KavuriKodandaRamayya Biography

ø±eP] ø√<ä+&É sêeTj·T´ d”«j·T#·]Á‘·

s¡#·Hê ø±\+ : e÷]Ã 1952

‘˚~. 27`11`1882 ` 10`6`1966

ø±eP] ø√<ä+&É sêeTj·T´ d”«j·T#·]Á‘·

≈£Ls¡TŒ : nqTsê<Ûä

eTTÁ<äD

Á|æ+f…ø˘‡, &Üu≤>±¬s¶Hé‡

$XÊK|ü≥ï+

Á|ü#·Ts¡D

Ä>∑düTº ` 2013

yÓ\

125/`

Á|ü‘·T\ ø=s¡≈£î :

ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´sê$yê]bÕ …+

neì>∑&É¶ eT+&É\+

ø£ècÕí õ˝≤¢ ` 521125

bò Hé :8394430062

õ. d”‘ê<˚$HÓ+. 8`3`236/1,

408, $wüßí ¨+, j·T÷dü|òt>∑÷&É

ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 045

bò Hé : 9948868144

#·]Á‘· |ü⁄≥˝À¢øÏ.....

Ç~ ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´>±] d”«j·T #·]Á‘·. ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±s¡T ø£ècÕí

õ˝≤¢ À sê$yê]bÕ …+ nH˚ ∫qï Á>±eT+˝À |ü⁄Ïº ô|]>±s¡T. Äj·Tq ø£ècÕíõ˝≤¢ uÀs¡T¶

yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>±, õ˝≤¢ m&ÉT πøwüHé uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T>± e⁄qï ø±\+ HêÏ Äj·Tq

C≤„|üø±\qT Ç+<äT˝À sêdüT≈£îHêïs¡T. ˇø£ kÕe÷q´ ¬s’‘·T ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄Ïº õ˝≤¢ uÀs¡T¶

ìs¡«Vü≤DqT düeTs¡∆e+‘·+>± #˚|ü≤ºs¡T. Á_Ïwt Vü≤j·÷+˝À bÕ\≈£î\ ‘·|ü&ÉT

ìs¡íj·÷\q÷ n~Ûø±s¡¢ n\dü‘ê«ìï ‘·q ¬s’‘·TyêØ ‘Ó*$‘˚≥\‘√ m+‘√ #êø£#·ø£ +>±

m<äTs=ÿHêïs¡T.

e÷ ‘ê‘·>±¬s’q ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±] d”«j·T#·]Á‘· <ë«sê e+<ä dü+e‘·‡sê\

ÁøÏ‘·+ e÷ ÁbÕ+‘· #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√>∑\+. Ä ø±\+˝À nø£ÿ&É ˙*eT+<äT |ü+&˚<äì,

Á_Ïwtyês¡T &ç_ &ç_ Wwü<ä #Ó≥¢qT HêÏ+#ês¡ì #·~$ ÄX¯Ãs¡ + ø£*–+~. ;`ø°|æ+>¥

(‘˚H˚ |ü]ÁX¯eT) ø=ø£ n~Ûø±] ñ+&˚yê&Éì ‘Ó*dæ+~. n+<äTπø á ø£<∏äHêì≈£îqï #ê]Á‘·ø£

ÁbÕeTTK´‘· Ø‘ê´ Bìï n#·TÃy˚ùdÔ ø£ècÕí õ˝≤¢ #·]Á‘·ì n<Ûä j·Tq+ #˚ùdyê]øÏ Ç~

ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<äì nì|æ+∫+~. Ç+<äT˝À Äj·Tq d”«j·T #·]Á‘·‘√bÕ≥T ø±eP]

yê] e+X¯ Áø£eT+, sê$yê]bÕ …+ Á>±eT #·]Á‘· ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. n+‘˚ø±ø£ Äj·Tq

H√≥T |ü⁄düÔø£+˝À sêdüT≈£îqï ÄHêÏ eTT#·Ã≥¢qT ø=ìïÏì ≈£L&Ü #˚sêÃqT. eTTK´+>±

1910˝À ‹s¡TeT\ j·÷Á‘· m˝≤ ñ+&ç e⁄+≥T+<√ ‘Ó\TdüTø√>∑\+. n˝≤π> ø√Væ≤q÷sY

#·]Á‘·, |ü⁄*>∑&É¶ ÄøÏ«&É≈£îº≈£î nsTTq Ks¡TÃ, ‘·bÕ\XÊK #·]Á‘· ˝≤+Ï X¯‘êã›+ ÁøÏ‘·+

»]–q $wüj·÷\T ÄdüøÏÔì ø£*–kÕÔsTT. uÛ≤wü ø=+#Ó+ Çã“+~ø£s¡+>± e⁄Hêï #ê]Á‘·ø£

ø±s¡D≤\ Ø‘ê´ n˝≤π> e⁄+#êeTT. e+<ä dü+e‘·‡sê\T yÓqøÏÿ yÓ[¢ e÷ ‘ê‘·>±s¡T

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´>±] ø£fi¢ qT+&ç Ä ø±˝≤ìï |ü]o*<ë›+ s¡+&ç.

` d”‘ê<˚$

` ø√<ä+&É sêeTj·T´

>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ ‘ÓHê* ‘ê\÷ø± >∑T&çyê&É Á>±eTeTTq Væ≤+<ä÷ eT‘·düTÔ\TqT XË’e

kÕ+Á|ü<ëj·TeTT>∑\ ø£eTà ≈£î\E\TqT nsTTq ø±eP] yês¡T ìedæ+#Ó&çyês¡T. yê]˝À Áø°düTÔ

X¯ø£eTT 1800 dü+e‘·‡s¡eTT HêÏπø ø±eP] y˚+ø£≥ sêeTj·T´>±s¡TqT Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT ãT#·Ãj·T´>±s¡TqT dü<äs¡T

>∑T&çyê&É Á>±eTeTTqT+&ç, ~$ ‘ê\÷ø± <˚es¡ø√≥ |üs¡>∑D≤˝Àì yÓ÷|æ<˚$ Á>±eT •yê¬s’q sê$yê]bÕ …eTTq≈£î

ø±|ü⁄s¡eTT e∫Ãj·TT+&ç]. n|üŒÏøÏ ãT#·Ãj·T´>±]øÏ $yêVü≤eTT ø± Ò<äT. n|üŒÏ á j·T÷] eTTqdüãT>±¬s’q sê$

Hê>∑j·T´>±] ‘√ãT≥Tºe⁄ düT+<äs¡eTà>±]ì ãT#·Ãj·T´>±s¡T $yêVü≤e÷&ç, ø=+‘· düú\ edü‹ yÓTT<ä\>∑T @sêŒ≥T¢

#˚düTø=ì uÛÑ÷eTT\T dü+bÕ~+#·Tø=ì, e´ekÕj·T+ #˚j·TT#·÷ Ç#·≥H˚ dæús¡ìyêdüy˚Ts¡Œs¡T#·Tø=ì]. dü<äs¡T ãT#·Ãj·T´,

düT+<äs¡eTà >±s¡¢≈£î Ms¡qï, düTã“qï>±s¡¢H˚ sTT<ä›s¡T ≈£îe÷s¡T\T »ìà+∫]. yê]˝À Ms¡qï >±]øÏ eTTqdüãT>±]

≈£îe÷¬sÔì∫Ã ô|+&ç¢#˚dæ sTT\¢≥eTT rdüT≈£îyÓ[¢]. ø=+‘·ø±\eTTq≈£î Ms¡qï>±] uÛ≤s¡ eTX¯S∫ e\q eTs¡DÏ+∫q~.

|æeTà≥ yê]+≥ qT+&ÉT≥ ‘·q≈£î >ös¡eÁ|ü<äeTT ø±<äì ‘·\∫ Ms¡qï>±s¡T ‹]– dü«kÕúqeTTqø£q>± ‘·eTTà&ÉT

düTã“qï>±] e<ä›≈£î e∫Ã sTT#·≥H˚ ‘·*¢>±] b˛wüD˝ÀqT+≥T+&ÓqT. |æeTà≥ Ms¡qï>±s¡T ô|<äsêePs¡T Á>±eT+˝À

eTVü‰\ø£åàeTà >±s¡H˚ ÄyÓTqT $yêVü≤eTT #˚düTø=ì ÄyÓT‘√ düVü‰ ‘·eTTà&Ó’q düTã“qï>±] ≈£î≥T+ãeTT‘√

ø£*dæj·TT+≥THêïs¡T. dü<äs¡T Ms¡qï>±]øÏ \ø°Î<˚$ nH˚ ≈£îe÷¬sÔj·TTqT, ø=≥j·T´ nH˚ ø=e÷s¡T&ÉTqT »ìà+∫].

yê]˝À \ø°Î<˚$>±]ì sT÷ Á>±eTeTT˝À sê$ C≤qøÏsêeTj·T´>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê] dü+‘·‹ yê]|üŒÏøÏì

‘·–q edü‹ kÂø£s¡ eTT\T ø£*– sT÷ Á>±eTeTTq+<äTHêïs¡T. Ms¡qï>±] ≈£îe÷s¡T&ÉT ø√≥j·T´>±s¡T yÓ÷|æ<˚$˝À >∑<››

ô|<ä Ms¡qï>±] ≈£îe÷¬sÔ ≈£î≥T+ãeTà>±]ì $yêVü≤eTT #˚düTø=ì]. yê]øÏ dü+‘êqeTT Òq+<äTq düTã“qï>±]

¬s+&Ée ø=e÷s¡T&Ó’q X‚wüj·T´>±] eT÷&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q •esêeTj·T´qT <ä‘·Ô d”«ø±s¡eTT #˚dæø=ì]. dü<äs¡T

•esêeTj·T´ yÓ÷|æ<˚$ uÀs¡T¶ dü÷ÿ\T˝À °#·s¡T>±q÷, b˛dtº e÷düºs¡T>±q÷ |üì#˚j·TT#·T kı+‘· bı\eTT˝À

e´ekÕj·TeTT #˚sTT+#·Tø=qT#·T+&ÓqT. áj·Tq uÛ≤s¡ d”‘êsêeTeTà yÓ÷|æ<˚$˝À >∑<Ó› Hê>∑j·T´>±] ø=e÷¬sÔ. dü<äs¡T

•esêeTj·T´>±]øÏ 1. y˚+ø£≥ ≈£î≥T+ãsêe⁄ 2. yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ 3. ø√≥j·T´ 4. Ms¡ sê|òüTesêe⁄ nH˚ q\T>∑Ts¡T

ø=e÷fi¯ó¢ ø£*–]. yê]˝À yÓ+ø£≥ ≈£î≥T+ãsêe⁄ ø±≥÷s¡T yêdüÔe⁄´\>∑T dü÷s¡ <˚es¡ |ü⁄qïj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ

es¡\ø£åeTàqT $yêVü≤e÷&ÓqT. dü<äs¡T yÓ+ø£≥ ≈£î≥T+ãsêe⁄ Vü≤j·T´s¡TÁπ>&ÉT Áf…Æì+>∑Tì, yÓ’<ä ÁbÕ<Ûä$Tø£ ∫øÏ‘ê‡

$<ÛëqeTTqT #·~$ ø=+‘·ø±\eTT bÕsƒ¡XÊ˝ÀbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>∑ |üì#˚dæ |æeTà≥ sê»ø°j·T s¡+>∑eTTq ¬s’‘·T

dü+|òüTeTTq+<äTq, ø£eT÷´ìdüTº |üø£åeTTqqT Á|ü#ês¡eTT˝À Á|üy˚•+∫ |üì#˚j·TT#·T+&ÓqT. Ç‘·ìì ø=+‘·ø±\eTT

&ç≥q÷´>± qT+∫ |æeTà≥ Á|üuÛÑT‘·«eTT yês¡T e~*y˚dæ]. Ç‘·ìøÏ yÓ+ø£≥sêe⁄ nH˚ ≈£îe÷s¡T&ÉTqT, \ø°Î<˚$ nH˚

≈£îe÷¬sÔj·TTqT ø£\s¡T. •esêeTj·T´>±] ¬s+&Ée ø=e÷s¡T&Ó’q y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ø=øÏÿ*>∑&É¶ •yês¡T ø=‘·ÔbÕ …+˝À

j·÷s¡¢>∑&É¶ yÓ+ø£j·T´>±] ≈£îe÷¬sÔqT $yêVü≤e÷&ÓqT. M]øÏ d”‘êsêeTÁ|ükÕ<äT nH˚ ≈£îe÷s¡T&ÉTqT eT] Ç<ä›s¡T

∫qï_&É¶\T ø£*–]. dü<äs¡T yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ø=Hêïfi¯ó¢ #·\¢|ü*¢ kıôd’° >∑Te÷kÕÔ>± qT+&ç |æeTà≥ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ À

ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±] d”«j·T #·]Á‘·

1

e´ekÕj·T &çbÕs¡TºyÓT+≥T˝À ‘˚HÓ°>∑\ ô|+|üø£|ü⁄ y˚TÁd”Ô>± e⁄+≥THêï&ÉT. •esêeTj·T´>±] eT÷&Ée ≈£îe÷s¡T&ÉT

ø√≥j·T´ á Á>±eT+˝ÀH˚ |üPs¡«|ü⁄ ã+<ÛäT‘·«eTT>∑\ sê$ C≤qøÏsêeTj·T´>±] eTqeT&Ó’q dü‘· Hêsêj·TD>±] ≈£îe÷¬sÔ

Hê+#ês¡eTàqT $yêVü≤e÷&ÓqT. Ç‘·qT ø± ÒJ #·<äTe⁄ |üP]Ô#˚düTø=qø£eTT+<˚ ‘·*¢>±s¡T #·ìb˛e⁄≥ e\¢qT,

ø=+‘·ø±\eTT $T*≥Ø düØ«düT˝À dæ$\T >∑Te÷kÕÔ>± |üì#˚dæ, |æeTà≥ eT<äsêdüT yÓ≥s¡qØ Áf…Æì+>∑T bı+~, ãfi≤¢]

õ˝≤¢ sêj·T<äTs¡ZeTT ‘ê\÷ø±˝À ndæôdº+≥T yÓ≥s¡qØ düs¡®qT>± |üì#˚düTÔHêï&ÉT. •esêeTj·T´ Hê\T>∑e ≈£îe÷s¡T&Ó’q

Ms¡sê|òüTesêe⁄ ª;ø°|æ+>∑Tµ˝À Áf…Æì+>∑T bı+~ sTT|ü⁄&ÉT HÓ’C≤e÷u≤<äT õ˝≤¢ ø√≥–]˝À ‘˚HÓ°>∑\ ô|+|üø£eTT˝À

|üì#˚j·TT#·THêï&ÉT. Ç+ø± $yêVü≤+ ø± Ò<äT. •esêeTj·T´ e÷Á‘·+ sTT+Ïe<ä›H˚ e⁄+≥÷ b˛düTºe÷düºØ #˚dü÷Ô bı\+

|üì #·÷düT≈£î+≥THêï&ÉT. ãT#·Ãj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q düTã“qï>±]øÏ düTã“eTà>±s¡H˚ uÛ≤s¡ ø£\<äT. áyÓT≈£î

#ê˝≤ ‘Ó*$ø£\<äì, Á|üjÓ÷»≈£îsê\ì ù|s¡T Á|ü‹wüº\T ø£\e⁄. M]øÏ 1. Hê>∑j·T´, 2. X‚wüj·T´, 3. lsêeTT\T 4.

yÓ+ø£≥sêeTj·T´ nH˚ q\T>∑Ts¡T ≈£îe÷s¡T\T ø£*–]. yê]˝À Hê>∑j·T´>±]øÏ sT÷ eP]˝ÀH˚ sê$ düTã“qï>±]

≈£îe÷¬sÔ s¡‘·ïeTà>±]ì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. áj·Tq u≤>± #·<äTe⁄ø=ì e´eVü‰s¡ <äø£å‘· ø£*– dü«Á|üjÓ÷»ø£‘·«eTT‘√

ÄdæÔì dü+bÕ~+∫ ô|<ä› yê&ÉTø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ø±>∑*¬>qT. M]øÏ dü+‘·‹ Òq+<äTq X‚wüj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´qT <ä‘·Ô‘· d”«ø±s¡eTT #˚düTø=ì]. düTã“qï>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q X‚wüj·T´>±]øÏ »+|üq Á>±eT+˝À

>∑$ì ø±eTj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ düs¡eTà>±]ì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê]øÏ yÓ+ø£≥ø£èwüíj·T´ 2. ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ 3.

•esêeTj·T´ nH˚ eTT>∑TZs¡T ø=e÷s¡T¢ ø£*–]. yê]˝À ô|<ä›≈£îe÷s¡T&Ó’q yÓ+ø£≥ ø£èwüíj·T´ >±s¡T e÷Á‘·y˚T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\

e<ä›qTHêïs¡T. ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q ø√<ä+&ÉsêeTj·T´qT Hê>∑j·T´>±]øÏìï, eT÷&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q •esêeTj·T´qT

ø√≥j·T´>±]øÏìï <ä‘·Ô‘· sTT∫Ãq+<äTq yês¡T Á|ü‘˚ ø£ ≈£î≥T+ãeTT\T>± H˚s¡Œ&ç]. X‚wüj·T´>±] e<ä›qTqï ô|<ä›ø=&ÉT¬ø’q

yÓ+ø£≥ÁøÏwüíj·T´>±s¡T |ü$T&çeTÁs¡T ø±|ü⁄s¡düTÔ\T e\¢uÛÑH˚ì \ø£åàj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ |ü⁄qïeTà>±]ì $yêVü≤eTT #˚dæø=ì].

yê]øÏ 1. ãdüej·T´, 2. dü‘· Hêsêj·TD 3. ã\sêeTj·T´ 4. sêeTX‚wüj·T´ nH˚ q\T>∑Ts¡T ø=e÷s¡T¢ ø£*–]. yê]˝À

dü‘· Hêsêj·TD≈£î ô|<ä\+ø£ yêdüÔe⁄´\T ø=*¢ ãdüej·T´>±] ø=e÷¬sÔ $eT˝≤<˚$ì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê]øÏ

d”‘êsêeTj·T´, >√bÕ\sêe⁄ nH˚ sTT<ä›s¡T ø=e÷s¡T¢qTï eT]j·TT sTT<ä›s¡T ø=e÷¬sÔ\TqTï ø£*–]. ã\sêeTj·T´ ù|eTT

n*¢ø£ yÓTT<ä\>∑T |üqT\T, eÁ&É+>∑eTT˝À Hêp≈£î |üqT\T #˚j·TT≥˝ÀqT $T>∑T\T H˚s¡Œ]. sT÷j·Tq u§ã“s¡¢+ø£

u≤\|ü⁄\¢j·T´ >±] >∑Te÷kÕÔ. ã\sêeTj·T´≈£î \ø°Î ‘·T\düeTà nH˚ uÛ≤s¡ j·TTqT, s¡M+Á<ä u≤ãT nH˚ ø=e÷s¡T&ÉTqT

ø£\s¡T. sêeTX‚wüj·T´≈£î sT÷eP]˝ÀH˚ yÓ+ø£≥ø£èwüíj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ _&É¶j·TTqT sê$ dü‘· Hêsêj·TD ø=e÷¬sÔj·TTqT

nsTTq yÓ+ø£≥sêeTeTàì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê]øÏ d”‘êHêπ>X¯«s¡sêe⁄ nH˚ ø=e÷s¡T&ÉT ø£\&ÉT.

yÓ+ø£≥ø£èwüíj·T´>±]øÏ ÁuÛÑeTsê+ã nH˚ ≈£îe÷¬sÔ ø£\<äT. ÄyÓTqT sT÷ j·T÷]˝ÀH˚ sê$ s¡‘·Ôj·T´>±] ø=e÷s¡T&ÉT

dü‘· Hêsêj·TD >±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. (yê] ≈£îe÷¬sÔj˚T ‘·q Hê\Ze ≈£îe÷s¡Tì uÛ≤s¡ yÓ+ø£≥sêeTeTà) yÓ+ø£≥

ø£èwüíj·T´ >±] ≈£îe÷¬sÔ, n\T¢&ÉT yê] dü+‘êqeTT‘√ ‘·>∑T edü‹ kÂø£s¡ eTT\T ø£*– Ä j·T÷]˝ÀH˚ ñ+≥THêïs¡T.

ãdüej·T´ e÷Á‘·+ n$yêVæ≤‘·T&É>∑T≥#˚‘· ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√H˚ ñ+≥THêï&ÉT.

ø±eP] düTã“qï>±] eT÷&Ée ø=e÷s¡T&Ó’q lsêeTT\T >±]øÏ bÕ|ü$HêX¯q+ ø±|ü⁄s¡düTÔ\T ø=*¢ ãT#·Ãj·T´>±]

≈£îe÷¬sÔ s¡‘·ïeTà>±]ì∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. ÄyÓT #ê˝≤ |ü‹uÛÑøÏÔ>∑\ sTT˝≤¢\T. ÄyÓT≈£î 1. sêeTø£èwüíj·T´ 2.

2

dü÷s¡´Hêsêj·TD nH˚ sTT<ä›s¡T ø=e÷fi¯ófl ø£*–q ‘·sê«‘· ø=+‘·ø±\eTTq≈£î #·ìb˛sTTq~. nq+‘·s¡+

lsêeTT\T>±s¡T eTs¡\ Hê>±j·T‹|üŒ yêdüÔe⁄´ …’q |üs¡T#·÷] sêeTqï>±] ø=e÷¬sÔ kÂuÛ≤>∑ eTàqT $yêVü≤eTT

#˚düTø=ì]. M]øÏ 1. düTã“j·T´ 2. yÓ+ø£≥s¡‘·ï+ 3. dü‘· Hêsêj·TD nH˚ eTT>∑TZs¡T ø=e÷fi¯óflqTï, d”‘êsêeTeTà nH˚

ø=e÷¬sÔj·TTqT »ìà+∫]. yê]˝À sêeTø£èwüíj·T´>±]øÏ |òüT+≥kÕ\˝À y˚eT÷] |æ#·Ãj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ d”‘ês¡‘·ïeTàqT

Ç∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ ∫<ä+ãs¡sêe⁄ nH˚ ˇø£ ø=e÷s¡T¶qT, 1. –]C≤<˚$ 2.eTH√Vü≤s¡eTà nH˚ Ç<ä›s¡T

≈£îe÷¬sÔ\TqTï ø£*–]. yê]˝À ∫<ä+ãs¡sêe⁄≈£î ‘·q |æq‘ê‘· nsTTq yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] ø=e÷¬sÔ (sê|òüTeeTà) _&É¶

nsTTq qs¡düeTàì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. dü<äs¡T ∫<ä+ãs¡sêe⁄ ôdø£+&ÉØ Áπ>&ÉT Á≥sTTHÓ+>∑T nsTT yÓ÷|æ<˚$˝À uÀs¡T¶

ôV’≤dü÷ÿ\T˝À °#·s¡T>± |üì#˚düTÔHêïs¡T. sêeTø£èwüíj·T´>±] ô|<ä› ≈£îe÷¬sÔ –]C≤<˚$ì ÄyÓT ¬s+&Ée y˚Tqe÷eT

sê<Ûëø£èwüíj·T´>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê]øÏ u≤ãTsêeH˚ ˇø£ ø=e÷s¡T¶ ø£*¬>qT. –]C≤ <˚$ |üs¡ Àø£ ÁbÕ|æÔ

#Ó+~q~. eTs¡\ ÄyÓT kÕúH˚ sêeTø£èwüíj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷¬sÔì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. ÄyÓT (eTH√Vü≤s¡eTà)

sê$yê]bÕ …+˝À uÀs¡T¶ >∑sY¢‡ ôV’≤dü÷ÿ\T˝À ôV≤&é $TÁôdºdüT>±qT+≥Tqï~. yês¡+<äs¡T ‘·>∑T edü‹ kÂø£s¡ eTT\T ø£*–

á j·T÷]˝À ñ+≥THêïs¡T.

lsêeTT\T>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q dü÷s¡ Hêsêj·TD≈£î á Á>±eT+˝ÀH˚ sê$ |æ#·Ãj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ

\ø£åàeTàì∫Ã $yêVü≤+ #˚j·T>± 1. Ms¡sê|òüTej·T´, 2. lsêeTø£èwüíj·T´, 3. sêeT*+>∑j·T´ nH˚ eTT>∑TZs¡T ø=e÷fi¯ó

¢qT, 1. yÓ+ø£≥s¡‘·ï+, 2. \ø°Îø±+‘·eTà, 3. X‚cÕs¡‘·ïeTà 4. yÓ+ø£≥Hêsêj·TDeTà nH˚ q\T>∑Ts¡T ≈£îe÷¬sÔ\TqTï

ø£*–]. yê]˝À Ms¡sê|òüTej·T´≈£î yÓTÆH˚ìyê]bÕ … À mì>∑fi¢ düTã“j·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ yÓ+ø£≥s¡‘·ïeTàì∫Ã $yêVü≤+

#˚dæ]. yê]øÏ dü÷s¡ Hêsêj·TD nH˚ ˇø£ ≈£îe÷s¡T¶ ø£*¬>qT. dü÷s¡ Hêsêj·TD >±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q

lsêeTø£èwüíj·T´≈£î >∑T+&ÉTbÕ …+ ø±|ü⁄s¡düTÔ\>∑T ‘·÷e÷Ï yÓ+ø£j·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ \ø°Îø±+‘·eTTì∫Ã $yêVü≤eTT

#˚dæ]. dü÷s¡ Hêsêj·TD >±] ô|<ä› ≈£îe÷¬sÔqT q\÷¢s¡T ø±|ü⁄s¡düTÔ\T düC≤® n+»j·T´>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ].

M]ø=ø£ ≈£îe÷s¡T¶, ≈£îe÷¬sÔ ø£*–]. ¬s+&Ée ≈£îe÷¬sÔ \ø°Îø±+‘·eTàqT m&É¢\+ø£ ø±|ü⁄s¡düTÔ\T j·T\eT+∫*

Ms¡sê|òüTej·T´øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. M]øÏ ˇø£ ø=e÷s¡T¶, ø=e÷¬sÔ ø£*–]. dü÷s¡ Hêsêj·TD>±] eT÷&Ée≈£îe÷¬sÔ

X‚cÕs¡‘·ïeTàqT >∑T+&ÉTbÕ …+ ø±|ü⁄s¡düTÔ\T ‘·÷e÷Ï yÓ+ø£j·T´>±] ≈£îe÷s¡T¶ dü‘· Hêsêj·TDøÏ∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ].

yês¡+<äs¡T yê] kÕúqeTT\˝ÀH˚ ‘·>∑T edü‹ ø£*– j·TT+≥THêïs¡T. lsêeTT\T>±] eT÷&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q düTã“j·T´≈£î

á Á>±eT+˝ÀH˚ sê$ \ø£åàj·T´ >±] <ä‘·Ô‘· ≈£îe÷¬sÔ dü‘· C≤„qÁ|üdü÷Hê+ãì∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ

u≤\#·+Á<äX‚Ks¡ Á|ükÕ<é nH˚ ø=e÷s¡T&ÉTqTï 1. düs¡dü«‹. 2. s¡eTDeTà 3. Á<Í|ü~ 4. ìs¡à\ nH˚ q\T>∑Ts¡T

≈£îe÷¬sÔ\TqTï ø£*–]. yê]˝À düs¡dü«‹ì >∑T+&ÉTbÕ …+ yêdüÔe⁄´\T Ms¡e÷#·H˚ì qs¡dæ+Vü≤sêe⁄>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT

#˚dæ]. s¡eTDeTàqT ø√&É÷s¡T yêdüÔe⁄´\T |üs¡T#·÷] qs¡dæ+Vü≤sêe⁄>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. |üs¡#·÷]

qs¡dæ+Vü≤sêe⁄`s¡eTDeTà >±]<ä›s¡T uÀs¡T¶ dü÷ÿfi¢ À ñbÕ<Ûë´j·TT\T>± ñ+&ÓqT. ‘·øÏÿqyês¡T yê] dü«kÕúq+\˝À

uÛÑ÷edü‹ yÓTT<ä\>∑T eè‘·TÔ\˝ÀqT+≥THêïs¡T. lsêeTT\T >±] Hê\T>∑e ≈£îe÷s¡T&Ó’q yÓ+ø£≥s¡‘·ï+≈£î njÓ÷<ä

yêdüÔe⁄´\T ø√H˚s¡T Äø±X¯sêeTj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ #Ó\¢eTàì∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ <˚eø°q+<äq Á|ükÕ<äH˚

≈£îe÷s¡T¶qTï ` ùV≤eTe‹, Ç+~sê<˚$ nH˚ Ç<ä›s¡T ≈£îe÷¬sÔ\TqTï ø£*–]. lsêeTT\T>±] nsTT<äe ≈£îe÷s¡T&Ó’q

3

dü‘· Hêsêj·TD≈£î Ä≈£î\eTHêï&ÉT yêdüÔe⁄´\T |üs¡T#·÷] \ø°ÎHêsêj·TD>±] ≈£îe÷¬sÔ d”‘êsêeTeTàì∫Ã $yêVü≤eTT

#˚dæ]. yês¡+<äs¡T ‘·>∑T edü‹ kÂø£s¡ eTT\‘√qT+≥THêïs¡T. lsêeTT\T>±] ≈£îe÷¬sÔ d”‘êsêeTeTà>±]ì eT÷s¡‘√≥

ø±|ü⁄s¡düTÔ\T e⁄|üŒ\ ãT∫Ã ø√≥j·T´>±]øÏ∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ 1. yÓ+ø£fÒX¯«s¡ sêe⁄, 2. ñe÷eTùV≤X¯«s¡sêe⁄

nH˚ Ç<ä›s¡T ≈£îe÷s¡T¢, ø±y˚TX¯«s¡eTà nH˚ ≈£îe÷¬sÔ ø£*–]. yês¡+<äs¡T ‘·>∑T edü‹ kÂø£s¡ eTT\‘√ eT÷s¡‘√≥˝Àq÷,

πs|ü …¢ Àq÷ ñ+≥÷ ñHêïs¡T.

ø±eP] düTã“qï>±] Hê\Ze ≈£îe÷s¡T&Ó’q yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±]øÏ Äj·Tq ô|‘·Ô·+Á&ç ≈£îe÷¬sÔ n>∑T sê$

\ø£åàeTà<˚$ >±] ≈£îe÷¬sÔ X‚wüeTà>±]ì∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ 1. d”‘êsêeTj·T´ 2. sêeT#·+Á<äj·T´ nH˚ Ç<ä›s¡T

≈£îe÷fi¯ó¢qTï 1. düTã“eTà 2. bÕs¡«‘·eTà 3. sê|òüTeeTà 4. Hê+#ês¡eTà nH˚ q\T>∑Ts¡T ≈£îe÷¬sÔ\TqTï ø£*–]. yê]˝À

d”‘êsêeTj·T´≈£î dæ+>∑TbÕ …+ ø±|ü⁄s¡düTÔ\>∑T ø=*¢ neTàj·T´ >±] ≈£îe÷¬sÔ sêe÷+»eTàì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. yê]øÏ

sêeTø£èwüíj·T´ nH˚ ≈£îe÷s¡T&ÉT »ìà+#ÓqT. |æeTà≥ ø=+‘·ø±\eTTq≈£î d”‘êsêeTj·T´ Äq 1916 dü+ˆˆq

#·ìb˛jÓTqT. dü<äs¡T d”‘êsêeTj·T´ ≈£îe÷s¡T&ÉT sêeTø£èwüíj·T´≈£î Äj·Tq eT÷&Ée y˚Tq‘·Ôj·T>∑T sê|òüTeeTà ≈£îe÷¬sÔ

d”‘êsêeTeTàì∫Ã Äq 1936˝À $yêVü≤eTT #˚dæ]. á sêeTø£èwüíj·T´ ôdø£+&ÉØ Áπ>&ÉT Á≥sTTì+>∑T bı+~, dü«uÛ≤wü À

bÕ+&ç‘· +q≈£î #·~$ z]j·T+≥˝Ÿ |üØø£å À ¬>\Tbı+~ yÓ÷|æ<˚$˝À uÀs¡T¶ ôV’≤dü÷ÿ\T˝À |ü+&ç‘·T&É>∑TqT,

ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>∑qT+≥÷ ‘·q $sêeTdüeTj·T+˝À ‘·q e´ekÕj·÷~ø£eTTqT dü]CÒdüTø=qT#·÷ qT+≥THêï&ÉT.

yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q sêeT#·+Á<äj·T´>±]øÏ yÓ\Ty√\T Á>±eTdüTÔ\T #·\kÕì ÁãVü≤àj·T´>±]

≈£îe÷¬sÔ ≈£î≥T+ãeTàì∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. M]øÏ 1 d”‘êeTVü‰\ø°Î 2. \ø°Î<˚eeTà 3. $eT˝≤<˚$ 4. ø£èwüí≈£îe÷]

5. düT>∑TD≤<˚$ 6. sê|òüTeeTà nH˚ ≈£îe÷¬sÔ\T ø£*Z]. M]˝À d”‘êeTVü‰\øÏÎì eTT+E\÷s¡T yêdüÔe⁄´\T eT+&Ée

ÁãVü≤àq+<äsêe⁄>±]øÏ∫Ã ô|+&ç¢ #˚dæ]. sêeT#·+Á<äj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷¬sÔ \ø°Î<˚eeTàqT •esêeT|ü⁄s¡+

Á>±eTdüTÔ\T sê$ sêeT#·+Á<äj·T´>±] eT÷&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q yÓ+ø£fÒX¯«sêe⁄>±]øÏ∫Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. á

<ä+|ü*<ä›s¡TqT ôV’≤dü÷ÿ\T #·<äTe⁄‘·THêïs¡T. yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ\˝À 1, 4 ≈£îe÷¬sÔ\qT e⁄|üŒ\

yÓ+ø£≥ø£èwüíeTà>±]øÏì, Äj·Tq ø=e÷s¡T&Ó’q n#·Ãj·T´>±] ≈£îe÷s¡TìøÏì sTT∫Ã $yêVü≤+ #˚j·T>± nq‹ ø±\+˝ÀH˚

yÓ’<Ûäe´ÁbÕ|æÔ ø£*–q~. yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷¬sÔ bÕs¡«‘·eTàqT dæ+>∑TbÕ …+ ø±|ü⁄s¡düTÔ\T j·÷s¡¢>∑&É¶

düTã“j·T´>±] ≈£îe÷s¡T¶ s¡+>∑j·T´>±]øÏ∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ 1. d”‘êsêeTj·T´ 2. kÕ+ã•esêe⁄ nH˚ Ç<ä›s¡T

≈£îe÷s¡T\Tq÷ï, nqï|üPs¡íeTà nH˚ ≈£îe÷¬sÔj·TTqTï ø£*–]. yês¡+<äs¡÷ yê] ≈£î≥T+u≤\‘√ ‘·>∑T edü‹ kÂø£sê´\T

ø£*–j·TT+≥THêïs¡T. yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] eT÷&Ée ≈£îe÷¬sÔj·T>∑T sê|òüTeeTàqT eT÷s¡T‘√≥˝À e⁄|üŒ\ \ø£åàj·T´>±]

≈£îe÷s¡T¶ yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] øÏ∫Ã $yêVü≤+ #˚dæ]. yê]øÏ 1. Á|ükÕ<äsêe⁄ 2. ø£èwüíeT÷]Ô 3. dü‘· Hêsêj·TD nH˚

eTT>∑TZs¡T ≈£îe÷s¡T¢q÷ï 1. d”‘êsêeTeTà 2. qs¡düeTà nH˚ sTT<ä›s¡T ≈£îe÷¬sÔ\Tq÷ï ø£*–]. |æeTà≥ ø=+‘·

ø±\eTTq≈£î sê|òüTeeTà #·ìb˛sTTq~. M]˝À d”‘êsêeTeTàqT ÄyÓT ô|<ä›y˚Tqe÷eT nsTTq d”‘êsêeTj·T´>±]

≈£îe÷s¡T¶ sêeTø£èwüíj·T´>±]øÏì, qs¡düeTàqT ÄyÓT ô|<ä ‘ê‘·>±] eTqeT&Ó’q ∫<ä+ãs¡sêe⁄q≈£î sTT∫Ã $yêVü≤eTT\T

#˚j·Tã&ÓqT. á $<ÛäeTT>± M]<ä›s¡T ø±eP] yê] ø√&É+&ÉT¢>∑qTHêïs¡T. ø√e÷fi¯ó¢ eTT>∑TZ]øÏ ø£q>±\yê]bÕ …+

`yÓTÆH˚ìyê]bÕ …+ `ô|düs¡¢+ø£\˝À ‘·–q e<ÛäTe⁄\qT ≈£î~]Ã $yêVü≤eTT #˚dæ]. (yês¡T k˛<äs¡T\T eTT>∑TZs¡T)

4

Ç+ ¢wüß˝À ø± Òõ ø±¢düT\T #·~$ sTT<ä›s¡T ñ<√´>∑eTT˝ÀqT ˇø£s¡T sTT+Ïe<ä› eékÕj·T eéVü‰s¡eTT\T #˚j·TT#·T

‘·+Á&çe<ä›qT+≥THêïs¡T.

ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ |ü⁄≥Tºø£ ` $<ëúÛ≤´dü+

ø±eP] düTã“qï>±] ô|<ä› ø=e÷s¡T&ÉT Hê>∑j·T´>±s¡TqTï Äj·Tq uÛ≤s¡ s¡‘·ïeTà >±s¡TqTï dü+‘·‹ Òø£

Hê>∑j·T´>±] ‘·eTTà&Ó’q X‚wüj·T´ >±] ~«rj·T ø=e÷s¡T&Ó’q ø√<ä+&ÉsêeTj·T´qT <ä‘·Ô |ü⁄Á‘·T&ÉT>± ø√] ôV’≤+<äe

XÊÁd”Ôj·T |ü<ä∆‹ì 1893 dü+ˆˆ @Á|æ Ÿ˝À <ä‘·Ô d”«ø±s¡eTT #˚düTø=Hêïs¡T. ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ »qq+ 1882 dü+ˆˆ

qe+ãs¡T 27e ‘˚B ∫Á‘·uÛ≤qT HêeT dü+e‘·‡s¡ ø±ØÔø£ ãVüQfi¯ ‘·~j·T k˛eTyês¡+ sêÁ‹ 9 >∑+ˆˆ\ y˚fi¯ À ÄÁsê∆

qø£åÁ‘· ‘·èrj·T #·s¡D+ ø£sêÿ≥ø£ \>∑ïeTì #Ó|üŒã&çq~. $<ëúÛ≤´dü+ Äs¡+uÛÑ+ ø=øÏÿ*>∑&É¶ qs¡dæ+Vü≤+>±] e<ä›

1889 dü+ˆˆ nø√ºãs¡T HÓ\˝Àqq>± $s√~Û HêeT Äo«j·TT» X¯óÁø£yês¡+ Ç|üŒÏ 1e ‘·s¡>∑‹H˚ n|ü&ÉT ÇHéô|òò+≥T

kÕº+&És¡T¶ nH˚yês¡T. ÁbÕs¡+_Û+∫q eT÷&ÉT e÷düeTT\≈£î Ä ‘·s¡>∑‹ì |üP]Ô#˚dæ 1e ‘·s¡>∑‹˝Àqq>± sTT|üŒÏ ¬s+&Ée

‘·s¡>∑‹˝À Á|üy˚•+#ÓqT. |æeTà≥ n|üŒÏ ¬s+&Ée ‘·s¡>∑‹˝À ªªz $TÁ‘·T&Ü! <äøÏåD|ü⁄ #êj·TqTqï e÷$T&ç#Ó≥TºqT

#·÷∫e‘·ÔeTTsê!µµ nH˚ bÕsƒ¡eTTqT ã&ç À #Ó|æŒ+#·Tø=ì 1891 dü+ˆêTT »qe] HêÏ kÕj·T+Á‘·+ sTT+ÏøÏ sê>±H˚

»«s¡eTT ÁbÕs¡+_Û+∫, n~ eTX¯S∫>± |ü]D$T+∫+~. n|ü&ÉT q+<äq dü+e‘·‡s¡+ #Ó’Á‘· ãˆˆ es¡≈£î ã&ç

e÷qe\dæe∫Ãq~.

