαρτίου Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας «Ενημερωτική εκδήλωση του συλλόγου προς όλες τις γυναίκες της τοπικής

κοινωνίας» η οποία συνδυάζεται με χορευτική εκδήλωση.3. 21 Μαΐου: «Άγιων Κωνσταντίνου και Ελένης» Πολιούχων του χωριού, συμμετοχή του τοπικού χορευτικού και άλλων καλεσμένων χορευτικών στις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στο χωριό.4. «Γιορτή του απόδημου Χρυσοχωραφίτη» «Γιορτή βουβαλιού», το τελευταίο Παρασκευοσαββατοκύριακο του Ιουλίου. Α) Η Πρώτη μέρα του τριήμερου είναι αφιερωμένη στους απανταχού Χρυσοχωραφίτες, παρουσίαση διάφορων χορευτικών συγκροτημάτων καθώς επίσης και των χορευτικών τμημάτων του χωριού. Β) την δεύτερη μέρα προσφέρουμε στον κόσμο ,που παραβρίσκεται ,βουβαλίσιο κρέας άρτια μαγειρεμένο και παράγωγα του βουβαλιού με παραδοσιακό γλέντι. Γ) Την τρίτη μέρα περιήγηση της νεολαίας των απόδημων (Αμερικής, Αυστραλίας, Γερμανία κ.ά.) τη λίμνη Κερκίνη.

Χριστούγεννα: παραμονές των εορτών διοργανώνεται στην αίθουσα τουπολιτιστικού συλλόγου Χριστουγεννιάτικη γιορτή η οποία περιλαμβάνει αναβίωσητου εθίμου τα κουλαντάρια... Κάποιο μέλος της διοίκησης ντύνεται Αϊ-Βασίλης και δίνει δώρα στα παιδία. Η εκδήλωση πλαισιώνεται από μουσική, εδέσματα και λιχουδιές που προσφέρονται από τα μέλη του συλλόγου στα παιδία και στους γονείς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1: ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΟΣ, «ΚΑΡΑ ΧΑΛΙ Η ΧΑΜΕΝΗ ΠΑΤΡΙΔΑ», ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 2002.2:ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤ. ΚΟΖΑΡΙΔΗΣ, «ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΙΔΕΣ», ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, 2009.3:ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΠΡΑΒΟΣ, «ΣΤΑ ΝΡΡΑ ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ», ΠΑΚΕΘΡΑ, 2004.

Περιεχόμενα ΣελίδαΕισαγωγικό σημείωμα - Γκαγκαούζοι …...........................1Καρά Χαλή…..................................................................2Φορεσιές….....................................................................4Χοροί…..........................................................................5Αποχώρηση….................................................................6Η πρώτη εγκατάσταση….................................................7Νέος ξεσηκωμός και εγκατάσταση στο ερειπωμένο Χαζνατάρ…7 Εγκατάσταση στη Μπαρακλή Τζουμαγιά (Κάτω Τζουμαγιά) ...........................................................................8

Ξανά στο Χαζνατάρ…......................................................8Εγκατάσταση των ντόπιων από το Μπουρσούκ…9 Μετανάστευση στις Η.Π.Α., στην Αυστραλία και στον Καναδά10 Ο όρος Γκαγκαούζ….11 Ήθη και έθιμα Γκαγκαούζων….12 Ασχολία των κατοίκων Χρυσοχωράφων…16 Βιβλιογραφία.…............................................................18

Οι Θρακιώτες - Εισαγωγικό σημείωμα

Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με την μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών-φυλών στο Δήμο μας, τον Δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα για τους Γκαγκαούζοι και τους Θρακιώτες. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το πλούσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο Internet, από βιβλία σπουδαίων συγγραφέων και από προσωπικές μαρτυρίες ντόπιων Θρακιωτών και Γκαγκαούζων. Θεωρούμε την εργασία μας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, διότι μας έδωσε τη δυνατότητα να ερευνήσουμε εμείς οι μαθητές την καταγωγή των παππούδων μας.

Ιστορική ΑναδρομήΗ Θράκη είναι μια ιστορική και γεωγραφική περιοχή των Βαλκανίων στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Σήμερα το όνομα Θράκη υποδηλώνει μια περιοχή που εκτείνεται στη νότια Βουλγαρία (βόρεια Θράκη), τη βορειοανατολική Ελλάδα (δυτική Θράκη), και την ευρωπαϊκή Τουρκία (Ανατολική Θράκη). Η περιοχή που ανήκει στην Ελλάδα υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Σύνορα της Θράκης σε τρεις θάλασσες: η Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και η Προποντίδα. Τα ιστορικά όρια της Θράκης ποικίλουν. Η αρχαία Θράκη (δηλ. το έδαφος όπου ζούσαν οι θρακικές φυλές) συμπεριελάμβανε την σημερινή Βουλγαρία, την ευρωπαϊκή Τουρκία, τη βορειοανατολική Ελλάδα και τμήματα της ανατολικής Σερβίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Τα όριά της ήταν μεταξύ του ποταμού Δούναβη στο Βορρά και του Αιγαίου στο νότο, στην ανατολή η Μαύρη Θάλασσα και η Προποντίδα (Θάλασσα του Μαρμαρά) και στη δύση οι ποταμοί Αξιός και Μοράβας. Η ρωμαϊκή επαρχία της Θράκης ήταν κάπως μικρότερη, έχοντας τα ίδια ανατολικά και νότια θαλάσσια όρια, και σύνορα στο Βορρά μέχρι το όρος Αίμος. Η ρωμαϊκή επαρχία επεκτείνονταν στα δυτικά μέχρι τον ποταμό Νέστο.

Αρχαϊκή και κλασική περίοδος

Η Θράκη, Μακεδονία, Ιλλυρία, και Δακία κατά την κλασσική εποχή.

Οι Θρακικές φυλές πριν την ρωμαϊκή κατάκτηση.Ο ιθαγενής πληθυσμός της Θράκης ήταν μια ινδο-ευρωπαϊκή φυλή που καλούνταν Θράκες. Από νωρίς δέχτηκαν την πολιτιστική επιρροή των Ελλήνων διατηρώντας όμως για πολύ καιρό τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους. Καθώς δε μιλούσαν Ελληνικά, θεωρούνταν από τους Έλληνες βάρβαροι. Οι πρώτες ελληνικές αποικίες στη Θράκη ιδρύθηκαν τον 6ο αιώνα π.Χ.Η Θράκη νότια του Δούναβη (εκτός από την περιοχή των Βησσών), για μισό αιώνα ήταν προσαρτημένη στην Περσία από τον Δαρείο Α΄, που πραγματοποίησηε εκστρατεία στην περιοχή από το 513 π.Χ. έως το 512 π.Χ. Η Θράκη κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. και ανήκε στο βασίλειο της Μακεδονίας για ενάμιση αιώνα. Μετά τον Γ' Μακεδονικό Πόλεμο, η Θράκη έγινε χώρα υποτελής στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Το 279 π.Χ. Κέλτες εισέβαλαν στη Μακεδονία, τη Νότια Ελλάδα, και τη Θράκη και, ενώ εκδιώχθηκαν γρήγορα από την νότια Ελλάδα και τη Μακεδονία, παρέμειναν στη Θράκη έως το τέλος του αιώνα.  Θράκη, πατρίδα του Ορφέα, του Διόνυσου και του Δημόκριτου, η χιλιοτραγουδισμένη Θράκη από τον αρχαίο Έλληνα τραγικό τον Σοφοκλή μέχρι και την λαϊκή μούσα Θράκη πατρίδα του Βάρναλη, του Βιζυηνού, του Πολύδωρα Παπαχριστοδούλου της Σοφίας Βέμπου και τόσων άλλων. Είναι η χώρα που σύμφωνα με τους ιστορικούς και τους γεωγράφους της αρχαιότητας ήταν η περιοχή εκείνη που περικλειόταν από του Δούναβη την κοίτη και τις παρίστριες όχθες ως κάτω στα περιγιάλια του γαλανού Αιγαίου και της ξακουστής Ομηρικής Αίνου και της Ισμαρος που και σήμερα Αίνος και Μαρώνεια φημίζονται, η μια θαλασσομάνα κι άλλη του Διονυσιακού πιοτού γητεύτρα. Θράκη αιώνια, με τους θρύλους τους μυθικούς και τους Διονυσιακούς, Θράκη αθάνατη και καρπερή, Θράκη των Ανεστανάρηδων και των Δημητρίων και των Διονυσίων. Θράκη με τους δικούς σου Αγίους, ήρωες και μάρτυρες, τους δικούς σου σοφούς, λόγιους και ευεργέτες. Θράκη με τους δικούς σου αγώνες για την ελευθερία. Με λίγα λόγια ήταν η χώρα με τη δική της λαογραφία τα δικά της ήθη και έθιμα όλα όμως ταυτόσημα με αυτά της υπόλοιπης πατρίδας μας.

- Το λέει ο Όμηρος ο μεγάλος ποιητής.- Το υποστηρίζει ο Ηρόδοτος ο πατέρας της ιστορίας.- Το διατυμπανίζει ο Στράβων, ο μεγάλος Έλληνας γεωγράφος, στο έργο του τα γεωγραφικά και το επιβεβαιώνει ένα πλήθος ανθρωπολόγων και γλωσσολόγων διαφόρων εθνικοτήτων.  Για να δούμε όμως αναλυτικά τι λέει ο Όμηρος, τι υποστηρίζει ο Ηρόδοτος, τι διατυμπανίζει ο Στράβων και τι επιβεβαιώνουν οι ανθρωπολόγοι και οι γλωσσολόγοι.  Ο Όμηρος, πέρα του προσδιορισμού των συνόρων της, γράφει ότι ο Άθως από όπου κατέβαινε η θεά Ήρα βρισκόταν στη Θράκη και ότι σ αυτήν περιλαμβανόταν και η Πιερία η κοιτίδα των μουσών και ακόμη πως στην κορυφή του όρους της Σαμοθράκης καθόταν ο Ποσειδώνας και παρακολουθούσε τον Τρωικό πόλεμο.  Ο Ηρόδοτος θεωρεί το έθνος των Θρακών το μεγαλύτερο μετά τους Ινδούς αλλά και το ασθενέστερο χωρίς διοικητική συνοχή. Ο μεταγενέστερος Παυσανίας λέει ότι οι Θράκες ήταν πολυάριθμοι και υπολειπόταν των Κελτών. Ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός και γεωγράφος Στράβων, τονίζοντας ιδιαίτερα την γεωγραφική συνταύτιση της Θράκης με τον υπόλοιπο Ελληνικό χώρο, στο έργο του τα γεωγραφικά γίνεται περισσότερο σαφής όταν αναφέρει ότι οι οροσειρές της νοτιότερης του Αίμου Αιγαιοθρακικής περιοχής ήταν Ελληνικά βουνά. Ο Θουκυδίδης, του οποίου ο πατέρας καταγόταν από την Θράκη, διαγράφει με ακρίβεια τα σύνορα της πλησιάζοντας αυτά των προ των βαλκανικών πολέμων. Πάντως όπως και να έχει το θέμα αυτή η γεωγραφική ενότητα ήταν αποδεδειγμένα από την αρχαιότητα ακόμη εθνολογικά-πολιτιστικά-φυλετικά και γλωσσικά Ελληνική. Οι ίδιοι οι Θράκες και μάλιστα ο βασιλιάς των Οδρυσών, Σεύθης ο Β'. διακήρυξε στον Ξενοφώντα την συγγένεια και τον δεσμό των Θρακών με τους άλλους Έλληνες. Άλλωστε σύγχρονες ανθρωμετρικές έρευνες του καθηγητή ανθρωπολογίας και μέλους της Ρωσικής Ακαδημίας Άρη Πουλιανού, που έγιναν σε σκελετούς αρχαίων τάφων, αποδεικνύουν ότι για αρκετές χιλιάδες χρόνια κατοικούταν η Θράκη, η Ελλάδα και ο ευρύτερος χώρος των Βαλκανίων από μία και την αυτή φυλή.  Η Θράκη έχει να παρουσιάσει μια πολυσήμαντη και πολυκύμαντη μακραίωνη ιστορία. Το όνομα Θράκισες=Θράκες δεν εκφράζει κανένα απολύτως χαρακτηριστικό γνώρισμα εθνολογικής διάκρισης, αλλά εκφράζει απλή θρησκευτική ιδιότητα ορισμένων Ελληνικών και άλλων συγγενικών πληθυσμών. Είναι απόλυτα εξακριβωμένο σήμερα, ότι από τα πολύ παλιά χρόνια οι Θράκες λάτρευαν τους ίδιους θεούς με τους υπόλοιπους Έλληνες. Το Δία, την Ήρα, τον Απόλλωνα, την Άρτεμη, τον Άρη το Διόνυσο, τον Ασκληπιό κ.ά. ο HEAD BARKCLAY στο έργο του Ελληνική νομισματολογία αποσαφηνίζει ότι τα Θρακικά φύλα που κατοικούσαν κατά την πρώιμη ιστορική περίοδο στο Θρακικό χώρο

