latistor.blogspot.com http://latistor.blogspot.com/2014/09/blog-post_23.html

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Από την ετυμολογία των λέξεων

Michael Tompsett

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Από την ετυμολογία τωνλέξεων

1. Σας δίνονται ομάδες λόγιων σύνθετων λέξεων. Ναγράψετε στη την αρχαία λέξη που αποτελεί κοινόσυνθετικό κάθε ομάδας λέξεων και τη σημασία της.

Σύνθετες Λέξεις

ανθρωποκτονία, αυτοκτονία, εντομοκτόνο = κτείνω(σκοτώνω, φονεύω)

νοσοκομείο, γηροκομείο, δασοκόμος, ανθοκόμος = κομέω -�(φροντίζω)

δημοκρατία, γραφειοκρατία, αριστοκράτης = κρατέω -� (έχωτην εξουσία, εξουσιάζω, νικώ, είμαι κύριος κάποιου,υπερτερώ)

φυγόπονος, φιλόπονος, γεωπόνος: πονέω -� (κοπιάζω,μοχθώ, κουράζομαι / αποκτώ κάτι με κόπο)

μικροσκόπιο, αστεροσκοπείο, καιροσκόπος, βολιδοσκοπώ: σκοπέω -� (παρατηρώ, σκέπτομαι, εξετάζω)

διχοτόμος, ρυμοτομώ, έντομο, σύντομος: τέμνω (κόβω, σκίζω, διαχωρίζω)

φιλόλογος, φιλονικία, φιλότιμος: φιλέω -� (αγαπώ, μου αρέσει να κάνω κάτι, συνηθίζω)

εξωφρενικός, φρενοκομείο, ταπεινοφροσύνη, αφροσύνη: φρην (γεν. φρενός) (νους, αντίληψη, λογική, ορθόςλόγος, νόηση)

ψευδορκία, ψευδάργυρος, ψευδώνυμο: ψε�δος (ψέμα, ψευτιά, αναλήθεια)

αψιμαχία, χειραψία, αψίκορος: �πτω (αγγίζω, συνάπτω, προσαρμόζω, ανάβω)

2. Οι λέξεις που ακολουθούν είναι σύνθετες. Να βρείτε πρώτα τα συνθετικά τους και στη συνέχεια τησημασία τους.

1. δοκησίσοφος < δόκησις (δοκώ) + σοφός: αυτός που θεωρεί τον εαυτό του σοφό

2. χρησιμοθηρία < χρήσιμος + -θήρας < θήρα (κυνήγι) = αυτός που διαρκώς επιδιώκει μόνο ό,τι θεωρεί χρήσιμογια τον εαυτό του. 3. δημοσκόπηση < δήμος + σκοπώ (παρατηρώ προσεκτικά) = η έρευνα που γίνεται στην κοινή γνώμη γιαοποιοδήποτε θέμα και η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων της έρευνας.

4. εθνεγερσία < έθνος + εγείρω (σηκώνω) = η εξέγερση έθνους εναντίον κατακτητή, ο ξεσηκωμός του για τηναποτίναξη της δουλείας.

5. σφυρήλατος < σφ�ρα + -ήλατος (με έκταση του αρχικού φωνήεντος εν συνθέσει) < �λαύνω (κινώ προς ταμπρος, χτυπώ) = [μέταλλο] που έχει υποστεί επεξεργασία με σφυρί

6. δωροληψία < δώρο + λαμβάνω = η λήψη δώρου από κάποιον, προκειμένου να παραβεί το καθήκον του. 7. κληροδοτώ < κλ�ρος + -δοτώ < δίδωμι = μεταβιβάζω (σε κάποιον) περιουσιακό μου στοιχείο με κληροδοσία,παραχωρώ κάτι ως κληροδότημα. 8. απόκλιση < �πό + κλίση < κλίνω = η διαφοροποίηση από κάτι που λαμβάνεται ως μέτρο σύγκρισης / κάθεαλλαγή ή εξέλιξη που συνιστά απομάκρυνση από κάτι που είχε αρχικώς συμφωνηθεί, οριστεί ή προβλεφθεί / ηδιαφοροποίηση από αυτό που θεωρείται κανονικό, αποδεκτό, δεδομένο.

9. επίκληση < �πί + καλ� = η έκκληση σε βοήθεια.

10. εγκλιματίζομαι < �γ (�ν) + κλιματίζομαι < κλίμα = προσαρμόζομαι σε ξένο κλίμα, σε καινούριεςκλιματολογικές συνθήκες / συνηθίζω σε νέο τρόπο ζωής, νέο περιβάλλον. 11. εγκληματώ < �γ (�ν) + καλ� (προσάπτω κατηγορία σε κάποιον) = διαπράττω έγκλημα / ενεργώ με τρόποανεπίτρεπτο, επιζήμιο.

3. Να βρείτε τις σύνθετες λέξεις των οποίων η σημασία σάς δίνεται. Το α΄ συνθετικό όλων των λέξεωνείναι κοινό.

[λάθρα (επίρρημα) = κρυφά, χωρίς να γίνεται κανείς αντιληπτός]

1. παράνομο ψάρεμα: λαθραλιεία2. αυτός που διαβάζει την εφημερίδα του διπλανού του: λαθραναγνώστης3. παράνομη εισαγωγή ή εξαγωγή εμπορευμάτων: λαθρεμπόριο4. αυτός που επιδίδεται στο εμπόριο απαγορευμένων ειδών: λαθρέμπορος5. αυτός που κυνηγάει σε απαγορευμένη περιοχή: λαθροκυνηγός – λαθροθήρας 6. κόψιμο δένδρων χωρίς την άδεια της δασικής υπηρεσίας: λαθροϋλοτομία7. υπεξαίρεση, υποκλοπή: λαθροχειρία 8. αυτός που επιβιβάζεται κρυφά σε μεταφορικό μέσο χωρίς να πληρώσει εισιτήριο: λαθρεπιβάτης9. αυτός που μετακινείται και εγκαθίσταται σε χώρα άλλη από αυτή της καταγωγής του, χωρίς να έχει περάσειαπό τις νόμιμες διαδικασίες: λαθρομετανάστης

4. Βρείτε τις σύνθετες λέξεις των οποίων η σημασία σάς δίνεται. (Όλες οι λέξεις έχουν α΄ συνθετικό τηλέξη «ναυς»).

1. λιμάνι ή όρμος όπου επισκευάζονται πολεμικά πλοία: ναύσταθμος2. κατασκευάζω σκάφος: ναυπηγώ3. μάχη ανάμεσα σε δύο στόλους: ναυμαχία4. λοστρόμος: ναύκληρος5. ο ανώτατος βαθμός στην ιεραρχία του πολεμικού ναυτικού: ναύαρχος6. επίσημο βιβλίο όπου εγγράφονται τα εμπορικά πλοία: νηολόγιο7. ομάδα εμπορικών πλοίων που πλέουν μαζί: νηοπομπή8. έρευνα που γίνεται σε εμπορικό πλοίο σε καιρό πολέμου: νηοψία9. βύθιση ή προσάραξη και συντριβή ενός πλοίου: ναυάγιο10. πλοίο που είναι επικεφαλής του πολεμικού στόλου: ναυαρχίδα

5. Να γράψεις σύνθετες λέξεις, ομόρριζες με τα ρήματα που σου δίνονται, που να έχουν τις παρακάτω

σημασίες:

α) ορθώνω1. ανέγερση, αποκατάσταση, βελτίωση: ανόρθωση2. αποκατάσταση στην προηγούμενη θέση: παλινόρθωση3. διόρθωση λάθους, αποζημίωση: επανόρθωση4. εξαιρετική επιτυχία, ανδραγάθημα: κατόρθωμα

β) δίνω1. κείμενο που δεν έχει δημοσιευτεί: ανέκδοτο2. ανυποχώρητος: ανένδοτος3. επιστολή που δεν έχει επιδοθεί στον παραλήπτη της: ανεπίδοτη4. αυτός που συνεργάστηκε με τον κατακτητή: δωσίλογος (δώσω + λόγον)5. η ενέργεια αυτού που δωροδοκείται: δωροληψία

γ) βάλλω1. αυτός που δεν μπορεί να βληθεί από εχθρικά πυρά: απυρόβλητος2. η συμμετοχή στην επίτευξη ενός κοινού σκοπού: συμβολή3. κάποιος στον οποίο δεν μπορεί να προσάψει κανένας την κατηγορία της παρανομίας ή της μεροληψίας:αδιάβλητος4. για ζωντανό οργανισμό που είναι ανθεκτικός στις ασθένειες: απρόσβλητος

6. Με πρώτο συνθετικό πρόθεση και δεύτερο συνθετικό τη ρίζα του ρήματος ορώ να σχηματίσετε σύνθεταουσιαστικά που να έχουν τις εξής σημασίες:

1. άμεσος τρόπος γνώσης χωρίς την παρέμβαση του λογικού: ενόραση2. η ικανότητα που έχει ένας άνθρωπος, με βάση κάποια δεδομένα, να διαβλέπει πιθανές εξελίξεις:διορατικότητα3. σχέδιο που αναπαριστά σε οριζόντια τομή ένα οικοδόμημα, ένα μηχάνημα, μια κατασκευή: κάτοψη4. σκέψη ενοχοποιητική για κάποιον, η οποία στηρίζεται σε ενδείξεις και όχι σε αποδείξεις: υποψία5. η θεώρηση των πραγμάτων σε ένα χρονικό βάθος, η μελλοντική δυνατότητα, η προσδοκία: προοπτική

7. Nα σχηματίσετε σύνθετες λέξεις με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη τάξη που να σημαίνουν:

1. διαίρεση, κατάταξη κατά κατηγορίες: ταξινόμηση2. τοποθέτηση στην αρχή ή μπροστά από άλλο: πρόταξη3. τοποθέτηση μέσα σε συγκροτημένο σύνολο: ένταξη4. οριστική απομάκρυνση από το στρατό αξιωματικού ο οποίος έχει υποπέσει σε βαρύ παράπτωμα: απόταξη5. διοικητική πράξη, συνταγματικά κατοχυρωμένη, με την οποία το κράτος παίρνει προσωρινά ορισμένα ιδιωτικάαγαθά και τα χρησιμοποιεί με σκοπό την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών: επίταξη

8. Να σχηματίσεις σύνθετα ουσιαστικά με δεύτερο συνθετικό παράγωγα του ρήματος λαμβάνω καιπρώτο συνθετικό: α) μία πρόθεση και β) ένα ουσιαστικό.Tα σύνθετα με πρόθεση να τα συνδυάσετε με ένα επίθετο ή με άλλο ουσιαστικό σε γενική πτώση και νασχηματίσετε ονοματικά σύνολα.

π.χ. α) ανάληψη – ανάληψη χρημάτωνβ) εργολήπτης

α) πρόληψη – πρόληψη ατυχημάτωνκατάληψη – κατάληψη κτηρίουσύλληψη – σύλληψη κακοποιούπρόσληψη – πρόσληψη υπαλλήλουπαραλαβή – παραλαβή δέματος

υπόληψη – υπόληψη ενός ανθρώπουπερίληψη – περίληψη κειμένουμετάληψη – μετάληψη άρτου και οίνουπροκατάληψη – προκαταλήψεις ατόμωνανακατάληψη – ανακατάληψη οχυρούεπανάληψη – επανάληψη ύληςαντίληψη – αντιλήψεις των νέωνσυμπερίληψη – συμπερίληψη μονάδας

β) δανειολήπτηςαιμοληψίααγροληψίαδειγματολήπτηςδωρολήπτηςεργολήπτηςιδεοληψίαθεοληψίαμεροληψίαμεσολάβησηναρκοληψίαορκοληψίαχειρολαβήφωνοληψία

9. Να βρείτε λέξεις σύνθετες με α΄ συνθετικό το αρχαίο ρήμα αλέξω (=εμποδίζω, φυλάγω) και να τιςεντάξετε μέσα σε φράσεις.

Το αλεξικέραυνο είναι μια γειωμένη μεταλλική ράβδος που τοποθετείται στην κορυφή κτηρίων για την προστασίααπό τους κεραυνούς.

Ο αστυνομικός σώθηκε χάρη στο αλεξίσφαιρο γιλέκο που φορούσε.

Το αλεξίπτωτο δεν άνοιξε εγκαίρως και ο αλεξιπτωτιστής τραυματίστηκε σοβαρά.

Η ενδυμασία των πυροσβεστών είναι αλεξίπυρη.

10. Να βρεις σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τα ρήματα λείπω, φέρω, λέ(γ)ω, οι οποίες να έχουν τησημασία που σας δίνεται.

α) λείπω

1. έλλειψη ανδρών: λειψανδρία2. ξαφνική και προσωρινή απώλεια των αισθήσεων: λιποθυμία3. έλλειψη ή απώλεια θάρρους σε δύσκολες στιγμές: λιποψυχία4. αυθαίρετη και χωρίς άδεια εγκατάλειψη των τάξεων του στρατού: λιποταξία

β) φέρω

1. αυτός που παρέχει, που δημιουργεί ελπίδες: φέρελπις2. αξιόπιστος: φερέγγυος3. αυτός που μπορεί να αποδώσει φόρους: φοροδοτικός4. αυτός που δεν έχει ή δεν προβάλλει δική του άποψη, αλλά μεταφέρει άκριτα τις απόψεις των άλλων:φερέφωνο

γ) λέ(γ)ω

1. η επίμονη αναζήτηση και χρήση σπάνιων λέξεων: λεξιθηρία2. λεκτικό παιχνίδι: λογοπαίγνιο3. η έκθεση πεπραγμένων, η απόδοση λογαριασμών για πράξεις και ενέργειες: λογοδοσία4. ο προληπτικός έλεγχος σε προϊόντα του γραπτού κυρίως λόγου αλλά και σε θεάματα κτλ.: λογοκρισία

11. Να αλλάξετε το πρώτο συνθετικό των παρακάτω λέξεων και να γράψετε ποια είναι η σημασία τωννέων σύνθετων λέξεων.

1. καταγραφή:- αναγραφή: η διαδικασία της καταχώρισης ή καταγραφής ενός κειμένου σε επίσημα έγγραφα / η διαδικασίαγνωστοποίησης, δημοσίευσης ειδήσεως, γεγονότος από τον Τύπο / η τύπωση, αποτύπωση πάνω σε αντικείμενο.- περιγραφή: η διαδικασία απόδοσης (με γραπτό ή προφορικό λόγο) των χαρακτηριστικών προσώπου,αντικειμένου, κατάστασης, γεγονότος κ.λπ., ώστε να μπορεί κάποιος να σχηματίσει μια όσο το δυνατόνακριβέστερη εικόνα γι’ αυτά (χωρίς να τα έχει δει ο ίδιος).- διαγραφή: η ακύρωση της ύπαρξης ή της ισχύος / η εκδίωξη, η απομάκρυνση κάποιου από θέση που κατείχε /ο σχεδιασμός / η σχηματική ή σε γενικές γραμμές περιγραφή ή απόδοση.- απογραφή: η λεπτομερής καταγραφή πραγμάτων / η καταγραφή σε ονομαστικούς και στατιστικούς καταλόγουςτων κατοίκων μιας χώρας.- επιγραφή: κείμενο που είναι χαραγμένο πάνω σε μάρμαρο, πέτρα ή άλλο σκληρό υλικό, για να θυμίζεισπουδαίο πρόσωπο ή γεγονός / οτιδήποτε είναι γραμμένο σε πινακίδα και συνεκδοχικά η ίδια η πινακίδα / σεεπιστολή τα στοιχεία του παραλήπτη.- εγγραφή: η καταχώριση του ονόματος και των στοιχείων κάποιου, ενδεχομένως με την προσκόμιση τωναπαραίτητων δικαιολογητικών, σε κατάλογο προσώπων / η καταχώριση κάθε είδους συναλλαγών εμπορικήςφύσεως στα ανάλογα λογιστικά βιβλία / μηχανική, οπτική και μαγνητική αποτύπωση ήχου ή εικόνας σε δίσκο,μαγνητική ταινία κ.λπ.- μεταγραφή: η μεταφορά σε άλλων κώδικα / η ένταξη αθλητή σε άλλον σύλλογο (ομάδα) από αυτόν στον οποίομέχρι τότε ανήκε / η μεταφορά δεδομένων από ένα σύστημα σε άλλο / η καταχώριση (σε ειδικό βιβλίο και απόαρμόδια δημόσια υπηρεσία, υποθηκοφυλακείο) των συμβολαίων ή των τίτλων, με τους οποίους αποκτώνται ήμεταβάλλονται εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτων / το στάδιο μεταβίβασης του γενετικού μηνύματος από τοD.N.A του πυρήνα στο αγγελιαφόρο R.N.A.- προγραφή: η δίωξη ή η καταδίκη και εξόντωση πολιτικών αντιπάλων- μετεγγραφή: η εγγραφή (μαθητή, φοιτητή κ.λπ.) σε άλλο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή τμήμα από αυτό στο οποίοήταν εγγεγραμμένος αρχικώς / η μεταγραφή (επαγγελματία) αθλητή από έναν αθλητικό σύλλογο σε άλλον.