‘·sê«‘· 1892 ÁbÕ+‘·eTTq yÓ÷|æ<˚$˝À ªuÀs¡T¶XÊ\Ø ]»\Tº dü÷ÿ\Tµ HÓ\ø=\Œã&çq~. n|ü&ÉT Ä dü÷ÿ\T

e÷kÕºs¡T≈£î ø=~›bÕÏ J‘·eTq>± HÓ\≈£î 8 s¡÷ˆˆ\T wüße÷s¡T J‘·eTT Ç#˚Ãyês¡T. n~>±ø£ #·<äTe⁄˝À

|üØø£åj·T+<äTØÔrÔs¡Tí …’q |æ\¢\ dü+K´qT ãÏº ø=+‘· Á>±+≥T>± sTT#˚Ãyês¡T. n+<äTe\¢H˚ Ä dü÷ÿfi¯ó¢ XÊ\Ø ]»\Tº

dü÷ÿfi¢ì |æ\Teã&Ó$. Ä dü÷ÿ\T yÓ÷|æ<˚$˝À kÕú|æ+∫q Á|ü<ÛäeTeTT˝À ∫+‘·\ #Ós¡Te⁄ ø£èwüíj·T´>±s¡T, Á|üuÛÑ\

CÀ>∑j·T´>±s¡T nH˚ sTT<ä›s¡T °#·s¡T¢ nsTTq ‘·sê«‘· Hê<Ófi¢ düTÁãVü≤àD´+>±s¡T e÷kÕºs¡T>± e∫ÃHês¡T. n|üŒÏqT+&ç

dü÷ÿ\T n_Ûeè~›øÏ sêkÕ–q~. düTÁãVü≤àD´+>±] e<ä› dü÷ÿ\T˝À n|üŒÏ Hê\Ze ‘·s¡>∑‹ì #·~$ 17 eT+~

$<ë´s¡Tú\eTT #·\¢|ü*¢ ôd+≥s¡T˝À >∑es¡ïyÓT+≥T#˚ H˚s¡Œs¡T|üã&çq uÀs¡T¶ Ä|òt m>±®$TqsY‡ e<ä› |üØø£å≈£î Vü‰»¬s’

Á|üsTTeTØ |üØø£å À, ¬>\Tbı+~ dü]º|òæ¬ø≥T¢ dü+bÕ~+∫‹$T. Ä |üØø£å\≈£î ã+<äs¡T Væ≤+<ä÷ ôV’≤dü÷ÿ\T

ôV≤&Üàdüºs¡T>±¬s’q ≈£î+uÛÑø√D+ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T>±s¡T #Ó’s¡àqT. yês¡D≤dæ ã\sêeTj·T´>±s¡T #ÓHêïÁ|ü>∑&É

uÛ≤qTeT÷]Ô>±s¡T yÓTT<ä\>∑T Ábıô|òdüs¡T¢ <ä•>∑ ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡TqT nsTTj·TTHêïs¡T. á |üØø£å 1894 &çôd+ãs¡T HÓ\˝À

#·\¢|ü*¢ ôd+≥s¡T˝À »]–q~. n|üŒÏ |ü<ä∆‘·T\qqTdü]+∫ e÷kÕºs¡¢≈£î ‘·–q+‘· Á>±+≥TqTï eTTÏºq~. nÏº|ü<ä›‹

neT\T˝ÀqTqï ø±\eTT˝À m≈£îÿe eT+~ $<ë´s¡T∆\qT |üØø£å\˝À HÓ–Z+#·e …qH˚ |üPìø£‘√ e÷kÕºs¡T¢yês¡T

dü«j·TeTT>± #Ó|ü≥≈£î |æ\¢\ dü+K´ ôV≤#·TÃ>±qTqï|ü⁄&ÉT yêπs dü«+‘·eTT>± me]HÓ’Hê ‘·–q ñbÕ<Ûë´j·TT\qT

‘·eT≈£î düVü‰j·TeTT>± ‘Ó#·TÃø=ì yês¡TuÛÑj·TT\T ÁX¯<ä›‘√ #·~$+#Ó&çyês¡T. Ä ø±\|ü⁄ $<ë´s¡T∆\TqT m≈£îÿe Bø£å‘√

ÁX¯<ä›>± #·~$ eT+∫ |òü*‘·eTT\H˚ #·÷&É>∑*π>yês¡T.

1894 dü+ˆêTT‘√ Hê Á|üj·TeTØ |üØø£å |üP]ÔnsTTq~. |æeTà≥ n+‘·≈£î ô|’ ø±¢düT\T #·<äTe⁄≥≈£î

yÓ÷|æ<˚$˝À>±ì düMT|üeTTq #·\¢|ü*¢ neì>∑&É¶ yÓTT<ä\>∑T ô|<ä› j·T÷fi¢ À>±ì |òüdüTºbòÕs¡+ ø±¢düT Ò<äT. ã+<äs¡T

5

b˛e\dæ+<˚. n+<äTe\q eT÷&˚+&É¢ es¡≈£î ô|’ ø±¢düT≈£î M\T <=s¡ø£ø£ Ä>∑e\dæe∫Ã+~. Ä ø±\eTT e´s¡∆eTT #˚j·Tø£

ôV’≤JqT, nÁ–ø£\ÃsY f…düTº, yÓTqT‡πswüHé, Ç+ ¢wüß yÓTT<ä\>∑Tq$ ôdŒwü Ÿ f…≈£îº‡\T>± #·~$ |üØø£å\˝À ¬>\Tbı+~‹ì.

|æeTà≥ 1898 dü+ˆˆ »qes¡T 24e ‘˚Bì ã+<äs¡T yÓ[¢ Væ≤+<ä÷ ôV’≤dü÷ÿ\T˝À |òüdüTºbòÕs¡eTT˝À Á|üy˚•+∫ Ç+ ¢wüß

#·<äTeHês¡+_Û+∫‹ì. Á|ü‹ ø±¢düT˝ÀqT |òüdüTºq e÷ì≥s¡T>±qT+≥÷ eT÷&˚+&ÉT¢ n#·≥ #·~$ 1900 dü+ˆˆ &çôd+ãs¡T

HÓ\˝À ªª˝ÀesY ôdø£+&ÉØµµ, >∑es¡ïyÓT+≥T |üØø£å À yÓTT<äÏ ‘·s¡>∑‹ e÷s¡Tÿ\T dü+bÕ~+∫ |òüdüTºù|¢düT‘√ dü]º|òæ¬ø≥T

bı+~‹ì. >∑es¡ïyÓT+≥T kÕÿ\sYwæ|t XÊ+ø£åHé nsTTq~. >±ì n|üŒÏøÏ ≤>± 1900 dü+ˆˆ ôdô|º+ãs¡T 7e ‘˚B XÊs¡«]

dü+e‘·‡s¡eTT uÛ≤Á<ä|ü<ä X¯ó<ä› 13 X¯óÁø£yês¡+ e÷ <ä‘·Ô‘· ‘·+Á&ç>±¬s’q ø±eP] Hê>∑j·T´>±s¡T ‘·q 64e @≥

$s√#·qeTT\ yê´~Ûe\q eTs¡DÏ+∫]. n+<äTe\¢ sTT+Ïe<ä› qT+&ç uÛÑ÷eTT\ eékÕj·TeTTqT, e&û¶ yê´bÕs¡eTTqT

#·÷#·Tø=qe\dæq nedüs¡eTT ‘·≥dæú+∫q~. Ä |üqT\T HÓs¡y˚s¡TÃ≥≈£î »qø£‘·+Á&ç ø±eP] X‚wüj·T´>±s¡T>±ì

y˚Tqe÷eT sê$ sêeTj·T´>±s¡T>±ì u≤<Ûä ‘· eVæ≤+#·q+<äTq #·<äTe⁄e÷ìy˚dæ e÷ <ä‘·Ô ‘·*¢ s¡‘·ïeTà>±]‘√ e÷

sTT+Ïe<ä›H˚ e⁄+&Ée\dæe∫Ãq~.

n|üŒÏøÏ e÷ dü+kÕs¡eTTq≈£î 25 mø£s¡eTT\T yÓT≥º |ü+≥\ uÛÑ÷edü‹ìï, |üHÓï+&ÉT+u≤‹ø£ eT+&ÉTyê

ô|+≈£îÏ uÛÑe+‹˝À dü>∑uÛ≤>∑eTTqTï, sTT+Ï yÓqTø£ eTT+<äT düÔÔ\eTTqTï >∑ ˆ 10G30 yêeTT\ <=&ç¶ìï, düTe÷s¡T

@&ÉTy˚\ s¡÷bÕj·T\ e&û¶ yê´bÕs¡eTTqTï, 2000 q>∑<äTqTï, eT]ø=ìï edüTÔ yêVü≤qeTT\T, |üX¯óe⁄\T yÓTT<ä\>∑T

#·sêdæÔìï ø£\<äT. yêÏ‘√ ø±\πøå|üeTT #˚j·TT#·÷ eT<Ûä M\Tqï|ü⁄&ÉT ø=ìï dü+e‘·‡s¡eTT\˝À <Ûëq´+ yÓTT<ä …’q

uÒs¡eTTe\¢ ø=~›bÕÏ ˝≤uÛÑeTT\T dü+bÕ~dü÷Ô $<ä qT eTs¡∫b˛≈£î+&Ü @<√ ø=+‘· ø£èwæ <ëì˝À #˚dü÷Ô e⁄+&É>± e÷

<ä‘·Ô‘· ‘·*¢ yÓ’|ü⁄ <ä‘·Ô‘· y˚Tqe÷eT nsTTq sê$ sêeTj·T´ >±] ≈£îe÷¬sÔ d”‘êsêeTeTàì∫Ã 1903 dü+ˆˆ @Á|æ Ÿ 22e

‘˚Bì $yêVü≤eTT #˚dæ]. 1906`1907 dü+e‘·‡s¡eTT\˝À z–sê\ »Hês¡∆qsêe⁄>±] e<ä› dü+^‘· $<ä quÛÑ dæ+∫

Vü‰s√àìj·T+ MT<äqT, >±Á‘·eTTqqT bÕ&É&Éy˚T>±ø£ dü+^‘· kÕ+Á|ü<ëj·TeTTqT >∑T]+∫ ø=+‘· |ü]ÁX¯eT #˚dæ yê]

e\q ‘Ó\TdüTø√>∑*–‹ì. 1907 dü+ˆêTT |òæÁãe] HÓ\˝À e÷ <ä+|ü‘·T*<ä›s¡eTT >∑èVü≤kÕÔÁX¯eTeTTq Á|üy˚•+∫‹$T.

e÷ <ä+|ü‘·T\ dü+‘êqeTT : Äq 1912 dü+ˆˆ y˚T HÓ\ 3e ‘˚B sêÁ‹ 3 >∑+ˆˆ\ y˚fi¯ nq÷sê<Ûä qø£åÁ‘·eTTq

ˇø£ ø£e÷¬sÔj·TTqT. Äq 1916 dü+ˆˆ &çôd+ãs¡T HÓ\ 2e ‘˚B sêÁ‹ 11`30 >∑+≥\ y˚fi¯ X¯‘·_Ûwü qø£åÁ‘·eTTq Á|ü<ÛäeT

|ü⁄Á‘·T&ÉTqT, Äq 1925 dü+ˆˆq qe+ãs¡T HÓ\ 26e ‘˚~ |ü>∑\T 10 >∑+ˆˆ\ y˚fi¯ ππser qø£åÁ‘·eTTq ~«rj·T |ü⁄Á‘·T&ÉT

»ìà+∫]. M] HêeTø£s¡DeTT #˚dæq $<ÛëqeTT @eTq>± ø=e÷¬sÔ≈£î <ä‘·Ô‘· ‘·+Á&ç>±¬s’q Hê>∑j·T´>±] jÓTTø£ÿj·TT,

<ä‘·Ô‘· ‘·*¢>±¬s’q s¡‘·ïeTà>±] jÓTTø£ÿ ù|s¡T¢ ø£*dææ e#˚Ã˝≤>∑TqTï »qàqø£åÁ‘· HêeT qø£åÁ‘·eTT\≈£î yÓTT<äÏ nø£ås¡eTT

dü]b˛e⁄q≥T\qT Ä˝À∫+∫ ªHê>∑s¡‘·ïeTàµ nì ù|s¡T ô|Ïº‹$T. Á|ü<ÛäeT |ü⁄Á‘·T&ÉT n<˚$<ÛäeTT>± »qà HêeT

qø£åÁ‘·eTT\≈£î dü]b˛e⁄q≥T\qT •e|üs¡eTT>± qT+&ÉTq≥T\qT k˛eTX‚Ks¡Á|ükÕ<é nì ù|s¡T ô|Ïº‹$T. ¬s+&Ée

≈£îe÷s¡TìøÏ »qà HêeT qø£åÁ‘·eTT\≈£î dü]b˛e⁄ yÓTT<äÏ nø£ås¡eTT\‘√qT e÷s¡Z•s¡ e÷düeTT q+<äT »qqeT>∑T≥qT

ãÏº lø£èwüí |üs¡eTT>± qT+&ÉTq≥T\qT ª<˚eø° q+<äq Á|ükÕ<éµ nì ù|s¡T+#·ã&ÓqT. M]˝À Hê>∑s¡‘·ïeTàqT

yÓ\¢≥÷s¡T yêdüÔe⁄´\T |ü$T&çeTTø£ÿ\ ø√≥j·T´>±] ø√e÷s¡T&ÉT •esêeTj·T´øÏ∫Ã 1925 dü+ˆêTT e÷]Ã 12e ‘˚Bì

$yêVü≤eTT #˚j·Tã&ÓqT. yê]øÏ yÓ÷Vü≤q ø£èwüíÁ|ükÕ<é, j·T»„Hêsêj·TD nqT ø√e÷fi¯ó¢qTï, |ü<ëàe‹, $eT˝≤<˚$ nH˚

6

sTT<ä›s¡T ø=e÷¬sÔ\TqT ø£*–]. ≈£îe÷s¡T*<ä›s¡T ø± ÒJ˝ÀqT, |ü<ëàe‹ ôV’≤dü÷ÿ\T˝ÀqT ∫qï ≈£îe÷¬sÔ $T&ç¶ Ÿ

dü÷ÿ\T˝ÀqT #·<äTe⁄‘·THêïs¡T. •esêeTj·T´ $yêVü‰q+‘·s¡+ ø=+‘·ø±\yÓTÆq |æeTà≥ eéVü‰sêqTuÛÑe+ dü+bÕ~+∫,

eØ®ìj·÷ bı>±≈£î e\¢qT, ¬s’düT$T\T¢, düs¡T>∑T ‘√≥\T y˚dæ ô|+∫ neTTà≥, dæìe÷ yÓTT<ä\>∑T e+Ï e\¢qT

Á<äyê´s¡®q #˚dæ yê] ≈£î≥T+ã |ü]dæú‹ì |üPs¡«eTTq ø£+fÒ #ê˝≤ ôV≤#·TÃ <äX¯≈£î ‘˚>∑*¬>qT.

Hê>∑s¡‘·ïeTà≈£î |ü⁄Ïº+Ï yê] yÓ’|ü⁄ qT+&ç ns¡DeTT>± ø=+‘· kıeTTàqTï, uÛÑ÷edü‹ìï yÓTT<ä\>∑Tq$

\_Û+∫q$. ÄyÓT ù|s¡ |ü<äø=+&ÉTqïs¡ mø£s¡eTT\ e÷>±DÏ uÛÑ÷$T ô|<äÁb˛\T Á>±eTeTTq+<äTqï~. <ëì Ä<ëj·TeTT

ÄyÓTπø #˚s¡T‘·Tqï~. á $<Ûä+>± yê] dü+kÕs¡dæú‹ eT+∫ edü‹ kÂø£s¡ eTT\‘√ ôV≤#·TÃ<äX¯j·T+<äTqï~.

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´>±] ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&ÉT k˛eTX‚Ks¡ Á|ükÕ<äsêe⁄ $<ëúÛ≤´düeTT q+<äT ÁbÕs¡+uÛÑeTT qT+&ç nq>±

∫qï ‘·s¡>∑‘·T\ qT+&ç Ç+ ¢wüß˝À _.m es¡≈£î mqï&É÷ @ ‘·s¡>∑‹˝Àq÷ |üØø£å ‘·|üŒ≈£î+&Ü #·<äTe⁄#·T+&ÓqT. _.m.

#·~$q ∫e] dü+ˆêTT |üØø£å≈£î eTT+<äT f…ÆbòÕsTT&ÉT »«s¡eTT e∫Ã HÓ\s√E\T $T>∑T\T u≤<ÛäH=+~ Ä |üØø£å À ˇø£

düu…®≈£îº À e÷Á‘·eTT ø√˝ÀŒjÓTqT. mø£q$T≈£î‡, bÕ*Ï≈£î‡‘√ $T>∑‘ê _.m. |üØø£å HÓ¬>ZqT. Ä ø=s¡‘· düu…®≈£îºqT

|üP]Ô#˚j·TH˚ Ò<äT. ∫qï ∫qï HêÏø£\T, e#·q XË’*˝À Áyêj·TT#·T+&Ó&çyê&ÉT. Ç‘·ìøÏ eékÕj·TeTT q+<˚ m≈£îÿe

ÁX¯<ë∆_Û ≤wü\T ø£\e⁄. Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑eTTHê•+#Ó&çyê&ÉT ø±<äT. áj·Tq≈£î y˚Tqe÷eTj·T>∑T sê$ yÓ+ø£≥s¡‘·ï+ >±]

ø=e÷¬sÔ <äTsêZ+ãì∫Ã Äq 1937 dü+ˆˆ˝À $yêVü≤eTT #˚dæ]. á <ä+|ü‘·T\≈£î ªs¡y˚Twtu≤ãTµ nH˚ ≈£îe÷s¡T&ÉT

sêeTd”‘êsêeTeTà nH˚ ø=e÷¬sÔj·TTqT, $»j·T\ø°Î nH˚ù|s¡T>∑\ ∫qï _&É¶j·TTqT ø£*–]. M]˝À s¡y˚Twtu≤ãT

#·<äTe⁄˝À nsTT<äe ‘·s¡>∑‹ |üP]Ô#˚dæHê&ÉT. sêeTd”‘êsêeTeTà ˇø£≥e‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·Tqï~.

ø√<ä+<äsêeTj·T´>±] ¬s+&Ée ≈£îe÷s¡T&Ó’q <˚eø° q+<äq Á|ükÕ<äT Ç+ ¢wüß $<ä ˝À Ç+≥Øï&çj·TŸ ‘·s¡>∑‹

#·~$ ø=~› ø=s¡‘·>± |üØø£åì∫ÃHê&ÉT. Ä ø=s¡‘· |üP]Ô#˚j·TH˚ Ò<äT. Ç‘·ìøÏ \ø£åDj·TTø£ÔeT>∑T uÛ≤e ø£$‘·«+

ø=+‘·es¡ø£\e&çq~. |ü<ä eTT\˝ÀH=ø£ |ü⁄düÔø£eT#=Ã‹Ô+∫ ¬s+&Ée~ Áyêdæ <ëìì ãj·TT|ü⁄#·Ãø£eTT+<˚, Ç‘·s¡

#·<äTe⁄\ <Ûë´dü À m≈£îÿe yê´|üø£eTT ø£\T>∑#˚düTø=ì <ëìq+‘·Ï‘√H˚ Ä|æy˚ôdqT. Ç‘·ìøÏ e«ekÕj·TeTTq+<ä*

nù|ø£åø£qï yê´bÕs¡eTTq+<Ó≈£îÿe nù|ø£å ø£\<äT. yÓTø±ì»eTTq+<äT m≈£îÿe ÄdüøÏÔ. Ç‘·ìøÏ |òüT+≥XÊ\bÕ …+

yêdüÔe⁄´\>∑T ∫+‘·\ #·\eTj·T´>±] ≈£îe÷¬sÔ düTuÛÑÁ<ë<˚$ì∫Ã Äq 1944 dü+e‘·‡s¡eTTq $yêVü≤eTT #˚dæ].á

<ä+|ü‘·T\≈£î 1. s¡a≤˙‡\ø°Î d”‘êsêeTeTà, 2. dü«‘·+Á‘·uÛ≤s¡‹ nH˚ sTT<ä›s¡T ø=e÷¬sÔ\TqT, yÓ+ø£≥ ø√<ä+&ÉsêeTj·T´,

Hêπ>X¯«s¡ Á|ükÕ<äT nH˚ ø=e÷s¡T¢ ø£*–]. M]˝À s¡a≤˙‡ á dü+e‘·‡s¡y˚T yÓTT<äÏ ‘·s¡>∑‹˝À Á|üy˚•+∫ #·<äTe⁄‘·Tqï~.

áyÓT ‘·*¢ düTuÛÑÁ<ë<˚$ ‘Ó\T>∑T`Væ≤+B uÛ≤wü\T #·<äTe⁄ø=qï~. dü+^‘·eTT ‘Ó\TdüTqT.

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´>±] uÛ≤s¡´j·T>∑T d”‘êsêeTeTà, ÄyÓT J$‘·ø±\+˝À mqï&É÷ @ yê´~ÛHÓs¡T>∑ø£

$T>∑T\Hês√>∑ e+‘·Tsê\T>∑qT+&ç ‘·T<ä≈£î Äø£kÕà‘·TÔ>± ªôd]Áã˝Ÿ eT Ò]j·÷µ nH˚ yê´~Û k˛øÏ nsTT<äT s√E\T

Á|üe÷<ädæú‹øÏ e∫Ã 1945 dü+e‘·‡s¡+ nø√ºãs¡T HÓ\˝À 16e ‘˚Bq $»j·T<äX¯$T |ü+&ÉT>∑s√Eq eTs¡DÏ+∫q~.

ÄyÓT≈£î ø=e÷[fl<ä›s¡T $T>∑T\T uÛÑøÏÔ‘√ ÁXÊ<ë∆~ø£eTT\T HÓs¡y˚]Ã ‘·eT ìyêdü >∑èVü≤eTTq≈£î düTe÷s=ø£ |òüsê¢+>∑T

<ä÷s¡eTTq >∑\ #˚ À Ç≥Tø£\‘√ dæyÓT+≥T düTqïeTT‘√q÷ ˇø£ düe÷~Û ∫Vü≤ïeT>∑T ‘·T\dæø√≥qT ø£Ïº+∫]. Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡eTT Äs√Eq ÄyÓTqT düà]+∫, Ä#ês¡ <Ûäs¡àeTT\T HÓs¡y˚]Ã, ;<ä\≈£î nqï<ëqeTT yÓTT<ä\>∑Tq$

7

#˚j·TT#·T+&ç]. ø±eP] Hê>∑j·T´>±s¡T ‘·q u≤eeT]~ ø=e÷¬sÔj·T>∑T d”‘êsêeTeTàqT ÄyÓT u≤\éTTqT+&ç ‘·eT

<ä‘·Ô‘· ø=e÷s¡Tì‘√bÕ≥T>± m≈£îÿe Áù|e÷<äs¡eTT\‘√ #·÷#Ó&çyês¡T. ÄyÓT u≤\éTTq+<äT yê]+ÏøÏ ì‘· eTT

ÁbÕ‘·:ø±\eTTq+<äT <ä+‘·e<Ûëqy˚fi¯ Hê>∑j·T´>±s¡T yÓ[¢ <ä+‘·<Ûëeq+‘·s¡eTT ‘·q yÓ+≥ ÄyÓTqT ‘·eT sTT+ÏøÏ

rdüT≈£îe#˚Ãyês¡T. #·<äTe⁄ø=H˚ s√E\˝À ÄyÓT≈£î u≤\sêe÷j·TDeTT yÓTT<ä\>∑Tq$ ‘êqT dü«j·TeTT>± #Ó|æŒ

#·~$+∫ ns¡úeTT ÄyÓT≈£î ‘Ó*ùd˝≤>∑Tq $|ü⁄©ø£]+∫ #Óù|Œyês¡T. ø±uÀe⁄ <ä+|ü‘·T\eT>∑T y˚T$T<ä›s¡eTT á $<ÛäeTT>±

e÷ <ä‘·Ô‘· ‘·*<ä+Á&ÉT\ b˛wüD˝ÀH˚ eè~∆øÏ e∫Ã‹$T. |æeTà≥ <ä+|ü‘·T\eT>∑T≥j·TTqT nqT≈£L\eTT>∑H˚

‘·≥dæú+∫q~. d”‘êsêeT $düT>∑T<ä\HÓiT>∑ì ø£wüºJ$. $T‘·Á‘·j·TeTTH˚ dü<ë Ä#·]+#Ó&ç~. $T>∑T\ düT>∑TDe‹j·Tì

#Ó|üŒ<ä–q~. ej·TdüT˝À Hêø£+f… 10 @+&ÉT¢ ∫qï~. Äs√>∑ e‹jÓÆTj·TT+&ç Hê ø£+&É¢jÓT<äT≥H˚ #·ìb˛e⁄≥ nH˚ >=|üŒ

ø£wüºeTTqT #·÷ô|Ïºq~.

e÷ ‘ê‘·>±] es¡≈£î ô|’yê¬ses¡TqT $<ëé+‘·T\T ø±s¡ì #Ó|üŒe#·TÃqT. e÷ <ä‘·Ô‘· ‘·+Á&ç>±s¡Tq÷ »qø£

‘·+Á&ç>±s¡Tq÷ e÷ |æq‘·+Á&ç yÓ+ø£Á≤eTj·T´>±s¡Tq÷ eTT>∑TZs¡T #·<äTe⁄ø=ìqyêπs. Ä ‘·s¡eTTyê]˝À ø√≥j·T´

lsêeTT\T>±s¡T¢ #·<äTe⁄sêìyêπs. e÷‘·+Á&ç>±s¡T sêÁ‹fi¯ó¢ |ü⁄sêDy˚T<Ó’Hê #·<äTe⁄‘·÷ ˇø£s¡T #·~$‘˚ eT]jÓTø£s¡T

ns¡úeTT $e]+#Ó&çyês¡T. yÓ+ø£Á≤eTj·T´>±]øÏ dü+^‘· Á|üy˚X¯eTT ø£\<äT. sê>∑<Û√s¡DÏ HÓiÏ–q bÕ≥≈£î&ÉT. Äj·Tq

Hê≥ø£ XË’*˝ÀqT uÛÑ»q\˝ÀqT bÕ&˚yês¡T. e÷ <ä‘·Ô‘· ‘·+Á&ç Hê>∑j·T´>±s¡T Ä<Ûë´‹àø£ $#ês¡D˝À bÕ˝§Zì ø=+‘·

kÕ+Á|ü<ëj·TeTT ‘Ó*dæø=ìqyês¡T. ‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTq ìÁ<ä Ò∫ ‘·+ãTs¡ X¯è‹‘√ sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T yÓTT<ä\>∑T uÛÑøÏÔ

s¡düeTT>∑\ ø°s¡Ôq\qT, d”‘êsêe÷+»H˚j·T dü+yê<äeTTq+<ä*$, uÛ≤>∑e‘·eTTq+<ä*$, ø=ìï uÛÑøÏÔuÛ≤eeTT>∑\

|ü<ä eTT\qT, ÁXÊeéTT>∑ bÕ&ÉT#·T+&Ó&çyês¡T. y˚TeTT $H˚yêfi¢eT÷. Hê>∑j·T´>±]øÏ n|üŒÏ <˚es¡ø√≥ mùdº≥T

»MT+<ës¡T>±¬s’q leT+‘·T sêC≤ j·÷s¡¢>∑&É¶ eT*¢ø±s¡T®q Á|ükÕ<äHêj·TT&ÉT ãVüQ<äT›sY>±]‘√ u≤\´ Á|üuÛÑTè‹ ùdïVü≤eTT

ø£\<äT. sêC≤>±] ø£+‘·+ uÛÑ÷eTT\˝À yÓ÷|æ<˚$ Á>±eT+˝Àì ø=ìï \+ø£ uÛÑ÷eTT\qT Hê>∑j·T´>±]øÏ ø=~› πs≥T≈£î

øö\T≈£î Ç#ÓÃ&çyês¡T. Ä uÛÑ÷eTT\qT Á>±eTeTT˝Àì ;<ä\T düy˚T‘·T ¬s’‘·T\+<ä]øÏ ‘·>∑T Ø‹ì $uÛÑõ+∫ ‘êqT ‹]–

kÕ>∑T≈£î sTT#ÓÃ&çyê&ÉT. dü<äs¡T uÛÑ÷eTT\ neTs¡ø£+ •düTÔ ¬s’‘·T\ e<ä› ‘êqT edü÷\T #˚dæ øö\T ô|’ø£eTTqT sêC≤>±]øÏ

#Ó*¢+∫ $T– Ò ø=~› ˝≤uÛÑeTT‘√ ‘êqT ‘·è|æÔ#Ó+<˚yê&ÉT. Ä $<ÛäeTT>± #˚j·TT≥˝À ¬s’‘·T\+<äs¡T ‘·–q+‘· uÛÑ÷$T

ùd<ä + #˚düTø=ì |ü+≥\T |ü+&ç+∫ m≈£îÿe>± ˝≤uÛÑeTTqT bı+<äT‘·÷ Hê>∑j·T´>±] j·T&É\ $T>∑T\ >ös¡e dü<ë“¤eeTT

ø£*– yÓT\>∑T#·T+&Ó&çyês¡T. eT]ìï sêC≤>±] e<ä› dü«\Œ e&û¶øÏ ø=+‘· kıeTTà ‘êqT n|ü>± ‘Ó∫Ã, ø=~› ˝≤uÛÑeTT

#·÷#·Tø=ì ‹]–‘êqT, ¬s’‘·T\≈£î ˙*eT+<äT e¬>’sê\ ñ‘·Œ‹Ô yê´bÕs¡eTT\≈£îqT, es¡Ôø±\≈£î n|üs¡ <ÛëqéTT\q>±

ø±j·T <ÛëqéTT\T, $T]Ã e¬>’sê\ Áø£j·T $Áø£j·T yê´bÕs¡eTT\≈£î nqTe⁄>± n|ü*#˚Ã&çyês¡T.

á $<ÛäeTT>± Hê>∑j·T´>±s¡T Hê´j·÷]®‘·eTT>∑ $‘·ÔeTTqT >∑&ç+∫ Hê´j·TeTT>∑qT <Ûäs¡àeTT>∑qT düÁø£eT

|ü<ä∆‘·T\‘√ eéVü≤]+#·T#·T+&Ó&çyê&ÉT. ‘·q≈£î ‘√∫q <ëq<Ûäs¡àeTT\T #˚j·TT#·÷ dü‘êÿ\πøå|üeTT #˚j·TT#·T+&Ó&çyê&ÉT.

n|üŒÀ¢ ¬s’‘·T\+<äs¡T düeTè~∆>± eékÕj·T+ #˚dæ |ü⁄wüÿ\eTT>∑ |ü+≥\T |ü+&ç+∫, |üX¯ó dü+|ü<ä‘√qT

<Ûäq<ÛëHê´\‘√qT eT+∫ <äX¯≈£î e∫Ãq+<äTq Á>±eTeTT #ê˝≤ n_Ûeè~∆ø£s¡eTT>± u≤>∑T|ü&çq<äì #Ó|üŒe#·TÃqT.

kıeTTàqT >∑T]+∫ ‘·q≈£î sêyê\dæq #√≥qT, ‘ê˙j·Te\dæq #√≥qT Hê>∑j·T´>±s¡T #ê˝≤ K∫Ã‘·yÓTÆq Ø‹>±

8

eéVü≤]+#Ó&çyês¡T. eékÕj·T+ ‘·q ‘·eTTà\‘√ ø£*dæ #˚dæq|ü⁄&ÉT ‘·q≈£î ã<äT\T>± |üì#˚j·TT≥ø=ø£ bÕ Òs¡TqT

‘êqT ìj·T$T+∫ Ä bÕ Òs¡T J‘·eTTqT ‘·q dü«+‘· Ä<ëj·TeTT qT+&ç Ç#ÓÃ&çyês¡T. ‘·q≈£î eéVü‰s¡eTT\ e‹Ô&ç

Òì r]ø£ düeTj·TeTT\˝À ‘êqT ≈£L&Ü eékÕj·T |üqT\˝À yÓfiË¢&çyês¡T. ‘·q dü« dü+bÕ<äq uÛÑ÷eTT\T ñeTà&ç

eékÕj·TeTTqï+‘· es¡≈£î \+ø£ uÛÑ÷eTT\T j·Tø£s¡+ ‘=$Tà~s¡÷bÕj·T\T, πse&ç uÛÑ÷eTT\T j·Tø£s¡+

nsTT<äTs¡÷bÕj·T\T neTs¡ø£+ ìs¡ísTT+∫ ñeTà&ç eékÕj·TeTTqπø ‘·eTTà\|üs¡eTT>± qT+#Ó&çyês¡T.

á $<ÛäeTT>± ‘·eTTà\T ‘êqT ø£*dæj·TTqï|ü⁄&˚ sTT|üŒÏ uÛÑeqeTT\ìï ø£≥Tº≥≈£î ‘·–q Áb˛‘ê‡Vü≤$T∫Ã

≈£î≥T+ãeTTq≈£î s¡TDeTT\T Ò≈£î+&Ü ‘·–q kÂø£s¡ eTT\+<ä]øÏ neTs¡TÃø=ì düTKJeqeTT #˚j·TT#·T+&ç].

Hê>∑j·T´>±s¡T #·ìb˛sTTq |æeTà≥ sTT|üŒÏøÏ 51 n_›ø£eTT\T Äj·TqqT düà]+∫ #˚dæqqT ‘·è|æÔ HÓ+<äC≤\ø£, Äj·Tq

ù|s¡T <ä+|ü<äT´ø£ÔeTT>± ∫s¡kÕúsTT>∑ qT+#·>√] ˇø£ kÕàs¡ø£ uÛÑeqeTTqT ªlHê>∑s¡‘·ï yÓ’C≤„ìø£ùdyê dü<äqeTTµ nqTù|s¡

sê$ yê] bÕ˝…eTTq+<äT Äq 1950 dü+ˆˆq ì]à+#·ã&ç, <ëìj·T+<=ø£ ÁbÕ<Ûä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\j·TTqT

Á>∑+<∏ë\j·TeTTqT kÕú|æ+#·ã&ç ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·Tqï$. u≤\´ Á|üuÛÑè‹ yê] b˛wüD˝ÀH˚j·TT+&ç eè~∆øÏ sêã&çq e÷

<ä+|ü‘·T\ ø£è‘·»„‘· $<ÛäeTT>± düeT]Œ+#·Tø=+Ï$T. Hê uÛ≤s¡ 1945 dü+ˆêTT˝ÀH˚ uÛÖ‹ø£ <˚Vü≤eTTqT $&ç∫qqT Hê

‘√ uÛ≤>∑]>± ÄyÓT ù|s¡TqT ≈£L&Ü sTT|ü⁄&ÉT Bì˝À #˚]Ã‹ì

sê$yê] bÕ …+ #·]Á‘· ` $<ä ≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·

Ç|ü⁄&ÉT sê$yê]bÕ …eTT Á>±eTeTH˚ Á|ü<˚X¯eTT Äq 1700 dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î |üPs¡«yÓTTø£ ns¡D´Á|ü<˚X¯eTT>∑

q#·Ã≥≥#·Ã≥ ø=ìï #Ós¡Te⁄\‘√qT eèø£ådüeTT<ëj·TeTT‘√qT ì+&çe⁄+&Ó&ç<äì #Óô|Œ&çyês¡T. Äq 1700 dü+e‘·‡s¡

ÁbÕ+‘·eTTq eTT+<äT>± ª#êø£*<ëHêj·Tµ nqTH=ø£ #êø£*j·TTqT Ç|üŒÏ sê$ yê] e+X¯eTTq≈£î eT÷\|ü⁄s¡Twüß&Ó’q

sê$ dæ+>∑s¡|üŒj·TqT ˇø£ ø£eTà dü+kÕ]j·TTqT, ¬s+&ç+&É¢‘√ á j·T÷s¡T ìsêàDeTTqT ÁbÕs¡+_Û+∫]. ø=+#ÓeTT

eè~∆ø±>±H˚ Bìì sê$yê]bÕ …eTH˚ ù|s¡T‘√ |æ\TekÕ–]. Ç~ yÓ÷|æ<˚$ Á>±eTeTTq≈£î •yês¡T>± #˚s¡Ãã&çq~.

Ç|ü⁄&ÉT sê$yê]bÕ …eTT q+<äTqïyê]˝À 6 Áu≤Vü≤àD, 1 ø√eTÏ, 10 #êø£*, 5 >ö&É ≈£î≥T+ãeTT\TqT düTe÷s¡T

110 ø£eTàyê] ≈£î≥T+ãeTT\TqT ø£\e⁄.

ø£eTàyês¡+<äs¡T <ë<ë|ü⁄ düìïVæ≤‘·T Ò. sê$yês¡H˚ sTT+Ïù|s¡T>∑\ yês¡+<äs¡T á Á>±eTeTTq≈£î yÓTT<ä≥>±

e∫Ãj·TTqï eT÷\|ü⁄s¡Twüßì |ü⁄Á‘·T\ dü+‘·‹yês¡TqT, ‘·øÏÿq sTT+Ïù|s¡T¢>∑\ ø£eTàyê]˝À ô|≈£îÿeT+~ Ä

eT÷\|ü⁄s¡Twüßì |ü⁄Á‹ø£\ dü+‘·‹yês¡TqT. ø=\~eT+~ e÷Á‘·eTT |üsêsTT Á>±eTeTT\ qT+&ç uÛÑ÷edü‹ dü+bÕ<äq

Ø‘ê´ e∫Ãq yês¡T ø£\s¡T. Ä Ø‹>± e∫Ãqyês¡T ≈£L&Ü <ä]$T˝≤ dü+ã+<Ûä u≤+<ÛäeéTT\˝À Ç#·Ã≥ yê]‘√ ø£*dæ

yÓTT‘·ÔeTT MT<ä á Á>±eTeTT˝À e⁄qï ø£eTàyês¡+<äs¡T <ë<ë|ü⁄ πø ≈£î≥T+ãeTTq≈£î #Ó+~qyês¡ì #Ó|üŒ<ä>∑TqT.