ήταν πρωτοελληνικής πελασγικής καταγωγής που ενισχύθηκαν στις αρχές της 2ης και 3ης χιλιετίας από άλλα Ελληνικά φύλλα τα οποία επέστρεφαν από την κεντρική Ευρώπη όπου είχαν καταφύγει κατά την περίοδο του κατακλυσμού. Τα Θρακικά φύλλα δεν είχαν μόνιμη εγκατάσταση επειδή ήταν ποιμένες και φιλοπόλεμοι. Στις αρχαίες Ελληνικές πηγές διασώθηκαν τα ονόματα πολλών Θρακικών φύλλων όπως. οι Κίκονες, οι Βίστονες, οι Σαππαίοι, οι Βρίαντες, οι Γέτες, οι Οδρύσσες και άλλα. Οι πληροφορίες για τον χαρακτήρα των αρχαίων Θρακών ποικίλουν, Αναφέρονται συχνά ως βίαιοι, ορμητικοί, οινοπότες, φιλήδονοι, φιλοπόλεμοι και μαχητικοί. Ο Ευριπίδης στην Εκάβη τους χαρακτηρίζει δυσμαχώτατους, ο Ηρόδοτος από τον οποίον έχουμε τις περισσότερες πληροφορίες για τους Θράκες αναφέρει και περιγράφει τα όπλα τους, ο δε Θουκυδίδης τους χαρακτηρίζει λαό μαχητικό ενώ άλλοι τους χαρακτηρίζουν ως εγκρατείς, λιτοδίαιτους, δίκαιους και άλλοι ως σπάνιο φαινόμενο ενεργητικότητας.  Από τους αρχαιότερους χρόνους το όνομα και ο βίος των Θρακών ήταν στενά δεμένος με τον βίο και το πνεύμα των άλλων Ελλήνων. Οι υμνωδοί στον Ελληνικό κόσμο ήταν Θράκες, οι οποίοι έδωσαν την μορφή που συναντάμε στα Ομηρικά έπη. Μπορεί οι Θράκες να πήραν πολλά πολιτισμικά στοιχεία από την νότια Ελλάδα, έδωσαν όμως σ αυτήν κάτι πολύ σημαντικότερο. Την Ορφική και την Διονυσιακή λατρεία, από τις οποίες γεννήθηκαν η αρχαία μουσική, τα αρχαία μυστήρια, η αρχαία ποίηση. Είναι σημαντικό ότι ο Εύμολπος, γιος του Μουσαίου, θεωρείται ο ιδρυτής των Ελευσίνιων μυστηρίων και ο Ορφέας των Ορφικών. Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι οι ποιητικές καταβολές του ελληνικού κόσμου έχουν αφετηρία τις Θρακικές τελετές ενώ οι κάτοικοι των νοτίων περιοχών δεν έκαναν διάκριση ανάμεσα στον εαυτό τους και τους θράκες με φυλετικά κριτήρια. Πολλοί ελληνικοί μύθοι συνδέουν τους θράκες με τους κατοίκους των νοτίων περιοχών π.χ. ο θρηικός Βορέας αρπάζει την Ορίνθια, ο Ηρακλής τα άλογα του Διομήδη, και τέλος ο Ορέστης ιδρύει πόλη στην Θράκη που φέρει το όνομα του Ορεστιάδα. Ο Απολλόδωρος αναφέρει πως όταν ο Ιάσων έλαβε τον χρησμό για να συντάξει την Αργοναυτική εκστρατεία με τους αρίστους της Ελλάδας, συμπεριέλαβε μεταξύ αυτών τους θράκες Ορφέα, γιο του Οιάγρου βασιλιά των Θρακών με πρωτεύουσα τα Λείβηθρα, τον Ζήτη, γιο του Βορέα, βασιλιά της Θράκης και τον Εχίονα ήρωα των θρακών που κατά τον Πίνδαρο ζούσε στο όρος Παγγαίο.  Τα στοιχεία αυτά είναι μία ακόμη απόδειξη ότι από τα μυθικά χρόνια, οι Θράκες θεωρούνταν Ελληνικό φύλλο από αυτούς που κατοικούσαν σε νοτιότερα μέρη Έλληνες. Άλλωστε οι επιμιξίες Θρακών και Αθηναίων δεν ήταν σπάνιες. Παράδειγμα η μητέρα του Θεμιστοκλή ήταν Θρακιώτισα και ο ίδιος παντρεύτηκε την Θρακίωτισα Ηγησιπύλη κόρη του βασιλιά Ολόρου. Ο Θουκυδίδης ήταν γιος του Ολόρου και ο Αθηναίος Ιφικράτης ήταν γαμπρός του Κότυος του πρώτου βασιλιά της Θράκης. Να σημειωθεί ακόμα ότι

τη συγγένεια μεταξύ Θρακών και των Πελασγών την περιγράφει και ο Αισχύλος στις Ικέτιδες.  Κατά τον 5° και 6° αιώνα οι σχέσεις μεταξύ του βορείου και του νότιου Ελληνικού χώρου έγιναν πιο στενές και η επίδραση του πνεύματος και του πολιτισμού των νοτίων ήταν πιο έντονη. Διαπιστώνουμε ότι παράλληλα με την καθαρά ελληνική τέχνη αναπτύχθηκε την περίοδο αυτή και η Ελληνοθρακική, η οποία είχε αρχικά πολύ περιορισμένο χαρακτήρα αλλά αργότερα απέκτησε ευρύτερα λαϊκά ερείσματα και είχε μεγάλη διάδοση. Ζωηρές ελληνικές επιδράσεις σημειώνονται στην Θρακική αρχιτεκτονική, στην ζωγραφική, στη γλυπτική καθώς και στην κεραμική και αγγειοπλαστική, ενώ η ευρύτατη διάδοση των Ελληνικών τοπωνυμιών στην Θράκη συνετέλεσε στον γλωσσικό εξελληνισμό του γεωγραφικού αυτού χώρου. Η επικράτηση της Ελληνικής γλώσσας κατά την περίοδο των Οδρυσών Βασιλέων και γενικότερα σ ολόκληρο το φάσμα της αρχαιότητας αποδεικνύεται από τις χιλιάδες σωζόμενες επιγραφικές μαρτυρίες. Περίπου 1550 ελληνικές επιγραφές βρέθηκαν στη Θάσο και στην περιοχή ανάμεσα στον κάτω ρου του Στρυμόνα και του Νέστου ποταμού. Άλλες 1000 περίπου βρέθηκαν στην κοιλάδα του Εβρου. 686 βρέθηκαν στην Φιλιππούπολη και στην ευρύτερη περιοχή της. 220 στην περιοχή της Αδριανούπολης καθώς και σε άλλες περιοχές.  Μετά την δημιουργία του ισχυρού Μακεδονικού κράτους, ο Φίλιππος με αλλεπάλληλες εκστρατείες ( 353-350 και 342-334 π.Χ.) κατέλαβε όλες τις πόλεις της Θράκης και μαζί μεγάλα τμήματα του Θρακικού χώρου. Η Θράκη και η ενδοχώρα της γίνονται Μακεδονική επαρχία και η διείσδυση του Ελληνικού στοιχείου είναι σοβαρή. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πραγματοποίησε την εκστρατεία εναντίον των Περσών, οι Θράκες πήραν μέρος κι αυτοί όπως και οι άλλοι Έλληνες. Παράδειγμα ο Σιτάλκης από την χώρα των Οδρυσών, ακολούθησε τους Μακεδόνες με ιππικό, πελταστές και ψιλούς, δηλαδή ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες.Το 46π.Χ. η Θράκη γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία με πρωτεύουσα την Πέρινθο. Στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας οι κάτοικοι της Θράκης γίνονται φιλόνομοι και φιλειρηνικοί με κύριες ασχολίες την γεωργία και την κτηνοτροφία. Η Θράκη αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς εξ αιτίας της βελτίωσης του οδικού δικτύου που συνέδεε την εποχή εκείνη τις μεγάλες πόλεις με την θάλασσα και την κεντρική Ευρώπη. Ο μεγαλύτερος δρόμος ήταν η Εγνατία οδός που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και έφθανε στο Βυζάντιο. Η βελτίωση του οδικού δικτύου πέρα από την οικονομική ανάπτυξη που προσέφερε επιτάχυνε και τον ρυθμό του εξελληνισμού και ειδικότερα στην περιοχή της Βόρειας Θράκης. Η γλωσσική πολιτική που ακολουθούσαν οι Ρωμαίοι και που την χαρακτήριζε η αναγνώριση της πολυγλωσσίας βοήθησε στην ολοκλήρωση του γλωσσικού εξελληνισμού και η Ελληνική γλώσσα να επικρατήσει έναντι της Λατινικής.

  Σταθμός στην ιστορία της Θράκης υπήρξε η εξάπλωση του Χριστιανισμού και η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης το 330 μ.Χ. Το κέντρο του Ελληνισμού από την νότια Ελλάδα μεταφέρθηκε στην Μακεδονία και τη Θράκη. Η Θράκη απετέλεσε για αιώνες την ασπίδα της Βασιλεύουσας, γι αυτό και γνώρισε πολυάριθμες επιδρομές και καταστροφές με αποτέλεσμα οι Θράκες να γνωρίσουν αληθινή γενοκτονία και να γευθούν την επίγεια κόλαση.  Αρκετοί αυτοκράτορες του Βυζαντίου είναι Θρακιώτες, όπως ο Μαρκιανός, ο Λέων Α'., ο Βασίλειος Α και ο Ιωάννης Βατατζής. Τα βυζαντινά μνημεία της Θράκης και σήμερα ακόμη εκφράζουν έντονα το μεγαλείο της Βυζαντινής εποχής, Ο Ιερός ναός της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας, το κάστρο του Διδυμοτείχου και άλλα. Όσο άντεχε η Θράκη άντεχε και η Βασιλεύουσα. Το 1348 μ.Χ. Εισέβαλαν για πρώτη φορά οι Τούρκοι στη Θράκη. Ηττήθηκαν όμως από τον αυτοκρατορικό στρατό και απεσύρθησαν. Το 1361 όμως επανέρχονται και πάλι και καταλαμβάνουν το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη. Η πτώση της Αδρανούπολης το 1362 συνεκλόνισε τον Ελληνικό κόσμο όσο τον συνεκλόνισε και η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453.  Να πως θρηνεί η λαϊκή μούσα το κούρσεμα της Αδριανούπολης. 

Τα αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της ΔύσηςΚλαίγουν αργά, κλαίγουν ταχιά, κλαίγουν το μεσημέριΚλαίγουν την Αδριανούπολη την πολύ κουρσεμένηΌπου την εκουρσέψανε τις τρεις γιορτές του χρόνουΤου Χριστουγέννου για κερί, και του Βαγιού για ΒάγιαΚαι της Λαμπρής την Κυριακή για το Χριστός Ανέστη. 

  Ποτάμια δάκρυα, χείμαρροι το αίμα που χύθηκαν από το δύστυχο Θρακικό λαό. Παντέρμη Θράκη τι σου έμελλε να πάθεις. Στην υπόδουλη πλέον Θράκη και όσο τα χρόνια περνούσαν η επιθυμία για λευτεριά άρχιζε να φουντώνει. Ένας από τους πρόδρομους του ξεσηκώματος, ίσως αυτόν αντέγραψε 50 χρόνια μετά ο Ρήγας Φεραίος, ήταν ο αρχιμανδρίτης Θεόκλιτος Πολυείδης από την Αδριανούπολη που γύριζε στην Ευρώπη προσπαθώντας να δημιουργήσει φιλελληνική διάθεση στην Ευρωπαϊκή γνώμη για την απελευθέρωση της Θράκης και όλης της Ελλάδας. Κατά την έναρξη της επανάστασης στο Μωριά οι τούρκοι με αρχηγό τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β κήρυξαν ιερό πόλεμο κατά των Ελλήνων και η Θράκη μια και βρισκόταν στο κατώφλι της Κωνσταντινούπολης πρώτη πλήρωσε και πάλι με αποκεφαλισμούς και απαγχονισμούς. συλλήψεις, φωτιές, αρπαγές. Στην Αδριανούπολη, τις Σαράντα

Εκκλησιές, τη Βάρνα, την Αγχίαλο, στη Ραιδεστό στα Γανόχωρα. Η επανάσταση στη Θράκη δεν στεριώνει. Οι Θρακιώτες όμως δεν το βάζουν κάτω. Συμμετέχουν ποικιλοτρόπως. Μεγάλο μέρος των ιερολοχιτών ήταν Θράκες και η μοναδική στολή του ιερολοχίτη που υπάρχει σήμερα και βρίσκεται στο Εθνολογικό μουσείο είναι του ιερολοχίτη Ξενοκράτη από το Σαμάκοβο της Ανατολικής Θράκης. Συμμετέχουν στην Φιλική εταιρία, τέταρτος στην τάξη ήταν ο Αδριανοπολίτης Αντώνιος Κομιζόπουλος, τον οποίο ο Ξάνθος τον χαρακτηρίζει ΧΡΗΣΤΟΗΘΗ ΚΑΙ ΕΝΤΙΜΟ. Ο Γιάννης Καραγιάννης από τα Μάλγαρα της Ανατολικής Θράκης οδήγησε 1500 Θρακιώτες στη Μολδαβία. Μεγάλη ομάδα από το Ορτάκιοι διέσχισε την Βουλγαρία και ενώθηκε με τον στρατό του Υψηλάντη. Ο Καρπός Παπαδόπουλος από την Αδριανούπολη υπηρέτησε στο σώμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου με το βαθμό του λοχαγού και έφθασε στον βαθμό του αντισυνταγματάρχου. Θρακιώτες και Θρακιώτισες βρίσκονται και αγωνίζονται στο πλευρό των πολιορκημένων Μεσολογγιτών και όμως σήμερα από τον κήπο των ηρώων απουσιάζει το μνημείο των Θρακιωτών. Ο Παναγιώτης Μποχόρης από την Αδριανούπολη, ο Χατζηγιώργης Δημητρίου έφτασε στον βαθμό του αντιστράτηγου και η Μαριγώ Σαράφη από τα Ταταύλα της Πόλης χαρακτηρίζεται σήμερα ως η Μάτα Χάρη της εποχής εκείνης. Στη θάλασσα οι Αινίτες καραβοκύρηδες και πληρώματα αναδεικνύονται σε περίφημους ναυμάχους όπως ο Στρατής Σκόρδος, ο Γιάννης Καραβέλος, ο Λευτέρης Λάγιος, ο Γρηγόρης Κομνηνός, ο Χατζηφραντζής Κούταβος και ο γιος του Μαργαρίτης. Ξεχωριστή όμως θέση στον αγώνα της θάλασσας έχει η Αινίτικη οικογένεια του Χατζηαντώνη Βιζβίζη. Η Δόμνα Βιζβίζη, η γυναίκα του, είναι αναμφίβολα η Μπουμπουλίνα της Θράκης. Η Εκκλησία έχει την δική της συμμετοχή και το δικό της ξεκλήρισμα. Ο Μητροπολίτης Παΐσιος στη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας είναι του ιδίου αναστήματος και εμβέλειας με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα. Στις 24 Μαρτίου του 1821 επτά μητροπολίτες θανατώθηκαν με αποκορύφωμα τον απαγχονισμό του Πατριάρχου Γρηγορίου. Ο Αδριανουπόλεως Πρώιος, ο Δέρκων Γρηγόριος, ο Γανοχώρων, ο πρώην Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ο ΣΤ, ο Άγιος της Θράκης την μνήμη του οποίου εορτάζουμε την Κυριακή του Θωμά.

