Kondyli roMarshall Rosenberg, PhD ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ / Η γλώσσα της...

Εκδόσεις Κοντύλι ndash 2016Α έκδοσηCopyright 2016 για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμοISBN 978-960-9661-23-2

Τίτλος Μη Βίαιη Επικοινωνία ndash Η γλώσσα της καρδιάςΣυγγραφέας Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ PhD

Τίτλος πρωτοτύπου Nonviolent Communication A Language of Life (3rd Edition) ISBN1310 9781892005281 189200528X by Marshall B Rosenberg Copyright copy Fall 2015 PuddleDancer Press published by PuddleDancer Press All rights reserved Used with permission For further information about Nonviolent Communication (TM) please visit the Center for Nonviolent Communication on the Web at wwwcnvcorg

Επιστημονική επιμέλεια Αγλαΐα Μαστρόκαλου Λουσιρένα Τσατσά Πατρίσια Φόστερ

Μετάφραση Γιώργος ΤσιτσιρίγκοςΓλωσσική επιμέλεια - Διόρθωση Αντωνία ΚιλεσσοπούλουΕξώφυλλο - Σελιδοποίηση Δέσποινα ΒαφείδουΕπιμέλεια παραγωγής ∆ημήτρης Παντελής

ΚοντύλιΠινακάτες Πηλίου370 10 ΒόλοςTηλ +30 24230 86757infokondyligr

wwwkondyligr

Το λογότυπο Κοντύλι είναι εμπορικό σήμα κατατεθειμένο και ανήκει στην ατομική επιχείρηση Δημήτρης Νικ Παντελής

Σύμφωνα με τον Ν 21211993 και τους σχετικούς διεθνείς κανονισμούς που ισχύουν στην Ελλάδα απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή ndashολική μερική ή περιληπτικήndash ή η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο ndashμηχανικό ηλεκτρονικό φωτοτυπικό ηχογράφησηςndash χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη

ΜΑΡΣΑΛ ΡόζΕΝΜΠΕΡΓΚ PhD

Μη Βίαιη ΕπικοινωνίαΗ γλώσσα της καρδιάς

Nonviolent Communication A language of life

ΠΕΡΙΕΧόΜΕΝΑ

ΕΙΠΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ 5

ΕυΧΑΡΙΣΤΙΕΣ του συγγραφέα 19ΕυΧΑΡΙΣΤΙΕΣ του μεταφραστή 21ΠΡόΛόΓόΣ 23

Κεφάλάιο 1ΔΙΝόΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΜΑΣ 29

Η καρδιά της Μη Βίαιης Επικοινωνίας 29Εισαγωγή 29Ένας τρόπος να εστιάζουμε την προσοχή μας 31Η διαδικασία της Μη Βίαιης Επικοινωνίας 33Εφαρμόζοντας τη Μη Βίαιη Επικοινωνία

στη ζωή μας και στον κόσμο 35Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 40laquoΦονιά Εγκληματία Δολοφόνε παιδιώνraquo 40

Κεφάλάιο 2ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ Πόυ ΕΜΠόΔΙζΕΙ ΤΗ ΣυΜΠόΝΙΑ 43

Ηθικολογικές κρίσεις 43Συγκρίσεις 46Άρνηση της ευθύνης 47Άλλες μορφές αποξενωτικής επικοινωνίας 49

Κεφάλάιο 3ΠΑΡΑΤΗΡωΝΤΑΣ ΧωΡΙΣ ΑξΙόΛόΓΗΣΕΙΣ 53

Η υψηλότερη μορφή ανθρώπινης νοημοσύνης 56Διαχωρίζοντας την παρατήρηση από την αξιολόγηση 58Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 61laquoό πιο αλαζόνας ομιλητής που έχουμε ακούσει ποτέraquo 61Άσκηση 1 Παρατήρηση ή αξιολόγηση 62

Κεφάλάιο 4 ΑΝΑΓΝωΡΙζόΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑζόΝΤΑΣ ΣυΝΑΙΣθΗΜΑΤΑ 65

Το βαρύ κόστος των συναισθημάτων που δεν έχουν εκφραστεί 65Τα συναισθήματα σε αντίθεση με τα μη συναισθήματα 69Χτίζοντας ένα λεξιλόγιο για τα συναισθήματα 71Άσκηση 2 Εκφράζοντας συναισθήματα 74

Κεφάλάιο 5ΑΝΑΛΑΜΒΑΝόΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕυθυΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΣυΝΑΙΣθΗΜΑΤΑ ΜΑΣ 77

όι τέσσερις επιλογές που έχουμε όταν ακούμε ένα αρνητικό μήνυμα 77

Στη ρίζα των συναισθημάτων βρίσκονται οι ανάγκες 80ό πόνος που νιώθουμε όταν εκφράζουμε

τις ανάγκες μας σε αντίθεση με τον πόνο που νιώθουμε όταν δεν τις εκφράζουμε 83

Από τη συναισθηματική σκλαβιά στη συναισθηματική απελευθέρωση 85

Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 89laquoξαναφέρτε το στίγμα για τους εξώγαμουςraquo 89Άσκηση 3 Αναγνωρίζοντας τις ανάγκες 92

Κεφάλάιο 6ζΗΤωΝΤΑΣ ΑυΤΑ Πόυ θΑ ΕΜΠΛόυΤΙΣόυΝ ΤΗ ζωΗ ΜΑΣ 95

Η γλώσσα που ζητάει θετική δράση 95Συνειδητά αιτήματα 100ζητώντας ένα καθρέφτισμα 101ζητώντας ειλικρίνεια 103Διατυπώνοντας αιτήματα σε ομάδες 104Τα αιτήματα σε αντίθεση με τις απαιτήσεις 106Προσδιορίζοντας τον σκοπό μας

όταν διατυπώνουμε αιτήματα 108Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 112ό Αλ εκφράζει τους φόβους του

για το κάπνισμα του φίλου του 112Άσκηση 4 Διατυπώνοντας αιτήματα 114

Κεφάλάιο 7ΕΝΣυΝΑΙΣθΗΤΙΚΗ ΑΚΡόΑΣΗ 117

Παρουσία Μην κάνεις κάτι απλά να είσαι εκεί 117Ακούγοντας συναισθήματα και ανάγκες 120Παραφράζοντας 121Εμβαθύνοντας στην ενσυναίσθηση 127Όταν ο πόνος εμποδίζει την ικανότητά μας για ενσυναίσθηση 128Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 130Μια γυναίκα συνδέεται με τον ετοιμοθάνατο άντρα της 130Άσκηση 5 Διαφοροποιώντας την ενσυναισθητική ακρόαση

από τη μη ενσυναισθητική ακρόαση 133

Κεφάλάιο 8 Η ΔυΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΝΣυΝΑΙΣθΗΣΗΣ 137

Η ενσυναίσθηση θεραπεύει 137Η ενσυναίσθηση και η ικανότητα να εκφράζουμε

τις ευάλωτες πλευρές μας 139Πώς η ενσυναίσθηση απομακρύνει τον κίνδυνο 141Ακούγοντας το laquoΌχιraquo κάποιου με ενσυναίσθηση 144ζωντανεύοντας μια άψυχη συνομιλία με ενσυναίσθηση 145Ακούγοντας με ενσυναίσθηση τη σιωπή 147

Κεφάλάιο 9Η ΕΝΣυΝΑΙΣθΗΤΙΚΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤόΝ ΕΑυΤό ΜΑΣ 151

Ας θυμηθούμε πόσο ξεχωριστοί είμαστε 151Αξιολογώντας τον εαυτό μας όταν δεν είμαστε τέλειοι 152Μεταφράζοντας την αυτοεπίκριση

και τις εσωτερικές απαιτήσεις 153Το πένθος στη Μη Βίαιη Επικοινωνία 154Αυτοσυγχώρεση 155Το μάθημα του laquoπουά κοστουμιούraquo 156laquoΜην κάνετε τίποτα που δεν είναι παιχνίδιraquo 157Μεταφράζοντας το laquoπρέπει ναraquo σε laquoεπιλέγω ναraquo 158Καλλιεργώντας την επίγνωση της ενέργειας

πίσω από τις πράξεις μας 160

Κεφάλάιο 10ΕΚΦΡΑζόΝΤΑΣ ΠΛΗΡωΣ ΤόΝ θυΜό ΜΑΣ 165

Διαχωρίζοντας το ερέθισμα από την αιτία 165Στον πυρήνα του θυμού βρίσκεται η ανάγκη

για προσφορά στη ζωή 168Το ερέθισμα σε αντίθεση με την αιτία Συνέπειες στην πράξη 169Τέσσερα βήματα για να εκφράσουμε τον θυμό 172H ενσυναίσθηση ως πρώτο βήμα 173Παίρνοντας τον χρόνο που χρειαζόμαστε 176Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 178ό διάλογος μεταξύ ενός γονέα και του έφηβου γιου του

Ένα ζήτημα ζωής και θανάτου 178

Κεφάλάιο 11ΕΠΙΛυΣΗ ΣυΓΚΡόυΣΕωΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΕΣόΛΑΒΗΣΗ 185

Ανθρώπινη σύνδεση 185Η επίλυση συγκρούσεων με τη Μη Βίαιη Επικοινωνία

σε αντίθεση με την κλασική διαμεσολάβηση 187Τα βήματα της επίλυσης συγκρούσεων

με τη Μη Βίαιη Επικοινωνία ndash Μια σύντομη επισκόπηση 188όι ανάγκες οι στρατηγικές και οι αναλύσεις 189Ακούγοντας τις ανάγκες των άλλων

ανεξάρτητα από αυτά που λένε 192Ακούστηκαν οι ανάγκες 194Ενσυναίσθηση για να ανακουφίσουμε τον πόνο