2. ιδιοτέλεια- υποτέλεια: η υποδούλωση, η υποταγή σε κάποιον ισχυρότερο- πολυτέλεια: η κατάσταση πλούτου και άνεσης, που χαρακτηρίζεται από τη δαπάνη μεγάλων χρηματικώνποσών και τη χρήση αντικειμένων που υπερβαίνουν τις συνήθεις ανάγκες του ανθρώπου / οτιδήποτε προσφέρειευχαρίστηση και απαιτεί έξοδα, χωρίς να είναι βασικό αγαθό / το αγαθό που δεν είναι προσιτό (επειδή βρίσκεταισε έλλειψη ή πωλείται σε υπερβολικά υψηλή τιμή).- συντέλεια: το τέλος / μεταφορικά: πολύ κακές καιρικές συνθήκες- ατέλεια: η έλλειψη τελειότητας / το ελάττωμα / η απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής τελών, δασμών,φόρων.- εντέλεια: η τελειότητα- λυσιτέλεια: χρησιμότητα, ωφελιμότητα- αυτοτέλεια: ανεξαρτησία, πληρότητα- νομοτέλεια: η απαρέγκλιτη υπαγωγή οποιουδήποτε στοιχείου της πραγματικότητας σε συγκεκριμένους,απαράβατους κανόνες.- ανιδιοτέλεια: η διάθεση για προσφορά χωρίς την ύπαρξη συμφέροντος ή προσωπικού οφέλους.

3. ύποπτος- καχύποπτος: αυτός που νομίζει συνεχώς ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει, που υποψιάζεται ότι τα πράγματα δενείναι όπως δείχνουν, που δυσπιστεί προς όλα.- φιλύποπτος: αυτός που συνήθως ή εύκολα υποψιάζεται τους άλλους, που δεν έχει εμπιστοσύνη σε κανέναν.- περίοπτος: αυτός που είναι ορατός από κάθε πλευρά / αυτός που έχει κερδίσει την αποδοχή και τηναναγνώριση όλων.- ανύποπτος: αυτός που δεν του έχουν γεννηθεί υποψίες, που δεν ξέρει τι πραγματικά συμβαίνει, τι έχει συμβείή τις πρόκειται να συμβεί / αυτός που δεν γεννά υποψίες (για κάτι).- απρόοπτος: αυτός που συμβαίνει αιφνιδιαστικά, που δεν έχει ή δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί.

4. μετριοπαθής- αντιπαθής: αυτός που προκαλεί αντιπάθεια- απαθής: αυτός που δεν συγκινείται / ο ανεπηρέαστος από πάθη- συμπαθής: αυτός που κερδίζει την συμπάθεια των άλλων, που προκαλεί την ευμενή αντιμετώπιση, το θετικόενδιαφέρον για το πρόσωπό του- εμπαθής: αυτός που είναι γεμάτος εμπάθεια (έντονη αντιπάθεια)- ευπαθής: αυτός που προσβάλλεται εύκολα από αρρώστιες / αυτός που αλλοιώνεται ή καταστρέφεται εύκολα /(για φυσικά όργανα ή συσκευές) αυτός που καταγράφει και τις ελάχιστες εξωτερικές μεταβολές ή επιδράσεις- περιπαθής: αυτός που διακατέχεται από έντονο πάθος, που εξωτερικεύει μεγάλη ένταση συναισθημάτων- σεισμοπαθής: αυτός που έχει υποστεί ζημιές ή καταστροφές από σεισμό

5. αλλόδοξος- μισαλλόδοξος: αυτός που μισεί όσους πιστεύουν σε διαφορετικές από αυτόν (πολιτικές, ηθικές κ.λπ.) ιδέες /αυτός που δεν παραδέχεται ό,τι δεν συμβαδίζει με τις δικές του θέσεις (σε θέματα ηθικής, πολιτικής κ.λπ.)- ένδοξος: αυτός που περιβάλλεται από δόξα και φήμη- απαισιόδοξος: αυτός που βλέπει μόνο τη δυσάρεστη όψη των πραγμάτων ή που προβλέπει δυσάρεστηέκβαση μιας υπόθεσης- παράδοξος: αυτός που βρίσκεται τελείως έξω από τα συνηθισμένα, που παραβιάζει τη φυσική τάξη τωνπραγμάτων και γι’ αυτό δεν γίνεται εύκολα πιστευτός- φιλόδοξος: αυτός που αγαπά πολύ τη δόξα και τα μεγαλεία, που τον διακρίνει ζωηρή επιθυμία για ανάδειξη /αυτός που έχει πολλές φιλοδοξίες για τη μελλοντική του εξέλιξη, που επιδιώκει έντονα να επιτύχει (κάπου) ή νααποκτήσει (κάτι)- επίδοξος: αυτός που έχει τη φιλοδοξία ή αναμένεται (με καλή σημασία) ή αποπειράται (με αρνητική σημασία)να πραγματοποιήσει κάτι που επιθυμεί / αυτός που προσπάθησε ανεπιτυχώς να κάνει ή να γίνει κάτι- ματαιόδοξος: αυτός που επιδιώκει να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, που χαρακτηρίζεται από έπαρση- αισιόδοξος: αυτός που διαπνέεται από αισιοδοξία, πίστη στη θετική πλευρά και έκβαση των πραγμάτων /αυτός που αξιολογείται ως ευνοϊκός, αίσιος- ανορθόδοξος: αυτός που παραβιάζει τα καθιερωμένα, τα γενικώς αποδεκτά

6. πλεονεξία- δυσανεξία: η έντονη -ενίοτε και παθολογική- αντίδραση του οργανισμού σε ουσίες που δεν μπορεί νααφομοιώσει και να μεταβολίσει κανονικά- μειονεξία: το να μειονεκτεί, να υστερεί κάποιος έναντι άλλου- απροσεξία: η έλλειψη προσοχής / συνεκδοχικά το λάθος που οφείλεται σε έλλειψη προσοχής- καχεξία: η ασθενική κράση, η έλλειψη υγιούς ανάπτυξης

12. Να βρείτε τη σημασία των παρακάτω λέξεων και τα συνθετικά τους μέρη. Στη συνέχεια νασχηματίσετε φράσεις με μερικές από αυτές.

1. απόρροια: η κατάσταση ή η διαδικασία που αποτελεί την αναγκαία και φυσική συνέπεια, το επακόλουθοσυγκεκριμένου αιτίου (�πό + �έω)~ Η επιτυχία του στον διαγωνισμό ήταν απόρροια μακράς και σκληρής προσπάθειας.

2. αποκύημα: το δημιούργημα, το γέννημα (�ποκυ� (=γεννώ) �πό + κυέω -�)

~ Όσα ισχυρίζεται δεν είναι παρά αποκύημα της νοσηρής του φαντασίας.

3. άτρωτος: αυτός που δεν έχει ή δεν είναι δυνατόν να πληγωθεί ή να τραυματιστεί / αυτός που δεν μπορεί ναπληγεί, να θιγεί, που διατηρείται αμετάβλητος και ακέραιος [�- στερητικό + τρωτός < τιτρώσκω (= τραυματίζω,πληγώνω)]~ Παρ’ όλες τις ενορχηστρωμένες επιθέσεις των αντιπάλων του, έλαμψε τελικά η αλήθεια και παρέμεινε άτρωτος.

4. ευπαθής: αυτός που προσβάλλεται εύκολα από αρρώστιες / αυτός που αλλοιώνεται ή καταστρέφεται εύκολα(ε� + -παθής, παράβαλε αόριστο β΄ �παθον του ρ. πάσχω)~ Τα ευπαθή προϊόντα, όπως το γάλα, δεν πρέπει να μένουν εκτός ψυγείου.

5. ανεξίτηλος: αυτός που δεν ξεβάφει, που δεν μπορεί να αφαιρεθεί με πλύσιμο, σβήσιμο, ξύσιμο / αυτός πουδεν μπορεί να διαγραφεί, να εξαλειφθεί από τη μνήμη, που αφήνει μόνιμη και διαρκή την ανάμνηση και τηνεπίδρασή του [�ν- στερητικό + �ξίτηλος (που γρήγορα ξεβάφει, εξαφανίζεται) < �ξιτός < �ξιέναι < �ξειμι(εξέρχομαι, βγαίνω) < ε�μι]~ Άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του στον χώρο των γραμμάτων.

6. δειγματοληψία: η λήψη δείγματος από εμπόρευμα για δοκιμή ή έλεγχο ή για καθορισμό της τιμής, του φόρουτου κ.λπ. / η επιλογή χαρακτηριστικών παραδειγμάτων, που καθιστά δυνατή τη συναγωγή συνολικώνσυμπερασμάτων (δείγμα + λαμβάνω)

7. ανεπίληπτος: αυτός που δεν έχει τίποτα επιλήψιμο, εναντίον του οποίου δεν μπορεί να διατυπωθεί κατηγορία[�ν- στερητικό + �πιληπτός (αξιοκατάκριτος, επίμεμπτος) < �πιλαμβάνω]

8. σύγκλιση: η κίνηση προς το ίδιο σημείο (συγκλίνω < συγ (συν) + κλίνω)

9. πρόσκληση: το κάλεσμα κάποιου να παραστεί, να συμμετάσχει κάπου ή να προβεί σε ενέργεια (προς +κλήση < καλέω -�)

10. εξιτήριο: το έγγραφο που πιστοποιεί ότι ολοκληρώθηκε η θεραπεία ασθενούς και ότι αυτός μπορεί να βγειαπό το νοσοκομείο [ �ξιτήριος < �ξιτός < �ξειμι (εξέρχομαι)]

13. Να συνθέσετε κάθε λέξη της ομάδας A΄ με όσο περισσότερες λέξεις της ομάδας B΄ μπορείτε και νασχηματίσετε σύνθετες και παρασύνθετες λέξεις.

A΄ B΄αυτός ορώεν τέλος (=σκοπός)δήμος δόξαεπί κρατώσυν έργον

- αυτόπτης, αυθωρεί (= ευθύς αμέσως), αυτοψία, αυτοτέλεια, αυτοκρατορία, αυτενέργεια, αυτουργός - ενόραση, εντελώς, εντέλεια, ένδοξος, εγκρατής, ενεργός, ενέργεια- δημοκρατία, δημιουργία- έφορος, επιτελείο, επίδοξος, επικράτηση, επενέργεια- σύνοψη, συντέλεια, συγκρατώ, συγκράτηση, συνεργασία, συνεργός

14. Ποια είναι η σημασία του α΄ συνθετικού στις παρακάτω λέξεις; Να σχηματίσετε και άλλες σύνθετεςλέξεις που να έχουν τα ίδια αχώριστα μόρια ως α΄ συνθετικό τους.

1. αείμνηστος: (αεί = πάντα / πάντοτε)~ αειθαλής, αεικίνητος, αειμακάριστος, αειπάρθενος, αείποτε, αειφανής, αειφόρος, αείφυλλος

2. αμφίβιο: (αμφί = κάτι ή κάποιος υπάρχει ή συμβαίνει και στα δύο μέρη ή και από τις δύο πλευρές / βρίσκεταιμεταξύ δύο αντίθετων εννοιών ή ανάμεσα σε δύο μέρη)~ αμφίβιος, αμφιβάλλω, αμφίπλευρος, αμφίστομος, αμφίρροπος, αμφιθυμία, αμφιταλάντευση, αμφιφυλόφιλος,αμφίφυλος, αμφισημία, αμφιρρεπής, αμφισβητώ, αμφιθαλής, αμφιθέατρο, αμφίδρομος, αμφιδέξιος, αμφίγνωμος,αμφίεση

3. διαγώνιος: (δια = δηλώνει: διανομή, χωρισμό, διασκορπισμό, διαφορά, εναντιότητα, κίνηση μέσα από τόπο,υπεροχή, χρονική διάρκεια, διακοπή, έμμεσα εξαγόμενη γνώση κ.λπ.)~ διαβάζω, διαβαθμίζω, διαβαίνω, διαβαλκανικός, διάβαση, διαβατήριο, διαβάτης, διαβατός, διαβεβαίωση,διάβημα, διαβήτης, διαβιώ, διαβλητός, διαβόητος, διαβολή, διαβολικός, διάβρωση, διάγγελμα, διαγιγνώσκω,διαγκωνίζομαι, διάγνωση, διάγραμμα, διαγραφή, διάγω, διαγωγή, διάζωμα, διαγώνισμα, διαδίδω, διάδικος,διαδικασία, διαδίκτυο, διάδοση, διάδοχος, διαδραματίζω, διάδραση, διάδρομος, διαζευγμένος, διαζευκτήριο,διάζευξη, διάθεση, διαθέτω, διαθήκη, διαιρώ, διαιωνίζω, διακαής, διακανονίζω διάκειμαι, διακεκριμένος, διάκενο,διάκεντρος, διαπιστώνω, διανοούμαι, διαρκώ

4. διχοστασία: (διχο = δηλώνει διαίρεση σε δύο μέρη ή στη μέση)~ διχογνωμία, διχόνοια, διχοστασία, διχοτόμηση, διχοτομώ

5. δυσοίωνος: (δυσ- = δηλώνει κακή ιδιότητα / δυσκολία για κάτι)~ δυσανάγνωστος, δυσανάλογος, δυσανασχετώ, δυσανεξία, δυσαρέσκεια, δυσεπίλυτος, δυσεπίτευκτος,δυσάρεστος, δύσβατος, δυσδιάκριτος, δυσερμήνευτος, δύσμοιρος, δύσμορφος, δυσνόητος, δυσοσμία, δυσπιστία,δύσπιστος, δυσπλασία, δυσπραγία, δυσπρόσιτο, δυστύχημα, δυστυχής, δυσφορία

6. ενδόμυχος: (ενδο = δηλώνει ότι κάτι υπάρχει ή συμβαίνει στο εσωτερικό αυτού που σημαίνει / αυτό πουδηλώνει το β΄ συνθετικό συμβαίνει στο εσωτερικό, μέσα)~ ενδογαμία, ενδογενής, ενδοεπικοινωνία, ενδοκάρπιο, ενδόμυχος, ενδοσκόπηση, ενδοστρεφής, ενδοχώρα

7. έφηβος: (επί, επ-, εφ- = δηλώνει: επάνω, προσθήκη, επιπλέον, κατόπιν μετά, το τέλος μιας διαδικασίας, τοσκοπό, εχθρική διάθεση)~ εφήμερος, εφημερίδα, επιβραδύνω, επιβαρύνω, επιβολή, επίγειος, επίγνωση, επίγραμμα, επίδειξη, επιβλέπω,επίδοξος, επίδοση, επιδέξιος, επιδημία, επιδρώ, επιζητώ, επίθημα, επικαλύπτω, επικερδής, επικηρύσσω,επιλέγω, επικοινωνώ, επιμορφώνω, επιμερίζω, εφημερία εφησυχάζω

8. ευκαιρία: (ευ = δηλώνει καλή ιδιότητα αυτού που σημαίνει το β΄ συνθετικό / την ευκολία ως προς το ναπραγματοποιηθεί αυτό που σημαίνει το β΄ συνθετικό)~ ευαγγέλιο, ευαισθησία, ευάριθμος, ευγένεια, ευγηρία, ευγνωμοσύνη, ευγονία, ευδαιμονία, ευτυχία, ευεργεσία,ευημερία, ευδοκίμηση, ευελπιστώ

9. ημιμάθεια: (ημι = δηλώνει ότι κάτι είναι μισό ή δεν έχει ολοκληρωθεί)~ ημιάγριος, ημιανάπαυση, ημιαπασχόληση, ημιαντοχή, ημιαυτόματο, ημιδιαφανής, ημίκλειστος, ημιμόριο,ημιδιάμετρος, ημίγυμνος, ημίγλυκος, ημίονος, ημιστίχιο, ημιστύλιο, ημισφαίριο