Παιδεία - Εκπαίδευση

Την ισχυρότερη απόδειξη για τη δύναμη του Ελληνικού στοιχείου της Θράκης αποτελεί η κατάσταση της Ελληνικής εκπαίδευσης. Το 1876 στα 423 τουρκικά δημοτικά σχολεία και ημιγυμνάσια που λειτουργούσαν σε ολόκληρη την Οθωμανική αυτοκρατορία φοιτούσαν 19.330 μαθητές. Την ίδια εποχή, ΜΟΝΟΝ στη περιφέρεια

της Θράκης, ο Ελληνικός μαθητικός πληθυσμός (αγόρια και κορίτσια) έφτανε τις 25.623 με 380 σχολεία. Ο μαθητόκοσμος της εποχής εκείνης ήταν περίπου το 5% του συνολικού Ελληνικού πληθυσμού  (505.200) που κατοικούσε στην Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία  Στην Αδριανούπολη λειτουργούσαν το 1883  15 Ελληνικά σχολεία. 91 σχολεία στη περιφέρεια της Ραιδεστού και 97 στη περιφέρεια της Καλλίπολης. Ο πληθυσμός στη διοίκηση της Ραιδεστού είναι 117.600 Έλληνες έναντι 19.000. μουσουλμάνων και στην Καλλίπολη 98.000 έναντι 35.000 μουσουλμάνων σύμφωνα με στατιστικές του 1878. Μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, εξ αιτίας των αθρόων μεταναστεύσεων τουρκικών πληθυσμών οι Έλληνες υποχώρησαν στη δεύτερη θέση με μικρή διαφορά από τους Τούρκους. 39% οι Έλληνες, 42% οι Τούρκοι και 11% οι Βούλγαροι. Πάραυτα οι Έλληνες της Θράκης στις αρχές του 20ου αιώνα κρατούν την πρώτη θέση στην οικονομική ζωή και ελέγχουν το 50% των γεωργικών επιχειρήσεων και το 70% των εμπορικών, εισαγωγικών και εξαγωγικών επιχειρήσεων που ανήκαν εξ ολοκλήρου στους Έλληνες. 

Θρησκεία-Πολιτισμός

Η θρησκεία των θρακών επικεντρώνεται γύρω από τη ζωή, το θάνατο και τη γονιμότητα. Οι Θράκες, εκτός των άλλων θεών των Ελλήνων, λάτρευαν περισσότερο τον Διόνυσο, στον οποίο πρόσφεραν θυσίες και έκαναν πολυήμερες γιορτές, ενώ αρκετοί αρχαίοι ιστορικοί αναφέρονται και στα Διονύσια μυστήρια. Σημαντικότερα από αυτά τα μυστήρια ήταν τα Καβείρια, τα οποία τελούσαν οι Κάβειροι, λαός που ζούσε στη σημερινή Ροδόπη και στη νήσο Σαμοθράκη. Πολλά φαλλικά σύμβολα βρέθηκαν κατά τις σύγχρονες ανασκαφές, τα οποία μαρτυρούν τη λατρεία αυτών των συμβόλων, η οποία προερχόταν από τη θρησκευτική λατρεία για τη γονιμότητα. Επίσης ο μυθικός ποιητής Ορφέας, αλλά και θεός της ποίησης των αρχαίων Ελλήνων, λατρευόταν και αυτός από τους αρχαίους λαούς της Θράκης.Ο πολιτισμός των αρχαίων Θρακών, όπως περιγράφεται από πολλούς ιστορικούς αλλά και από τα ευρήματα των ανασκαφών, αναφέρεται σε ένα λαό με πολλές φυλές, όπως αναφέρεται και στην παραπάνω ενότητα για τη μυθολογική Θράκη. Συγκεκριμένα ο Ηρόδοτος (Βιβλίο 5) τους αποκαλεί το δεύτερο πολυπληθέστερο λαό (μετά τους Ινδούς) στον τότε γνωστό κόσμο γι΄ αυτόν και ο πιο ισχυρός από όλους, αν υπολογίσουμε όλες τις φυλές ενωμένες.Κατά την κλασική περίοδο, οι Θράκες ήταν διαιρεμένοι σε πολυάριθμες φυλές. Ισχυρά βασίλεια παρέμειναν αυτά των Οδρυσών και της Δακίας. Αυτή την περίοδο (5ος - 4ος αιώνας π.Χ.), οι Θράκες ήταν περιζήτητοι από τις ελληνικές πόλεις-κράτη ως

μισθοφόροι πελταστές. Οι πελταστές ήταν εξοπλισμένοι με την πέλτη, δηλ. μικρή ασπίδα η οποία είχε μία εσοχή σαν μισοφέγγαρο, και τρία ακόντια, τα οποία κρατούσαν το ένα στο ένα χέρι και τα άλλα δύο στο άλλο χέρι μαζί με την ασπίδα.Στο κείμενο του έργου «Αχαρνής» του Αριστοφάνη αναφέρεται ότι οι απεσταλμένοι του βασιλιά Θράκης Σιτάλκη στην Αθήνα ήταν Ιουδαίοι.

Η ελληνικότητα της Θράκης και η ονομασία της

Η ονομασία της είναι ένα αμφιλεγόμενο και πολυσυζητημένο θέμα. Υπάρχουν πολλές εκδοχές και οι επικρατέστερες είναι οι παρακάτω.  1)  Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος ο Ζ' ο Πορφυρογέννητος στην πραγματεία του <περί θεμάτων> γράφει. «Η δε Θράκη ονομασίαν από Θρακός Βασιλέως ή νύμφης Τιτανίδος, αφ ης και Κρόνος Δόλογγος, όθεν το πρώτο γένος των Θρακών Δόλογγοι ονομάζοντο.»  2)  Ο Ιωάννης Τζέτζης, Βυζαντινός ποιητής (1110-1180 μ. Χ.) αναφερόμενος σε απόσπασμα του Άνδρωνος του Αλικαρνασέως (4ος αιώνας π.Χ.) και στο έργο του ΛΥΚΟΦΡΩΝ ισχυρίζεται ότι «η Θράκη ονομάστηκε από την ομώνυμη θυγατέρα του Ωκεανού την οποία απέκτησε από την Παρθενόπη».  3)  Ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος ( 37 μ.Χ.) μας πληροφορεί στο βιβλίο του (Α III κεφ. Ζ) όπου γράφει τα εξής: «Θείρης δε θείρας μεν εκάλεσεν, ων ήρξεν, Έλληνες δε Θράκας ονόμασεν». Θείρης ήταν ένας από τους επτά γιους του Ιάφεθ, απογόνου του Νώε.  4)  Μικρότερης προσοχής και σημασίας είναι άλλες εκδοχές όπως - ότι το όνομα Θράκη προέρχεται από τη λέξη, «τραχεία» που δηλώνει τραχύ και δυσχείμαρο κλίμα της περιοχής και η άλλη ότι Θράκη σημαίνει «πόρος» και υπονοούσε το πέρασμα του Βοσπόρου.   Είναι λάθος, όταν αναφερόμαστε στη Θράκη, να εννοούμε μόνο τη Δυτική Θράκη, δηλαδή το τμήμα της Ελληνικής επικράτειας το οποίο αποτελείται από τους Νομούς της Ξάνθης της Ροδόπης και του Έβρου, γιατί είναι γνωστό ότι οι λαοί που έχουν ξεχάσει τις καταβολές τους και την ιστορία τους χάθηκαν από το πρόσωπο της γης. Η Θράκη της Ελληνικής επικράτειας δεν είναι παρά ένα μικρό τμήμα της ενιαίας Θράκης (Ανατολική-Βόρεια-Δυτική) και που είναι συνέπεια μιας εξέλιξης δυσμενούς για την Ελλάδα που προέκυψε κατά την διάρκεια του τέλους του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου και για τους παρακάτω λόγους:  1)  Βρισκότανε σε ελάχιστη απόσταση από την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την Κωνσταντινούπολη.

  2)  Είχε επαφή με τα στενά τα οποία η Μεγάλη Βρετανία δεν ήθελε να τεθούν υπό Ρωσικό έλεγχο.  3)  Είχε εκτεταμένα σύνορα με την Βουλγαρία, ενώ απείχε περισσότερο από 300 χιλιόμετρα από τα σύνορα της Ελεύθερης Ελλάδας που περνούσε το δικό της μαρτύριο.  4)  Η Ρωσία που επεδίωκε την έξοδο της στο Αιγαίο, είχε επανειλημμένως επέμβει κατά των Ελληνικών συμφερόντων στη Θράκη υποστηρίζοντας την Βουλγαρία με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, όπως και με την συνθήκη του Βουκουρεστίου, όπου με εκβιασμούς και με απειλές επέτυχε να διασπαστεί η Νότια Θράκη σε Ανατολική και Δυτική και να δοθεί η τελευταία μαζί με το Μελένικο, το Πετρίτσι και το Νευροκόπι της Βόρειας Μακεδονίας στη Βουλγαρία.  Έτσι λοιπόν κομματιάστηκε η Θράκη και προσφυγοποιήθηκαν σχεδόν 600.000 Έλληνες Θράκες από την Ανατολική και Βόρεια Θράκη. Μια περιοχή όπου οι Τούρκοι ήταν λιγότεροι από το μισό των Ελλήνων και οι Βούλγαροι το τρίτο σε βαθμό φυλετικό στοιχείο όπως θα δούμε παρακάτω. Η συνολική έκταση της ενιαίας Θράκης είναι 79.000.-τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ η σημερινή Ελληνική Θράκη έχει έκταση μόλις 8.580.- τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Σύγχρονη εποχή

Με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878 ιδρύθηκε η "Μεγάλη Βουλγαρία", η οποία κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης. Με την αναθεώρηση της Συνθήκης από το Συνέδριο του Βερολίνου η εδαφική έκταση της αυτόνομης Βουλγαρίας περιορίστηκε και η βόρεια Θράκη έγινε ξεχωριστό κράτος, υποτελές στον Σουλτάνο, με το όνομα «Ανατολική Ρωμυλία». Η υπόλοιπη Θράκη παρέμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία. Το 1886, μέσω πραξικοπήματος, η Ανατολική Ρωμυλία ενώθηκε με το βουλγαρικό κράτος. Με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 η Δυτική Θράκη προσαρτήθηκε στη Βουλγαρία, ενώ η Ανατολική, συμπεριλαμβανομένης και της Αδριανουπόλεως, παρέμεινε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Συνθήκη του Νεϊγύ το 1919 απέδωσε το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα, ενώ με τη Συνθήκη των Σεβρών και η Ανατολική Θράκη ως τις Μέτρες περιήλθε στην Ελλάδα. Όμως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη και να υποχωρήσει πέραν του Έβρου. Η συγκεκριμένη κατάσταση παγιώθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης που οριστικοποίησε τα σημερινά ελληνοτουρκικά σύνορα.

Η σημερινή Θράκη

Περιοχή της βαλκανικής χερσονήσου, που βρίσκεται μεταξύ του ποταμού Νέστου προς τα δυτικά του όρους Αίμου, προς τα βόρεια του Εύξεινου Πόντου, προς τα ανατολικά και προς τα νότια του Βοσπόρου της Προποντίδας, του Ελλήσποντου και του Θρακικού Πελάγους. Πολιτικά η χώρα είναι σήμερα διαμοιρασμένη μεταξύ της Τουρκίας, η οποία κατέχει το ανατολικό τμήμα της, της Ελλάδας, που κατέχει τη δυτική Θράκη, της Βουλγαρίας που κατέχει τη βόρεια Θράκη που ονομάζεται Ανατολική Ρωμυλία.Η ελληνική Θράκη αποτελεί γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας στη βόρεια περιοχή της. Συνορεύει ανατολικά με την Τουρκία (την ονομαζόμενη Ανατολική Θράκη), βόρεια με τη Βουλγαρία και δυτικά με την ελληνική Μακεδονία (νομοί Καβάλας και Δράμας).Η ελληνική Θράκη έχει έκταση 8.578 τετρ. χλμ. Και πληθυσμό 345.709 κατοίκους. Διαιρείται στους νομούς Έβρου, Ξάνθης και Ροδόπης. Στην ελληνική Θράκη ανήκει διοικητικά και το νησί της Σαμοθράκης, το οποίο αποτελεί ιδιαίτερη επαρχία του νομού Έβρου.Το κλίμα της Θράκης είναι μάλλον ηπειρωτικό, αλλά γενικά υγιεινό εκτός από τη λεκάνη του Έβρου, όπου είναι πολύ υγρό.Οικονομικά η Θράκη είναι αγροτική περιοχή. Καλλιεργεί κυρίως δημητριακά και καπνά, τα οποία είναι παγκόσμιας φήμης και αποτελούν μια από τις σοβαρότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ελλάδας. Έχει αξιόλογη κτηνοτροφία και γίνεται καλή εκμετάλλευση του δασικού της πλούτου.

Σημερινές δραστηριότητες και επαγγέλματα

Στις μέρες μας οι περισσότεροι Θρακιώτες της περιοχής μας ασχολούνται με τη καλλιέργεια της γης αλλά και με την κτηνοτροφία. Συγκεκριμένα στο Βαλτερό μπορείς να συναντήσεις επτά μονάδες αγελάδων και πέντε μονάδες προβάτων. Το γάλα το οποίο συλλέγουν καθημερινά το πουλάνε σε διάφορες εταιρίες όπως ΣΕΡΓΑΛ, ΚΡΙ ΚΡΙ, ΑΓΝΟ, ΟΛΥΜΠΟΣ, ΝΟΥΝΟΥ, ΔΕΛΤΑ, ΜΕΒΓΑΛ, ΦΑΓΕ οι οποίες με τη σειρά τους το επεξεργάζονται και δημιουργούν γιαούρτια, τυριά, και διάφορα είδη κασεριών.Οι συγκεκριμένοι γεωργοί καλλιεργούν επίσης βαμβάκι, καλαμπόκι τριφύλλι, τεύτλα, κριθάρι και σιτάρι.

1

ΠολιτιστικάΤο Βαλτερό έχει επίσης έναν πολιτιστικό σύλλογο «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ο οποίος ασχολείται με την εκμάθηση παραδοσιακών χορών καθώς και με την αναβίωση παλαιότερων εθίμων.

Ήθη και έθιμα

Έθιμα Γάμου

Πριν το γάμο, συνηθίζεται να γίνεται ένα γλέντι στο οποίο η μητέρα του γαμπρού αφού ανάψει φωτιά σε μια ποδιά και την κρεμάσει σε ένα ξύλο, αρχίζει να χορεύει και οι υπόλοιποι την ακολουθούν. Το έθιμο αυτό θέλει να συμβολίσει πως η νύφη θα πρέπει να γίνει μία σωστή νοικοκυρά.Μετά το μυστήριο του γάμου, οι νεόνυμφοι επιστρέφουν στο σπίτι του γαμπρού όπου η μητέρα του γαμπρού τους περιμένει στην εξώπορτα για να τους καλωσορίσει και να τους κεράσει γλυκό του κουταλιού. Το έθιμο αυτό συμβολίζει την αμοιβαία αγάπη του ζευγαριού και της μητέρας του γαμπρού.Τέλος, αφού οι νεόνυμφοι καθίσουν σε μία καρέκλα, θα πρέπει οι γονείς τους αφού βάλουν τσουρέκια μέσα σε ένα εργόχειρο να τα γυρίσουν τρεις φορές πάνω από τα κεφάλια του νέου ζευγαριού και μοιράσουν κομμάτια τσουρεκιού σε όλους τους καλεσμένους. Το έθιμο αυτό θέλει θέλει να δείξει στους νεόνυμφους πως θα πρέπει να είναι ευτυχισμένοι και αγαπημένοι μεταξύ τους.

