ΚΕΦ. 13 - ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

►Συνθήκες δημιουργίας έργου των 3 ιστοριογράφων: Πώς η πόλη-κράτος επηρέασε τα ιστορικά έργα τους;Από τη στιγμή που τα αξιομνημόνευτα γεγονότα άρχισαν να καταγράφονται άνοιξε ο δρόμος για τον έλεγχο των πληροφοριών, για τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για εξασφάλιση αντικειμενικής πληροφόρησης. Πόλη-κράτος: κοινή συνείδηση της ελληνικότητας- κοινή λατρεία, την κοινή γλώσσα και την κοινή καταγωγή που κατακτήθηκε μέσα από μια μεγάλη ιστορική πρόκληση (τους περσικούς πολέμους) και αποτέλεσε πλέον κεντρικό άξονα της ιστορικής σκέψης των Ελλήνων.►Πηγές και μέθοδοι έρευνάς τουςΠηγές: μυθολογική και ιστορική παράδοση, γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες λογογράφων, γενεαλογίες.Ηρόδοτος στα μέσα του 5ου αιώνα παράλληλα με την εκδήλωση του ενδιαφέροντός του για τη γεωγραφία και την εθνογραφία, εκδηλώνει ενδιαφέρον για τον εντοπισμό της ιστορικής αιτιότητας. πηγές του: αυτοψία και επιτόπου συγκέντρωση στοιχείων από προφορικές μαρτυρίες, ενίοτε και γραπτές πηγές. Η σημαντική εξάρτηση του Ηρόδοτου από προφορικές μαρτυρίες ευθύνεται για ορισμένα παραμυθικά και αναξιόπιστα στοιχεία, κυρίως για τους βαρβαρικούς πολιτισμούς. Θουκυδίδης μια γενιά μετά θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο της ιστορίας του και με τις ήδη ανεπτυγμένες στην εποχή του τεχνικές της λογικής επιχειρηματολογίας προσπαθεί να προσεγγίσει την ιστορική αλήθεια. Με το έργο του μπαίνουν οι βάσεις για μια ιστορία προσηλωμένη στις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις.Ξενοφών συνεχιστής του ασχολήθηκε με την ιστορία αλλά παράλληλα και με θέματα φιλοσοφικά και πρακτικά. Κατά τον Ηρόδοτο η ιστοριογραφία δεν είναι απλώς καταγραφή γεγονότων, όπως τα αντιμετώπισε ο ιστορικός. Έχει τη δύναμη να διαμορφώνει συνειδήσεις. Μέσα από το έργο του προβάλλεται η κοινή συνείδηση της ελληνικότητας. ►ΛογογράφοιΗ ανάπτυξη του έντεχνου πεζού λόγου ξεκίνησε από την Ιωνία, όπου περίπου το 500 εμφανίζονται οι λογογράφοι (καταγράφουν τη μυθολογική και ιστορική παράδοση, ενώ παράλληλα διεξάγουν και γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες). Ο πρώτος λογογράφος είναι ο Εκαταίος ο Μιλήσιος με το Γης περίοδος και τις Γενεαλογίες. Τα αποσπάσματα από το έργο του δείχνουν κριτική διάθεση απέναντι στις δοξασίες των συγχρόνων του. Κι άλλοι λογογράφοι ασχολήθηκαν με γενεαλογίες γράφοντας και αυτοί σε ιωνική διάλεκτο, π.χ. ο Φερεκύδης από την Αθήνα. Ιδιαίτερο μερίδιο κατέχει η τοπική ιστορία, ειδικά με τη μορφή της χρονογραφίας και της εξιστόρησης ίδρυσης πόλεων, για παράδειγμα ο Χάρων ο Λαμψακηνός έγραψε για τη Λάμψακο, ο Κάδμος για τη Μίλητο, ο Ίων ο Χίος και ο Ελλάνικος ο Λέσβιος για τη Χίο. Με την εθνογραφία ασχολήθηκε ο Δαμάστης από το Σίγειο, περσική ιστορία έγραψαν οι Διονύσιος από τη Μίλητο , ο Χάρων ο Λαμψακηνός και ο Ελλάνικος ο Λέσβιος, λυδική ιστορία ο Ξάνθος ο Λυδός.►Παρεκβάσεις, νουβέλες ΗροδότουΕίναι πολύ συχνές στο έργο του οι παρεκβάσεις (για τη χώρα των Λυδών, τους κατοίκους, τα έθιμα, τον πολιτισμό τους =λυδικός λόγος, αλλά και για άλλους λαούς που συγκρούστηκαν με τους Πέρσες, π.χ. Αιθιοπείς, Σκύθες,...). Ανατρέχει επίσης σε θέματα του παρελθόντος, σε ελληνικές πόλεις (κυρίως Αθήνα και Σπάρτη). Οι παρεκβάσεις που διακόπτουν την ευθύγραμμη εξιστόρηση των γεγονότων και αποτελούν ίσως το κατάλοιπο πρώιμης απασχόλησης του συγγραφέα με θέματα που απασχολούσαν τους λογογράφους, εντάχθηκαν στο ενιαίο έργο για τους περσικούς πολέμους αργότερα.Νουβέλες : αυτοτελείς αφηγήσεις περιορισμένης έκτασης, με έντονη δραματικότητα, όπου παρουσιάζονται οι ανθρώπινοι χαρακτήρες αντιμέτωποι με τα πάθη τους , οι παράγοντες που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και συμπληρώνεται έτσι η ιστορική παρουσίαση των γεγονότων.►Το θεϊκό στοιχείο και η τύχη στους 3 ιστοριογράφουςΗ θεϊκή βούληση στον Ηρόδοτο εκφράζεται μέσα από όνειρα, χρησμούς και προφητείες, τις οποίες οι άνθρωποι δεν ερμηνεύουν πάντα σωστά. Το θεολογικό υπόβαθρο της κοσμοθεωρίας του Ηρόδοτου αποτελεί το ενιαίο πλαίσιο για την ανάλυση της ιστορίας Ελλήνων και βαρβάρων . Θεμελιώδης έννοια στην κοσμοθεωρία του Ηρόδοτου: η έννοια της τάξης που πηγάζει από το θεό, ο οποίος