Ms¡+<äs¡T uÛÑ÷eTT\T <äTìï |ü+&ç+#˚ eékÕj·Ty˚T Á|ü<Ûëq eè‹Ô>±qT |üX¯ób˛wüD yÓTT<ä\>∑Tq$ ñ|ü eè‘·TÔ\T>±qT

@s¡Œs¡#·Tø=ì ‘·–q edü‹ kÂø£s¡ eTT Òs¡Œs¡#·Tø=ì J$+#·T#·THêïs¡T. n|üŒÏ ø±\|ü⁄yê] dü«eè‘·TÔ\j·T+<äT+&ç X¯Øs¡

|ü]ÁX¯eT\ e\¢ ø£wæº+∫ |üì#˚j·TT≥ìq $T>∑T\Á|”‹.

$<ë´s¡®q $wüj·TyÓTÆq n_Û ≤wü n|üŒÏyê]øÏ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. #·<äTe⁄ø√ ‘·–q sT÷&ÉT>∑\ |æ\¢\qT ≈£L&Ü |üX¯ó

e⁄\ ø±|üs¡T\T>±H√ eékÕj·T |üqT\˝À düVü‰j·TeTT>±H√, ìj·T$T+#Ó&çyês¡T. e÷ ‘·+Á&ç>±] j·TTø£Ôej·TdüT HêÏøÏ

9

ø=~›ø=~›>± $<ë´_Ûs¡T∫ ø£*–q~. n#·Ã≥#·Ã≥ ns¡T<äT>± ã&ç #·<äTe⁄˝≤s¡+uÛÑyÓTÆq$. ø±ì @ ø=~›eT+~jÓ÷

#·~y˚yês¡T. H˚qT #·<äTe⁄ #ê*+∫ sTT+Ïe<ä›qT+≥T+&É>±, |ü˝…¢≥÷fi¯¢j·T+<äTqï Á|üC≤ kÕe÷qéTTq≈£î

$C≤„Hê_Ûeè~∆ ø£\T>∑CÒj·T<ä–q~ $<ä j˚Tqì ‘·\+|ü⁄ø£*–, $<ë´s¡T∆\≈£î |üì #Ós¡T|ü⁄ Ò≈£î+&ÉTq≥T\ ˇø£ sêÁ‹

bÕsƒ¡XÊ\qT, 1916 dü+e‘·‡s¡eTTq e÷ sTT+ÏeTT+<äTqï ˇø£ uÛÑeqeTTq 60 eT+~ $<ë´s¡T∆\‘√qT eTT>∑TZs¡T

ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√qT ÁbÕs¡+_Û+∫ ø=+‘·ø±\eTT <ëìø£j˚T´ Ks¡TÃ\ìï uÛÑ]+∫ kÕ–+∫‹ì. |æeTà≥ Á|üuÛÑT‘·«eTT

yê]∫Ãq Á>±+≥T #ê\es¡≈£î düVü‰j·TyÓTÆq~. Ä$<ÛäeTT>± düTe÷s¡T 6 dü+e‘·‡s¡eTT\T »]–q |æeTà≥

ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø=+<äs¡T sê»ø°j·Ts¡+>∑+q+<äT Á|üy˚•+∫]. $<˚• (Á_Ïwt) Á|üuÛÑT‘·«eTTqT+&ç qqTï Á>±+≥T

|ü⁄#·TÃø√e<ä›ì °#·s¡T¢ J‘·eTT Ò≈£î+&ÜH˚ |üì#˚j·TT<äTeTì Hê≈£î yês¡T dü\Vü‰sTT∫ÃHês¡T. @ $<˚o Á|üuÛÑT‘·«yÓTÆHê

<ëìì Á|üuÛÑT‘·«eTì eTqeT+^ø£]dü÷Ô |üqTï\T #Ó*¢dü÷Ô, |üqTï\T edü÷ …’q kıeTTàqT+&ç Á|üuÛÑT‘·«eTT e\¢eTq≈£î

$~Û>± sêe\dæq kıeTTàqT @\ ‹s¡düÿ]+#·e …qì, J‘·MTj·Tø£H˚ |üì#˚sTT+#·T≥H˚~ kÕ>∑H˚s¡ì |üìj·Tì mìï

dü+>∑‘·T\T q#·Ã#Ó|æŒqqT yês¡T Hê e÷≥\T $qø£ ã&çqT+&ç #ê*+#·Tø=ì].

ñbÕ<Ûë´j·TT\ Òì ø±s¡DeTTq sêÁ‹ bÕsƒ¡XÊ\ eT÷dæy˚j·Tã&çq~. <ëì‘√ 1916 dü+ˆˆ HÓ\ø=*Œq ªlsêeT

<Ûäs¡à Á>∑+<∏ë\j·TeTTµ e÷Á‘·eTT ì*∫e⁄qï~. |æeTà≥ 1926 dü+e‘·‡s¡eTTq ‹]– ˇø£ |ü>∑Ï bÕsƒ¡XÊ\qT HÓ\ø=*Œ

<ëì‘√ eT[¢ |üì ÁbÕs¡+_Û+∫‹ì. |æ\¢\ e\¢ edü÷\T #˚ùd J‘·eTT\T j˚TMT Ò≈£î+&Ü ø=+‘· ø±\eTT Ks¡Ã+‘ê

dü«j·TeTT>± uÛÑ]+∫q+‘· À >∑es¡ïyÓT+≥T Á>±+≥Te\¢ ø=+‘· düVü‰j·TeTT <=]øÏq~. n+‘·ÏqT+&ç ìs¡+‘·

sêj·TeTT>∑ bÕsƒ¡XÊ\qT, Á>∑+<∏ë\j·TeTTqT q&ÉT|ü⁄‘·TH˚j·TT+Ïì. Ç~>±ø£ á j·T÷]˝Àqq>± sê$yê]bÕ …eTTq

u≤*ø£\ø=ø£ uÀs¡T¶ bÕsƒ¡XÊ\ ø£\<äT. Ç|ü⁄&ûj·T÷]˝À 60 u≤\Ts¡TqT, 60 eT+~ u≤*ø£\TqT #·<äTe⁄‘·THêïs¡T.

ìs¡“¤+<ä $<ë´ $<ÛëqeTT eùdÔ Ç+ø£qT eT]ø=+<äs¡T #˚s¡Ãã&ÉT<äTs¡T. á j·T÷] bÕsƒ¡XÊ\\T ¬s+&ç+Ï ÀqT 5

‘·s¡>∑‘·T\T e÷Á‘·y˚T ø£\e⁄. n≥T ô|’q $<ä ≈£î yÓ÷|æ<˚$˝À >∑\ uÀs¡T¶ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi¯ó¢#·T+<äTs¡T. yÓ÷|æ<˚$

#ê˝≤ düMT|üeTTqH˚ ø£\<äT.

Á_Ïwt bÕ\q

H˚qT #·<äTe⁄e÷H˚ HêÏø£q>± 1901 dü+e‘·‡s¡+ HêÏøÏ eTq Ç+&çj·÷ <˚X¯eTT $ø√º]j·÷sêDÏ>±]

|ü]bÕ\q˝ÀqT+≥T+&ÓqT. sêC≤´+>∑Ø‘ê´ Ç+ ¢wüßyês¡T Ç+&çj·÷˝À »]–+∫q nHê´j·TeTT\qT l s¡y˚TX¯#·+Á<ä

<ä‘·TÔ>±s¡T. 1. India in Victorian Age, 2. Economical History of British India yÓTT<ä\>∑T ‘·eT Á>∑+<∏äeTT\˝À

$e]+∫j·TT+&ç]. n|üŒÏø°<˚X¯|ü⁄ Ä]∆ø£ |ü]dæú‘·T …+‘√ n<Û√>∑‹øÏ ‘˚ã&çq$. n|üŒÏ Á_Ïwt sê»ø°j·Ty˚‘·Ô\

|ü]bÕ\Hê|ü<∏äø£eTT\T (Schemes) ãVüQ ∫Á‘·eTT>∑qT+&Ó&ç$. á <˚X¯|ü⁄ #˚H˚‘· |ü]ÁX¯eT\ìï+Ïì |üP]Ô>∑

q•+|üCÒdæ sT÷ <˚X¯eTTq+<äT‘·Œ‹Ô #˚j·Tã&çq Á|ü‹Ô yÓTT<ä\>∑T eTT&ç|ü<ës¡∆eTT\TqT #Íø£ <Ûäs¡\≈£î ø=ì yê]

<˚X¯eTTq≈£î rdüT≈£îyÓ[¢ Á_Ïwt Be⁄\˝Àì |ü]ÁX¯e÷>±s¡eTT\˝À q÷\T>±q÷, ã≥º\T>±q÷ ‘·j·÷s¡T#˚dæ ‹]– Ä

düs¡T≈£îqT eTq Ç+&çj·÷≈£î ‘Ó∫Ã ôV≤#·TÃ <Ûäs¡\≈£î eTq≈£î n$Tà kÕ©Hê sT÷ <˚X¯eTTqT+&ç ns¡yÓ’ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T

ìø£s¡ ˝≤uÛÑeTTqT dü+bÕ~+#·Tø=qT#·T+&ç]. |ü+#·<ës¡ ~>∑TeT‹ e\q eTq<˚X¯ Á<äeéTTqT eT] Çs¡Te~ ø√≥T¢

dü+bÕ~+∫ø=qT#·T+&ç]. á <˚X¯|ü⁄ sêC≤´+>∑ eéVü‰s¡eTT\˝À ô|<ä› n~Ûø±s¡ ¨<ë\ìï+ÏøÏ yê] <˚X¯düTÔ\H˚

10

s¡|æŒ+∫ ìj·T$T+∫ yê]øÏ $|üØ‘·eTT>± ô|<ä› y˚‘·qeTT H˚s¡Œs¡∫, n y˚‘·qeTT\≈£î, ô|q¸qT\≈£î bÕ]‘√wæø£eTT\≈£î

eT] ø=+‘· ô|<ä› yÓTT‘·ÔeTT>∑\ Á<äeéTTqT d”«ø£]+#·T#·T+&ç]. á <˚X¯ Á<äeéTTH˚<√ ˇø£ s¡÷ù|D≤ HêHê $<ÛäeTT\>∑T

e÷s¡ZeTT\‘√ ˝≤–y˚dæ á <˚X¯ Ä]∆ø£ dæú‹q+‘·qT $T>∑T\ XÀwæ+|ü#˚dæ <ë]Á<ä dæú‹øÏ ‘Ó∫Ã]. n|üŒÏ ø±\|ü⁄ eTq

ô|<ä›\T eTVü‰<˚e >√$+<äsêq&˚, <ë<ëuÛ≤sTT HÍs√õ, >√bÕ\ø£èwüí >√K Ò, düTπs+Á<äHê<Ûä u…qØ® yÓTT<ä\>∑T

eTVü≤˙j·TT …+‘√ $#ê]+∫ <˚X¯ πøåe÷_Û ≤wü‘√ m+‘Ó+‘√ ø£èwæ #˚dæqqT á <˚X¯|ü⁄ <Ûäq XÀwüDqT e÷Á‘·eTT

ì\T|üC≤\¬s’]. á <˚X¯eTTq+<ä* Paper Currency øÏ Á|ü‹|ü<ë∆>± ì\ej·TT+∫ >√˝Ÿ¶ ]»s¡T« |òü+&éqT m≈£îÿe

uÛÑÁ<ä‘·>± ø±bÕ&ÉT≥ø£H˚ $Twü‘√ Á_Ïwt Be⁄\≈£î ‘·s¡*+#·Tø=ì b˛sTT n#·≥ Ä kıeTTà sT÷ <˚X¯|ü⁄ s¡÷bÕj·T\

qT+&ç yêπsŒs¡∫q e÷s¡ø£|ü⁄ πs≥T Á|üø±s¡eTT yê] <˚X¯|ü⁄ düº¢]¢+>∑T\˝À …ø£ÿø£Ïº Ä yÓTT‘·ÔeTTqø=ø£ s¡o<äT e÷Á‘·eTT

Ç+&çj·÷ >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î |ü+|æ <ëì‘√ ÄHêÏ eTq <˚X¯ ô|<ä›\ Ä+<√fi¯qqT ø=+‘·es¡≈£î ñ|üX¯$T+|ü#˚dæ]. Ä

kıeTTà≈£î eTq≈£î e&û¶ Çe«s¡T. yês¡T e÷Á‘·eTT Ç+&çj·÷ eT+Á‹ (ôdÁø£≥Ø Ä|òt ùdºŸ |òüsY Ç+&çj·÷) jÓTTø£ÿ

ÇwüºeTT‘√ yê] dü«<˚X¯eTTq+<ä* ÇHéø±s=Œπsf…&é ø£+ô|˙dt À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T>± #˚] eTq <˚X¯eTTq ¬s’ Ò«\T yÓTT<ä\>∑T

dü+düú Òs¡Œs¡∫q ø=+<ä]øÏ #Íø£ e&ç¶øÏ nq>± q÷ÏøÏ kÕ\T≈£î 1.5 Òø£ 2 ô|’ ˆ #=|üq e&û¶øÏ n|ü Ç∫Ã Ä e&ç¶ì

Á_Ïwt KC≤Hêπø #˚s¡TÃ#·T+&ç].

Ä $<ÛäeTT>± ‘Ó∫Ãq ô|≥Tºã&ç kıeTTà‘√ eTq Ç+&çj·÷˝À ¬s’ Ò«\T ìsêàDeTT #˚j·TT≥˝À s√&ÉT¢ e¬>’sê\≈£î

ø±e\dæq uÛÑ÷$T sT÷ <˚X¯ Á|üuÛÑT‘·«eTTyês¡T (mø£«sTTsY) dü+bÕ~+∫sTT#˚Ã˝≤>∑TqTï, n+<äT≈£î>±qT ø=+‘· ø±\

|ü]$T‹øÏ nq>± q\Tã~ dü+e‘·‡s¡eTT\ nq+‘·s¡eTT Ä ¬s’ Ò«\qT Á|üuÛÑT‘·«eTTqøÏ∫Ã y˚j·TT≥≈£îqT, á˝À>± Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡eTT e#˚Ã qwüºeTTq≈£î ¬s’\T y˚j·Tã&˚ Á|ü<˚X¯eTTq+<äT>∑\ Á|üuÛÑT‘·«eTTyês¡T |üPN|ü&ÉT≥≈£îqT, e#˚Ã ˝≤uÛÑeTT

e÷Á‘·eTT ¬s’\T y˚dæq ø£+ô|˙yê]πø #Ó+<˚ ≤>∑TqTï wüs¡‘·T\T+&˚$. n≥Te+Ï wüs¡‘·T\‘√ sT÷ <˚X¯|ü⁄ ¬s’fi¢ e\q

n|ü]$T‘· ˝≤uÛÑeTT\qT >∑&ç+∫]. ∫qï HÍø£Ø\T, ≈£L* |üqT\T yÓTT<ä\T>∑Tq$ e÷Á‘·y˚T sTT#·≥yê]øÏ <äπøÿ$.

yÓTT<ä »s¡à˙ j·TT<ä∆ düeTj·TeTT˝À eTqHÓe]ì kıeTTà≈£î e‹Ô&ç #˚j·Te\dæq Á|üdüøÏÔ Ò≈£î+&Ü yê]

kÕ«BÛqeTTq+<äTqï eTq <˚X¯|ü⁄ ì\ekıeTTà˝À qT+&ç q÷≥j·÷uÛ…’ ø√≥¢ s¡÷bÕsTT\qT j·TT<ä∆ $sêfi¯eTT>± $T>∑T\

ñ<ës¡ uÛ≤eeTT‘√ eTq <˚X¯eTTqT+&ç sTTe«ã&çq≥T\yêπs Ks¡TÃ Áyêdæ rdæø=ì]. n|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü düº]¢+>∑T e÷s¡ø£|ü⁄

πs≥TqT yê]∫‘êÔqTkÕs¡y˚Ts¡Œs¡#·T≥‘√ eT]ø=+‘· n<äqeTT>±H˚ #˚s¡TÃø=ì].

Ç≥Te+Ï HêHê$<Ûä |ü]dæú‘·T\ e\q eTq <˚X¯eTT HêHêÏøÏ #·<ä–* b˛sTT Ä]∆ø£<äTdæú‹ ~>∑C≤]q+<äTq

Á|üuÛÑT‘·« ãTTDeTT\T #ê˝≤ ô|#·TÃô|]–q$. ÇÏº $es¡eTT\ìï Á|üC≤kÕe÷qéTT ‘Ó*dæø=q>∑*–j·TT+&çq#√ n|ü&˚

@<√ >=|üŒ $|ü¢e dæú‹ dü+uÛÑ$+∫j·TT+&Ó&ç~. $C≤„qe+‘·T\>∑T <˚X¯ Á|üeTTKT\≈£î ø=+<ä]øÏ e÷Á‘·y˚T ‘Ó*j·TTqT.

ÇÏº |ü]dæú‘·T\˝À n|üŒÏ Á|üuÛÑT‘·«eTT ìs¡+≈£îX¯ |ü]bÕ\q u≤>± kÕ–+∫ <ës¡TD #·s¡ \≈£î |üPqTø=q&ÉeT÷,

Á|üC≤_ÛÁbÕj·TeTT\qT ìs¡¢ø£å eTT>± Á‘√dæy˚j·T&ÉeTT |ü]bÕÏ>± »s¡T>∑T#·T+&ÓqT. Á|ü»\˝À ø£*–q Ä+<√fi¯q‘√qT

Á|üC≤Hêj·T≈£î\ ñ<√“¤<Ûäq\‘√qT sê»ø°j·T yê‘êes¡DeTTq≈£î ø=‘·Ôe÷s¡TŒ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq~. Äq 1906 dü+e‘·‡s¡+

(u…+>±˝Ÿ) ã+>±fi≤ sêheTTqT ¬s+&ÉT>± $uÛÑõ+∫q dü+<äs¡“¤eTT˝À ªu≤ãT _|æHé #·+Á<äbÕ˝Ÿµ eT∫©|ü≥ïeTT

yÓTT<ä\>∑T Á|ü<˚X¯eTT\≈£î e∫Ãq|ü⁄&ç∫Ãq ñ|üHê´düeTT\T sT÷ ÁbÕ+‘·eTTq+<ä* sê»ø°j·T #Ó’‘·qéTTq≈£î

11

ø£ècÕíõ˝≤¢ uÀs¡T¶˝À |ü]bÕ\Hê nqTuÛÑyê\T 1920 dü+e‘·‡s¡eTTq+<äT sêC≤´+>∑ dü+düÿs¡D\Ø‘ê´ ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶ Ä≈£îº eT÷&ÉTe+‘·T\ eT+~ düuÛÑT´\T

mqTïø√ã&ÉT≥≈£îqT Hê\T>∑Te+‘·T düuÛÑT´\T (Hê$TH˚wüqT) ìj·T$T+‘·T\>∑T≥≈£îqT @sêŒ≥T>± düe]+|üã&ÓqT. Ä

mìïø£\ |ü<ä∆‹ yÓTT<ä≥>± neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq 1922 dü+e‘·‡s¡eTTq ã+<äs¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶q≈£î #·\¢|ü*¢ dü]ÿ\T˝À

ì*∫ ¬>\Tbı+~‹ì. n|üŒÏ |ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ düuÛÑT´\ qT+&ç õ˝≤¢ uÀs¡T¶≈£î ø=+‘·eT+~ì

Á|ü‹ì<ÛäT\T>± HÓqTïø=qT≥ »]¬>qT. <ëì˝À õ˝≤¢ uÀs¡T¶≈£î düuÛÑT´&ÉqT>± mqTïø√ã&ç‹ì. |æeTà≥ n|üŒÏøÏ Ä

uÀs¡T¶ À yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>∑qTqï ‹ø±ÿì u≤˝≤õsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±]ì ø£ècÕí õ˝≤¢ uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T>± Á|üuÛÑT‘·«+

yês¡T ìj·T$T+∫q+<äTq, Ä U≤∞˝À yÓ’düTÁô|dæ&Ó+≥T>± eT]jÓTTø£]ì uÀs¡T¶ düuÛÑT´\ qT+&ç mqTïø√e\dæe∫Ãq~.

n|üŒÏ uÀs¡T¶ düuÛÑT´\ dü+K´ 52. yê] qT+&ç eTT>∑TZs¡T nuÛÑ s¡T∆\eTT Ä |ü<ä$øÏ ì\∫‹$T. yê]˝À ˇø£s¡T ÇeTàH˚ì

d”‘êsêe÷sêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T _.m., ]f…Æs¡T¶ C….&ç.dæ. ¬s+&Ée yês¡T ø=*¢|üs¡ yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´ Hêj·TT&ÉT>±s¡T,

_.m. _.m˝Ÿ eø°\T. eT÷&Ée nuÛÑ ]úì H˚qT. á eTT>∑TZ]øÏ b˛*+>∑T˝À yÓTT<äÏkÕ] yÓTT<äÏyê]øÏ 1 z≥T,

¬s+&Éeyê]øÏ 3 z≥T¢, ‘·øÏÿq z≥¢ìï eT÷&Éeyê]øÏ e∫Ãq$. n|ü⁄&ÉT yÓTT<äÏyê]ì ‘·–Z+∫ ‘·øÏÿq Ç<ä›s¡T

nuÛÑ s¡Tú\≈£î eT[¢ mìïø£ »]|æ]. á kÕ] yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´ Hêj·TT&ÉT>±]øÏ 4 z≥T¢qT ‘·øÏÿq$ Hê≈£îqT y˚dæ]. Ä

$<ÛäeTT>± Ä mìïø£ À õ˝≤¢ uÀs¡T¶ yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>± sê>∑*–‹ì.

n|üŒÏ ø£ècÕíõ˝≤¢ uÀs¡T¶ n~Ûø±s¡ dü]Vü≤<äT›\T : ‘·÷s¡TŒq >√<ëe] q~. |ü&ÉeTs¡ ø£ècÕíq~. <äøÏåDeTTq

ã+>±fi≤U≤‘·eTT. ñ‘·Ôs¡eTTq HÓ’C≤+ sêh+. á eT<Ûä qTqï Á|ü<˚X¯eTT (14 ]yÓq÷´ ‘ê\÷ø±\T), 8 ‘ê\÷ø±

uÀs¡T¶\T 50 j·T÷ìj·THé uÀs¡T¶\T 32 Á≤yÓ\sY‡ ã+>∑fi≤\T ø=ìï ôV’≤dü÷ÿfi¯ó¢, $T&ç Ÿ dü÷ÿfi¯ó¢ õ˝≤¢yÓTT‘·ÔeTTq

düTe÷s¡T 1700 eT+~ dæã“+~‘√ ø£ècÕí õ˝≤¢ uÀs¡T¶+&Ó&ç~. Ç+»˙]+>∑T Áu≤+∫˝À 25 eT+~ zes¡Tdæj·Ts¡T¢, 6

>∑Ts¡T ndæôdº+≥T Ç+»˙j·Ts¡T¢, ˇø£ &çÁdæº≈£îº Ç+»˙s¡T+&Ó&çyês¡T. õ˝≤¢ uÀs¡T¶ VüQps¡T Ä|ò”düT˝À 35 eT+~

>∑Te÷kÕÔ\T+&˚yês¡T. uÀs¡T¶ dæã“+~ jÓTTø£ÿ nbÕŒsTT+≥TyÓT+≥T¢, Á≤Hé‡|òüs¡T¢ ` |üìwtyÓT+≥T¢ >∑es¡ïyÓT+≥T

ø£s¡kÕŒ+&ÓqT‡, MTÏ+>∑T düu…®≈£îº\T, s√&ÉT¢, dü÷ÿfi¯ó¢ ‘·ìF\T yÓTT<ä\>∑T |üqT\T Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T #·÷#˚yês¡T. ‘·øÏÿq

j·÷e‘·TÔ ø£s¡kÕŒ+&ÓqT‡. Ä|ò”düT ‘·ìF, k ºs¡T‡ ‘·ìF, nìï Áf…»Ø |üqT\T, ÁbÕ$&Ó+≥T |òü+&ÉT e¬>’sê |üqT\T yÓ’düT

Áô|dæ&Ó+≥T #·÷#˚yês¡T.

Áô|dæ&Ó+≥T, yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T¢ sTT<ä›]˝À mes¡T>±ì õ˝≤¢ yÓ\T|ü*øÏ yÓ[¢j·TTqï|ü⁄&ÉT Ä|ò”düT q+<äTqï

yês=ø£πs j·÷e‘·TÔ e´eVü‰s¡eTT\T #·÷&Ée\dæq #·≥º düeTà‘·yÓTÆq u≤<Ûä ‘·j·TT+&˚~. n+<äTe\q n|üŒÀ¢ ‘·s¡#·T

‘·≥dæú+#·T#·T+&çq Áô|dæ&Ó+≥T >±] Absency eT÷\eTTq y˚TeTTuÛÑj·TT\eTT #·÷&Ée\dæq |üqT\˙ï H˚H=ø£&ÉH˚

#·÷&Ée\dæe∫Ãq|ü⁄&ÉT #ê˝≤ ø£wüº‘·s¡eTì|æ+#Ó&ç~. ‹ø±ÿì u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T Áô|dæ&Ó+≥T>± ñqï|ü⁄&ÉT

Äj·Tq #·≥º ìsêàD düuÛÑT´&ÉT>±qTqï+<äTq ‘·s¡#·T eT<äsêdüT yÓfi¢e\dæj·TT+&Ó&ç~. MTsê®|ü⁄s¡+ sêC≤>±s¡T

Áô|dæ&Ó+≥T>±qTqï|ü⁄&ÉT Äj·Tq≈£î>∑\ mùdº≥T |üqT\T, dü«≈£î≥T+ã |üqT\‘√ ‘·s¡#·T eT<äsêdüT yÓ[¢j·TT+&˚yês¡T.

n+<äTe\¢ Ä düeTj·TeT+‘ê H˚H˚ Áô|dæ&Ó+≥T`yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>± HÓs¡y˚s¡Ãe\dæq j·÷e‘·TÔ |üqT\qT ÁX¯<ä∆‘√qT,

z]à‘√qT $˝≤|üeTT sê≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô>± HÓs¡yπsÃyê&ÉqT.

13

e∫Ãq~. Ä düeTj·TeTTq Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T eT<äsêdüTq+<äTqï+<äTq Ä ]ø±s¡T¶ Hêe<ä›≈£î e∫Ãq~. <ëìMT<ä ø=ìï

s√E\T es¡≈£î u≤>± jÓ÷∫+∫ ø£+‘˚Ï sêeTø£èwüíj·T´>±]ì ù|s=ÿ+Ïì. Ä $<Ûä+>± ¬>C…≥T H√Ï|òæπøwüqT »]–q~.

Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T eT<äsêdüT qT+&ç Ä|ò”düT≈£î sê>±H˚ >∑Te÷kÕÔ\ e\¢ sT÷ dü+>∑‹ $ì, ‘êqT Òq|ü⁄&ÉT

‘ê‘êÿ*ø£eTT>±qTqï H˚qT Hê$TH˚wüqT #˚j·T≥ ≈£L&É<äì n$ s¡<äT› #˚j·TT≥≈£î e÷Á‘·y˚T>±ø£ Hê≈£î sTTe«ã&çq |üesY‡

≈£L&Ü s¡<äT› #˚j·TT≥≈£î ‘·q≈£î n~Ûø±s¡eTT ø£\<äì, nsTTqqT ‘êqT ‘=+<äs¡|ü&É&É+ Ä|ò”düT eTsê´<ä≈£î uÛÑ+>∑eTì

‘·\∫j·T÷s¡ø=+Ïqì, H˚q≤¢ dü«‘·+Á‹+∫q+<äT≈£î ø±s¡DeTTqT ‘·q≈£î ‘Ó\T|üe\dæq<äì n|òæwæj·T˝Ÿ …≥sY

|ü+|æHê&ÉT. Ä …≥s¡T≈£î H˚qT »yêãT Áyêj·TT≥˝À Áô|dæ&Ó+≥T Òq|ü⁄&ÉT Äj·Tq e#˚Ães¡≈£î ì\ej·TT+#·e\dæq<äì

Á|ü‘˚ øÏ+|üã&çq (Reserved Power) n~Ûø±s¡eTT ÒM Act˝À ø£q|ü&É Ò<äì, ‘êqT &Ó*π>Ÿ #˚dæq |üesY‡ e÷Á‘·y˚T

s¡<äT› #˚j·TT≥≈£î Áô|dæ&Ó+≥T≈£î n~Ûø±s¡eTT+&ÉTH˚ø±ì, &çkÕ*«+>¥ |üesY‡ mqï&É÷ s¡<äT›ø±H˚s¡eì, ˇø£s¡T

n~Ûø±s¡Ø‘ê´ #˚dæq |üìì eT]jÓTø£s¡T s¡<äT› #˚j·T&ÉeTH˚~ dü+uÛÑey˚T nsTT‘˚, eTs¡\ <ëìì s¡<äT› #˚j·TT≥≈£î

n~Ûø±s¡eTT dü+Áø£$T+∫q|ü⁄&ÉT M]øÏ e÷Á‘·eTT m+<äT≈£î M\T+&É<äT? H˚qT #˚dæq nbÕsTT+ŸyÓT+Ÿ˝À @<Ó’Hê

˝À|üeTTqï<äì #·÷|ü>∑*–q#√ H˚H˚ dü]#˚düTø=+<äTqT. #˚dæq|üì dü]jÓÆTq<Ó’‘˚ eTq˝À mes¡T #˚dæqqT ˇø£fÒ.

Ç+<äT≈£î _ÛqïeTT>± @øº À @yÓTÆHê e⁄+fÒ #·÷|ææq#√ Á>∑Væ≤+‘·TqT. MTs¡T n|òæwæj·T˝Ÿ>± Áyêdæq+<äTq H˚qT ≈£L&Ü

n<˚ e÷s¡ZeTTq »yê;j·Te\dæe∫Ãq~. á $<Ûä+>± eTqsTT<ä›] dü+>∑‘·T\T Ä|ò”düTø£+‘·≈£î ‘Ó*j·T&ÉeTT jÓTTø£ÿ

ÄeX¯ ø£‘· ]f…Æ]+>¥ >∑es¡ïyÓT+≥T Ä|ò”düs¡T …’q MTπø Hê ø£+fÒ m≈£îÿe u≤>∑T>∑ ‘Ó*j·TTqT. á Hê »yêãTq+‘·qT

#·÷düTø=ì Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√ eT]jÓTTø£ …≥s¡T Áyêdæ eTT–+#ÓqT. <ëì˝À eTq Ä|ò”düT >∑Te÷kÕÔ\T

#ê˝≤ nkÕ<ÛäT´\ì yês¡T $TeTTàqT dü]ø=‘·Ô À @ düeTj·TeTT˝ÀHÓ’Hê yÓ÷dü–+‘·TπsyÓ÷qì eTT+<äTC≤Á>∑‘·Ô ø=s¡≈£î

Áyêdæ‹qHÓqT.

>∑Te÷kÕÔ\ yÓ÷kÕ\T

>∑Te÷kÕÔ\T yÓ÷dü–+‘·Ts¡H˚~ kÕ<Ûës¡DeTT>± (ø±´wt) kıeTTà‘√ dü+ã+~Û+∫q #√≥¢ »s¡>∑e#·TÃqì Hê

eTqdüT˝ÀH=ø£ nqTe÷qy˚Ts¡Œ&çq~. \ø£å\MT<ä ã&Ó®≥T˝À $$<Ûä s¡ø£eTT\ _\T¢\≈£î #Ó≈£îÿ*yê«*. nøö+f… ‡

|üØø£å À u≤>± HÓ–Z >∑&ç‘˚]q >=|üŒ $<ë´e+‘·T …’q yês¡πø á |üì düÁø£eTeTT>± ìs¡«Væ≤+#·T≥ ø£wüº‘·s¡eTT.

|üPsê«qTuÛÑey˚TMT ˝Òì Hêe+Ï kÕe÷q´ $<ë´e+‘·Tq≈£î düeTs¡∆˙j·TeT>∑T≥ #ê˝≤ <äTdüÔs¡eTT. ÇÏº

dü+<äs¡“¤eTTq+<=ø£ dü+|òüT≥q $e]+#Ó<äqT. ]»\÷´wüHé ø±|”ì »‘·|üs¡∫ <ëì Á|üø±s¡+ ‘·j·÷s¡T #˚dæq _\T¢ bÕdt

Äs¡¶sY dü+‘·ø±ìøÏ Hê≈£î yÓTT<ä≥>± ˇø£kÕ] |ü+ù|yês¡T. n~ |üP]Ô nsTTyÓ[¢q ‘·sê«‘·, nÏº _\T¢\T ø=ìïÏì #˚]Ã

#Ó≈£îÿ*düTº Áyêdæ Ä|ò”düT˝À Scrutiny #˚sTT+∫ ôV≤&ÉT¶>∑Te÷kÕÔ Çìwæj·T˝Ÿ <ëì dü+ã+<ÛäyÓTÆq _\T¢\T »‘·|üs¡∫

¬s+&ÉekÕ] Hêe<ä›≈£î |ü+ù|yês¡T. Ä *düTº Á|üø±s¡+ _\T¢\T dü]#·÷dæ Hê e<ä›qT+&Ó #Ó≈£îÿ |ü⁄düÔø£eTT\ qT+&ç #Ó≈£îÿ\T

Áyêdæ dü+‘·ø£eTT #˚dæ, #Ó≈£îÿãT≈£îÿq+<äT øö+≥sYbòÕsTT˝Ÿ˝À H˚qT >∑Ts¡TÔ ÁyêdüTø=ì Ä #Ó≈£îÿ\qT _\T¢\qT ‹]–

Ä|ò”düT≈£î |ü+ù|yêDÏí. n$ ôV≤&ÉT¶ nøö+f…+≥T e<ä›≈£î yÓfi‚¢$. Ä #Ó≈£îÿ\ <ëK˝≤ ô|’ø£eTTqT ø±´wtãTø˘ À Ks¡TÃ Áyêdæ

Ä |ü<äT›\ es¡dü HÓ+ãs¡¢qT _\T¢MT<ä z#·s¡T HÓ+ãs¡T¢>± qyÓ÷<äT #˚dæ Ä z#·sY (_\T¢qT) ‘êqT+#·Tø=ì #Ó≈£îÿqT,

#Ó≈£îÿ\ HÓ+ãs¡T, z#·s¡¢ HÓ+ãs¡T >∑\ #Ó≈£îÿ *düTºqT ôV≤&é>∑Te÷kÕÔ e<ä›≈£î |ü+|ü>± Äj·Tq dü]#·÷dæ &çkÕŒ#Y

15

>∑Te÷kÕÔ≈£î |ü+ù|yê&ÉT.

á |ü<ä∆‹>± ì‘·´eTT e#ÓÃ&ç n$T‘· dü+K´>∑\ ø±–‘·eTT\ìï+Ïì >∑Ts¡TÔ+#·Tø=qT≥≈£î #ê˝≤

ø£wüº‘·s¡eT>∑T≥e\¢ @<Ó’q bıs¡bÕ≥T sêe#·TÃqH˚ dü+<˚Vü≤+‘√∫, H˚qT #Ó≈£îÿsTT#˚Ã≥|ü&ÉT <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q

_\T¢bòÕs¡+MT<ä Hê≈£î e÷Á‘·y˚T (>∑Ts¡TÔ) ‘Ó*j·T>∑\ ˇø£ kÕ+πø‹ø£ >∑Ts¡TÔ y˚dæ sTT#˚ÃyêDÏí. Ä Ø‘ê´ ˇø£kÕ]

#Ó≈£îÿsTT∫Ãq _\T¢qT eT]jÓTTø£ÿkÕ] >∑Te÷kÕÔ\T eTuÛÑ ô|Ïº Hêe<ä›≈£î #Ó≈£îÿ*düTº À #˚]Ã |ü+|æqqT <ëìì

ø£qT>=qT≥ #ê˝≤ düT\Te⁄>± qT+&ÉTqT. H˚qT Á|üy˚•+∫q yÓTT<ä≥ <äX¯ ÀH˚ ˇø£Hê&ÉT s¡÷ˆˆ 200 n#·TÃ|üqT\

_˝§¢ø£Ï ¬s+&ÉekÕ] #Ó≈£îÿ*düTº À #˚]Ã Hêe<ä›≈£î #Ó≈£îÿ ø=s¡≈£î |ü+|üã&ÓqT. <ëìì yÓ+≥H˚ >∑T]Ô+∫ <ëìøÏ

dü+ã+~Û+∫q >∑Te÷kÕÔqT, ôV≤&ÉT¶ >∑Te÷kÕÔqT, ôV≤&é nøöf…+≥TqT s¡|æŒ+∫ >∑Ïº>±H˚ ì>∑ZBdæ n&ç–‹ì. Hê

kÕ+πø‹ø£eTT dü+>∑‹ yê¬ss¡T>∑q+<äTq, Çìï ø±–‘·eTT\ düeT÷Vü≤eTT˝À á ø±–‘·eTTHÓ≤¢ |ü≥Tºø=q>∑*–‹H√

yê]øÏ Á>∑Væ≤+|ü⁄ sê Ò<äT. z#·s¡T>± ‘·q ø£düº&û À e⁄+&Ée\dæq _˝Ÿ sTT#·≥¬ø˝≤e∫ÃqB ôV≤&é nøö+f…+Ÿ »yêãT

#Ó|üŒ Òø£b˛sTTHê&ÉT. z#·s¡T q+ãs¡T¢ #Ó≈£îÿ HÓ+ãs¡T¢ y˚dæq ÁøÏ+<äÏ #Ó≈£îÿ*düTº ‘·q e<ä› ñ+&É>± ¬s+&ÉekÕ] *düTº À

#˚]Ãq <ëìì m≤¢ ÄyÓ÷~+∫ ‘êqT Scrutiny #˚dæq≥T¢ ‘·q Çìwæj·T˝Ÿ ô|Ïº |ü+|æqB ôV≤&ÉT¶ >∑Te÷kÕÔ

#Ó|üŒ Òø£b˛j·÷&ÉT. ¬s+&ÉekÕ] sT÷ #Ó≈£îÿ*düTº À Bìì #˚s¡TÃ≥≈£î sT÷ _\T¢ ¬øe]<ä>∑Zs¡qT+&ç e∫Ãq<äì

Á|ü•ï+#·>± ø£q‡sYï >∑Te÷kÕÔ (ø£+uÛÑ+bÕÏ ñ<äj·Ts¡‘·ï+) »yêãT #Ó|üŒ Òø£b˛jÓTqT. Ç+<äT>∑T]+∫ MT n+<ä] MT<ä

H˚s¡kÕú|üqHÓ+<äT≈£î #˚j·T≈£L<ä&√ ‘·–q dü+C≤sTTw”ì#·TÃø=eTà+Ïì. yês¡+<äs¡÷ #ê˝≤ >±uÛÑsê‘√ Ä<äTsê›>± e∫Ã

$T>∑T\ ÁbÕ<Ûj·T|ü&ç, ‘·eT ‘·|æŒ<äeTTH=|ü⁄Œø=ì, Çø£ eTT+<Óqï&É÷ yê] J$‘·eTT˝À Ç≥Te+Ï |üqT\T

#˚j·T≈£î+&ÉTq≥T\ |üPN |ü&ç ø£åe÷s¡ŒD y˚&ÉTø=ì]. yê]q+<ä]ì u≤>± eT+<ä*+∫, yÓTT<äÏ ‘·|ü>± ø£ìø£]+∫

#·s¡ rdüTø=qT≥ e÷ì‹ì. Ä|ò”düT >∑Te÷kÕÔÔ\+<ä]øÏ ‘Ó*dæ n+‘·ÏqT+&ç #ê˝≤ uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\‘√ $T>∑T\ ÁX¯<ä∆>±

|üì#˚j·TT#·T+&ç]. n≥Te+Ï ≈£îÁ≥ …qï&É÷ eT[¢ sê Ò<äT.

n~Ûø±s¡¢ ìs¡¢ø£å +

eT]jÓTTø£|ü⁄&ÉT Áô|dæ&Ó+≥T ¨<ë˝ÀqT+&É>± Hêø=ø£ (Äø±X¯sêeTqï <ë«sê) yês¡Ô ‘Ó*dæ <ëì yêdüÔeeTT

‘Ó*dæø=q<ä\∫‹ì. @\÷s¡T≈£î eTT|üŒ~ yÓTÆfi¢ <ä÷s¡eTTq+<äTqï ∫+‘·\|üP&çøÏ s√Eqø=ø£kÕ] e÷Á‘·y˚T yÓ[¢e#ÓÃ&ç,

32 d”≥s¡T kÕ*&éf…ÆsY ãdt ˇø£Ï, düØ«düTq+<äT+&Ó&ç~. Ä j·T÷]¬øe¬s’Hê Á|üj·÷DÏ+#·e\dæeùdÔ Ä ˇø£ ãdüT‡

e÷Á‘·y˚T Ä<Ûës¡eTT. n+<äTe\¢ n#·≥qTqï Ä|ò”düs¡T¢ ì‘· eTT Ä ãdüT‡ e#˚Ãy˚fi¯≈£î ‘·eT ã+ÁÀ‘·TqT |ü+|æ

n~Ûø±s¡Ø‘ê´ me¬s’Hê eùdÔ ÄVü‰«ì+#˚ n\yê≥T+&˚~. Ä düØ«düT yÓ÷≤s¡T ãdüT‡MT<ä nÏºyês¡T mes¡÷

sêìjÓT&É\, ÄHêÏ¬øes¡÷ sês¡H˚ >∑ÏºqeTàø£eTT‘√ yê] sTTcÕºqTkÕs¡+ Ä|ò”düT |üqT\T #·÷&Éø£b˛e&ÉeTT ≈£L&Ü

ø£\<äT. ∫+‘·\|üP&ç À H=ø£ &çôdŒq‡Ø, düÁ‘·eTT, Á≤yÓ\sY‡ ã+>∑fi≤\T õ˝≤¢ uÀs¡T¶≈£î ø£\e⁄. &çôdŒq‡Ø &Üø£ºs¡T e<ä›

qT+&ç eT+∫˙Ï u≤$ ø=s¡≈£î e∫Ãq <äs¡U≤düTÔ ø£$T° uÀs¡T¶ Ä|ò”düT˝À ô|+&ç+>¥ À ñqï~. <ëì >∑T]+∫

∫+‘·\|üP&ç yÓ[¢ Ä Á|ü<˚X¯eTTqT #·÷dæsêe\dæq n>∑‘· eTTqï~.