10. ομόγλωσσος: (ομο = δηλώνει πράξη που γίνεται ταυτόχρονα ή από κοινού με άλλη / ίδια ταυτότητα ήπροέλευση)~ ομοβροντία, ομογάλακτος, ομογάστριος, ομογενής, ομόγνωμος, ομοεθνία, ομόηχος, ομόθυμος, ομόθρησκος,

11. υφιστάμενος: (υπο, υπ-, υφ- = δηλώνει ότι κάτι βρίσκεται κάτω από κάτι ή κινείται προς τα κάτω / βρίσκεταιυπό την επίδραση, υπό το κράτος ή την εξουσία / είναι σε ιεραρχικά ή αξιολογικά κατώτερη θέση ή τάξη / γίνεταικρυφά, λαθραία / χαρακτηρίζεται από κίνηση προς τα πίσω / γίνεται ή υπάρχει σε μικρό βαθμό ή για μικρόχρονικό διάστημα / χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια / υπάρχει ή συντελείται με πιο έντονο τρόπο)~ υποβρύχιος, υποδόριος, υπόγειος, υποκύπτω, υπόδουλος, υπακούω, υπόδικος, υποφέρω, υποψήφιος,υπόχρεος, υποτάσσω, υπάλληλος, υπηρέτης, υπαρχηγός, υποπλοίαρχος, υφυπουργός, υπόκοσμος, υποθάλπω,υποκινώ, υποβόσκω, υποδαυλίζω, υπαινίσσομαι, υπαναχωρώ, υπεκφεύγω, υποαπασχολούμαι, υπολειτουργώ,

υποθερμία, υπόταση, υποδέχομαι, υπενθυμίζω, υποδιαιρώ

12. αρχισυντάκτης: (αρχι = δηλώνει υπεροχή, αρχηγεία, πρωτεία / ότι κάτι βρίσκεται στην αρχή / επίταση μιαςιδιότητας)~ αρχίατρος, αρχίγραμμα, αρχιδικαστής, αρχιεπισκοπή, αρχιεργάτης, αρχιερέας, αρχιμηχανικός, αρχιστράτηγος,αρχισυντάκτης, αρχιληστής, αρχιτέκτονας, αρχιμάγειρας

13. τηλεσκόπιο: (τηλε, τηλ- = προσδίδει σε κάτι την έννοια της μεγάλης απόστασης / δείχνει ότι κάτι σχετίζεται μετην τηλεόραση)~ τηλεβόας, τηλεφακός, τηλέγραφος, τηλεδιάσκεψη, τηλεθεατής, τηλεπαρουσιαστής, τηλεπαιχνίδι, τηλεκινησία,τηλεοπτικός, τηλέφωνο, τηλεπικοινωνιακός, τηλεργασία τηλεσκόπιο

14. περιζήτητος: (περι = δηλώνει από όλες τις πλευρές, γύρω-γύρω / με κυκλική κίνηση, με περιστροφή / τηνκίνηση από μια αφετηρία προς ένα τέρμα / επίταση της σημασίας του β΄ συνθετικού / προσοχή, φροντίδα /αδιαφορία)~ περικυκλώνω, περιλαίμιο, περίβλεπτος, περιστρέφομαι, περιδιαβάζω, περιοδεία, περιέρχομαι, περίφημος,περιθάλπω, περιποίηση, περιφρονώ, περιβάλλον, περιγελώ, περίγραμμα

15. συλλαλητήριο: (συν, συ-, συμ-, συγ-, συλ-, συρ-, συσ- = δηλώνει ότι κάτι γίνεται από κοινού ή με τη βοήθειαάλλου / κοινό χαρακτηριστικό σε παραπάνω από ένα πράγματα ή πρόσωπα / σχέση με περισσότερα από έναπράγματα ή πρόσωπα)~ συνδιδασκαλία, συμπορεύομαι, συνεργασία, συγκατοικώ, συνομήλικος, σύγχρονος, σύνδεση, συνεπαγωγή,συμφωνία, συμφύομαι, συναγερμός, συναθλητής, συνάλλαγμα, συναγωνίζομαι, συναθροίζω

16. υψίπεδο: (ύψι = ψηλά, δηλώνει πως το β΄ συνθετικό έχει μεγάλο ύψος)~ υψικάμινος, υψίκορμος, υψιπετής, υψηλόσωμος

17. εμπρόθετος: (εν, εμ- = δηλώνει ένταξη, εισαγωγή / προσθήκη, απόκτηση ή επιπλέον κατοχή ή εκδήλωσηαυτού που δηλώνει το β΄ συνθετικό / υπαγωγή σε ορισμένη κατάσταση / ότι κάποιος χαρακτηρίζεται σε μεγάλοβαθμό από κάτι)~ εντοιχίζω, εμφυσώ, έγχρωμος, έμπειρος, έμπρακτος, έγκυος, έγγαμος, εμπόλεμος, ένθερμος, εμπαθής,εναγώνιος, εναλλακτικός

18. εισπράττω: (εισ- = δηλώνει κίνηση προς τα μέσα / αποδοχή ή ένταξη)~ εισχωρώ, εισδύω, εισέρχομαι, εισάγω, εισρέω, εισακούω, εισδοχή, εισαγγελέας, εισβάλλω, εισαγωγή, εισδοχή,είσοδος

15. Συνθέστε το ουσιαστικό λύση με προθέσεις και συνδυάστε καθένα από τα σύνθετα ουσιαστικά που θασχηματίσετε με άλλα κατάλληλα ουσιαστικά σε γενική πτώση (ενικού ή πληθυντικού αριθμού).π.χ. επίλυση (προβλήματος, διαφορών, εξισώσεων, ζητήματος).

απόλυση (υπαλλήλου, στρατιώτη, κρατουμένου)ανάλυση (ποιήματος, δεδομένων, αίματος, έργου)διάλυση (εταιρείας, διαδηλωτών, γάμου, βουλής)έκλυση (ηθών, θερμότητας)κατάλυση (εξουσίας, δημοκρατικών θεσμών, οίνου)παράλυση (κυκλοφορίας, μυών, νου, κρατικής μηχανής)

16. Να αποδώσεις με μια σύνθετη λέξη τις ακόλουθες φράσεις:

1. ο επικεφαλής των μουσικών: αρχιμουσικός2. δυσκολία στην πέψη: δυσπεψία3. ζώα ή φυτά που ζουν και στην ξηρά και στο νερό: αμφίβια4. ανώδυνος θάνατος: ευθανασία

5. αυτός που έχει το ίδιο κέντρο: ομόκεντρος6. εξοικειώνω ένα ζώο ή ένα φυτό σε ξένο κλίμα: εγκλιματίζω7. εκείνος που δεν μπορεί να ξεβάψει, να σβήσει: ανεξίτηλος8. δικαστής που κρίνει, χωρίς να παίρνει το μέρος κανενός: αμερόληπτος9. εκείνος που έχει την ίδια μητέρα: ομομήτριος10. παράνομη αλιεία: λαθραλιεία11. ιδιότητα του οργανισμού να μην προσβάλλεται από ορισμένες αρρώστιες: ανοσία12. άγαλμα ή στήλη ή αγγείο σε αρχαίο τάφο: επιτύμβιο13. εκείνος που διαρκεί μια μέρα, λίγο: εφήμερος14. ύπαρξη δύο διαφορετικών απόψεων: διχογνωμία16. εκείνος που ασκεί την ίδια τέχνη: ομότεχνος

17. Να γράψετε σύνθετες λέξεις με α' συνθετικό την αντωνυμία αυτός. Να χρησιμοποιήσετε όσοπερισσότερες από αυτές μπορείτε σε ένα σύντομο κείμενο, για να περιγράψετε/χαρακτηρίσετε ένανάνθρωπο που εκτιμάτε ιδιαίτερα.

αυτοδημιούργητος, αυτοσεβασμός, αυτοδίδακτος, αυτάρκης, αυτοθυσία, αυτοδίκαιος, αυτοδιοίκηση,αυτοανακηρύσσομαι, αυτοδυναμία, αυτανάφλεξη, αυτάρεσκος, αυτήκοος, αυταρχικός, αυτοεκτίμηση,αυτοέλεγχος, αυτεπίγνωση, αυτοάμυνα, αυτογκόλ, αυτογνωσία, αυτόδηλος, αυτοδιάθεση, αυτοκράτορας,αυτοματισμός, αυτοεξέταση, αυτοκάθαρση, αυτοκαταστροφή, αυτοκέφαλος, αυτοκίνηση, αυτολογοκρίνομαι,αυτονόητος, αυτοπραγμάτωση, αυτοσχέδιος, αυτοπροαίρετος, αυτοπροσδιορισμός, αυτοπροσώπως,αυτοσκοπός, αυτοπαθής, αυτοπειθαρχία, αυτοπροστασία, αυτοπροσωπογραφία, αυτοτελής, αυτόφωτος

Ένας άνθρωπος που εκτιμώ ιδιαίτερα είναι ο πατέρας μου, ο οποίος διεκδίκησε από μικρή ηλικία την αυτονομίατου, και χάρη στον αυτοέλεγχο, την αυτοπειθαρχία και την αυτοπεποίθηση που τον διακρίνουν, κατόρθωσε ναπετύχει σημαντικά πράγματα στη ζωή του. Άνθρωπος αυτοδημιούργητος, με υψηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης καιαυτοσεβασμού, προχώρησε γρήγορα στην πολυπόθητη αυτογνωσία, κι από εκεί στην αυτοπραγμάτωση, πουπροέκυψε απ’ την εκπλήρωση των αληθινών του επιθυμιών και επιδιώξεων. Σε πολλά πράγματα υπήρξεαυτοδίδακτος, και θεωρούνταν πάντοτε εξαιρετικός επαγγελματίας και οικογενειάρχης, χωρίς ωστόσο ναεπιδεικνύει αυταρέσκεια ή αυταρχικότητα.

18. α) Να βρείτε τα συνθετικά των ακόλουθων σύνθετων λέξεων και τη σημασία που έχουν αυτά τασυνθετικά. β) Να σχηματίσετε και άλλες σύνθετες λέξεις που το β΄ συνθετικό τους να είναι ομόρριζο με τοβ΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων:

1. νοσταλγία: < νόστος + -αλγία < �λγος (πόνος)~ οσφυαλγία, κεφαλαλγία, μυαλγία, νευραλγία, νευραλγικός.

2. αψίκορος: < �ψι- (< �πτω) + κόρος (χόρτασμα) < κορέννυμι «χορταίνω»~ ακόρεστος, πολυακόρεστος

3. αιμοβόρος: < α�μα + -βόρος < βορά «τροφή»~ σαρκοβόρος, χρονοβόρος, καταβροχθίζω, διάβρωση

4. υδρογόνο: < υδρο (< �δωρ) + -γόνο < γόνος (δηλώνει καταγωγή / ότι κάτι παράγει ή προκαλεί κάτι) <γίγνομαι~ απόγονος, επίγονος, πρόγονος, σιελογόνος, καρκινογόνος, ασφυξιογόνος, δακρυγόνος

5. ιστοριοδίφης: < ιστορία + -δίφης < διφάω -� «ψηλαφώ, ερευνώ επιμελώς»~ αρχαιοδίφης, φυσιοδίφης, αναδίφηση

6. πλειοδοσία: < πλείο- < πλε�ον / πλέον, ουδέτερο του επιθέτου πλείων + δοτώ < δότης < δοτήρ < δίδωμι~ μειοδοσία, μειοδότης, πλειοδότης, αιμοδότης, ζωοδότης, γνωμοδότηση, κληροδότης, κληροδοσία, μισθοδοσία,

τροφοδοσία, επίδοση, μετάδοση

7. δειγματοληψία: < δείγμα (< δείκνυμι «δείχνω») + -ληψία < λαμβάνω (< θέμα ληψ-, παράβαλε μέλλονταλήψομαι)~ αιμοληψία, θρησκοληψία, ηχολήπτης, ηχοληψία, αμεροληψία, επιληψία, προκατάληψη

8. οικονομία: < ο�κος + νέμω. Σύνθετο εκ συναρπαγής από τη φράση ο �κον νέμειν / νέμεσθαι, αρχική σημασία«αυτός που διαχειρίζεται και διοικεί τα του οίκου».~ αστυνόμος, διανομή, κατανομή, παράνομος, αυτονομία

9. βολιδοσκοπώ: < βολίδα + σκοπέω -� «σκοπεύω».~ κατάσκοπος, περισκόπιο, τηλεσκόπιο, μαγνητοσκόπηση, βιντεοσκόπηση, επίσκοπος

10. εξωφρενικό: < �ξω + φρην, φρενός (πληθ. φρένες) «καρδιά, νους, λογική». Σύνθετο εκ συναρπαγής από τηναρχαιοελληνική φράση �ξω φρενών (που απαντά στον Πίνδαρο, Ολυμπιόνικος 7, 47).~ άφρων, αφροσύνη, παράφρων, παραφροσύνη, περιφρόνηση, εχεφροσύνη, σωφροσύνη

11. ματαιοπονία: < μάταιος + πονέω -� «κοπιάζω, μοχθώ, κουράζομαι».~ φυγόπονος, καταπονώ, εκπονώ, εκπόνηση, φιλόπονος, συμπονετικός, καταπόνηση

12. καινοτόμος: < καινός (νέος) + -τομ� < τόμος < τέμνω.~ λαιμητόμος, ανατομία, σύντομος, απότομος, έντομο, διατομή, επιτομή

13. άπορος: < �- στερητικό + πόρος (πέρασμα, διάβαση).~ εύπορος, απορία, πρωτοπόρος, πρωτοπορία, οδοιπόρος, εμπόριο, ποντοπόρος

14. νοσοκομείο: < νοσο- < νόσος + κομ� (φροντίζω, περιποιούμαι).~ γηροκομείο, ανθοκομείο, βρεφοκόμος, μελισσοκόμος, ιπποκόμος

15. υποψία: < �πο + �πτός (ορατός) < �π-, παράβαλε �πωπα < �ράω -�.~ βιοψία, αυτοψία, ύποπτος, απρόοπτος, περίοπτος, καχυποψία, διορατικότητα, ενόραση

16. λιποθυμώ: < λιπο- (< λείπω, αόριστος β΄ �λιπον) + -θυμ� < θυμός.~ αθυμώ, αθυμία, ενθύμιο, εύθυμος, πρόθυμος

17. θεσιθήρας: < θέση (< τίθημι) + -θήρας < θήρα (κυνήγι) < θήρ (άγριο ζώο).~ λεξιθήρας, ψηφοθήρας, προικοθήρας, λαθροθήρας

18. πλησίστιος: < πλησι- < θέμα πλησ- του ρήματος πίμπλημι (γεμίζω), παράβαλε αόριστος �πλησα, βλέπε καιπλήρης + -ίστιος < �στίον < �στός < �στημι.~ μεσίστιος, προϊστάμενος, υφιστάμενος, αντίσταση

19. ιδιομορφία: < �διος + μορφή.~ ομοιομορφία, ποικιλομορφία, μεταμόρφωση, διαμόρφωση, πανέμορφος

20. παλινδρόμηση: < πάλιν (πάλι, δηλώνει επανάληψη) + δρόμος.~ οπισθοδρόμηση, αναδρομή, ταχυδρόμος, διάδρομος, επιδρομή

19. Να βρείτε σύνθετες λέξεις με α' συνθετικό τις αντωνυμίες: άλλος, έτερος και αλλήλους. Να επιλέξετεκάποιες από τις σύνθετες λέξεις, για να τις εντάξετε σε ένα κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον.

αλλογενής, αλλόδοξος, αλλοεθνής, αλλόγλωσσος, αλλοδαπός, άλλοθι, αλλόκοτος, αλλοπρόσαλλος~ Μια ανεκτική κοινωνία δεν διώκει τους αλλόθρησκους.~ Στις μέρες μας είναι συχνή η εκμετάλλευση των αλλοδαπών από ντόπιους αετονύχηδες.

~ Στο πλαίσιο των εκκαθαρίσεων έγιναν εγκλήματα εις βάρος αλλοεθνών.

ετερόφυλος, ετερόφωτος, ετερόχθων, ετεροχρονία, ετεροχρονισμός, ετερώνυμος~ Οι πλανήτες είναι σώματα ετερόφωτα, αντλούν το φως τους από τους αστέρες.~ Θα υπάρξει ετεροχρονισμός στην προθεσμία καταβολής των νέων φόρων.