1

εγγυάται και τη διατήρησή της. Κάθε υπέρβαση του μέτρου τιμωρείται με εφαρμογή της θείας δικαιοσύνης που αποκαθιστά την ανθρώπινη ισορροπία. Έτσι η ανθρώπινη ιστορία ακολουθεί μια κυκλική πορεία ακμής και παρακμής. Αυτές οι απόψεις αντανακλούν την παράδοση της ελληνικής σκέψης που ανάγεται στον Όμηρο και την ιωνική φιλοσοφία. Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιούσε συχνά ένα σχήμα παράλληλης αιτιολόγησης των γεγονότων. Η πτώση του Κροίσου οφείλεται και στην κληρονομική ενοχή που βαραίνει τη δυναστεία και στη λανθασμένη εκτίμηση του Κροίσου για την ερμηνεία ενός χρησμού και στην επεκτατική του φιλοδοξία. Η έχθρα Ελλήνων-βαρβάρων οφείλεται και στον Κροίσο και στην αποστολή αθηναϊκών πλοίων για συνδρομή των Ιώνων που επαναστάτησαν.Ο Θουκυδίδης είναι ο απόλυτος εκπρόσωπος του ορθολογισμού και δυσπιστεί μπροστά σε κάθε εκδήλωση δεισιδαιμονίας. Κατά το Θουκυδίδη η ανθρώπινη φύση είναι η ίδια και εκδηλώνεται κατά παρόμοιο τρόπο κάτω από παρόμοιες συνθήκες (επίδραση ιπποκρατικής ιατρικής). Ενίοτε βέβαια παρεμβαίνουν και αστάθμητοι παράγοντες ή η τύχη, που δυσκολεύουν τη διατύπωση νόμων και την πρόβλεψη.Ξενοφών Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη. Επαινεί όσους έχουν αρετή, ψέγει όσους είναι αλαζόνες. Η ευσέβειά του είναι εμφανής.Στα μη πολιτικά του έργα, το πρότυπο αυτό είναι ο Σωκράτης, ο δάσκαλός του, που όμως παρουσιάζεται εντελώς διαφορετικός από την πλατωνική παράδοση: δεν ασχολείται καθόλου με οντολογικά και γνωσιολογικά θέματα, δεν αμφισβητεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων, είναι ευφυής, ευσεβής, με ευεργετική επίδραση στη νεολαία.►ΜΗΛΙΟΙ σελ. 388-390 ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ + ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ σελ. 392-394

►Επίδραση σοφιστικής στο έργο του Θουκυδίδη Στόχος της ιστορίας του: όχι η απλή παρουσίαση γεγονότων, αλλά η ταυτόχρονη ερμηνεία τους και ανάδειξη της ιστορικής τους σημασίας. Ο στόχος αυτός εξυπηρετείται από τις δημηγορίες, τα ζεύγη συνήθως λόγων (επιρροή από σοφιστικές αντιλογίες), όπου εκφράζονται οι απόψεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας και φαίνονται οι ψυχολογικές διαδικασίες που τους οδηγούν σε αποφάσεις. Διακρίνεται και η σχέση και επίδραση του σοφιστή Αντιφώντα με το Θουκυδίδη (χρήση αποδεικτικών συλλογισμών με βάση πιθανά επιχειρήματα- εικότα και διαθέσιμες εξωτερικές ενδείξεις- τεκμήρια .). ►Μεθοδολογικά κεφάλαια ΘουκυδίδηΗ αφήγηση του πολέμου οργανώνεται κατά θέρη και χειμώνες, ακολουθώντας τη φυσική διαίρεση του στρατιωτικού έτους. Τα γεγονότα φωτίζονται και ερμηνεύονται ολόπλευρα, το ιδανικό της ακρίβειας δεν αποκλείει την επιλεκτικότητα.Στόχος της ιστορίας του: όχι η απλή παρουσίαση γεγονότων, αλλά η ταυτόχρονη ερμηνεία τους και ανάδειξη της ιστορικής τους σημασίας. Ο στόχος αυτός εξυπηρετείται από τις δημηγορίες, τα ζεύγη συνήθως λόγων (επιρροή από σοφιστικές αντιλογίες), όπου εκφράζονται οι απόψεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας και φαίνονται οι ψυχολογικές διαδικασίες που τους οδηγούν σε αποφάσεις. Κατά το Θουκυδίδη η ανθρώπινη φύση είναι η ίδια και εκδηλώνεται κατά παρόμοιο τρόπο κάτω από παρόμοιες συνθήκες (επίδραση ιπποκρατικής ιατρικής). Γενικότερα φρόντιζε να μη την εκθέτει άποψη του (εκτός από τον Επιτάφιο, όπου παίρνει σαφώς θετική θέση για τον Περικλή). Καθαρά πάντως φαίνεται η άποψή του για το πλήθος ως μάζα, όχλος που παρασύρεται από τους δημαγωγούς σαν τον Κλέωνα. Ο σκοπός του είναι με την έκθεση περιστατικών να διευρύνει την εμπειρία των αναγνωστών τους και να τους χρησιμεύσει ως μελλοντικό ανάγνωσμα και πολιτικό εγχειρίδιο, ώστε να αντιδρούν σωστά σε παρόμοιες περιπτώσεις.Το ύφος του είναι σύνθετο, οι συλλογισμοί περίπλοκοι, η φρασεολογία αρχαϊκή, η ορολογία αφηρημένη, υπάρχουν και νεολογισμοί, άρα το κείμενό του είναι δύσκολο. Η γλώσσα του είναι η βασική μας πηγή για την αττική διάλεκτο και τον πεζό λόγο της εποχής , ενώ διακρίνεται και η σχέση και επίδραση του σοφιστή Αντιφώντα με το Θουκυδίδη (χρήση αποδεικτικών συλλογισμών με βάση πιθανά επιχειρήματα-εικότα και διαθέσιμες εξωτερικές ενδείξεις-τεκμήρια.). Είχε την τάση να ανάγει το ειδικό στο γενικό, να παραπέμπει στις αρχές που διέπουν τα ιστορικά φαινόμενα. Επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της ιστορίας. Το έργο του συνεχίστηκε από πολλούς ιστορικούς. Και οι αρχές του και οι μέθοδοί του έγιναν αντικείμενο μίμησης από τους μεταγενέστερους (εξιστόρηση πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων με παρεμβολές ρητορικών λόγων).Το έργο του αντανακλά τις

2

συνθήκες της ελληνικής πόλης στα τέλη του 5ου αι. Οι πρωταγωνιστές είναι συνειδητοί πολίτες και ο Θουκυδίδης με το έργο του αποσκοπεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ανωριμότητας των μαζών να λαμβάνουν αποφάσεις με μεγάλη ευκολία.►ΔημηγορίεςΣτόχος της ιστορίας του: όχι η απλή παρουσίαση γεγονότων, αλλά η ταυτόχρονη ερμηνεία τους και ανάδειξη της ιστορικής τους σημασίας. Ο στόχος αυτός εξυπηρετείται από τις δημηγορίες, τα ζεύγη συνήθως λόγων (επιρροή από σοφιστικές αντιλογίες), όπου εκφράζονται οι απόψεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας και φαίνονται οι ψυχολογικές διαδικασίες που τους οδηγούν σε αποφάσεις. Δείγμα συμβουλευτικών λόγων στους οποίους η πολιτική ανάλυση παίζει σημαντικό ρόλο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΟΨΗΣ

►2. Συνοπτικά στοιχεία για το περιεχόμενο των έργων τους.Το έργο του Ηρόδοτου, η ιστορία των περσικών πολέμων σε 9 βιβλία, είναι το αρχαιότερο σωζόμενο έργο της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας, έχει γραφτεί σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφόρησε στην οριστική του μορφή γύρω στο 425.Ο Θουκυδίδης καταγράφει την εποχή της παρακμής, τον Πελοποννησιακό πόλεμο που τερμάτισε την ηγεμονία των Αθηνών και σήμανε την κρίση του ελληνικού κόσμου και την παρακμή του δημοκρατικού συστήματος. Μένει προσηλωμένος στα γεγονότα της πολιτικής και στρατιωτικής ιστορίας και δεν παρεκκλίνει από αυτά. Το αποκλειστικό θέμα είναι ο πόλεμος . Ο Ξενοφών δεν είναι αποκλειστικά ιστορικός. Το βασικό ιστορικό του έργο «Ελληνικά», συνεχίζει το έργο του Θουκυδίδη ως τη μάχη της Μαντινείας, ενώ στην «Κύρου Ανάβαση» περιγράφει μια περιπετειώδη εκστρατεία Ελλήνων μισθοφόρων στην Περσία, στην οποία είχε παίξει ο ίδιος πρωταγωνιστικό ρόλο. Έγραψε επίσης και φιλοσοφικά έργα, «Απομνημονεύματα», «Απολογία», «Συμπόσιο», «Οικονομικός», όπου κυριαρχεί η μορφή του Σωκράτη, «Ιέρωνας» και πραγματείες για ζητήματα οικονομικά, στρατιωτικά και πρακτικά «Πόροι», «Περί ιππικής», «Ιππαρχικός», «Κυνηγετικός».►3. Βασικές μεθοδολογικές αρχές του Ηροδότου και του Θουκυδίδη.Ηρόδοτος:Η ερευνητική μέθοδός του αποδεικνύεται βασικά εμπειρική. Οι πληροφορίες του στηρίζονται στην αυτοψία. Η αναζήτηση της αλήθειας τον κινεί σε έρευνα και συλλογή του υλικού του, στην κατοχύρωση του έστω και με μόνη την απλή καταγραφή. Δείχνει μετριοπάθεια και σεβασμό απέναντι στα παραδεδομένα, που τον αποτρέπουν από εντυπωσιακές ανακατατάξεις και ερμηνείες. Η θρησκευτική πίστη του βάζει φραγμό στην ορθολογιστική ερμηνεία της παλαιότερης ιωνικής λογογραφίας, που μολονότι δε λείπει και από το δικό του έργο, δεν τον εξωθεί σε αποκλειστικά ενδοκοσμική ερμηνεία των πολιτικών και πολεμικών φαινομένων.

τεχνική της αναδρομικής κάλυψης των θεμάτων παρεκβάσεις νουβέλες σχήμα παράλληλης αιτιολόγησης των γεγονότων η έννοια της τάξης η θεϊκή βούληση εκφράζεται μέσα από όνειρα, χρησμούς και προφητείες

Θουκυδίδης Η αφήγηση του συγκροτείται χρόνο με χρόνο και εποχή με εποχή, με λεπτόλογη φροντίδα. Συντέμνει, οργανώνει, συγκεντρώνει την προσοχή πάνω στα σημαντικά επεισόδια. Συνέλεγε την ύλη του είτε με αυτοψία, είτε με ανάκριση των ανθρώπων που ανήκαν σε καθένα από τα αντίπαλα στρατόπεδα. Συγκέντρωσε το υλικό του κατά τη διάρκεια του πολέμου και άρχισε να συγγράφει την ιστορία του μετά το πέρας του πολέμου. Τα γεγονότα που παραθέτει έχουν αλληλουχία και ενότητα. Σπάνια εκφράζει τη δική του άποψη, προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικός. Είναι ο απόλυτος εκπρόσωπος του ορθολογισμού και δυσπιστεί μπροστά σε κάθε εκδήλωση δεισιδαιμονίας.

δημηγορίες χρήση αποδεικτικών συλλογισμών με βάση πιθανά επιχειρήματα- εικότα και διαθέσιμες

εξωτερικές ενδείξεις- τεκμήρια

3

►6. Κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την πολιτική σκέψη του 5ου αιώνα, καθώς και σε ποια έργα αποτυπώνεται αυτός ο πολιτικός προβληματισμός.Οι παράγοντες που επηρεάζουν την πολιτική σκέψη του 5ου αιώνα είναι η μορφή της δημοκρατία ς του Περικλή και των λαϊκιστών επιγόνων του . Συγκεκριμένα ασκήθηκε κριτική στην εσωτερική πολιτική της Αθήνας, λόγω της ιδιοτέλειας του όχλου, ο οποίος διαχειρίζεται την εξουσία. Αποδοκιμάστηκε όμως και η εξωτερική πολιτική, καθώς και το σύστημα της αττικής θαλασσοκρατίας. Το σωζόμενο έργο στο οποίο αποτυπώνεται αυτός ο προβληματισμός είναι η πραγματεία ενός Αθηναίου ολιγαρχικού, η ψευδοξενοφώντεια «Αθηναίων πολιτεία».

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

►1. Οι Έλληνες της αρχαϊκής και κλασικής εποχής που ζούσαν σε ανεξάρτητες πόλεις κράτη παρά τον πολιτικό τους διαχωρισμό είχαν κοινή εθνική συνείδηση;Οι περσικοί πόλεμοι ευνόησαν την ανάπτυξη της κοινής εθνικής συνείδησης . Οι Έλληνες είχαν κοινή γλώσσα και λατρείες (θεούς, παραδόσεις). Ο Ηρόδοτος αναφέρει τη συμβολή του Ομήρου και του Ησιόδου στη διαμόρφωση κοινών μυθολογικών παραδόσεων για όλους τους Έλληνες.

►2. «Αυτά λεν οι Πέρσες και οι Φοίνικες…» ΗρόδοτοςΌσα θα παρουσιάσει είναι όντως αποτέλεσμα έρευνας. Αποστασιοποιείται από τα λεγόμενα, τις φήμες. Ενδιαφέρεται για τις αιτίες του πολέμου, για φωτισμό του ρόλου της ανθρώπινης μοίρας (αναφορά σε ανθρώπινη ευδαιμονία).

► 4. Νουβέλα της γυναίκας του Ηρόδοτου Καδαύλη-επίδραση τραγωδίας/ στοιχείαΟ άνθρωπος ήρωας μπρος σε καίρια διλήμματα, ανθρώπινα πάθη και τις συνέπειές τους . Οι άνθρωποι είναι μόνοι τους, χωρίς να το αντιλαμβάνονται οδηγούνται στην καταστροφή τους. Η ύβρι ς / αμαρτία (να δει τη βασίλισσα γυμνή) – παραβίαση ηθικού νόμου οδηγεί στην τιμωρία. Θα υπάρξει τιμωρία στον 5ο απόγονο Γύγη. Όπως και στις τραγωδίες αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα.