<ëìì |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì H˚H=ø£Hê&ÉT düsYÁ|üsTTCŸ $õŸ>± ãj·T\T<˚] @\÷s¡T qT+&ç ∫qï ø±s¡T˝À düØ«düT

ãdüT‡ f…ÆeTT≈£î ∫+‘·\|üP&ç yÓ[¢ Á≤yÓ\sY‡ ã+>∑fi≤˝À eTø±eTT#˚dæ uÛÀ»qeTTq≈£î ˝Àø£ Ÿ|òü+&é düüÁ‘·eTTq≈£î yÓ[¢‹ì.

16

n#·≥qT+&˚ #Ó$Ï e+≥ Áu≤Vü≤àDTì e\q uÛÀ»q ø±\eTTq ø=+‘· düe÷#ês¡eTT ‘Ó*dæø=+Ïì. H˚HÓe¬s’q~

¨<ëqT ‘Ó\|üq+<äTqü H˚H√u≤≥kÕ]qqTø=ì Ä Áu≤Vü≤àDT&ÉT Hê‘√ <Ûësêfi¯eTT>± n#·≥ eè‘êÔ+‘·eTTqT

dü$düÔs¡eTT>± #Ó|ü≥Hês¡+_Û+#ÓqT. Ä düÁ‘·+ Áu≤Vü≤àDTì ø=&ÉT≈£î n‘·ì e÷≥\qT $qø£ m~]+∫ Ä j·T÷]

j·T+<äTqï ñ<√´>∑T\>∑T &ç|üP´Ï ‘·Vü≤dæ\T<ës¡T, düuŸ ]õÁkÕºs¡T, b˛düTºe÷düºs¡T, ˝Àø£ Ÿ|òü+&é &Üø£ºs¡T yÓTT<ä\>∑T

yê]‘√ ø£*dæ N≥¢ù|ø£ Ä≥≈£î yÓfi¯ó¢‘·T+&Ü&Éì, ‘êqT #Ó|æŒq |üì @B #˚j·THÓ\¢&Éì, n+<äTeT÷\+>± ‘·q ø=&ÉT≈£î

#Ó&çb˛‘·THêï&Éì düØ«düT yÓ÷≤s¡T ãdüT‡ ñ<äj·T+|üP≥ e∫Ã yÓ[¢q|üŒÏqT+&ç yês¡+<äs¡T ì‘· eTT Ç<˚ >√wæº À

ñ+<äTs¡ì düŒwüºeTT>± #Ó|æŒy˚dæq+<äTH˚ H˚ì~es¡≈£î $qï Äø±X¯sêeTqï yês¡Ô ì»y˚Tqì Hê eTqdüT≈£î ‘√∫q~.

&çôdŒq‡Ø e<ä›≈£î yÓ[¢ #·÷&É>± #·T≥Tºsê bısTT\T ô|Ïº u≤≥kÕs¡T\T e+ #˚düT≈£îqï >∑Ts¡TÔ\Tqï$. &çôdŒq‡Ø

‘·\T|ü⁄\T eT÷dæj·TTqï$. mes¡÷ Òs¡ì ‹]– sêuÀ‘·T+&É>± Ä #Ó$Ï Áu≤Vü≤àDT&˚ eTs¡\ ‘·≥dæú+∫, ø±+bÂ+&És¡T

˝À|ü\ ìÁ<äb˛‘·T+≤&Éì, |æ*ùdÔ ‘·\T|ü⁄\T ‘Ós¡TkÕÔ&Éì #Ó|æŒq+<äTq yÓ[¢ ‘·\T|ü⁄\T ‘Ó]|æ+∫‹ì. n|ü⁄&ÉT qqTï

>∑T]+∫ ‘Ó*j·TC…|æŒ &çôdŒq‡Ø ]õdüºs¡T¢, ]ø±s¡T¶ e¬>’sê\T ‘·ìF #˚j·T>√]‹ì. n|ü⁄&É‘·&ÉT yÓ+≥H˚ &Üø£ºs¡T≈£î

ø£ãTs¡T|ü+|æ s¡|æŒ+#ÓqT. á dü+>∑‹ ‘Ó*j·T>±H˚ ‘·øÏÿq Ä|ò”düs¡T¢ ≈£L&Ü Ò∫yÓ[¢ yê] |üqT\˝À ìeT>∑Tï …’]. &Üø£ºs¡T

sê>±H˚ eTT+<äT>± H˚qT yÓ[¢q |üì >∑T]+∫ #Ó|æŒ q÷‹ Á|ü<˚X¯eTTqT #·÷dæ, &çôdŒq‡Ø ‘·ìF #˚dæ, |æeTà≥ H˚qT

$ìq, ø£ìq dü+>∑‘·T\ >∑T]+∫ dü+C≤sTTw” ø√]‹ì.

n|ü⁄&Ü &Üø£ºs¡T‘√ bÕ≥T Ä j·T÷]˝Àì sTT‘·ì düeT÷Vü≤eTT>± e]Ô+#·T#·Tqï ‘·øÏÿq Ä|ò”düs¡T¢qTï, Á≤yÓ\s¡T‡

ã+>∑fi≤˝ÀqTqï Hê e<ä›≈£î e∫Ã #ê˝≤ |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√ yê] ‘·|æŒ<äeTT\H=|üø=ì Çø£eTT+<Óqï&É÷ Ä|ò”düT f…ÆeTTqT

e´s¡∆|ü⁄#·Ãø£ düÁø£eTeTT>± |üqT\T #˚j·TT#·T+<äTeTì |üPNì∫Ã ø£åe÷|üD\T ø√s¡T‘·Tqï+<äTq yê]ì #ê˝≤

eT+<ä*+∫ yÓTT<äÏ‘·|ü>± n|üŒÏøÏ e÷Á‘·y˚T eTìï+#Ó<äqì #Ó|æŒ e~*y˚dæ‹ì. n|üŒÏqT+&ç yês¡+<äs¡÷ #ê˝≤

C≤>∑s¡÷ø£‘·‘√ ‘·eT $<ÛäT\T düÁø£eTeTT>± HÓs¡y˚s¡TÃ#·T+&çs¡ì |æeTà≥ düe÷#ês¡eTTqT ãÏº ‘Ó*dæø=+Ïì.

e÷s¡TeT÷\ Á|ü<˚X¯eTT\≈£î ìj·T$T+|üã&˚yê]˝À ô|≈£îÿeT+~ ã<ä›ø£düTÔ\H˚ |ü+|ü⁄‘·T+&Ó<äs¡T. yês¡+<äs¡T #˚]

neø±X¯eTT <=]øÏq|ü⁄&çfÒ¢ #˚ôd<äs¡T. <ëìì >∑T¬sÔ]– ô|’ n~Ûø±s¡T¢ ‘·s¡#·T>± nø£kÕà‘·TÔ>± yÓ[¢ #·÷düTÔ+fÒ yê]øÏ #ê˝≤

uÛÑj·TeTT+≥T+~. yês¡T≈£L&Ü dü]jÓÆTq <ë]˝À q&ÉT#·T≥ø£\yê≥T |ü&Ó<äs¡T. Ç~ #ê˝≤ n>∑‘· eTT.

À Ÿπ>≥¢ ø£<∏ä

n|üŒÏ õ˝≤¢ uÀs¡T¶ Ä<ëj·TeTT˝À À˝Ÿπ>≥T düT+ø£eTT y˚\eTTe\¢ e#˚Ã kıeTTà ø=+‘· e⁄+&˚~. Ä kıeTTà

düTe÷s¡T \ø£å s¡÷bÕj·T\T+&˚&ç~. u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T Áô|dæ&Ó+≥T>± e∫Ãq ‘·sê«‘· bÕ≥ <ës¡¢ À b˛°\T

ô|+∫ ‘·q ì|ü⁄D‘· e\¢ Ä dü+e‘·‡s¡eTT \ø£å≈£îô|’>± |ü<äTHê\T>∑T y˚\T ô|+#·>∑*¬>qT. ‘êqT>±ø£ eT¬ses¡T

bÕ&ç+∫Hê #ê˝≤ ‘·≈£îÿe≈£î ~>∑C≤s¡Tqì Äj·Tq≈£î >∑Ïº qeTàø£eTT+&ÓqT. eTs¡TdüÏ dü+e‘·‡s¡eTT À\Tπ>≥¢

düT+ø£eTT\ ÇC≤sê yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T y˚\eTT y˚j·TT<äTs¡ì ¬>C…Ÿ˝À Á|üø£Ï+∫Hês¡T. y˚\eTT\ ì$T‘·ÔeTT

yÓ[¢q|ü⁄&ÉT Äj·÷ Á|ü<˚X¯eTT\+<äT Hêø£edüs¡eTT\>∑T düVü‰j·TeTT ÒM düeT≈£Ls¡Ãã&Éø£b˛>± ‘·–q dæã“+~HÓ’Hê

sTTe«ø£ ˇø£ >∑Te÷kÕÔqT ˇø£ »yêqTqT e÷Á‘·y˚T Hê‘√ |ü+|æHê&ÉT.

@\÷s¡T y˚\+bÕ≥\≈£î yÓfi¯fle\dæq s√Eq ñ<äj·T+ u…»yê&É À ã&Ó®Ÿ MTÏ+>∑T≈£î Vü‰»¬s’ eT<Ûë´Vü≤ïeTTq≈£î

17

@\÷s¡T #˚s¡e\dæe∫Ãq~. >∑Te÷kÕÔqT, ã+ÁÀ‘·TqT eTT+<äT>± @\÷s¡T yÓ[¢ n#·≥ ndæôdº+≥T sTT+»˙s¡T>±]

<ë«sê y˚\eTT≈£î ‘·–q @sêŒ≥¢ìï dæ<ä∆|üs¡#·e\dæq~>± #Ó|æŒ|ü+|æ‹ì. u…»yê&É À MTÏ+>∑T |üì #·÷düTø=ì @\÷s¡T

yÓfi‚¢es¡≈£î @MT Á|üj·T‘·ïy˚T Ò<äT. H˚qT |ü+|æq sTT<ä›s¡T $TqVü‰ eT¬ses¡÷ Òs¡T. Ä sTT<ä›]ì $#ê]+#·>±

@\÷s¡T˝Àì Ç<ä›s¡T zeØ‡j·Ts¡T¢ m#·Ïø√ yÓ[¢Hês¡ì, ndæôdº+≥T Ç+»˙s¡T>±s¡T e÷Á‘·+ bÕ≥\ y˚fi¯≈£î

ekÕÔeTHêïs¡ì, ãdü kÂø£s¡ eTT\T yÓTT<ä\>∑Tqy˚MT @sêŒ≥T #˚j·Tã&É Ò<äì #Ó|æŒ]. ø±˝≤‹Áø£eTD ø±≈£î+&Ü yÓ+≥H˚

ôVA≥\T≈£îyÓ[¢ uÛÀ»Hê\T #˚dæ ‹]– bÕ≥\ y˚fi¯≈£î ndæôdº+≥T Ç+»˙s¡T>±] Ä|ò”düT e<ä›≈£î e∫Ã‹ì. n|üŒÏøÏ n

Ç+»˙s¡T>±s¡T ≈£L&Ü #˚s¡T≈£îHêïs¡T. n#·≥ qT+&ç sTT<ä›s¡T zeØ‡j·Ts¡¢qT yÓ+≥H˚ |æ*|æ+#·ø£b˛‘˚ ‘êH˚ (m.Ç.)

Hêe<ä› j·TT+&ç bÕ≥ ø±\eTTq zeØ‡j·Ts¡¢ e\¢ HÓs¡y˚s¡e\dæq |üqT\ìï ndæôdº+≥T sTT+»˙j·Tπs dü«j·T+>±

HÓs¡y˚s¡Ãe\dæ e⁄+≥T+<äì ‘Ó*|æq MT<ä ø=+‘· ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#·T≥≈£î |üPqTø=HÓqT.

yÓ÷|æ<˚$ uÀs¡T¶ dü÷ÿ\T _*¶+>∑T ø£Ïº+∫q|ü⁄&ÉT á m.Ç. >±]øÏ H˚H=ø£ |ü …¢≥÷] ¬s’‘·T>± |ü]#·j·TdüTÔ&ÉH˚.

n+<äTe\¢H√˚j˚TyÓ÷ Äj·Tq n+‘·Ï ìs¡¢ø£å eTT>± yÓT\>∑T≥≈£î ø±s¡DyÓTÆj·TT+&ÉTqqTø=+Ïì. y˚\eTT bÕ≥\T

e÷Á‘·+ u≤>± »j·TÁ|ü<ä+>± »]–q$. ôV≤#·TÃ bÕ≥ Ò e∫Ãq$. <Ûäsêe‘·T ô|’ø£eTTqT @sêŒ≥T #˚j·TT≥≈£î n|ü⁄&˚

m.Ç.>±]øÏ∫Ã s¡o<äT ÁyêsTT+#·Tø=+Ïì. kÕj·T+Á‘·+ @\÷s¡T˝À >∑T‘êÔ yÓ+ø£j·T´>±s¡T ÄVü‰«ì+#·>± Ä sêÁ‹

yê]sTT+Ïe<ä› ãdü#˚dæ ‘Ó\¢yês¡T C≤eTT ¬s’\T≈£î ‘ê&˚|ü*¢>∑÷&Ó+ eTø±eTT≈£î yÓ[¢‹ì. Ä $<Ûä+>± Äj·÷

eTø±eTT\˝À ÁX¯eT\ø√]Ã ÁX¯<ä∆>± bÕ≥<ës¡¢qT sêãÏº bÕ&ç+#·>± yÓTT‘·Ô+ \øå± sTTs¡Te~ mì$T~ y˚\ s¡÷bÕj·T\≈£î

bÕ≥ ô|]–q~. Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T bÕ&ç+∫q <ëìø£+fÒ ‘·]–b˛‘·T+<äqTø=qï+<äT≈£î, ô|<ä› yÓTT‘·ÔeTT ô|s¡T>∑T≥qT

#·÷∫ uÀs¡T¶ yÓT+ãs¡T¢ #ê˝≤ XÊ¢|òæT+∫].

Ç+»˙s¡T>±]øÏ »]–q XÊdæÔ

u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T 1924 dü+ˆˆ˝À ]C…’Hé #˚dæq|ü⁄&ÉT ‹]– mìïø£ »s¡T|ü⁄es¡≈£î H˚qT

Áô|dæ&Ó+≥T>±qTqï ø±\eTT˝À »]–q dü+|òüT≥H=ø£Ï »„|æÔøÏe∫Ãq~. @\÷s¡T q+<äT+&É>± ¬ø’ø£\÷s¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶

Áô|dæ&Ó+≥T ø±» yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±s¡T Hêe<ä›≈£îe∫Ã @\÷s¡T qT+&ç l|üs¡è e÷s¡ZeTT>± ø= Ò¢Ï düs¡düT‡q+<äTqï

ô|<äj·T&É¢>±&ç es¡≈£î s√&ÉT¶ y˚j·TT≥ n>∑‘· eTììï <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q e÷s¡Z Á|ü<˚X¯eTT\qT dü«j·TeTT>±

#·÷&Ée …qì ø√]q+<äTq, n+<äTø=s¡≈£î ìs¡ísTT+#·Tø=qï ‘˚Bì kÕj·T+Á‘·+ 2 >∑+ˆˆ\ |æeTà≥ Áô|dæ&Ó+≥T>±] sêø£¬ø’

l|üs¡è e<ä› y˚∫j·TT+&Ée\dæq~>± @\÷s¡T ndæôdº+≥T Ç+»˙s¡T>±] ø=ø£ ‘êF<äT |ü+|üã&ÓqT. H˚qT 3 >∑+ˆˆ\≈£î

ø±s¡T MT<ä l|üs¡è yÓfi¢>± n#·≥≈£î ndæôdº+≥T sTT+»˙s¡T sêH˚ Ò<äT. n|ü⁄&ÉT H˚qT, ¬ø’ø£\÷s¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶

Áô|dæ&Ó+≥T>±]‘√, n#·≥ qT+&ç ø±*q&Éø£q Ä …’qT #·÷dü÷Ô ô|<äj·T&É¢>±&ç es¡≈£î yÓ[fl ‹]– e÷ ø±s¡Te<ä›≈£î

l|üs¡è kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+ˆˆ\≈£î e∫Ã‹$T.

ndæôdº+≥T sTT+»˙s¡T n|ü⁄&ÉT ‘·q ø±s¡T˝À n#·ÏøÏ e∫Ã ø£ì|æ+#ÓqT. düeTj·TeTT˝À sêì ø±s¡DeTTqT

>∑T]+∫ Á|ü•ï+∫‹ì. m+&É rÁe‘·#˚ Hê\dü eTT>∑ u…’\T<˚]‹qHÓqT. Ç+»˙]+>∑T ø± Òõ˝À MT≈£î m+&É ÀH˚ |üì

H¬sŒ<äs¡T>∑<ë! e´ekÕj·T ‘·s¡TDeTT˝À H˚qT m+&ÉqT \ø£å ô|≥ºø£ bı\eTTHÓÓfi¯ó¢yê&ÉH˚ >∑<ë! eTqøÏ<ä›s¡≈£L >±ø£

eT¬se]ø° m+&É rÁe‘·? nì n&ç–‹ì. <ëìøÏ düe÷<Ûëq$T#·TÃ≥˝À ªªn+fÒ MT≈£î ø√|üy˚TyÓ÷? >±ì MT Äs¡¶s¡T˝À

18

•ø£åqT $~Û+‘·Tqì ìwüÿs¡>± ñ‘·Ôs¡Te⁄ #˚dæ‹ì. m.Ç., &ç.m.\T Ç<ä›s¡÷ dü]jÓÆTq dü+C≤sTTw” Çe«C≤\ …’]. yê]ì

>∑Ïº eT+<ä*+|ü⁄‘√ e~*‹ì. (&ç.Ç.>±]øÏ eTTKT´&=ø£ì ø=s¡≈£î ø±e\dæe∫Ãq U≤∞ì @s¡Œs¡#·T≥ø° |üHêï>∑eT+‘ê

|üìïHês¡ì Ä|ò”düT˝À e<ä+‹ e÷Á‘·+ <ë–q~ ø±<äT)

ˇø£|ü&ÉT u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±] Vü≤j·÷+˝À @\÷s¡T˝À &çÁdæº≈£îº uÀs¡T¶ MTÏ+>∑T≈£î &çÁdæº≈£îº Ç+»˙j·Ts¡T

Vü‰»¬s’Hê&ÉT. MTÏ+>∑T »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄&ÉT ˇø£ dü+<äs¡“¤eTT˝À &ç.Ç. e÷≤¢&ÉT‘·÷, ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T¢

|ü]bÕ\q >∑T]+∫ #Ó|ü≥˝À ø=ìï #√≥¢ mdæºy˚TwüqT\T XÊ+ø£åqT #˚j·Tø£eTT+<˚ ø±+Á≤ø£ºs¡¢≈£î kıeTTà sTT|æŒ+∫

y˚düTÔHêïs¡ì #Ó|ü⁄‘·÷, Ä |ü]bÕ\q yÓTT>∑ ≤sTT <äsê“s¡T, HÓ’C≤+ <äsê“s¡T\H˚ b˛*ø£\‘√ Á|üdü+–+#ÓqT. n|üŒÏøÏ mø˘‡

n|òæwæjÓ÷ yÓT+ãsY>± qTqï ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T¢ ø£*Œ+#·Tø=ì, |ü_¢≈£î düuÛÑ À n&çàìÁùwºwüqT Ä|ò”düsYqT

>∑T]+∫ ˇø£ m–®≈£L´Ïyé Ä|ò”düsY ø=ìï b˛*ø£\‘√ ùV≤fi¯q>± e÷≤¢&ÉT≥ ‘·eT≈£î nee÷qø£s¡eTì n≤¢

e÷≤¢&çq+<äT≈£î ø£åe÷|üD #Ó|üŒe\dæq<äì ˇ‹Ô&ç #˚dæ]. <ëìøÏ &ç.Ç. |üXÊÃ‘êÔ|ü⁄&Ó’ e÷≥\ <Û√s¡DÏ À

‘=+<äs¡bÕ≥Tq e÷≤¢&ç‹qì ‘·q $#ês¡eTTqT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ø£åe÷s¡ŒD #Óô|ŒqT. n+‘·≥ düuÛÑ À H=ø£]<ä›s¡T

eTVü≤eTàBj·T düuÛÑT´\T ø£*Œ+#·Tø=ì yÓTT>∑ ≤sTT <äsê“s¡T, HÓ’C≤eTT <äsê“s¡T nH˚ |ü<äeTT\≈£î ˙#ês¡∆eTT\HêbÕ~+∫,

Ä e÷≥\ìq+<äT≈£î düuÛÑ À ø£åe÷|üD #Ó|üŒq+<äT≈£î &ç.Ç. >±s¡T ‹]– düuÛÑ À ø£åe÷s¡ŒD #Ó|üŒe\dæe∫Ãq~.

rÁeyÓTÆq |ü≥Tº<ä\‘√ e÷≤¢&ç]. n|ü⁄&ÉT ‘·|üŒìdü]>± &ç.Ç>±s¡T düuÛÑ m<äT≥ ì*∫ Ä e÷≥\j·T+<˚MT ˙#ês¡∆eTT

‘·q uÛ≤eeTTq+<äT Ò<ä , nÏº yê] dü+X¯j·Tìyês¡D ø=s¡≈£î e÷Á‘·y˚T ‘êHêø£åe÷s¡ŒD #Ó|æŒj·TT+≤qì, <ëìøÏ|ü⁄&ÉT

ÇkÕ¢+ düuÛÑT´\ ø√]ø£ Á|üø±s¡eTT düuÛÑ jÓTT<äT≥ ‘êqT ‹]– ø£åe÷s¡ŒD ø√s¡T‘·THêïqì #Ó|æŒ yÓ+≥H˚ n#·≥ qT+&ç

yÓ&É*b˛jÓTqT.

H˚qT Áô|dæ&Ó+≥T>±qTqï ø±\eTT˝ÀH˚ •e *+>∑j·T´ #Í<ä] nH˚ j·TTe≈£î&ÉT Ç+»˙]+>∑T ø√s¡T‡˝À bòÕ¬sHé

&çÁ– bı+~ ñ<√´>∑eTT ø=s¡≈£î Á|üj·T‹ïdü÷Ô, ˇø£Hê&ÉT õ˝≤¢ uÀs¡T¶ Ä|ò”düT˝À Hêe<ä› Á&çdæº≈£îº uÀs¡T¶ sTT+»˙s¡T>±s¡Tqï

düeTj·T+˝À &çÁdæº≈£îº uÀs¡T¶ yÓT+ã¬s’q n&ÉTdüTeT*¢ >√bÕ\ø£èwüíj·T´>±] <ë«sê e÷≈£î |ü]#·j·T+ #˚j·Tã&ç ñ<√´>∑|ü⁄

<äs¡U≤düTÔ <ëK\T #˚ôdqT. n|ü⁄&É#·≥qTqï uÀs¡T¶ sTT+»˙s¡T>±s¡T ‘·q n_ÛÁbÕj·TeTTqT e÷ n+<ä] düeTø£åeTTq

yÓ\¢&ç+#·T≥˝À <äs¡U≤düTÔ<ës¡Tì ns¡Ω‘·\qT >∑T]+∫ ‘êqT u≤>± |ü]o*+∫‹qì, Ç+&çj·THé &çÁ^ ø£+fÒ ôV≤#·TÃ

&çÁ^\T ø£*–j·TTqï+<äTq m.Ç. ñ<√´>∑eTTì#·TÃ≥≈£î dü+<˚Væ≤+#·qø£ÿs¡ Ò<äì düŒw”ºø£]+∫ #Ó|æŒy˚#ÓqT. |æeTà≥ ‘·q

Ä|ò”düT≈£î yÓ[¢ bòÕ¬sHé &çÁ– >∑\yês¡T bòÕ¬sHé düØ«düTπø ns¡TΩ\ì Ç+&çj·THé düØ«düT≈£î |üìøÏsês¡ì n‘·ìøÏ

ñ<√´>∑$T#·TÃ≥≈£î ‘·q n_ÛÁbÕj·TeTT ø±<äì e«‹πsø£ dü÷#·qq\‘√ Áyêdæ|ü+ô|qT. uÀs¡T¶ düuÛÑT´&É>∑T H=ø£ ô|<ä›eTìwæ

m<äT≥ ‘êqT Hê‘√ #Ó|æŒq <ëìì ãÏº H˚Hê nuÛÑ ]∆øÏ e÷≥ sTT∫Ãq dü+>∑‹ ‘·q≈£î ‘Ó*dæìï sT÷ $<ÛäeTT>±

Áyêj·TT≥qT #·÷∫ #ê˝≤ ÄX¯Ãs¡ #·øÏ‘·T&ÉHÓ’‹ì. Äj·Tq dü«uÛ≤eeTTqT >∑T]+∫ Hê≈£î u≤>± eTqdü‡+<˚Vü≤y˚Ts¡Œ&çq~.

n+<äTMT<ä≥ kÕVü≤dæ+∫ ñ<√´>∑MTj·TqT<äT´≈£îÔ&ÉHÓ’‹ì.

n|ü⁄&ÉT u…»yê&É ndæôdº+≥T sTT+»˙s¡T <äTHêï MsêkÕ«$THêj·TT&ÉT>±s¡T ø=e÷s¡Tì $yêVü≤eTT ì$T‘·ÔeTT

eT÷&ÉT e÷düeTT\T ôd\e⁄ ø√]j·TT+&ÓqT. Ä ôd\e⁄ eT+ps¡T #˚dæ, Ä #√≥T≈£î ‘·DT≈£î m.Ç. qs¡dæ+Vü≤j·T´>±]ì

y˚dæ, ‘·DT≈£î˝À m.Ç.>± •e*+>∑j·T´ #Í<ä]ì >∑es¡ïyÓT+≥T n+^ø±s¡eTT≈£î ˝Àã&ç ìj·T$T+∫‹ì. á dü+>∑‹

21

&ç.Ç. ‘Ó\TdüTø=ì Áô|dæ&Ó+≥T dü«≈£î˝≤_Ûe÷qeTT‘√ ‘·q e÷≥qT \ø£å eTT #˚j·Tø£ |æ. •e*+>∑j·T´ #Í<ä]øÏ

nbÕŒsTT+≥TyÓT+≥T sTT#ÓÃqì, n~ n+^ø±s¡jÓ÷>∑ eTT ø±<äì, Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î ‘êyÓTTø£ ]b˛s¡Tº |ü+ô|qT. <ëìì

]e÷s¡Tÿ‡ ø=s¡≈£î Hê≈£î |ü+|æ]. n|ü⁄&ÉT H˚qT nuÛÑ ]úøÏ>∑\ jÓ÷>∑ ‘·, ns¡Ω‘·\qT Ä˝À∫+∫j·TT+Ïqì ≈£î\eTTqT

>∑T]+∫ Ä˝À∫+#· Ò<äì n~ nuÛÑ +‘·s¡ø£s¡eTTø±H˚s¡<äì, MT dü«C≤rj·TT …e¬s’Hê ns¡Ω‘· jÓ÷>∑ eTT >∑\yês¡T

‘·≥dæú+∫qqT MTs¡~Ûø±s¡eTT q+<äTqï+‘·s¡≈£î yê]¬øe]ø° Á|üy˚X¯$Te«≈£L&É<äH˚Hê? n‘·ì yê<äeTT? Ç~

|ü]>∑DÏ+|ü‘·–q~ ø±<äì K∫Ã‘·eTT>∑ ]e÷s¡Tÿ Áyêdæ |ü+|æ‹ì. n|ü⁄&ÉT H˚qT sTT∫Ãq nbÕŒsTT+≥TyÓT+≥T Äs¡¶s¡TqT

>∑es¡ïyÓT+≥T nyÓ÷~+∫Hês¡T. &ç.Ç. >±s¡+‘·Ï‘√ q÷s¡Tø=qø£ MsêkÕ«$THêj·TT&ÉT>±]‘√ e÷≤¢&ç XË\e⁄qT

e<äT\Tø=ì |üì˝À #˚s¡e\dæq<äì >∑Ïº>± ˇ|æŒ+#ÓqT. n|üŒÏøÏø£ ø=~›ø±\eTT e÷Á‘·y˚T ôd\e⁄ ø£\<äT. nsTTqqT

•e*+>∑j·T´ #Í<ä]ì Oust #˚sTT+#·&É+ eTTK´ ñ<›X¯ eTT>± &ç.Ç. bÕ≥T|ü&ÉkÕ¬>qT.

n|üŒÏøÏ Áô|dæ&Ó+≥T mìïø£ »]– MTsê®|ü⁄s¡+ sêC≤>±s=∫Ã]. Ä dü+~>∑údüeTj·TeTT˝À Áô|dæ&Ó+≥T>±] #˚‘·

MsêkÕ«$T Hêj·TT&ÉT>±] X¯\e⁄ s¡<äT› #˚sTT+∫ |üì˝ÀøÏ |ü+|æ]. n|ü⁄&ÉT qs¡dæ+Vü≤j·T´>±s¡T u…»yê&É qT+&ç ]©yé

nsTT C≤sTTì+>∑T f…ÆyéT≈£î ‘·DT≈£î yÓfiË¢qT. •e*+>∑j·T´ #Í<ä] ‘·q≈£î Äs¡¶s¡T sê Ò<äì #Ó|æŒ #ê]® e|üŒ–+#·&ÜjÓTqT.

Ä dü+>∑‹ @\÷s¡T q+<äTqï Áô|dæ&Ó+≥T>±]‘√ nj·T´+>±s¡T #Ó|üø=q>± yês¡T qqTï s¡eTàì Áyêdæ]. H˚qT @\÷s¡T

yÓ[¢ dü+>∑‘·T\ìï ‘Ó\TdüTø=ì #ê]® e|üŒ–+#·e\dæq~>± •e*+>∑j·T´ #Í<ä]>±]øÏ ‘Ó*j·TCÒdæ‹ì.

qs¡dæ+Vü≤j·T´>±s¡T u…»yê&É qT+&ç ]©e⁄ nsTTq ‘·sê«‘· ‘·DT≈£î˝À C≤sTTHé nj˚T´es¡≈£î &É÷´Ï À Òq+<äTq

Äs√E≈£î Äj·Tq J‘·eTT HÓ#·≥ _\T¢ #˚dæ |ü⁄#·TÃø=qT≥≈£î M\Tø±q+<äTq J‘· qwüºeTT ≈£L&Ü dü+uÛÑ$+∫q~.

<ëìì >∑T]+∫ dü«≈£î\düTú&Ó’q &ç.Ç. >±]‘√ dü+Á|ü~+#·>± Äj·TH=ø£ @sêŒ≥T #˚dæHê&ÉT. nj·T´+>±] ø=s¡≈£î ‘êqT

yês¡+ s√E\T X¯\e⁄ ô|Ïº, Ä ø±\eTT˝À ÄøÏº+>∑T>± nj·T´+>±]H˚s¡Œs¡∫, Áô|dæ&Ó+≥T>±] n+^ø±s¡eTT≈£î ˝Àã&ç

Äs¡¶s¡T‘√ C≤Ø #˚ôdqT.

X¯\e⁄˝À e#˚Ã ôV≤#·TÃ J‘·eTT‘√ |üPs¡«|ü⁄ qwüº J‘·eTTqT sêã≥Tºø√e#·TÃqì nj·T´+>±]øÏ dü\Vü‰ì∫Ã

Ms¡sê|òüTyê#ê] >±s¡T ‹s¡T|ü‹ yÓ[¢Hês¡T. sT÷ ø±–‘·eTT Ç+»˙]+>∑T Ä|ò”düTqT+&ç uÀs¡T¶ Ä|ò”düT≈£î e#˚Ã≥|üŒÏøÏ

Áô|dæ&Ó+≥T>±¬s’q MTsê®|ü⁄s¡+ sêC≤ >±s¡T dü«+‘· |üqT\MT<ä eT<äsêdüT yÓ[¢q+<äTq ÇHé#êØ® Áô|dæ&Ó+≥Tq>∑T Hê

e<ä›ø± ø±–‘·eTT\T #˚]q$. n+<äTqT >∑T]+∫q H√Ï|òæπøwüqT Ä|æ+∫, &çÁdæº≈£îº sTT+»˙s¡T ‘·q X¯\e⁄qT Áô|dæ&Ó+≥T

<ë«sê eT+ps¡T #˚sTT+#·Tø=e&ÉeTTqTï, Ä kÕÔH˚ ‘·–q yê] HÓe]HÓ’Hê Áô|dæ&Ó+≥T>±πs ìj·T$T+#·&ÉeTTqTï

»s¡T>∑e\dæq $<Ûëj·Tø£yÓTÆj·TT+&É>± Áô|dæ&Ó+≥T≈£î >∑\ n&çàìÁùdºÏyé n~Ûø±s¡eTT\TqT m–®≈£L´Ïyé Ä|ò”düsY>∑qTqï

‘êHÓ˝≤ #Ó˝≤sTT+#˚H√ &ç.Ç. qT+&ç ‘Ó\TdüTø√e\dæq<äì >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î Áyêdæ‹ì. eT]ìïsT÷ X¯\e⁄

dü+<äs¡“¤eTT˝À n‘·qT #˚dæq @sêŒ≥TqT s¡<äT›#˚dæ, d”ìj·÷]° Á|üø±s¡+ »qkÕ«$T s¡+>±e<ÛëqT¢>±]ì møÏº+>¥ &çÁdæº≈£îº

Ç+»˙s¡T>± ìj·T$T+∫ e⁄‘·Ôs¡Te⁄\qT C≤Ø #˚dæ‹ì. Bì‘√ qs¡dæ+Vü≤j·T´>±]øÏ ÄøÏº+>∑T s¡<ä›sTTq+<äTq ‘·DT≈£î

qT+&ç ã+<äs¡T e∫Ãq~ yÓTT<ä\T ‹]– ‘·DT≈£î yÓ[¢ ‘·q |üì˝À C≤sTTHé nj˚T´es¡≈£î sT÷ eT<Ûä s√E≈£î J‘· qwüº+

eT∞¢ dü+uÛÑ$+∫+~. n|ü⁄ &Éj·T´+>±s¡T Hê e<ä›≈£î e∫Ã sT÷ dü+>∑‘·T\˙ï $|ü⁄\+>± yÓTTs¡u…≥Tºø=ì &ç.Ç. >±]

eT÷\eTTq ‘·qø°qwüºeTT dü+uÛÑ$+∫q<äì #ê˝≤ $#ês¡eTTH=+<ÓqT. |æ. •e*+>∑j·T´ #Í<ä] >±]|ü⁄&ÉT $»j·Tyê&É

22

qT+&ç eT<äsêdüT es¡≈£î ¬s’ Ò« Ç+»˙j·Ts¡T>± ñHêïs¡T.