Μαρτυρίες Θρακιωτών

Θεωρήσαμε απαραίτητο να έλθουμε σε επαφή με απογόνους των θρακιωτών του Δήμου Ηράκλειας για να αντλήσουμε πληροφορίες για την εγκατάσταση τους (σταδιακή ή όχι) στα χωριά του Δήμου Ηράκλειας.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ

Η γιαγιά μου Θεοδοσίου Μαρία κατάγονταν από την τσατάλτζα (χωριστή), ανατολικά τη Κων/πολης. Όλες οι ελληνικές οικογένειες υποχρεώθηκαν να φύγουν το 1924 με την ανταλλαγή . Η γιαγιά μου είχε μια τραυματική εμπειρία την ημέρα της φυγής . Στην προσπάθεια της να επιβιβαστεί στο καράβι, στριμωγμένη από το πλήθος έχασε την ισορροπία της και ο τριών ημερών γιος της

2

βρέθηκε στην θάλασσα. Ευτυχώς σώθηκε άμεσα την επέμβαση των συγχωριανών της. Όλοι οι πρόσφυγες αποβιβάστηκαν στην Θεσσαλονίκη και έμειναν σε καταυλισμούς στην Καλαμαριά προσωρινά μέχρι την μετεγκατάσταση τους. Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκαν επιτροπές των προσφύγων οι οποίες επισκέφθηκαν τους όμορφους νομούς για να επιλέξουν τον τόπο της μόνιμης εγκατάσταση τους . Μια από τις επιτροπές ομάδα προσφύγων έφτασε στην κοίμηση η οποία τους θυμίζει τον τόπο τους. Τα χωράφια ήταν σπαρμένα με βαμβάκια, τα κουκούτσια ήταν ακόμη κλειστά και τους έδωσαν την εντύπωση ότι ήταν κοντές καρυδιές (είχαν πολλές στον τόπο τους). Πολλές οικογένειες προσφύγων μετά από την σχετική πληροφόρηση αποφάσισαν να επιλέξουν την Κοίμηση.Στην Κοίμηση όμως υπήρχαν Βούλγαροι οι οποίοι δεν είχαν φύγει ακόμη. Για αυτό σε ένα σπίτι έμεναν πολλά άτομα ως όταν έφυγαν οι Βούλγαροι. Μετά τους μοίρασαν σπίτια και κτήματα επίθετα οικογενειακών

Μαρτυρία-Αφήγηση Χρυσοχώραφα Αρελάκη Χρυσούλας και Άγγελου Αρελάκη.

Οι Θρακιώτες του Βαλτερού είναι Μπαϊσιώτες από το Μπαστή της Θράκης και καραμπουρνιώτες από το καραμπουρνού (Ραϊδεστός) της Θράκης εμείς οι Αρελάκηδες είμαστε Κοραμπουρνιώτες και φύγαμε από τη Θράκη με τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 μαζί με πολλές άλλες οικογένειες. Στην αρχή μείναμε στη Λύρα του Ν. Έβρου αλλά επειδή ήταν ορεινή περιοχή πολλές οικογένειες φύγαμε για την Μακεδονία όπου είχαμε πληροφορίες ότι είχε εύφορες πεδιάδες . Φτάσαμε στο Βαλτερό το οποίο επιλέξαμε για μόνιμη κατοικία.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ-ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΛΛΙΑΝΤΖΗ Α.

Ανατολική Θράκη 1919.Οι Τούρκοι διέταξαν την αποχώρηση των ελληνικών πληθυσμών από την ανατολική Θράκη. Οι κάτοικοι της κεσσάνης και των άλλων περιοχών πήραμε το δρόμο για την προσφυγιά. Συγκεκριμένα κάθε οικογένεια φόρτωσε όλα της τα υπάρχοντα σε κάρα και ξεκινήσαμε για να βρούμε μια άλλη περιοχή για να κατοικήσουμε. Βέβαια πολλοί άνδρες δεν έφυγαν αφού οι Τούρκοι τους πήραν στα βάθη της Τουρκίας και τους χρησιμοποίησαν ως εργάτες ενώ άλλους τους εκτέλεσαν. Στο δρόμο συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες και κακουχίες. Μία μεγάλη δυσκολία ήταν να διασχίσουν τον ποταμό Έβρο. Στο μακροχρόνιο αυτό ταξίδι έκανα στάσεις σε πολλές πόλεις όπως Ξάνθη, Δράμα κ.ά. ώσπου να έφταναν τη Τζουμαγιά-Ηράκλεια μετά από 40 ημέρες ταξίδι. Μόλις έφτασαν συγκεντρώθηκαν στο σημερινό δημοτικό σχολειό. Εκεί έγινε μία συνέλευση στην οποία κάθε οικογένεια

3

επέλεξε σε ποιο χωριό ήθελε να κατοικήσει (Ηράκλεια, Ορμανλί, Ποντισμένο κ.ά.). Αφού αποφασίστηκε το μέρος στο οποίο θα ζήσουν πρωταρχικός στόχος ήταν η κατασκευή σπιτιών πράγμα που ήταν εξαιρετικά δύσκολο καθώς τα μόνα υλικά που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ήταν το ξύλο, η πέτρα και η λάσπη. Όσοι έμειναν στην Ηράκλεια τα σπίτια τους χτίστηκαν εκεί που βρίσκεται μέχρι και σήμερα ο συνοικισμός «Νέα Κεσσάνη».

Κάλαντα

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει Σαν φέτος παλληκάρια μου, σαν φέτος και του χρόνου .Βασίλη μ μπόθεν έρχεσαι κ' μπόθεν κατεβαίνεις ; Από τα ξένα έρχομαι, στο σπίτι μου πηγαίνω .Βασίλη ξέρεις γράμματα ; Πες μας την αλφάβητα.Στην πατερίτσα 'κουμπησε να πει την αλφάβητα Κι η πατερίτσα ήταν χλωρή κι απόλυσε κλωνάρια,κ λωνάριαχρυσοκλώναρα χρυσά μαλαματένια.Και ένα μικρό, μικρούτσικο, μικρό και χαϊδεμένο, μικρό το είχε η μάνα του,μικρο και ο μπαμπάς του.Το έλουζε ,το χτένιζε και στο σχολειό το στέλνει .Κι ο δάσκαλος το καρτερεί ,με την χρυσή βέργα.Παραπονέθη το παιδί, στη μάνα το πηγαίνει .Παιδί μου που ΄ν΄ τα γράμματα, παιδί μου που' ν' ο νου σου Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι ο νους μου στα παιχνίδια.

Παιχνίδια

Τσιλίκ τσουμάκι (τσέλικα)=> σημερινό μπέιζμπολ Γρούνα => παίζεται με μπάλα και νικητής του παιχνιδιού είναι ο παίχτης που θα προλάβει πρώτος να βάλει την μπάλα στην τρύπα

4

Σκλαβάκια=> το παιχνίδι αυτό παίζεται με δύο ομάδες. Σε κάθε ομάδα συμμετέχουν 4 άτομα. Ένας παίχτης από κάθε ομάδα κρατάει ένα ξύλο το οποίο πρέπει να το περάσει στο αρχηγείο της απέναντι ομάδαςΣμάρα=> σημερινό ποδόσφαιρο που παιζόταν με κουτσόΤζιζ=> το παιχνίδι αυτό παίζεται με 5 άτομα. Ο ένας από αυτούς κλείνει τα μάτια του περιμένοντας κάποιος από τους άλλους να τον χτυπήσει. Άν βρει ποιος τον χτύπησε κερδίζει, αλλιώς χάνει.Περιεχόμενα Σελίδα

Οι Θρακιώτες Εισαγωγικό σημείωμα..............................1 Ιστορική αναδρομή…...................................................2 Παιδεία-Εκπαίδευση .....................................................8Θρησκεία-Πολιτισμός…................................................8 Η ελληνικότητα της Θράκης και η ονομασία της….........9 Σύγχρονη εποχή……...................................................10 Η σημερινή Θράκη …..................................................11

Σημερινές δραστηριότητες και επαγγέλματα …............11

Πολιτιστικά…............................................................12

Ήθη και έθιμα .........................................................12

Μαρτυρίες Θρακιωτών...............................................12

Κάλαντα …..................................................................14

Παιχνίδια…..................................................................14

5

Οι Πόντιοι - Εισαγωγικό σημείωμα: Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με τη μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φυλών στο Δήμο μας, το Δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα τους Βλάχους και τους Πόντιους. Σκοπός της εργασίας είναι η ενημέρωση των μαθητών της Ηράκλειας για τον τρόπο ζωής και τις συνθήκες των Βλάχων και των Πόντιων. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια. Το πλούσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο internet, από βιβλία σπουδαίων συγγραφέων και από προσωπικές μαρτυρίες των Πόντιων του Δήμου Ηράκλειας. Θεωρούμε την εργασία μας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και παρ’ όλο που οι Πόντιοι είναι ένα σύνολο αρκετά γνωστό σχεδόν σε όλη την Ελλάδα η εργασία μας έχει ως στόχο συγκεκριμένα τους Πόντιους του Δήμου Ηράκλειας.

1

Έλληνες του Πόντου

Με την ονομασία Πόντος στην αρχαιότητα, ως γεωγραφική ενότητα αναφέρονται οι παράλιες περιοχές του Ευξείνου Πόντου. Η παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου χρονολογείται από την αρχαιότητα. Πρώτη ελληνική αποικία στον Πόντο ήταν η Σινώπη από τη Μίλητο. Η Σινώπη με τη σειρά της ίδρυσε την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέριον, την Κύτωρ κ.ά. Τον 6ο αιώνα π.Χ. μόνο η Μίλητος αριθμούσε εβδομήντα πέντε αποικίες. Η Σινώπη, η Αμισός, η Τραπέζοντα, η Πιτυούντα, η Φαναγορία, το Παντικάπαιον, η Θεοδοσία, η Χερσόνησος, η Ολβία, η Ιστρία κ.ά. έγιναν πολυάνθρωπα και ισχυρά κέντρα με μεγάλη εμπορευματική δύναμη και πολιτιστική ανάπτυξη. Με την κάθοδο των Δωριέων στην Ελλάδα οι Αχαιοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν πρώτα στα παράλια της Ιωνίας, μετά στην Ιταλία, στην Σικελία και τελικά στην Μ. θάλασσα στο γεωγραφικό Πόντο. Αρχικά ο Πόντος ονομάστηκε Άξενος, δηλαδή αφιλόξενος λόγω των βαθύ νερών στα Ν. παράλια αλλά και λόγω των λαών που ζούσαν εκεί, όταν όμως εγκαταστάθηκαν Έλληνες μετονομάστηκε σε Εύξεινο Πόντο, δηλαδή φιλόξενο. Στον Πόντο ιδρύθηκαν πολλές πόλις όπως η Σινώπη στα Β. παράλια της Μ. Ασίας το 800 π.Χ. και η Τραπεζούντα που θεωρείτε η κυριότερη και αναφέρετε από Έλληνες συγγραφείς.

2

Για τριακόσια χρόνια οι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν αναλλοίωτη την ορθόδοξη χριστιανική πίστη τους. Έχτισαν πολλούς περίτεχνους ναούς που διατήρησαν από χρόνια όπως η Ιερά μονή της Παναγίας Σουμελά που βρίσκεται στο όρος Μελά από όπου πήρε το όνομά του.

-Πώς φτάσαμε στην Ποντιακή γλώσσα;

-Η ιστορία της Ελληνικής γλώσσας.

-> Πρωτοελληνική (περίπου 3000 π.Χ.)-> Μυκηναϊκή (περίπου 1600 – 1200 π.Χ.)-> Αρχαία ελληνική (περίπου 800 – 300 π.Χ.)Διάλεκτοι: Αιολική Αρκαδοκυπριακή Αττική – Ιωνική Δωρική Παμφυλιακή Ομηρικήπιθανή διάλεκτος: Μακεδονική-> Ελληνιστική κοινή (από περίπου 300 π.Χ. – 300 μ.Χ. ή 600 μ.Χ.)-> Μεσαιωνική ελληνική (περίπου 700 – 1700 μ.Χ.)-> Νέα ελληνική γλώσσα (από το 1700 μ.Χ.)Δημοτική, καθαρεύουσα.

3

διάλεκτοι: Καππαδοκική Κυπριακή Κατωιταλική Κρητική Ποντιακή Τσακωνική Ρωμανιώτικη Η ποντιακή θεωρείται ότι προέρχεται από την τοπική όψιμη ελληνιστική κοινή σε χώρο με ιωνικό υπόστρωμα. Το λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί σημαντικά από την τουρκική (λιγότερο όμως από όσο η Καππαδοκική) και από γλώσσες του Καυκάσου, των οποίων η επίδραση δεν έχει διακριβωθεί μέχρι τώρα. Με βάση την ταξινόμηση του Μ. Τριανταφυλλίδη, ο οποίος στηρίχθηκε κυρίως στην εγγύτητα προς τη Νεοελληνική Κοινή, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις ομάδες ιδιωμάτων εντός της διαλέκτου:α.)οικουντιακά ιδιώματα (με αυξημένη νεοελληνική επίδραση μέσω της Κωνσταντινουπόλεως)β.)τραπεζουντιακά ιδιώματα (μικρότερη νεοελληνική επίδραση)γ.)χαλδιώτικα ιδιώματα (με αυξημένη τουρκική επίδραση) Όσον αναφορά στο θεμελιώδη διαχωρισμό των ελληνικών διαλέκτων με κριτήριο το φωνηεντισμό (τη διατήρηση ή στένωση των ατόνων φωνηέντων), η διάλεκτος δε μπορεί να ενταχθεί καθ’ ολοκληρίαν σε μία από τις τρεις βασικές ομάδες ιδιωμάτων (βόρεια, ημιβόρεια, νότια), διότι τα τραπεζουντιακά και χαλδιώτικα έχουν ημιβόρειο φωνηεντισμό, ενώ τα οινουντιακά διατηρούν αλώβητο (νότιο) φωνηεντισμό.