που εμποδίζει τους ανθρώπους να ακούσουν 195Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα που ζητάει άμεση θετική δράση

στο παρόν για την επίλυση συγκρούσεων 196Χρησιμοποιώντας ρήματα δράσης 197Μεταφράζοντας το laquoόχιraquo 199Μη Βίαιη Επικοινωνία και ο ρόλος του διαμεσολαβητή 199ό ρόλος μας και η εμπιστοσύνη στη διαδικασία 200θυμόμαστε ότι δεν πρόκειται για εμάς 200Ενσυναίσθηση ndash Πρώτες βοήθειες 200Ακολουθώντας τη διαδικασία 201Κρατάμε τη συζήτηση στο παρόν 202

Κρατώντας ζωντανή τη διαδικασία 202Διακόπτοντας 204Όταν τα άτομα λένε όχι στη συνάντηση

πρόσωπο με πρόσωπο 205Άτυπη διαμεσολάβηση laquoΧώνοντας τη μύτη μαςraquo

στις υποθέσεις των άλλων 206

Κεφάλάιο 12Η ΠΡόΣΤΑΤΕυΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔυΝΑΜΗΣ 211

Όταν η χρήση της δύναμης είναι αναπόφευκτη 211Το σκεπτικό πίσω από τη χρήση δύναμης 211Μορφές τιμωρητικής δύναμης 212Το κόστος της τιμωρίας 214Δύο ερωτήσεις που δείχνουν τους περιορισμούς της τιμωρίας 215Η προστατευτική χρήση της δύναμης στα σχολεία 215

Κεφάλάιο 13ΑΠΕΛΕυθΕΡωΝόΝΤΑΣ ΤόΝ ΕΑυΤό ΜΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΡΙζόΝΤΑΣ ΑΛΛόυΣ ΑΝθΡωΠόυΣ 221

Απελευθερώνοντας τον εαυτό μας από παλιούς προγραμματισμούς 221

Επιλύοντας τις εσωτερικές μας συγκρούσεις 222Φροντίζοντας το εσωτερικό μας περιβάλλον 223Αντικαθιστώντας τις διαγνώσεις

με τη Μη Βίαιη Επικοινωνία 225Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξη 229Διαχείριση της δυσαρέσκειας και της αυτοκριτικής 229

Κεφάλάιο 14ΕΚΦΡΑζόΝΤΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΗ ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ 235

Η πρόθεση πίσω από την έκφραση εκτίμησης 235Τα τρία στοιχεία της έκφρασης εκτίμησης 236Πώς δεχόμαστε την εκτίμηση 237Δίψα για εκτίμηση 239ξεπερνώντας την απροθυμία μας να εκφράσουμε εκτίμηση 241

ΕΠΙΛόΓόΣ 243

ΒΙΒΛΙόΓΡΑΦΙΑ 247

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΙΗΣ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑΣ 251

ΚΑΠόΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣυΝΑΙΣθΗΜΑΤΑ Πόυ όΛόΙ ΕΧόυΜΕ 252

ΚΑΠόΙΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Πόυ όΛόΙ ΕΧόυΜΕ 253

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ 255

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ Τό ΚΕΝΤΡό ΜΗ ΒΙΑΙΗΣ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑΣ (CeNTeR FoR NoNvIoleNT CoMMUNICATIoN CNvC) 257

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤόΝ ΣυΓΓΡΑΦΕΑ 259

Κεφάλάιο 2ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ Πόυ ΕΜΠόΔΙζΕΙ ΤΗ ΣυΜΠόΝΙΑ

Μη κρίνετε ίνα μη κριθήτε εν ω γαρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε και εν ω μέτρω μετρείτε μετρηθήσεται υμίν

ΒΙΒΛόΣ ΜΑΤθΑΙόΣ 71

Αρχικά με απασχόλησε το εξής ερώτημα laquoΤι είναι αυτό που μας αποξε-νώνει από τη φυσική μας κατάσταση της συ-μπόνιαςraquo Ύστερα από μελέτη κατάλαβα ότι υπάρχουν κάποιοι συγκεκριμένοι τρόποι επι-κοινωνίας και χρήσης της γλώσσας που μας ωθούν να συμπεριφερθούμε βίαια στους άλ-λους και στον εαυτό μας

Χρησιμοποιώ τον όρο laquoαποξενωτική επικοινωνίαraquo για να αναφερθώ σε αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας

Ηθικολογικές κρίσεις

Ένα είδος αποξενωτικής επικοινωνίας είναι να κάνουμε ηθικολογικές κρίσεις που υπαινίσσονται ότι οι άνθρωποι που δε λειτουργούν σύμφωνα με τις αξίες μας κάνουν λάθος ή είναι κακοί Τέτοιες κρίσεις διατυπώνονται με φράσεις όπως laquoΤο πρόβλημα με σένα είναι ότι είσαι υπερ-βολικά εγωιστήςraquo laquoΕίναι τεμπέλαraquo laquoΕίναι προκατειλημμένοιraquo laquoΑυτό είναι απρέπειαraquo Κατηγορίες προσβολές υποτιμητικά σχόλια ταμπέλες επικρίσεις συγκρίσεις και διαγνώσεις αποτελούν όλα μορφές κριτικής

ό Ρουμί ο γνωστός ποιητής των Σούφι γράφει laquoΠέρα μακριά από το σωστό και το λάθος υπάρχει ένα χωράφι Ας βρεθούμε εκείraquo Η αποξενω-τική επικοινωνία όμως μας παγιδεύει στον κόσμο του σωστού και του λάθους σε έναν κόσμο κριτικής Είναι μια γλώσσα πλούσια σε λεξιλό-γιο που κατηγοριοποιεί και διαιρεί τους ανθρώπους και τις πράξεις τους Όταν μιλάμε αυτή τη γλώσσα κρίνουμε τους άλλους και τη συμπεριφορά

Συγκεκριμένοι τρόποι επικοινωνίας μάς απομακρύνουν από τη συμπονετική μας φύση

Στον κόσμο της κριτικής αυτό που μας νοιάζει είναι το ΠΟΙΟΣ laquoΕΙΝΑΙraquo ΤΙ

2 ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ Πόυ ΕΜΠόΔΙζΕΙ ΤΗ ΣυΜΠόΝΙΑ47

σκέψης εμποδίζει την εκδήλωση της συμπόνιας προς τον εαυτό μας και τους άλλους

Άρνηση της ευθύνης

Μια άλλη μορφή αποξενωτικής επικοινωνίας είναι η άρνηση της ευθύ-νης Η αποξενωτική επικοινωνία μάς εμποδίζει να συνειδητοποιήσουμε ότι εμείς έχουμε την ευθύνη για τα συναισθή-ματα τις σκέψεις και τις πράξεις μας Εκ-φράσεις όπως το laquoπρέπειraquo για παράδειγ-μα στη φράση laquoυπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να κάνεις είτε σου αρέσει είτε όχιraquo επισκιάζουν την προσωπική μας ευθύνη για τις πρά-ξεις μας Ένα άλλο παράδειγμα είναι η φράση laquoκάνω κάποιον να νιώσει κάτιraquo όπως στο laquoμε κάνεις να νιώθω ένοχηraquo Η χρήση τέτοιων εκφράσε-ων διευκολύνει την άρνηση της προσωπικής μας ευθύνης για τα ίδια μας τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας

Η Χάννα Άρεντ έγραψε το βιβλίο Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ που πε-ριγράφει τη δίκη του αξιωματικού των Ναζί Αδόλφου Άιχμαν για εγκλή-ματα πολέμου Σε αυτό το βιβλίο ο Άιχμαν φέρεται να λέει ότι αυτός και οι άλλοι Γερμανοί αξιωματικοί είχαν βρει ένα δικό τους όνομα για τη γλώσσα που αρνείται την ευθύνη Την αποκαλούσαν laquoAmtsspracheraquo που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει laquoγλώσσα της γραφειοκρατίαςraquo Για πα-ράδειγμα αν τους ρωτούσαν γιατί έκαναν κάποια συγκεκριμένη πράξη απαντούσαν laquoγιατί έτσι έπρεπεraquo Αν τους ρωτούσαν γιατί laquoέπρεπεraquo να το κάνουν απαντούσαν laquoεντολές ανωτέρωνraquo laquoπολιτική της εταιρείαςraquo laquoέτσι λέει ο νόμοςraquo

Αρνούμαστε την ευθύνη για τις πράξεις μας όταν αποδίδουμε την αι-τία τους σε

Αόριστες απρόσωπες δυνάμεις bull laquoΚαθάρισα το δωμάτιό μου επειδή έπρεπεraquoΣτην κατάστασή μας στη διάγνωσή μας στο προσωπικό ή ψυχολο-bull γικό ιστορικό μαςlaquoΠίνω γιατί είμαι αλκοολικόςraquoΣε πράξεις άλλωνbull laquoΧτύπησα το παιδί μου επειδή έτρεξε προς τον δρόμοraquoΣτις εντολές της εξουσίαςbull laquoΕίπα ψέματα στον πελάτη επειδή μου το είπε το αφεντικό μουraquo

Η γλώσσα μας μας εμποδίζει να έχουμε επίγνωση της προσωπικής μας ευθύνης

Μ ΡόζΕΝΜΠΕΡΓΚ PhD ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ ndash Η ΓΛωΣΣΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ 56

όι επιπτώσεις που έχει μια αρνητική ταμπέλα όπως laquoτεμπέληςraquo και laquoχα-ζόςraquo ίσως είναι προφανείς Ακόμη όμως και μια θετική ή φαινομενικά ουδέτερη ταμπέλα όπως laquoμάγειραςraquo μας εμποδίζει να δούμε τον άλλον άνθρωπο ως όλον