∫qï ñ<√´>∑T\ ø£cÕº\T

1924 dü+ˆˆ Áô|dæ&Ó+≥T ¨<ë˝ÀqTqï|ü⁄&ÉT »>∑Zj·T´ù|≥ eTø±eTTq+<äT+&ç eTTø±Ô \ yÓ’|ü⁄ s√&ÉT¶ ‘·ìFøÏ

yÓ[¢‹ì. <ëì˝À qTqï bÕ Òs¡Tq~˝À Hê ø±s¡T q&ÉT|ü⁄q|ü⁄&ÉT yÓqTø£qT+&ç eTT+<äT≈£îHÓ≥Tº≥≈£î ˝Àø£ Ÿ |òüü+&é

»yêq¢qT+∫]. Ä düeTj·TeTTq ø±s¡T˝ÀqTqï~ H˚H=ø£&ÉqT e÷Á‘·y˚T. ø±s¡T Á&Ó’es¡T #ê˝≤ >∑T≥Tº >∑\yê&É>∑T≥qT,

‘·øÏÿq yês¡T eTT+<˚yÓ[¢ q~øÏ ne‘·* jÓTT&ÉT¶q qT+&ÉT≥qT eT<Ûä ˝À HÓ≥Tº≥≈£î e∫Ãq yÓTÆ\Tyêfi¯ó¢ n\dü≥

rs¡TÃø=qT≥≈£î Ä–q|ü⁄&ÉT yêfi¢ jÓ÷>∑πøåeTeTT\T ‘Ó*dæø=q>√] Á|ü•ï+∫‹ì. yêfi¢ô|’ n~Ûø±s¡¢øÏ~ ‘Ó*ùdÔ yêfi¢ πø<√

ø°&ÉTeT÷&É>∑\<äH˚ uÛÑj·TeTT‘√ yêfi¯ó¢ HêjÓT<äT≥≈£î <Ûësêfi¯eTT>∑ e÷≤¢&ÉT≥πø uÛÑj·T|ü&ç]. n|ü⁄&ÉT H˚qT yêfi¢¬ø+‘√

qeTàø£eTT #Ó|æŒ, ãT»®–+|ü⁄>± n&ç–‹ì. n|ü⁄&ÉT yêfi¢ e\¢ ‘Ó*dæq yêÏ À eTTK´yÓTÆq $wüj·Ty˚TeTq>± : yêfi¢

J‘·eTT\T n|üŒÏøÏ Äs¡Te÷düeTT\ ÁøÏ+<äÏ qT+&ç sTTe«&ÉeTT Ò<äì, m≈£îÿe>± n&ç–‘˚ yêfi¢qT ‘·–Z+∫ yêfi¢ kÕÔH˚

ø=‘·Ôyêfi¢qT y˚düT≈£î+≤eTì u…~]dü÷Ô ø±\eTT »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡ì sT÷ dü+>∑‘·T\T Hê‘√ #Ó|æŒq≥T\ ‘Ó*ùdÔ ô|’yê]e\¢

yê]øÏ #ê˝≤ Çã“+<äT\T ø£\T>∑>∑\eì $TøÏÿ* $#ês¡eTT‘√ ÁbÕ<Ûj·T|ü&ç #Ó|üø=ì]. Hê eTqdüT¬ø+‘· ø£wüºeTT>±

‘√∫qqT yÓ\¢&ç+#·ø£ >∑T+uÛÑq>±H˚ j·TT+∫‹ì.

|æeTà≥ q+~>±eT qT+&ç u…»yê&É≈£î yÓ[¢q ‘·sê«‘· Ä|ò”düT Äs¡¶s¡T‡ |ü⁄düÔø£eTT˝À H˚H=ø£ e⁄‘·Ôs¡Te⁄qT Áyêdæ

|ü+|æ‹ì. ∫qï ñ<√´>∑T\ J‘·eTT\ n¬ø«f…qT‡ e÷ Ä|ò”düT≈£î #πses¡≈£î, ô|<ä› ñ<√´>∑T\ J‘·eTT\T |ü+|üe<ä›ì,

Ç+‘·≈£î ˝À>∑&É ì\eJ‘·eTT u≤|ü‘·T sT÷ HÓ\˝À me] ¬ø+‘· ã≤«&Ü #˚dæq~ $es¡eTT\T ‘Ó\T|ü>∑\ ùdº≥TyÓT+≥T

<äsê´|ü⁄Ô ø=s¡≈£î Hê≈£î |ü+|üe\dæq<äì, ªªõ˝≤¢ ø£+‘·≈£î e]Ô+#·Tq≥T\ »qs¡ Ÿ Äs¡¶s¡T C≤Ø #˚dæ, ô|<ä›

ñ<√´>∑T\+<ä]øÏ düs¡T´ÿ Ò≥T #˚sTT+∫‹ì. n+‘·Ï‘√ õ˝≤¢ Àì nìï eT÷\\qTqï ∫qï HÍø£s¡¢ u≤<Ûä\T

r]b˛sTTq$. á e⁄‘·Ôs¡Te⁄ |ü⁄≥Tº≥≈£î >∑\ ø±s¡DeTT\T e÷Á‘·eTT >√#·]+#·<ëjÓTqT. ñqï‘· kÕúqeTT q~Ûwæº+∫q

ô|<ä› j·TT<√´>∑T*Ïº $wüj·TeTTqT ÁX¯<ë∆dü≈£îÔ\‘√ >∑eTì+∫ ‘·>∑TØ‹ ìyês¡D #˚j·TìjÓT&É\ ø=~› J‘·eTT\T>∑\ ∫qï

HÍø£s¡¢>∑‹ |ü\T ø£wüºeTT\ bÕ\T>±ø£ ‘·|üŒ<äT.

neì>∑&É¶ À dü÷ÿ\T @sêŒ≥T

MTsê®|ü⁄s¡+ sêC≤>±s¡T Áô|dæ&Ó+≥T>±qTqï|ü⁄&ÉT neì>∑&É¶≈£î ôV’≤dü÷ÿ\T ø±e …q˙ Á|ü»\T ø√]]. n+<äT≈£î

n|üŒÏ Ç.z >±¬s’q m. sêe÷sêe⁄ Ç.mdt.>±s¡T n+^ø£]+#·q+<äTq Áô|dæ&Ó+≥T>±]#·TÃ≥≈£î düeTà‹+|ü¬s’]. Á|ü»\T

ô|≈£îÿkÕs¡T¢ ÁbÕ<Ûj·T|ü&É>± yê]ì ‘·|æŒ+#·Tø=qT≥≈£î ‘êqT Òq|ü⁄&ÉT yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>±Øj·T e#·TÃqì <ëìì ‘êqT

e÷s¡Ãqì dü\Vü‰ì∫Ã yê]ì düe÷<Ûëq|üs¡∫ |ü+ô|qT. yês¡+‘·ÏqT+&ç Hê yÓq<ä–* ˇ‹Ô&ç #˚j·TyÓTT<ä*&ç].

n+<äTqT >∑T]+∫ H˚qT dü«j·TeTT>± &ç.Ç.ˇ >±]jÓTT<ä›≈£î yÓ[¢ dü+>∑‘·T\ìï ‘Ó*j·TC…|æŒ‹ì. yês¡T düT‘·sêeTT

n+^ø£]+#·qì]."It may go to the extent of surcharge" nì ≈£L&Ü qqTï ôV≤#·Ã]+∫]. m≤¢¬>’Hê

#˚j·Tø£‘·|üŒ<äì K+&ç‘·eTT>± #Ó|æŒyÓ’∫‹ì.

n+‘·≥ H˚qT ‹]– Ä|ò”düT≈£î e∫Ã ‘·DT≈£î ôV’≤dü÷ÿ\Tq+<ä* e÷<ÛäyÓTÏ≈£î‡ ndæôdº+≥T‡˝À H=ø£]ì ø£~|æ‘˚

dü÷ÿ\T |üqT\πøyÓTÆHê ˝À≥T ø£\T>∑T‘·T+<ë? j·Tì n#·≥ ôV≤&Üàdüºs¡T≈£î Áyêdæ ø£qT>=q>± n|üŒÏ $<ë´s¡T∆\ dü+K´qT

23

ãÏº sTTã“+~ ø£\T>∑<äHÓqT. n|ü⁄&É#·≥Tqï °#·s¡¢ À e÷<∏äyÓTÏ≈£î‡ _.m. _.m˝Ÿ.◊ nsTTq uÛ≤>∑e‘·T\ sê|òüTy˚+Á<ä

XÊÁdæÔ>±]ì HÓ\≈£î s¡÷ˆˆ 98 J‘·eTTq≈£î sêqTqï Ç+ÁøÏyÓT+≥T ‘˚B es¡≈£î HÓ\≈£î 2 |üs¡‡q˝Ÿ n\yÓqT‡‘√ s¡÷ˆˆ

100/` J‘·eTT‘√qT sTTHéÁøÏyÓT+≥T ‘˚~ qT+&ç s¡÷ˆˆ 101/`\T J‘·eTT‘√qT ôV≤&Üàdüºs¡T>± neì>∑&É¶≈£î s¡|æŒ+∫‹ì

n~es¡ø£Ï ôV≤&ée÷düºs¡T Væ≤düºØ, _.m, >∑qTø£ |òüdüTº ndæôdº+≥T>± @s¡Œs¡∫ bò sYÔbòÕs¡+ zô|Hé #˚j·TT≥˝À ]ø£¬>’ïCÒwüHé

nj˚Tés¡≈£î ]dtÿ $<ë´s¡T∆\ ‘·*<ä+Á&É\<˚qì düŒw”ºø£]+∫ n+<äT≈£î n+^ø£]+∫q yê] |æ\¢\‘√H˚ ôV’≤dü÷ÿ\T

ÁbÕs¡+_Û+#·e\dæ e∫Ãq~>± e⁄‘·Ôs¡Te⁄ì∫Ã‹ì. sT÷ e⁄‘·Ôs¡Te⁄˝À ø±|” H=ø£<ëìì &ç.Ç.z>±]øÏ |ü+|ü⁄‘·÷

‘·DT≈£î˝À U≤∞øÏ ‘·–q nuÛÑ ]úì dü÷∫+#·>√]‹ì. Ä U≤∞ uÛÑØÔ#˚j·TT≥≈£î ‘·–q ø±+&ç&˚≥TqT dü÷∫+∫q#√ Hê

@sêŒ≥¢≈£î &ç.Ç.z. düeTà‹+∫qfÒ¢ ø±>∑\<äT. Òì#√ uÀs¡T¶≈£î Áø=‘·Ô Ks¡TÃ ÒH˚ Ò<äT. >∑qTø£ @ $<Ûä+>±qT düsY#êØ®øÏ

M\T ø£ì|æ+#· Ò<äT. H˚qT y˚dæq Äs¡¶s¡T #·÷dæ #ê˝≤ $düTÔb˛sTT, &ç.Ç.z >±s¡T eT] ø=ìï Á|üX¯ï\T y˚dæHês¡T. <ä>∑Zs¡ À

πs|ü …¢ ÀqT #·\¢|ü*¢ Àq÷ ôV’≤dü÷ÿ\Tqï+<äTq neì>∑&É¶ À n>∑‘· eTT Ò<äì. BìøÏ »yêãT πs|ü …¢ >∑T+≥÷s¡T

õ˝≤¢ Àì~, ø£ècÕíq~ì ¬s+&ÉT eT÷&ÉT |ü&Ée\ MT<ä <ëÏ |æeTà≥ eT÷&ÉTyÓTÆfi¯ó¢ s√&ÉT¶ Á|üj·÷D+ #˚ùdÔ πs|ü …¢

yÓfi¢>∑\s¡ì >∑qø£ n~ ndü+uÛÑe+. #·\¢|ü*¢ neì>∑&É¶πø 9 yÓTÆfi¯ó¢ ø£\<äT. B$ ˝Àì sTT‘·s¡ Á>±e÷\øÏ+ø± ôV≤#·TÃ

<ä÷s¡eTT+≥T+~. n#·Ï ôV’≤dü÷ÿ\T Áô|’y˚≥Ty˚TH˚õyÓT+≥T >∑\~ >∑qTø£ neì>∑&É¶ À nedüs¡eTTqï~. neì>∑&É¶ À

ôV’≤dü÷ÿ\T≈£î ‘·–q _*¶+>∑T kÂø£s¡ eTT\Tqïyê? dü÷ÿ\T ø=s¡≈£î ø±e\dæq düÔ\eTT uÀs¡T¶yês¡T ø=Hêïs¡T _*¶+>∑T

ø£Ïº+#·T≥≈£î ø±e\dæqkıeTTàqTï dæ<ä∆eTT>± ì\ej·TTqï~. >∑qTø£ ‘=+<äs¡ À ø£Ïº+#Ó<äeTT. nì sT÷ $<ÛäeTT>±

ø=Hêïfi¢øÏ ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôs¡eTT\T »]–q MT<ä≥ m. sêeTsêe⁄>±s¡T &ç|üP´Ï &Ó’¬¬sø£ºs¡T ¨<ë˝À eT<äsêdüT yÓ[¢q

|æeTà≥ eTs¡\ H=ø£ Áø=‘·Ô <äs¡U≤düTÔ |ü⁄#·TÃø=ì ]ø£–ïwüHé XÊ+ø£åHé #˚dæHês¡T. Ç+>∑¢+&ÉT yÓ[¢ ô|<ä› #·<äTe⁄\T H˚]Ãq

>=|üŒ n~Ûø±s¡ kÕúqeTTq+<äTqï sêe÷sêe⁄>±] |ü≥Tº<ä\ n+‘·Ï‘√ düe÷|üÔyÓTÆq~.

‘ê&É+øÏ eT+≤&É s√&ÉT¶ô|’ ø£\«s¡Tº ìsêàD+

|üPs¡«eTT ôV’≤Á<ëu≤<äT qT+&ç eT∫©|ü≥ï+ (düeTTÁ<äπse⁄)≈£î ô|<ä› s√&ÉT¶qT Á|üuÛÑT‘·«Ks¡TÃ‘√ ì]à+∫ õ˝≤¢

uÀs¡T¶ y˚TH˚õyÓT+≥T˝ÀqT+#·ã&ç dü+s¡øÏå+|üã&ÉT#·T+&ÓqT. @fÒ≤ yÓTÆ\T≈£î s¡÷ 500\T yÓTsTT+ÏHÓqT‡ >∑es¡ïyÓT+≥T

sTTe«&ÉeTTqTï <ëìøÏ‘√&ÉT>± eT] s¡÷ˆˆ 500 uÀs¡T¶ Á<äeéTTqT #˚]Ã eTs¡eTà‘·T dü+s¡ø£åD\T »s¡T|ü⁄‘·T+&ÉeTTqTï

$<Ûëj·Tø£eTT>± edüTÔqï~. ã+<äs¡T ù…»yê&É\ eT<Ûä ‘ê&É+øÏ eT+≤&É e<ä› Ä s√&ÉT¶ ÁøÏ+<äT>± e÷>±DÏ

uÛÑ÷eTT\≈£î |ü+≥ ˙s¡T dü|ü¢sTT ø±e\dæq n>∑‘· + ø£*– ñj·T÷´s¡T sêC≤>±s¡T #ê˝≤ Á|üj·T‘·ïeTT #˚dæqqT ˝À>∑&É

Áô|dæ&Ó+f…¢es¡TqT s√&ÉT¶≈£î >∑+&ç ô|Ïº ‘·÷eTT\eTs¡TÃ≥≈£î n+^ø£]+|ü¬s’]. n+<äTqT>∑T]+∫ Hê Vü≤j·÷eTT˝À yês¡T

Hê e<ä›≈£î e∫Ã dü+>∑‘·T\ìï $|ü⁄\eTT>± #Ó|æŒq MT<ä≥ H˚Hê˝À∫+∫ ¬s’‘·T\|ü+≥ eè~∆ì, Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î e#ÓÃ

•dü÷Ô Ä<ëj·T|ü⁄ n_Ûeè~∆ì >∑eTì+∫ sTTe«ìX¯ÃsTT+∫‹ì.

Ä s√&ÉT¶ Á|üuÛÑT‘·« ìsêàDeT>∑T≥qT, eTq$T#·TÃ≥≈£î dü«‘·+Á‹+#·e#·TÃHê? Ò<ë? nì Ä˝À∫+#·HÓ’‹ì. H˚qT

ø=ìï wüs¡‘·T\qT ìs¡ísTT+∫‹ì. <äs¡U≤düTÔ<ës¡T uÀs¡T¶ ù|]≥ ìØí‘·yÓTÆq ø=+‘· yÓTT‘·ÔeTT q>∑<äT>± »eT

ø£≥ºe\dæq<äìï, Ä kıeTTà eTT+<Óqï&Ó’Hê sT÷ ‘·÷eTT\e\¢ s√&ÉT¶≈£î @yÓ’Hê eTs¡eTà‘·T\T ø±e\dæeùdÔ #˚j·TT≥≈£î

uÀs¡T¶ kÕ«BÛqeTTq+<˚ XÊX¯«‘·eTT>± qT+&Ée …qìï. ‘·÷eTT\eTπsÃ ø±\eTT˝À s¡Vü≤<ë]øÏ n&ÉT¶ Ò≈£î+&Ü Á|üø£ÿ yÓ+≥

24

H=ø£ ôddüT‡ s√&ÉT¶qT <Ûäs¡U≤düTÔ<ës¡T ‘·q dü«+‘· Ks¡TÃ MT<ä &çÁdæº≈£îº uÀs¡T¶ sTT+»˙j·Ts¡T>±s¡T #Óù|Œ $<ÛäeTT>± Äj·Tq

‘·ìFøÏ ˝Àã&ç ‘·j·÷s¡T#˚sTT+∫ #·÷|ü⁄≥≈£îqTï, s√&ÉT¶≈£î n&É¶eTT>± ‘·÷eTT≈£î dü]b˛e⁄q≥T\ >∑+&ç ø=Ïº

‘·÷eTT\eT]Ãq MT<ä≥ s√&ÉT¶ >∑+&çì |üP&çÃ j·T<ÛëÁ|üø±s¡eTT s√&ÉT¶qT dü]#˚dæ 24 >∑+ˆˆ\ ˝À|ü\ j·÷e‘·÷Ô |üqT\T

|üP]Ô#˚dæ s¡Vü≤<ë]øÏ M\T>± &çÁdæº≈£îº uÀs¡T¶ sTT+»˙j·Ts¡T>±]øÏ e|üŒ–+#·e …qì, n+<äT≈£î ø±e\dæq nìï

kÕe÷qT\T düÔ\eTT e<ä›≈£î #˚]Ã, ‘·–q düHêïVü≤eT+‘ê dæ<ä∆|üs¡∫q ‘·sê«‘·H˚ ô|<ä›s√&ÉT¶≈£î >∑+&çô|≥ºe\dæq<äì,

@$<ÛäeTT>±qT s¡Vü≤<ë]øÏ mÏº sTTã“+~ Ò≈£î+&Ü #˚j·TT≥≈£îqTï, Á|üuÛÑT‘·« ìs¡íj·T |ü]Vü‰s¡eTT Ò$jÓÆTqqT

<äs¡U≤düTÔ<ëπs uÛÑ]+#·T˝≤>∑TqTï á wüs¡‘·T\ Á|üø±s¡eTT <äs¡U≤düTÔ<ës¡Tìe\¢ ˇ|ü<ä\>± ‘·–q Vü‰MT

ÁyêsTT+#·Tø=qïMT<ä≥H˚ sT÷ e⁄‘·Ôs¡Te⁄qeT\T˝ÀìøÏ ‘˚e\dæq<äì Äs¡¶s¡T ì∫Ã‹ì.

Ä Á|üø±s¡eTìï |üqT\T |üP]ÔjÓÆTq$. Á|üuÛÑT‘ê«<ëj·T+ ô|+|ü⁄<ä\≈£î ¬s’‘·T\ |ü+≥\ ô|+|ü⁄<ä\≈£î M\T>±H˚

e⁄qï<äì #ê˝≤eT+~ dü+‘√wæ+∫]. nsTT‘˚ á dü+>∑‘·T\ìï dü÷|ü]+f…+&ÉT Ç+»˙j·Ts¡T>±]‘√ dü+Á|ü~+#·&É+

>±˙ Äj·Tq nqTeT‹ì rdüTø√e&É+>±ì »s¡>∑ Ò<äH˚~ Äj·Tq ø√|üø±s¡DyÓTÆq~. n+<äTqT >∑T]+∫ Hêø=ø£ ÒK

Áyêdü÷Ô »yêãT 24 >∑+ˆˆ\˝À |ü+|üø£b˛‘˚ Bìì >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó*j·TCÒkÕÔqì ≈£L&Ü <ëìj·T+<äT<äVü≤]+∫Hê&ÉT.

<ëìì HêjÓT<ä›H˚ j·TT+∫, H˚Hêj·Tq≈£î eT]jÓTTø£ ÒK Áyêdæ|ü+|æ‹ì. Ä ÒK dü+>∑‘·T ÒeTq>±: ` #·\¢|ü*¢ À düuŸ

]õÁcÕºs¡T‡ Ä|ò”düT _*¶+>∑TqT, |ü_¢ø˘ esYÿ‡ &çbÕs¡TºyÓT+≥Tyês¡T ø£Ïº+∫Hês¡T. Ä|ò”düT _*¶+>∑T qT+&ç s√&ÉT¶≈£î yÓfi‚¢

e÷s¡ZeTTq≈£î M\T>± s√&ÉT¶ Á|üø£ÿq Side drain eTTs¡T>∑T ˙Ï ø£&ÉT¶ Ò≈£î+&ÉTq≥T\ ˇø£ (Pipe culvert) e+‘Óq

ø£Ïº+∫Hês¡T. e+‘Óq Á|ü<˚X¯eTT˝À ˝Àø£˝Ÿ |òü+&é düú\eTì ‘Ó*dæj·TT+&çìï uÀs¡T¶ nqTC„ bı+<ä≈£î+&Ü

|æ.&ÉãT¢ .&ç.yêπs dü«‘·+Á‹+∫ ø£Ïº+∫j·TTHêïs¡T. Ä e+‘ÓqqT yÓ+≥H˚ rdæy˚sTT+#·e\dæq<äììï, Òì#√ y˚TeTT

rdæy˚sTT+∫ n+<äT≈£înj˚T´ Ks¡TÃqT |æ.&ÉãT´.&ç qT+&ç edü÷\T #˚j·TT<äTqììï n+‘˚ø±ø£ yê] ìs¡+≈£îX¯‘·«eTTq≈£î

ø±s¡DeTT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ BìøÏ »yêãT Áyêdæ 24 >∑+≥\˝À>± e÷≈£î |ü+|üì jÓT&É\ |æ.&ÉãT¢ .&çyê] ìs¡+≈£îX¯‘·«eTTqT

>∑T]+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó*j·TCÒj·TT<äTqì Áyêdæ|ü+|æ‹ì. Hê ÒK #·÷dæq MT<ä≥ sêJøÏ n_ÛÁbÕj·TT&Ó’ mdt.Ç

>±s¡T Ç+≥s¡÷«´ ø√s¡>± e⁄uÛÑj·TT\eTT düe÷y˚X¯yÓTÆ dü+uÛ≤wüDeTT\T »s¡T|ü⁄ø=ì me] ø±–‘·eTTqT yês¡T s¡<äT›

#˚düTø=ì düuÛÑ ‘·>± düs¡T›ø=ì yÓ[¢‹$T. n+‘·≥ qT+&ç y˚T$T<ä›s¡eTT |üs¡düŒs¡ >ös¡eeTT‘√HÓ yÓT*–‹$T.

u…»yê&É ã+<äs¡T eT<Ûä ¬s’\T

u…»yê&É qT+&ç ã+<äs¡T≈£î ¬s’\T e÷s¡ZeTT ìsêàDeTT >∑T]+∫ ¬s’\T ø£+ô|˙ yê]‘√ õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>±] <ë«sê

õ˝≤¢ uÀs¡T¶ yês¡T ø√]q|ü⁄&ÉT ¬s’ Ò« uÀs¡T¶ yês¡T ‘·eT≈£î qwüºeTT ø£*–‘˚ uÛÑ]+#·T≥≈£î õ˝≤¢ uÀs¡T¶qT Vü≤MT ø√]].

<ëìøÏ õ˝≤¢ uÀs¡T¶yês¡T Ä ¬s’\T e\¢ ø£+ô|˙≈£î e#·TÃ qwüºeT+‘·≈£î ‘êeTT |üPN |ü&ÉT<äeTììï ˝≤uÛÑeTT e#˚Ã jÓT&É\

dü>∑eTT ‘·eT≈£î sTTe«e\dæ+~>± ø√]]. <ëìøÏ Çs¡Te~ \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T ô|≥Tºã&ç #Ó*¢ùdÔ nfÒ¢ ˝≤uÛÑeTT˝À

dü>∑eTTì#ÓÃ<äì]. <ëìøÏe|üø=ì >∑es¡ïyÓT+≥T e<ä›qT+&ç n|ü rdüTø=ì Çs¡Te~ \ø£å\ s¡÷bÕj·T\T ¬s’ Ò«

ô|≥Tºã&ç>± ø£+ô|˙øÏ #Ó*¢+∫ ˝≤uÛÑeTT˝À uÛ≤>∑|ü⁄ Vü≤≈£îÿqT dü+bÕ~+∫].

¬s’\T ô|≥Tºã&ç ø=s¡≈£î #˚dæq Ä s¡TDeTTqT dü>∑≥T e&û¶‘√ 40 ns¡∆ dü+e‘·‡s¡ düe÷q yêsTT<ë\T>±

rπsÃ˝≤>± >∑es¡ïyÓT+≥T‘√ õ˝≤¢ uÀs¡T¶ ˇ&É+ã&çø£ #˚düTø=ìq~. Ä ¬s’\T e\¢ qwüºyÓTqï&É÷ sêH˚ Ò<äT. Á|ü‹

25

dü+e‘·‡sê+‘·eTTq …ø£ÿ #·÷#·Tø=q>± õ˝≤¢ uÀs¡T¶ e+‘·T ìø£s¡ ˝≤uÛÑ+ 3.5 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>±

e#·TÃ#·T+&Ó&ç~. <ëìqT+&ç >∑es¡ïyÓT+≥T n|ü yêsTT<ë\T #Ó*¢+#·>± $T– Ò kıeTTà dü+ˆˆ≈£î ¬s+&ÉT \ø£å\

s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>± ì\ej·TT+&˚~. Hê Vü≤j·÷eTT˝À 33e n|ü yêsTT<ë >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î #Ó*¢+#·T≥˝À H=ø£s√E

Ä\dü yÓTÆq~. Ä s√E Ä\dü yÓTÆq+<äT≈£î s¡÷ˆˆ 500/`\T ô|Hê©º #Ó*¢+#·e\dæq<äì Áf…»Ø &ç|üP´° ø£ …ø£ºs¡T H√°düT

|ü+|æ]. <ëìøÏ H˚qT düe÷<ÛëqeTT Áyêj·TT#·÷, õ˝≤¢ uÀs¡T¶ kıeTTà >∑es¡ïyÓT+≥T Áf…Æ»Ø˝ÀH˚ j·TTqï+<äTq, ∫sê˝À

»e÷ Ks¡TÃ #˚j·T&Éy˚T>±ì yêdüÔe+>± q>∑<äT #Ó*¢+#˚~ ø±<äììï ˇø£ s√E ø±–‘·eTT˝≤\dü yÓTÆq+<äTe\¢

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î qwüºeTT ø£*π><˚MT Ò<äììï nsTTqqT Çø£eTT+~Ïº Ä\dü eTT ≈£L&Ü »s¡>∑uÀ<äììï ô|Hê©º

ñ‘·Ôs¡Te⁄qT ñ|üdü+Vü≤]+#·Tø√e\dæq<äì ø√] Áyêdæ‹ì. <ëìøÏ Äj·Tq ˇ|üø√q+<äTq õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T≈£î ‘Ó*|æ‹ì.

Äj·Tqj·TTqT, $Tqï≈£î+&ÓqT. s¡÷ˆˆ 500/`\T uÀs¡T¶ kıeTTà H˚qT nHê´j·TeTT>± Ks¡TÃ ô|≥º&ÉeT+fÒ Hê

eTqdüTq¬ø+‘√ ø£wüºeTì|æ+∫q~.

ø£ècÕí õ˝≤¢ uÀs¡T¶ ì\ekıeTTà qT+&ç, e&û¶øÏ n|ü©j·T<ä\∫‹eTììï, n|ü\T ø√s¡<ä\∫q u≤´+ø°\T yê]øÏ

ø±e\dæq yÓTT‘·Ô+ ` r¬πsÃyêsTT<ë ` e&û¶πs≥T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ <äs¡U≤düTÔ\T |ü+|üe#·TÃqì |üÁ‹ø± Á|üø£≥q <ë«sê

yÓ\¢&ç+∫‹ì. n+<äTMT<ä≥ eT<äsêdüT ns¡“Hé u≤´+≈£î s¡Tˆˆ 2 \ø£å\T, $»j·Tyê&É ø√Ä|üπsÏyé u≤´+≈£î≈£î s¡Tˆˆ75

y˚\T, @\÷s¡T ø√ Ä|üπsÏyé u≤´+≈£î≈£î s¡Tˆˆ75 y˚\T, ø£ècÕí ôd+Á≥˝Ÿ u≤´+≈£î s¡Tˆˆ50 y˚\T yÓTT‘·ÔeTT 4 \ø£å\

s¡÷bÕj·T\T≈£î <äs¡U≤düTÔ |ü+|æ]. Äj·÷ u≤´+≈£î\ yÓ÷‘·Tã]ì (Borrowing Capacity) >∑T]+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T

ø£+ÁÀ\s¡T »qs¡ Ÿ >±]øÏ Áyêdæ ‘Ó*dæø=ì Hê\T>∑T \ø£å\≈£î Áf…»Ø &ç|òüP´Ï ø£ …ø£ºs¡T≈£î #Ó≈£îÿ Áyêdæ |ü+|ü⁄‘·÷

ø£e]+>∑T …≥s¡T˝À @ u≤´+≈£î≈£î m+‘· sTTj·T´e\dæq~ $es¡eTT\T ‘Ó*j·TCÒdæ Ä Á|üø±s¡+ ¬s$Tf…qT‡ Á≤qT‡|òüsY

w”≥T¢ Äj·÷ u≤´+≈£î\≈£î yÓ+≥H˚ |ü+|ü>√]‹ì.

n+‘· ô|<ä› yÓTT‘·ÔyÓTTπøkÕ] Áf…»Ø qT+&ç @ Áô|dæ&Ó+≥T rdæj·TT+&Éq+<äTq ø=+#ÓeTT ‘·≥|ü≤sTT+∫ õ˝≤¢

ø£ …ø£ºs¡T‘√ dü+Á|ü~+∫, H˚qT |ü+|æq #Ó≈£îÿ #Ó ≤eTDÏ #˚dæ yÓ+≥H˚ >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó*j·TCÒôdqT. >∑es¡ïyÓT+≥T

Hêø=ø£ ÒK Áyêj·TT#·÷, mqï&É÷ Òì Áø=‘·Ô |ü+<Ûëqe\+_+#·T≥≈£î >∑\ ø±s¡Dy˚TeTì Á|ü•ï+∫]. H˚q+|æq »yêãT

q+~≥T\ Áyêdæ‹ì:` Á|üuÛÑT‘·«+q+<äìï (Department) XÊK\T düe÷q ¨<ë˝À |üs¡düŒs¡ >ös¡e, düVü≤ø±s¡,

dü<ë“¤eeTT\‘√ yÓT\>∑e\dæj·TT+&ÉTqì ‘·\∫‹ì. <ëìøÏ $s¡T<ä∆eTT>± ã+<äs¡T Áf…»Ø &ç|üP´° ø£ …ø£ºs¡T≈£î Hê≈£î

eT<Ûä »]–q s¡÷ 500\ ô|Hê©ºì >∑T]+∫q ô|ò’\TqT MT |üs¡ y˚ø£åD øÏ+<äT‘√ bı+<äT|üs¡#·T#·THêïqT. <ëìì ãÏº

Hê eTqdüT≈£î ‘√∫q<˚eTq>±:` @ &çbÕs¡TºyÓT+≥T u≤>√>∑T\T yê]y˚qì, mìïø£\˝À Á|üC≤ ÁbÕ‹ì<Ûä eTT eVæ≤+∫

õ˝≤¢ uÀs¡T¶ n~Ûø±s¡eTTqT d”«ø£]+∫q H˚qT, uÀs¡T¶ kıeTTà s¡÷ˆˆ 500/` \T nHê´j·TeTT>±, qwüº|üs¡∫‹qH˚

$#ês¡eTT ø£*– õ˝≤¢ uÀs¡T¶≈£î ¬s’ Ò« Ä<ëj·TeTT e\¢ \_Û+∫q u≤|ü‘·T ì\ekıeTTà düTe÷s¡T eTT|üŒ~ \ø£å\T

s¡÷bÕj·T\T≈£î $T+∫q yÓTT‘·ÔeTTqT e&û¶ Ò≈£î+&Ü e´s¡∆eTT>± >∑es¡ïyÓT+≥T Áf…»Ø˝À qT+#·T≥ e\q ø£*π>

˝≤uÛÑy˚TMT Ò<äìïìï qeTàø£yÓTÆq u≤´+≈£î\≈£î ø=+‘· kıeTTàqT n|ü Ç∫Ãq#√ e&û¶ e\¢ ø=+‘· Áø=‘·Ô Ä<ëj·TeTTqT

sêãÏºqyê&Éq>∑T<äTqì ‘·\∫ sT÷ Á|üø±s¡eTT #˚j·Tã÷ì‹ì. Ç+‘·ø£qï yπs Á|ü‘˚ ø£ ø±s¡Dy˚TMT Òe⁄ nì

düŒwüºeTT>± ‘Ó*Œ‹ì.

26

<ëìMT<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ø£ …ø£ºs¡T>±]πø$T Áyêdæq<√ ‘Ó*j·T<äT ø±ì ø=~›s√E˝À¢H˚ ô|Hê©º u≤|ü‘·T s¡÷ˆˆ 500

‹]– yê|üdüT Ç∫Ã Ï.&ç.dæ.>±s¡T ‘·q ˝À|üeTT\qT >∑T]+∫ #ê˝≤ |üXÊÃ‘êÔ|üeTT q>∑T|üs¡#ÓqT. n+‘·Ï qT+&ç

bı<äT|ü⁄πø MT ‘·\#·÷|üH˚˝Ò<äT. õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡T, Áf…»Ø &ç|üP´Ï ø£˝…ø£ºs¡T Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T Hê jÓT&É\

dü<ä_ÛÁbÕj·TeTT\‘√H˚ Á|üe]Ô+#·T#·T+&ç].

#·\¢|ü*¢ sêC≤>±]‘√ $yê<ä+

õ˝≤¢ uÀs¡T¶ Ä<ëj·T+ |ü]o\q˝À Hê≈£î ø£ì|æ+∫q ˇø£ n+X¯eTTqT >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó*|æ‹ì. »MT+<ës¡T

@]j·÷˝À >∑\ ø=+‘· uÛÑ÷eTT\qT øö\TøÏ∫Ã m+‘√ ôV≤#·TÃ sêã&çì »MT+<ës¡T¢ sêã≥Tº≈£îHêïs¡T. ˝Àø£ Ÿ ôddüT‡

#Ó*¢+#·T≥˝À Á|üø£ÿuÛÑ÷eTT\‘·s¡+ •düTÔ πs≥T Á|üø±s¡eTj˚T´ yÓTT‘·Ô+q≈£î e÷Á‘·y˚T ôddüT‡ #Ó*¢+#·T#·T+&ç]. ø£èwüí\+ø£ À

n≥Te+Ï uÛÑ÷$T >∑es¡ïyÓT+≥T Ç˝≤ø±≈£îqï #√≥¢ Ä uÛÑ÷eTT\ jÓTTø£ÿ øö\T sêã&çMT<ä e#˚Ã yÓTT‘·ÔeTTqø£j˚T´

ôddüT‡\ì#·TÃ#·T+&ç]. á $uÒ<ÛäeTT\T Ò≈£î+&ÉTq≥T\ >∑es¡ïyÓT+≥Tyês¡T Ç#·TÃ#·Tqï $<ÛäeTT>± »MT+<ës¡T¢ ≈£L&Ü

yês¡T sêã≥Tº≈£îH˚ øö\T yÓTT‘·ÔeTT\qqTdü]+∫ ˝Àø£ Ÿ ôddüT‡\T #Ó*¢+#·e\dæ e⁄+≥T+<äì n+<äTø£qT>∑TD´yÓTÆq

e⁄‘·Ôs¡Te⁄\qT Á|üuÛÑT‘·«+ C≤Ø #˚j·Te …qì ø√]j·TT+Ïì. á dü+>∑‘·T\T ‘Ó*j·TT≥‘√ »MT+<ës¡¢ À >∑*–q

dü+#·\qy˚T, uÀs¡T¶ n~Ûø±s¡kÕúqeTT HêÁø£$T+#·T≥¬ø’ »MT+<ës¡¢≈£î ø£*–q yê+#Û·≈£î ø=+‘· ø±s¡DeTì #Ó|üŒe#·TÃqT.

Ç+ø=ø£ dü+>∑‹. ã+<äs¡T #·\¢|ü*¢ s√&ÉT¶ MT<ä≈£î ø±e\dæq ÇdüTø£, sêe÷q>∑s¡+ ` \ø°Î|ü⁄s¡+\ eT<Ûä qTqï

s√&ÉT¶Á|üø£ÿ yÓ+≥ U≤∞>± ñqï Á|ü<˚X¯eTTqT+&ç \_Û+#˚~. s√&ÉT¶ @s¡Œ&çq|üŒÏ qT+&ç Ä ÇdüTø£H˚ yê&ÉT‘·T+&ç].

u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±] Vü≤j·÷eTT˝À ÇdüTø£ ãfi¢qT #·\¢|ü*¢sêC≤>±] eTqTwüß´\T n≥ø±sTT+∫]. n+<äTMT<ä≥

Ä Á|ü<˚X¯eTTqT+&ç |ü~ mø£s¡eTT\ uÛÑ÷$Tì ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶≈£î ø±e\dæq sTTdüTø£ Á‘·e⁄«ø=qT≥≈£î, m+ø£«sTTsY #˚dæ

sTT|æŒ+#·e\dæ+~>± >∑es¡ïyÓT+≥TqT ø√]‹ì. n~ ‘Ó*dæ #·\¢|ü*¢ sêC≤>±s¡T Ä Á|ü<˚X¯eTTq+<ä+‘·≥qT (Dibi

Dibi Plantation) e÷~>∑ø£s¡ø±ÿj·T #Ó≥T¢ (Wwü<ä yÓTTø£ÿ\T) HêÏ+∫ ˇø£ bÕø£ y˚dæ ø±|ü ≤ eTìwæì ô|Ïº]. yê]

ñ<›X¯ eTTqT Á>∑Væ≤+∫, >∑es¡ïyÓT+≥T rdüTø=+<äTs¡ì ‘Ó*dæ ãT~∆|üPs¡«ø£+>± yÓTTø£ÿ\T HêÏ+∫q ø±s¡DeTTq ôV≤#·TÃ

ø±+ô|H˚‡wüHé ø√s¡T≥≈£î ≈£L&Ü M\T+&É<äì sêC≤>±]øÏ ‘Ó*|æ‹$T.

|æeTà≥ eT<äsêdüT˝À u≤˝≤Jsêe⁄Hêj·TT&ÉT >±s¡TqTï #·\¢|ü\¢ sêC≤>±¬s’q leT+‘·T sêC≤ n+øÏ &ÉT

Á|ükÕ<äT>±s¡TqTï, …õùd¢≥T øöì‡˝Ÿ yÓT+ãs¡T¢>∑qTqï+<äTq yê]<ä›s¡TqT ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶\ ôdÁø£≥Ø |æ.m˝Ÿ.eT÷]Ô>±s¡TqTï

ø£*dæ dü+uÛ≤wæ+#·Tø=ì, sêC≤ >±]wüºyÓTÆq eT]jÓTTø£ #√≥ \ø°Î|ü⁄s¡+˝À 4 mø£s¡eTT\T rdüTø=qT≥πøs¡Œs¡#·Tø=ì

e∫Ã]. ã+<äs¡T qT+&ç Áô|dæ&Ó+≥T >±s¡T &çÁdæº≈£îº sTT+»˙j·Ts¡T>±s¡T \ø°Î|ü⁄s¡+ e∫Ã Ä Hê\T>∑T mø£s¡eTT\

uÛÑ÷$Tì #·÷∫ <ëìH˚ ÇdüTø£ ì$T‘·Ô+ rdüTø=q<ä\∫q≥T\ ]ø±s¡T¶ MT<ä ÁyêdüTø=ì yÓ[¢]. Áô|dæ&Ó+≥T >±s¡T ‹]–

eT<äsêdüT yÓfi¯ó¢≥‘√H˚ Ä ]ø±s¡T¶ Hêe<ä›≈£î e∫Ãq~. H˚qT ≈£L&Ü Ä Á|ü<˚X¯eTTqT #·÷&É<ä\∫ ˇø£ ìsê∆s¡D ‘˚Bì

ndæôdº+≥T Ç+»˙j·Ts¡T>±]Hê düú\eTTq+<äT Trial pits ô|Ïº+∫j·TT+#·eTì Ä y˚fi¯≈£î H˚qT ≈£L&Ü yÓ[¢‹ì.

y˚T$T<ä›s¡eT÷ Ä düú\eTTq+<äT >√‘·T\qTãÏº #·÷&É>± ô|’ uÛ≤>∑eTTq+<=ø£ n&ÉT>∑T˝À‘·Tø£Hêï ÇdüTø£ ÒH˚

Ò<äT. Ä ˝À‘·T øÏ+<ä q\¢πs>∑&ç ã+ø£eTqTï ñ+~. ø£qTø£ Bìï >∑T]+∫q ìsê∆s¡D≈£î MTÏ+>∑T n»+&Ü˝À

#˚]Œ+∫‹ì. uÀs¡T¶ düeTø£å+eTTq Áô|dæ&Ó+≥T >±s¡T ‘êeTTqT &ç$»Hé Ç+»˙s¡T>±s¡T yÓ[¢q|ü⁄&ÉT ô|’ uÛ≤>∑eTTqT

27

e÷Á‘·y˚T #·÷dæ ìsê∆]+∫‹eTììï |æeTà≥ yÓ’dt Áô|dæ&Ó+≥T >±s¡T ndæôdº+≥T Ç+»˙s¡T >±s¡TqTï yÓ[¢q|ü⁄&ÉT >√‘·T\T

‘·$«+∫ |ü]o\q>± #·÷∫ j·T<Ûës¡∆dæú‹ì ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡ì >∑qTø£ <ëìì e~*y˚dæ yÓTT<äÏ Á|üb˛»\T Á|üø±s¡+

nøÏ«õwüHé nedüs¡eTì rsêàì+#·>√]].

|æeTà≥ eT<äsêdüT qT+&ç ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶ ôdÁø£≥Ø >±s¡T Hêø=ø£ ÒK sêdæ].<Ûäqe+‘·T&É>∑T »MT+<ës¡T\‘√

$yê<äÁ>∑düTÔ\yÓTÆ Ä uÛÑ÷$TH˚ rdüTø=ì Äj·Tq≈£î ôV≤#·TÃ ø£+ô|HÓ‡wüHé sTT#·TÃ≥ø£+fÒ, »MT+<ës¡T sTTkÕÔqH˚

eT]jÓTø£ÿ düÔ\eTT rdüTø=qT≥ j˚T\ j·TTø£ÔeTT ø±<√ ‘Ó\T|ü>√¬sqT. <ëìøÏ »yêãTq+<äT H˚ì≥T\ $e]+∫‹ì.