αλληλέγγυος, αλληλεξάρτηση, αλληλεπίδραση, αλληλασφάλεια, αλληλαναδοχή, αλληλογραφία, αλληλόμορφο,αλληλοπάθεια, αλληλοσπαραγμός, αλληλοδιαδοχή, αλληλένδετος ~Την αλληλαναδοχή για την κατασκευή του φράγματος ανέλαβαν μια γαλλική εταιρία και η θυγατρική της στηνΕλλάδα.~ Η ελευθερία λόγου και η δημοκρατία είναι στοιχεία αλληλένδετα.~ Η συντριπτική νίκη του κυβερνώντος κόμματος είχε ως αποτέλεσμα τον αλληλοσπαραγμό των κομμάτων τηςαντιπολίτευσης.

20. Να σχηματίσετε σύνθετα ρήματα με α' συνθετικό μία πρόθεση και β' συνθετικό το ρήμα φέρω . Ναχρησιμοποιήσετε τα σύνθετα ρήματα σε φράσεις, έτσι ώστε να φανεί η ιδιαίτερη σημασία του καθενός.

επιφέρω~ Η τεχνολογική επανάσταση επέφερε στις μέρες μας ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές.

αναφέρω~ Η μελέτη μου αναφέρεται σε προτάσεις για την καταπολέμηση και πρόληψη του καρκίνου.

διαφέρω~ Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε το θέμα διαφέρει!

προσφέρω~ Στις γυναίκες προσφέρουν συνήθως λουλούδια.

συμφέρω~ Αυτή η επένδυση σε συμφέρει περισσότερο από τις άλλες.

υποφέρω~ Τόσο καιρό υποφέρει, και κανείς δεν ρώτησε πώς είναι.

καταφέρω~ Ο πληθωρισμός κατέφερε ισχυρό πλήγμα στον οικονομικό προσανατολισμό της κυβέρνησης.

προφέρω~ Οι αρχαίοι πρόφεραν το η ως μακρό ε.

περιφέρω~ Εντόπισαν έναν ύποπτο να περιφέρεται μπροστά στην τράπεζα.

μεταφέρω~ Αυτό το αεροπλάνο μπορεί να μεταφέρει 250 επιβάτες.

εισφέρω~ Θέλω κι εγώ να εισφέρω στην προσπάθειά σας τις λιγοστές μου δυνάμεις.

εκφέρω~ Δεν μπορώ να εκφέρω άποψη, χωρίς να γνωρίζω τα δεδομένα του ζητήματος.

αποφέρω

~ Η επιχείρηση μας αποφέρει σημαντικά κέρδη.

21. Να γράψετε παράγωγα (απλά ή σύνθετα) των λέξεων που σας δίνονται . Χρησιμοποιώντας μερικάαπό τα παράγωγα αυτά να γράψετε ένα κείμενο που θα θίγει τα προβλήματα των σύγχρονωνμεγαλουπόλεων.

αποξενώνω: αποξένωση, αποξενωμένος μολύνω: μόλυνσηαποκόπτω: αποκομμένος ρυπαίνω: ρύπανσηεντείνω: ένταση δυσχερής: δυσχέρειαγνωρίζω: άγνωστος καχύποπτος: καχυποψίασυμβιώνω: συμβίωση, συμβιώνω δύσπιστος: δυσπιστίαενοχλώ: ενόχληση ειλικρινής: ανειλικρίνειαδένω: δεσμός έμπιστος: εμπιστοσύνηπροσποιούμαι: προσποίηση άγχος: αγχώδης

Στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου εκατομμύρια ανθρώπων καλούνται να συμβιώσουν σ’ ένα αχανές αστικόκέντρο, προκύπτουν πολλαπλά προβλήματα τόσο σε ό,τι αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και σε σχέση μετο επίπεδο διαβίωσης. Κατ’ αρχάς οι περισσότεροι πολίτες αισθάνονται αποξενωμένοι και αποκομμένοι από τοπλήθος των αγνώστων που τους περιβάλλει· δεν υπάρχουν δηλαδή ουσιαστικοί κοινωνικοί δεσμοί, ούτε καν στοστενό πλαίσιο της γειτονιάς. Ο άλλος άνθρωπος είναι κυρίως πηγή ενόχλησης, και αντιμετωπίζεται με δυσπιστίακαι καχυποψία, με αποτέλεσμα οι περισσότερες κοινωνικές σχέσεις να χαρακτηρίζονται από ανειλικρίνεια καιπροσποίηση. Πέραν, όμως, από την έλλειψη εμπιστοσύνης στις διαπροσωπικές σχέσεις, τίθεται και το σημαντικόζήτημα της μόλυνσης του περιβάλλοντος και της γενικότερης ρύπανσης του αστικού χώρου. Οι πολίτεςπαρασυρμένοι απ’ τους αγχώδεις και γεμάτους ένταση ρυθμούς της ζωής τους, αδυνατούν να αντιληφθούν τηνκαταστροφική επίδραση που έχουν στο φυσικό περιβάλλον με την αδιάκοπη χρήση των αυτοκινήτων, αλλά και μετον ασύλληπτο όγκο των ετήσιων απορριμμάτων κάθε μεγαλούπολης.

22. Να γράψεις επίθετα ομόρριζα με τις ακόλουθες λέξεις, που να έχουν πρώτο συνθετικό το στερητικό α-αν-. Να σχηματίσεις με αυτά φράσεις.

1. π.χ. κλονισμός: ακλόνητος 2. αποσπώμαι: αναπόσπαστος~ Θεωρώ την οικογένειά μου αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μου. 3. έλεγχος: ανεξέλεγκτος~ Η πυρκαγιά έλαβε γρήγορα ανεξέλεγκτες διαστάσεις λόγω του ισχυρού ανέμου. 4. αισθάνομαι: αναίσθητος~ Ο οδηγός της μηχανής βρέθηκε αναίσθητος σε αρκετή απόσταση από το σημείο της πρόσκρουσης.

5. αλγώ: ανάλγητος~ Η κυβέρνηση ακολουθεί μια ανάλγητη πολιτική λιτότητας, ακόμη και σε κρίσιμους τομείς, όπως αυτός τηςυγείας. 6. φθείρω: άφθαρτος~ Στη λογοτεχνική μας παράδοση υπάρχουν άφθαρτα μνημεία του λόγου. 7. πείθω: άπιστος~ Σε ό,τι αφορά την υποτιθέμενη ευσυνειδησία των πολιτικών παραμένει σταθερά άπιστος. 8. ακολουθώ: ανακόλουθος~ Οι πράξεις του είναι ανακόλουθες προς τις εξαγγελίες του. 9. συστέλλω: ασύστολος

~ Χρησιμοποιεί ασύστολα ψεύδη εναντίον των αντιπάλων του. 10. ελεώ: ανελέητος~ Η μάχη συνεχίστηκε με ανελέητο βομβαρδισμό των εχθρικών θέσεων.

23. Σου δίνεται ένα μικρό κείμενο που αναφέρεται στο ρόλο του υγιούς τύπου. Να συμπληρώσεις τα κενάμε παράγωγα ουσιαστικά από τις λέξεις που ακολουθούν το κείμενο.

O υγιής τύπος διαπαιδαγωγεί με την προβολή του καλού· προλαβαίνει και αποκαλύπτει σφάλματα,παραλείψεις, υπερβάσεις καθηκόντων· κρίνει και ελέγχει τις πράξεις των δημόσιων ανδρών, συντελεί στηνκατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος με το να προβάλλει και να υποστηρίζει τα αιτήματα των πολιτών.

κατοχυρώνω, υπερβαίνω, προβάλλω, αιτούμαι, παραλείπω, πράττω, σφάλλω

24. Να συμπληρώσεις τα κενά που υπάρχουν στο παρακάτω κείμενο με ουσιαστικά ή επίθετα παράγωγατων λέξεων που δίνονται στις παρενθέσεις.

Το κρίσιμο (κρίση) και επίμαχο θέμα είναι βεβαίως η κλωνοποίηση του ανθρώπου. Θα αρχίσω με την παράθεση(παραθέτω) ισχυρισμών που εύκολα καταρρίπτονται. Θα αναφέρω εφαρμογές (εφαρμόζω) που ασφαλώς δενείναι δυνατό (δύναμαι) να γίνουν αποδεκτές (αποδέχομαι) ποτέ και πρέπει εγκαίρως να θεσπιστούν μέτρα πουνα τις αποκλείουν. Θα τελειώσω με εφαρμογές (εφαρμόζω) της κλωνοποίησης ευεργετικές (ευεργέτης) για τονάνθρωπο. Οι γενικόλογες διακηρύξεις (διακηρύσσω) κατά του κλωνισμού του ανθρώπου… είναι τουλάχιστονεπιπόλαιες…

25. Nα συμπληρώσετε τις φράσεις με παράγωγα ή ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) των λέξεων που είναι στηνπαρένθεση.

1. Με την αρετή ο άνθρωπος προσπαθεί να σπάσει τα δεσμά (δένω) των έξεων (έχω) και των παθών (πάσχω)του.

2. Είναι διάχυτη (διαχέω) η αντίληψη ότι έκλυση (εκλύω) των ηθών σαν τη σημερινή δύσκολα θα μπορούσαμενα συναντήσουμε σε άλλη περίοδο της ιστορίας.

3. H κοινή μας ευθύνη είναι να διατηρήσουμε τον κοινό μας πολιτισμό αμόλυντο (μολύνω) από πολιτικέςεπιρροές (ρέω).

4. H δημοκρατία είναι η πειστικότερη (πείθω) μέχρι σήμερα απάντηση (απαντώ) στο πρόβλημα (προβάλλω)του περιορισμού της ελευθερίας από την εξουσία.

5. Για να γίνει ο θεατής (θεώμαι) ή ο ακροατής (ακροώμαι) ενεργός (ενεργώ) δέκτης (δέχομαι) του μηνύματος(μηνύω) της τέχνης, είναι απαραίτητη η παιδεία (παιδεύω), η συστηματική (σύστημα) εξοικείωση(εξοικειώνομαι) με τα δημιουργήματά (δημιουργώ) της.

25. α) Ποια καλλιτεχνικά κινήματα ξέρετε με την κατάληξη -ισμός και ποιο είναι το περιεχόμενο τουκαθενός;

Ρεαλισμός: Η θεωρία ή τεχνοτροπία κατά την οποία οι οικείες πλευρές της ζωής αναπαρίστανται με ένανξεκάθαρα ευθύ ή απλό τρόπο.

Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός: Η επίσημα αποδεκτή καλλιτεχνική ή λογοτεχνική τεχνοτροπία της πρώην ΣοβιετικήςΈνωσης, που στηριζόταν φιλοσοφικά και μεθοδολογικά στη λενινιστική θεωρία της αντανάκλασης και στόχευεστην αισθητική διαπαιδαγώγηση των μαζών μέσω των ιδεών του σοσιαλισμού.

Ρομαντισμός: Κίνημα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό που αναπτύχθηκε στο πρώτο μισό του 19 ου αιώνα ωςαντίδραση στον νεοκλασικισμό και τον ορθολογισμό των προηγούμενων αιώνων και έδωσε έμφαση στο ρόλο τουσυναισθήματος, της φαντασίας, του αυθορμητισμού, του συγκινησιακού και του εξωτικού/ονειρικού στοιχείου, μειδιαίτερη προτίμηση σε θέματα όπως η φύση, η περιπέτεια, η ελευθερία, ο ηρωισμός, ο έρωτας κ.ά., στο τοπικόκαι λαϊκό στοιχείο κ.ά.

Νεοκλασικισμός: Η τάση που χαρακτηρίζεται από αναβίωση του κλασικισμού στους τομείς της λογοτεχνίας, τηςμουσικής, της τέχνης και της αρχιτεκτονικής και τοποθετείται χρονικά στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και τιςαρχές του 19ου αιώνα.

Κλασικισμός: Η τεχνοτροπία που βασίζεται στη μίμηση των αρχαίων Ελλήνων ή Λατίνων συγγραφέων καικαλλιτεχνών στο ύφος και στους αισθητικούς κανόνες.

Συμβολισμός: Το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα ως αντίδρασηστον ρεαλισμό, κατά το οποίο ο λογοτέχνης ή καλλιτέχνης ερμηνεύει διαισθητικά τον κόσμο ως σύνολοσυμβόλων, αναζητεί την έκφραση ή την πρόκληση συναισθημάτων, ιδεών μέσω της χρήσεως συμβολικήςγλώσσας, φαντασίας, χρωμάτων κ.λπ.

Παρνασσισμός: Ποιητικό ρεύμα που εμφανίστηκε στη Γαλλία κατά τη δεκαετία του 1860 και κυριάρχησε ως τοτέλος του 19ου αιώνα, αναζητούσε την ποιητική έμπνευση στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό καιεπιδίωκε την αυστηρή τήρηση των στιχουργικών κανόνων και την άψογη μορφική επεξεργασία του στίχου.

Νεορομαντισμός: Το ρεύμα στην τέχνη, που συνιστά επιστροφή στα αισθητικά ιδεώδη του ρομαντισμού, στουςτομείς της ζωγραφικής, της αρχιτεκτονικής, της λογοτεχνίας, της μουσικής και του κινηματογράφου και προβάλλειτα στοιχεία της φαντασίας και της νοσταλγίας.

Νεορεαλισμός: Λογοτεχνικό και κινηματογραφικό κίνημα, που επεδίωξε να παρουσιάσει την πραγματικότητα τηςμεταπολεμικής ζωής (επιλέγοντας, λ.χ. στον κινηματογράφο, φυσικά τοπία, ερασιτέχνες ηθοποιούς γιααυθεντικότερες ερμηνείες κ.λπ.).

Νατουραλισμός: Αισθητικό κίνημα του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου αιώνα, που επηρεάστηκεέντονα από το αίτημα της εποχής για μεταφορά των αρχών και των μεθόδων της φυσικής επιστήμης στον χώροτων καλών τεχνών και της λογοτεχνίας και εκδηλώθηκε ως τάση να απεικονίζεται η πραγματικότητα με τρόπο όσοτο δυνατόν πιο πιστό και αντικειμενικό και σε όλες της τις λεπτομέρειες, ακόμη και τις άσχημες ή τις επουσιώδεις,χωρίς προσπάθεια για εξιδανίκευση ή ωραιοποίηση.

Υπερρεαλισμός: Καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα(αφότου ο Αντρέ Μπρετόν το 1924 και το 1929 εξέδωσε το πρώτο και το δεύτερο αντίστοιχα υπερρεαλιστικόμανιφέστο) δίνοντας έμφαση στην υποσυνείδητη ή άλογη σημασία των παραστάσεων που ενεργοποιούνταιαυτόματα με τον ελεύθερο συνειρμό, καθώς και στην αξιοποίηση τυχαίων εντυπώσεων, ασυνήθιστων αντιθέσεωνκ.λπ.

Ντανταϊσμός: Καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα, προχωρημένη έκφραση του υπερρεαλισμού, πουεμφανίστηκε στη Δ. Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνακαι είχε ως βασικές αρχές την απόρριψη των καθιερωμένων αισθητικών προτύπων και κάθε είδους καλλιτεχνικήςσυμβατικότητας, την καθιέρωση του τυχαίου ως αξιώματος και βασικής προϋπόθεσης της δημιουργίας, τηνελεύθερη έκφραση του ασυνειδήτου, την άρνηση οποιασδήποτε σχέσης ανάμεσα στο λογικό και την καλλιτεχνικήέκφραση και το αποκλειστικό ενδιαφέρον για το παράδοξο, το παράλογο και το φανταστικό.

Φουτουρισμός: Καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα κυρίως στηνΙταλία και τη Ρωσία και κήρυττε την εξέγερση κατά του ακαδημαϊσμού και τη ριζική ανανέωση της τέχνηςσύμφωνα με το πνεύμα του συγχρόνου της μηχανικού πολιτισμού, τον οποίο και αποθέωσε.

Φορμαλισμός: Αντίληψη και τεχνοτροπία στις καλές τέχνες και στη λογοτεχνία, που δίνει προτεραιότητα στημορφή του έργου τέχνης και στην αισθητική αντίδραση που αυτή προκαλεί, αγνοώντας σχεδόν το περιεχόμενότου ή ταυτίζοντάς το με τη μορφή.

Ιμπρεσιονισμός: Αισθητική τάση που πρωτοεμφανίστηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα, κυρίως στη ζωγραφική, μεέμφαση στην αναπαράσταση των επιδράσεων, των αντανακλάσεων του φωτός στα αντικείμενα· γενικεύθηκε ωςευρύτερο καλλιτεχνικό κίνημα, που δίνει έμφαση στην άμεση έκφραση της διάθεσης και των αισθητικώνεντυπώσεων του δημιουργού.