Τι εννοούμε με τον όρο «Γενοκτονία»

Ο όρος συγκεκριμένα σημαίνει την μεθοδική εξολόθρευση ολική η μερική μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Ο Γενοκτόνος δεν εξοντώνει για κάτι που έκανε αλλά για κάτι που είναι στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου επειδή ήταν Έλληνες και Χριστιανοί. Η «Γενοκτονία» ως όρος μπήκε στο λεξιλόγιο όλων των γλωσσών κυρίως από την δίκη της

4

Νυρεμβέργης το 1945 όπου δικάστηκε η ηγεσία των ναζιστών εγκληματιών του πολέμου.

Πώς και πότε διαπράχτηκε η Γενοκτονία;

Ο Ποντιακός ελληνισμός από την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1461) γνώρισε συνεχείς διωγμούς, σφαγές, ξεριζωμούς και προσπάθειες για τον βίαιο εξισλαμισμό και εκτουρκισμού του με αποκορύφωμα τη συστηματική και μεθοδευμένη εξόντωση τους. Σύμφωνα με την ιδεολογία των νέο-Τούρκων μόνο με την εξαφάνιση των Χριστιανών, Ελλήνων και Αρμενίων θα έκαναν πατρίδα τους την Μ. Ασία. Η Γενοκτονία ξεκίνησε με την επιστράτευση όλων των Ποντίων από το 15-48 ετών και την αποστολή τους σε Τάγματα Εργασίας. Στην αρχή οι άτακτες ορδές επιτίθονταν στα απομονωμένα Ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας, αρπάζοντας νέα κορίτσια, κακοποιώντας και καίγοντας τα. Οι δολοφονίες άρχισαν να αυξάνονται. Χωρικοί που πήγαιναν να δουλέψουν στα χωράφια τους βρίσκονταν δολοφονημένοι. Σκοπός των Τούρκων ήταν να αλλοιώσουν τον εθνολογικό χαρακτήρα των Ελληνικών περιοχών για να καταφέρουν ευκολότερα τον εκτουρκισμό εκείνων που θα επέμεναν. Στις 19 Μαΐου 1919 με την άφιξη του Μουσταφά Κεμάλ στην Σαμψούντα αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας. Ο νέος διωγμός ήταν πιο άγριος και πιο απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Τον επίλογο της τραγικής Ποντιακής Γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά τη νίκη της Τουρκίας. Με την συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών οι ξεριζωμένοι εγκαταλείπουν την πατρώα γη και φτάνουν στην Ελλάδα. Η βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 19ης

Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης για την Γενοκτονία των Ελλήνων στον Μικρασιατικό Πόντο την περίοδο 1916-1923.

Ξεριζωμός

Τον επίλογο της τραγικής Ποντιακής Γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά την νίκη της Τουρκίας με την συνθήκη της Ανταλλαγής των πληθυσμών οι ξεριζωμένοι εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντα τους. Παίρνουν μαζί τους τα ιερά κειμήλιο και λίγο χώμα από την γη του

5

Πόντου. Αφήνουν πίσω την Μ. θάλασσα και έτσι φτάνουν στην Ελλάδα. Αλλά παρά την τραγική θέση της η Ρωμανία μπόρεσε να διαδραματίσει τον Εθνικό της ρόλο. Μοναδική αλλά και μεγάλη παρηγοριά ότι οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες οι αιώνιοι Ακρίτες, θωράκισαν τη Μακεδονία και την Θράκη. Οι Ίωνες, με μία πλούσια πολιτισμική και εθνική παράδοση, συνέβαλαν στην ενδυνάμωση της Εθνικής συνείδησης.

Η εκπαίδευση

Η εκπαιδευτική κίνηση στην περιοχή του Πόντου υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη, ενώ επηρεαζόταν από τις κυρίαρχες πνευματικές τάσεις που διαμορφωνόταν στην Κωνσταντινούπολη, με την οποία οι Πόντιοι διατηρούσαν παραδοσιακά προνομιακές σχέσεις. Πλήθος Ποντίων λόγιων, κυρίως κληρικοί, φρόντιζαν και την καλλιέργεια των γραμμάτων και ιδιαίτερα για την διδασκαλία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας και ιστορίας.Η Ελληνική εκπαίδευση ήταν ιδιαιτέρως αναπτυγμένη. Η μεγάλη ανάπτυξη άρχισε από τον 18ο αιώνα. Κορυφαίο εκπαιδευτικό ίδρυμα υπήρξε το «Φροντιστήριον Τραπεζούντος» το οποίο είχε αναδιοργανωθεί το 1778 με επιχορηγήσεις των Ποντιακών οικογενειών της Κωνσταντινούπολης, Υψηλάντης και Μουρούζη. Το 1840 οργανώθηκε ακόμα καλύτερα. Εκπαιδευτική διαδικασία με την δημιουργία Ελληνικών σχολείων και τις πλέων απόμακρες και απρόσιτες περιοχές ενέταξε του Ελληνικούς πληθυσμούς της ανατολής στο σύστημα αξιών του διαφωτισμού. Ήταν Μορφωμένοι άνθρωποι άκμαζαν στο εμπόρια και στα γράμματα. Ίδρυσαν σχολεία κάτω από δύσκολες συνθήκες και δίδαξαν γράμματα στα παιδιά τους. Τα συχνότερα επαγγέλματα τους ήταν: δάσκαλοι, καθηγητές, τραπεζίτες, γιατροί και γενικά επιστήμονες.

6

Θεωρήσαμε αναγκαίο να έλθουμε σε επαφή με απόγονους των Ποντίων για να αντλήσουμε πληροφορίες για την εγκατάσταση τους (σταδιακή ή όχι) στα χωριά του Δήμου Ηράκλειας.

Αφηγήσεις, συνεντεύξεις ντόπιων Ποντίων

Αφήγηση Δανιήλ Μυρωνίδη:

Ο γέροντας κατάγετε από το Γουλούπουναρ, το οποίο στα ελληνικά σημένει Λουλουδόβρυση. Γκιούς είναι το λουλούδι στο τουρκικά και πουνάρ η βρύση. Στο χωριό του ζούσαν 150 ελληνικές οικογένειες περίπου. Το χωριό ήταν χτυσμένο σε οροπέδιο και το κλίμα του ήταν πολύ ψυχρό μάλιστα ο γερό-Δανιήλ είπε ότι χιόνιζε όταν αλωνίζανε τον Αύγουστο. Όλοι οι κάτοικοι του χωριό ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το χωριό άνηκε στην Μητρόπολη της Τραπεζούντας. Υπήρχε μια εκκλησία, της Παναγίας. Υπήρχε επίσης και ένα μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου. Είχαν απομείνει μόνο τα θεμέλια. Όταν εγκαταστάθηκαν στο χωριό ήταν ήδη κατεστραμμένο. Δεν ξέρανε πότε είχε καταστραφεί. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν το 1860 περίπου μετά τον πρώτο ξεριζωμό από τα παράλια στα ενδότερα της Μικράς Ασίας. Όταν ήρθαν στην Ελλάδα μετά την ανταλλαγή τον πληθυσμών, φέρανε μαζί τους εκκλησιαστικά βιβλία τα οποία κρατήθηκαν στο Σχιστόλιθο στην περιοχή Σιδηροκάστρου, όπου διατηρούνται ακόμη. Επίσης φέρανε μαζί τους τον Επιτάφιο που ήταν κεντημένος με χρυσό και πολύτιμες πέτρες. Ήταν έτσι φτιαγμένος, ώστε από οποιαδήποτε πλευρά κι αν το κοιτούσες φαινόταν, ότι ο Χριστός σε κοιτούσε. Επίσης φέρανε μαζί τους τα Ιερά Άμφια του παπά. Όλα αυτά είναι φυλαγμένα στο Σχιστόλιθο. Τα υπόλοιπα βιβλία είχαν χαθεί στον Πόντο. Πολλοί τα έριχναν στους τάφους αυτών που έθαβαν. Τις εικόνες από την εκκλησία τις κάψανε πριν έρθουν στην Ελλάδα για να μην πέσουν στα χωριά των Τούρκων. Οι σχέσεις ελλήνων και τούρκων ήταν αρκετά καλές αρχικά. Όταν όμως άρχισε ο μικρασιατικός πόλεμος οι έλληνες απέκτησαν θάρρος και υπερβολική αισιοδοξία. Ανάμεσα τους υπήρχαν κάποια αναρχικά στοιχεία τα οποία άρχισαν να σκοτώνουν Τούρκους με

7

αποτέλεσμα οι σχάσεις τους να διαταραχτούν και οι Τούρκοι να γίνουν εχθρικοί και επιθετικοί. Πάντως είναι γεγονός ότι διατηρούσαν οικονομικές σχέσεις μεταξύ τους. Γίνονταν αγοροπωλησίες, οι Χριστιανοί μπορούσαν να δανείζονται απ' τους Τούρκους. Στις δύσκολες μέρες της μικρασιατικής καταστροφής μερικοί Τούρκοι όχι μόνο τους βοήθησαν, άλλα και τους ξεπροβόδισαν όταν έφυγαν. Πολλοί στεναχωριόταν επειδή δεν ήθελαν να αποχωριστούν τους Έλληνες. Συγκεκριμένα του προέτρεπαν να μην πάνε στην Ελλάδα γιατί, όπως έλεγαν η Ελλάδα είναι ζιζάνιο κράτος. Οι περισσότεροι ήταν πολύ καλοί τεχνίτες. Ο γερό- Δανιήλ και η οικογένεια του ήταν μαραγκοί. Ο γερό- Δανιήλ μου είπε επίσης για τις μεγάλες ικανότητες των Ελλήνων σε όλες τις εργασίες που αναλάμβαναν να ολοκληρώσουν. Σχετικά με την τοπική αυτοδιοίκηση υπήρχε το συμβούλιο των Μειζετέρων. Αυτό αποφάσιζε για το ποιος θα γινόταν πρόεδρος του χωριού. Ο πρόεδρος μαζί με τον παπά εκτελούσαν χρέη διοικητικού συμβουλίου. Οι μικροδιαφορές μεταξύ των κατοίκων λύνονταν απ’ τον παπά και τον πρόεδρο. Προσπαθούσαν όσο μπορούσαν να λύνουν τις διαφορές μέσα στο χωριό ώστε να μην καταφεύγουν στο Τούρκικο Δικαστήριο. Υπήρχε στο χωριό σχολείο με πολύ καλούς δασκάλους. Νηπιαγωγείο δεν υπήρχε. Υπήρχε όμως δημοτικό και γυμνάσιο όπου η εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική. Στο δημοτικό μαθαίνανε την Γαλλική γλώσσα. Στο γυμνάσιο υποχρεωτικά μαθαίνανε Τούρκικα. Στο δημοτικό δεν μαθαίνανε Τούρκικα. Την σχολική επιτροπή την όριζε ο παπάς και ο πρόεδρος της κοινότητας. Αυτοί παρακολουθούσαν τις εξετάσεις οι οποίες γίνονταν πάντα την ημέρα τον Τριών Ιεραρχών. Της εξετάσεις της έκανε η σχολική επιτροπή μαζί με τον δάσκαλο. Σχετικά με τον αντάρτικο, ο γερό- Δανιήλ είπε ότι, δημιουργήθηκε μετά τον Μικρασιατικό πόλεμο. Στο χωριό του δεν υπήρχαν αντάρτες, γιατί όπως και τα γειτονικά χωριά ήταν αποκλεισμένο. Στο χωριό του δεν υπήρχαν θύματα, επειδή δεν πρόφτασαν να φθάσουν, λόγο της γεωγραφικής του θέσης. Γενικά ήταν απομονωμένη και δεν είχαν γνώση του τι γινόταν πέρα απ’ το χωριό τους. Έτσι δεν ξέρανε τίποτα για την προσπάθεια δημιουργίας ανεξάρτητης δημοκρατίας του Πόντου. Στο χωριό του γέροντα ήταν ανεπτυγμένη η πρακτική ιατρική. Γνωστός πρακτικός ιατρός της εποχής ήταν ο Χατζηιωακειμίδης, ο οποίος είχε σχέση με τους Άγγλους γιατρούς της Κων/πολης. Ανέφερε μερικά γιατροσόφια της εποχής όπως το Σκυλαντέρ

8

(βρομόχορτο), το οποίο βάζανε στις πληγές για να τις απολυμαίνουν. Στα σπασίματα βάζανε αυγό, ούζο και άπλυτο μαλλί. Στον πονοκέφαλο από μαγγάλι δίνανε στον άρρωστο να πιεί ένα ποτήρι αρεμοζούμι. Ο γέροντας το 1986 πήγε στον Πόντο στο χωριό του. Δεν έμεινε όμως τίποτα όρθιο στο χωριό του τώρα κατοικείτε από Κούρδους που βρίσκονται κάτω από την εξουσία ενός Τούρκου. Δεν βρήκε κανέναν από αυτούς που ήξερε στην γύρο περιοχή βρήκε μόνο τα εγγόνια μερικών γνωστών του, Τούρκων. Ο παππούς νοσταλγεί την πατρίδα του και λέει ότι ο τόπος στον οποί γεννιέται ο καθένας μένει μέσα στην ψυχή του και θέλει να τον βλέπει. Τα μέρη εκείνα ήταν πολύ πιο υγιεινά απ’ τον Ελλαδικό χώρο. Για την Ελλάδα λέγανε ότι είναι σάπιο μέρος, γιατί είναι μέρη χαμηλά που μαστίζονται απ’ την αλαζονεία. Ο γερό- Δανιήλ έφυγε με την οικογένεια του απ’ το χωριό πήγε στην Σαμψούντα, όπου έμεινε 2-3 μήνες σε αντίσκηνα. Στο Κεράτιο Κόλπο ήταν αγκυροβολημένο ένα παλιό Ρωσικό πλοίο, με πολυτελείς καμπίνες. 45 μέρες μείνανε μέσα σε αυτό χωρίς να κινηθούν. Όσο έμεναν μέσα στο πλοίο τελείωσαν τα τρόφιμα τους. Άρχισαν λοιπόν να φωνάζουν βοήθεια. Όσους πέθαιναν τους έθαβαν στην άμμο του αμπαριού. Μετά από 45 μέρες ήρθε ένα πλοίο απ’ την Θες/νίκη. Όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα ο Βενιζέλος τους βοήθησε. Τους έδωσε οικοδομικά υλικά για να χτίσουν τα σπίτια τους. Διεκδικούν όμως ακόμη ανταλλάξιμη περιουσία, με τους ντόπιους είχαν πολλά προβλήματα. Μέχρι το 1918 οι ντόπιοι ήταν υπηρέτες των Τούρκων αφού τις περιοχές τους τις είχαν οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι φύγανε το 1918. Μέχρι να έρθουν οι Πόντιοι οι ντόπιοι μύρισαν τα χωράφια μεταξύ τους και τα καλλιεργούσαν οι ίδιοι. Έτσι οι Πόντιοι τους βρήκανε με κεκτημένα δικαιώματα πάνω στην γη. Οι Πόντιοι διεκδικούσαν τα χωράφια, έχοντας αυτό το δικαίωμα λόγο της ανταλλαγής περιουσιών έγινε προσωρινή διανομή, την οποία οι γηγενείς την αναγνώριζαν με αποτέλεσμα να γίνονται συγκρούσεις. Τελικά επενέβη το κράτος και έκανε διανομή των χωραφιών.