► 6. Πόσες σημαντικές πληροφορίες μεταδίδουν τα αποσπάσματα του Θουκυδίδη; Πετυχαίνουν τον στόχο τους; Α΄ απόσπασμα : ιστορική σημασία πολύ μεγάλη. Φαίνεται από τη σύγκριση με περσικούς πολέμους (ουδέποτε ...). Πάρα πολύ πυκνό ως κείμενο. Σε μία πρόταση μιλά για περσικούς πολέμους και έκβασή τους. Σε ελάχιστες φράσεις υπαινίσσεται τις τρομακτικές συνέπειες του πολέμου . Απευθύνεται αποκλειστικά στο συναίσθημα , ιδίως εκεί όπου αναφέρεται σε φυσικές καταστροφές. Μια τέτοια συγκυρία/ σύμπτωση δε συνδέεται λογικά με το μέγεθος και τη σημασία του πολέμου. Πετυχαίνει απόλυτα το στόχο του με τα λεγόμενά του ο Θουκυδίδης. Μιλά με έμφαση . Λέει ότι τόσο εντυπωσιακές οι συνέπειες, ώστε πλέον και τ' απίστευτα έγιναν πιστευτά. Δίνει πληροφορίες για τους περσικούς πολέμους και την έκβασή τους, το μέγεθος του τωρινού πολέμου και τα χαρακτηριστικά του, τις συνέπειες στην ψυχολογία των ανθρώπων , τα φυσικά φαινόμενα και τις συμπτώσεις που τον κατέστησαν πιο τρομακτικό.Β΄ απόσπασμα: Σχετικά με την ιστορική σημασία δεν πρόκειται για ξερή καταγραφή γεγονότων αλλά για περιγραφή των παρενεργειών των ιστορικών γεγονότων , κάτι που δεν είναι τυπικά ιστορία, αναπαριστά όμως το κλίμα και «αγγίζει» περισσότερο τον αναγνώστη. Ο λόγος δεν είναι καθόλου πυκνός. Το αντίθετο. Είναι πολύ αναλυτικός στο απόσπασμα αυτό. Για να δηλώσει ότι τα αρνητικά σε καιρό πολέμου μετατρέπονται σε θετικά, δίνει ένα σωρό παραδείγματα. Πολύ σημαντική ενέργεια όμως γιατί δίνει ανάγλυφα το κλίμα και αποτελεί αναλυτική καταγραφή της νοσηρής ατμόσφαιρας που επικρατεί σε παρόμοιες καταστάσεις. Η περιγραφή συνεπώς αποκτά διαχρονική αξία. Πληροφορίες δίνονται για τις συνθήκες εμφυλίου πολέμου (ο πρώτος, εν καιρώ γενικότερων συρράξεων που τον ενίσχυσαν), για τις συνέπειες των εμφύλιων πολέμων γενικότερα. Ο συγγραφέας απευθύνεται στο συναίσθημα , τα περιγραφόμενα γεγονότα και καταστάσεις όμως έχουν λογική εξήγηση και προκαλούν φρίκη και θλίψη. Η περιγραφή είναι πολύ παραστατική και ο Θουκυδίδης κατορθώνει να πείσει τους αναγνώστες και να τους κάνει να συγκλονιστούν από τη φρίκη του πολέμου.

4

►9. Τρόπος με τον οποίο ο Ξενοφών παρουσιάζει λόγους και έργα διάφορων προσώπων στο απόσπασμα από τα Ελληνικά Ο Ξενοφών επιδεικνύει ιδιαίτερη φροντίδα στην αιτιολόγηση/ στήριξη των πράξεων και σκέψεων των προσώπων (Αλκιβιάδη, πλήθους). Αποδίδει κρυφές σκέψεις / προθέσεις στους ομιλητές/ πρωταγωνιστές, που μόνο οι ίδιοι μπορούσαν να γνωρίζουν. Παραθέτει όλες τις φήμες και το αιτιολογικό τους και στο σημείο αυτό φαίνεται και η οπτική γωνία του συγγραφέα: για τη μία άποψη εξηγεί αναλυτικά όλο το αιτιολογικό, ενώ για την άλλη αφιερώνει 2,5 σειρές χωρίς να την επεξηγεί. Επίσης στο σημείο που απολογείται ο Αλκιβιάδης, δεν αναφέρει το λόγο του αναλυτικά γιατί όλες τις δικαιολογίες ή επεξηγήσεις που ανέφερε τις έχει ήδη σημειώσει ο Θουκυδίδης ως απόψεις και αιτιολογικό των απόψεων του πλήθους παραπάνω.

►10. Ποιους ηγέτες προβάλλει ως θετικά πρότυπα ο Ξενοφών; Ποια λογοτεχνική μορφή επιλέγει να σκιαγραφήσει την προσωπικότητα του καθενός; Ποιες ιδέες προπαγανδίζει στο κάθε έργο; Θετικά πρότυπα ήταν ο Αγησίλαος, τον οποίο προβάλλει μέσα από ένα εγκώμιο (Αγησίλαος) εκφράζοντας το θαυμασμό του για τις συντηρητικές, φιλολακωνικές απόψεις και ο Κύρος τον οποίο προβάλλει ως πρότυπο μονάρχη μέσα από μια μυθιστορηματική βιογραφία (Κύρου Παιδεία), για να προπαγανδίσει την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησής του και το σεβασμό και φόβο που ενέπνεε στους υπηκόους του.

►11. Ποια εικόνα του Σωκράτη προβάλλει ο Ξενοφών; Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η εικόνα αυτή είναι αντικειμενική;Ο Σωκράτης του Ξενοφώντα προβάλλεται ως ηθικός, ευσεβής, πρακτικός φιλόσοφος, φίλος της νεολαίας με πατρική επίδραση πάνω της. Μάλλον δεν είναι αντικειμενική η άποψη αυτή, γιατί δεν έχουμε άλλε μαρτυρίες και τα στοιχεία αυτά τα είχε σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος ο Ξενοφών. Άρα προέβαλε στο Σωκράτη τη δική του προσωπικότητα για να τον παρουσιάσει ως άδικα καταδικασθέντα.

►12. Αθηναίων πολιτείαςΤαιριάζει το προφίλ του συγγραφέα με τον Ξενοφώντα: Αθηναίος που έζησε μεγάλο διάστημα εκτός Αθηνών, με ολιγαρχικές πεποιθήσεις. Και χρονολογικά ταιριάζει.