Η υψηλότερη μορφή ανθρώπινης νοημοσύνης

ό Ινδός φιλόσοφος Κρισναμούρτι είπε κάποτε ότι το να παρατηρεί κανείς χωρίς να αξιολογεί αποτελεί την υψηλότερη μορφή ανθρώπινης νοημο-σύνης Όταν πρωτοδιάβασα αυτή τη δήλωση πέρασε από το μυαλό μου η σκέψη laquoΤι ανοησίεςraquo Με αυτή ακριβώς τη σκέψη συνειδητοποίησα ότι μόλις είχα κάνει μια αξιολόγηση Για τους περισσότερους από εμάς είναι δύσκολο να παρατηρούμε τους ανθρώπους και τη συμπεριφορά τους χωρίς κριτική επίκριση ή άλλες μορφές ανάλυσης

Συνειδητοποίησα περισσότερο αυτή τη δυσκολία όταν εργάστηκα σε ένα δημοτικό σχολείο όπου το προσωπικό και ο διευθυντής είχαν προβλή-ματα στη μεταξύ τους επικοινωνία ό επιθεωρητής μού είχε ζητήσει να τους βοηθήσω να επιλύσουν τη διαμάχη Πρώτα συνάντησα τους δασκά-λους μόνους τους και μετά τους δασκάλους και τον διευθυντή μαζί

Άνοιξα τη συζήτηση ρωτώντας τους δασκάλους laquoΤι είναι αυτό που κάνει ο διευθυντής το οποίο έρχεται σε σύγκρουση με τις ανάγκες σαςraquo laquoΔε βάζει γλώσσα μέσαraquo μου απάντησε κάποιος αμέσως Με την ερώ-τησή μου ζητούσα από τους δασκάλους μια παρατήρηση Η φράση laquoδε βάζει γλώσσα μέσαraquo όμως δήλωνε απλά την αξιολόγηση που έκανε ο δάσκαλος στον διευθυντή Δεν περιέγραφε κάτι που είπε ή που έκανε ο διευθυντής το οποίο τελικά οδήγησε στην ερμηνεία του δασκάλου ότι ο διευθυντής laquoδεν έβαζε γλώσσα μέσαraquo

Όταν το εξήγησα αυτό ένας άλλος δάσκαλος είπε laquoξέρω τι εννοεί ό διευθυντής μιλάει υπερβολικάraquo Αντί για μια ξεκάθαρη παρατήρηση της συμπεριφοράς του διευθυντή τώρα άκουγα επίσης μια αξιολόγηση για το πόσο μιλούσε ο διευθυντής Ένας τρίτος δάσκαλος είπε τότε το εξής laquoΝομίζει ότι μόνο αυτός έχει κάτι σημαντικό να πειraquo Τους εξήγησα ότι το να βγάζουμε συμπεράσματα για αυτό που σκέφτεται κάποιο άλλο άτομο δεν είναι το ίδιο με το να παρατηρούμε τη συμπεριφορά του Τελικά ένας τέταρτος δάσκαλος είπε laquoθέλει συνέχεια να είναι το κέντρο της προσο-χήςraquo Παρατήρησα ότι και αυτό ήταν ένα συμπέρασμα για αυτό που θέλει κάποιος άλλος Τότε δύο άλλοι δάσκαλοι φώναξαν ταυτόχρονα laquoΜάρ-σαλ μας βάζεις δύσκολαraquo

Συνεργαστήκαμε και φτιάξαμε μια λίστα με συγκεκριμένες συμπερι-

Κεφάλάιο 4 ΑΝΑΓΝωΡΙζόΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑζόΝΤΑΣ

ΣυΝΑΙΣθΗΜΑΤΑ

Το πρώτο στοιχείο της Μη Βίαιης Επικοινωνίας είναι να παρατηρούμε χωρίς να αξιολογούμε Το δεύτερο είναι να εκφράζουμε πώς αισθανόμα-στε ό ψυχαναλυτής Ρόλλο Μέυ αναφέρει laquoΈνα ώριμο άτομο αποκτά την ικανότητα να αναγνωρίσει τόσες διαφορετικές αποχρώσεις στα συ-ναισθήματά του να βιώσει τόσες ξεχωριστές συναισθηματικές εμπειρίες άλλοτε δυνατές και παθιασμένες και άλλοτε λεπτές και ευαίσθητες όσα είναι και τα ηχοχρώματα της μουσικής σε μια συμφωνίαraquo

ωστόσο πολλοί από εμάς μπορούν να αναγνωρίσουν τόσο λίγα από τα συναισθήματά τους laquoόσες είναι και οι νότες που μπορεί να βγάλει μια σφυρίχτραraquo όπως θα έλεγε και ο Ρόλλο Μέυ

Το βαρύ κόστος των συναισθημάτων που δεν έχουν εκφραστεί

Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε για να χαρακτηρίζουμε τους άλλους είναι ίσως πλουσιότερο από το λεξιλόγιο που έχουμε στη διάθεσή μας για να περιγράψουμε με σαφήνεια τη συναισθηματική μας κατάσταση Πέρασα είκοσι ένα χρόνια από τη ζωή μου στο αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά δε θυμάμαι να με ρώτησε κανείς πώς ένιωθα Τα συναι-σθήματα δε θεωρούνταν σημαντικά Αυτό που θεωρούνταν σημαντικό ήταν laquoο σωστός τρόπος να σκέφτεσαιraquo ο οποίος καθοριζόταν από εκεί-νους που βρίσκονταν σε θέσεις εξουσίας ή είχαν αξιώματα Αντί να έχου-με διδαχτεί το πώς να ερχόμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας μας έχουν εκπαιδεύσει να laquoετεροπροσδιοριζόμαστεraquo Μαθαίνουμε να λειτουργούμε laquoεγκεφαλικάraquo και να αναρωτιόμαστε laquoΤι θεωρούν οι άλλοι ότι είναι σω-στό να πω ή να κάνωraquo

Όταν ήμουν εννιά χρονών μια δασκάλα μού μίλησε με τρόπο που δείχνει πώς μπορεί να ξεκινήσει η αποξένωση από τα συναισθήματά μας Είχα κρυφτεί στην τάξη μετά το μάθημα γιατί κάποια παιδιά με περίμε-ναν έξω από το σχολείο για να με δείρουν Η δασκάλα με είδε και μου είπε να φύγω Όταν της εξήγησα ότι φοβόμουνα να φύγω είπε laquoΤα μεγάλα

5 ΑΝΑΛΑΜΒΑΝόΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕυθυΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΣυΝΑΙΣθΗΜΑΤΑ ΜΑΣ79

Παράδειγμα 2

Α laquoΑκύρωσαν το συμβόλαιο και αυτό με εκνεύρισε απίστευταraquoΒ laquoΌταν ακύρωσαν το συμβόλαιο εκνευρίστηκα απίστευτα γιατί

θεώρησα ότι ήταν εξαιρετικά ανεύθυνο αυτό που έκανανraquo

ό ομιλητής της περίπτωσης Α αποδίδει τον εκνευρισμό του αποκλειστικά στη συμπεριφορά της άλλης πλευράς ενώ ο ομιλητής της περίπτωσης Β αποδέχεται την ευθύνη για το συναίσθημά του εντοπίζοντας τη σκέψη πίσω από αυτό Αναγνωρίζει ότι ο εκνευρισμός του γεννήθηκε από τον επικριτικό τρόπο σκέψης του Στη Μη Βίαιη Επικοινωνία ωστόσο θα προτρέπαμε αυτόν τον ομιλητή να πάει ένα βήμα πιο πέρα και να προσδι-ορίσει τι θέλει ποια ανάγκη επιθυμία προσδοκία ελπίδα ή αξία του δεν ικανοποιήθηκε Όπως θα δούμε όσο περισσότερο συνδέουμε τα συναι-σθήματά μας με τις ανάγκες μας τόσο πιο εύκολο είναι για τους άλλους να ανταποκριθούν σrsquo εμάς με συμπόνια Αν ο ομιλητής Β ήθελε να συνδέ-σει τα συναισθήματά του με την επιθυμία του θα μπορούσε να πει

laquoΌταν ακύρωσαν το συμβόλαιο εκνευρίστηκα απίστευτα γιατί ήλ-πιζα ότι θα ήταν ευκαιρία να προσλάβουμε ξανά τους υπαλλήλους που απολύσαμε πέρυσιraquo

ό βασικός τρόπος να κινητοποιήσουμε κάποιον μέσω της ενοχής είναι να δηλώσουμε ότι αυτός είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματά μας Όταν οι γονείς λένε laquoΑν πάρεις κακούς βαθμούς θα στενοχωρήσεις τη μαμά και τον μπαμπάraquo υπονοούν ότι οι πράξεις του παιδιού εί-ναι η αιτία για την ευτυχία ή τη δυστυχία των γονιών Εκ πρώτης όψεως όταν κά-ποιος νιώθει υπεύθυνος για τα συναισθή-ματα των άλλων αυτό μπορεί εύκολα να παρερμηνευτεί ως νοιάξιμο Φαίνεται ότι το παιδί νοιάζεται για τον γονιό και νιώθει άσχημα που ο γονιός υποφέρει ωστόσο αν ένα παιδί αναλάβει μια τέτοια ευθύνη και αλλάξει τη συμπεριφορά του σύμφωνα με τις επιθυμίες των γονιών του δε θα το κάνει με την καρδιά του αλλά για να αποφύγει την ενοχή

Είναι ωφέλιμο να προσδιορίσουμε κάποιες συνηθισμένες φράσεις που συχνά συγκαλύπτουν την ευθύνη μας για τα συναισθήματά μας