Αφήγηση του Ευθυμιάδη Ιωάννη:

Η οικογένεια του παππού μου, Γιάννη Ευθυμιάδη με άλλες οικογένειες (των Χαλκίδη, Υφαντίδη Αποστολίδη…) έφυγαν από την

9

Ορτού πριν το 1922. Όταν έφτασαν στην Ελλάδα κατευθύνθηκαν στην Μακεδονία και εγκαταστάθηκαν στον Ορτά μαχαλά, συνοικισμό κοντά στο σημερινό χωριό Κερκίνη. Με τον πόλεμο των 40 μετοίκησαν στα σημερινά Χρισοχώραφα όπου έμειναν για 10-11 χρόνια. Το 1951 άλλαξαν και πάλι τόπο διαμονής και εγκαταστάθηκαν στον Λυθότοπο μαζί με άλλους Πόντιους που ήρθαν απ’ το Κιλκίς και την Κοζάνη και Μπαφραλήδες από την Μπάφρα.

Αφήγηση του Γρηγόρη Κοροσίδη (εγγονού του Γρ. Κυρίλοβιτς)

Ο Γρηγόρης Κυρίλοβιτς, ο παππούς μου, ήταν κάτοικος του χωριού Κράσνα Γιαπολιάνα της Οδησσού, μία παραθαλάσσια περιοχή όπου παραθέριζαν οι προύχοντες Ρώσοι. Κατά τη στρατιωτική του θητεία ήταν αξιωματικός του Τσαρικού στρατού. Μετά την επανάσταση του 1917 κυνηγήθηκε από το καθεστώς οπότε αναγκάστηκε να πάρει την οικογένεια του αι να έρθει στην Ελλάδα αψήνοντας τους υπόλοιπους συγγενείς του στη Ρωσία. Μετά από πολλές κακουχίες έφτασε στην Ελλάδα όπου εγκαταστάθηκε προσωρινά στην Βέροια και στην συνέχεια στο Χείμαρρο όπου και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Εδώ στην Ελλάδα πήρε το επίθετο Κοροσίδης. Το έτος 1922 μετά την Μικρασιατική καταστροφή η οικογένεια της γιαγιάς μου, που ονομαζόταν Αδαμίδη, εγκατέλειψε την Τραπεζούντα και ήλθε στην Ελλάδα, στο χωριό Κερκίνη, κάτω από αντίξοες συνθήκες. Με τον ίδιο τρόπο ήλθαν και οι οικογένειες Σαμπλίδη, Βατμανίδη, Τερζόπουλου, ΚαλαΪτζίδη, Μαυρίδη.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΝΤΙΩΝ

Γάμος

Οι γονείς του αγοριού συζητούσαν και έλεγαν ότι θα παντρέψουν το γιο τους. Θα πήγαιναν να ζητήσουν από τους γονείς του κοριτσιού το κορίτσι τους. Συζητούσαν και έλεγαν, θα πάμε στο σπίτι να την ζητήσουμε. Όριζαν την ημέρα που θα πάνε. Στέλνανε είδηση ότι θα πάνε να τη ζητήσουνε και έπαιρναν μαζί τους κάποιο συγγενή. Πηγαίνανε στο σπίτι συνήθως βράδυ. Ο μπαμπάς και η μαμά της νύφης ήταν ενημερωμένοι ότι θα πάνε να ζητήσουν την

10

κόρη τους. Ξεκινούσε η συζήτηση και έλεγαν αν το παιδί ήταν εργατικό, καλό κ.λπ. Στο τέλος αν αποφάσιζαν να την δώσουν περίμεναν να έρθει η μέρα για να συναντηθούν με τους γονείς του αγοριού. Κανόνιζαν την ημέρα του γάμου και έλεγαν: "Δικό σας είναι το κορίτσι από τούτη την ώρα". Κάνανε ετοιμασίες για τον γάμο και η πεθερά έπαιρνε την νύφη και πήγαιναν στο μαγαζί να ψωνίσουν.Από την Τετάρτη μέχρι την Παρασκευή δυο παλικάρια με λύρες, με ένα μπουκάλι ούζο και ένα ποτήρι ή με κεριά έβγαιναν και καλούσαν όλο το χωριό στο γάμο. Τους συγγενείς τους καλούσαν μ' ένα μαντίλι, με κάλτσες, με πετσέτες κλπ.Το Σάββατο το πρωί έστρωναν τραπέζια και έπαιρναν πιάτα και μαχαιροπίρουνα από τους συγγενείς και τους γείτονες. Το απόγευμα αρχινούσε το γλέντι. Πηγαίνανε να πάρουν τον κουμπάρο κρατώντας δυο κότες ή μια πίτα. Εκεί χόρευαν, γλεντούσαν και μετά γύριζαν στο σπίτι του γαμπρού .Κατά της 9 με 10 το βράδυ ξεκινούσε το ξύρισμα του γαμπρού. Έπαιρνε η μητέρα του γαμπρού μια πετσέτα, τον σταύρωνε και έριχνε την πετσέτα στον ώμο του κουρέα. Έβαζαν ένα ταψί, ο γαμπρός πατούσε μέσα στο ταψί και ο κουρέας τον ξύριζε. Άντρες και γυναίκες με σταυρωτά άσπρα μαντίλια χόρευαν μπροστά του και έριχναν χρήματα σε μια πιατέλα. Όταν τελείωνε το γύρισμα ο λυριτζής έπαιζε και τραγουδούσε το τραγούδι:"Ρασχία ντο συρίζεται, ποτάμε ντο βογάτεα έρτε το μικρόν τ'αρνί και απ 'εσάς φογάτε.Ομάτε και ματόφρυδα και μάτε άμον ελαίαςερούξα και αραέβατα σι πούλι τα φωλέας".To γλέντι συνεχιζόταν μέχρι το πρωί και ξανάρχιζε μετά την πρωινή λειτουργία της Κυριακής. Από το μεσημέρι οι καλεσμένοι δώριζαν στο γαμπρό και στον κουμπάρο. Υπήρχε ένας τελάλης που φώναζε: "Ο Παύλος δώρισε στον γαμπρό 100 δρχ. και στον κουμπάρο 50 δρχ., η Μαρία δώρισε στον γαμπρό ένα πουκάμισο και στον κουμπάρο κάλτσες" κ.ά. Μετά το δώρισμα συνεχιζότανε το γλέντι μέχρι την ώρα της στέψης.Στο μεταξύ ο κουμπάρος με κάποιους φίλους του και με τα όργανα πήγαιναν να πάρουν την νύφη. Αν η νύφη ήταν μακριά πήγαιναν με αλογόκαρα στολισμένα με μαντίλια ενώ αν ήταν κοντά πήγαιναν με τα πόδια. Όταν έβγαινε η νύφη από το σπίτι της, η μητέρα της έφερνε μια πίτα που ήταν τιγμένη σ' ένα σεντόνι, η νύφη την έσπαγε πάνω απ' το κεφάλι της και η μητέρα της τη μοίραζε στους καλεσμένους.Αφού έπαιρναν τη νύφη, πήγαιναν στην εκκλησία όπου γινόταν η στέψη. Όταν ο παπάς έλεγε: "Η δε γυνή να φοβείται τον άντρα" η νύφη πατούσε το πόδι του γαμπρού.Μετά τη στέψη πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού χορεύοντας σ' όλο το δρόμο. Όταν έφτασαν στο σπίτι, έβαζαν στην πόρτα ένα πιάτο το οποίο η νύφη έπρεπε να σπάσει με το πόδι της. Ο κόσμος χειροκροτούσε και φώναζε: "άξια".

11

Μετά γινόταν το αποκαμάρωμα. Εφτά νιόπαντρα ζευγάρια και ο κουμπάρος μόνος χόρευαν γύρο από τη νύφη και τον γαμπρό κρατώντας στα χέρια τους κεριά. Ο λυράρης τραγουδούσε:"Νύφε, τίμα τον πεθερό σ', άσον κύρη σ' καλίον,νύφε, τίμα την πεθερά σ', άσην μάνα σ' καλίον,νύφε, τίμα τα ντράδελφα σ', άσ' αδέλφες καλίον,νύφε, τίμα τις συγγενούς σ', άσι συγγενούς σ' καλίον".Έπειτα έμπαινε στο χορό και ο υπόλοιπος κόσμος και το γλέντι συνεχιζόταν.Το βράδυ της Κυριακής ξανά καλούσαν τους συγγενείς και τους γείτονες και αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να φέρουν από μία κότα. Τις μαγειρεύανε, έφτιαχναν μεζέδες και το γλέντι συνεχιζόταν το πρωί της Δευτέρα.Μετά το γλέντι κάνανε το "νυμφίο". Επειδή ζούσαν πολλές οικογένειες μαζί χώριζαν ένα μέρος για τον γαμπρό και την νύφη και το έλεγαν "νυμφίο".Το πρωί της Τρίτης η νύφη έπαιρνε ένα γκιούμι νερό, μια λεκάνη και πετσέτες και πήγαινε με μια κοπέλα (μπορεί να ήταν φίλη, κουνιάδα κ.λπ.) να πλένει τα πόδια των συγγενών. Άμα τους έπλενε τα πόδια, τους φορούσε κάλτσες και τους έκανε δώρα. Έτσι τέλειωνε ο γάμος που κρατούσε τρεις μέρες και δυο νύχτες.

Τραγούδι του γάμου"Έλα πουλί μ' ας φέβουμε και σα μακρά ας πάμενα μην εξέρνε οι τουσμάν εγέ και συ ντ' εφτάμε"."Εμείς είμεσε Πόντιοι, Πόντια σκύλ' παιδία,σα μέσα μου φυλάττομε μοσαίρε και σπαθία"."Ντο συλέον καρδίαν εχ'ς, είστε γελώ κλαινείς μεκι εγώ αγαπώ σε κι έρχομαι και συ παραμερίζ'ς με"."Έλα πουλί μ' ας φέβουμαι και σα μακράν ας πάμε,εκεί 'ναι τα πουλόπα μου κι ξέρομε ντ' εφτάνε".Έλ' απ' αδάκες απ' ατού κι ας δι'ομεν τα σέρε, να μη μας ξεχωρίζουνε εχθροί με τα μασαίρε".

ΒαφτίσιαΌταν το μωρό γινόταν σαράντα ημερών, ο πατέρας πήγαινε στον κουμπάρο που τους στεφάνωσε και τον ρωτούσε αν ήθελε να βαφτίσει το μωρό. Ο κουμπάρος δικαιούταν να βαφτίσει το πρώτο τους μωρό.Για να καλέσουν τον κουμπάρο έπαιρναν μία λαμπάδα και μία πετσέτα και έστελναν τα παιδιά της οικογένειας ή συγγενικά να του πουν την ημέρα που θα γινόταν η βάφτιση. Ο κουμπάρος ψώνιζε τα βαφτιστικά του μωρού και το δώρο που θα έκανε στην μητέρα του μωρού. Δώρο ψώνιζε και η μητέρα για τον κουμπάρο.Ένας ή δύο συγγενείς ή φίλοι πήγαιναν μ' ένα καλάθι γαρίφαλα και καλούσαν τον κόσμο δίνοντάς τους από ένα.Ο κουμπάρος έφερνε στην εκκλησία δύο κουβάδες με ζεστό νερό

12

για την κολυμπήθρα. Το μωρό το έφερνε στην εκκλησία κάποιος συγγενής και εκεί το έπαιρνε ο κουμπάρος αφού του έδινε λεφτά. Η μητέρα δεν πήγαινε στην εκκλησία, αλλά καθόταν στο σπίτι.Την ώρα της βάφτισης ρίχνανε λεφτά μέσα στην κολυμπήθρα, τα οποία τα έπαιρνε πίσω αυτός που τα έριχνε.Ο κουμπάρος έλεγε το όνομα, το οποίο δεν το ήξερε κανένας άλλος (μέχρι τότε το μωρό το φώναζαν μπέμπη-μπέμπα) και τα παιδιά έτρεχαν να πουν το όνομα στη μητέρα του μωρού. Όποιο παιδί έφτανε πρώτο του έδινε περισσότερα λεφτά απ' τα άλλα. Όταν τελείωνε η βάφτιση, σηκώνανε τον κουμπάρο ψηλά και φώναζαν "Άξιος".Μετά δύο κορίτσια έπαιρναν το νερό της κολυμπήθρας και το έχυναν σε κάποιο καθαρό μέρος και ο κουμπάρος τα έδινε λεφτά. Αντί για μπομπονιέρες μοίραζαν στον κόσμο καραμέλες, λεφτά και μικρά σταυρουδάκιαΟ κουμπάρος πήγαινε στο σπίτι της μητέρας του μωρού και εκεί η μητέρα γονάτιζε τρεις φορές, του φιλούσε το χέρι και έπαιρνε το μωρό. Τότε ο κουμπάρος της έλεγε: "Σου παραδίνω το βαφτιστικό μου να το προσέξεις σαν τα μάτια κι απ' τη φωτιά κι από όλα τα κακά".Ακολουθούσε το γλέντι.Όταν ο κουμπάρος έφευγε απ' το σπίτι πήγαινε πάνω απ' τη κούνια του μωρού, το φιλούσε και του έριχνε λεφτά. Το ίδιο έκαναν και άλλοι συγγενείς.Έτσι τέλειωνε η βάφτιση.