Εξπρεσιονισμός: Αισθητικό ρεύμα που επηρέασε τη ζωγραφική (Β. Καντίνσκυ, Π. Κλέε κ.ά.), το θέατρο (Γκ.Κάιζερ, Ευγένιος Ο’ Νηλ κ.ά.), τη μουσική (Ά. Μπεργκ κ.ά.), τη λογοτεχνία (Φ. Κάφκα κ.ά.) και τον κινηματογράφο(Φ. Λανγκ κ.ά.) και έχει ως κύρια χαρακτηριστικά την υποκειμενική έκφραση του καλλιτέχνη και την έμφαση σεέντονες συναισθηματικές ή συγκινησιακές καταστάσεις.

Κυβισμός: Η καλλιτεχνική τάση που εμφανίστηκε στη Γαλλία στις αρχές του 20ου αιώνα και χαρακτηρίζεται απότην αφαιρετική αναγωγή του πραγματικού σε βασικά σχήματα και όγκους.

Ορφισμός: Τάση της κυβιστικής ζωγραφικής, που έδινε προβάδισμα στη διάταξη των χρωμάτων.

Κονστρουκτιβισμός: Μεγάλο καλλιτεχνικό (ζωγραφική, θέατρο, λογοτεχνία, αρχιτεκτονική κ.λπ.) κίνημα, πουαναπτύχθηκε στη Ρωσία των αρχών του 20ου αιώνα (πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση) και κατόπινδιαδόθηκε στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Αμερική και το οποίο θεωρείται ότι επηρεάστηκε αρχικά από τονκυβισμό και τον φουτουρισμό· κύριο χαρακτηριστικό του είναι ο θαυμασμός για τις μηχανές, την τεχνολογία και τασύγχρονα βιομηχανικά υλικά (γυαλί, πλαστικό κ.λπ.), καθώς και η αρχή ότι η τέχνη δεν είναι «μίμηση» αλλά«δημιουργία».

Φοβισμός: Καλλιτεχνικό κίνημα Γάλλων ζωγράφων των αρχών του 20ου αιώνα (όπως λ.χ. των Ματίς, Μπρακ,Βαν Ντόνγκεν κ.ά.), οι οποίοι αντιδρώντας στον ιμπρεσιονισμό χρησιμοποιούν πολύ έντονους και αντίθετουςμεταξύ τους χρωματικούς τόνους και σκούρα περιγράμματα, ενώ παράλληλα αποδίδουν ελεύθερα τα σχήματατων αντικειμένων και καταργούν την προοπτική.

β) Ποιες κοινωνικοοικονομικές και φιλοσοφικές θεωρίες ξέρετε με την κατάληξη -ισμός και ποιο είναι τοπεριεχόμενο της καθεμιάς;

Καπιταλισμός: Ο καπιταλισμός (κεφαλαιοκρατία) είναι το οικονομικό σύστημα παραγωγής, διανομής καιανταλλαγής προϊόντων, στο οποίο ο συσσωρευμένος πλούτος (το κεφάλαιο) επενδύεται από τους ιδιώτεςκατόχους του (καπιταλιστές - κεφαλαιούχους) με σκοπό το κέρδος. Τα θεμελιακά χαρακτηριστικά τουκαπιταλισμού είναι: η ιδιωτική επιχειρηματικότητα, ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση αγορών, η κερδοσκοπικήεπιχείρηση.

Σοσιαλισμός: Η θεωρία και το σύστημα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, στο οποίο τα μέσα παραγωγήςκαι κατανομής των αγαθών κατέχονται και ελέγχονται από κοινωνικές ομάδες, κοινότητες ή από το κράτος και όχιαπό ιδιώτες, οπότε η ατομική ιδιοκτησία και η κατανομή του εισοδήματος υπόκεινται κυρίως στον κοινωνικόέλεγχο, κατ’ αντιδιαστολή προς τον καπιταλισμό και τον φιλελευθερισμό.Κατά τη μαρξιστική θεωρία ο σοσιαλισμός είναι το στάδιο που έπεται του καπιταλισμού κατά τη μετάβαση μιαςκοινωνίας στον κομμουνισμό και χαρακτηρίζεται από ατελή εφαρμογή των αρχών του κολεκτιβισμού.

Κομμουνισμός: Το οικονομικοκοινωνικό σύστημα, που βασίζεται στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγήςκαι στην ολοκληρωτική κατάργηση των κοινωνικών τάξεων και διακρίσεων, στοχεύει στην κατανομή τωνκαταναλωτικών αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός και στην προσφορά εργασίας ανάλογα με τιςικανότητες του καθενός.

Φιλελευθερισμός (οικονομικός): Η οικονομική αντίληψη που υποστηρίζει ότι η αγορά και οι δυνάμεις της πρέπεινα αφήνονται να λειτουργούν ελεύθερες και ότι ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιορίζεται στη διαμόρφωση τουπλαισίου, στο οποίο διεξάγεται ο οικονομικός ανταγωνισμός, και στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.

Μαρξισμός – Λενινισμός: Το σύστημα των φιλοσοφικών, οικονομικών και κοινωνικοπολιτικών αντιλήψεων πουδιαμορφώθηκε από τη συμπλήρωση της μαρξιστικής θεωρίας με τις θεωρίες του ηγέτη της ΡωσικήςΕπανάστασης Β. Ι. Λένιν, ο οποίος ανέπτυξε τη μαρξιστική διαλεκτική, διατύπωσε τη θεωρία για τον ιμπεριαλισμόως ανώτατο και τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού και επεξεργάστηκε τη θεωρία της σοσιαλιστικήςεπανάστασης.

Αναρχισμός: Το σύνολο των θεωριών και πρακτικών που αποσκοπούν στην κατάργηση του κράτους και τωνκρατικών περιορισμών, καθώς και κάθε μορφής εξουσίας, ως επιζήμιων, σε συνδυασμό με την επικράτηση τηςαπόλυτης ατομικής ελευθερίας: κορυφαίοι θεωρητικοί του αναρχισμού είναι οι Προυντόν, Μπακούνιν καιΚροπότκιν.

Τροτσκισμός: Μαρξιστικό ιδεολογικό δόγμα που βασίζεται στη θεωρία περί διαρκούς επαναστάσεως τουΛέοντος Τρότσκι (1879-1940), ηγετικής φυσιογνωμίας της Οκτωβριανής Επανάστασης και θεωρητικού τουκόμματος των Μπολσεβίκων στη Ρωσία.

Φασισμός: Ιδεολογία και πολιτικό σύστημα εθνικιστικού και ολοκληρωτικού χαρακτήρα, το οποίο εγκαθίδρυσεστην Ιταλία ο Μουσολίνι το 1922.

Ναζισμός: Η ιδεολογία και το πολιτικοκοινωνικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στη Γερμανία από τοεθνοσοσιαλιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, με κύρια χαρακτηριστικά τον ακραίο ρατσισμό και εθνικισμό, τηνξενοφοβία, τον ολοκληρωτικό τρόπο διακυβέρνησης κ.λπ.

Ανθρωπισμός ή ουμανισμός. α) Η πνευματική κίνηση κατά την Αναγέννηση που με τη σπουδή των αρχαίωνελληνικών μνημείων του λόγου αποσκοπούσε στην αναζωογόνηση του ιδεώδους της δημιουργικής καιαυτόνομης προσωπικότητας. β) Ο νεο-ουμανισμός (18ος και αρχές 19ου αιώνα) κάνει το ελληνικό ιδεώδες σκοπόκάθε ανώτερης μόρφωσης.

Αγνωστικισμός: Άποψη, σύμφωνα με την οποία η γνώση του απολύτου, της πρώτης αρχής των όντων, τουΘεού, είναι ανέφικτη.

Αθεϊσμός: Θεωρία που απορρίπτει την πίστη σε υπερφυσικά όντα και ειδικότερα στον Θεό.

Σκεπτικισμός: Φιλοσοφικό ρεύμα που δεν αποδέχεται την ύπαρξη πραγματικής γνώσης για τα πράγματα,θέτοντας υπό αμφισβήτηση την αυθεντικότητα και την ισχύ γενικώς παραδεκτών αληθειών.

Στωικισμός: Το φιλοσοφικό σύστημα που ιδρύθηκε από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα και αναπτύχθηκε από μαθητέςτου στην ελληνιστική εποχή και την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας· δίδασκε την αποφυγή των υπερβολών(που οδηγούν στην ταραχή και την ανησυχία), την εναρμόνιση της ζωής με τη λογική και έδινε έμφαση στιςέννοιες της ηθικής τάξης, του καθήκοντος, της δικαιοσύνης, καθώς και στην ουσιαστική αξία του ανθρώπου καιστην καλοκαγαθία της θεϊκής φύσης.

Κυνισμός: Το φιλοσοφικό σύστημα και ο τρόπος ζωής των κυνικών φιλοσόφων της αρχαιότητας, οι οποίοιυποστήριζαν ότι θεμέλιο για την ευτυχία και την αρετή είναι η επιστροφή σε μια απλή ζωή κοντά στη φύση, μεικανοποίηση μόνο των στοιχειωδών αναγκών, απόλυτη εγκράτεια και αδιαφορία προς τους νόμους, τα δόγματα,τις ιδέες και οποιαδήποτε κοινωνική συμβατικότητα και καθιερωμένη αξία (πλούτο, δόξα, ομορφιά, ευγένειακαταγωγής κ.λπ.).

Στρουκτουραλισμός: Αυτό που χαρακτηρίζεται συνήθως στρουκτουραλισμός δεν είναι μια εδραιωμένη σχολή,όπως λόγου χάριν ο στωικισμός ή ο επικουρισμός. Είναι ένα ρεύμα σκέψης, το οποίο ξεκίνησε από τις εργασίεςτου Φερντινάν ντε Σοσύρ και συνεχίστηκε με τις έρευνες της σύγχρονης γλωσσολογίας, που έδινε έμφαση στη

δομική ανάλυση και στη μελέτη των συστηματικών σχέσεων μεταξύ των γλωσσικών σημείων. Στη Γαλλίαανέπτυξαν αυτό το κίνημα ο Κλοντ Λεβί-Στρος στην εθνολογία, ο Ζακ Λακάν στην ψυχανάλυση, ο Λουί Αλτουσέρστον μαρξισμό και ο Μισέλ Φουκό στην επιστημολογία. Ο στρουκτουραλισμός στη φιλοσοφία παρουσιάζεται ωςαντιανθρωπισμός, ο άνθρωπος δεν είναι πια «το μέτρο όλων των πραγμάτων», αλλά προϊόν δομών.

Συμπεριφορισμός (μπιχεβιορισμός): Η θεωρία σύμφωνα με την οποία όλα τα πνευματικά, νοητικά ή ψυχικάφαινόμενα δε φανερώνουν την ύπαρξη κάποιας ιδιαίτερης υπόστασης ή ουσίας, αλλά συνίστανται απλώς σεεκδηλώσεις τρόπων συμπεριφοράς.

Συντηρητισμός: Η πολιτική θέση και η γενικότερη στάση ζωής που υπαγορεύει εμμονή σε παλιές ιδέες, στηδιατήρηση της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων και στην αποστροφή προς καθετί νέο ή νεωτεριστικό.

Πλατωνισμός: Το φιλοσοφικό σύστημα του Πλάτωνος και γενικότερα το σύνολο τν διατυπωμένων ιδεών του.

Ρασιοναλισμός: Ο ορθολογισμός, η συνολική φιλοσοφική κατεύθυνση που αποδέχεται ως μοναδική ουσία τηςπραγματικότητας, ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσεως, τη λογική σκέψη.α) Γνωσιολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία διαθέτουμε ουσιώδη a priori γνώση του κόσμου. Η πραγματικήγνώση του κόσμου μάς παρέχεται από τον λόγο ή τον νου και όχι από τις αισθήσεις (Πλάτων, Ντεκάρτ, Σπινόζα,Λάιμπνιτς, Χέγκελ). Αντίθετό του είναι ο εμπειρισμός. β) Χαρακτηριστικό της στάσης ζωής και κάθε επιμέρουςτοποθέτησης που δίνει έμφαση στη λογική και υποβαθμίζει το συναίσθημα.

Ντετερμινισμός (αιτιοκρατία): (από το λατινικό determinο = ορίζω, περιορίζω, προσδιορίζω). Μεταφυσική αρχήσύμφωνα με την οποία τα φαινόμενα καθορίζονται από ακριβείς συνθήκες ύπαρξης, με αποτέλεσμα τα ίδια αίτιανα προκαλούν πάντοτε τα ίδια αποτελέσματα. Όλα τα συμβάντα καθορίζονται αναγκαστικά από προγενέστερασυμβάντα. Οι φιλόσοφοι μιλούν συχνά για διάφορες μορφές ντετερμινισμού: λογικό, θεολογικό, φυσικό, βιολογικό,ιστορικό, οικονομικό κτλ. Κατά τον φυσικό ντετερμινισμό, η σταθερή σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί ναδιατυπωθεί με επιστημονικούς νόμους, που καθιστούν δυνατή την πρόβλεψη των φαινομένων. Ο ντετερμινισμόςφαίνεται να προκαλεί πρόβλημα για την ανθρώπινη ελευθερία.

Πραγματισμός: Η διδασκαλία κατά την οποία η αλήθεια συνίσταται στην πρακτική ωφέλεια και στηλειτουργικότητά της μέσα στη ζωή. Έτσι, η σκέψη, κάθε κοσμοθεωρία και φιλοσοφία, βρίσκει τα κριτήρια της αξίαςκαι της αλήθειας μόνο στις δυνατότητες της πρακτικής χρησιμότητάς τους: «ό,τι είναι καρπώσιμο, αυτό μόνο είναιαληθινό». Γνώση και σκέψη είναι γι’ αυτό όργανα για την πρακτική ζωή, έκφραση της ίδιας της πειραματιζόμενηςφύσης. Εκπρόσωποι της θεωρίας αυτής είναι ο Περς, ο Τζέιμς, ο Ντιούι κ.ά.

Δυϊσμός: Μεταφυσική θεωρία σύμφωνα με την οποία η πραγματικότητα περιλαμβάνει δύο θεμελιώδειςυποστάσεις, ουσίες ή οντότητες, το πνεύμα και την ύλη, και όσον αφορά τον άνθρωπο, την ψυχή (ή τον νου) καιτο σώμα.

Υλισμός: Το ένα από τα δύο κύρια ρεύματα της φιλοσοφικής σκέψης, κατά το οποίο πρωταρχικός παράγονταςκαι κύριο στοιχείο του σύμπαντος είναι η ύλη, ούτως ώστε όλα τα φαινόμενα, ακόμα και αυτά που αφορούν τοπνεύμα, να ερμηνεύονται ως επιδράσεις ή συνέπειες φυσικών, υλικών αιτίων.

Σολιψισμός (από το λατινικό solus = μόνος και ipse = αυτός): Κατά τον σολιψισμό, που αποτελεί μια ακραίαμορφή υποκειμενικού ιδεαλισμού, το μόνο πράγμα που υπάρχει αναμφισβήτητα για το σκεπτόμενο υποκείμενοείναι η συνείδησή του με τα περιεχόμενά της.