Η χρήση απρόσωπων αντωνυμιών όπως laquoαυτόraquo και laquoεκείνοraquo 1 laquoΕκείνο που με εξοργίζει είναι να υπάρχουν ορθογραφικά λάθη στα φυλλάδιά μαςraquo laquoΑυτό μου τη δίνει πάρα πολύraquo

Είναι διαφορετικό να δίνουμε με την καρδιά μας από ότι να κινητοποιούμαστε από την ενοχή Χρειάζεται να μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ αυτών των δύο


ρευνητικό χειρουργείο Ήταν πολύ μεγάλο το ρίσκο από την πλευρά της μητέρας μου αλλά δούλεψε Της χάρισαν ένα τσαντάκι σαν αυτό της αδερφής της Όταν το έλαβε ήταν πανευτυχής παρά τον σωματι-κό πόνο από το χειρουργείο Δύο νοσοκόμες ήρθαν κάποια στιγμή και της έβαλαν το θερμόμετρο στο στόμα Η μάνα μου έκανε laquoΜμμμμraquo για να δείξει το τσαντάκι της στη νοσοκόμα η οποία απάντησε laquoΕίναι για μένα Σε ευχαριστώ πολύraquo και πήρε το τσαντάκι Η μάνα μου τα έχα-σε αλλά δεν μπορούσε να βρει τρόπο να πει laquoΔεν εννοούσα ότι θέλω να σου το χαρίσω Σε παρακαλώ δώσrsquo το μουraquo Η ιστορία της αποκαλύ-πτει πόσος πόνος μπορεί να προκύψει όταν οι άνθρωποι δεν εκφράζουν ανοιχτά τις ανάγκες τους

Από τη συναισθηματική σκλαβιά στη συναισθηματική απελευθέρωση

Στην εξέλιξή μας προς τη συναισθηματική απελευθέρωση περνάμε συ-νήθως από τρία στάδια ως προς τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλ-λους

Στάδιο 1 Σε αυτό το στάδιο το οποίο ονομάζω συναισθηματική σκλα-βιά θεωρούμε τους εαυτούς μας υπεύθυνους για τα συναισθήματα των άλλων Πιστεύουμε ότι πρέπει συνεχώς να προσπαθούμε να τους κάνουμε όλους ευτυχισμένους Αν δε φαίνονται ευτυχισμένοι νιώθουμε υπεύθυ-νοι και υποχρεωμένοι να κάνουμε κάτι γιrsquo αυτό Αυτό μπορεί εύκολα να μας οδηγήσει να βλέπουμε ακόμα και τους κοντινούς μας ανθρώπους ως βάρος

Το να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων έχει πολύ συχνά καταστροφικές συνέπειες και στις συντροφικές σχέσεις Ακούω μο-νίμως διάφορες εκδοχές του εξής θέματος laquoΦοβάμαι πολύ να μπω σε μια σχέση Κάθε φορά που βλέπω τοντην σύντροφό μου να πονάει ή να έχει ανάγκη από κάτι πελαγώ-νω Νιώθω σαν να είμαι στη φυλακή σαν να πνίγομαι και θέλω να βγω από τη σχέση όσο πιο γρήγορα μπορώraquo Αυτή η αντίδραση είναι κάτι κοινό σε όσους βιώνουν την αγάπη ως την άρνηση των δικών τους αναγκών προκειμένου να φροντίσουν τις ανάγκες των συντρόφων τους όι πρώτες μέρες μιας σχέσης χαρακτηρίζονται συ-νήθως από χαρά και αμοιβαίο ενδιαφέρον από την πλευρά των συντρό-φων καθώς και από μια αίσθηση ελευθερίας Η σχέση είναι συναρπαστι-

Πρώτο στάδιο Συναισθηματική σκλαβιά θεωρούμε τον εαυτό μας υπεύθυνο για τα συναισθήματα των άλλων


Συνειδητά αιτήματα

Μερικές φορές μπορούμε να εκφράσουμε ένα ξεκάθαρο αίτημα χωρίς καν να το διατυπώσουμε Ας πούμε ότι βρίσκεστε στην κουζίνα και η αδερφή σας που βλέπει τηλεόραση στο σαλόνι φωνάζει laquoδιψάωraquo Είναι προφα-νές ότι ζητάει να της φέρετε ένα ποτήρι νερό από την κουζίνα

ωστόσο σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να εκφράσουμε τη δυσαρέ-σκειά μας και να υποθέσουμε λανθα-σμένα ότι το άλλο άτομο έχει καταλά-βει το κρυμμένο μας αίτημα Για πα-ράδειγμα μια γυναίκα λέει στον άντρα της laquoΜε ενοχλεί που ξέχασες να φέ-ρεις το βούτυρο και τα κρεμμύδια που

σου ζήτησα για το βραδινόraquo Ίσως είναι προφανές γιrsquo αυτήν ότι του ζητά-ει να ξαναπάει στο μπακάλικο αλλά ο άντρας της μπορεί να νομίσει ότι του το λέει μόνο και μόνο για να τον κάνει να νιώσει ένοχος

Πιο συχνά όμως συμβαίνει να μη συνειδητοποιούμε ούτε εμείς οι ίδιοι τι ζητάμε όταν μιλάμε Μιλάμε στους άλλους χωρίς να ξέρουμε πώς να κάνουμε διάλογο μαζί τους laquoΠετάμεraquo λέξεις χρη-σιμοποιώντας τους άλλους ως κάδο απορ-

ριμμάτων Σε τέτοιες καταστάσεις ο άλλος άνθρωπος μπορεί να αγχωθεί γιατί δεν μπορεί να διακρίνει ένα ξεκάθαρο αίτημα Κάτι τέτοιο συνέβη στην ακόλουθη ιστορία

Βρισκόμουν στο τρενάκι που μεταφέρει τους επιβάτες στους σταθ-μούς επιβίβασης του αεροδρομίου του Ντάλας Το τρενάκι είναι ιδιαίτερα αργό και για κάποιους βιαστικούς επιβάτες αυτό είναι πολύ εκνευριστικό Απέναντί μου καθόταν ένα ζευγάρι ό άντρας γύρισε στη γυναίκα του και είπε έντονα laquoΔεν έχω δει πιο αργό τρένο στη ζωή μουraquo Εκείνη δεν είπε τίποτα και φαινόταν νευρική και ανήσυχη για το τι είδους απάντηση πε-ρίμενε από αυτήν ο άντρας της Εκείνος τότε έκανε κάτι που συχνά κά-νουμε όταν δεν παίρνουμε την απάντηση που θέλουμε Επανέλαβε αυτό που είχε πει αρχικά Ακόμη πιο φωναχτά λοιπόν είπε laquoΔεν έχω ξαναδεί πιο αργό τρένο στη ζωή μουraquo

Η γυναίκα του μην ξέροντας τι να απαντήσει έδειχνε ακόμη πιο αγ-χωμένη Με έναν τόνο απελπισίας γύρισε και του είπε laquoΕίναι ρυθμισμέ-νο ηλεκτρονικάraquo Δεν πίστεψα ότι αυτή η απάντηση θα τον ικανοποιούσε και πραγματικά δεν τον ικανοποίησε Για τρίτη φορά επανέλαβε ακόμη πιο δυνατά laquoΔΕΝ ΕΧΩ ΞΑΝΑΔΕΙ ΠΙΟ ΑΡΓΟ ΤΡΕΝΟ ΣΕ ΟΛΗ ΜΟΥ ΤΗ ΖΩΗraquo Η υπομονή της γυναίκας του τότε εξαντλήθηκε και του απάντησε

Εκφράζοντας απλά τα συναισθήματά μας δεν κάνουμε ξεκάθαρο στον συνομιλητή μας αυτό που του ζητάμε να κάνει

Συχνά δε συνειδητοποιούμε τι ζητάμε


Τα αιτήματα σε αντίθεση με τις απαιτήσεις

Τα αιτήματα εκλαμβάνονται ως απαιτήσεις όταν οι άλλοι πιστεύουν ότι θα κατηγορηθούν ή θα τιμωρηθούν αν δεν υπακούσουν Όταν οι άνθρωποι ακούνε απαίτηση σε αυτό που διατυπώ-νουμε βλέπουν μόνο δύο επιλογές την υποταγή ή την εξέγερση Σε κάθε περί-πτωση το πρόσωπο που διατυπώνει το

αίτημα θεωρείται αυταρχικό και η δυνατότητα του συνομιλητή του να ανταποκριθεί σε αυτό με συμπόνια ελαχιστοποιείται

H πιθανότητα τα αιτήματά μας να ακουστούν ως απαιτήσεις αυξάνε-ται αναλογικά όταν στο παρελθόν έχου-με κατηγορήσει τιμωρήσει ή laquoενοχοποι-ήσειraquo τους άλλους επειδή δεν ανταπο-κρίθηκαν σε αυτά Επίσης το πληρώνου-με κι όταν άλλοι άνθρωποι έχουν χρησι-μοποιήσει παρόμοιες τακτικές Στον βαθμό που οι άνθρωποι έχουν κατηγορη-θεί τιμωρηθεί ή οδηγηθεί να νιώσουν

ένοχοι επειδή δεν έκαναν αυτά που τους ζήτησαν κάποιοι το πιο πιθανό είναι ότι κουβαλούν αυτό το βάρος σε κάθε επόμενη σχέση τους και ακούν κάθε αίτημα σαν να είναι απαίτηση

Ας δούμε δύο εκδοχές μιας κατάστασης ό Τζακ λέει στη φίλη του Τζέιν laquoΝιώθω μόνος και θα ήθελα να περάσεις το βράδυ μαζί μουraquo Αυτό είναι αίτημα ή απαίτηση Η απάντηση είναι ότι δεν ξέρουμε μέχρι να

