Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας με

ηλεκτρονικούς υπολογιστές

Νέα δεδομένα για τη συγγραφή, την πρόσληψη και τη διδασκαλία

της λογοτεχνίας

Δομή της Παρουσίασης

• Σημαντικοί δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

• Hypertext – Hyper-literature• Σύντομη ιστορική ανασκόπηση• Τι είναι /ποια τα χαρακτηριστικά τους;• Η σχέση τους με τη συμβατική / τυπωμένη λογοτεχνία

• Η θεωρία της πρόσληψης – αναγνωστικής ανταπόκρισης• Ποια η σχέση τους με το υπερκείμενο;• Αλλάζει η ανάγνωση της λογοτεχνίας, όταν αυτή

διαμεσολαβείται από τα ψηφιακά μέσα;• Παραδείγματα λογοτεχνικών υπερκειμένων

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας Νίκος Δήμου

Λογοτεχνικά κείμενα, χρονογραφήματα, συνεντεύξεις, φωτογραφίες. (ελληνικά, αγγλικά). Περιλαμβάνονται πλήρη τα βιβλία Ημερολόγιο του καύσωνα, Το φως των Ελλήνων, Το βιβλίο των γάτων.

Κική Δημουλά Η σελίδα περιέχει 25 ποιήματα

Νίκος Εγγονόπουλος Βιογραφικό, ποιήματα και πίνακες

Οδυσσέας Ελύτης Χρονολόγιο, ποιητικές συλλογές, η ομιλία από τη

βράβευσή του με Νόμπελ, κολάζ, φωτογραφίες.

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Ανδρέας Εμπειρίκος Από το ΕΚΕΒΙ Ο κύκλος των Ανδρίων ποιητών

Κ.Π. Καβάφης Από το Σπουδαστήριο του Νέου Ελληνισμού Ιθάκη Μουσείο Καβάφη στην Αλεξάνδρεια Cavafy's World

Καββαδίας, Νίκος

http://come.to/kavvadias/ http://www.smiley.cy.net/tsymeo/poetry-3.htm http://www.leonteios.gr/NKavvadias/NikosKav

vadias.htm http://www.greece.org/poseidon/work/literatur

e/wordy.html http://www.greece.org/poseidon/work/

literature/poesia.html

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Νίκος Καζαντζάκης Καρυωτάκης, Κ.Γ.

http://www.users.otenet.gr/~lost/Χρονολόγιο, ποιήματα, φωτογραφίες (ελληνικά-αγγλικά)

http://filosofia.itgo.com/k.kariotakis.htmΕργοβιογραφία, Χρονολόγιο, μεταφράσεις.

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Νίκος Μπακόλαςhttp://www.macedonia.org.uk/bakolasΕργογραφία, βραβεία, μεταφράσεις του ιδίου και μεταφράσεις βιβλίων του. (αγγλικά, ελληνικά)

Μυρτιώτισσαhttp://www.geocities.com/theomyrtia/mirtiotissa.htmlΠοιήματα (τα Άπαντα της ποιήτριας), πεζά, μεταφράσεις, φωτογραφίες.

Σοφία Νικολαΐδου, http://www.snikolaidou.gr/

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης http://www.greece.org/poseidon/work/literature/kyraleksis.html

Mαρία Πολυδούρη http://www.geocities.com/mpolidouri/Polidouri.html

Ιωάννης Πολέμης http://androspoets.homestead.com/PolemisIoannis.html

Γιώργος Σεφέρης http://www.nobel.se/literature/laureates/1963/

Επίσημη παρουσίαση (ανακοίνωση) του βραβείου, βιογραφικό, ομιλία αποδοχής του βραβείου και μια διάλεξη του ποιητή επί τη ευκαιρία της επιδόσεως βραβείου με θέμα «Some Notes on Modern Greek Tradition».

http://www.mmb.org.gr/notebook/ani/seferis/seferis_gr.htmΖωή, έργο και σχέση του ποιητή με τη μουσική (Από τη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη).

http://www.bbc.co.uk/greek/seferis.shtml

Δικτυακοί τόποι για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας

Γιάννης Σκαρίμπας http://users.otenet.gr/~aper/skaribas.htm

Διονύσιος Σολωμός http://filosofia.itgo.com/ymnos.htmlΎμνος εις την Eλευθερίαν -πλήρες κείμενο.

Δημήτρης Χατζής: 'Σαμπεθάι Καμπίλης' http://www.in.gr/books/htm/proto.htmΠαρατίθεται ολόκληρο το διήγημα «Σαμπεθάι Καμπιλής», από τη συλλογή Το τέλος της μικρής μας πόλης.