5

ΚΕΦ. 14 - ΡΗΤΟΡΙΚΗ

►Είδη ρητορικών λόγων, εκπρόσωποι, 1, 2, 3 έργαΕίδη ρητορικών λόγων: δικανικοί (στα δικαστήρια), επιδεικτικοί (πανηγυρικοί σε γιορτές, ή δημόσιες ταφές) και συμβουλευτικοί (πολιτικοί λόγοι).Γοργίας κατ’ εξοχήν ρήτορας . Έχουν σωθεί 2 επιδεικτικοί λόγοι του ακέραιοι, η Υπέρ Παλαμήδους απολογία και το Ελένης εγκώμιον Έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στον καιρό, στην κατάλληλη δηλαδή χρονική στιγμή χρήσης του λόγου, και στο πρέπον, στην προσαρμογή του λόγου στον χαρακτήρα του ομιλητή. Αντιφών ο κυριότερος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου του 5 ου αι . στην Αθήνα, υπήρξε λογογράφος και δάσκαλος της ρητορικής. Σώζονται 15 δικανικοί λόγοι για θέματα ανθρωποκτονιών, άρα «φονικοί» λόγοι. Οι 12 ανήκουν σε 3 τετραλογίες (η κατηγορία, η υπεράσπιση, η δευτερολογία του κατήγορου και η δευτερολογία του κατηγορούμενου σε μια φονική δίκη), ενώ οι υπόλοιποι 3 είναι ανεξάρτητοι. Οι λόγοι του είναι παραδείγματα ενός απλού και έντονα αντιθετικού ύφους. Τον αποκαλούσαν «Νέστορα » για το γλυκύ του λόγο. Οι λόγοι του δείχνουν την τάση για ενδυνάμωση των αποδεικτικών επιχειρημάτων και συλλογισμών (αριστοτελικές «έντεχνες πίστεις») σε αντίθεση με τα εξωτερικά αποδεικτικά στοιχεία (αριστοτελικές «άτεχνες πίστεις»).Ανδοκίδης Δεν ήταν επαγγελματίας ρήτορας το Περί της εαυτού καθόδου, Περί των Μυστηρίων , Περί της ειρήνης ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ Ισοκράτης Σώζονται 6 δικανικοί λόγοι από την περίοδο πριν από την ίδρυση της σχολής του Ο τελειότερος λόγος του είναι ο Πανηγυρικός , πολιτικού περιεχομένου (εξύμνηση της Αθήνας και της ομόνοιας των Ελλήνων εναντίον των Περσών), με δύο μέρη, ένα επιδεικτικό και ένα συμβουλευτικό. Αρεοπαγιτικός Περί ειρήνης Περί Αντιδόσεως. Ο τελευταίος του λόγος, ο Παναθηναϊκό ς , έχει πολύ χαλαρή σύνθεση και αποτελεί ανακεφαλαίωση των ιδεών του. Άλλοι λόγοι του: Προς Νικοκλέα, Νικοκλής, Ευαγόρας (οι 3 προηγούμενοι αποτελούν μια ενότητα), Ελένης εγκώμιο, Βούσιρις (και τα δύο εγκώμια με μυθολογικά θέματα)...Στον Κατά των σοφιστών θέτει τα όρια της παιδευτικής λειτουργίας. Λυσίας Αυτοπροσώπως παρουσιάστηκε στο δικαστήριο μόνο στον Κατά Ερατοσθένους, Ο κυριότερος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου Επιτάφιος και Ολυμπικός, Ισαίος έγραψε δικανικούς λόγους (σώζονται 11 ολόκληροι και αποσπάσματα), ιδίως για το κληρονομικό δίκαιοΔημοσθένης Ο σημαντικότερος ρήτορας, έμεινε γνωστός ως «ο ρήτορας». Κατ’Ανδροτίωνος , Κατά Τιμοκράτους , Προς Λεπτίνην , Περί των συμμοριών Υπέρ Μεγαλοπολιτών και Περί της Ροδίων ελευθερίας, Φιλιππικούς, Ολυνθιακούς, τον Περί των εν Χερρονήσω λόγο και τον Περί της παραπρεσβείας Επιτάφιο για τους πεσόντες Χαιρώνειας. Η ανασκόπηση του έργου γίνεται στον Περί του στεφάνου..Αισχίνης Κατά Τιμάρχου. Περί της παραπρεσβείας. Περί του στεφάνου Υπερείδης Κατά Δημοσθένους Υπέρ Ευξενίππου. Λυκούργος Σώζεται ακέραιος μόνο ο λόγος του Κατά Λεωκράτους από τους 15 γνωστούς λόγους του. Δείναρχος Σώζονται 3 λόγοι του: ο Κατά Δημοσθένους, ο Κατά Αριστογείτονος και ο Κατά Φιλοκλέους.

►Αντιπαράθεση ρητορικής-φιλοσοφίαςΗ έντεχνη ρητορεία γίνεται βασικό λογοτεχνικό είδος τον 4ο αιώνα και οδηγείται σε αντιπαράθεση με τη φιλοσοφία για την αγωγή των νέων. Οι κυρίαρχες αντίπαλες φυσιογνωμίες ήταν ο Ισοκράτης (μαθητής του Γοργία και υποστηρικτής της ρητορικής στο κέντρο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας) και ο Πλάτων (μαθητής του Σωκράτη και υποστηρικτής της φιλοσοφίας που αναζητά την αλήθεια σε αντίθεση με τη ρητορική που στηρίζεται στο πιθανό ). Η αντιπαράθεση αυτή είναι κυρίαρχη στο διάλογο του Πλάτωνα Γοργίας , όπου η ρητορική χαρακτηρίζεται «κολακεία», επίσης «πειθούς δημιουργός» που δε λαμβάνει υπόψη της το δίκαιο και το άδικο. Η αντιπαράθεση φαίνεται επίσης και στο Φαίδρο του Πλάτωνα, όπου δεν απορρίπτεται κατηγορηματικά η ρητορική αλλά η σοφιστική της εκδοχή. Ο Πλάτων κατευθύνεται σε μια ψυχολογική κατεύθυνση της ρητορικής πάνω σε φιλοσοφική-διαλεκτική βάση. Ο Αριστοτέλης επηρεάστηκε από τις απόψεις του Πλάτωνα. Υπέβαλε τη ρητορική σε μια αυστηρή επιστημονική ανάλυση και απέρριψε την άποψη ότι ο ρήτορας πρέπει να είναι και φιλόσοφος. Στο έργο του Ρητορική συστηματοποιεί τις απόψεις του για τη ρητορική τέχνη. Τα

6

θέματα που τον απασχολούν ήταν τα είδη του ρητορικού λόγου, τα αποδεικτικά μέσα, τα είδη του συλλογισμού και ζητήματα γλωσσικής διατύπωσης και διάρθρωσης. Το έργο δεν προοριζόταν για πρακτικό εγχειρίδιο σε αντίθεση με ένα άλλο ψευδεπίγραφο του Αριστοτέλη το Ρητορική προς Αλέξανδρον, που δίνει μια σαφή εικόνα για τις μεθόδους και τα σχήματα που χρησιμοποιούσαν οι ρήτορες της εποχής.

►Γοργίεια σχήματαΟ Γοργίας έγινε διάσημος για τη φροντισμένη αισθητική του λόγου με τα περίτεχνα «γοργίεια σχήματα» που αποσκοπούσαν στον εντυπωσιασμό του ακροατή και για την πρόκληση παθών στους ακροατές μέσα από το ρυθμό και τη μελωδία.

►Κανών των 10 ρητόρωνΑντιφών (480-411π.Χ.)Ανδοκίδης (440-391;π.Χ.)Λυσίας (445-380π.Χ.)Ισαίος (420-α΄ μισό 4ου π.Χ.)Ισοκράτης (436-338/37π.Χ.)Υπερείδης (390-322π.Χ.)Λυκούργος (390-324π.Χ.)Αισχίνης (390-314π.Χ.)Δημοσθένης (384-322π.Χ.)Δείναρχος (360-292π.Χ.)

►Δομή ρητορικού λόγου προοίμιο (ενημέρωση για την υπόθεση και εξασφάλιση εύνοιας ακροατών-captatio benevolentiae), διήγηση (έκθεση περιστατικών), πίστη ή απόδειξη (αποδείξεις), επίλογος (ανακεφαλαίωση και τελευταία προσπάθεια για ευνοϊκή επίδραση στους ομιλητές).