δούμε πώς θα συμπεριφερθεί ο Τζακ στην Τζέιν αν εκείνη δε συμφωνήσει Ας υποθέσουμε ότι απαντάει laquoΤζακ είμαι πολύ κουρασμένη Αφού θέλεις παρέα γιατί δε ζητάς από κάποιον άλλο να μεί-νει μαζί σου απόψεraquo Αν τότε ο Τζακ πει

laquoΠόσο σε χαρακτηρίζει η εγωιστική συμπεριφοράraquo τότε το αίτημά του ήταν στην πραγματικότητα απαίτηση Αντί να ακούσει με ενσυναίσθηση την ανάγκη της να ξεκουραστεί την κατηγορεί

Σκεφτείτε ένα δεύτερο σενάριο

Τζακ Νιώθω μόνος και θα ήθελα να περάσεις το βράδυ μαζί μου Τζέιν Τζακ είμαι πολύ κουρασμένη Αφού θέλεις παρέα γιατί δε ζη-

τάς από κάποιον άλλο να μείνει μαζί σου απόψε

Όταν το άλλο άτομο ακούσει μια απαίτηση από εμάς βλέπει δύο επιλογές να υποταχθεί ή να εξεγερθεί

Για να διαπιστώσουμε αν είναι αίτημα ή απαίτηση παρατηρούμε την αντίδραση του ομιλητή όταν οι άλλοι δεν κάνουν αυτό που ζητάει

Αν κάποιος που ζήτησε κάτι και δεν το πήρε κρίνει ή επικρίνει τότε αυτό που είχε διατυπώσει ήταν απαίτηση


Τα αιτήματα εκλαμβάνονται ως απαιτήσεις όταν οι άλλοι πιστεύουν ότι θα κατηγορηθούν ή θα τιμωρηθούν αν δε συμμορφωθούν Μπορούμε να βοηθήσουμε τους άλλους να πιστέψουν ότι διατυπώνουμε αιτήματα και όχι απαιτήσεις δείχνοντάς τους την επιθυμία μας να ανταποκριθούν θετικά μόνο αν μπορούν να το κάνουν με την καρδιά τους ό σκοπός της Μη Βίαιης Επικοινωνίας δεν είναι να αλλάξουμε τους ανθρώπους και τη συμπεριφορά τους προκειμένου να γίνει το δικό μας Είναι να φτιάξουμε σχέσεις που βασίζονται στην ειλικρίνεια και στην ενσυναίσθηση που τε-λικά θα καλύψουν τις ανάγκες όλων μας

Η Μη Βίαιη Επικοινωνία στην πράξηό Αλ εκφράζει τους φόβους του για το κάπνισμα

του φίλου του

Ο Αλ και ο Μπαρτ είναι κολλητοί φίλοι εδώ και τριάντα χρό-νια Ο Αλ που δεν είναι καπνιστής έχει προσπαθήσει για χρόνια να πείσει τον Μπαρτ να κόψει τα δύο πακέτα την ημέ-ρα που καπνίζει Βλέποντάς τον να βήχει όλο και περισσότερο τελευταία ο Αλ ξεσπάει μια μέρα και βγάζει όλο τον θυμό και τον φόβο που δεν είχε εκφράσει έως τότε

Αλ Μπαρτ ξέρω ότι το έχουμε συζητήσει αυτό πολλές φο-ρές αλλά άκου Φοβάμαι ότι τα παλιοτσίγαρά σου θα σε σκοτώσουν Είσαι ο καλύτερός μου φίλος και σε θέλω κοντά μου για όσο περισσότερο γίνεται Σε παρακαλώ μη νομίσεις ότι σε κρίνω Δε σε κρίνω απλά ανησυχώ πολύ (Στο παρελθόν όταν ο Αλ προσπαθούσε να τον κά-νει να κόψει το κάπνισμα ο Μπαρτ κατηγορούσε τον Αλ ότι τον έκρινε)

Μπαρτ Όχι καταλαβαίνω την ανησυχία σου Είμαστε φίλοι τόσον καιρόhellip

Αλ (διατυπώνοντας αίτημα) θα ήθελες να το κόψειςΜπαρτ Μακάρι να μπορούσαhellipΑλ (ψάχνοντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες που εμποδί-

ζουν τον Μπαρτ να συμφωνήσει στο αίτημά του) Φοβάσαι να προσπαθήσεις επειδή δε θέλεις να αποτύχεις


το είναι μαζί με τον άλλον και με αυτό που βιώνει Αυτή η ποιότητα της παρουσίας είναι που διαφοροποιεί την ενσυναίσθηση από τη διανοητική κατανόηση ή την έκφραση συμπάθειας Κάποιες φορές ίσως επιλέξουμε να εκφράσουμε τη συμπάθειά μας σε κάποιον νιώθοντας τα συναισθήμα-τά του Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε ότι εκείνη τη στιγμή εκφρά-ζουμε συμπάθεια αντί να ακούμε με ενσυναίσθηση

Ακούγοντας συναισθήματα και ανάγκες

Στη Μη Βίαιη Επικοινωνία όποιες λέξεις κι αν χρησιμοποιούν οι άνθρω-ποι για να εκφραστούν εμείς laquoακούμεraquo αυτά που παρατηρούν αυτά που

αισθάνονται αυτά που έχουν ανάγκη και αυτά που ζητούν για να εμπλουτίσουν τη ζωή τους Ας υποθέσουμε ότι δανείσατε το αμάξι σας σε έναν γείτονα που του έτυχε κάτι επείγον Τα μέλη

της οικογένειάς σας το μαθαίνουν και αντιδρούν έντονα laquoΕίσαι ανόητος που εμπιστεύτηκες έναν άγνωστοraquo ό διάλογος που ακολουθεί δείχνει πώς να συντονιζόμαστε με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των ανθρώ-πων της οικογένειάς μας αντί (1) να κατηγορούμε τον εαυτό μας παίρνο-ντας το μήνυμά τους προσωπικά ή (2) να κατηγορούμε και να επικρίνουμε τους άλλους

Σε αυτή την περίπτωση είναι προφανές ότι η οικογένεια παρατη-ρεί και αντιδρά στο γεγονός ότι δανείσατε το αμάξι σε κάποιον σχετικά άγνωστο Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να μην είναι τόσο ξεκάθαρο Αν ένας συνάδελφός μας πει laquoΔεν είσαι καλός στη συνεργασίαraquo ίσως να μη γνωρίζουμε τι παρατηρεί Συνήθως βέβαια μπορούμε να μαντέψουμε τη συμπεριφορά που προκάλεσε μια τέτοια δήλωση

ό ακόλουθος διάλογος προέκυψε σε ένα εργαστήρι και δείχνει πόσο δύσκολο είναι να εστιάζουμε στα συναισθήματα και στις ανάγκες των άλ-λων όταν έχουμε συνηθίσει να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναι-σθήματά τους και να παίρνουμε προσωπικά τα μηνύματά τους Η γυναίκα σε αυτόν τον διάλογο προσπαθούσε να μάθει πώς να ακούει τα συναισθή-ματα και τις ανάγκες πίσω από τα λόγια του άντρα της Της πρότεινα να μαντέψει τα συναισθήματα και τις ανάγκες του και μετά να επιβεβαιώσει μαζί του αν οι υποθέσεις της ήταν σωστές

Άντρας Τι νόημα έχει να σου μιλήσω Ποτέ δεν ακούςΓυναίκα Είσαι δυσαρεστημένος μαζί μου

Ότι κι αν λένε οι άλλοι εμείς ακούμε (α) τις παρατηρήσεις τους (β) τα συναισθήματά τους (γ) τις ανάγκες τους και (δ) τα αιτήματά τους

Κεφάλάιο 8 Η ΔυΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΝΣυΝΑΙΣθΗΣΗΣ

Η ενσυναίσθηση θεραπεύει

ό Καρλ Ρότζερς περιγράφει την επίδραση της ενσυναίσθησης σε όσους την έχουν βιώσει ως εξής laquoΌταν κά-ποιος σε ακούει πραγματικά χωρίς να σε κρίνει χωρίς να προσπαθεί να ανα-λάβει την ευθύνη για λογαριασμό σου χωρίς να προσπαθεί να σε επηρεάσει αισθάνεσαι πάρα πολύ καλάhellip Όταν έχω ακούσει κι όταν έχω ακουστεί μπορώ να δω τον κόσμο ξανά με μια νέα ματιά και να προχωρήσω Όταν κάποιος μας ακούει στοιχεία που φαίνονταν συμπαγή και αμετακίνητα μετακινούνται ενώ η σύγχυση που έμοιαζε ανεπανόρθωτη μετατρέπεται σε ελεύθερη ροή με εντυπωσιακό τρόποraquo

Μία από τις αγαπημένες μου ιστορίες σχετικά με την ενσυναίσθηση την έχει διηγηθεί η διευθύντρια ενός πειραματικού σχολείου Μια μέρα μπήκε στο γραφείο της και βρήκε τη Μίλι μια μαθήτρια του δημοτικού να κάθεται με απογοητευμένο ύφος σε μια καρέκλα και να την περιμένει Κάθισε δίπλα της και η Μίλι τής είπε laquoΚυρία Άντερσον σας έχει τύχει ποτέ κάθε τι που κάνετε να πληγώνει τους άλλους ενώ εσείς δε θέλετε να πληγώσετε κανένανraquo

laquoNομίζω ότι καταλαβαίνωraquo απάντησε η διευθύντρια Η Μίλι τότε άρ-χισε να περιγράφει τι της συνέβη laquoΕκείνη την ώραraquo θυμάται η διευθύντρια laquoφορούσα ακόμη το παλτό μου για να πάω σε μία σημαντική συνάντη-ση Είχα ήδη αργοπορήσει και δεν ήθελα να αφήσω τον κόσμο να περιμένει Έτσι τη ρώτησα ldquoΜίλι τι μπορώ να κάνω για σέναrdquo Η Μίλι με πλησίασε με έπιασε από τους ώμους και κοιτάζοντάς με στα μάτια μου είπε με σταθερή φωνή ldquoΚυρία Άντερσον δε θέλω να κάνετε κάτι θέλω απλά να με ακούσετεrdquo

raquoΕκείνη τη στιγμή πήρα ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα της ζωής μου το οποίο μάλιστα μου το έδωσε ένα παιδί ldquoΑς περιμένουν οι μεγάλοιrdquo σκέφτηκα Η Μίλι κι εγώ καθίσαμε κάπου όπου μπορούσαμε