Ιδεαλισμός: Η θεωρία κατά την οποία ο πραγματικός κόσμος υπερβαίνει τον αισθητό και τα αντικείμενα πουαντιλαμβανόμαστε είναι μόνο ατελή αντίγραφα του κόσμου των ιδεών.α) Με την έννοια αυτή δηλώνεται στη μεταφυσική η άρνηση της ανεξάρτητης από το πνεύμα ύπαρξης τουεξωτερικού κόσμου. Είναι η διδασκαλία κατά την οποία η αληθινή πραγματικότητα συνίσταται από υπερβατικέςιδέες (Πλάτων), ή σύμφωνα με την οποία το επιμέρους εγώ ή το υπερβατολογικό εγώ (υπερβατολογικόςιδεαλισμός) στηρίζει οντολογικά ή και δημιουργεί τα αντικείμενα της σκέψης μας (Μπέρκλεϋ, Φίχτε). Ο γερμανικόςιδεαλισμός δημιουργήθηκε μέσα από την κριτική φιλοσοφία του Καντ με τα μεταφυσικά συστήματα των Φίχτε,

Σέλινγκ και Χέγκελ. Για τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Χέγκελ χρησιμοποιείται συχνά ο όρος αντικειμενικόςιδεαλισμός (για τη σκέψη του Χέγκελ και ο όρος απόλυτος ιδεαλισμός), ενώ για τη φιλοσοφία του Μπέρκλεϋ καιτου Φίχτε χρησιμοποιείται ο όρος υποκειμενικός ιδεαλισμός. Ο Καντ έχει προτείνει τον όρο υπερβατολογικόςιδεαλισμός για τη δική του ιδιότυπη σύνθεση ρεαλισμού και ιδεαλισμού. Ο υπερβατολογικός του ιδεαλισμός έχειερμηνευτεί και ως άρνηση της νομιμότητας της παραδοσιακής θεώρησης του κόσμου υπό το πρίσμα τηςαιωνιότητας, ως ενός συνόλου πραγμάτων καθεαυτά. β) Με τον όρο ιδεαλισμός δηλώνεται και η οντολογικήπροτεραιότητα της συνείδησης (του νου) έναντι του Είναι (συνόλου υλικών πραγμάτων και σχέσεων). Ουποκειμενικός ιδεαλισμός αντιδιαστέλλεται συνήθως προς τον ρεαλισμό, ενώ ο αντικειμενικός ιδεαλισμός και οιδεαλισμός με τη σημασία β προς τον υλισμό.

Ιδανισμός: Η σχολή που δέχεται ως πρωταρχική ουσία των όντων την ιδέα, το πνεύμα, τον νου.

Εμπειρισμός: Η θεωρία που πρεσβεύει ότι κάθε γνώση προκύπτει κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά από τηνεμπειρία μέσω των αισθήσεων και στηρίζεται σε αυτή.

Συνεκτικισμός: Η θεωρία αιτιολόγησης των πεποιθήσεων σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει διαφορά μεταξύβασικών και μη βασικών πεποιθήσεων, αλλά οι πεποιθήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα σύνολο, που δεδιαθέτει οποιαδήποτε θεμέλια και τα μέλη του οποίου αλληλοϋποστηρίζονται (το αντίθετό του είναιο θεμελιωτισμός). Ανάλογη είναι και η θεωρία της αλήθειας ως συνοχής προτάσεων.

Σχετικισμός: Είναι η φιλοσοφική θεωρία σύμφωνα με την οποία η αλήθεια, το νόημα των εννοιών ή/και οι αξίεςείναι σχετικές προς ένα άτομο, μια κοινωνία, έναν πολιτισμό ή μια ιστορική περίοδο. Οι φιλόσοφοι κάνουν συχνάδιάκριση ανάμεσα σε γνωσιολογικό, εννοιολογικό και ηθικό σχετικισμό.

Υπαρξισμός: Φιλοσοφικό ρεύμα του 20ου αιώνα κατά το οποίο η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, οπότε τηνύπαρξη και δράση του ανθρώπου δεν τις καθορίζει η φύση του, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος με τις επιλογές του.

Νεορεαλισμός: Πνευματική κίνηση των αρχών του 20ου αιώνα, που στράφηκε κατά της ιδεοκρατικήςμεταφυσικής, υποστηρίζοντας ότι ο αντικειμενικός κόσμος υπάρχει μέσω των αισθήσεων και του περιβάλλοντοςτου ανθρώπου.

Θεμελιωτισμός (θεμελιοκρατία): Θεωρία σχετική με την αιτιολόγηση των πεποιθήσεών μας. Σύμφωνα με αυτήν,η αιτιολόγηση (και κατ’ επέκταση η γνώση) πρέπει να στηρίζεται σε σταθερά θεμέλια. Ειδικότερα, οθεμελιωτισμός δέχεται πως οι πεποιθήσεις μας διακρίνονται σε βασικές και σε μη βασικές και, ενώ οι δεύτερεςσυνάγονται από τις πρώτες, δε συμβαίνει ποτέ το αντίστροφο.

Θετικισμός: Ως γνωσιολογικός όρος ο θετικισμός δηλώνει τη σχολή εκείνη που δέχεται ότι η πραγματική γνώσηπαρέχεται μόνο από τις επιστήμες και ειδικότερα τις φυσικές. Είναι η τάση να περιοριστεί η φιλοσοφία στηνπραγματική εμπειρία, στα θετικά δεδομένα, και να απομακρυνθεί από γενικές μεταφυσικές έννοιες καιπροβλήματα για τις αρχές όλων των πραγμάτων. Ο θετικισμός παρουσιάστηκε ως ιδιαίτερο φιλοσοφικό ρεύμαμέσα από το έργο του Ογκύστ Κοντ.

Μηδενισμός: Η φιλοσοφική τάση που αρνείται όλες τις παραδεδομένες αξίες (οπότε πλησιάζει τον αναρχισμό) ήτη γνωστική ικανότητα (οπότε καταντά αρνητικός δογματισμός, όπως ο σκεπτικισμός και ο αγνωστικισμός).

Μονισμός: Η φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι υπάρχει μία και μόνη ουσία στο σύμπαν. Χαρακτηριστικάπαραδείγματα αποτελούν η θεωρία του Σπινόζα για την ουσία, που την ταυτίζει με τον Θεό ή τη φύση, και ηθεωρία του Χέγκελ για την απόλυτη ιδέα. Γενικά, μονιστική είναι κάθε θεωρία που υποστηρίζει την ύπαρξη μίαςκαι μοναδικής αρχής ή υπόστασης, είτε αυτή είναι υλική (υλισμός) είτε πνευματική (ιδεαλισμός).

Νεοθετικισμός (λογικός θετικισμός - λογικός εμπειρισμός): Ανανεωμένος θετικισμός μέσω της χρήσης τηςμαθηματικής λογικής και της φιλοσοφίας της γλώσσας (Σλικ- Κάρναπ).

Νομιναλισμός (ονοματοκρατία): Η λέξη προέρχεται από το λατινικό nomen, που σημαίνει όνομα. Στησχολαστική φιλοσοφία του Μεσαίωνα ήταν η άποψη που υποστήριζε ότι οι γενικές έννοιες δεν υπάρχουνανεξάρτητα από τη νόησή μας, αλλά είναι απλώς ονόματα που δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα αληθινά υπαρκτό.Έτσι, οι νομιναλιστές απέρριπταν την πλατωνική θεωρία των ιδεών. Ο Γουίλιαμ Όκαμ είναι από τουςγνωστότερους νομιναλιστές της εποχής αυτής.

Λειτουργισμός: Θεωρία για τη φύση των νοητικών και γενικότερα των ψυχικών φαινομένων, εμπνευσμένη απότο πρότυπο του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, εκείνο που ονομάζουμε ψυχή, πνεύμα ήνου δεν είναι τίποτα περισσότερο από το σύνολο των λειτουργιών επεξεργασίας «εισερχόμενων δεδομένων»(εισροές: input), δηλαδή αισθητηριακών ερεθισμάτων, και «παραγωγής αντιδράσεων» (εκροές: output) τουοργανισμού, δηλαδή των συμπεριφορικών του εκδηλώσεων και πράξεων.

Ωφελιμισμός: Ηθική θεωρία η οποία αποβλέπει στην ηθική αποτίμηση και καθοδήγηση των πράξεων και τωνκανόνων που τις διέπουν. Αναπτύχθηκε από τα τέλη του 18ου μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Κύριοι εισηγητές τηςήταν ο Τζέρεμυ Μπένθαμ και ο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Η πρώτη συνοπτική διατύπωση των θέσεων του ωφελιμισμούέγινε από τον Μίλ: «Η θεωρία που δέχεται ως θεμέλιο της ηθικής την αρχή της ωφελιμότητας ή της μέγιστηςευτυχίας υποστηρίζει ότι οι πράξεις είναι σωστές στον βαθμό που οδηγούν στην προαγωγή της ευτυχίας και στηνευχαρίστηση και στην απουσία του πόνου, με τη δυστυχία επέρχεται ο πόνος και η στέρηση της ευτυχίας». Έτσι,οι πράξεις κρίνονται από τα αποτελέσματά τους και από το μέγεθος της ευτυχίας που προκύπτει από αυτά, ενώστόχος είναι η μέγιστη δυνατή ευτυχία για τον μέγιστο κατά το δυνατόν αριθμό ανθρώπων . Οι κυριότερες κριτικέςπου δέχτηκε ο ωφελιμισμός αφορούσαν τις πρακτικές δυσκολίες της εφαρμογής του (διαπροσωπική μέτρηση τηςωφελιμότητας νοούμενης ως μεγιστοποίησης των ηδονών), τις αδικίες που μπορεί να συνεπαγόταν η ευτυχία τηςπλειονότητας για τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνίας (λ.χ. υποτίμηση της σημασίας των ατομικών δικαιωμάτων) καιτα περιορισμένα κριτήρια ηθικότητάς του (τα αποτελέσματα της πράξης και της υιοθέτησης κανόνων για τηνπράξη, ενώ παραμερίζονται ως κριτήρια τα κίνητρα και οι σκοποί της).

γ) Ποιες θρησκευτικές διδασκαλίες ξέρετε με την κατάληξη -ισμός;

χριστιανισμόςβουδισμόςινδουισμόςκαθολικισμόςμουσουλμανισμόςπροτεσταντισμός

27. Από το κάθε ρήμα που σας δίνεται να γράψετε ένα παράγωγο ουσιαστικό και ένα επίθετο.

1. επιβάλλω > επιβολή / επιβλητικός 2. σκέφτομαι > σκέψη / σκεφτικός 3. στρώνω > στρώμα / στρωτός 4. προσφέρω > προσφορά / πρόσφορος 5. σημαίνω > σημασία / σημαντικός 6. προάγω > προαγωγή / προαγωγικός 7. διατηρώ > διατήρηση / διατηρητέος 8. πιέζω > πίεση / πιεστικός 9. ανατρέπω > ανατροπή / ανατρεπτικός 10. προσποιούμαι > προσποίηση / προσποιητός

28. Δίπλα στις λέξεις της στήλης Α΄ να γράψεις σύνθετες συνώνυμες λέξεις που να είναι ομόρριζες με τηναντίστοιχη λέξη της στήλης Β.

A΄ Β΄π.χ. συκοφαντία: διαβολή βάλλω1. καινοτόμος: ρηξικέλευθος ρωγμή

2. αμείωτος: αδιάπτωτος πέφτω3. λειψός: ελλιπής λείπω4. ανυποχώρητος: ανένδοτος δίδω5. απομάκρυνση: αποπομπή πέμπω6. μοναδικός: ανεπανάληπτος επαναλαμβάνω7. άψογος: άμεμπτος μέμφομαι8. αβάσταχτος: ανυπόφορος υποφέρω9. ξετσίπωτος: αδιάντροπος τρέπω10. αβέβαιος: επισφαλής σφάλλω

29. Να γράψετε επίθετα ομόρριζα με τα παρακάτω ουσιαστικά:

1. έμφαση: εμφατικός, εμφανής, αφανής, διάφανος, προφανής 2. βίος: βιοτικός, βιοποριστικός, βιογραφικός 3. κατάλυση: καταλυτικός, ακατάλυτος 4. κριτής: κριτικός, ειλικρινής, ευκρινής5. απάτη: απατηλός,6. άστρο: αστρικός, αστρονομικός, αστρολογικός

30. Σας δίνονται τα ρήματα. Nα γράψετε ουσιαστικά και επίθετα απλά ή σύνθετα που παράγονται απόαυτά.

ρήματα ουσιαστικά επίθετα1. αναλώνω: κατανάλωση, παρανάλωμα / αναλώσιμος, καταναλωτικός2. τρέφω: διατροφή, εκτροφή, ανατροφή / τρόφιμος, διατροφικός, οικότροφος 3. καλλιεργώ: καλλιέργεια, καλλιεργητής / καλλιεργήσιμος, καλλιεργητικός4. φαίνομαι: έμφαση, επίφαση, διαφάνεια / διαφανής, εμφανής, επιφανής, φανερός5. εκλέγω: εκλογή, επιλογή, απολογία/ εκλογικός, έλλογος, παράλογος, άλογος6. δένω: δεσμός, δέσιμο, επίδεσμος / άδετος, δέσμιος, βιβλιοδετικός7. αποβάλλω: αποβολή, βλήμα, αναβολή / επιβλητικός, αναβλητικός, αδιάβλητος8. ανατρέπω: ανατροπή, εκτροπή, επιτροπή / ανατρεπτικός, προτρεπτικός9. κινώ: κίνηση, κίνημα, κινητικότητα / ακίνητος, ευκίνητος, δυσκίνητος10. θέτω: θέση, επίθεση, θέμα, θεμέλιο / αδιάθετος, θετικός, θεμελιώδης11. εμμένω: εμμονή, επιμονή, αναμονή / έμμονος, επίμονος, ανυπόμονος, μόνιμος12. καταλαμβάνω: κατάληψη, λήψη, λαβή / ακατάληπτος, εύληπτος, αντιληπτός13. δίνω: δόση, επίδοση, αντίδοτο, δώρο / ανεπίδοτος, ανέκδοτος, ενδοτικός

31. Μια ομάδα μαθητών του σχολείου σου στην οποία συμμετέχεις έχει επισκεφτεί με ένα πρόγραμμακινητικότητας μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια συζήτηση ένας ξένος μαθητής, που μαθαίνει στη χώρατου αρχαία ελληνικά, εκφράζει την άποψη ότι η νεοελληνική γλώσσα έχει δεχτεί πολλές επιδράσεις απόγειτονικούς λαούς (π.χ. από τους Τούρκους, τους Σλάβους κ.ά.), με αποτέλεσμα να έχει σήμερα πολύ μικρήσχέση με την αρχαία ελληνική.Εσύ, χωρίς να αρνείσαι τις επιδράσεις, που είναι άλλωστε εντελώς φυσικές για όλες τις ανοιχτέςκοινωνίες, θέλεις να αποδείξεις ότι η νεοελληνική γλώσσα είναι εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής και οπλούτος της προέρχεται κυρίως από αυτή. Χρησιμοποίησε, λοιπόν, τις γνώσεις σου από τα αρχαίαελληνικά που έμαθες στο σχολείο, για να αποδείξεις στον ξένο φίλο σου ότι κάνει λάθος.

Σου δίνεται ενδεικτικά ένα μικρό κείμενο από εφημερίδα. Πάρε μία μία τις λέξεις και δείξε του ποιες απόαυτές κατάγονται από την αρχαία ελληνική. Μπορείς, φυσικά, να χρησιμοποιήσεις και όποιο άλλοκείμενο θέλεις.