<˚es¡ø√≥ mùdº≥TqT >∑T]+∫ nãT› Ÿ ≈£î‘·u≤ sTT∫Ãq düqï<äT˝ÀqT, ‹]– Sir Robert loline Á_Ïwt >∑es¡ïyÓT+≥T

‘·s¡|ü⁄q <ëìì renew #˚j·TT≥˝ÀqT >∑\ wüs¡‘·T\T ÄdæÔ ôw&É÷´\T $es¡eTT\qT ¬s$q÷´ uÀs¡T¶ Ä|ò”düT˝À

|ü]o*+∫q#√ <ëì |ü⁄≥Tº |üPs√«‘·Ôs¡eTT\T dü]>± ns¡úeTT ø±>∑\eììï, ÇdüTø£ ø=s¡≈£î eTqeTT ø√] rdüTø√<ä\∫

düÔ\eTTq+<äT »MT+<ës¡Tq ¬øÏº Vü≤≈£îÿ Ò<äììï n~ •düTÔ ìs¡íj·TeTT #˚j·Tã&Éì U≤∞ uÛÑ÷$T nììï... <ëìì

|ü_¢ø˘ |üqT\≈£î rdüTø=qT≥˝À me] nuÛÑ +‘·s¡eTT e⁄+&É≈£L&É<äììï <ëìø=s¡≈£î ø£+ô|HÓqT sTTe«qø£ÿs¡ Ò<äì,

ôV≤#·TÃ ø£+ô|H˚wüqH˚ Á|üX‚ï ñ<äsTT+#·uÀ<äì $|ü⁄©ø£]+∫ Áyêdæj·TT+Ïì.

á dü+>∑‘·T\ìï eT÷s¡T>±] <ë«sê ‘Ó\TdüTø=ì #·\¢|ü*¢ e∫Ãq|ü⁄&ÉT yê] y˚TH˚»s¡TqT |ü+|ü>± sêC≤ >±]‘√

düe÷y˚X¯eTT H˚s¡Œs¡T#·Tø=+Ï$T. ÄHêÏ e÷ dü+uÛ≤wüD˝À |üPs¡«eTT qT+&ç »s¡T>∑T‘·Tqï kÕe÷q´ |üìøÏ ` |ü_¢ø˘

s√&ÉT¶¶ MT<ä |ü]#˚ ÇdüTø£≈£î n&ÉT¶ y˚sTT+#·T≥ mùdº≥T<ës¡T¢qT $<ëé+‘·T\Tq>∑T ‘·eTe+Ï yê]øÏ ‘·–q |üì ø±<äì

#Ó|æŒ‹ì. ø±+Á≤ø£ºs¡T j·T+<äT+&˚ $s√<ÛäuÛ≤eeTT e\q ‘·eT HÍø£s¡¢≥T\ #˚dæs¡ì <ëìì düeT]∆+#·T≥≈£î ‘êqT

|üPqTø=ì #˚dæq sT÷ Á>∑+<∏äeT+‘ê ãT~∆|üPs¡«ø£eTTø±<äì, <ëìH=ø£ |ü≥Tº<ä\ uÛ≤eeTT‘√ #·÷&Éø£ Ä Á|ü<˚X¯eTT

$TqVü‰ eTπs#√≥HÓ’qqT ø±e\dæq ÇdüTø£ rdüTø=qT≥≈£î ‘êyÓTÏº nuÛÑ +‘·s¡eTT #˚j·TuÀeTì #Ó|æŒ]. n+‘·Ï‘√ Ä

ø£<∏ä eTT–dæqqT, n+‘·Ï qT+&ç Hêe+Ï yês¡T uÀs¡T¶ ÀqT sêC≤´+>∑ eéVü‰s¡eTT˝ÀqT Á|üy˚•+#·T≥≈£î »MT+<ës¡T¢

nsTTwüº‘·>∑qT+&ç].á dü+|òüT≥q|òü*‘·eTT Ò ‘·sê«‘· e∫Ãq mìïø£\\˝À »MT+<ës¡¢‘√ dü+|òüTs¡D≈£î ø±s¡DeTT …’q$.

õ˝≤¢ uÀs¡T¶ À Á|ü‹wüº+ãq

õ˝≤¢ uÀs¡T¶ q+<äT yÓT+ãs¡¢ dü+K´ 52 eT+~. M]˝À 1/4 e+‘·T Hê$TH˚wüqT ø±ã&çq yÓT+ãs¡T¢, ‘ê\÷ø±

uÀs¡T¶Áô|dæ&Ó+≥T¢>∑HÓqTïø√ã&ç Bì˝À m≈£î‡ n|òæwæjÓ÷ yÓT+ãs¡T¢>∑qTqïyês¡T mì$T~eT+~ ‘·øÏÿq düuÛÑT´\T Äj·÷

‘ê\÷ø± uÀs¡T¶\ qT+&ç mqTïø√ã&çq Á|ü‹ì<ÛäT\T. ‹ø±ÿì u≤˝≤Jsêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±]ì Áô|dæ&Ó+≥T>± Hê$TH˚≥T

ø±ã&ÓqT. H˚qT yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>∑ HÓqTïø√ã&ç‹ì. Hê$TH˚f…&é yÓT+ãs¡¢ À ø=+‘·eT+~ e÷Á‘·+ Áô|dæ&Ó+≥T≈£î

nqT≈£L\Ts¡T. õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T dü«‘·+Á‘· n_ÛÁbÕj·TT&É>∑T ◊s¡¢+&ÉT <˚oj·TT&ÉT. mìïø£\T »]–q ø=‘·Ô À n|üŒÏ

|ü]dæú‘·T\qT Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î ‘Ó\T|ü⁄≥˝À uÀs¡T¶ düuÛÑT´\˝À HêHé ø√ Ä|üπs≥s¡T¢ ôV≤#·TÃ eT+~

ø£\s¡ì uÀs¡T¶ |ü]bÕ\q kÕ–+#·T≥ ø£wüº‘·s¡eTì, Hê$TH˚wüq¢ dü+K´ô|+#·&É+ n>∑‘· eTì ÁyêôdqT. Ä Ä≈£îº≈£î

$s¡T<ä∆eTT>± #˚j·TM\T˝Ò<äì]. n+<äTe\q uÀs¡T¶ |ü]bÕ\q˝À Áô|dæ&Ó+≥T>±] ìs¡+≈£îX¯‘·«eTTq≈£î

nqT≈£L*+#·<ëjÓTqT. MTÏ+>∑T H√°düT ` nC…+&Ü`$<Ûëj·Tø£ Á|üø±s¡+ @&ÉT s√E\ eé~Û‘√ |ü+|üq+<äT≈£î ˇø£

yÓT+ãs¡T ‘·q Äπøå|üDqT ‘Ó*|æ MTÏ+>∑T Hê|ü⁄#˚j·T >√¬sqT. <ëìì eT¬se¬s’Hê ã\|üs¡#Ó<äsêj·Tì Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T

28

Á|ü•ï+∫]. (Any member may object it) @ yÓT+ã¬s’qqT n&ÉT¶ô|≥ºe#·TÃqì Ä≈£îºq+<äT düŒw”ºø£]+∫j·TTqï+<äTq

eT]jÓTTø£] ÄyÓ÷<äeTT nq>∑‘· eTì »yê_#ÓÃqT. n+‘·Ï‘√ MTÏ+>∑T Ä|æy˚j·Tã&ÓqT.

á MTÏ+>∑T ì\T|ü⁄<ä\≈£î Áô|dæ&Ó+≥T>±] ne´e~Û H√°düT ø±s¡DeT>∑T≥qT sT÷ MTÏ+>∑T≈£î e∫Ãq

yÓT+ãs¡¢ sêø£b˛ø£\ Ks¡TÃ\T (»Øï n\yÓqT‡) Áô|dæ&Ó+≥T>±πs uÛÑ]+#·e\dæj·TT+≥T+<äH˚ $wüj·TeTTqT eTs¡TdüÏ

MTÏ+>∑T˝À ô|Ïº #·]Ã+#·T≥≈£î H√°düTì∫Ã]. Á_Ïwt Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q˝À &ç|òüP´Ï ø£˝…ø£ºs¡T>∑ qT+&ç

ùd«#êÃ¤~Ûø±s¡eTT\qT #Ó ≤sTT+∫qyê&É>∑T≥#˚ Áô|dæ&Ó+≥T>±]ø° #·s¡ HÓ+‘√ ø£wüºeTì|æ+∫q~. nsTTqqT $~Û Òø£,

‘·q eTsê´<äqT, ‘·q kÕúqeTT jÓTTø£ÿ eTsê´<äqT ì\T|ü⁄ø=q >√] yÓT+ãs¡¢ ìwüº|üs¡∫, sTTø£ eTT+<ä≥Tº>±

»s¡T>∑ j·Tqì #Óô|ŒqT. Á|ü‹ $wüj·TeTTHÓ+‘√ C≤Á>∑‘·Ô>∑ #·÷&Ée\dæe#·TÃ≥ #ê˝≤ ø£wüºeTT>∑‘√#ÓqT. ˇø£|ü⁄&ÉT

uÀs¡T¶≈£î nedüs¡eTT Òì~ yÓ÷≤s¡T ˝≤Ø\T ø=Hêï&Éì, Ä uÒs¡eTT˝À ø=+‘· ø£$TwüHé rdüTø=ì bÕ‘·$ ø=Hêï&Éì

yÓTT<ä\>∑T ø=ìï Äs√|üD\T #˚dæ, yêÏì $#ê]+#·T≥ø=ø£ ø£$T°ì y˚dæ]. Ä ø£$T°øÏ qqï<Ûä ≈£åîì>∑ ø√]].

Çe˙ï sê»ø°j·T $uÛÒ<äeTT\‘√ ø£*–q eTqdü‡+<˚Vü≤eTTqT ô|+bı+~+#·Tø=q>± ‘˚*q <äTwüŒ*‘·eTT\ì

#Ó|üŒe#·TÃqT. Ç≥T¢+&É>±, 1924 dü+ˆˆeTT e÷]Ã HÓ ≤Ks¡Tq @\÷s¡T˝À uÀs¡T¶ MTÏ+>∑Tq¬ø’ düuÛÑT´\+<äs¡÷ e∫Ã

j·TT+&ç]. yÓT+ãs¡¢+<äs¡T ø£*dæ e÷≤¢&ÉTø=ì Áô|dæ&Ó+≥T>±]ø=ø£ sêj·TuÛ≤s¡eTTq+|æ]. ñ<äj·T|ü⁄ |üP≥

Áô|dæ&Ó+≥T>±]ì MTÏ+>∑T≈£î sê≈£î+&Ü (Äj·Tq) ãdü ÀH˚ e⁄+&É>√s¡T‘·÷, eT<Ûë´Vü≤ïeTT qT+&ç Äj·Tq MT<ä >∑\

Äs√|üD\qT ìcÕŒøÏåø£eTT>∑ $#ê]+∫ ì»eTTqT ‘˚\TÃø=ì düK´‘·>± |ü]wüÿ]+#·<ä\∫‹eTì ø£ãTs¡T #˚dæ].

n+<äTø±j·Tq düeTà‹+#·ø£ MTÏ+>∑THês¡+_Û+#ÓqT. n|ü⁄&ÉT yÓT+ãs¡T¢ Á|ü‹wüº+uÛÑq Dead Lock nH˚ ø=‘·Ô |ü+<∏ëqT

neT\T »]|æ].

MTÏ+>∑T ˇø£ ∫qï $wüj·TeTT‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq~. ªª&çÁdæº≈£îº sTT+»˙j·Ts¡T>±]øÏ (ø±ìŒ¤&Óì¸j·T˝Ÿ ]ø±s¡T¶)

s¡Vü≤dü ]ø±s¡T¶ ø=s¡ø√ ô|f…º ø±e …qìµµ #Ó|æŒ <ëìì XÊ+ø£åqT #˚j·T>√¬sqT. <ëì¬øH√ï $<ÛäeTT\>∑T Á|üX¯ï\T kÕ–+∫].

Ç~es¡≈£î nÏºô|f…ºº e⁄+&˚<˚Hê? n~|ü⁄&˚yÓTÆq~? ø=q<ä\∫q ô|f…º @yÓ÷düÔ]~? @ |òüs¡+˝À ø=q<ä\∫]? Ç+ø±

@j˚T |òüs¡eTT\˝ÀHÓ’Hê $#ê]+∫Hêsê? Äj·÷ |òüs¡+\˝Àì ô|f…º\ jÓTTø£ÿ HêD´‘·, KØ<äT yÓTT<ä\>∑T $es¡eTT\T

‘Ó\T|ü⁄<äTsê? nì ô|≈£îÿ Á|üX¯ï\T y˚j·T>±, yêÏ À es¡Tdü>± ø=ìï Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëqeTT*∫ÃqqT Á|ü•ï*+ø£q÷

y˚j·TT#·Tqï+<äTq $düT¬>‹Ô, ‘·øÏÿq düe÷#ês¡eTT *|ü⁄&ÉT ‘·qe<ä› Ò<äì #Óô|ŒqT. düe÷#ês¡eT+‘ê |üP]Ô>±

‘Ó\TdüTø=H˚es¡≈£î <ëìì Ä|æy˚j·T>√]]. n≤¢ Ä|ü⁄#˚j·T ‘·>∑<äì eT]ø=+<äs¡ì]. Ä|üeTH˚yê]ù|s¡T¢ `

Ä|üe<ä›H˚yê] ù|s¡T¢ ` ‘·≥düúeTT>∑ qT+&˚ yê]ù|s¡T¢ $TìŸ ãT≈£îÿ˝À $es¡eTT>± Áyêj·Te …qì ø√]]. Ä $<ÛäeTT>±

eT÷&ÉT ‘·s¡>∑‘·T\T>± ù|s¡¢ìï ÁyêsTT+∫].

‘·sê«‘· ¬s+&Ée n+X¯eTTHês¡+_Û+#ÓqT. n~ ≈£L&Ü ˝≤+#Û·qÁbÕj·TeTT>± XÊ+ø£åqT ø√]q<˚>±˙ ô|<ä›

#·s¡Ã˙j·÷+X¯eTT>±<äT. s√&É¢ì$T‘·Ô+ ø±e\dæq ø£+ø£s¡≈£î, yÓT≥˝Ÿ ø±«Ø, møÏ«õwüHé XÊ+ø£åqT #˚j·Te …qì

ø√s¡ã&ÓqT. Ç~es¡≈£îqï ø±«Ø m|üŒÏ‘√ eTT–+ô|’q<äì, Áø=‘·Ô~ ø±e …qì Á|üb˛»\T m|ü⁄&ÉT e∫Ãq<äì, mø£ÿ&É

eTq≈£î M\T>±qT #Íø£>±qT \_Û+#·>∑\<äì $#ê]+∫Hêsê? yêÏ $esê Ò$TÏ. nH˚ yÓTT<ä …’q ndü+U≤´ø£eTT\>∑T

Á|üX¯ï\‘√ $dæ–+∫]. ∫es¡≈£î Bìì ≈£L&Ü yÓTT<äÏ <ëì<ë]πø ˝≤–]. n+‘·≥H=ø£ düuÛÑT´&ÉT Ò∫, á düuÛÑ À

29

|ü]>∑DÏ+#·&É≈£L&Éì z≥T ≈£L&Ü #˚]Ã …øÏÿ+#·ã&çq+<äT≈£î MTÏ+>∑T nXÊÁd”Ôj·TeTì, $TìŸ ãT≈£îÿ˝À Áyêj·T>√¬sqT.

<ëì $es¡eTT ÒeTq>±:` ;ÛeTes¡+ ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T >∑+<Ûä+ yÓ+ø£j·T´ Hêj·TT&ÉT>±s=ø£ dü+<äs¡“¤eTT˝À

‘·q |ü<ä$øÏ ]C…’Hé #˚dæq+<äTq <ëì‘√bÕ≥T sT÷ uÀs¡T¶ À >∑\ m≈£î‡ n|òæwæjÓ÷ yÓT+ãs¡T |ü<ä$ ≈£L&Ü b˛sTTq~.

Ä ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ ‹]– Äj·TqH˚ Áô|dæ&Ó+≥T>± mqTïø=qï+<äTq <ëì‘√bÕ≥T sTT#·≥ yÓT+ãs¡T |ü<ä$ ≈£L&Ü eT[¢

@s¡Œ&çq~.

nsTT‘˚ sT÷ $wüj·TeTT H√Ï|òæπøwüHé »]–q |æeTà≥ neT\T˝ÀøÏ sêe …qT. n~+‘·es¡≈£î »]–q≥T\ á

Ä|ò”düT≈£î ‘Ó*j·T|üs¡#·ã&Éq+<äTq Äj·Tq y√≥Tq ø£qs¡TΩ&Éì Ä y√≥Tì|ü⁄&û $uÛÑ»q>± Áyêdæq ù|s¡¢ À #˚s¡TÃ≥

nXÊÁd”Ôj·TeTì, yÓT+ãs¡T>± m+#· M\T Òì yê] z≥T rdüT≈£îqï+<äT≈£î Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡XÊÁd”Ôj·T#·s¡ »]–+∫q≥T\

$TìŸ ãTø˘ À Áyêdæ MTÏ+>∑T #Ó\¢H˚s¡<äì, s¡<äT›|üs¡#·>√]]. <ëì‘√ ãj·T\T<˚]q >=|üŒ dü+#·\qeTTqπøMT

#˚j·T≥≈£îqT Áô|dæ&Ó+≥T>±]øÏ ‘√#·ø£, ìsêÈ+‘·T&Ó’, Hê dü\Vü‰qTù|øÏå+#ÓqT. n|ü⁄&ÉT H˚qT Ò∫, düuÛÑyê]‘√ n|üŒÏπø

eT<Ûë´Vü≤ï+ 12 >∑+ˆˆ\T ø±e∫Ãq~ >∑qTø£ Ä |üP≥≈£î MTÏ+>∑Tì\T|ü⁄ #˚dæ eT<Ûë´Vü≤ï+ 2 >∑+ˆˆ\ qT+&ç eTs¡\

düe÷y˚X¯eT>∑Tq≥T\ yêsTT<ë y˚j·T>√]‹ì. <ëìø£+<äs¡T düeTà‹+∫ Ò∫].

¬s+&ÉT >∑+≥\ MTÏ+>∑T≈£î Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T sêH˚ Ò<äT. y˚Ty˚T |üP]Ô#˚dæ‹$T. kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+ˆˆ\≈£î

MTÏ+>∑T eTT–+|ü⁄ düeTj·TeTTq≈£î, Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T ‘·q |ü<ä$øÏ ]õπ>ïwüHé Áyêdæ |ü+ô|qT. n~ MTÏ+>∑T˝À

#·<äeã&ç n+<ä] m<äT≥ HêyÓ÷~+#·ã&ÓqT. <ëì‘√ u≤<Ûä ‘·j·÷e‘·÷Ô Hêô|’ ø=iÏ–q~. kÕ˝≤Ks¡THê&ÉT kÕj·T+Á‘·+

5 >∑+ˆˆ\ es¡≈£î ‘Ó*j·T˙j·Tø£ nø£kÕà‘·TÔ>± ]C…’qT #˚j·TT≥˝ÀHÓ+‘· ì>∑÷&ÛÉyÓTÆq sTTã“+~ ø£\>∑>∑\<√ #Ó|üŒC≤\qT.

Áø=‘·Ô dü+e‘·‡s¡e÷s¡+uÛÑeT>∑T≥#˚ eTs¡TdüÏ dü÷s√´<äj·TeTT y˚fi¯≈£î õ˝≤¢ j·T+<ä+‘·≥qT >∑\ À˝Ÿπ>≥T¢ Áø=‘·Ô

sTTC≤sê<ës¡¢≈£î e|üŒ–+‘·CÒj·Te\dæj·TTqï~. Ä\dü yÓTÆ‘˚ sTTC≤sê<ës¡T≈£î e#˚Ã sêã&ç ø=+‘· qwüºyÓTÆq<äH˚ kÕ≈£î

#Ó|æŒ #Ó*¢+|ü⁄˝À ø=+‘· eTT<äsê ø√¬s<äs¡T.

n<˚$<Ûä+>± õ˝≤¢ Àì πse⁄\T, Áø=‘·Ô sTTC≤sê<ës¡¢≈£î e|üŒ–+‘·#˚j·Te\dæj·TTqï~. õ˝≤¢j·T+<ä* yÓ÷≤s¡T

ø±s¡¢+Ïì dü]jÓÆTq Äs¡¶s¡T˝À qTqï~ Òì~ |ü]o*+∫ …’ôdqT‡˙j·Te\dæj·TTqï~. Òì#√ eTs¡TdüÏ ñ<äj·TeTTq

düØ«düT ãdüT‡\˙ï q&ÉT|üM\T+&É<äT. ÇÏº |üqT\ìï+Ïì ˇø£ sêÁ‹˝À nìï#√≥¢qT »]|æ+#˚ j˚TsêŒfÒ¢$<Ûä+>±

kÕ<Ûä eT>∑TqT. Ç≥Te+Ï Ä˝À#·q\ uÛ≤s¡eTT‘√ ãdüπø–‹ì. n|üŒÏøÏ eT÷&ÉT s√E\ qT+&ç m&É‘Ó>∑ì |üqT\‘√

ìÁ<ëVü‰s¡eTT\T dü] Òø£ m+‘√u≤<Ûä>±qT+≥Tqï ‘·s¡TDeTT˝À sT÷ uÛ≤s¡eTT ≈£L&Ü dü+uÛÑ$+#·T≥‘√ Hê |üì #ê˝≤

<äTs¡“¤s¡eTì|æ+∫q~. nìïÏøÏ <Ó’yêqT≈£L\´‘· Á|ü<ÛëqeTH˚ q$Tàø£ e÷Á‘·eTT qqTï M&Éq+<äTq kÕj·T+ø±\ ÁbÕs¡∆q

eTT–+#·Tø=ì Ä˝À#·q\‘√ |üs¡T+Ïì. n|ü⁄&ÉT ø=ìï e÷s¡ZeTT\T >√#·]+∫q$.

n|ü⁄&ÉT >∑Te÷kÕÔ\qT s√≥Ø $TwüHé yÓTT<ä\>∑T |ü]ø£s¡eTT\‘√ s¡|æŒ+#·Tø=ì, H˚qT|üs¡T+&çj˚T ø£+&ÉT¢

eT÷dæø=ì düTŒ¤]+∫q ˇø=ÿø£ÿ Ä˝À#·q Á|üø±s¡+ #Ó|æŒ #˚sTT+∫‹ì. 1. õ˝≤¢ j·T+<ä+‘·≥ Çs¡Te~ nsTT<äT>∑Ts¡T

zes¡Td”j·Ts¡T¢ ø£\s¡T. @ ÁbÕ+‘·eTTq+<äTqï yê]øÏ Ä ÁbÕ+‘·eTTq+<ä* À\Tπ>≥¢qT Áø=‘·Ô sTTC≤sê<ës¡¢≈£î eTs¡TdüÏ

dü÷s√´<äj·TeTT y˚fi¯≈£î e|üŒ–+‘·#˚j·TT≥≈£îqT Ä düeTj·÷ìøÏ sTTC≤sê<ës¡T>±ì >∑Te÷kÕÔ>±ì ÒìjÓT&É\

e#˚Ães¡≈£î &çbÕs¡TºyÓT+≥\T>± edü÷\T #˚dæ, edü÷\Tô|’ø£eTT‘√ yêfi¢≈£î ˇ|üŒ–+∫ s¡o<äT rdüT≈£î |ü+|üee\dæq<äì

30

e⁄‘·Ôs¡Te⁄\T Áyêdæ s√≥Ø $TwüHé MT<ä dü+‘·ø£eTT‘√ düVü‰ ø±e\dæq ø±|”\T rsTT+∫‹ì. 2) sTTC≤sêπse⁄\qT

Äj·÷ ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T¢ >±ì n#·≥øÏ düMT|üeTTq+<äTqï yÓT+ãs¡T¢>±ì me]øÏ M\>∑T#√≥¢ yê]πø

@sêŒ≥T#˚dæ, πse⁄sTTC≤sê bÕ&çq Áø=‘·ÔbÕ≥<ës¡¢≈£î eTs¡TdüÏ dü÷s√´<äj·TeTTy˚fi¯≈£î e|üŒ–+#·T≥≈£îqTï yêfiË¢es¡T

düeTj·÷ìøÏ sêì#√, e#˚Ães¡≈£î nj˚Tédü÷\T kıeTTà‘√ düVü‰ yêfi¢øÏ∫Ã s¡d”<äT |ü⁄#·TÃ≈£î |ü+|üe\dæ+~>± Áyêdæ

ô|’ $<ÛäeTT>±H˚ ø±e\dæq ø±|”\T rsTT+∫‹ì. 3) …’ôdqT‡ |ò”E\T ø£Ïºq düØ«düTãdüT‡<ës¡¢≈£î ˇø£ HÓ\ es¡≈£î

f…+|üs¡Ø |ü]àŸ Çdü÷Ô HÓ\˝À|ü Ò y˚TeTT ìj·T$T+#˚ yêsTT<ëHêÏøÏ Vü‰»¬s’ ãdüT‡ ‘·ìF #˚sTT+#·Tø=ì Áø£eTyÓTÆq

…’ôdqT‡ rdüTø√e\dæq<äì Áyêdæ ô|’ $<ÛäeTT>±H˚ ø±e\dæq ø±|”\T rsTT+∫‹ì.

n|ü&Ü ø±–‘·eTT\qT &çkÕŒN >∑Te÷kÕÔ\+<ä]#˚‘·qT yÓ+≥H˚ ‘·j·÷s¡T #˚sTT+∫ düØ«düT ãdüT‡\ <ë«sê

Äj·÷ …’q¢ nqT≈£L\‘· Á|üø±s¡+ Ç∫Ã, Ä sêÁ‹ ‘Ó\¢yêπs˝À|ü\ me] ø£es¡T¢ yê]øÏ düs¡T« nj˚T´˝≤>∑Tq ã+<√ãdüTÔ>±

ãdüT‡\ yêfi¢≈£î#Ó|æŒ Ç|æŒ+∫‹ì. @ ãdüT‡˝À @ ø±–‘·eTT sTT∫Ã |ü+|æq~ Áyêdæ yêfi¢ #˚‘· dü+‘·ø±\T

#˚sTT+#·Tø=qã&ÓqT. @ ãdüT‡yêfiË’¢q sTTe«&ÉeTT˝À ˝À|üeTT »]–q jÓT&É\ yêfi¢ …’ôdqT‡\≈£î Çã“+~

ekÕÔ<˚yÓ÷qì uÛÑj·T+‘√ yêfi¢+<äs¡T dü]>±H˚ düø±\eTT˝À Ä ø±–‘·eTT\qT ã≤«&Ü #˚dæ e÷ Ä|ò”düT≈£î s¡d”<äT

|ü+|æ]. nìï #√≥¢ qT+&ç düÁø£eT+>± »]|æq≥T\ s¡o<äT\T, ]b˛s¡Tº\T #˚]q$. |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ Àπø õ˝≤¢

uÀs¡T¶>∑qT+&ÉT≥#˚ |üì C≤dæÔ>±qT+&˚~.

|ü]bÕ\Hê $<ÛëqeTTq+<ä* |üPsê«qTuÛÑeeTT>±ì, ‘·ØŒ¤<äT>±ì Ò≈£îqïqT, |ü …¢≥÷s¡T ìyêdüT …’qqT,

kÕe÷q´ $<ëé+‘·T …’qqT @ ˝À|üeTT Ò≈£î+&Ü düÁø£eT $<ÛëHêeTT\‘√ #·ø£ÿì jÓ÷#·q\T >∑*–, ‘·eT

$<äT´ø£Ô<Ûäs¡àeTT\qT $T>∑T\ düeTs¡∆‘·‘√ ìs¡«Væ≤+#·>∑\yês¡THêïs¡ì, n+‘·≈£îeTT+<äT n~Ûø±s¡eTT˝ÀqTqï ãd”Ô

ìyêdüT …’q $<ëé+‘·T\>∑T yês¡+<äs¡T Á>∑Væ≤+#·>∑*–]. kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø£eTTq+<äT ≈£L&Ü $T>∑T\ ‘Ó*$>∑\

|ü]bÕ\Hê<äø£å‘· >∑\ düeTs¡T∆\THêïs¡H˚ >∑∑eTìø£ >∑*– n|üŒÏ |ü]bÕ\Hê ]b˛s¡Tº\ MT<ä ‘·è|æÔø£s¡eT>∑T

dü<ä_ÛÁbÕj·TeTT\qT Ò¢œ+∫]. uÀs¡T¶ |ü]bÕ\HêØ‘ê´ Äj·÷ dü+<äsê“¤\˝À »]–q #·s¡ \ìï+Ïì $|ü⁄©ø£]+∫

Áyêdæq#√ Á>∑+<∏ä $düÔs¡eT>∑Tqì ‘·\∫ Ç+‘·Ï‘√ BìHê|æy˚dæ ‘·sê«‘· ø£<∏äHês¡+_Û+#Ó<äqT.

eT∞¢ õ˝≤¢ uÀs¡T¶ mìïø£\T

1927 dü+e‘·‡s¡eTTq ã+<äs¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ mìïø£\˝À #·\¢|ü*¢ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ kÕúqeTTq≈£î H˚H=ø£

nuÛÑ ]ú>± ñ+Ïì. Ä ˇø£ÿkÕúqeTTq≈£î nuÛÑ s¡Tú\eTT @&ÉT>∑Ts¡eTT. Hê‘√ eT+∫ b˛° nqT≈£îqï ø£+sƒ¡eTH˚ì

yÓ+ø£≥s¡+>∑j·T´>±]ì n|üŒÏ #·\¢|ü*¢ sêC≤>±¬s’q leT+‘·T sêC≤ n+øÏ &ÉT Á|ükÕ<é ãVü≤<ä÷sY >±s¡T #ê˝≤

Áb˛‘·‡Væ≤+∫ b˛° #˚sTTdüTÔHêïs¡T. sêC≤>±]ì H˚qT #·÷∫q|ü⁄&ÉT n|üŒÏπø s¡+>∑j·T´>±]øÏ ‘êqT e÷≥ sTT∫ÃHêqì

Äj·Tq ‘·q ø±¢dty˚TŸ nì düe÷<Ûëq+ #Ó|æŒ]. dü«‘·Vü‰ yê] eTqdüT˝À H˚qT ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶≈£î sêe&ÉeTT düT‘·sêeTT

sTTwüºeTT Ò<äT. |æeTà≥ ø=~›s√E\≈£î z≥¢ Á|ü#ês¡eTT ø=s¡≈£î H˚qT #·\¢|ü*¢ À qT+&É>± s¡+>∑j·T´>±s=ø£ ÒK Áyêdæ

|ü+|æ]. ªªø=ìï ø±s¡DeTT\ e\q á <äbòÕ≈£î ‘êqTe÷qT≈£îHêïqì ‘·qøÏ#ÓÃ<äeTqï yê] z≥T¢ ≈£L&Ü H˚H˚

dü+bÕ~+#·Tø=ì »j·TeTT bı+<äe …qì ‘êqT ø√s¡T‘·THêïµµqì Áyêdæ |ü+ô|qT.

|æeTà≥ sêC≤>±]ì yê] y˚T&É ÀH˚ <ä]Ù+∫‹ì. yês¡T qqTï #·÷&É>±H˚ ‘·qqT z≥¢&ÉT>∑T≥πø e∫Ã‹qH˚

31

uÛ≤eeTT‘√ ªªs¡+>∑j·T´ >±s¡T e÷qT≈£î+≤eTHêïs¡T, ˙ dü+>∑‹ Hê≈£î C≤„|üø£eTT Òø£ e÷¬ …+bÕÏ yÓ+ø£≥ø£èwüíj·T´

>±]øÏkÕÔqHêïqT. Ç|ü⁄&ÉT e÷s¡TŒ>± #Ó|æ‘˚ qqTï ãB›≈£îì>± ì+~kÕÔs¡T. ‘=+<äs¡|ü&ç eTT+<äT>± e÷≥ sTT∫Ã‹qì

˙y˚MT nqTø√e<äT›µµ nì qÁeT‘·>± q#·ÃC…|æŒHês¡T. n+<äTMT<ä≥ H˚qT MT z≥¢ ø=s¡≈£î sê Ò<äT. H˚HÓ+<äT≈£î

e∫Ã‹qq>±? MT ìyêdü kÕúqeTTqTï, MT |üs¡>∑D≤ sê»<Ûëììï nsTTq #·\¢|ü*¢ À »]π> mìïø£\˝À MT

sTTwüºeTTq≈£î e´‹πsø£eTT>± ì*∫ H˚qT ¬>\Tbı+~q#√, MT eTqdüTq+<ä* nsTTwüº‘· e\¢ ø£*π> ø£ø£å‘√

eTTqTà+<˚yÓ’Hê n|üø±s¡eTT\T Hê≈£î ‘·≥dæú+#·TH˚yÓ÷qH˚ dü+<˚Vü≤eTT Hê eTqdüTq+<˚s¡Œ&ç ‘·ìïyês¡D≤s¡∆yÓTÆ MTe<ä›H˚

nìï dü+>∑‘·T\T ‘˚\TÃø√<ä\∫e∫Ã‹ì. H˚qT uÀs¡T¶ À Á|üy˚•+#·T≥ MT≈£î ìX¯Ãj·T+>± eTqkÕsê sTTwüºeTT Òì

jÓT&É\ Hê‘√H˚ düŒwüºeTT>± #Ó|æŒy˚j·T+&ç H˚qT ãT~∆|üPs¡«ø£eTT>∑ e÷ìy˚ôd<äqT. <ëì‘√ z≥¢ Á|ü#ês¡u≤<Ûä

‘·|æŒb˛‘·T+~. á |ü<ä$˝À Hê dü«˝≤uÛÑy˚TMT Òq+<äTq e÷qTø=qT≥˝ÀHê¬øÏº dü+ø√#·eTT qT+&ÉuÀ<äT nì

düŒw”ºø£]+#·>±, <ëìøÏ »yêãT>± yês¡T Hê‘√ ªªI am the last man to say soµµ nì #Ó|ü⁄‘·÷ qqTï eTTK´eTT>±

ì\Te e\dæq<˚qì Áb˛‘·‡Vü≤ø£s¡eTT>±, mìïø£\T »]–q eTs¡Tø£åDeTT qT+&ç Hê jÓT&É\ ‘êeTT mÏº <˚«wü

uÛ≤eeTT\T eVæ≤+#·qì, mìïø£\˝ÀH˚qT ¬>\Tbı+<ä>±H˚ ‘êH˚ eTT+<äT>± qqï_Ûq+~+#Ó<äqì ≈£L&Ü #Óô|ŒqT.

n|üŒÏøÏ mìïø£\ e´e~Û Äs¡Ts√E\T e÷Á‘·y˚T ø£\<äT. Á|ü#ês¡eTT ø=ø£ ø±s¡T n<Ó›≈£î e÷≤¢&ç ã+<äs¡T qT+&ç

‘Ó|æŒ+∫‹ì. Á|ü#ês¡eTT düÁø£eTeTT>±H˚ »]–q~. mìïø£\ Á|ü#ês¡eTT˝À Hê≈£î e´‹πsø£eTT>∑ sêC≤>±s¡T yê]

X¯øÏÔø=\~ Á|ü#ês¡eTT #˚sTT+#·&ÉeTT, ‘·q dü«+‘· |ü\T≈£îã&ç q+‘·qT $ìjÓ÷–+∫ ô|≈£îÿeT+~øÏ ‘êH˚ dü«j·TeTT>±

#Ó|üŒ&ÉeTT‘√qT H˚qT ¬>\T#·T≥ ø£wüº‘·s¡eTì ‘√∫q~. mìïø£\ dü+<äs¡“¤eTT˝À »MT+<ëØ ôd+≥s¡>∑T≥qT @ n\¢s¡T\T

»s¡T>∑≈£î+&ÉTq≥T\H˚sêŒ≥T #˚sTT+#·>√] õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>±]øÏ eTT+<äT>±H˚ Áyêdæ‹ì. n+<äT≈£î Äj·Tq y˚TõÁùdº≥TqT

b˛*+>∑T Ä|ò”düs¡T>±qT dü]ÿ˝Ÿ ÇHéôdŒø£ºs¡TqT düuŸ ]õÁkÕºs¡TqT ndæôdº+≥T‡>±qT ìj·T$T+∫]. MT dü«kÕúqeTT˝À @

n\¢] »s¡>∑≈£î+&ÉTq≥T\ #·÷&Ée\dæq u≤<Ûä ‘· MT≈£î ≈£L&Ü ø£\<äì »MT+<ës¡T>±]øÏ ø£ …ø£ºs¡T>±s¡T ôV≤#·Ã]+∫

yê]ø=ø£ ÒK Áyêdæ]. n+<äTe\¢ ÄHê&ÉT n\¢s¡T¢ @MT »s¡>∑ Ò<äT.

b˛*+>∑T HêÏ ñ<äj·TeTT mì$T~ >∑+≥\j˚T´dü]øÏ e÷ ø±s¡T Á&Ó’es¡T Hêe<ä›≈£î e∫Ã f…Æs¡T #Ó&çq<äì ø=‘·Ô

f…Æs¡T u…»yê&É yÓ[¢‘Ó#·TÃø=qT≥≈£î kıeTTà ø±e …qì $#ês¡eTT qÏ+∫ n&ç¬>qT. á yÓ÷düeTTq≈£î ø±s¡DeTT

ãVæ≤s¡+>∑eTTqπøMT ø£ì|æ+#·ø£b˛sTTqqT n+<äs¡T u≤Vü‰≥eTT>±H˚ #Ó|üø=ì]. H˚qT u≤&ç>∑≈£î e÷≤¢&ÉTø=qï

»≤ÿqT Hê≈£î <=s¡ø£≈£î+&Ü yπs |üHêï>∑eTT |üìï]. ∫es¡≈£î ˇ+f…<äT› ã+&ç ≈£L&Ü <=s¡ø£q+<äTq ø±*q&Éø£j˚T

>∑‹jÓÆTq~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä kÕj·T+ø±\eTTq≈£î mìïø£\ b˛*+>∑T |üP]Ô#˚düTø=ì ô|f…º\T d”fi¯ó¢ y˚dæ b˛©düT

ã+<√ãdüTÔ‘√ Ä sêÁ‹ ã+<äs¡T |ü+|æy˚dæ]. z≥T¢ …øÏÿ+∫q s√Eq eT<Ûë´Vü≤ï+ es¡≈£î sêC≤>±] bÕØºπø

¬>\T|üqTø=ì]. yÓTT‘·Ô+ z≥¢ìï …øÏÿ+#·T≥ |üP]Ôj·T>∑Tdü]øÏ »j·TeTT Hê<˚qì Á|üø£Ï+#·ã&ÓqT.

sêC≤>±s¡T ˝À>∑&É Hê‘√ nìj·TTqï Á|üø±s¡eTT ‘·eT >∑TÁi|ü⁄ ã+&çì |ü+|æ qqTï s¡|æŒ+#·Tø=ì

n_Ûq+~+∫]. n|ü⁄&ÉT yês¡T Hê‘√ dü+uÛ≤wæ+#·T‘·÷, ‘·eT‘√ qeTàø£eTT>± #Ó|æŒqyês¡+<äs¡÷ e´‹πsø£eTT>± z≥T

y˚dæHês¡ì n+<äTe\¢ H˚qT ¬>\TÃ≥ ‘·≥dæú+∫q<äì, ‘·q e<ä› e÷≤¢&çq yê] e÷≥\˝À>∑\ ªª∫‘·Ô+, ∫‘·Ô+µµ jÓTTø£ÿ

ns¡∆eTT ‘·q≈£î u≤>± ‘Ó*j·Te∫Ãq<äì #Ó|æŒ]. |æeTà≥ yês¡Tqï+‘·ø±\eTT qHÓï+‘√ >ös¡eeTT‘√H˚ #·÷#·T#·T+&ç].