Η ενσυναίσθηση μας επιτρέπει να laquoαντιληφθούμε τον (δικό μας) κόσμο ξανά με μια νέα ματιά και να προχωρήσουμεraquo

laquoΜην κάνεις κάτι συγκεκριμένοhellipraquo

8 Η ΔυΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΝΣυΝΑΙΣθΗΣΗΣ145

laquoΝαιraquo επιβεβαίωσε laquoμπορώ να με φανταστώ να κάθομαι στο καφέ μαζί σου κι εσύ να μου κάνεις παρατηρήσεις για ότι λέωraquo

Τότε διαπίστωσα ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσα κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου την είχε τρομάξει Επειδή την άκουσα με εν-συναίσθηση το laquoόχιraquo της δεν ήταν πια σκληρό όπως πριν Άκουσα ότι ήθελε να αποφύγει τις συμβουλές δημοσίως Αφού τη διαβεβαίωσα ότι δεν επρόκειτο να αξιολογήσω τον τρόπο της επικοινωνίας της δημοσί-ως συζήτησα μαζί της για τον τρόπο που θα μπορούσα να της δίνω τις συμβουλές μου έτσι ώστε να νιώθει ασφάλεια Τελικά ήρθε μαζί μας για παγωτό

Ζωντανεύοντας μια άψυχη συνομιλία με ενσυναίσθηση

Όλοι μας έχει τύχει να βρεθούμε σε άψυχες συζητήσεις όπως για πα-ράδειγμα συμβαίνει σε κάποιες κοινωνικές εκδηλώσεις Στις συζητήσεις αυτές ακούμε μόνο λόγια από αυτόν που μιλάει χωρίς να βρισκόμαστε πραγματικά σε επαφή μαζί του Άλλες φορές ακούμε κάποιον να μιλάει χωρίς σταματημό και φοβόμαστε ότι δε σκοπεύει να τελειώσει ποτέ Μία συζήτηση παύει να είναι ζωντανή όταν χάνουμε την επαφή με τα συναι-σθήματα και τις ανάγκες που κρύβονται πίσω από τα λόγια του ομιλητή καθώς και με τα αιτήματα που συνδέονται με αυτές τις ανάγκες Αυτό συνηθίζεται όταν οι άνθρωποι μιλάνε χωρίς να συνειδητοποιούν τι αι-σθάνονται τι χρειάζονται τι ζητούν Σε αυτές τις περιπτώσεις η ζωντάνια χάνεται από τη συζήτηση και βλέπουμε τους εαυτούς μας να γίνονται κάδοι απορριμμάτων των συνομιλητών μας

Πώς και πότε διακόπτουμε μια άψυχη συζήτηση για να της ξανα-δώσουμε ζωή Πιστεύω ότι η καλύτερη στιγμή για να διακόψουμε είναι όταν έχουμε ακούσει έστω και μια λέξη παραπάνω από όσες θέλουμε να ακούσουμε Όσο περισσότερο περιμένουμε τόσο πιο δύσκολο θα είναι να φερθούμε πολιτισμένα όταν τελικά αποφασίσουμε να επέμβουμε Δε διακόπτουμε με την πρόθεση να πάρουμε τη σκυτάλη αλλά για να βοη-θήσουμε τον ομιλητή να συντονιστεί με τη ροή και τη ζωντάνια πίσω από τα λόγια του

Για να το κάνουμε αυτό χρειάζεται να συντονιστούμε με τα συναι-σθήματα και τις ανάγκες που πιθανώς υπάρ-χουν Έτσι αν η θεία μας λέει ξανά και ξανά την ίδια ιστορία για το πώς ο άντρας της την εγκατέλειψε πριν από 20 χρόνια με δύο μι-κρά παιδιά θα μπορούσαμε να τη διακόψου-

Για να ζωντανέψουμε μια συζήτηση διακόπτουμε με ενσυναίσθηση


Καλλιεργώντας την επίγνωση της ενέργειας πίσω από τις πράξεις μας

Μελετώντας τη δήλωση laquoΕπιλέγω να _____ διότι θέλω _____raquo ίσως ανακαλύψετε τις σημαντικές αξίες που κρύβονται πίσω από τις επιλογές που έχετε κάνει όπως κι εγώ τις ανακάλυψα μελετώντας την επιλογή μου να μεταφέρω τα παιδιά μου στο σχολείο Είμαι πεπεισμένος ότι αφού ξε-καθαρίσουμε την ανάγκη που καλύπτεται από τις πράξεις μας μπορούμε να τις βιώσουμε ως παιχνίδι ακόμη κι αν περιλαμβάνουν σκληρή δουλειά προκλήσεις ή απογοητεύσεις

Για κάποιες πράξεις της λίστας σας όμως ίσως αποκαλύψετε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα κίνητρα

1) ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑΤα χρήματα είναι μία κύρια μορφή εξωγενούς επιβράβευσης στην

κοινωνία μας όι επιλογές όμως που υποκινούνται από την επιθυμία για επιβράβευση κοστίζουν γιατί μας στερούν τη χαρά που παίρνουμε όταν κάνουμε επιλογές με καθαρό προσανατολισμό να καλύψουμε μια ανθρώ-πινη ανάγκη Το χρήμα δεν είναι laquoανάγκηraquo όπως την ορίζουμε στη Μη Βίαιη Επικοινωνία Είναι μία από τις αναρίθμητες στρατηγικές που μπο-ρούν να επιλεγούν για να καλύψουν μια ανάγκη

2) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔόΚΙΜΑΣΙΑΌπως και στην περίπτωση του χρήματος η επιδοκιμασία από τους

άλλους είναι μια μορφή εξωγενούς επιβράβευσης Η κουλτούρα μας μας έχει εκπαιδεύσει να διψάμε για επιβράβευση Πήγαμε σε σχολεία που χρησιμοποιούσαν εξωγενείς τρόπους για να μας παρακινήσουν να μελε-τήσουμε Μεγαλώσαμε σε σπίτια όπου ανταμειβόμασταν όταν ήμασταν καλά παιδιά και τιμωρούμασταν όταν αυτοί που μας φρόντιζαν έκριναν το αντίθετο Έτσι ως ενήλικες πολύ εύκολα εμπαίζουμε τον εαυτό μας πιστεύοντας ότι η ζωή συνίσταται στο να κάνουμε πράγματα για την επι-βράβευση Είμαστε εξαρτημένοι από τα χαμόγελα τα χτυπήματα στην πλάτη και τις λεκτικές κρίσεις των άλλων που λένε ότι είμαστε laquoκαλοί άνθρωποιraquo laquoκαλοί γονείςraquo laquoκαλοί πολίτεςraquo laquoκαλοί υπάλληλοιraquo laquoκαλοί φίλοιraquo κτλ Κάνουμε πράγματα για να μας συμπαθήσουν οι άλλοι και αποφεύγουμε άλλα πράγματα που μπορούν να κάνουν τους άλλους να μας αντιπαθήσουν ή να μας τιμωρήσουν

Το βρίσκω τραγικό να προσπαθούμε τόσο σκληρά για να εξαγοράσου-με την αγάπη και να δεχόμαστε ότι πρέπει να αρνηθούμε τον εαυτό μας προκειμένου να αρέσουμε Στην πραγματικότητα όταν κάνουμε πράγ-ματα με σκοπό να βελτιώσουμε τη ζωή θα διαπιστώσουμε ότι κερδίζου-


Πέρα από την τρίτη επιλογή ndashόπου εστιάζουμε στις ανάγκες και στα συναισθήματά μαςndash έχουμε και μια τέταρτη επιλογή στην οποία εστι-άζουμε συνειδητά την προσοχή μας στα συναισθήματα και στις ανάγκες του άλλου ατόμου Κάθε φορά που ακολουθούμε την τέταρτη επιλογή επίσης δε νιώθουμε θυμό Δεν είναι ότι καταπιέζουμε τον θυμό μας Απλά διαπιστώνουμε ότι ο θυμός δεν υπάρχει όποτε είμαστε ολοκληρωτικά πα-ρόντες στα συναισθήματα και στις ανάγκες του άλλου

Στον πυρήνα του θυμού βρίσκεται η ανάγκη για προσφορά στη ζωή

Κάποιοι με ρωτούν laquoΜα δεν υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο θυμός δικαι-ολογείται Δεν είναι ldquoδίκαιη οργήrdquo αυτό που νιώθου-με για παράδειγμα όταν βλέπουμε να ρυπαίνουν ανεύθυνα και απερίσκεπτα το περιβάλλονraquo Πιστεύω πραγματικά πως όταν θεωρώ ότι υπάρχει κάτι που λέγεται laquoανεύθυνη πράξηraquo ή laquoυπεύθυνη πράξηraquo laquoάπληστος άνθρωποςraquo ή laquoηθικός άνθρωποςraquo συμ-