ΑπόκριεςΣτα παλιά χρόνια, τα παιδιά και οι νέοι του χωριού ντύνονταν καρναβάλια μόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Τριωδίου, δηλαδή της Τυροφάγου, και όχι όλες τις μέρες του Τριωδίου όπως σήμερα.Οι στολές των παιδιών ήταν απλές. Φορούσαν παλιά ρούχα του παππού και της γιαγιάς ανάποδα, σκέπαζαν το πρόσωπό τους μ' ένα τσεμπέρι, έπαιρναν μια κουδούνα ή μια βέργα και λύρα μαζί τους και γυρνούσαν στους δρόμους και στα σπίτια του χωριού χορεύοντας, τραγουδώντας και φωνάζοντας.Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι. Εκεί χόρευαν με τη λύρα χωρίς να μιλάνε και οι νοικοκυραίοι προσπαθούσαν να τους αναγνωρίσουν. Αν δεν τους αναγνώριζαν έφευγαν γι' άλλο σπίτι, ενώ αν αναγνώριζαν κάποιον φανερώνονταν και οι υπόλοιποι. Φεύγοντας τους έδιναν από μια καραμέλα και αυτή ήταν η χαρά των παιδιών.Αφού γύριζαν όλα τα σπίτια του χωριού πήγαιναν στο σπίτι της γιαγιάς και του παππού και ζητούσαν συγχώρεση γιατί την επόμενη μέρα ξεκινούσε η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής

Μεγάλη Σαρακοστή - Πάσχα

13

Η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής ξεκινούσε την Καθαρή Δευτέρα. Από το προηγούμενο βράδυ τα παιδιά φιλούσαν το χέρι του παππού, της γιαγιάς ,του μπαμπά και της μαμάς. Αγκαλιάζονταν τα αδέρφια και φιλιόνταν. Την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας οι πιστοί πήγαιναν στην εκκλησία, κοινωνούσαν, παίρνανε αντίδωρο και από 'κει και πέρα όσοι αντέχανε κρατούσανε νηστεία για 40 μέρες. Τις τρεις πρώτες μέρες δεν τρώγανε τίποτα και δεν πίνανε ούτε νερό. Τη Σαρακοστή τα καφενεία ήταν ανοιχτά, ο κόσμος πήγαινε, αλλά δεν χόρευε κανένας. Κάθε Παρασκευή πηγαίνανε στην εκκλησία στους χαιρετισμούς. Όταν πλησίαζε η Μεγάλη Εβδομάδα σκουπίζανε τα σπίτια, τις αυλές και όλο το χωριό.Το Σάββατο του Λαζάρου φτιάχνανε τα κουλούρια που τα έλεγαν "Κερκέλε" και μαζί με άσπρα αυγά τα δίνανε στα παιδιά την Κυριακή των Βαΐων όταν έψελναν.Ερχόταν η Μεγάλη Εβδομάδα και δεν κάνανε δουλειές. Όλη την εβδομάδα πηγαίνανε στην εκκλησία. Τη Μεγάλη Πέμπτη ζύμωναν τα ψωμιά, έκαναν τα τσουρέκια και βάφανε τα αυγά. Το βράδυ πήγαιναν στα δώδεκα Ευαγγέλια. Βάζανε σε σακουλάκια διάφορα αντικείμενα, τα πήγαιναν στην εκκλησία να διαβαστούν για το καλό του χρόνου. Τη Μεγάλη Παρασκευή πήγαιναν στην εκκλησία, περνούσανε κάτω από τον επιτάφιο, κοινωνούσανε και μετά, στις 3.00, τρώγανε νερόβραστα φαγητά. Ερχόταν το Μεγάλο Σάββατο και όσοι δεν είχαν κάνει τα τσουρέκια τους τα κάναν την ημέρα αυτή. Έσφαζαν αρνιά, κότες, κόκορες, ότι είχε ο καθένας, και έκαναν τις ετοιμασίες για το Πάσχα. Οι γονείς ψώνιζαν κάποια δώρα για τα παιδιά και αυτά είχαν μεγάλη χαρά.Το βράδυ της Ανάστασης, όλη τη νύχτα, ξημέρωναν. Μετά τις 2.00, με το πρώτο λάλημα του πετεινού χτυπούσε η καμπάνα. Όλο το χωριό πήγαινε στην εκκλησία προτού ξημερώσει έβγαινε η Ανάσταση. Μετά τις 4.00 γινόταν η λειτουργία. Όποιοι ήθελαν κάθονταν μέχρι το τέλος και οι άλλοι φεύγανε για τα σπίτια τους. Ο κόσμος είχε μαζί του αυγά, τα τσούγκριζε και έλεγε το "Χριστός Ανέστη". Το πρωί, μόλις σχολνούσε η εκκλησία, βάζανε τραπέζι και έτρωγαν ως το μεσημέρι.Την πρώτη μέρα του Πάσχα τα καφενεία ήταν κλειστά. Όλος ο κόσμος ήταν έξω από τα σπίτια του και τσουγκρίζανε τα αυγά. Οι μεγάλοι, σε ομάδες 3 - 4 ατόμων πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι μαζί με μια λύρα, χόρευαν, τσούγκριζαν αυγά, τους κερνούσαν ούζο και μετά έφευγαν. Ερχόταν η δεύτερη Ανάσταση, η ώρα 12.00 το μεσημέρι. Πήγαινε πάλι ο κόσμος στην εκκλησία. Μετά όλο το χωριό μαζευόταν στην κεντρική πλατεία ή μπροστά στο σχολείο, κάποιος έπαιζε γκάιντα και όλο το χωριό χόρευε γιατί όλη την νηστεία δε χόρευε κανείς.

14

Περιεχόμενα Σελίδα

Εισαγωγικό σημείωμα…..................................................1

Έλληνες του Πόντου…....................................................2

Πώς φτάσαμε στην Ποντιακή γλώσσα; Η ιστορία της Ελληνικής γλώσσας……..................................................3

Τι εννοούμε με τον όρο «Γενοκτονία» …….......................4

Πώς και πότε διαπράχτηκε η Γενοκτονία.........................5

Ξεριζωμός......................................................................5

Η εκπαίδευση.................................................................6

Αφηγήσεις, συνεντεύξεις ντόπιων Ποντίων.....................7

Ήθη και έθιμα Ποντίων.................................................10

15

Οι Ρομά - ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας κληθήκαμε να αναζητήσουμε στοιχεία σχετικά με την μετακίνηση, την εγκατάσταση και τις ποικίλες δραστηριότητες πληθυσμών, φυλών στον δήμο μας, τον δήμο Ηράκλειας και συγκεκριμένα για τους Ρομά. Σκοπός της εργασίας είναι η ενημέρωση των κατοίκων της Ηράκλειας για τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των Ρομά, καθώς συναναστρεφόμαστε και επικοινωνούμε καθημερινά μαζί τους. Η εργασία μας περιλαμβάνει διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία θα αναλυθούν στην συνέχεια. Το πλαίσιο υλικό μας το αντλήσαμε μέσα από αξιόπιστες ιστοσελίδες στο internet από βιβλία σπουδαίων συγγραφών και από προσωπικές μαρτυρίες ντόπιων Ρομά. Θεωρούμε την εργασία μας εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επειδή το παρελθόν και ο τρόπος ζωής τους δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό, καθώς δεν έχουν καταφέρει να διασαφηνιστούν ακόμη.

16

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΡΟΜΑ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

Οι Ρομά είναι γνωστοί και ως τσιγγάνοι, αθίγγανοι, κατσίβελοι ή Σίντηδες. Οι παλαιότεροι πίστευαν ότι προέρχονταν από την Αίγυπτο για αυτό σε πολλές χώρες τους αποκαλούν «γύφτους». Η λέξη «Ρόμ» στην γλώσσα τους, σημαίνει άνδρας ή σύζυγος. Επειδή οι μπαλαμοί τους αποκαλούνε γύφτους αυτοί αντίστοιχα τους αποκαλούν «γκατζέ», δηλαδή ξένους. Οι θρησκευόμενοι τους αποκαλούσαν «παιδιά του Καΐρου». Κυριότερα οικογενειακά επώνυμα για τους Ρομά είναι: Σάτρας, Τσιλιγγίρης, Νταλίπης, Καραχάλιος, Μαλαντρίνος, Νάτσος, Σαρπουνιάς.

17

ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΡΟΜΑ

Οι τσιγγάνοι αποτελούν ινδικό φύλλο νομάδων, που είχε

αποσπαστεί τον 3ο αιώνα από την Ινδία. Παρέμειναν στην Περσία από όπου πήραν διάφορες θρησκευτικές δοξασίες ηλιολατρείας και κατά τον 8ο αιώνα εισέρχονται στο Βυζάντιο. Οι ίδιοι αποκαλούνται Ρομ για να δείξουν ότι ήταν πολίτες της Ρωμαϊκής χώρας και ανέμειξαν στην ινδογενή γλώσσα τους και πολλές ελληνικές. Δεύτερος κλάδος των τσιγγάνων εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο. Αργότερα, μετακινήθηκαν προς την Β. Αφρική, Ισπανία και Ευρώπη και άλλοι κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα και Β. Βαλκανική. Στο μακρινό παρελθόν είχαν πολύχρονες εγκαταστάσεις στον Πόντο και στην Καππαδοκία από όπου πέρασαν στην Θράκη και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το 1417 εμφανίστηκαν στην Γερμανία με το όνομα «Τσιάνοι». Το 1418 εμφανίστηκαν στην Ελβετία, το 1422 στην Ιταλία, το 1427 στην Γαλλία, το 1433 στην Δανία, το 1445 στην Ισπανία όπου υπήρχαν ήδη συγγενικά φύλλα το 1500 στην Αγγλία και τον 19ο αιώνα στην Αμερική και στην Ρωσία.

ΔΙΩΓΜΟΙ

Μετά το 1500 μ.Χ. σε όλες τις χώρες της Ευρώπης ακολουθεί γενικός διωγμός των τσιγγάνικων φυλών. Πολλοί σκοτώνονται αμείλικτα με την δικαιολογία ότι ανήκουν σε καταραμένη φυλή. Οι διωγμοί κράτησαν 200 περίπου χρόνια. Πολλές φυλές εξοντώθηκαν. Αρκετοί συγχωνεύτηκαν με τους πληθυσμούς των διαφόρων χωρών. Παρά τους διωγμούς αρκετές φυλές κατάφεραν να διασωθούν και να επιβιώσουν και συνέχισαν τις περιπλανήσεις τους στα διάφορα κράτη της Ευρώπης.

18

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΩΓΜΩΝ

Μετά το 1800 η θέση των Ρομ αρχίζει να βελτιώνεται. Οι χώρες που τους μεταχειρίστηκαν με περισσότερο καλή διάθεση ήταν η Αγγλία, η Ουγγαρία, η Σερβία και η Ρουμανία. Στην Αγγλία δημιουργήθηκαν εταιρίες που ασχολήθηκαν με τα ήθη και τα έθιμα των Ρομ. Στην Ουγγαρία πολλοί συγχωνεύτηκαν με τους ντόπιους. Όσοι διατήρησαν τα νομαδικά έθιμά τους επιδόθηκαν στην αξιοποίηση των έμφυτων ταλέντων της φυλής που είναι η μουσική και ο χορός. Αναδείχτηκαν σπουδαίοι μουσικοί με αγαπημένο τους όργανο το βιολί. Η Ουγγαρέζικη και Ρουμανική λαϊκή μουσική τους οφείλει πολλά. Στην Τουρκία όπως και στην Ελλάδα πιστεύεται ότι οι Ρομ καλλιέργησαν την τέχνη του Καραγκιόζη.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΩΝ ΡΟΜΑ

Ο Ελληνικός λαός έχει συνηθίσει την παρουσία των Ρομ από τα παλιά χρόνια. Ασχολήθηκαν κυρίως με την σιδηρουργία. Άλλες τέχνες που ανέπτυξαν οι νομάδες και για τις οποίες έγιναν συμπαθείς στους Έλληνες είναι η ανταλλαγή ζώων και η μουσική. Σήμερα αλλά και στο παρελθόν έχουν αναδειχθεί και έχουν γίνει διάσημοι στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού κυρίως πάρα πολλοί Έλληνες Ρομ όπως Ζαφείρης Μελάς, Ελένη Βιτάλη κ.α. Οι «Τσιγγάνοι» χρησιμοποιήθηκαν σε πάρα πολλές περιπτώσεις σαν ιδανικοί εκτελεστές δημοτικών τραγουδιών. Τα όργανα που αγαπούν είναι κυρίως το κλαρίνο και τα κρουστά. Σε πολλές παραδοσιακές εκδηλώσεις και τοπικά πανηγύρια μετέχουν ενεργά σαν οργανοπαίχτες. Κυριότερες σήμερα ασχολίες τους είναι το εμπόριο κυρίως στις λαϊκές αγορές, η προσφορά εποχιακής εργασίας, η μουσική και η καλαμοπλεκτική.

19

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Οι μελετητές αναφέρουν ότι πιθανώς παλαιότερα η ηλιολατρεία ήταν η θρησκεία τους. Στην Κρήτη αναφέρονται ως χριστιανοί ορθόδοξοι από το 1832 ενώ στην δυτική Ευρώπη αναφέρονται ως καθολικοί. Η ρωμαϊκή εκκλησία αναφέρει ονόματα ιερέων, μοναχών και κάποιου Καρδιναλίου με τσιγγάνικη καταγωγή. Επιπρόσθετα, στην Ρουμανία υπάρχουν ιερείς ορθόδοξοι τσιγγάνοι. Οι τσιγγάνοι στην Γαλλία τιμούν την Αγία Σάρρα που την θεωρούν τσιγγάνα και προστάτρια της φυλής τους (24-25 Μάη). Τέλος στην Πολωνία οι Ρομ τιμούν ιδιαίτερα την εικόνα της Παναγίας της Τσεστοχόβας που το πρόσωπο της είναι μελαψό και στην Τουρκία οι περισσότεροι είναι Μουσουλμάνοι. Σήμερα οι διάφορες φυλές είναι πιστές στο θρήσκευμα της χώρας που κατοικούν.

ΓΛΩΣΣΑ

Μια και οι Ρομ δεν έχουν γραπτή γλώσσα, υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην καταγραφή-διατήρηση και μελέτη του γλωσσικού τους ιδιώματος. Οι διάφορες ομάδες μιλούν ιδιώματα που έχουν αρκετά μεγάλη σχέση μεταξύ τους και συναπαρτίζουν αυτό που αποκαλείται «τσιγγάνικη διάλεκτος». Συνήθως χρησιμοποιείται μεταξύ τους σαν συνθηματική γλώσσα. Στις επαφές τους με τους ντόπιους χρησιμοποιούν την γλώσσα του τόπου που διαμένουν.