Οδός Γούναρη

Τετάρτη 17 Νοεμβρίου, ώρα 10.30 το πρωί

Το απόλυτο παράλογο στήνεται κάθε πρωί σε μορφή κάδου απορριμμάτων στην οδό Γούναρη, ακριβώς μπροστάσε διάβαση πεζών και σε φανάρι που υπάρχει εκεί, προκειμένου να εξοικονομηθεί χώρος στάθμευσης για ένασυνεργείο αυτοκινήτων της γειτονιάς! Τι να πει κανείς για το θράσος αυτών που στήνουν κάθε ημέρα τον κάδο στοκεντρικότερο σημείο του Πειραιά αδιαφορώντας για την κυκλοφορία και τι να προσθέσει για την ανοχή των αρχών,που απλώς κοιτάζουν αυτό τον παραλογισμό χωρίς να κάνουν τίποτε…

Τετάρτη < αρχ. τέσσερεςώρα < αρχ. �ρα «εποχή, έτος»πρωί < αρχ. πρω�απόλυτο < αρχ. �πολύωπαράλογο < αρχ. λόγοςστήνεται < αρχ. �στημι (αόριστος �στησα)κάθε < καθε�ςσε < αρχ. ε�ς, με αποβολή του αρχικού άτονου ε�- και ανάπτυξη συνοδίτη φθόγγου –ε, από εκφορές όπως: ε�ς�μέ > σ’ εμένα > σε μέναμορφή < αρχ. μορφή < πιθανώς από τύπο μέρφοςαπορριμμάτων < αρχ. �πορρίπτωοδός < αρχ. �δόςακριβώς < αβέβαιης ετυμολογίας, ίσως �κρ-ειβής < �κρος + ε�βω «στάζω», οπότε η αρχική του σημασία θαήταν «αυτός που στάζει μέχρι τα άκρα, ο γεμάτος ως το χείλος» και, κατ’ επέκταση «ακριβής»μπροστά < �μπροσθεν < �ν + πρόσθενδιάβαση < αρχ. διάβασις < διαβαίνωπεζών < αρχ. πεδ-jos < πόδι < πους, ποδόςφανάρι < μεσαιωνικό φανάριον, υποκοριστικό του αρχ. φανός < φαεινόςυπάρχει < αρχ. �πάρχω < �πο + �ρχωπροκειμένου < προκείμενος, μετοχή του αρχαίου ρήματος πρόκειμαι (που χρησιμοποιείται ως παρακείμενος τουρήματος προτίθημι) < προ + κε�μαιεξοικονομηθεί < αρχ. �ξ + ο�κονομέω -�χώρος < αρχ. χ�ροςστάθμευσης < αρχ. σταθμός < θέμα στα- του ρήματος �στημι / �σταμαιένα < αρχ. ε�ςσυνεργείο < συνεργός < συν + �ργοναυτοκινήτων < αρχ. επίθετο α�τοκίνητος < α�το + κινητός < κινο�μαιγειτονιάς < αρχ. γειτονιά < γείτων, γείτονοςπει < αρχ. λέγω, αόριστος β΄ ε�πονθράσος < αρχ. θράσος / θάρσος < θέρσοςστήνουν < αρχ. �στημιημέρα < αρχ. �μέρα, παρεκταμένος τύπος του ουσιαστικού �μαρκεντρικότερο < αρχ. κέντρονσημείο < αρχ. σημε�ον < σ�μαΠειραιά < αρχ. Πειραιεύς < επίρρημα πέραναδιαφορώντας < � στερητικό + δια-φέρωκυκλοφορία < αρχ. κυκλοφορο�μαι < κύκλος + -φορο�μαι < φόρος < φέρωπροσθέσει < αρχ. προστίθημι < προσ- + τίθημιανοχή < αρχ. �νέχω /-ομαι < �χωαρχών < αρχ. �ρχωαπλώς < αρχ. �πλο�ςκοιτάζουν < αρχ. κοιτάζω < κοίτηκάνουν < αρχ. κάμνω, με απλοποίηση του συμπλέγματος μν-τίποτε < αρχ. τί ποτέ; «τι άραγε;»

32. Nα υπογραμμίσετε τις λέξεις που ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια με τις λέξεις της στήλης Α.

Αλαμβάνω κατάληψη, λάμψη, λαβή, ακατάληπτος, κατάλοιπολείπω υπόλοιπος, αδιάλειπτος, πρόσληψη, ελλιπήςόραση όραμα, κάτοψη, αόρατος, κάτοπτρο, ορατόριοδιαβαίνω βάση, βάθρο, βατήρας, βήμα, άβουλοςβάλλω συμβολή, αδιάβλητος, επιβουλή, βλήμαπαράγω άγημα, άξονας, άξιος, αγωγή, άγιοςκλίνω κλήση, κλίμα, κλίση, κλειστός, επικλινής

33. Να γράψετε μία επιστολή (περίπου 300 λέξεις) στο διευθυντή μιας εφημερίδας για τα προβλήματαπου δημιουργεί η συμπεριφορά ορισμένων οδηγών, κυρίως στις πόλεις, (αδιαφορία για τους πεζούς,παράνομη στάθμευση, ηχορύπανση κτλ.). Στην επιστολή σας να χρησιμοποιήσετε, όσο είναι δυνατό, καιλέξεις που ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια με τα ρήματα: βάλλω, βαίνω, στέκομαι, φέρω.

Προς κ. Μ., Διευθυντή Εφημερίδας... Αθήνα, 23/9/2014Αξιότιμε, κ. Μ,Ο λόγος για τον οποίο αποφάσισα να προβώ στη σύνταξη αυτής της επιστολής είναι η ολοένα δυσχερέστερηκατάσταση που δημιουργείται στην πόλη μας λόγω της ανεξέλεγκτης συμπεριφοράς πολλών οδηγών.Σε κάθε πιθανό σημείο της πόλης, ακόμη και στα πεζοδρόμια, βρίσκει κανείς παράνομα σταθμευμένα αυτοκίνητα,τα οποία καθιστούν αδύνατη οποιαδήποτε μετακίνηση για τους πεζούς. Μοιάζουν, όλα αυτά τα οχήματα, νααποτελούν πλέον το κύριο στοιχείο του αστικού μας περιβάλλοντος.Ενώ, ακόμη πιο ανυπόφορη είναι η κατάσταση, όταν τα οχήματα αυτά κινούνται στους δρόμους και τιςλεωφόρους, αφού οι οδηγοί θεωρούν οφειλόμενο χρέος τους να τρέχουν υπερβολικά γρήγορα και ναπροσβάλουν με άσχημο τρόπο, όποιον επιχειρήσει να τους κάνει παρατήρηση.Οι αγενέστατες αυτές «βολίδες», παραβαίνουν κάθε διάταξη του κώδικα οδικής κυκλοφορίας· αδιαφορούν γιατους διαβάτες, και δεν σταματούν ούτε μπροστά στους ερυθρούς σηματοδότες. Παίρνουν φόρα και εκτινάσσονταισαν βέλη, που τους είναι αδύνατο να σταθούν ακίνητα, έστω κι αν κάποιος αφηρημένος διαβάτης, προβάλλειαίφνης στο διάβα τους. Ενώ, θα πρέπει φυσικά να αναφερθεί και το σοβαρό πρόβλημα της ηχορύπανσης, που, χάρη στουςανυπόμονους οδηγούς, έχει επιβληθεί ως μόνιμο συμπλήρωμα των λοιπών ήχων του περιβάλλοντα χώρου. Τασυνεχή κορναρίσματα, οι ύβρεις οδηγών και επιβατών, κι οι θόρυβοι από τις μηχανές συνθέτουν έναανυπέρβλητο ηχητικό κομφούζιο, που μας φέρνει μέρα με τη μέρα στα όριά μας. Το κυκλοφοριακό πρόβλημα είναι, βέβαια, το αποκορύφωμα της αναντικατάστατης γοητείας της πόλης μας.Σταθερά, εδώ και χρόνια, η μετακινούμενη συμφορά των αυτοκινήτων εισβάλλει στις κεντρικές λεωφόρους,προκαλώντας κατά τις ώρες αιχμής ένα αδιαπέραστο πλέγμα, σχεδόν σταματημένων, αυτοκινήτων.Ελπίζω, η επιστολή μου αυτή να σταθεί αφορμή προβληματισμού, που ίσως επιφέρει κάποια λύση ή έστωεπαναφέρει στην επικαιρότητα το ζήτημα της ασύνειδης συμπεριφοράς πολλών οδηγών.

Με εκτίμηση

34. Να συμπληρώσετε τα κενά με λέξεις, απλές ή σύνθετες, που να ανήκουν στη γλωσσική οικογένεια τουρήματος λέγω.

1. Λεξιθηρία είναι η επίμονη αναζήτηση και χρήση σπάνιων και εξεζητημένων λέξεων.

2. Είναι μεγάλο πλεονέκτημα να μπορεί κανείς να ακριβολογεί και να εκφράζει την άποψή του χωρίςαοριστολογίες και περιστροφές.

3. Στην επόμενη γενική συνέλευση θα γίνει η λογοδοσία του απερχόμενου διοικητικού συμβουλίου.

4. Οι περισσότεροι πολιτικοί κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου λογοκοπούν· υπόσχονται πολλά πουδεν είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν.

5. Συνήθως τα δικτατορικά καθεστώτα επιβάλλουν αυστηρή λογοκρισία στον τύπο αλλά και σε θεάματα καιακροάματα.

6. Μου έδωσε τη ρητή διαβεβαίωση ότι δε θα αναμειχθεί άλλη φορά στις υποθέσεις μας χωρίς την έγκρισή μας.

7. O λογότυπος της εταιρείας είναι μια κουκουβάγια.

8. Είναι υπόλογος απέναντι στο Διοικητικό Συμβούλιο για την ανάρμοστη συμπεριφορά του.

35. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω φράσεων με τα κατάλληλα ομόρριζα της αρχαίαςελληνικής λέξης αιρούμαι:

1. Είμαι σίγουρος πως το έκανε αυτό με αγαθή προαίρεση.

2. Κατηγόρησαν τον ταμία της επιχείρησης για υπεξαίρεση ιδιαιτέρως μεγάλου ποσού αυτό το ταμείο.

3. O κατηγορούμενος συγκέντρωσε όλα τα απαραίτητα στοιχεία και έκανε αίτηση στον Άρειο Πάγο για αναίρεσητης καταδικαστικής απόφασης.

4. Αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά μου να μιλώ ελεύθερα.

5. Στα υπηρεσιακά συμβούλια συμμετέχουν δύο αιρετοί εκπρόσωποι των εργαζομένων.

6. H κατάσταση ήταν εξαιρετικά περίπλοκη.

7. Τον διέγραψαν από το κόμμα, γιατί εξέφρασε αιρετικές απόψεις.

36. Nα συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω φράσεις με λέξεις που ανήκουν στην οικογένεια της λέξηςπυρ.

1. Όλα τα δημόσια κτίρια θα έπρεπε να είναι εφοδιασμένα με ηλεκτρονικά συστήματα πυρανίχνευσης καιπυρασφάλειας, για να προστατεύονται από τον κίνδυνο πυρκαγιάς.

2. Γράφει πύρινα άρθρα στην εφημερίδα του κατά της γραφειοκρατίας, του νεποτισμού και της αναξιοκρατίας.

3. Τα υλικά από τα οποία κατασκευάστηκαν οι μηχανές είναι πυρίμαχα, για να αντέχουν σε πολύ υψηλέςθερμοκρασίες.

4. Πυροβασία λέγεται η τελετή κατά την οποία κάποιος περπατά με γυμνά πόδια επάνω σε αναμμένα κάρβουνα.

5. H πυρογραφία είναι η μέθοδος διακόσμησης στερεών επιφανειών, κυρίως ξύλινων, με πυρακτωμένημεταλλική ακίδα.

6. H φωτιά στη διπλανή πολυκατοικία προκλήθηκε από την πυρομανία ενός μικρού μαθητή, που συνήθιζε ναπαίζει με τα σπίρτα.

7. Επειδή ανάμεσα στα μέλη της επιτροπής ξέσπασε έντονη διαμάχη, ο πρόεδρος αναγκάστηκε να αναλάβειπυροσβεστικό ρόλο.

8. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου συνήθως όλα τα κόμματα χρησιμοποιούν φραστικάπυροτεχνήματα, για να εντυπωσιάσουν και να κερδίσουν την εύνοια του λαού.

9. Ένας πυροτεχνουργός των Σωμάτων Ασφαλείας εξουδετέρωσε ευτυχώς τον εκρηκτικό μηχανισμό, πριν

εκραγεί σε κεντρικό σημείο της πόλης.

10. Έχει ωραία πυρρόξανθα μαλλιά.

11. Οι αγωνιστές του 1821 χρησιμοποιούσαν τα πυρπολικά, για να καίνε τα τουρκικά πλοία.

12. Το λιμάνι φωτιζόταν από τους πυρσούς, που είχαν τοποθετήσει οι δημοτικές αρχές σε όλες τις επάλξεις τωντειχών, για να δώσουν εορταστικό ύφος στην πόλη τη βραδιά της Ανάστασης.

13. O ήλιος πυρώνει την άσφαλτο το καλοκαίρι.

37. Nα βρείτε λέξεις που να ανήκουν στην ίδια γλωσσική οικογένεια με τις παρακάτω:

1. ρωγμή: (< �ήγνυμι) ρήγμα, ράγισμα, ρηγματώδης, ρηγνύω, διαρρηγνύω, ρήξη, ρηξικέλευθος, ρηξιγενής,διαρρήκτης 2. δώρο: (< δίδωμι) δόση, προδότης, αιμοδότης, καταδότης, εκδότης, φωτοδότης, εκδοτικός, αντίδωρο, έκδοτος,δωρίζω, δωρεά, δωρεάν, δωρητής, δόσιμο

3. αγωγός: (< �γω) αγώνας, αγωνία, αγωνίζομαι, αγωγή, άξονας, λοχαγός, παιδαγωγός, παραγωγός, άγημα,αγέλη, αγώγιμος, άξιος, στρατηγός, χορηγός, ουραγός, ξεναγός, πλοηγός, παρθεναγωγείο, παρείσακτος

4. βάθρο: (< βαίνω) βήμα, ανάβαθρο, βατήρας, βάση, απόβαση, βατός

5. θέση: (< τίθημι) θεσμός, θετός, σύνθετος, εγκάθετος, θέμα, θεματικός, ευδιάθετος, θετικός

6. απρόσβλητος: (< προσβάλλω) προσβλητικός, προσβολή, απόβλητος, ανυπέρβλητος, βέλος, βόλος,διάβολος, περίβολος, βλήμα, αδιάβλητος

7. όλεθρος: (< �λλυμι) ολέθριος, πανωλεθρία, εξώλης, προώλης, απώλεια, εξολοθρευτής

8. ειδήμονας: (< απαρέμφατο ε�δέναι του ρήματος ο�δα) ιστορία, είδηση, είδος, ειδίκευση, ειδικότητα, ιδέα

9. τέμνω: (< αρχ. τέμνω) τέμενος, τεμάχιο, τομή, τόμος, υλοτόμος, τμήμα, άτμητος, άτομο

10. αίρεση: (< α�ρο�μαι) αιρετικός, διαιρέτης, αναφαίρετος, εξαίρετος, αιρετός, αυθαιρεσία, καθαίρεση

38. Aπό τις υπογραμμισμένες λέξεις του παρακάτω κειμένου να βρεις ομόρριζα επίθετα, σύνθετα με τοστερητικό α- (αν-).

π.χ. διαμόρφωση > α- διαμόρφωτος

[…] Aς μου επιτραπεί τώρα να επιμείνω στο ρόλο που παίζει η αρχιτεκτονική όχι στη διαμόρφωση ενός χώρουμόνο, αλλά στην όλη αισθητική αγωγή του κοινού. O αρχιτέκτονας που, όταν χτίζει ένα σπίτι, έχει στο νου τουπώς να κάμει τον ιδιοκτήτη να κερδίσει περισσότερα και πώς κι ο ίδιος περισσότερα να κερδίσει, είναι κακόςαρχιτέκτονας, επαγγελματίας και τίποτε άλλο. Γιατί λησμονεί πως το σπίτι δεν αποτελείται μόνο απόωφέλιμους χώρους, δεν είναι ένα σύνολο διαρρυθμισμένο εσωτερικά κατά τρόπον ώστε να ευχεραίνει τη ζωήτων ενοίκων του, αλλά έχει και μια πρόσοψη, μια εξωτερική προβολή, που απευθύνεται πολύ λιγότερο προς τουςενοίκους του και πολύ περισσότερο προς όλους. Έτσι ο αρχιτέκτονας γίνεται και παιδαγωγός, γίνεται καιδάσκαλος της κοινής καλαισθησίας. Δημιουργεί μια καινούρια όραση. Κατασκευάζει το πρόσωπο τηςπολιτείας.I.M. Παναγιωτόπουλος

επιτραπεί: ανεπίτρεπτοςπαίζει: άπαικτοςδιαμόρφωση: αδιαμόρφωτοςαγωγή: ανάγωγοςεπαγγελματίας: ανεπάγγελτοςλησμονεί: αλησμόνητοςωφέλιμους: ανώφελοςδιαρρυθμισμένο: αδιαρρύθμιστοςγίνεται: αγίνωτοςκαλαισθησίας: ακαλαίσθητοςδημιουργεί: αδημιούργητοςόραση: αόρατοςπρόσωπο: απρόσωπος

39. Να βρεις την ετυμολογία των υπογραμμισμένων λέξεων:

Μίζερες και οι σχέσεις με τους άλλους λαούς. Με την καχυποψία του φουκαρά, βλέπαμε κάθε κίνησή τους σανσυνωμοσία εναντίον μας. H πίστη στην παντοδυναμία του «ξένου δάκτυλου» (το εθνικό πλέγμα παράνοιας)μας αφαιρούσε κάθε ευθύνη για τις πράξεις μας – κι έτσι διευκόλυνε τελικά τις όποιες ξένες επεμβάσεις.Έλλειψη εθνικής αυτοπεποίθησης. Υφέσεις κατωτερότητας και εξάρσεις πατριδοκαπηλίας. Υστερίεςδυσπιστίας και εκρήξεις δουλικότητας και μιμητισμού.N. Δήμου

σχέσεις: σχέσις < �χω

καχυποψία: κακός + �ποπτος < �πο + �πτός (ορατός)

κίνηση: < κιν�

συνωμοσία: συν + -ωμότης (με έκταση του αρχικού φωνήεντος εν συνθέσει) < �μνυμι (ορκίζομαι)

πίστη: πίστις < πίθτις (με συριστικοποίηση του -θ- προ του -τ-) < θέμα πιθ- μηδενισμένος βαθμός του ρήματοςπείθω / ομαι.