►Επίδραση πολιτικής στο έργο των Δημοσθένη, Ισοκράτη, Υπερείδη, ΑισχίνηΟι στόχοι της ρητορικής του Ισοκράτη είναι πάντοτε ενταγμένοι στην κοινωνική και πολιτική παρουσία του πολίτη και συμπίπτουν με το γενικό στόχο της καλοκαγαθίας. Ο Δημοσθένης ακολουθεί τις παραδοσιακές αξίες της Αθήνας, το γόητρο της πόλης χρειάζεται όχι το φθόνο προς τους ευεργέτες αλλά την αναγνώρισή τους/ αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική και ξεκινά με το λόγο Περί των συμμοριών /θέτει ως κίνητρο των ενεργειών του το συμφέρον και την τιμή της πόλης των Αθηνών. Η φιλομακεδονική πολιτική του Αισχύνη και η συμμετοχή του ως μέλος πρεσβειών έδωσε το έναυσμα μιας έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης με τον Δημοσθένη. Ο Υπερείδης συντάσσεται με το μέρος της αντιμακεδονικής παράταξης και υποστηρίζει σθεναρά τον Δημοσθένη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ►1. Τα βασικά είδη του ρητορικού λόγου

δικανικοί - στα δικαστήρια επιδεικτικοί - πανηγυρικοί σε γιορτές, ή δημόσιες ταφές συμβουλευτικοί - πολιτικοί λόγοι

Και τα 3 είδη συνδέονται με την Αθηναϊκή δημοκρατία. Τα αττικά λαϊκά δικαστήρια, με τον μεγάλο αριθμό πολιτών που παίρνουν μέρος σε αυτά ως δικαστές και η Εκκλησία του Δήμου, με την ανάγκη για επίκαιρο πολιτικό λόγο, είναι τα ακροατήρια στα οποία αναδεικνύεται η ρητορική δεινότητα του αγορητή. Οι επιδεικτικοί λόγοι εκφωνούνται σε ποικίλες εορταστικές εκδηλώσεις ή κατά τη διάρκεια δημόσιας ταφής των πεσόντων στους πολέμους.

►2. Τι εννοούμε με τον όρο έντεχνη ρητορεία και πότε τοποθετείται χρονικά η έναρξή της; Με τον όρο έντεχνη ρητορεία εννοούμε την ρητορική ως τέχνη, που περιλαμβάνει θεωρία και άσκηση. Ξεκινά από τους Σικελούς Κόρακα και Τεισία σε συνδυασμό με τις πολιτικές συνθήκες την πτώση της τυραννίδας στις Συρακούσες το 467 π .Χ .

7

►3. Ποια η συμβολή των σοφιστών στη διάδοση της ρητορικής και ιδιαίτερα του Γοργία;Οι σοφιστές έδωσαν σημαντική ώθηση στη διάδοση της ρητορικής .. Η προσήλωση σε θέματα γλώσσας ήταν κεντρικό σημείο της σοφιστικής διδασκαλίας. Ο κατεξοχήν ρήτορας όμως ήταν ο Γοργίας, ο πρώτος που στράφηκε στον επιδεικτικό λόγο. Έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στον καιρό, στην κατάλληλη δηλαδή χρονική στιγμή χρήσης του λόγου, και στο πρέπον, στην προσαρμογή του λόγου στον χαρακτήρα του ομιλητή.

►4. Τι εννοούμε με τον όρο «τετραλογίες» και ποιο το περιεχόμενο των λόγων αυτών του Αντιφώντα. Σώζονται 15 δικανικοί λόγοι για θέματα ανθρωποκτονιών, άρα «φονικοί» λόγοι. Οι 12 ανήκουν σε 3 τετραλογίες (η κατηγορία, η υπεράσπιση, η δευτερολογία του κατήγορου και η δευτερολογία του κατηγορούμενου σε μια φονική δίκη), ενώ οι υπόλοιποι 3 είναι ανεξάρτητοι.

►5. Πως τα γεγονότα του ακρωτηριασμού των Ερμών και της βεβήλωσης των Μυστηρίων του 415 συνδέονται με τον Ανδοκίδη; Ο ρήτορας Ανδοκίδης σε νεαρή ηλικία έγινε μέλος μιας «εταιρείας» με ολιγαρχικές πεποιθήσεις, η οποία φαίνεται, ότι ήταν υπεύθυνη για τον ακρωτηριασμό των Ερμών και τη βεβήλωση των Μυστηρίων.Περί της εαυτού καθόδου: επεχείρησε χωρίς επιτυχία να επιστρέψει στην Αθήνα εκφωνώντας το λόγο αυτό.Περί των Μυστηρίων: το 403 κατηγορήθηκε για παράνομη συμμετοχή στα Ελευσίνια Μυστήρια και εκφώνησε το λόγο αυτό και αθωώθηκε. Περί της ειρήνης: με το λόγο αυτό κάνει λογικές προτάσεις για σύναψη συμμαχίας με τη Σπάρτη, αλλά δεν πείθει και εξορίζεται ξανά.

►6. Σε ποιους διάλογους ο Πλάτων ασχολείται κυρίως με τη ρητορική και ποιες είναι οι βασικές του θέσεις;Γοργίας: η ρητορική δεν αναζητά την αλήθεια, αλλά επιδιώκει μόνο την ευχαρίστηση των ακροατών. Ειρωνεύεται τη νέα τεχνική και τη χαρακτηρίζει «κολακεία», και «πειθούς δημιουργό», που δε λαμβάνει υπόψη της το δίκαιο και το άδικο.Φαίδρος: δεν απορρίπτεται κατηγορηματικά η ρητορική αλλά η σοφιστική της εκδοχή. Η τέχνη αυτή πρέπει να είναι ενιαία και ο λόγος έτσι δομημένος, όπως ένας ζωντανός οργανισμός. Πρέπει να έχει αρχή – μέση – τέλος σε σχέση αρμονίας. Ο Πλάτων κατευθύνεται σε μια ψυχολογική κατεύθυνση της ρητορικής πάνω σε φιλοσοφική-διαλεκτική βάση.

►7. Πόσο συμμερίστηκε ο Αριστοτέλης τις θέσεις του δασκάλου του και πως συνέβαλε στη θεωρητική θεμελίωση της ρητορικής;Ο Αριστοτέλης επηρεάστηκε από τις απόψεις του Πλάτωνα. Υπέβαλε τη ρητορική σε μια αυστηρή επιστημονική ανάλυση και απέρριψε την άποψη ότι ο ρήτορας πρέπει να είναι και φιλόσοφος. Στο έργο του Ρητορική συστηματοποιεί τις απόψεις του για τη ρητορική τέχνη. Τα θέματα που τον απασχολούν ήταν τα είδη του ρητορικού λόγου, τα αποδεικτικά μέσα, τα είδη του συλλογισμού και ζητήματα γλωσσικής διατύπωσης και διάρθρωσης. Το έργο δεν προοριζόταν για πρακτικό εγχειρίδιο σε αντίθεση με ένα άλλο ψευδεπίγραφο του Αριστοτέλη το Ρητορική προς Αλέξανδρον, που δίνει μια σαφή εικόνα για τις μεθόδους και τα σχήματα που χρησιμοποιούσαν οι ρήτορες της εποχής.