Άλλα…

Ποίηση σε περιοδικά Οι ποιητές και η ποίησή τους Ανθολογία Σταύρου Αμπελά Ανθολόγιο Περιοδικά για τη λογοτεχνία Η μυριόβιβλος Παιδική λογοτεχνία Ποιήματα για τους αγώνες του έθνους

Διαπολιτισμός Ηριδανός Εντευκτήριο e-λόγος Λέξημα και πολλά άλλα

Το Υπερκείμενο - αρχή…

Ο Freud παραπέμπει στον Faust (Goethe), ο οποίος μας δίνει μέσα σε μια στροφή έναν εκπληκτικό ορισμό της κομβικής σύνδεσης (link):

«Ένα πάτημα κινεί χίλια νήματα,Οι σαΐτες εκτοξεύονται πέρα-δώθε,

Τα νήματα αδιόρατα κυλούν,Ένα χτύπημα κάνει χίλιες συνδέσεις»

Λογοτεχνία…

Σε μορφή εντύπου Σε μορφή υπερκειμένου

Γραμμική Ανάγνωση Ανάγνωση με βάση «μονοπάτια»Γραμμική Ανάγνωση Ανάγνωση με βάση «μονοπάτια»

μονοτροπικότητα πολυτροπικότητα

writer wreader

ιεραρχημένη δομή πολυεπίπεδο κείμενο

λογοκεντρισμός εικονοποίηση

θεωρίες πρόσληψη - αποδόμηση

Το προφητικό…

“As we may think” … του Vannerar Bush

Σήμερα, με τη βοήθεια της επιστήμης, έχουμε: άμεση και τάχιστη επικοινωνία μεταξύ των

ανθρώπων, τεράστιο αρχείο γνώσεων που πρέπει να το

διαχειριστούμε

Δηλαδή;

Οι ερευνητές δεν έχουν χρόνο να κατανοήσουν ή να επαναφέρουν στη μνήμη τους συμπεράσματα χιλιάδων άλλων ερευνητών

(π.χ. η θεωρία του Μέντελ για τους κανόνες της γενετικής έμεινε χαμένη για καιρό, γιατί η δημοσίευσή της δεν συγκίνησε τους λίγους εκείνους επιστήμονες που θα μπορούσαν να την κατανοήσουν και να τη διαδώσουν)

Γιατί συμβαίνουν αυτά;

η δημοσίευση έχει ξεπεράσει κατά πολύ την ικανότητά μας να κάνουμε πραγματική χρήση του αρχείου δεδομένων

Ποιος θα μας βοηθήσει;

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ!!

Η μηχανή «ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΗ»

Πρέπει να εφευρεθεί μια επινόηση για την καταχώριση Το βλέπει σαν το αυτόματο τηλεφωνικό κέντρο (υπερσύγχρονο

τότε) Εκεί θα καταχωρίζονται και θα ανακαλούνται με μεγάλη

ταχύτητα σημαντικές ποσότητες πληροφοριών Θα είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους με πολλούς και ποικίλους

τρόπους. Θα είναι μάλλον κάτι υλικό με ένα είδος καρτών (δεν φαίνεται

κάποια έννοια λογισμικού στη σκέψη του)

Προσομοίωση του τρόπου που λειτουργεί ο ανθρώπινος νους

Συνδυαστικά/συνειρμικά. Αφού κατανοήσει ένα στοιχείο, προχωρά αυτομάτως στο επόμενο, το οποίο υποδεικνύεται από το συνδυασμό των σκέψεων, σύμφωνα με ένα περίπλοκο πλέγμα αποτυπωμάτων που μεταφέρονται από τα κύτταρα του εγκεφάλου.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα αντιγράψει με τεχνητό τρόπο σε τέλειο βαθμό αυτή τη νοητική διαδικασία, αλλά πρέπει να μπορέσει να διδαχθεί απ’ αυτήν.

Memex = Memory Extender

Σε μια τέτοια συσκευή θα μπορεί κάποιος να αποθηκεύει όλα τα βιβλία του, τα έγγραφά του και τις επικοινωνίες του. Θα είναι αυτόματη, ώστε να μπορεί να τη συμβουλεύεται με μεγάλη ταχύτητα και ευλυγισία.