πλέγμα: < πλέκω

πράξεις: < πρ�ξις < πράττω

επεμβάσεις: < �πέμβασις, αρχική σημασία επίθεση, έφοδος < �πεμβαίνω < �πι + �ν + βαίνω.

έλλειψη: �λλειψις < �λλείπω < �ν + λείπω

αυτοπεποίθησης: < α�τός + πεποίθησις < πέποιθα, παρακείμενος του ρήματος πείθω, ο οποίος εμφανίζει τηνετεροιωμένη βαθμίδα του θέματος.

υφέσεις: < �φεσις, αρχική σημασία «χαλάρωση των χορδών μουσικού οργάνου» < �φίημι «κατεβάζω,χαλαρώνω» < �φ- (<�πο-) + �ημι.

δυσπιστίας: < δυσ- + πιστός < πείθω

εκρήξεις: < �κρηξις «απότομο ρήγμα» < �κρύγνημι < �κ + �ήγνυμι.

μιμητισμού: < μιμητής < μιμο�μαι < μ�μος

40. Να δημιουργήσεις οικογένειες λέξεων από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.

Γλώσσα δεν είναι, καθώς φαντάζονται κάποιοι, αράδιασμα από λέξεις, τύπους και κανόνες, όπως αναγράφονταισε λεξικά και γραμματικές… παρά η έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, κύμα ζωής, άνοιγμα και επαφήψυχών, ανταλλαγή αισθημάτων και σκέψεων μέσα σε συνομιλία, ερώτηση και απόκριση, άρνηση καικατάφαση, προσταγή, απαγόρευση και παράκληση, μικροεπεισόδια, πεζότητες και ταπεινότητες τηςκαθημερινής ζωής και έξαρση και κατάνυξη, τραγούδι και κλάμα, χαρά και καημός, τρικυμία και γαλήνη, αγάπηκαι πάθος, αγωνία και κατάρα, επιστήμη και ζωή, σκέψη, ενατένιση της μοίρας και φιλοσοφία – όλα αυτά είναιγλώσσα ατομική και εθνική. Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός, λέει ένα φλαμανδικό ρητό.Mανόλης Tριανταφυλλίδης

λέξεις: λεκτικός, λέσχη, λόγος, λογίζομαι, ρήμα, ρήση, ρήτορας, άρρητοςτύπους: τυποποίηση, εκτύπωση, τυπικός, τυπογράφοςκανόνες: κανονίζω, κανονικός, ακανόνιστοςγραμματικές: γράμμα, γράφω, έγγραφο, ανυπόγραφο, αγράμματοςκόσμου: κοσμώ, κόσμημα, ακόσμητος, άκοσμος, διακόσμησηανταλλαγή: ανταλλάσσω, ανταλλακτικός, συναλλαγή, απαλλαγή, εναλλαγήσκέψεων: σκοπός, σκοπιά, σκόπιμος, επισκόπηση, κατάσκοποςκατάφαση: απόφαση, καταφατικός, αποφατικός, φήμη, προφήτηςπροσταγή: αγωγή, διαγωγή, πρόσταγμα, προαγωγή, αγώνας, άγημα, άξιος, λοχαγόςπαράκληση: έγκλημα, κλήση, επίκληση, πρόσκληση, ανάκλησηπεζότητες: πεζοπορία, πεζός, πεζικό, πεζοδρόμιοέξαρση: έπαρση, άρση, άρδην, μετέωρος, αντάρτηςγαλήνη: γαλήνιος, γαληνεύω, γελώ, γελαστόςπάθος: πάθημα, πάθηση, παθητικός, πολύπαθηςμοίρας: μοιράζω, μερίδιο, δύσμοιρος, μοιραίος, μοιρολάτρης, μοιρολόι

41. Να γράψετε από ένα ουσιαστικό με την ίδια ρίζα:

1. ανέχομαι: ανοχή 2. συνωθούμαι : ώθηση3. ελλιπής: έλλειψη 4. δράττομαι: δραχμή 5. κωλύομαι: κώλυμα

42. Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων και να τις χρησιμοποιήσετε σε προτάσεις:

1. ρηξικέλευθος: �ήξις < �ήγνυμι + κέλευθος (οδός, δρόμος, ταξίδι) < κελεύω (διατάσσω) ή με συμφυρμό απόκελεύω + ελευθ-, παράβαλε �λεύσομαι, �λευσις.Αυτός που έρχεται σε ρήξη με τα υπάρχοντα και ισχύοντα, που τολμά το νέο και πρωτοποριακό.~ Προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα οικονομικά προβλήματα της επιχείρησης πρότεινε μια ρηξικέλευθη λύση.

2. καιροσκόπος: καιρός (κατάλληλη στιγμή) + σκοπός < σκοπέω - � (παρατηρώ, εξετάζω). Πρόσωπο πουκαιροσκοπεί, που περιμένει να παρουσιαστεί η κατάλληλη ευκαιρία για να την εκμεταλλευτεί.~ Η ταχύτητα με την οποία άλλαξε πολιτικό στρατόπεδο υποδεικνύει πως είναι ένας ακόμη καιροσκόπος, πουαποζητά μόνο προσωπικά οφέλη από την κρίσιμη αυτή συγκυρία.

3. δεισιδαιμονία: δεισι- < δείδω (φοβάμαι) + δαίμων (θεός). Η παράλογη πίστη σε υπερφυσικές και μυστηριώδειςδυνάμεις. Συνεκδοχικά, κάθε αντίληψη ή πράξη χαρακτηριστική της παραπάνω πίστης (μάγια, ξόρκια, φόβοι γιαπράγματα που υποτίθεται ότι φέρνουν κακοτυχία, φαντάσματα κ.τ.ό.).~ Παρά τις πολύχρονες σπουδές του και την υποτιθέμενη καλλιέργειά του παραμένει δέσμιος ποικίλωνδεισιδαιμονιών.

4. μνησίκακος: μνησι- < μν�σις (υπενθύμιση, όπως μαρτυρείται στο σύνθετο �νάμνησις) < μιμνήσκω (θυμίζω) +

κακός. Αυτός που δεν ξεχνά το κακό που έχει υποστεί και διακατέχεται από έντονη επιθυμία να βλάψει τονυπαίτιο παίρνοντας εκδίκηση.~ Είναι ένας εξαιρετικά μνησίκακος άνθρωπος, που μπορεί να περιμένει ακόμη και χρόνια μέχρι να πάρει τηνεκδίκησή του.

5. οίηση: < ο�ομαι (νομίζω, έχω τη γνώμη). Η μεγάλη ιδέα που έχει κανείς για τον εαυτό του.~ Θα σε εκπλήξει δυσάρεστα με την οίηση που τον διακρίνει.

6. καρατομώ: καρατομέω -� < κάρα (κεφάλι) + τομ� < τομή < τέμνω (κόβω). Κόβω το κεφάλι κάποιου,ειδικότερα σε περίπτωση εκτέλεσης της θανατικής ποινής με λαιμητόμο. Μεταφορικά, επιβάλλω σκληρή τιμωρίασε κάποιον / διώχνω κάποιον από τη θέση την οποία κατέχει, τον απολύω ή τον διαγράφω.~ Καρατομήθηκαν οι διαφωνούντες μετά τη συνεδρίαση του πειθαρχικού του κόμματος.

7. ίσαλος: ίσος + �λς, �λός (θάλασσα). Αυτός που βρίσκεται στην ίδια ευθεία με την επιφάνεια της θάλασσας.Ίσαλα: τα μέρη ενός σκάφους που βρίσκονται στην ίδια γραμμή με την επιφάνεια της θάλασσας, όταν επικρατείαπόλυτη νηνεμία.~ Κατά τη φόρτωση ενός εμπορικού πλοίου προσέχουν ιδιαίτερα την ίσαλο γραμμή.

8. ενδοστρέφεια: ένδον (μέσα) + στρέφω. Χαρακτηριστικό εσωστρεφούς ατόμου. Η τάση να στρέφεται κανείςπρος τον εσωτερικό του κόσμο, να μην εκδηλώνεται προς τα έξω, να εσωτερικεύει κάθε συναίσθημα.~ Ένα στοιχείο που έχει επηρεάσει σημαντικά την κοινωνική του ζωή είναι η επίμονη ενδοστρέφειά του.

9. εγγειοβελτιωτικός: έγγειος (< �γγαιος < �γ (�ν) + γα�α / γ�) + βελτιωτικός. Αυτός που αποβλέπει στηβελτίωση της γεωργικής εκμετάλλευσης της γης, στην αύξηση της απόδοσης του εδάφους.~ Χάρη στα εγγειοβελτιωτικά έργα η γεωργική απόδοση της περιοχής έχει αυξηθεί κατακόρυφα.

10. μεμψίμοιρος: μεμψι- < μέμψις < μέμφομαι (κατακρίνω) + -μοιρος < μο�ρα. Αυτός που συνεχώςπαραπονείται για τη μοίρα του.~ Είναι μάλλον παράδοξο, αλλά αν και ιδιαίτερα ευκατάστατος, παραμένει ένας μεμψίμοιρος άνθρωπος.

11. αναφανδόν: < �ναφαίνω (θ. �ναφαν-, παράβαλε παθητικό αόριστο �νεφάνην) + επιρρηματικό επίθημα –δόν. Με τρόπο σαφή και ανεπιφύλακτο.~ Η εφημερίδα τάχθηκε εξαρχής αναφανδόν υπέρ της πολιτικής του κόμματος.

43. Από τις λέξεις που σας δίνονται να σχηματίσετε ομόρριζα ουσιαστικά ή επίθετα.Ύστερα να γράψετε δύο παραγράφους, μία για να χαρακτηρίσετε έναν καθηγητή που συμπαθείτε ιδιαίτερα καιάλλη μία για κάποιον που δε συμπαθείτε πολύ. Στα κείμενά σας προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε όσοπερισσότερες λέξεις μπορείτε από αυτές που σας δίνονται και από αυτές που σχηματίσατε.

κατανοώ: κατανόηση – κατανοητός, κατανοητικός εντείνω: ένταση – έντονος, εντατικός γνώμη: ευγνωμοσύνη – ισχυρογνώμων λέγω: λογική, διάλογος – παράλογος γλώσσα: γλωσσικός, εύγλωττος πνεύμα : πνευματώδης, πνευματικόςεργάτης: εργασία, εργατικότητα – εργατικός ευθύνη : υπεύθυνος είρωνας: ειρωνεία – ειρωνικός πονώ: συμπόνια - συμπονετικός είδηση: ευσυνείδητος, ειδήμονας επικρίνω: επίκριση – επικριτικός δάκνω (=δαγκώνω): δηκτικός μέθοδος: μεθοδολογία – μεθοδικός

ανέχομαι: ανοχή, ανεκτικότητα - ανεκτικός προσβάλλω: προσβολή – προσβλητικός πατέρας: πατρικός απωθώ: απώθηση – απωθητικός

Ο καθηγητής που συμπαθώ ιδιαίτερα είναι γεμάτος κατανόηση, για τις δυσκολίες που συναντάμε κατά τηνεκμάθηση νέων εννοιών. Είναι ανεκτικός και συμπονετικός, χωρίς ποτέ να μας προσβάλει ή να μας ειρωνεύεται.Διακρίνεται, μάλιστα, για την πνευματικότητα, την ευγλωττία, αλλά και την εργατικότητά του. Φροντίζει πάντοτε ναμας αναθέτει εργασίες, χωρίς όμως να είναι παράλογος στις απαιτήσεις του.Ενώ, ο καθηγητής που δεν συμπαθώ ιδιαίτερα είναι εξαιρετικά δηκτικός στα σχόλιά του, αδιάκοπα επικριτικός,ακόμη και για ανούσια ζητήματα, χωρίς ο ίδιος να διακρίνεται για τη μεθοδικότητα και την αποτελεσματικότητάτου. Με τη συμπεριφορά του, άλλωστε, γίνεται απωθητικός και μας προκαλεί έντονη αντιπάθεια για το μάθημάτου.

44. Να βρεις ποιες από τις λέξεις που δίνονται έπειτα από κάθε φράση είναι ομόρριζες με τιςυπογραμμισμένες λέξεις των φράσεων.

1. Με τις εκτεταμένες και αλόγιστες επεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση παραμορφώθηκε το φυσικό τοπίο.

βάθροβήμαβαλτός

2. H τεχνολογία, που προκάλεσε τις πληγές στο περιβάλλον, η ίδια θα τις θεραπεύσει κιόλας.

κλίμαέγκλημακλήση

3. Πόσοι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τις σύγχρονες ανέσεις;

υπόλοιποςακατάληπτοςελλιπής

4. Mε κανένα τρόπο δε δέχονται οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ποιητές ότι η επέμβαση του Θεού αίρει τηνανθρώπινη ευθύνη.

άρσηαιρετόςάρδην

5. H πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού υπήρξε μια κίνηση από την άγνοια στη γνώση, από την ανευθυνότηταστην ευθύνη, από τη δουλεία στην ελευθερία.

νιώθωνοιάζομαιευνοϊκός

45. Να αντιστοιχίσετε κάθε λέξη της πρώτης στήλης με την ομόρριζή της στη δεύτερη στήλη.

1. θύμα α. δράττομαι2. κλίση β. ακατάληπτος 3. κλήση γ. κλίνω

4. λήψη δ. θυσία 5. συμβολή ε. έχω6. όραμα στ. κάτοπτρο7. σπουδαίος ζ. καλώ 8. θρέμμα η. απρόσβλητος 9. δραχμή θ. σπεύδω 10. σχέση ι. τρέφω

1 = δ (θύμα – θυσία)2 = γ (κλίση – κλίνω)3 = ζ (κλήση – καλώ)4 = β (λήψη – ακατάληπτος)5 = η (συμβολή – απρόσβλητος)6 = στ (όραμα – κάτοπτρο)7 = θ (σπουδαίος – σπεύδω)8 = ι (θρέμμα – τρέφω)9 = α (δραχμή – δράττομαι)10 = ε (σχέση – έχω)

46. Για κάθε λέξη που σας δίνεται υπάρχει μία ετυμολογικά συγγενής της στο κείμενο. Να βρείτε αυτές τιςλέξεις του κειμένου

H εικόνα των άλλων λαών στα σχολικά βιβλία συμβάλλει πριν απ’ όλα στην πολιτική διαπαιδαγώγηση τωνμαθητών/τριών. H αρνητική εικόνα οποιουδήποτε άλλου λαού αναγκαστικά ταυτίζει τις επιμέρους ομάδες εξουσίαςή τις κυβερνήσεις με το λαό ολόκληρο. Έτσι, τα έθνη εμφανίζονται σαν απόλυτα συνεκτικές ομάδες, χωρίςεσωτερικές διακρίσεις και διαφορές, χωρίς συγκρουόμενα συμφέροντα, με χαρακτηριστικά (καλά ή κακά) στατικάκαι αναλλοίωτα στο χρόνο, σαν από τη φύση δοσμένα. Αυτό οδηγεί τους μαθητές/τριες να αντιλαμβάνονται τηναυταρχική διακυβέρνηση, τις αυτοκρατορίες ή την αποικιοκρατία, τον επεκτατισμό και τους πολέμους σαν«φυσικά» χαρακτηριστικά κάποιων «κακών» εθνών και όχι ως κοινωνικά φαινόμενα, που εξηγούνται με τηνιστορική περίοδο, το είδος διακυβέρνησης, την οργάνωση των κοινωνιών, τα καθεστώτα, τις πολιτικές ηγεσίες.Άννα Φραγκουδάκη

1. αμφορέας: διαφορές, συμφέροντα < φέρω2. διαβλητός: συμβάλλει < βάλλω 3. δώρο: δοσμένα < δίδωμι 4. απών: εξουσίας < ε�μί 5. άξονας: διαπαιδαγώγηση, οδηγεί < �γω 6. κρίμα: διακρίσεις < κρίνω 7. ακατάληπτος: αντιλαμβάνονται < λαμβάνω8. καχεξία: σχολικά, συνεκτικές < �χω 9. σταθμός: στατικά, καθεστώτα < �στημι

Πηγές: Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη Αρχές Φιλοσοφίας, ΟΕΔΒ