►8. Αντέδρασε ο Ισοκράτης στην κριτική του Πλάτωνα έναντι της ρητορικής και ποιες οι θέσεις; Ο Ισοκράτης υπήρξε εκπρόσωπος της ρητορικής παιδείας και αντίπαλος του Πλάτωνα στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Δίδασκε με ολοκληρωμένο τρόπο τη ρητορική με σκοπό την κατάκτηση του ωραίου ρητορικού λόγου και της υγιούς σκέψης και μακροπρόθεσμα της καλοκαγαθία ς . Δίδασκε ανθρωπιστική παιδεία και τη διδασκαλία του την αποκαλούσε «φιλοσοφία» , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχε τις ίδιες απόψεις με τους φιλοσόφους της εποχής του. Υπερασπιζόταν την αξία μιας παραδοσιακής πρακτικής ηθικής προσαρμοσμένης στην εποχή του. Για τον Ισοκράτη η διαλεκτική του Σωκράτη έχει μόνο προπαιδευτική αξία. Η αναζήτηση της επιστήμης είναι αντίθετη της φύσης του ανθρώπου. Η παιδεία αποσκοπεί στην ορθή γνώση με την οποία μπορεί κανείς να πετύχει το βέλτιστο. Η ισοκρατική φιλοσοφία είναι ενταγμένη στο κοινωνικό σύνολο, δεν είναι θεωρητική αναζήτηση.

8

►9. Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι λόγοι του Ισοκράτη και ποιο το περιεχόμενό τους; Οι λόγοι του Ισοκράτη είναι οι εξής:

Πανηγυρικός : πολιτικού περιεχομένου λόγος με δύο μέρη, ένα επιδεικτικό και ένα συμβουλευτικό, όπου γίνεται εξύμνηση της Αθήνας και της ομόνοιας των Ελλήνων εναντίον των Περσών.

Αρεοπαγιτικός: λόγος για εσωτερικά πολιτικά ζητήματα, προτροπή στους Αθηναίους να δώσουν περισσότερη εξουσία στον Άρειο Πάγο.

Περί ειρήνης : προτρεπτικός λόγος για ένωση όλων των Ελλήνων και εγκατάλειψη της ιδέας για αναβίωση της Αθηναϊκής ηγεμονίας.

Φίλιππος: λόγος για τον ιδανικό ηγέτη που μπορεί να ενώσει τους Έλληνες και να ηγηθεί σε εκστρατεία εναντίον των Περσών.

Περί Αντιδόσεως : στο λόγο αυτό ο Ισοκράτης ζητά τη δικαίωση του έργου του, υπερασπίζει το βίο του, ταυτίζει τη ρητορική του παιδεία με το πνεύμα της Αθήνας.

Παναθηναϊκός: ο λόγος αυτός έχει πολύ χαλαρή σύνθεση και αποτελεί ανακεφαλαίωση των ιδεών του.

Προς Νικοκλέα: παραινετικός λόγος που αναφέρεται στις σχέσεις μονάρχη και πολιτών. Νικοκλής: παραινετικός λόγος που αναφέρεται στις σχέσεις μονάρχη και πολιτών. Ευαγόρας: εγκώμιο του βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα. Ελένης εγκώμιο : εγκώμιο με μυθολογικό θέμα. Βούσιρις : εγκώμιο με μυθολογικό θέμα. Κατά των σοφιστών: στο λόγο αυτό θέτει τα όρια της παιδευτικής λειτουργίας.

►10.Ο Λυσίας θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του δικανικού λόγου. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ρητορικής του τέχνης; Τα βασικά χαρακτηριστικά της ρητορικής τέχνης του Λυσία είναι τα εξής:

το λιτό, γεμάτο χάρη ύφος η σκιαγράφηση των ομιλητών αντίθετα από το πομπώδες, μεγαλοπρεπές ύφος του Ισοκράτη η ηθοποιία του, δηλαδή η προσαρμογή του λόγου του στην προσωπικότητα του ομιλητή,

έτσι ώστε να κερδίσει την εύνοια των ακροατών η ευδιάκριτη δομή των λόγων του: προοίμιο (ενημέρωση για την υπόθεση και εξασφάλιση

εύνοιας ακροατών - captatio benevolentiae), διήγηση (έκθεση περιστατικών), πίστη ή απόδειξη (αποδείξεις), επίλογος (ανακεφαλαίωση και τελευταία προσπάθεια για ευνοϊκή επίδραση στους ομιλητές).

►11. Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι λόγοι του Δημοσθένη; Κατ’Ανδροτίωνος, Κατά Τιμοκράτους, Προς Λεπτίνην, Περί των συμμοριών : προτείνει την αύξηση

του αριθμού των πολιτών που έχουν υποχρέωση να συνεισφέρουν στην τριηραρχία. (Οι λόγοι αυτοί αφορούν στην εσωτερική πολιτική της Αθήνας)Υπέρ Μεγαλοπολιτών, Περί της Ροδίων ελευθερίας, Φιλιππικούς λόγους: με τους λόγους αυτούς ξεκινά τον αντιμακεδονικό αγώνα εναντίον του Φιλίππου.Ολυνθιακούς, Περί των εν Χεροννήσω λόγο, Περί της παραπρεσβείας: λόγος εναντίον του πολιτικού του αντιπάλου Αισχίνη. Επιτάφιος: λόγος για τους πεσόντες. Περί του στεφάνου: η ανασκόπηση του έργου του.

►12. Πως εννοούμε τον όρο «δεινότης» σε σχέση με το Δημοσθένη; Η «δεινότης» συνδυάζει ορμητική δυναμικότητα και πειστική επιχειρηματολογία. Η δεινότητα του Δημοσθένη συνδέεται με την ικανότητα του να επηρεάζει τις διαθέσεις και τα πάθη των ακροατών και να τα οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

►13. Οι σωζόμενοι λόγοι του Αισχίνη είναι τρεις. Ποιο το περιεχόμενό τους και πως συνδέονται με τον πολιτικό του αντίπαλο, τον Δημοσθένη; Ο Δημοσθένης κατήγγειλε τον Αισχίνη μέσω του Τιμάρχου για παραπρεσβεία, ότι δεν εκπροσώπησε, δηλαδή, σωστά τα συμφέροντα της Αθήνας και ότι δωροδοκήθηκε. Ο Αισχίνης αντέδρασε με κατηγορία εναντίον του Τιμάρχου, ότι δεν είχε το δικαίωμα να εμφανιστεί ως κατήγορος λόγω ανηθικότητας και άσωτου βίου. Ο λόγος Κατά Τιμάρχου μας δίνει αρκετές πληροφορίες για

9

κοινωνικά θέματα και αντιλήψεις της εποχής γύρω από την ανδρική πορνεία, καθώς και για πρακτικές που ακολουθούνταν στην Εκκλησία του Δήμου. Ο Τίμαρχος καταδικάστηκε, αλλά ο Δημοσθένης επανήλθε με την κατηγορία το 343. Ο Αισχίνης απάντησε με το δεύτερο λόγο του, τον Περί της παραπρεσβείας και αθωώθηκε με πολύ μικρή πλειοψηφία. Η τελευταία αντιπαράθεση έλαβε χώρα το 330, όταν ο Αισχίνης στον Κατά Κτησιφώντος επιτίθεται στον Κτησιφώντα για την πρότασή του για απόδοση χρυσού στεφάνου στο Δημοσθένη, ο οποίος απάντησε με τον Περί του στεφάνου λόγο. Ο Δημοσθένης νίκησε και ο Αισχίνης κατέφυγε στη Ρόδο.