ΗΘΗ-ΕΘΙΜΑ-ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

ΓΑΜΟΣ:

Οι Ρομά φημίζονται για τα γλέντια τους. Ο γάμος είναι πολύ σημαντική υπόθεση για αυτούς γεγονός που δικαιολογεί την πολυήμερη διάρκεια του. Ξεκινούσε από την Πέμπτη, όπου οι γυναίκες προετοίμαζαν το ζυμάρι για την πίτα ή το κέικ που θα έφτιαχναν την Παρασκευή. Την Παρασκευή, αφού έφτιαχναν το κέικ ή την πίτα πήγαιναν στον κουμπάρο με την συνοδεία οργάνων. Την ημέρα του Σαββάτου ο γαμπρός του παρέθετε γεύμα. Η Κυριακή

20

ήταν η μέρα του γάμου. Μετά την τέλεση του μυστηρίου ακολουθούσε γλέντι στην κεντρική πλατεία του χωριού. Την Δευτέρα ξαναγινόταν ο γάμος. Αν η νύφη ήταν παρθένα φορούσε το «δευτεριάτικο» νυφικό. Το γλέντι ξεκινούσε από τα ξημερώματα της Δευτέρας και διαρκούσε μέχρι το βράδυ.

ΚΗΔΕΙΑ:

Τα έθιμα των Ρομά σχετικά με τις κηδείες είναι πολύ ιδιαίτερα. Συνήθως προσέφεραν πιλάφι και χαμομήλι. Την ημέρα της κηδείας πριν σηκώσουν τον νεκρό άναβαν φωτιές. Στην συνέχεια, τις έσβηναν, έπαιρναν τα κάρβουνα και τα πετούσαν στην άκρη του δρόμου. Επίσης, συνήθιζαν να μετράνε το μήκος του φέρετρου με μια κλωστή άσπρη και μια μαύρη. Την άσπρη κλωστή την πετούσαν στα κεραμίδια του σπιτιού, ενώ την μαύρη την τοποθετούσαν στο φέρετρο.

ΓΕΝΝΑ:

Η γέννα για τους Ρόμ είναι πολύ ιερή, καθώς γεννιέται μια ψυχή. Όταν η γυναίκα γυρνούσε στο σπίτι, απαγορευόταν να την ακουμπήσουν. Τρεις μέρες μετά την γέννα ζύμωναν πίτες, έσφαζαν γουρούνια, γαλοπούλες και κότες και φώναζαν όλο τον κόσμο να δειπνήσουν μαζί. Αργότερα φώναζαν την νονά και τη μαμή για να κομματιάσουν την πίτα πάνω από το κεφάλι της μαμής. Στη συνέχεια, κάθονταν στο τραπέζι και αφού έπιναν όλο το σερμπέτι έτρωγαν κανονικά.

ΑΡΡΑΒΩΝΑΣ:

Την μέρα των αρραβώνων ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα και ονομάτιζε τα δώρα (π.χ. αυτό το δώρο το έδωσε ο κύριος τάδε).

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΦΑΓΗΤΑ:

Τα φαγητά των Ρομά είναι πολύ ιδιαίτερα με έντονες γεύσεις. Χαρακτηριστικό φαγητό τους είναι η τσουκνιδόπιτα, το γεμιστό

21

γουρούνι με ρύζι ή πράσο και η στριφτή τυρόπιτα.

Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΡΟΜ:

Είναι η γιορτή της Άνοιξης. Η προέλευση της είναι ελληνική. Γιορτάζεται από 23 Απριλίου μέχρι 1 Μαΐου σε όλη την Ευρώπη.

ΜΗΤΣΟΣ ΧΙΝΤΖΙΟΣ: ΜΙΑ ΛΑΜΠΡΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Ο Μήτσος Χίντζιος γεννήθηκε το 1908. Καθώς ήταν πρόσφυγας του Β’ Παγκοσμίου πολέμου αναφέρει στην συνέντευξή του στο βιβλίο ‘Bright Balkan Morning’ πως η Τζουμαγιά, ο τόπος όπου σήμερα είναι κτισμένη η κωμόπολή μας, παλαιότερα αποτελούσε πεδίο μάχης. Ήταν κατεστραμμένη ολοκληρωτικά. Γι’ αυτό οι κάτοικοί της μετακινήθηκαν προς την Θεσσαλονίκη και την Βουλγαρία. Ο Μήτσος με την οικογένειά του μετακόμισε στο Pozarevac της Σερβίας, όπου παρέμειναν μέχρι το 1918. Η μητέρα του είχε δυο ακόμη μωρά, τα οποία πέθαναν στην γέννα. Ο πατέρας του έβγαζε τα προς το ζην κατασκευάζοντας σκούπες και παίζοντας ζουρνά. Το 1918 αποφοίτησε από την Δευτέρα τάξη δημοτικού. Ο πατέρας του τον υποχρέωσε να διακόψει το σχολείο για να του μάθει να παίζει ζουρνά, γιατί πίστευε ότι ήταν για το καλό του. Από τότε δεν ξαναπήγε σχολείο, παρ’ όλο που αγαπούσε πολύ τα γράμματα. Έτσι, εστίασε την προσοχή του στον ζουρνά. Μεγαλώνοντας κατάλαβε ότι η εκπαίδευση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ζωή κάθε ανθρώπου.

Το 1970 έγινε αρχηγός ορχήστρας χωρίς να κατέχει ιδιαίτερη μόρφωση παρά μόνο την ανάγνωση. Ξεκίνησε παίζοντας μια απλή φλογέρα και ένα χειροποίητο φλάουτο. Αγαπούσε τόσο πολύ την φλογέρα του, που κάθε βράδυ κοιμόταν τοποθετώντας τη στην

22

καρδιά του. Ισχυρίζονταν ότι κανένας δεν μπορεί να παίξει επαγγελματικό ζουρνά, αν δεν εξασκήσει την αναπνοή του. Είχε την ικανότητα να μαθαίνει πολύ γρήγορα να παίζει ζουρνά.

Μετά το 1924 η μουσική σκηνή άλλαξε δραματικά. Εξαιτίας της παγκόσμιας ανταλλαγής πληθυσμών οι Τούρκοι της Ελλάδας γύρισαν πίσω στην Τουρκία και οι Έλληνες της Τουρκίας πίσω στην Ελλάδα. Έτσι, η ορχήστρα του πατέρα του δεν είχε οργανοπαίκτη νταουλιού. Ο πατέρας του Μήτσου τον ανάγκασε να αναλάβει την θέση του και να παίζει στο νταούλι. Όμως, το πάθος του Μήτσου ήταν ο ζουρνάς. Στα 18 του απαίτησε από τον πατέρα του να αναλάβει αυτός τον ζουρνά, αλλιώς θα πήγαινε σε άλλη ορχήστρα και ο πατέρας του το δέχτηκε.

Το 1924 ιδρύθηκε στην Ηράκλεια μια μουσική και γυμναστική

λέσχη, που ονομάστηκε «Ορφέας». Το μάθημα της μουσικής διδάσκονταν από ένα διπλωματούχο καθηγητή μουσικής. Όμως, ο Μήτσος αμφισβητούσε την διδασκαλία της μουσικής θεωρίας για εκτεταμένο χρονικό διάστημα και υποστήριζε ότι η θεωρία πρέπει να συμβαδίζει με την πρακτική. Έτσι, και αυτός με την πείρα του άρχισε να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής στα παιδιά της περιοχής του. Οι γνώση της μουσικής θεωρίας έδωσε στον Μήτσο το πλεονέκτημα της διατήρησης τοπικών παραδόσεων, τραγουδιών, χορών και εθίμων κάθε τόπου. Έτσι διαδόθηκε η φήμη ότι ο Μήτσος έχει την ικανότητα να παίξει οποιοδήποτε τραγούδι.

Το 1927 ο Μήτσος παντρεύτηκε την Αγόρα Κεραμιδά. Όπως συνήθιζαν εκείνα τα χρόνια, η Αγόρα μετακόμισε στο σπίτι του Μήτσου και με την επίβλεψη της μητέρας του έγινε μέλος της πατριαρχικής τους οικογένειας. Μετά από χρόνια η μητέρα του Μήτσου απεβίωσε. Ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε και απέκτησε άλλα δυο παιδιά, γεγονός που οδήγησε τον Μήτσο στην απομάκρυνση από τον πατέρα του και στην δημιουργία δικής του οικογένειας.

23

Ο Μήτσος εισήγαγε αρκετές καινοτομίες για τους Ρομά

εκείνης της εποχής. Πίστευε στην αξία της εκπαίδευσης, στη δωρεά παροχή ιατρικής περίθαλψης στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις και υποστήριζε την εξέλιξη της τεχνολογίας.

Το 1931 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο στην Αθήνα, όπου με τη καθοδήγηση κάποιων σημαντικών Τούρκων μουσικών κατάφερε να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο έπαιζε τα ταξίμια. Αργότερα ηχογράφησε δίσκους με την Columbia και την Odeon, παρ’ όλο που η άποψή του για τις δισκογραφικές εταιρίες ήταν αρνητική.

Κατά τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60 ο Μήτσος βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του. Διορίστηκε διευθυντής της δημοτικής μπάντας της Ηράκλειας, έπαιζε σε γλέντια, έκανε ιδιαίτερα μαθήματα και πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στο εξωτερικό, συνοδεύοντας παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.

Οι περισσότεροι Ρομά της εποχής του δεν αποταμίευαν τις

περιουσίες τους. Αντιθέτως, χρησιμοποιούσαν τα κομμάτια γης που τους αναλογούσαν για να πάρουν δάνεια και να πραγματοποιήσουν γάμους, βαφτίσια κ.α. Όμως, ο Μήτσος δεν ακολουθούσε αυτή την νοοτροπία. Κατάφερε να δημιουργήσει περιουσία για την οικογένεια του: ένα σπίτι, αγροτική περιουσία και ένα καφενείο που λειτουργεί σαν οικογενειακή επιχείρηση ακόμα και σήμερα.

24

Μετά την συνταξιοδότησή του, ο Μήτσος εξακολουθούσε να

παίζει επιλεκτικά σε κάποια γλέντια και να διδάσκει μουσική σε νεαρούς μαθητές. Ήταν απογοητευμένος από τις πεποιθήσεις των σύγχρονων Ρομά, οι οποίοι ζούσαν μόνο για το σήμερα χωρίς να σχεδιάζουν το αύριο. Επίσης, δυσανασχετούσε για τις προκαταλήψεις εναντίον των Ρομά. Μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμεινε περήφανος που έπαιζε a la Turka και που υπήρξε ο μοναδικός οργανοπαίχτης ζουρνά στην περιοχή της Τζουμαγιάς (ίσως και παντού), που μπορούσε να διαβάζει και να γράφει δυτική μουσική. Κυρίως, όμως, ήταν περήφανος που κατάφερε να ανταποκριθεί με δεξιοτεχνία και πάθος παίζοντας όσο καλύτερα μπορούσε, όποτε του ζητήθηκε. Απεβίωσε το 1995.

ΟΙ ΡΟΜΑ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ

Μια μερίδα του πληθυσμού της Τζουμαγιάς αποτελείται από Γύφτους. Κατοικούν σε ξεχωριστή συνοικία ‘τα Γύφτικα’, είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και μιλούν την δική τους γλώσσα (ινδική παρεφθαρμένη). Είναι άγνωστο πότε εγκαταστάθηκαν στην Τζουμαγιά και από πού ήρθαν. Το πιθανότερο πρόκειται για

25

τεχνίτες, μουσικούς, σιδεράδες κ.α. μα και γεωργούς(δούλευαν περιοδικά σε διάφορα τσιφλίκια ή έκαναν ψάθες, καλάθια, σκούπες κ.α.) που συγκεντρώθηκαν από νωρίς στην Τζουμαγιά(μόλις ιδρύθηκε) εξαιτίας του εμπορικού της ενδιαφέροντος.

ΈΘΙΜΑ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣΚετσέκια:

Το έθιμο αυτό που κρατά από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τελέστηκε ξανά ύστερα από πάρα πολλά χρόνια το 1922, έπειτα από οκτάχρονη παρακίνηση της Αμερικανίδας εθνολόγου Ιβόν Χαντ, η οποία και το ανακάλυψε. Σήμερα αναβιώνει στο Δ.Δ. Ποντισμένου την περίοδο του Καρναβαλιού και την Καθαρά Δευτέρα. Τις μέρες αυτές, πρόσφορες για σάτιρα και διασκέδαση, οι άντρες φορούσαν την παραδοσιακή ελληνική φορεσιά με τη κλασσική φουστανέλα, αλλά για να ξεγελάσουν τους Τούρκους, φορούσαν στο κεφάλι γυναικείες μανδήλες με λουλούδια. Κρεμούσαν ακόμη στολίδια και κουδούνια και στα πόδια αντί για τσαρούχια ή παπούτσια φορούσαν προβιές.

Ο πρωτοχορευτής κρατώντας ένα καμτσίκι χτυπούσε όποιον δεν χόρευε καλά. Τους χορευτές ακολουθούσε ένας άντρας που φορούσε φερετζέ και κρατούσε μια μασιά. Αυτός παρίστανε τον τρελό του χωριού, κυνηγώντας όλους όσους χόρευαν. Με τον τρόπο αυτό διασκέδαζαν αλλά ταυτόχρονα σατίριζαν και το καθεστώς της σκλαβιάς, δίχως όμως να προκαλούν το θυμό και την οργή των Τούρκων.

26

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστοσελίδες:

1. http :// politikokafeneio . com / tsiganoi / gnoriste - tsigganous . htm 2. http :// el . wikipedia . org / wiki 3. http :// hellinon . net / Tsigganoi . htm 4. http :// www . youtube . com / watch ? v = poSK _ Jp 20 Cs

Βιβλία:

1. «Romani Lives and the power of music in Greek Macedonia», Bright Balkan Morning, Charles and Aggeliki Veliou Keil, Wesleyan University Press, Middletown, Connecticut 20022. Η Τ. Ε. Προσκόπων Ηράκλειας στην κοινότητα Κοκκινοπλού, «Η Ιστορία της Ηράκλειας Νομού Σερρών», Γιώργος Καφτατζής-Θωμάς Τενεκετζής, Λαογραφικά Ηράκλειας Δημαρχίας Ηράκλειας 1973

Προσωπικές μαρτυρίες:

Συνέντευξη της κ. Ευγενίας Χίτζου στις 12/12/2012, σε μαθητές της ομάδας.

27

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα

Οι Ρομά - Εισαγωγικό σημείωμα.........................................1

Η ιστορία των Ρομά..........................................................2

Προέλευση ονόματος.........................................................2

Οι μετακινήσεις των Ρομά.................................................3

Διωγμοί............................................................................3

Το τέλος των Διωγμών.......................................................4

Κυριότερα επαγγέλματα των Ρομά.....................................4

Θρησκεία..........................................................................5

Γλώσσα............................................................................5

Ήθη – Έθιμα – Παραδόσεις.................................................5

Μήτσος Χίντζιος: Μια λαμπρή προσωπικότητα..................7

Οι Ρομά στο Δ. Ηράκλειας................................................10

Έθιμα στο Δ. Ηράκλειας...................................................11

Βιβλιογραφία..................................................................12

28