Ο χρήστης ΔΕΝ θα τη συμβουλεύεται με το σύνηθες σχήμα ευρετηρίασης αλλά με συνδυασμό (που μοιάζει με το συνειρμό του μυαλού μας), γι’ αυτό και η διαδικασία σύνδεσης δύο στοιχείων από τη μηχανή αυτή είναι πολύ σημαντική

Το Memex μοιάζει με γραφείο με δύο pen-ready touch screen οθόνες και ένα scanner. Έχει τεράστιο χώρο μνήμης (πολλά gigabytes ή και περισσότερο), γεμάτο με λεκτικές και γραφικές πληροφορίες και ευρετηριασμένο σύμφωνα με ένα παγκόσμιο πρότυπο. Όλα αυτά φαίνονταν αρκετά εξωπραγματικά για τη δεκαετία του 1930

Ανάγνωση και υπερκείμενο

τρεις αναγνωστικοί ρόλοι προσιδιάζουν στο υπερκείμενο: ο αναγνώστης ως δέκτης πληροφοριών, ο αναγνώστης ως συν-συγγραφέας και ο αναγνώστης ως δημιουργός νοήματος

Derrida (συνέχεια)

κάποιες έννοιες έχουν απλώς ανυψωθεί σε προνομιούχες θέσεις, βασισμένες σε τρέχουσες κοινωνικές ιδεολογίες

Πρέπει να αποδομηθεί το σύστημα νοημάτων στο οποίο βρίσκονται

Κι αυτό γίνεται με τη διαδικασία της από-επικέντρωσης: πρέπει κάποιος να εξαρθρώσει το επίκεντρο, για να κερδίσει διαφορετικά προοπτικά σημεία

Παίρνουν τη σκυτάλη οι υπερκειμενικοί

Στην τεχνολογία της εκτύπωσης, το απλό κείμενο λειτουργεί ως το επίκεντρο της αναγνωστικής εμπειρίας – παρέχει ένα μοναδικό προοπτικό σημείο και έτσι γίνεται ο χώρος αναφοράς.

Το υπερκείμενο αγκαλιάζει την αποκεντρωτικότητα. Όταν ένα κείμενο είναι συνδεδεμένο με άλλα κείμενα, κανένα από αυτά ή καμιά ιδέα δεν χρειάζεται να υπάρχει στο περιθώριο – όλες είναι εξίσου αντιπροσωπευμένες και προσβάσιμες.

Ο υπερκειμενικός αναγνώστης συνεχώς αποδομεί… τον βοηθά το μέσο

Δεν είναι «κλειδωμένος» σε μια προεντεταλμένη ιεραρχία ή οργάνωση

μετατρέπει τα δικά του ενδιαφέροντα σε de facto οργανωτικές αρχές ή επίκεντρα.

Η «οθονιά» κειμένου μπορεί να θεωρηθεί ως επίκεντρο κάθε φορά, αλλά επίκεντρο εφήμερο, «δυνάμενο να από-επικεντρωθεί», εικονικό, που δημιουργεί κάποιος ...μόνο μ’ ένα κλικ «ανέβασμα» στην οθόνη

Ποτέ δεν θα δυναστεύσει άλλες πλευρές του δικτύου με τον τρόπο που το κάνει το τυπωμένο κείμενο (Landow).

Και πάλι για το επίκεντρο του κειμένου...

Καθώς ο αναγνώστης διασχίζει το μετά-κείμενο, συνεχώς μετακινεί το επί-κέντρο σύμφωνα με τις ανάγκες του, την έρευνά του ή την εμπειρία του.

Καθώς κανένα μοναδικό κείμενο δεν λειτουργεί σαν σταθερό επίκεντρο, το υπερκείμενο επιτρέπει πρόσβαση σε πολλαπλές προοπτικές θέσεις

«το υπερκείμενο καταστρέφει ένα από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά του τυπωμένου κειμένου: την αποσπασματικότητά του και τη μονοσημία στη φωνή του. Όταν κάποιος τοποθετεί ένα κείμενο μέσα σε ένα δίκτυο άλλων κειμένων, το αναγκάζει να υπάρξει ως ένα τμήμα ενός πολύπλοκου διαλόγου»

Η αναγνωστική ανταπόκριση;;;

Wolfgang Iser, Stanley Fish: ο αναγνώστης ανταποκρίνεται ενεργά στο κείμενο μιας τυπωμένης σελίδας. Αυτή του η ανταπόκριση με τη σειρά της καθορίζει και τη σημασία του κειμένου.

Με την υπερκειμενική ανάγνωση, ο αναγνώστης εν τέλει δημιουργεί το κείμενο, εφόσον…

Το κείμενο αλλάζει από ανάγνωση σε ανάγνωση και από αναγνώστη σε αναγνώστη

Η υποστασιοποίηση της μεταφοράς της αναγνωστικής ανταπόκρισης (Bolter)

Με το νέο μέσο (υπερκείμενο): ο αναγνώστης συμμετέχει στη δημιουργία του

νοήματος ως μιας αλληλουχίας λέξεων ο συγγραφέας έχει γράψει όλες τις λέξεις, αλλά