βάλλω στη βία που υπάρχει στον πλανήτη Αντί να συμφωνώ ή να διαφω-νώ για το τι είναι οι άνθρωποι που δολοφονούν βιάζουν ή ρυπαίνουν το περιβάλλον πιστεύω ότι προσφέρω στη ζωή περισσότερο αν εστιάσω την προσοχή μου σε αυτό που έχουμε ανάγκη

θεωρώ ότι ο θυμός είναι το αποτέλεσμα ενός τρόπου σκέψης που μας αποξενώνει από τη ζωή και προκαλεί βία Στον πυ-ρήνα του θυμού υπάρχει μια ανάγκη που δεν καλύ-πτεται Επομένως ο θυμός μπορεί να είναι πολύτι-μος αν τον χρησιμοποιήσουμε σαν αφύπνιση ώστε να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε μια ανάγκη που

δεν ικανοποιείται και ότι με τον τρόπο που σκεφτόμαστε δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να ικανοποιηθεί Για να εκφράσουμε τον θυμό πλήρως χρειάζεται να έχουμε απόλυτη συνείδηση της ανάγκης μας Επιπλέον χρειαζόμαστε αρκετή ενέργεια για να καλύψουμε την ανάγκη μας ό θυ-μός όμως ιδιοποιείται την ενέργειά μας και την κατευθύνει προς την τι-μωρία των ανθρώπων και όχι προς την κάλυψη των αναγκών μας Αντί να εστιάζουμε στη laquoδίκαιη οργήraquo προτείνω να ενσυναισθανθούμε τις ανά-γκες μας και τις ανάγκες των άλλων Αυτό ίσως χρειαστεί εκτεταμένη εξάσκηση όπου ξανά και ξανά θα αντικαθιστούμε συνειδητά τη φράση laquoθυμώνω γιατί αυτόςhellipraquo με το laquoθυμώνω γιατί έχω ανάγκηhellipraquo

Μια φορά πήρα ένα σημαντικό μάθημα όταν δούλευα με τους μαθη-

Όταν κρίνουμε τους άλλους συμβάλλουμε στη βία

Χρησιμοποιούμε τον θυμό ως αφύπνιση

Ο θυμός ιδιοποιείται την ενέργειά μας κατευθύνοντάς την προς πράξεις τιμωρίας

11 ΕΠΙΛυΣΗ ΣυΓΚΡόυΣΕωΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΕΣόΛΑΒΗΣΗ 187

Η επίλυση συγκρούσεων με τη Μη Βίαιη Επικοινωνία σε αντίθεση με την κλασική διαμεσολάβηση

Ας ξαναδούμε την ανθρώπινη σύνδεση ως διάσταση της Μη Βίαιης Επι-κοινωνίας αυτή τη φορά εστιάζοντας στη διαμεσολάβηση ενός τρίτου ατόμου το οποίο επεμβαίνει για να επιλύσει τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο άλλες πλευρές Όταν εργάζομαι με δύο ανθρώπους ή δύο ομάδες που έχουν μια διαμάχη μεταξύ τους και δεν έχουν καταφέρει να την επιλύ-σουν ο τρόπος που προσεγγίζω τη σύγκρουση διαφέρει από την προσέγ-γιση που συχνά χρησιμοποιεί ένας επαγγελματίας διαμεσολαβητής

Για παράδειγμα κάποτε στην Αυστρία συμμετείχα σε μια συνάντη-ση με επαγγελματίες διαμεσολαβητές που εργάζονταν σε διεθνείς συ-γκρούσεις διαφόρων ειδών συμπεριλαμβανομένων και αυτών ανάμεσα σε εργατικά σωματεία και στις αντίστοιχες διοικήσεις των επιχειρήσεων Περιέγραψα διάφορες διαμάχες στις οποίες είχα διαμεσολαβήσει όπως αυτή στην Καλιφόρνια ανάμεσα στους γαιοκτήμονες και στους μετανά-στες εργάτες στην οποία μάλιστα είχαν σημειωθεί σοβαρά φαινόμενα σωματικής βίας Επίσης μίλησα για τη διαμεσολάβησή μου ανάμεσα σε δύο αφρικανικές φυλές (την οποία αναπτύσσω στο βιβλίο μου Speak Peace in a World of Conflict) καθώς και για κάποιες άλλες παγιωμένες και επικίνδυνες συγκρούσεις

Με ρώτησαν πόσο χρόνο έδινα για να μελετήσω μια υπόθεση πριν αρχίσω τη διαμεσολάβηση Αναφέρονταν σε αυτό που κάνουν οι περισ-σότεροι διαμεσολαβητές δηλαδή να ενημερώνονται για τα ζητήματα που εμπλέκονται στη σύγκρουση και να διαμεσολαβούν εστιάζοντας σε αυτά τα ζητήματα αντί να εστιάζουν στη δημιουργία μιας ανθρώπινης σύνδε-σης ανάμεσα στα μέρη της σύγκρουσης Στην πραγματικότητα στην τυ-πική διαμεσολάβηση από τρίτους οι αντιμαχόμενες πλευρές μπορεί να μη βρίσκονται καν στο ίδιο δωμάτιο Μια φορά συμμετείχα σε μια τέτοια διαμεσολάβηση στο πλευρό της μίας από τις αντιμαχόμενες πλευρές Τα άτομα της δικής μου πλευράς βρισκόμασταν σε ένα δωμάτιο και η άλλη πλευρά βρισκόταν σε άλλο δωμάτιο ο δε διαμεσολαβητής μετακινούνταν ανάμεσα στα δύο δωμάτια Μας ρωτούσε laquoΤι ζητάτε από αυτούςraquo και στη συνέχεια πήγαινε στους άλλους και τους ρωτούσε αν ήθελαν να το κάνουν Μετά επέστρεφε και έλεγε laquoΔε θα ήθελαν να το κάνουν αυτό αλλά τι θα λέγατε για το εξήςraquo

Η διαμεσολάβηση όπως περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο δεν αναφέρεται στη νομική διαδικασία διαμεσολάβησης όπως αυτή περιγράφεται από τον Ν 38982010 (ΣτΜ)

Κεφάλάιο 12Η ΠΡόΣΤΑΤΕυΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔυΝΑΜΗΣ

Όταν η χρήση της δύναμης είναι αναπόφευκτη

Όταν οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν πλήρως αυτό που παρατηρούν που αισθάνονται που έχουν ανάγκη και που ζητούν και ταυτόχρονα η κάθε πλευρά έχει ακούσει με ενσυναίσθη-ση την άλλη συνήθως μπορεί να βρεθεί μια λύση που να καλύπτει τις ανάγκες και των δύο πλευρών Τουλάχιστον οι δύο πλευρές μπορούν κα-λοπροαίρετα να συμφωνήσουν ότι διαφωνούν

Σε κάποιες καταστάσεις όμως η ευκαιρία για έναν τέτοιο διάλογο μπορεί να μην υπάρχει και η χρήση της δύναμης ίσως να είναι απαραίτη-τη για την προστασία της ζωής και των ατομικών δικαιωμάτων Για πα-ράδειγμα η άλλη πλευρά μπορεί να είναι απρόθυμη να επικοινωνήσει ή μπορεί ο επικείμενος κίνδυνος να μη δίνει αρκετό χρόνο για επικοινωνία Σε αυτές τις καταστάσεις ίσως χρειαστεί να ασκήσουμε δύναμη Αν το κάνουμε η Μη Βίαιη Επικοινωνία μάς καλεί να διαχωρίσουμε την προ-στατευτική από την τιμωρητική χρήση δύναμης

Το σκεπτικό πίσω από τη χρήση δύναμης

Η πρόθεση πίσω από την προστατευτική χρήση δύναμης είναι να αποτρέ-ψουμε τραυματισμό ή αδικία Η πρόθεση πίσω από την τιμωρητική χρή-ση δύναμης είναι να προκαλέσουμε δυστυχία σε κάποιους για τα σφάλμα-τα που θεωρούμε πως έχουν κάνει Όταν αρπάζουμε ένα παιδί που τρέχει προς τον δρόμο για να μην τραυματιστεί εφαρμόζουμε τη δύναμη προ-στατευτικά Από την άλλη η τιμωρητική χρήση δύναμης μπορεί να εμπε-ριέχει σωματική ή ψυχολογική επίθεση όπως το να δείρουμε το παιδί ή να πούμε πράγματα όπως laquoΚαλά χαζός είσαι θα έπρεπε να ντρέπεσαιraquo

Όταν χρησιμοποιούμε τη δύναμη προ-στατευτικά εστιάζουμε στη ζωή ή στα δικαιώματα που θέλουμε να προστατεύ-σουμε χωρίς να κρίνουμε το άτομο ή τη

Η προστατευτική χρήση της δύναμης έχει σκοπό μόνο να προστατεύσει και όχι να τιμωρήσει να κατηγορήσει ή να καταδικάσει

Κεφάλάιο 13ΑΠΕΛΕυθΕΡωΝόΝΤΑΣ ΤόΝ ΕΑυΤό ΜΑΣ ΚΑΙ

ΣΤΗΡΙζόΝΤΑΣ ΑΛΛόυΣ ΑΝθΡωΠόυΣ

Απελευθερώνοντας τον εαυτό μας από παλιούς προγραμματισμούς

Κάποια από τα πράγματα που διδαχτήκαμε από γονείς δασκάλους κλη-ρικούς και διάφορους άλλους όσο καλές κι αν ήταν οι προθέσεις τους μας περιορίζουν υπάρχει μια καταστροφική πολιτισμική εκπαίδευση η οποία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά για αιώνες και είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στη ζωή μας που πια δε συνειδητοποιούμε καν την ύπαρξή της ό κωμικός Μπάντυ Χάκετ αναφέρει στις παραστάσεις του ότι η μάνα του τον μεγάλωσε με τόσο πολύ φαγητό που χρειάστηκε να πάει στον στρατό για να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί κανείς να σηκωθεί από το τραπέζι χωρίς να τον πονάει το στομάχι του από το πολύ φαγητό Αντιστοίχως ο πόνος που προκαλείται από την επιζήμια πολιτισμική εκπαίδευση είναι τόσο ενσωματωμένος στη ζωή μας που δεν μπορούμε πια να διακρίνου-με την παρουσία του Χρειάζεται τεράστια ενέργεια και επίγνωση για να αναγνωρίσουμε αυτή την καταστροφική μάθηση και να τη μεταμορφώ-σουμε σε σκέψεις και συμπεριφορές που έχουν αξία και χρησιμότητα για τη ζωή