►14. Η ρητορική τέχνη του Υπερείδη παρομοιάστηκε στην Αρχαιότητα με τις επιδράσεις του πενταθλητή. Πως το ερμηνεύετε;Η ρητορική τέχνη του Υπερείδη εκτιμήθηκε ιδιαίτερα στην αρχαιότητα. Δεν διακρίθηκε για κάποια συγκεκριμένη αρετή, δείχνει όμως πληρότητα στο λόγο του, γι’ αυτό παρομοιάστηκε με έναν πενταθλητή, ο οποίος δε διεκδικεί τα πρωτεία σ’ ένα από τα 5 αγωνίσματα, αλλά η επίδοση του είναι σημαντική στο σύνολο των αγωνισμάτων.

►15. Με ποιο ρήτορα συνδέεται ο εξωραϊσμός της πόλης των Αθηνών και ποιος λόγος του σώζεται ακέραιος; Ο Λυκούργος διαχειρίστηκε τα οικονομικά της πόλης με ιδιαίτερη επιτυχία μετά τη μάχη στη Χαιρώνεια το 338, ενώ παράλληλα επιδίωξε τη στρατιωτική ανασυγκρότηση της Αθήνας με τη ναυπήγηση τετρακοσίων τριήρων και των εξωραϊσμό της πόλης με πολλά μνημεία και δημόσια οικοδομήματα. Σώζεται ακέραιος μόνο ο λόγος Κατά Λεωκράτους. Πρόκειται για ένα κατηγορητήριο εναντίον του Λεωκράτη.

►16. Μπορείτε να αναφέρετε τους τρεις σωζόμενους λόγους του Δεινάρχου και να εξηγήστε τον χαρακτηρισμό του ως «κρίθινου Δημοσθένη»;Σώζονται 3 λόγοι του: ο Κατά Δημοσθένους, ο Κατά Αριστογείτονος και ο Κατά Φιλοκλέους. Μιμείται το Δημοσθένη αλλά δεν καταφέρνει να τον φτάσει, γι’ αυτό και οι αρχαίοι τον αποκαλούσαν «άγροικον Δημοσθένη» ή «κρίθινον Δημοσθένη».

ΠΡΟΣΔΟΚΏΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ.

►1.Συνθήκες που οδήγησαν στην ανάπτυξη της ρητορικής της κλασικής Αρχαιότητας και τις αντιδράσεις που αντιμετώπισε.Η ρητορική ακμάζει την εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αιώνα και του 4ου π.Χ. Κάτω από το πρίσμα της αμφισβήτησης των ξεπερασμένων αριστοκρατικών αξιών έρχονται στο προσκήνιο νέες κοινωνικές δυνάμεις και νέες ανάγκες, που συμβάλλουν στην ολοένα και αυξανόμενη χρήση του λόγου μπροστά σε ακροατήριο. Παρ’ ότι ίχνη ρητορικής εντοπίζονται ήδη στα ομηρικά έπη και στους προκλασικούς χρόνους, η ανάπτυξη της συνδέεται με τις ανάγκες της δημοκρατίας, την παρουσία δηλαδή του πολίτη στα δικαστήρια και στην Εκκλησία του δήμου.Η ρητορική δέχθηκε αντιδράσεις από τους φιλοσόφους και έτσι οδηγήθηκε σε μια βασική αντιπαράθεση με τη φιλοσοφία, γύρω από την αγωγή των νέων. Οι κυρίαρχες αντίπαλες φυσιογνωμίες ήταν ο Ισοκράτης (μαθητής του Γοργία και υποστηρικτής της ρητορικής στο κέντρο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας) και ο Πλάτων (μαθητής του Σωκράτη και υποστηρικτής της φιλοσοφίας που αναζητά την αλήθεια σε αντίθεση με τη ρητορική που στηρίζεται στο πιθανό). Ο Πλάτων κατευθύνεται σε μια ψυχολογική κατεύθυνση της ρητορικής πάνω σε φιλοσοφική-διαλεκτική βάση. Ο Αριστοτέλης επηρεάστηκε από τις απόψεις του Πλάτωνα. Υπέβαλε τη ρητορική σε μια αυστηρή επιστημονική ανάλυση και απέρριψε την άποψη ότι ο ρήτορας πρέπει να είναι και φιλόσοφος.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

10

►1. Θέσεις του Ισοκράτη στο περί Αντιδόσεως (παιδαγωγικό μανιφέστο) «Αλλά και από αυτούς…» Ο Ισοκράτης καταφέρεται κατά των φιλοσόφων που θεωρούσαν ότι μόνο αυτοί νομιμοποιούνται να μιλούν για δικαιοσύνη και σωφροσύνη και για τους τρόπους επίτευξής τους. Οι φιλόσοφοι όμως αναφέρονται στις έννοιες αυτές ως αφηρημένες έννοιες, ενώ ο ίδιος τις θεωρεί μέρος της πρακτικής του ηθικής. Μιλά για πρακτική δικαιοσύνη και σωφροσύνη, πρακτική καθημερινή ηθική και άρα πιο χρήσιμη για τους πολίτες και το κοινωνικό σύνολο.

►2.Υπέρ Μαντιθέου λόγο του Λυσία. Πως επιτυγχάνεται να μη γίνεται αντιπαθητικός ο ομιλητής; Μέσα από τη γενίκευση και προς τις δυο κατευθύνσεις (ατημέλητη εμφάνιση, έργα του) υποδεικνύει τον εαυτό του (να εξετάζετε όσους πολιτεύονται...., πολλοί που μιλάνε...). Προβάλλει τις πράξεις του υπέρ του κοινωνικού συνόλου υποβαθμίζοντας τη σημασία των πράξεων που τον εκθέτουν ή απλώς δε συνάδουν με το πρότυπο του Αθηναίου πολίτη. Επιθυμία του να κερδίσει την εύνοια του ακροατηρίου. Είναι ανδρείος και όχι τεμπέλης ή δειλός, αργόσχολος, όπως οι θεωρούμενοι «καλοί» πολίτες. Πολύ έξυπνα αναζητά και τονίζει τις συνέπειες κάθε πράξης στο κοινωνικό σύνολο και όχι σε ατομικό επίπεδο, την ουσία κι όχι την επιφάνεια.

►4.Βασικές απόψεις Δημοσθένη στο Περί στεφάνουΠολιτικός βίος Δημοσθένη: Θυμίζει το παλαιό μεγαλείο, προσπαθεί να φιλοτιμήσει, να κινητοποιήσει τους Αθηναίους εναντίον του Φιλίππου προβάλλοντάς τον ακόμη και ως παράδειγμα. Απόψεις του: Η Αθήνα στην ιστορική της διαδρομή αγωνίστηκε και θυσίασε τα πάντα για την τιμή. Ο Φίλιππος τώρα το ίδιο κάνει αψηφώντας το κόστος για τη σωματική του υγεία. Άρα και ο ίδιος ο Δημοσθένης ως σύμβουλος της πόλης δεν μπορεί παρά να προτείνει στους Αθηναίους να πράξουν αντάξια της ιστορίας και του τωρινού τους αντιπάλου. Πάθος /ευστοχία: Το πάθος τονίζεται μέσα από την αντίθεση. Οι Αθηναίοι από τη μια πλευρά και ο Φίλιππος με την απαράμιλλη αποφασιστικότητά του για ζωή με τιμή και δόξα. Εύστοχα λοιπόν αποφασίζει να ενθαρρύνει τους Αθηναίους να δώσουν κι αυτοί τα πάντα για τιμή και δόξα.

11