ο αναγνώστης πρέπει να τις «ανεβάσει» στην οθόνη του και να καθορίσει τη σειρά της παρουσίασης από τις επιλογές που του δίνονται

δεν υπάρχει ένα μονοσημικό κείμενο ξεχωριστά από τον αναγνώστη, ο συγγραφέας γράφει ένα σύνολο δυνατών κειμένων, από τα οποία ο αναγνώστης επιλέγει»

Ναι μεν αλλά…

Σε πολλά επίπεδα το υπερκείμενο ενσωματώνει πολλή από τη λογοτεχνική θεωρία: Αποδομεί το κείμενο, προσφέρει πολυσημία και διακειμενικότητα, επιτρέπει στους αναγνώστες να ανταποκρίνονται στο κείμενο (και

μέσω αυτού να δημιουργούν νόημα για τους ίδιους), δίνει συγκείμενα στο κείμενο (το αναπλαισιώνει)

Όμως μόνο ένας τύπος υπερκειμένου τα κάνει όλα αυτά: το επεκτάσιμο, που επιτρέπει στους αναγνώστες να δημιουργούν τους δικούς

τους συνδέσμους, να υπομνηματίζουν το κείμενο, να επεξεργάζονται τα δεδομένα του

Οι υπερκειμενικοί αναγνώστες και οι ρόλοι τους

Σ’ ένα κλειστό υπερκείμενο (κόμβοι πληροφορίας και υπερδεσμοί προκαθορισμένοι και κλειδωμένοι) Δέκτης Χρήστης Ξεφυλλιστής

Και ο συγγραφέας και ο αναγνώστης υποθέτουν ότι το νόημα κατοικεί στο κείμενο και ότι ο αναγνώστης εξαρτάται από την αυθεντία του συγγραφέα.

Ένας «αποφασιστικός» αναγνώστης θα υπονόμευε κι εδώ την αυθεντία του συγγραφέα, αλλά θα εργαζόταν ενάντια στις προθέσεις του συγγραφέα για το κείμενο

Σε ανοιχτού τύπου υπερκείμενα…

το κείμενο και ο συγγραφέας ούτε ελέγχουν αλλά ούτε και δημιουργούν τη σημασία, στην καλύτερη περίπτωση παρέχουν την ευκαιρία στους αναγνώστες, για να ασκήσουν την ερμηνευτική αυτονομία τους

ο συγγραφέας βλέπει το υπερκείμενο ως μια ανοιχτή/απέραντη συνομιλία, στην οποία ο ίδιος προσφέρει απλά τα πιθανά κείμενα και τις πορείες, και οι αναγνώστες ανακαλύπτουν, αλλά και δημιουργούν, αυτό που θέλουν να μάθουν.

Η εμφάνιση του wreader… ή για να τρελαθούμε εντελώς…

Εφόσον έχουμε τη δυνατότητα της εκ νέου ρύθμισης συνδέσεων, υπομνηματισμού ή επεξεργασίας του κειμένου, έχουμε και το ρόλο «αναγνώστης – συν-συγγραφέας»

Και με τη σειρά του ο αναγνώστης ως συν-συγγραφέας είναι ικανός να επικαλεσθεί ρόλους αναγνωστών για άλλους αναγνώστες, ένας από τους οποίους μπορεί να είναι ο ρόλος του πρωταρχικού συγγραφέα

Η διάκριση μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη γίνεται θολή, δεδομένου ότι καθένας διαδραματίζει το ρόλο του άλλου.

Διαδραστική αφήγηση: Η μη γραμμική διάσταση των αφηγηματικών λειτουργιών Διαδραστικότητα «παιγνιώδης διάθεση, αίσθημα χαράς» Υβρίδιο συνδυασμός – αλληλεπίδραση παραδοσιακού περιεχομένου

και υπολογιστικής τεχνολογίας

Ο ρόλος του συγγραφέα:

Στη Λογοτεχνία•Γράφει μια ιστορία

•Σχεδιάζει, δημιουργεί ως υπερκείμενο σύστημα

•Έχει τον απόλυτο έλεγχο της διαδικασίας

Στην Υπερλογοτεχνία

•Προβλέπει δυνητικές διαδρομές

•Συμπεριλαμβάνεται στο σύστημα για το οποίο γράφει ως κρίσιμο «αποφασίζον υποσύστημα»

•Έχει ακόμα τα μεγαλύτερα περιθώρια ελέγχου

Hyper-literature

Μια διδακτορική διατριβή (στα αγγλικά) που εξετάζει σφαιρικά το θέμα

Υπερκειμενική ποίηση (κάντε κλικ στο Begin poem)

Μυθιστόρημα «24 ώρες μ’ έναν γνωστό σου» Πλανήτης Πρέσπα Για το υπερκείμενο γενικά