Για αυτή τη διαδικασία χρειάζεται κάποια παιδεία σε ότι αφορά την αναγνώριση και την έκφραση των αναγκών καθώς επίσης και η ικανότη-τα να βρισκόμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας Αυτό είναι δύσκολο για τους ανθρώπους της δικής μας κουλτούρας Όχι μόνο δεν έχουμε διδαχτεί να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε τις ανάγκες μας αλλά συχνά η πολιτισμική μας εκπαίδευση μας εμποδίζει να προσανατολιστούμε προς αυτή την κατεύθυνση Όπως προαναφέρθηκε έχουμε κληρονομήσει μια γλώσσα που λειτουργούσε προς όφελος των βασιλιάδων και των ισχυ-ρών ολιγαρχιών όι μάζες δεν ενθαρρύνονταν να αποκτήσουν συνείδηση των δικών τους αναγκών αλλά αντί γιrsquo αυτό εκπαιδεύονταν να είναι πειθήνιες και δουλοπρεπείς στην εξουσία Η κουλτούρα μας υπονοεί ότι οι ανάγκες είναι αρνητικές και καταστροφικές Η αγγλική λέξη laquoneedyraquo (need=ανάγκη στην αγγλική γλώσσα) όταν χαρακτηρίζει ένα άτομο υπαι-νίσσεται ανεπάρκεια ή ανωριμότητα Όταν οι άνθρωποι εκφράζουν τις

14 ΕΚΦΡΑζόΝΤΑΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΗ ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚόΙΝωΝΙΑ239

Η Γκόλντα Μέιρ όταν ήταν πρωθυπουργός του Ισραήλ είπε σε κά-ποιον από τους υπουργούς της laquoΜην είσαι και τόσο ταπεινός δεν εί-σαι δα και τόσο σπουδαίοςraquo Τα πιο κάτω λόγια της συγγραφέως Μαριάν όυίλλιαμσον μου υπενθυμίζουν να αποφεύγω την παγίδα της ψευδο-ταπεινότητας

laquoό βαθύτερος φόβος μας δεν είναι ότι είμαστε ανεπαρκείς ό βαθύτε-ρος φόβος μας είναι ότι έχουμε αμέτρητη δύναμη

Είναι το φως μας και όχι το σκοτάδι μας που μας τρομάζει Είσαι ένα παιδί του θεού Όταν το παίζεις μικρός δεν προσφέρεις στον κό-σμο

Δεν υπάρχει τίποτα το φωτισμένο στο να συρρικνώνεσαι ώστε οι άλλοι γύρω σου να μη νιώσουν ανασφαλείς

Γεννηθήκαμε για να εκδηλώσουμε τη δόξα του θεού που βρίσκε-ται μέσα μας Δεν υπάρχει απλά μέσα σε κάποιους από εμάς αλλά σε όλους μας

Κι όταν επιτρέπουμε στο δικό μας φως να λάμψει υποσυνείδητα επιτρέπουμε και στους άλλους να κάνουν το ίδιο

Όσο απελευθερωνόμαστε από τον φόβο μας η παρουσία μας αυ-τόματα απελευθερώνει τους άλλουςraquo

Δίψα για εκτίμηση

Παραδόξως παρά την αμηχανία που νιώθουμε όταν οι άλλοι μας εκφρά-ζουν την εκτίμησή τους οι περισσότεροι από εμάς διψούν για ουσιαστική αναγνώριση και εκτίμηση Μια φορά σε ένα πάρτι ένας 12χρονος φίλος μου πρότεινε ένα παιχνίδι για να γνωριστούν οι καλεσμένοι μεταξύ τους Πρότεινε να γράψουμε από μια ερώτηση ο καθένας σε ένα χαρτί να το βάλουμε σε ένα κουτί και μετά να παίρνουμε τυχαία από μία ερώτηση από το κουτί και να την απαντάμε δυνατά

Μέσα από τη πρόσφατη εμπειρία μου ως συμβούλου σε κοινωνικές υπηρεσίες και βιομηχανίες είχα μείνει έκπληκτος από το πόσο συχνά οι άνθρωποι εξέφραζαν τη δίψα τους για αναγνώριση και εκτίμηση στον χώρο της εργασίας laquoΌσο σκληρά και να δουλέψειςraquo έλεγαν δυσφορώ-ντας laquoδεν ακούς μια καλή κουβέντα από κανέναν Αν κάνεις λάθος όμως αμέσως κάποιος θα σου κάνει παρατήρησηraquo Έτσι έγραψα την εξής ερώ-τηση για το παιχνίδι laquoΠώς θα μπορούσε κάποιος να σου εκφράσει την εκτίμησή του έτσι που να σε κάνει να χοροπηδάς από χαράraquo

Μια γυναίκα τράβηξε αυτή την ερώτηση από το κουτί και διαβάζο-


λοι για να εμπλουτίσουν τη ζωή μου καθώς και να εξασκούμαι στην έκφραση της εκτίμησής μου γιrsquo αυτά

Ξεπερνώντας την απροθυμία μας να εκφράσουμε εκτίμηση

Με άγγιξε ιδιαίτερα μια παράγραφος από το βιβλίο του Τζον Πάουελ The Secret of Staying in Love στην οποία περιγράφει τη θλίψη του που δεν είχε καταφέρει όσο ζούσε ο πατέρας του να του εκφράσει την εκτίμηση που ένιωθε γιrsquo αυτόν Μου φάνηκε τόσο θλιβερό να χάσεις την ευκαιρία να εκφράσεις την εκτίμησή σου στα άτομα που είχαν τόσο μεγάλη επιρ-ροή στη ζωή σου

Αμέσως θυμήθηκα έναν θείο μου τον Τζούλιους Φοξ Όταν ήμουν παιδί ερχόταν καθημερινά για να φροντίσει τη γιαγιά μου η οποία ήταν παράλυτη Όταν τη φρόντιζε είχε πάντα ένα ζεστό χαμόγελο γεμάτο αγά-πη Όσο δυσάρεστη κι αν φαινόταν στα παιδικά μου μάτια αυτή η δου-λειά ο θείος μου συμπεριφερόταν στη γιαγιά μου σαν αυτή να του έκανε το μεγαλύτερο δώρο που τον άφηνε να τη φροντίζει Αυτό αποτέλεσε ένα υπέροχο πρότυπο αντρικής δύναμης για μένα το οποίο θυμόμουν συχνά στα χρόνια που ακολούθησαν

Συνειδητοποίησα ότι ποτέ δεν εξέφρασα την εκτίμησή μου στον θείο μου ο οποίος τώρα ήταν ετοιμοθάνατος Σκέφτηκα να το κάνω αλλά αισθάνθηκα αντίσταση μέσα μου laquoΕίμαι σίγουρος ότι ξέρει ήδη πόσο σημαντικός είναι για μένα δε χρειάζεται να το πω με λόγια Εξάλλου μπορεί να τον φέρω σε δύσκολη θέση αν εκφράσω κάτι τέτοιοraquo Την ίδια στιγμή που έκανα αυτές τις σκέψεις ήξερα ότι δεν ήταν αληθινές Πολλές φορές είχα υποθέσει ότι οι άλλοι γνώριζαν πόσο τους εκτιμούσα αλλά τελικά ανακάλυπτα το αντίθετο Και ακόμη κι όταν οι άλλοι ένιωθαν αμη-χανία εξακολουθούσαν να θέλουν να τους εκφράσω με λόγια την εκτίμη-σή μου γι αυτούς

Εξακολουθώντας να διστάζω είπα στον εαυτό μου ότι οι λέξεις δεν αρκούσαν για να εκφράσουν αυτά που αισθανόμουν σε όλο τους το βά-θος Γρήγορα όμως κατάλαβα ότι και αυτό δεν ήταν αλήθεια Όντως ίσως οι λέξεις δεν αρκούν για να εκφράσουμε αυτά που νιώθουμε στην καρδιά μας αλλά έχω μάθει ότι laquoΑν κάτι αξίζει να γίνει ας γίνει έστω κι αν δε γίνει τέλειαraquo

Τελικά σύντομα βρέθηκα δίπλα στον θείο μου σε μια οικογενειακή συνάντηση και τα λόγια απλά ξεχύθηκαν από μέσα μου Τα δέχτηκε με χαρά χωρίς να νιώσει αμηχανία Γεμάτος συναισθήματα από εκείνη τη συνάντηση όταν πήγα σπίτι έγραψα ένα ποίημα και του το έστειλα Μου

ΜΑΡΣΑΛ ΡόζΕΝΜΠΕΡΓΚ PhD

Μη Βίαιη ΕπικοινωνίαΗ γλώσσα της καρδιάς

Nonviolent Communication A language of life









































































































































































































































Kondyli roMarshall Rosenberg, PhD ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ / Η γλώσσα της...

Documents

Transcript of Kondyli roMarshall Rosenberg, PhD ΜΗ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ / Η γλώσσα της...