&çÅdæºø˘ m&ÉT´πøwüq˝Ÿ øöì‡\T Áô|dæ&Ó+≥T>± u≤<Ûä´‘·\T 32

Ä $<ÛäeTT>± mìïø£\˝À ¬>\Tbı+~ 1927 dü+e‘·‡s¡eTT ‹]– ã+<äs¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ düuÛÑT´&ÉHÓ’‹ì. Ä

‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ qT+&ç ø£ècÕí &çÁdæº≈£îº m&ÉT πøwüq˝Ÿ øöì‡\T≈£î |ü+|üe\dæq Ç<ä›s¡T Á|ü‹ì<ÛäT\˝À qH=ïø£]>±

HÓqTïø=ì]. <ëì‘√ H˚qT &çÁdæº≈£îº m&ÉT πøwüq˝Ÿ øöì‡˝Ÿ yÓT+ãs¡T>± Á|üy˚•+∫‹ì. &ç.Ç.dæ.˝À Á|ü‹ ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶

qT+&çìï, õ˝≤¢ À>∑\ Á|ü‹ eTTìdæbÕ*°qT+&çìï, Ç<ä›]<ä›s¡T>± e#˚Ã Á|ü‹ì<ÛäT\TqTï, (Ex. Officio) ñ<√´>∑Ø‘ê´

yÓT+ãs¡T¢>±, õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T, õ˝≤¢ m&ÉT πøwüq˝Ÿ Ä|ò”düs¡T eTVü≤eTà&ÓÓHé dü÷ÿfi¢ sTTqôdŒø£ºs¡T, >∑s¡T\T‡ πs+õ

ÇHéôdŒÁø£ºdt\TqTï, 1. ø£q&çj·THé u≤|æºdüTº $TwüHé (dæ._.m+.) 2. s√eTHé ø±<∏ä*≈£îÿ $TwüHé (ÄsY.dæ.m+.)

3. Ç+&çj·THé ÁøÏdæºj·THé $TwüHé (◊.dæ.m+.), 4. #Ó]Ã$TwüHé (dæ.m+.mdt) 5. eTTøÏÔ ôd’qéTT (kÕ Ò«wüHé Ä]à) á

nsTT<äT dü+düú\ qT+&çe#˚Ã nsTT<äT>∑Ts¡T Á|ü‹ì<ÛäT\T HêHé$TwüHé msTT&Ó&é dü÷ÿfi¢ ‘·s¡|ü⁄q e#ÓÃ&ç sTT<ä›s¡T

Á|ü‹ì<ÛäT\T ø£*dæ yÓTT‘·Ô+ 32 eT+~ yÓT+ãs¡¢‘√ H˚s¡Œ&çj·TT+&ÓqT. <ëìøÏ n<Ûä ≈£åî&ÉT>± n|üŒÏ ø£ècÕí õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T

A.R.C. West Lake I.C.S. >±s¡T+&ç]. Áô|dæ&Ó+≥T>±s=ø£Hê&ÉT ‘·q≈£î >∑\ eéVü‰s¡ uÛ≤s¡eTT\qT e´ø£Ô|üs¡∫].

øöì‡\T Áô|dæ&Ó+≥T, yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T |ü<äe⁄\qT mìïø£≈£î ô|f…º<äqì dü÷∫+#·>± <ëìøÏ düuÛÑT´\+<äs¡T

düeTà‹+∫]. ‘˚~ ìs¡ísTT+∫ u…»yê&É eT÷´õj·T+ Vü‰\T˝À mìïø£\ MTÏ+>∑T »s¡T|ü ìX¯ÃsTT+∫]. ÄHê&ÉT

MTÏ+>∑T y˚fi¯≈£î eTT+<˚ u…»yê&É À <ÛäHê«&É nq+‘·+ >±] ã+>∑fi≤˝À düuÛÑT´\T #ê˝≤eT+~ düe÷y˚X¯yÓTÆ ˇø£

ì•Ã‘ê_ÛÁbÕj·TeTTq≈£î e∫Ã]. Ä @sêŒ≥T˝À &Üˆˆ <ÛäHê«&É lsêeT#·+Á<äsêe⁄, m+.m., m+.&ç. Áô|dæ&Ó+≥T>±qT,

H˚qT yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>±qT n#·Ï yês¡+<äs¡T ìs¡ísTT+∫]. |æeTà≥ n≥T qT+&ç y˚TeT+<äs¡eTT MTÏ+>∑T Vü‰\T

#˚]‹$T. n#·≥≈£î e∫Ãq $T>∑‘ê yÓT+ãs¡T¢ ≈£L&Ü BìøÏ nqT≈£L*+∫]. ø£ …ø£ºs¡T>±] MTÏ+>∑Tf…ÆeTT≈£î e∫Ã].

mìïø£\T »]π>≥|ü⁄&ÉT #ê˝≤ #√≥¢ XÊ+‹ uÛÑ+>∑eTTq≈£î ø£\Vü≤ Á|ü<äeTT>∑ qT+&ÉT≥ dü+uÛÑ$+#·T#·T+&ÉTq≥T\ãÏº

b˛©düT\ düVü‰j·TeTT ø±e\dæe#·TÃH˚yÓ÷qì ø£ …ø£ºs¡T>±s¡T ‘·>∑T C≤Á>∑‘·Ô eVæ≤+∫].

mìïø£\ MTÏ+>∑T ÁbÕs¡+_Û+#·>±H˚ düuÛÑT´\+<äs¡T @ø±_ÛÁbÕj·TeTT‘√ ô|’ ìs¡íj·TeTTqT Áô|dæ&Ó+≥T>±]øÏ

‘Ó*j·TCÒdæ]. yês¡|ü⁄&ÜX¯Ãs¡ #·øÏ‘·T …’ øöì‡˝Ÿ düuÛÑT´\ ◊ø£ ‘· HÓ+‘√ XÊ¢|òæT+∫]. Ä $<ÛäeTT>± H˚qT &ç.Ç.dæ. yÓ’düT

Áô|dæ&Ó+≥THÓ’‹ì. |æeTà≥ &Üˆˆ <ÛäHê«&É lsêeT#·+Á<äsêe⁄>±]øÏ ø£ècÕí õ˝≤¢ uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T>± qT+&Ó&ç |ü<äM

ø±\eTT |üP]Ô nsTTq+<äTq <ëì‘√bÕ≥T &ç.Ç.dæ.j·T+<äTqï mø˘‡`n|ò”wææjÓ÷ yÓT+ãs¡T |ü<ä$ìï, <ëì‘√bÕ≥T>±

&ç.Ç.dæ. Áô|dæ&Ó+≥T |ü<ä$ìï eTT–+ô|’q$. n|ü⁄&Ü |ü<ä$øÏ düuÛÑT´\+<äs¡T @ø±_ÛÁbÕj·TT …’ qHÓïqTïø=ì]. Hê

kÕúqeTTq+<äT yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>± Hê<Ûäes¡aT\ düs¡dü«r Hê>∑uÛÑ÷wüD+ nH˚ ÄyÓTqT mqTïø=ì]. Ä $<ÛäeTT>± ø£ècÕí

&çÁdæº≈£îº m&ÉT πøwüq˝Ÿ øöì‡\sY Áô|dæ&Ó+≥THÓ’‹ì.

‘·\‹ø£ÿ ôdÁ¬ø≥Ø

$<ëé+‘·T …’q düuÛÑT´\‘√ $<ë´ $wüj·TyÓTÆq #·s¡Ã\T »s¡T|üe\dæq nÏº düuÛ≤ ìs¡«Vü≤D #· ≤¢ ø£wüº‘·s¡y˚Tqì

ˇ|üø=+<äTqT. á øöì‡˝Ÿ Ä|ò”düT ã+<äs¡T˝ÀqT+&ÓqT. ã+<äs¡T πs+õ &ç|òüP´Ï sTTHéôdŒø£ºsY sT÷ øöì‡˝Ÿ≈£î

ôdÁø£≥Ø>± qT+&ÓqT. Ä|ò”düT |üqT\˝ÀH˚>±ø£ MTÏ+>∑T düeTj·T+˝À ≈£L&Ü ‘·s¡T®e÷ |üqT\T n>∑‘· eTT\j˚T´$. H˚qT

|üì˝À #˚s¡>±H˚ eTT+<äT>± n|üŒÏ &ç.Ç.dæ. ôdÁø£≥] bÕØ‡ sê|òüTy˚+Á<äsêe⁄>±]ì yê] ãdü À #·÷∫e∫Ã‹ì. <ëìì

33

Äj·Tq nbÕs¡∆eTT #˚düTø=ì, Áô|dæ&Ó+≥T ô|<ä› $<ë´e+‘·T&ÉT ø±q|ü⁄&ÉT ‘·q≈£î ˝Àã&ç q&Éeø£ ‘·|üŒ<äì n+<äTe\¢H˚

‘·qqT eTT+<äT>± #·÷∫‹qì uÛ≤$+∫ qqTï #ê˝≤ ìs¡¢ø£å eTT>±qT, ˝À≈£îe>±qT #·÷&ÉkÕ¬>qT. Á|ü<ÛäeT <äX¯ ÀH˚

es¡Tdü>± eT÷&ÉT MTÏ+>∑T\≈£î ôdÁø£≥Ø Vü‰»s¡Tø± Ò<äT. n+<äTe\¢ #ê˝≤ ø£wüºeTì|æ+∫qqT n~es¡≈£î yÓ’düT

Áô|dæ&Ó+≥T>± Hê≈£î >∑\ nqTuÛÑeeTTqT ãÏº yÓ*Ô Ò≈£î+&ÜH˚ düeT]ú+∫‹ì. MTÏ+>∑T\≈£î sêì ø±s¡DeTT\T

‘Ó\T|ü>√]‹ì. Äj·Tq uÛ≤s¡ ≈£î yÓ’<ä düVü‰j·TeTTq¬ø’ ‘êqT <ä–Zs¡ e⁄+&Ée\dæq n>∑‘· eTT ø£*–q<äì sTT+ø± @y√

ø=ìï ø±s¡D≤\‘√ ‘êqT sê Ò<äì ‘Ó*|æHê&ÉT. MTÏ+>∑T ‘˚B\˝À @<Ó’Hê X¯\e⁄ ø√]j·TTHêï&Ü? &É÷´° ÀqTHêï&Ü?

nì &ç.Ç.ˇ. Ä|ò”düT≈£î Áyêj·T>± ôd\e⁄ ø√s¡ Ò<äì »yêãT e∫Ãq~. Ä ø±–‘·eTT\qT ãÏº Äj·Tq #·s¡ \T

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó*|æ‘˚ ñ<√´>∑ uÛÑ+>∑eTTe#·TÃqì ‘·\∫ n|üŒÏøÏ ì<ëì+∫‹ì.

|æeTà≥ ˇø£Hê&ÉT >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î yÓfi¢e\dæq ˇø£ Á&Ü|òtº (eTTkÕsTT<ë)qT n|üŒÏ n>∑‘· eTTqT ãÏº (‘êqT

Áyêj·Te\dæq<ëìì) H˚H˚ Áyêdæ Ä|ò”düT≈£î |ü+|æ‹ì. ô|òsTTsYø±|” (kÕ|òü⁄ Á|ü‹)ì ôdÁø£≥Ø dü+‘·ø£eTT #˚dæ &çkÕŒ∫øÏ

|ü+|ü&É+ Ä#ês¡yÓTÆj·TT+&É>± ‘êqT dü+‘·ø£eTT #˚j·Tø£ Hêe<ä›πø ‹]– |ü+ô|qT. dü+‘·ø£eTT #˚j·Tì ø±s¡DeTT

@eTì? *œ‘·eTT>± Á|ü•ï+∫‹ì. <ëìøÏ ø±s¡DyÓTTø£Ï ø±<äì (For not one reason) »yêãTe#ÓÃqT. (May I

know your reason) ˙ ø±s¡DeTT\qT H˚qT ‘Ó\TdüTø√e#·TÃHê? nì eTs¡\ Á|ü•ï+∫‹ì. (I reserve my

reasons) Hê ø±s¡DeTT\T #Óù|Œ$ ø±eHÓqT. (So long you conceal your reason, I insist you to sign on the

paper) ˙ ø±s¡DeTT\T ˙e⁄ <ë∫j·TT+#·Tq+‘·ø±\eTT, ø±–‘·eTT MT<ä dü+‘·ø£+ #˚dæ rs¡e\dæq~>±

$~Û+#·T#·THêïqì e⁄‘·Ôs¡Te⁄ |ü+|æ‹ì. <ëìMT<ä dü+‘·ø£eTT #˚dæ|ü+|æ, Ä yÓ+≥H˚ >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘êH=ø£ ]b˛s¡Tº

q+ô|qT. ‘êqT+&É>± ‘·q düVü‰j·TeTT ø√s¡ø£ Áô|dæ&Ó+≥T dü«j·T+>± Á&Ü|òtº ÁyêdæHê&Éì @y˚TyÓ÷ Áyêdæ|ü+ô|qT.

>∑es¡ïyÓT+≥T qT+&ç e∫Ãq ÒK˝À BìøÏ ø±s¡DeT&ç–]. n|ü⁄&ÉT ô|’ Á>∑+<∏äeT+‘ê $e]dü÷Ô Äj·Tq

Á|ües¡ÔqqT>∑T]+∫q ]ø±s¡T¶ qø£fi¯ó¢ f…Æ|ü⁄ #˚sTT+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T |ü]o\q≈£î |ü+|æ‹ì. yÓ+≥H˚

sê|òüTy˚+Á<äsêe⁄>±]ì yÓ+ø£≥–]øÏ Á≤qT‡|òüsY #˚dæ 24 >∑+≥\T˝À>± yÓfi¢e\dæ+~>± f…*Á>±|òt <ë«sê Äs¡¶s¡T

|ü+|æ]. Äj·Tq uÛ≤s¡ n|üŒÏπø #·ìb˛sTTq~. ≈£îe÷¬sÔqT Á|üdü÷‹øÏ ã+<äs¡T s¡|æŒ+∫Hê&ÉT. Ä düeTj·T+˝À

Á≤qT‡|òüsY. <ëì‘√ ø£+>±s¡T |ü&ç yÓ+≥H˚ eT<äsêdüTyÓ[¢ &Ó’¬sø£ºs¡T Ä|ò”düT˝À Á≤qT‡|òüs¡T e\¢ ‘·q≈£î >∑\ ø£wüºeTT\qT

>∑T]+∫ #Ó|üø=HÓqT. Áô|dæ&Ó+≥T>±] e<ä›qT+&ç ìqTï >∑T]+∫ eT+∫ »yêuÒ<Ó’Hê eùdÔH˚ ‘·|üŒ @$T düVü‰j·TeTT

#˚j·T M\T Ò<äì ‘˚*Ã #Ó|æŒ]. <ëìMT<ä≥ ‹]– Hêe<ä›πø e∫Ã |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√ ø£åe÷s¡ŒDø√] ‘·q ø£wüº

ìyês¡D√bÕj·TeTTq¬ø’ n]∆+#ÓqT. <ëìMT<ä≤j·TqqT ‘·–qØ‹ì eT+<ä*+∫, ‹]– >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î H˚qT

Áyêj·TT≥‘√ &ç.Ç.dæ. ôdÁø£≥ØøÏ MTs¡T $~Û+∫q •ø£åqT ‘·–Z+|ü⁄#˚j·T>√s¡T‘·THêï&ÉT. Hêø£+fÒ eTT+<äT>± ‘êH˚ MT≈£î

]b˛s¡Tº #˚dæq MT<ä≥, H˚qT ì»eTTqT <ë∫j·TT+#·ø£ j·T<ës¡∆‘·qT düŒw”ºø£]+#·T≥ ‘·|üŒìdü]jÓÆTq+<äTq ‘·q≈£î ‘êH˚

Vü‰ì ø±s¡≈£î&Ó’Hê&ÉT. n‘·ìì •øÏå+|ü#˚j·TT≥j˚THêj·TT<›X¯ yÓTÆq#√ n‘·ìì >∑T]+∫ eTT+<äT>± Áyêdæ H˚H˚

|ü+|æj·TT+<äTqT. Ä •ø£åH˚ ø=+‘· rÁe‘· ‘·–Z+∫q #ê\Tqì Hê ‘·\+|ü⁄ nì ‘Ó*j·TCÒj·T>± <ëìMT<ä≥ <ä>∑Zs¡ À

@\÷s¡T≈£î e÷]Ã]. nsTT‘˚ MTÏ+>∑T Vü‰»s¡T ø±ì HÓ\\ø£‘·ìøÏ∫Ãq Fixed T.A. Á|üj·÷D uÛÑ‘· + ‹]–

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î »eTø£≥ºe …qì]. <ëì‘√ Äj·Tq≈£î u≤>± ‘Ó*dæe∫Ãq~. Äj·Tq #ê˝≤ $<ë´Á|üMDT&ÉT.

34

d”ìj·Ts¡T<√´– nsTTqqT ‘·q kÕ«‹X¯j·T >∑s¡«eTT e\q ‘·q dæú‹q+‘· <ä÷s¡eTT es¡≈£î ‘Ó#·TÃø=HÓqT.

q÷‘·q bÕsƒ¡XÊ\\T

>=\¢|ü*¢ »MT+<ës¡T leTHêïsêj·TD nbÕŒsêe⁄>±s¡T q÷õM&ÉT ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T>∑qT+&˚yês¡T.

Äj·÷ Á>±eTdüTÔ\ nØ®\qT ãÏº Ä uÀs¡T¶ sTT˝≤ø± ø=ìï Á>±e÷\˝À q÷‘·qeTT>± bÕsƒ¡XÊ\\T ô|Ïº+∫ ]ø£–ïwüHé

<äs¡U≤düTÔ\T |ü+|æj·TT+&ç]. yêÏ À u≤\Ts¡ bÕsƒ¡XÊ\\$ &ç.Ç.z. <ë«sêqT, u≤*ø± bÕsƒ¡XÊ\\$ >∑s¡ Ÿ‡ πs+õ

ÇHéÁôdŒø£ºs¡T <ë«sêqT dæbòÕs¡düT‘√ e÷≈£î (&ç.Ç.dæ) eùdÔ y˚TeTT ]ø£–ïwüHé sTTe«&ÉyÓ÷, ìsêø£]+#·&ÉyÓ÷

#˚j·TT#·T+&ÉT≥ $<Ûëj·Tø£eTT. Ä ø±–‘·eTT\T e÷≈£î &çbÕs¡TºyÓT+≥T <ë«sê e÷≈£î sêe&ÉeTT˝À>±ì y˚TeTT ]ø£–ïwüHé

XÊ+ø£åHé #˚j·TT≥˝À>±ì Ä\dü yÓTÆq#√, sTT˝À>± ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Ä|ò”düT Ä&çŸ ‘·ìF »]π> jÓT&É\, ]ø£–ïwüHé ø±ì

yêÏø£j˚T´ Ks¡TÃqT düsY#êØ® #˚dæ Áô|dæ&Ó+≥T e<ä› edü÷\T #˚j·TT<äTs¡T. n+<äT≈£î »&çdæ q÷õM&ÉT ‘êˆûÀˆˆ

Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T n|üŒÏ ã+<äs¡T ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T >=ÏºbÕÏ ÁãVü≤àj·T´ düy˚T‘·eTT>± e∫Ã yê]øÏ >∑\

ø£wüºeTT\qT $e]+∫].

H˚qT øöì‡˝Ÿ Áô|dæ&Ó+≥T>± sêe&ÉeTT‘√H˚ sTT~ ‘·≥dæú+∫q~. Ä dü+>∑‘·T\T yê] e\¢ Áyê‘·eT÷\eTT>±

rdüTø=ì, n+<äT≈£î dü+ã+~Û+∫q Ä|ò”düs¡¢≈£î ‘·«s¡ À ]ø£–ïwüHé <äs¡U≤düTÔ\T |ü]o*+∫ Ä\dü eTT #˚j·Tø£

]e÷s¡Tÿ\‘√ e÷≈£î |ü+|üe\dæ+~>± Áyêdü÷Ô Ä $wüj·TeTTqT Ä HÓ\ øöì‡˝Ÿ MTÏ+>∑T nC…+&Ü˝À #˚]Œ+∫‹ì.

øöì‡\T MTÏ+>∑T HêÏøÏ Äj·÷ Ä|ò”düT\ qT+&ç Ä ]ø£–ïwüHé <äs¡U≤düTÔ\T sêH˚ Ò<äT. m|ü⁄&ÉT |ü+ù| dü+>∑‹ »yêãT

Áyêj·TqT Ò<äT. yês¡T ø±–‘·eTT\T |ü+|üì~ øöì‡˝Ÿ ]ø£π>ïwüHé #˚j·TC≤\<äì, n+<äTe\¢ Áô|dæ&Ó+≥¢≈£î düsY#êØ®

‘·>∑\ø£ rs¡<äì, sT÷ eéVü‰s¡eT+‘ê yê]‘√H˚ e⁄qï<äH˚ BÛe÷‘√ ãT~∆|üPs¡«ø£eTT>± Ä ø±–‘·eTT\T |ü+|ü⁄≥≈£î

kÕ∫y˚‘· #˚dæHês¡ì ‘·\∫‹ì.

á $wüj·TeTTq+‘·qT ÄHêÏ MTÏ+>∑T˝À düuÛÑT´\≈£î $X¯<ä|üs¡∫, ªªá ~>∑Te Á>±e÷\˝À dü÷ÿfi¯ó¢ ô|≥Tº≥≈£î

n+^ø£sêeTTH=dü>∑&ÉyÓTÆq~µµ nH˚ rsêàqeTTqT øöì‡˝Ÿq+<ä+^ø£]+|üã&çq |æeTà≥ <ëì ø±|”ì Äj·÷ uÀs¡T¶

Áô|dæ&Ó+≥¢≈£î |ü+|æ‹]. <ëì‘√ yê]øÏ düsêÃØ® uÛÑj·TeTT r]q~. rsêàqeTT ‘·eT sTTwüºeTTq≈£î e´‹πsø£eTT>∑

qTqï<äH˚ ás¡‘√, Bìì |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì n|üŒÏ &ç.Ç.ˇ. #êe* dü÷s¡ Á|üø±X¯sêe⁄ &Ó’s¡ø£ºsY>±] <ë«sê

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î Áyêdæq<˚eTq>±: &çbÕs¡TºyÓT+≥T<ë«sê ]ø£–ïwüHé <äs¡U≤düTÔ\T &ç.Ç.dæ. Ä|ò”düT≈£î sêø£eTT+<˚

Áô|dæ&Ó+≥T ]ø£π>ïwüHé rsêàqeTT\T #˚j·TT#·THêï&Éì, Ä rsêàqeTT\T s¡<äT›|üs¡#·e\dæq<äì ‘Ó*|æj·TT+&ÓqT.

<ëìMT<ä qqTï »yê;j·T>√]]. H˚qT ]ø£π>‡wüHé ø±–‘·eTT\T Ä\dü eTT #˚j·Tø£ |ü+|ü>√] Äj·÷ Ä|ò”düs¡¢≈£î ‘·–q

eé~Û‘√ ‘Ó*j·TCÒdæ Ä dü+>∑‹H˚ e÷ nC…+&Ü˝À #˚]Œ+∫‹ì. mes¡TqT MTÏ+>∑T HêÏøÏ ø±–‘·eTT\T |ü+|üqT Ò<äT.

m|ü⁄&ÉT |ü+|ü>∑*–q~ »yêãT ‘Ó\T|üqT Ò<äT.

‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ Áô|dæ&Ó+≥T¢ e÷≈£î ÁyêdüT≈£îqï dü+>∑‘·T\qT $#ê]+∫, Äj·÷ #√≥¢ dü÷ÿfi¯ófl

ô|≥Tºø=qT≥≈£+^ø±s¡yÓTTdü>∑T‘·÷ rsêàì+∫q~ ì»y˚T. n~ |ü]àwüHé ø±ì, ]ø£ππ>ïwüHé ø±<äH˚~ Ä MTÏ+>∑Tq+<äT

bÕ˝§Zqï eTq &ç.Ç.ˇ. >±]øÏì ‘Ó*j·TTqT. Ä rsêàqeTT jÓTTø£ÿ ñ<›X¯ eTT, Äj·÷ uÀs¡T¶\≈£î Ä&ç≥T nã®ø£Hé‡

Ò≈£î+&Ü #˚j·TT≥j˚T. Ä dü÷ÿfi¢qT >∑T]+∫q &çbÕs¡TºyÓT+≥˝Ÿ ]b˛s¡Tº sê>±H˚ |ü]o*+∫ ñ+&É<ä–q ]ø£–ïwüHé

35

Çe«&ÉeTT, ÒìyêÏì eT÷dæy˚sTT+#·&ÉeTT, XÊ+ø£åHé #˚j·Te#·TÃqT. |ü]àwüHé Òì~ dü÷ÿfi¯ó¢ ô|≥Tº≥¬ø≤¢ dü+uÛÑeyÓ÷?

dü÷ÿfi¯ó¢ ô|≥ºì<˚ @$T #·÷∫ ]ø£π>ïwüHé≈£î dæbòÕs¡düT #˚j·TM\>∑TH√ >√#·]+#·T≥ Ò<äT. |ü_¢ø˘ Á|üC≤dü+düújÓÆTq ‘ê\÷ø±

uÀs¡T¶≈£î Áø=‘·Ô bÕsƒ¡XÊ\Hês¡+_Û+#·T≥qT nqTeT‹+#·T≥≈£î ≈£L&Ü &ç.Ç.dæ.øÏ n~Ûø±s¡eTT Ò<äH˚ dü+<äs¡“¤eTT˝À, nÏº

rsêàqeTTqT s¡<äT› #˚j·TT≥ø£+fÒ e÷ øöì‡˝ŸH˚ s¡<äT› #˚j·TT≥ #ê˝≤ ñ‘·ÔeTeTT. ‘êH=ø£ øöì‡˝Ÿ˝À Vü‰»s¡T+&çìï

»]–q #·s¡Ã\˝À bÕ˝§Zì rsêàqeTTqT ‘Ó*dæø=ìj·TT+&çìï õ˝≤¢ $<ë´XÊU≤~Ûø±]j·T>∑T Ä ô|<ä› $<ë´e+‘·T&ÉT ÇÏº

ns¡∆s¡Væ≤‘·yÓTÆq e´s¡∆|ü⁄ Áyê‘·\‘√ neT÷\´eT>∑T ø±\eTTqT Á|üj·T|üs¡T#·T≥ m+‘√ $#ês¡ø£s¡eTT. Bìì >∑T]+∫q

dü$düÔs¡eT+‘ê Äj·Tq e\¢H˚ MTs¡T ‘Ó\TdüTø√>∑\s¡T. sT÷ Hê »yêãTqT #·÷∫q MT<ä≥ >∑es¡ïyÓT+≥Tyês¡T &Ó’¬sø£ºs¡T

>±] <ë«sê &ç.Ç.ˇ≈£î Áyêj·TT≥˝ÀqT dü«j·T+>± Vü‰»s¡T+&çìï rsêàqeTTqT dü]>± ns¡∆eTT #˚düTø=qø£H˚,

‘=+<äs¡|ü&ç nqedüs¡+>± sTTÏº Áyê‘·\‘√ ø±\Vü≤s¡DeTT #˚j·TT≥ ‘·>∑<äì eT+<ä*+∫]. n|üŒÏ Ä ]ø£–ïwüHé

<äs¡U≤düTÔ\T <ëK …’q |æeTà≥ @ Ä|ò”düT˝À m+‘· ø±\eTT ì\ej·TTqï~ dü+C≤sTTw” rdæ |ü+|üe\dæq~>±

&ç.Ç.ˇ.>±]ì ø√]]. <ëì‘√ ø=+‘· <ä÷≈£î&ÉT ‘·–Z XÊ+‘·eTTq≈£î ~–q~.

ã+<äs¡T ‘ê\÷ø± eTTì|ü …¢ À Ä~ Ä+Á<ÛäHÓ’≥T dü÷ÿ\T˝À °#·s¡T, y˚TH˚»s¡T (Vü≤]»qT&ÉT) ]ø£–ïwüHé <äs¡U≤düTÔ

|ü+|ü⁄ø=HÓqT. Ä dü÷ÿ\TqT e÷eT÷\T |ü<ä∆‹>± &ç|üP´Ï ÇqôdŒø£ºs¡T>±s¡T |üØøÏå+∫ Á>±+≥T n+¬øqT dü÷∫+#ÓqT.

nsTTqqT m+<äTe\¢H√, <ëìøÏì, <ëì‘√bÕ≥T eT]j·TT nsTT<äT dü÷ÿfi¢≈£îqT ]ø£–ïwüHé sTTe«≈£î+&ÉT≥≈£î

&ç.Ç.ˇ.>±s¡T ‘·q nq+^ø±s¡|ü⁄ *düTºqT |ü+ô|qT. e÷ Ä|ò”düT˝À n|üŒÏ ôV≤&ÉT¶>∑Te÷kÕÔ –&ÉT>∑T dü÷s¡ Hêsêj·TD

°#·s¡T‘√ wüØ≈£î nsTTø£e÷à>±, eTTì|ü …¢ À Ä y˚TH˚»s¡T ù|s¡H˚>∑\ |ü>∑Ï bÕsƒ¡XÊ\ Á>±+≥T‘√ #˚]Ã πø #Ó≈£îÿ

Áyêdæ ø±–‘·eTT\ ‘=+<äs¡ À Hê#˚ dü+‘·ø£eTT #˚sTT+∫ ã≤«&Ü #˚ôdqT. kıeTTà yêìøÏ eTTÏºq |æeTà≥ ˇø£Hê&ÉT

ìeTàfi¯+>± sT÷ dü+>∑‹ Hê‘√ #Ó|æŒHê&ÉT. n|ü⁄&ÉT >∑Te÷kÕÔ #˚dæq |üìøÏ #ê˝≤ ø√|üy˚T ø£*–q~. qqTï eTuÛÑ ô|Ïº

sTT|æŒ+∫q+<äT≈£î Ä Á>±+≥T yÓTT‘·ÔeTTqT >∑TeTkÕÔ J‘·eTTqT+&ç sêãÏº ‘·>∑T ñ‘·Ôs¡Te⁄qT #˚j·TT<äTq+Ïì. <ëì‘√

Äj·Tq #ê˝≤ uÛÑj·T|ü&ÉkÕ¬>qT. Äj·Tq dü+kÕs¡eTT »s¡T>∑Tu≤≥T ‘·≈£îÿe. |æ\¢\T >∑\ ≈£î≥T+ãeTT. Äj·Tq

k˛<äs¡T&ÉT –&ÉT>∑T sêeTeT÷]Ô>±] ù|s¡T Á|ü‹wüº\ n+&Ée\¢H˚ sT÷j·Tqø° j·TT<√´>∑eTT \_Û+∫q~. Äj·Tq

k˛<äs¡T&ÉH˚ ù|s¡Te\¢H˚ sT÷qqT ø£ìø£]+#·T≥≈£î ø±s¡DeTT. n|üŒÏ Hê ø√|üeTTqT Á>∑Væ≤+∫ |üXÊÃ‘êÔ|üeTT‘√

j·T<ës¡∆‘· H=|üø=ì yÓ+≥H˚ ø£å$T+#·>√¬sqT.

Hê eTqdüTq+<ë˝À∫+#·Tø=q>±, Ä~ Ä+Á<Ûä>∑÷&ÓeTT\˝À #·<äTe⁄ #Óù|Œ yêfi¯ó¢ <=s¡ø£&É+ ns¡T<äT.

dü+e‘·‡s¡eT+‘ê #·<äTe⁄ #Ó|æŒq ‘·sê«‘· dü÷ÿ\T |üØøÏå+∫, nôddtyÓT+≥T ìs¡÷|æ+∫, m+<äTe\¢ ]ø£π>ïwüHé ìsêø£s¡D

*düTº|ü+|æHês¡T. õ˝≤¢ $<ë´XÊU≤~ø±] n_ÛÁbÕj·TeTTqT ‘Ó*j·T>√] H˚H=ø£ ÒK Áyêdæ‹ì. Ä *düTº <ëK˝≤

Äs¡Tdü÷ÿfi¢≈£î ]ø£–ïwüHé sTT#·TÃ≥≈£î n+^ø£]+#·<ä\#·ø£b˛sTTqqT, ø£ dü+ eTTì|ü …¢ Ä~ Ä+Á<Ûä HÓ’≥T dü÷ÿ\T

ˇø£f…ÆHê n+^ø£]+#·e\dæj·TT+&ÉTqì, Á>±+≥T sTT∫Ãy˚j·Tã&çq<äì, >∑qTø£ Bìì >∑T]+∫ Á|ü‘˚ ø£ |ü]dæú‹>±

Ä˝À∫+#·e\dæq<äì $e]+∫‹ì. Hê Áyê‘·H˚ Ä<Ûës¡eTT>± rdüTø=ì &ç.Ç.ˇ >±s¡T HêMT<ä <ä+&Éj·÷Á‘·≈£î ‘·q≈£î

‘·–q n<äqT <=]øÏq<äì, dü+‘√wüeTT‘√ yÓ+≥H˚ &Ó’¬sø£ºs¡T <ë«sê >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ]b˛s¡Tº #˚ôdqT. <ëì˝À HêHé

n|òæwæj·T˝Ÿ Áô|dæ&Ó+≥T Áb˛d”æ»s¡T≈£î $s¡T<ä∆eTT>± ]ø£–ïwüHé ø±ì dü÷ÿ\T≈£î Á>±+≥T sTT∫Ãy˚ôdqì, <ëìì ÄdæÔ Òì

36

Ä~ Ä+Á<Ûä °#·s¡T e<ä› qT+&ç m≤¢ ]ø£eØ #˚j·T>∑\&√ ‘Ó*dæø=eTàì, ˇø£y˚fi¯ Á>±+≥T sTT|æŒ+#·<ä\∫qqT, dü<äs¡T

>∑es¡ïyÓT+≥T õ.y√. Á|üø±s¡eTT nHé ÁsTTqT¶ °#·s¡T≈£î dü|æ¢yÓT+≥Ø Á>±+≥T sTT#·TÃ≥ ìùw<äeTT >∑qTø£ ]ø£eØ

‘·|üŒ<äì |òü÷≥T>± Áyêdæ|ü+ô|qT. <ëì MT<ä≥ >∑es¡ïyÓT+≥Tyês¡T Hêø° dü+>∑‘·T\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ dü+C≤sTTw” ø√]].

<ëìì #·÷&É>±H˚ Áyêdæq<˚eTq>± ]ø£–ïwüHé $wüj·TeTT øöì‡˝Ÿ rsêàqeTT #˚j·Te\dæj·TTqï<äì, n~

ìsêø£]+|üã&˚ dü+<äs¡“¤eTT˝À e÷Á‘·y˚T ]ø£eØ Á|üX¯ï ñ<äsTT+#·>∑\<äì, n|ü⁄&ÉT MT≈£î »yêãT Áyêj·TT<äTq+Ïì.

|æeTà≥ <ëìì nC…+&Ü˝À #˚]Ã‹ì. øöì‡˝Ÿ MTÏ+>∑T˝À #·s¡Ã≈£î e∫Ãq~. n|ü⁄&ÉT &ç.Ç.z.>±s¡T ≈£L&Ü e⁄Hêïs¡T.

õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>±s¡T Ç+ø± $TwüqØ\T yÓTT<ä\>∑T düuÛÑT´\+<äs¡T ø£\s¡T. H˚qT rsêàqeTTqT|üÁø£$T+∫ #Ó|ü≥˝À,

;<ä]ø£eTT‘√ @MT Á|ü‹|òü\$Te« Òì Ä~ Ä+Á<Ûä |ü …¢ À $<ë´edüs¡eTTqï #√≥ n&Ü«qT‡ Á>±+≥T sTT∫ÃjÓÆTHê

°#·s¡TqT Áb˛‘·‡Væ≤+∫ dü÷ÿ\T HÓ\ø=\Œe\dæq $~ÛjÓÆTj·TT+&É>±, dü+e‘·‡s¡eT+‘ê ‘·q dü«+‘· Ks¡TÃ‘√ dü÷ÿ\T

ìs¡«Væ≤+∫q |æeTà≥, &çbÕs¡TºyÓT+≥˝Ÿ>± sTTqôdŒø£åHé #˚dæ dü]jÓÆTq ]e÷s¡Tÿ\‘√ môddtyÓT+Ÿ ìs¡ísTT+∫ |æeTà≥,

]ø£–ïwüHé ìsêø£]+#·e\dæq~>± #Ó|üŒ&É+ &ç.Ç.ˇ.>±]~ #ê˝≤ nHê´j·TeTììï, m+<äTe\¢ ìsêø£]+#·T#·Tqï~

»yêãT #Ó|üŒe\dæq u≤<Ûää ‘· yê]j·T+<˚ ø£\<äì #Ó|æŒ‹ì.

HÓ+.6, õ.z. Á|üø±s¡eTT Á>±+≥T sTT#·TÃ≥ ìùw<äeTì #Ó|æŒ]. Ä õ.z. j·T+<ä* |üs¡ ekÕq+ nHé Á≥sTTqT¶

°#·s¡T≈£î dü|æ¢yÓT+≥Ø Á>±+≥T sTTe«≈£L&É<äH˚<Ó’j·TTqï~. n~ BìøÏ e]Ô+#·<äT. m≥T\qq>±: °#·s¡T ôdwüHé dü÷ÿ\T

dü]º|òæ¬øŸ>∑\ yê&É>∑T≥qT nHéÁ≥sTTqT¶ °#·s¡T>± |ü]>∑DÏ+|üã&ÉTqT. ìj·Te÷qTkÕs¡eTT>∑ düø±\eTTq+<äT <ëK\T

#˚j·Tã&çq πø <äs¡U≤düTÔ n>∑T≥e\q dü|æ¢yÓT+≥Ø ø±H˚s¡<äT. >∑qTø£ HÓ+.6 õ.z BìøÏ @ $<ÛäeTTqqT e]Ô+#·<äT

nì düŒw”æºø£]+∫‹ì. n|ü⁄&ÉT õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>±s¡T e÷≤¢&ÉT‘·÷ ªªˇø£ dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î f…+|üs¡Ø ]ø£–ïwüHé eT+ps¡T

#˚j·Te\dæq~>±µµ rsêàqeTTqT #˚j·T>√¬sqT. Bì‘√ Á|üdüTÔ‘· dü+~>∑ú düeTdü ‘=\–b˛>∑\<äì, sêuÀe⁄ dü+e‘·‡s¡+

$<ë´XÊU≤~Ûø±]>±] e÷≥ Á|üø±s¡y˚T #˚j·Te#·TÃqì, Ç|ü⁄&ç∫Ãq Á>±+≥Tô|’ Áô|dæ&Ó+≥T>±s¡T ]ø£eØ #˚j·Te\dæq

Á|üdüøÏÔ e⁄+&É<äì, n+<äTe\q ñuÛÑj·TT\ j·TT<›X¯ eTT\T HÓs¡y˚]qfÒ¢ ø±>∑\<äì eT<Ûä e]Ô‘·«eTT eVæ≤+∫ #Ó|æŒq

MT<ä≥ øöì‡˝Ÿ düuÛÑT´\+<äs¡T <ëìøÏ düeTà‹+∫ Ä $<ÛäeTT>±H˚ rsêàì+∫].

Bìì >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ Ç~es¡ø£ À sT÷ õ˝≤¢ À yπs«s¡T πs+J\˝À Äs¡T #√≥¢ õ.ˇ. ≈£î

$s¡T<ä∆eTT>± &ç.Ç.z.>±s¡T e÷≈£î |ü+|æq Áyê‘·\qqTdü]+∫ Á>±+≥T sTT∫Ãq ñ<ëVü≤s¡D\T ø£qT|üs¡#Ó&ç

ùdº≥TyÓT+≥TqT |ü+|æ‹ì. n+<äTqT >∑T]+∫ dü+C≤sTTw” #Ó|æŒ düs¡T›u≤≥T #˚düTø=qT≥¬ø+‘√ ÁX¯eT|ü&ç]. nsTTqqT

<ëì |òü*‘·eTT>± &ç.Ç.z.>±]ì eT+<ä*+|ü⁄ #˚j·T&Éy˚T>±ø£ ˇø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\eTT Ç+ÁøÏyÓT+≥THê|æ]. <ëì‘√

&ç.Ç.y√ >±s¡T sTT≥Te+Ï #·s¡ \ e\¢ ø£*π> ˝≤uÛÑeTTqT u≤>± >∑T]Ô+#·>∑\yê¬s’]. á düeTj·TeTTq e÷ Ä|ò”düT

n|üŒÏ >∑Te÷kÕÔ –&ÉT>∑T dü÷s¡ Hêsêj·TD MT<ä Hê≈£î ø£*–q nqTe÷qeTTqqTdü]+∫ eT]jÓTTø£ Á|ü<˚X¯eTTq≈£î

Á≤qT‡|òüsY #˚sTT+∫, ø£q>±\ d”‘êsêeTj·T´ ì#·≥≈£î s¡|æŒ+∫‹ì. <ëì‘√ Ä|ò”düTq+<ä* neø£‘·eø£\T q•+∫q$.

ø£&Éeø=\T¢˝À n]¬>|üP&ç yÓ+ø£≥sêeT #Í<ä] >±] y˚TH˚õyÓT+≥T˝À q÷s¡TeT+~ $<ë´s¡T∆\T

nsTT<äT>∑Ts¡TbÕ<Ûë´j·TT\‘√H=ø£ Vü≤j·T´s¡T m*yÓT+≥Ø dü÷ÿ\T ø£\<äT. <ëìøÏ &ç.Ç.z.>±] ìs¡íj·T Á|üø±s¡yÓTTø£

dü+e‘·‡s¡eTTq nsTT<äT>∑Ts¡T °#·s¡¢≈£î Á>±+≥Tì∫Ã‹$T. eTs¡T dü+e‘·‡s¡eTT $<ë´s¡T∆\ dü+K´ 120 es¡≈£î

37

ôV≤∫Ãq~. ø±ì m+<äTe\¢H√ Ä dü+e‘·‡s¡|ü⁄ &ç.Ç.z. >±], ]b˛s¡Tº À q\T>∑Ts¡T °#·s¡¢≈£î e÷Á‘·y˚T

Á>±+≥Tì#·TÃ≥≈£î dæbòÕs¡düT #˚dæ]. Á>±+≥T yÓTT‘·ÔeTTqT ô|+#·T≥≈£î ‘·–Z+#·T≥≈£î e÷Á‘·y˚T øöì‡˝Ÿ Áô|dæ&Ó+≥T

ø£~Ûø±s¡eTT ø£\<äT. °#·s¡¢ dü+K´qT ìs¡ísTT+#·T≥, &ç.Ç.z.>±] n~Ûø±s¡eTT˝Àì~. ø±>±, H˚qT, y˚TH˚CŸyÓT+≥T≈£î

qwüºeTT sê≈£î+&Ü ø±bÕ&Ée …qq+fÒ, Á>±+≥T yÓTT‘·ÔeTTqT ô|+|ü⁄ #˚dæ q\T>∑Ts¡T °#·s¡¢πø Ä yÓTT‘·ÔeTTqTì#·TÃq≥T\

XÊ+ø£åHé #˚j·Te#·TÃqT. n≤¢ #˚j·TT≥≈£î Hê eTqdüTøÏwüºeTT Òø£ nsTT<äT>∑Ts¡T °#·s¡¢≈£î Á>±+≥TqT sTT∫Ã‹ì. <ëìì

>∑T]+∫ &ç.Ç.z. >±]øÏ Hê MT<ä ÄÁ>∑Vü≤eTT ø£*–, &Ó’¬sø£ºs¡T <ë«sê >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î ]b˛s¡Tº #˚ôdqT. ‘·q

n~Ûø±s¡eTTqT H˚HêÁø£$T+∫ s¡÷\T‡≈£î $s¡T<ä∆eTT>± nsTT<äe °#·s¡T Á>±+≥T ì∫Ã‹qì, <ëìì s¡<äT› #˚dæ Ä kıeTTà

]ø£eØ #˚sTT+#·e\dæ+<äì Ä ]b˛s¡Tºq+<äT ñ<äVü≤]+#ÓqT.

<ëìì >∑T]+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T qqï&ç–q dü+C≤sTTw” À H˚qT Áyêdæ+<˚eTq>±:` n<˚ dü÷ÿ\T≈£î n<˚ Ä|ò”düs¡T

ÁøÏ+<äÏ dü+e‘·‡s¡eTT q÷s¡TeT+~ $<ë´s¡T∆\Tqï|ü⁄&ÉT nsTT<äT>∑Ts¡T °#·s¡¢≈£î Á>±+≥Tì|æŒ+#·e#·TÃqì, sT÷

dü+e‘·‡s¡+ 120 eT+~ $<ë´s¡T∆\≈£î q\T>∑Ts¡T °#·s¡T¢ e÷Á‘·y˚T #ê\Tqq&É+, Áø£eT $s¡T<ä∆eTì düŒwüºeT>∑T#·Tqï~.

á dü+<äs¡“¤eTT˝À &çbÕs¡TºyÓT+≥T Ä|ò”düs¡¢ Á|ües¡Ôq nqTe÷ì+#·‘·–q~>± ‘√∫, Bìì MT H√°düT˝ÀìøÏ ‘˚<ä\∫,

n~Ûø±s¡ $uÛÑ»q ‘Ó*dæj·TT+&çìï sT÷ e÷s¡ZeTTqe\+_Û+∫‹ì. $<ë´s¡T∆\ dü+U≤´_Ûeè~›ì #·÷∫j·TT+&çìï ˇø£

°#·s¡TqT ‘·–Z+#·eTqT≥˝À ‘·q≈£î >∑\ ø±s¡DeTTqT düŒw”ºø£]+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î q#·Ã#Ó|üŒe\dæq u≤<Ûä ‘·

Äj·Tqj·T+<˚ ø£\<äT>∑qTø£ $#ê]+∫ ÄMT<ä≥, ]ø£eØ n>∑‘·´eTì >∑es¡ïyÓT+≥T ìs¡ísTT+#˚jÓT&É\

y˚TH˚õyÓT+≥TqT+&ç nsTT<äe °#·s¡TøÏ∫Ãq Á>±+≥TqT ‹]– edü÷\T #˚j·TT<äTqT. õ˝≤¢ $<ë´XÊU≤~ø±], u≤<Ûä ‘ê

s¡Væ≤‘·eTT>∑qT ìs¡≈£î+X¯eTT>∑ sTT≥Te+Ï neø£‘·eø£\T #˚j·TT≥‘√, &çbÕs¡TºyÓT+≥T≈£îqT <ëì‘√bÕ≥T

Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î nee÷qø£s¡eTT ø±>∑\<äì H˚qT $X¯«dæ+#·T#·THêïqT. ‘·>∑T $#ês¡D »]|æq MT<ä≥ Äj·Tq Á|ües¡Ôq

dü]~<äT›≥edüs¡eTììï, Hê #·s¡ qT düeT]ú+#·&ÉyÓ÷, e´‹πsøÏ+#·&ÉyÓ÷ ‘Ó*j·T>∑\ Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ e⁄‘·Ôs¡Te⁄\qqTdü]+∫

Hê |ü]bÕ\Hê |ü<ä∆‘·T\qT düÁø£eT |üs¡#·Tø=qT≥¬øqï&ÉT yÓqTBj·Tqì Áyêdæ‹ì.

<ëì‘√ &ç.Ç.z. >±]øÏ |òüTÏº eT+<ä*+|ü⁄‘√bÕ≥T Äj·Tq ÄøÏº+>∑TqT U≤j·TeTT #˚j·TT≥ø=ø£ dü+e‘·‡s¡

ø±\eTT ì*|æj·TT+∫].Hê #·s¡ \qT >∑T]+∫ (ôdŒwü Ÿ πødt)>± uÛ≤$+∫ Bìì s¡÷\T‡ qT+&ç $TqVü‰sTT+∫‹eTì].

<ëì‘√ n~es¡≈£î Hêj·T+<äT &ç.Ç.z.>±]øÏ >∑\ ìs¡¢ø£å ‘·, <äTsêÁ>∑Vü≤eTT yÓTT<ä\>∑Tqeìï n+‘·]+∫, n+‘·Ï qT+&ç

dü\Vü‰, dü+Á|ü~+|ü⁄\‘√ |ü]bÕ\Hê $wüj·TeTT\˝À ø£*dæsêø£ ‘·|üŒq+<äTq @ø°uÛ≤eeTT‘√H˚ yÓT\>∑T#·T+&ç]. ‘·eT

$<ë´~Ûø£ ‘·qT e÷Á‘·y˚T <äèwæºj·T+<äT+#·Tø=ì m<äT≥yê] düeTs¡∆‘·qT >∑T]Ô+#·ø£ ìs¡¢ø£å eTT #˚dæq+<äTe\¢ ø£*–q

|òü*‘·y˚T Bì |üs¡ ekÕqeTT.

ø£ècÕí õ˝≤¢\˝Àì ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶ eTTìdæbÕ*° n»e÷sTTw” Àì dü÷ÿfi¯ó¢ >±ø£ $T>∑‘ê ÁbÕ<Ûä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\≈£î

>∑es¡ïyÓT+≥T yê]#˚Ã Á>±+≥T, düTe÷s¡T 3 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\≈£î ˝À>± qT+&˚~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ >∑es¡ïyÓT+≥T

ã&Ó®≥T˝À Äj·÷ õ˝≤¢\ |ü]dæú‘·T\≈£î ‘·–q≥T¢>± Á>±+≥T yÓTT‘·ÔeTT\qT ìs¡ísTT+∫ Ä yÓTT‘·ÔeTTqT >∑es¡ïyÓT+≥T

…ø£ÿ\qT+&ç rdæ, &çÁdæº≈£îº m&ÉT πøwüHé øöì‡˝Ÿ ù|s¡ (n˝≤Ÿ #˚dæ) »eT ø£fÒºyês¡T. <ëìì õ˝≤¢ Àì ÁbÕ<Ûä$Tø£

bÕsƒ¡XÊ\\ |ü]dæú‘·T\qT ãÏº $<ë´XÊU≤~Ûø±s¡T\T |ü+ô|&ç dü\Vü‰\qT |ü]o*+∫q MT<ä≥, øöì‡\T ÄyÓ÷~+∫q

38

ìs¡íj·T+ Á|üø±s¡+ nj˚T´ Á>±+≥T yÓTT‘·ÔeTTqT, Äj·÷ dü÷ÿfi¢ _\T¢\qT ãÏº #Ó≈£îÿ\T sTT#˚Ã $<ÛëqeTT+&Ó&ç~. Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡+ e÷]Ã HÓ ≤Ks¡T kÕ˝≤Ks¡T>± ìs¡ísTT+#·Tø=ì, Ä ‘˚BHêÏøÏ #Ó≈£îÿ\T sTTe«>±ì*Ãj·TTqï ì\e

ô|’ø£eTTqT @Á|æ Ÿ yÓTT<äÏ ‘˚Bq øöì‡˝Ÿ …ø£ÿ\ qT+&ç Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ …ø£ÿ\˝À »eTø£≥Tº Ä#ês¡eTT ø£\<äT. @yÓ’Hê

‘·ø£sês¡¢e\¢H√ ]b˛s¡Tº\T sêe&ÉeTT Ä\dü + e\¢H√ n|üŒÏøÏ Á>±+≥T #Ó≈£îÿ\T Çe«ì dü÷ÿfi¢ ‘ê\÷≈£î Á>±+≥T

ô|’ø£eTT ‹]– >∑es¡ïyÓT+≥Tπø #πs~. |æeTà≥ ‘·ø£sês¡T¢ Òì dü]jÓÆTq ]b˛s¡Tº\T sê>±H˚ Ä Á>±+≥Tì#·TÃ≥≈£î

ø=‘·Ôdü+e‘·‡s¡|ü⁄ eT+p¬s’q kıeTTà˝ÀqT+&ç sTTe«e\dæq e#˚Ã~.

Ä dü+e‘·‡s¡+ eT+ps¡j˚T´ kıeTTà Ä dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î ø±e\dæq yÓTT‘·ÔeTTq≈£î e÷Á‘·y˚T

dü]b˛e⁄q≥T\qT+&Ó&ç~. <ëì˝ÀqT+&ç bÕ‘· u≤ø°\ ø=s¡≈£î ø=+‘· rdüTø=qT≥e\¢ Ä dü+e‘·‡s¡MTj·Te\dæq

yÓTT‘·ÔeTT\≈£î ‘·≈£îÿej˚T´~. Ä ‘·>∑TZ<ä\ ô|’ø£eTTqT nìï dü÷ÿfi¢MT<ä ì\e]+∫ »qs¡ Ÿ ø£Ÿ nH˚ ù|s¡T‘√

$TqVü‰sTT+∫ sTT#˚Ãyês¡T. <ëì‘√ #ê˝≤ >∑>√Z\T |ü⁄fÒº~. ñbÕ<Ûë´j·TT\T #ê˝≤ n+<√fi¯q#˚ùdyês¡T. H˚qT

Áô|dæ&Ó+≥T |ü<ä$øÏ sê>±H˚ eTT+<äT>± Bìì >∑T]+∫ Ä˝À∫+∫‹ì. nìï dü÷ÿfi¢≈£î e÷ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ e÷]Ã HÓ\

31 ‘˚BHêÏøÏ #Ó≈£îÿ\T sTT#·TÃ≥e\q e÷ ∫Ûsƒê (ø±´wtãTø˘)˝À Ä ô|’ø£eT+‘ê Ks¡TÃ ø£ì|æ+#˚~. e÷ e<ä› qT+&ç

Áf…Æ»ØøÏ n&Ó’«CŸ *düTº |ü+|üã&çq #Ó≈£îÿ\≈£î e÷Á‘·y˚T kıeTTà eTTfÒº~. ‘·øÏÿq yêÏøÏ nq>±, ‘·ø£sês¡¢ e\¢ y˚TeTT

*düTº |ü+|üì #Ó≈£îÿ\≈£î n ‘·ø£sês¡T¢ r]q |æeTà≥ e÷≈£î dü]jÓÆTq ]b˛s¡Tº sê>±H˚ *düTº |ü+|æ‘˚ n|ü⁄&Ü #Ó≈£îÿ

e÷s¡TÃø=ì kıeTTà ‘Ó#·TÃ≈£îH˚yês¡T. n+‘·es¡≈£î Ä u≤|ü‘·T ô|’ø£eTT e÷ ù|s¡H˚ Áf…Æ»Ø˝À ì\ej·TT+&Ó&ç~. @Á|æ Ÿ

yÓTT<äÏ ‘˚BøÏ e÷ e<ä›qTqï ∫sƒê <ëK˝≤ ì\e yÓTT‘·ÔeTT e÷Á‘·eTT >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î yê|üdüT nj˚T´~. n+<äTe\¢

bÕ‘· u≤ø°\T, ø=‘·Ô dü+e‘·‡s¡ ã&Ó®≥T kıeTTà˝À rdæsTTe«e\dæq |ü+<∏ë ‘·|æŒq~. n+<äTe\¢ »qs¡ Ÿ ø£Ÿ nH˚~

Hê Vü≤j·÷+˝À mqï&ÉT n>∑‘· eTT sêH˚ Ò<äT. ô|’ø£eTTqT |ü+#·T≥˝À $T–*‘˚ Ä yÓTT‘·ÔeTTqT ø=ìï eT+∫ dü÷ÿfi¢≈£î

ùdÿ\T ø£+fÒ n<äq|ü⁄ Á>±+≥T>± ì#ÓÃ&çyês¡eTT. Bìq+‘·qT ‘Ó\TdüTø=ìq ñbÕ<Ûë´j·TT\+<äs¡T #ê˝≤ ø£è‘·»„‘·\T

yÓ\¢&ç+∫].

ˇø£ |ü …¢qT+&ç Ä~Ä+Á<Ûä dü÷ÿ\T≈£î ]ø£π>ïwüHé <äs¡U≤düTÔ e∫Ãq~. n#·≥q~es¡ø=ø£ dæ._.m+. dü÷ÿ\Tqï<äì

n+<äTe\¢ BìøÏ ]ø£π>ïwüHé Çe«≈£L&É<äì Ä $TwüqØ nuÛÑ +‘·s¡eTT #Óô|ŒqT. øöì‡˝À¢ #·]Ã+∫ ]ø£π>ïwüHé XÊ+ø£åHé

#˚j·Tã&ÓqT. <ëìì s¡<äT› #˚sTT+#·>√] Ä $TwüqØ, &Ó’¬sø£ºs¡T‘√qT >∑es¡ïyÓT+≥T‘√qT $qï$+#·Tø=HÓqT. <ëìì

|ü⁄qsê˝À∫+#·e\dæq<äì >∑es¡ïyÓT+≥T qT+&ç e÷≈£î leTTK+ e∫Ãq~. øöì‡\T s¡÷\T‡qT ãÏº eT÷&ÉT

e÷düeTT\T nq+‘·s¡+ <ëìì |ü⁄qsê˝À#·q¬ø’ nC…+&Ü˝À #˚]Ã‹ì. øöì‡\T ‹]– #·]Ã+∫, |ü⁄qsê˝À#·q #˚dæq

MT<ä≥ ‹]– <ëìH˚ U≤j·T+ #˚dæ‹eTì rsêàì+∫]. Reconcidered and Reaffirmed Ä rsêàq|ü⁄ qø£\TqT

>∑es¡ïyÓT+≥T≈£î |ü+|æ‹ì. n~ #·÷∫ >∑es¡ïyÓT+≥Tyês¡T Hê n_ÛÁbÕj·TeTTqT øöì‡˝Ÿ jÓTTø£ÿ ñ<›X¯ eTTqT

düŒw”ºø£]+#·>√]]. <ëìøÏ H˚qT Áyêdæq <˚eTq>±:` ( πø Á|ü<˚X¯+˝À y˚s¡Ty˚s¡T $TwüqØ\T, yπs«s¡T>± dü÷ÿfi¯ó¢ ô|Ïº,

]ø£π>ïwüHé #˚sTT+#·T≈£îqï ñ<ëVü≤s¡D\T ø=ìï #·÷|æ+∫) πø eT‘·eTTq≈£î #Ó+~q $TwüqØ\T yê] yê]

XÊU≤uÒ<ÛäeTT\ Á|üø±s¡+ ÄsY.dæ.m+. dü÷ÿ\Tqï#√≥H˚, dæ._.m+. y˚s=ø£ dü÷ÿ\T+#·&É+, dæ._.mdt. dü÷ÿ\Tqï #√≥H˚

dæ._.m+. y˚s=ø£ dü÷ÿ\T+#·&É+ |üPs¡«eTT qT+&ç »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñqï~. Ä dü÷ÿfi¢qT ◊ø£ |üs¡#·>∑*–q#√ ¬s+&ÉT

39

dü÷ÿfi¢ Àì °#·s¡T¢ πø #√≥ $<ä uÀ~Û+#·T≥ e\q Á|ü‹ ø±¢düT≈£î ˇø£ Á|ü‘˚ ø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&˚s¡Œ&ç $<ë´_Ûeè~∆øÏ

#ê˝≤ nqTe⁄>± qT+&É>∑\<äT. Ä Á|üø±s¡eTT ø£*|æ y˚j·T<ä–q dü÷ÿfi¢ *düTº ì+<äT‘√ |ü+|ü⁄‘·THêïqT. >∑qTø£ á

$wüj·TyÓTÆ Äj·÷ $TwüqØ\ n_ÛÁbÕj·TeTTqT ‘Ó|æŒ+#·Tø=ì eTT+<äT>± Ä bÕsƒ¡XÊ\HÓ’ø£ |üs¡#·&É+ düeTT∫‘·eTììï,

n|ü⁄&ÉT sT÷ Ä~ Ä+Á<Ûä dü÷ÿ\T ≈£L&Ü yêÏe …H˚ ¬s+&Ée <ëì‘√ ø£*|æ y˚j·T&ÉeTT kÕ<Ûä y˚Tqì, n~ »]π> es¡≈£î

sT÷ dü÷ÿ\T ]ø£π>ïwüHé eT+ps¡T #˚j·T&ÉeTT j·TTø£Ôy˚Tqì u≤>± Ä˝À∫+∫ rsêàì+#·ã&çq<äì düe÷<ÛëqeTT

Áyêdæ‹ì.

<ëìì #·÷∫q MT<ä≥ $TwüqØ\‘√ dü+Á|ü‹+∫ >∑es¡ïyÓT+≥T ‹]– @ dü+>∑‹ e÷ øöe⁄ì‡\T≈£î #Ó|üŒqT Ò<äT

e÷ rsêàqeTTqT s¡<äT› #˚j·TqT Ò<äT. ñqï‘ê~Ûø±s¡T\+<äs¡T $TwüqØ\≈£î, C≤‹eT‘·eTT\ Ø‘ê´ düìïVæ≤‘·T\>∑T≥e\q

‘·eT e÷≥ #Ó*¢+#·Tø√e\dæq|ü⁄&ÉT H˚s¡T>± yÓ[¢ #Ó|æŒ #˚sTT+#·Tø=HÓ n\yê≥TqT ãÏº n|ü&É|ü&ÉT e⁄j·T÷´s¡T

q+<äTqï ø£HÓ&çj·THé u≤|æºdüTº $TwüqØ ¬se¬s+&ÉT >±¬s¶Hé >±s¡T sT÷ Á|üø±s¡eTT »]–+∫]. ø±˙ @$T #˚j·TT≥≈£î yê]

dü+>∑‘·T\#˚ yê]øÏ n&É¶eTT e#·TÃ≥#˚ M\T Òø£ ñ|üdü+Vü≤]+#·Tø=ì $Tqï≈£î+&ç]. |ü]bÕ\Hê dü+<äs¡“¤eTTq

‘·≥dæú+∫q dü+|òüT≥q\˙ï $e]+#·<ä\∫q Á>∑+<∏ä $düÔs¡y˚T ø±>∑\<äT. 1927 dü+ˆˆs¡eTT qT+&ç 1930 dü+ˆˆes¡≈£î

>∑\ &ç.Ç.dæ. n&çàìÁùdºwüHé ]b˛s¡TºqT <ëìì >∑T]+∫q Á|üuÛÑT‘ê«_ÛÁbÕj·TeTTqT #·÷∫q |ü]bÕ\Hê kÂVü‰s¡∆eTT

düTuÀ<ÛäeTT ø±>∑\<äT. Bìq+‘·Ï‘√ Hê|æ eTs¡\ ø£<∏ä≈£îe‘·TÔeTT.

ÁbÕdæ≈£L´wüHé ø£<∏ä

ø=øÏÿ*¬>&É¶ Á>±eTeTT <ä>∑Zs¡ bÕ‘·ø£s¡ nH˚ ù|s¡T‘√ ø£èwüí es¡<ä ø£≥º e⁄+&˚~. <ëìø=ø£ e+‘Óq, ‘·÷eTT,

‘·\T|ü⁄\T neT]Ã <ëì qT+&ç ~>∑Te≈£î düTe÷s¡T eT÷&ÉT yÓTÆfi¢ø=ø£ ø±\Te <ë«sê es¡<ä Ïì Äs¡DÏ yê] #Ós¡e⁄˝ÀøÏ

ì+|æ <ëì‘√ e÷>±DÏ |ü+&ç+#˚yês¡T≥. Ä ø±\TeqT sT÷<äT\ø£s¡ nH˚ |æ*#˚yês¡T. <ä]$T˝≤ ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ <ëìH˚

eTTs¡T>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ kÂø£s¡ eTTq≈£î |üjÓ÷–+|ü M\T>± #˚düTø=ì]. »MT+<ëØ Á>±e÷\˝Àì<ä>∑T≥qT sT÷ ø±\Te

MT<ä n~Ûø±s¡eTTqT »MT+<ëπs¢ eVæ≤+#˚yês¡T. Ç≥T¢+&É>± Çe÷àH˚ì qs¡dæ+Vü≤ sêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T ~$ ‘ê\÷ø±

‘·Vü≤d”\T<ës¡T>± e∫ÃHês¡T. Hê‘√ õ˝≤¢ uÀs¡T¶ yÓ’düTÁô|dæ&Ó+≥T |ü<ä$øÏ b˛° #˚dæq Çe÷àH˚ì d”‘êsêeTsêe⁄

Hêj·TT&ÉT>±] ≈£îe÷s¡T&˚ sT÷j·Tq. Ä ‘êVü≤d”\T<ës¡T>±] Vü≤j·÷eTT˝À yÓ÷|æ<˚$ q+<ä* #˚ÁuÀ\T Hê>∑j·T´,

ø£+sƒ¡+H˚ì n#·Ãj·T´>±s¡¢MT<ä e÷ j·T÷] ø±|ü⁄s¡düTÔ&É>∑T sê$ sêeT#·+Á<äj·T´ sT÷<äT\ø£s¡ b˛s¡+uÀ≈£î˝À eTÏº

Á‘·$«q+<äT≈£î ª_µbòÕs¡+ πødüT\T ô|Ïº+∫ |ü<˚dæ s¡÷bÕj·T\T n|üsê<ÛäeTT $~Û+|ü CÒdæj·TT+&ÓqT.

n<˚$<Ûä+>± HêMT<ä ≈£L&Ü πødüT\T ô|Ïº+#·<ä\∫ dü<äs¡T sêeT#·+Á<äj·T´, ‘êVü≤d”\T<ës¡T‘√qT, ¬s$q÷´

ÇqôdŒø£ºs¡T n&ç<ä+ yÓ+ø£≥s¡‘·ï+ >±]‘√qT ÁX¯<ä›>± #Ó|æŒ sT÷<äT\ø£s¡ qT+&ç Á|ü»\≈£î Vü‰ìø£s¡eT>∑T $<ÛäeTT>± eTÏº

Á‘·$«+∫ Hê #˚˝À y˚düTø=qï≥T\ ª_µbòÕs¡+ ‘·j·÷s¡T#˚sTT+∫ ÁbÕdæ≈£L´wüqT≈£î dæ<ä∆|ü]|æ+#ÓqT. <ëìì

‘·Vü≤d”æ\T<ës¡T Áyêdæq Á|üø±s¡+ ÁbÕdæ≈£L´wüHé neT\T »s¡T|ü⁄≥≈£î n+^ø±s¡eTTqT bı+<ä>√] ã+<äs¡T ]eq÷´

&ç$»q˝Ÿ Ä|ò”düs¡T >±s¡T ø£ècÕí õ˝≤¢ ø£ …ø£ºs¡T>±]øÏ |ü+|æ]. Ä ø±–‘·eTT\T |ü]o*+∫ #·÷∫ n|üŒÏ õ˝≤¢

dæs¡kÕÔ<ës¡T <ëyÓ÷<äs¡+ yÓTT<ä*j·÷s¡T>±s¡T Ä ø±–‘·eTT\qT ‹]– ÄsY.&ç.z. >±]øÏ |ü+|ü⁄‘·÷ Á‘·$«qyê] qT+&ç

dü+C≤sTTw” rdüTø=qì<˚ ÁbÕdæ≈£L´wüHé #˚j·T>√s¡T≥ nÁø£eTeTì ]e÷s¡Tÿ Áyêdæ]. <ëìMT<ä≥ qqTï $#ê]+#·<ä\∫

40

H√°düT |ü+|æ]. ø=‘·Ôù|≥ ã+>∑fi≤e<ä› $#ês¡D Äs¡+_Û+∫ qqTï |æ*∫ dü+C≤sTTw” ø√]].

Á‘·$«q Á|ü<˚X¯eTT, $#ês¡D≤~Ûø±s¡T\≈£î dü+ã+<ÛäeTT ø±<äììï, ˝Àø£ Ÿ |ü+&Ûé, |æ.&ÉãT´.&ç., »MT+<ëØ

ø£eTT´q˝Ÿ b˛s¡+uÀø£\T e÷Á‘·y˚T HêHé >∑es¡ïyÓT+≥T Á>±e÷\˝ÀqT+Ïeì, ]$q÷´ b˛s¡+uÀ≈£î\T >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î

düã+~Û+∫qy˚M e⁄+&Éeì >∑qTø£ sT÷ $#ês¡D nq>∑‘· eTì #Ó|æŒ‹ì. Á|ü»\T |òæsê´<äT #˚j·Tì~ y˚TõÁùdº≥T>±

$#ê]+#·T≥¬ø’Hê nq>∑‘· eTT Ò<äììï, ˇø£ y˚fi¯ $#ê]+#·<ä\∫qqT eTT+<äT |òæsê´~ì $#ê]+#·ì<˚ eTT<ë›sTT

ùdº≥TyÓT+≥T˙j·Tqø£ÿs¡ Ò<äì #Ó|æŒ‹ì. <ëìMT<ä≥ ~$ ‘êVü≤d”\T<ë]ì |æ*∫ kÕø£å eT&ç–]. Äj·Tq ‘êqT Áyêdæq

<ëìø£qT≈£L\eTT>± yê+>∑÷à\$T#ÓÃqT. Áø±düT |üØø£å≈£î Hê ø£eø±X¯MTj·Tã&ÓqT. H˚q&ç–q Á|üX¯ï\≈£î Äj·Tq #Ó|æŒq

»yêãT\qT ãÏº ‘˚*q kÕsê+X¯y˚TeTq>± :` Ä Á‘·$«q Á|ü<˚X¯eTT ø±\Te˝Àì<˚qì, s√&ÉT¶ e+‘Óq e<ä›qT+&ç

‘·÷s¡TŒq≈£î ø£\<äì, m>∑Te qT+&ç ø±\Te <ë«sê e#˚Ã ˙s¡T s√&ÉT¶ e+‘Óq >∑T+&Ü sT÷ Á‘·$«q ø±\Te

Á|ü<˚X¯eTTqT+&˚ ~>∑Te≈£î b˛e\dæj·TT+&ÉTqì e+‘Óq n&ÉT>∑Tq >∑\ #·bÕºø£+fÒ sT÷ Á‘·$«q Á|ü<˚X¯yÓT+‘· ˝À‘·Tqï~

‘êqT #Ó|üŒ Òqì, ‘êqT yÓ[¢q|ü⁄&ÉT qqTï |æ*|æ+#· Ò<äì, Hê e\¢ dü+C≤sTTw” |ü⁄#·TÃø=qH˚ Ò<äì, s√&ÉT¶MT<ä qTqï

e+‘Óqô|’q >∑TÁs¡eTT MT<äqT+&˚ #·÷∫‹qì, ˝À‘·T>±qTqï≥T\ ø£ì|æ+∫q<äì #Óô|ŒqT.

<ëìMT<ä≥ H˚qT ÄsY.&ç.z.>±]‘√ #Ó|æŒq <ëì˝À ‘êd” ≤›s¡T>±s¡T ‘·q≈£î˝À‘·T>± ø£qT|æ+∫q<äqï~ s√&ÉT¶

jÓTTø£ÿ m‘·TÔqï e+‘Óqô|’q >∑\ m‘·TÔqTï Äô|’q >∑TÁs¡eTT m‘·TÔqTï, Äô|’q ‘êqT ≈£Ls¡TÃqï m‘·TÔqTï ø£*|æ yÓTT‘·ÔeT+‘ê

˝À‘·T>± ø£ì|æ+∫j·TT+&Ée#·TÃqT. H˚qT e+‘Óq #·bÕºeT≥ºeTTq≈£î Äs¡&ÉT>∑T˝À‘·T e÷Á‘·y˚T ô|Ïº, Á‘·$«+∫‹qì Ä

˝À‘·T Á|üe÷<äø£s¡eTT ø±C≤\<äì, H˚qT #Ó|æŒq ˝À‘·TqT >∑T]+∫ dü+<˚Væ≤+#·qø£ÿs¡ Ò<äì, Ç|ü⁄&ÉT ÄsY.&ç.z.>±s¡T

dü«j·TeTT>± Ä Á|ü<˚X¯eTTqT #·÷∫ ˝À‘·TqT >∑T]+∫ …yÓ\T #·÷|æ+∫ |ü]o*+#·e#·TÃqì <ëì‘√ ì»dæú‹ düŒwüºeTT>∑

‘Ó*j·T>∑\<äì #Ó|æŒ‹ì. Hê e÷≥\ìï $ì, ˙e⁄ #Ó|æŒq<ä+‘ê ì»eTì qeTTà‘·THêïqT. ø±ì Ä Á‘·$«q eTÏº>∑≥Tºq

y˚j·Tø£ ˙ #˚ À y˚düT≈£îqï ø±s¡Dy˚TeTì n&ç¬>qT. Á|üø£ÿ #˚\qT+&ç ô|<ä› esê¸\≈£î ø=≥Tºø=ìe∫Ã ø±\Te˝À ù|]q

eTÏºì ¬s’‘·T\T Á‘·$« ‹]– Ä #˚ ÀH˚ y˚düTø=ì …yÓ\T uÛÑØÔ #˚düTø=qT≥ e÷eT÷\T>± »s¡T>∑T‘·Tqï Ä#ês¡y˚T. nsTT‘˚

düsêÿs¡T Ks¡TÃ‘√ |üP&çø£ rsTT+∫ ø±\Te eTs¡eTà‘·T |üqT\T #˚sTT+∫q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·+ >∑≥¢≈£î y˚j·T&É+

$<Ûëj·Tø£eTT>± »s¡T>∑T‘·T+≥T+~ nì »yêãT #Ó|æŒ‹ì. (Your prosecution is given up) ˙ ÁbÕdæ≈£L´wüHé

e<äT\Tø√e&ÉyÓTÆq<äì rs¡TŒ #Ó|æŒ].

H˚qT e#˚Ã≥|ü&ÉT ÄsY.&ç.z.>±s¡T |æ*∫ ªª#ê˝≤ >∑&ÉTdüT‘·q+>± e÷≤¢&ç‹y˚eTìµµ n&ç–]. ì»eTTqT

n~Ûø±s¡¢ jÓT<äT≥ »+≈£î Ò≈£î+&Ü düŒwüºeTT>± #Ó|üŒì~ yê] ∫‘·ÔeTTq≈£î $X¯<ä+ ø±H˚s¡<äì Ä $<ÛäeTT>± #Ó|æŒ‹ì.

qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ Hêj·TT&ÉT>±s¡T qqTï #·÷∫ sT÷ dü+>∑‘·T\ìï ‘·q‘√H˚ #Ó|æŒ‘˚ u≤>∑T+&˚~ ø£<ëj·Tì]. á $#ês¡D

eTT+<äT>± MTπs #˚dæj·TTqï#√ H˚qT MT‘√H˚ #Ó|æŒj·TT+<äTq+Ïì. Ä e´eVü‰s¡eT+‘·Ï‘√ n#·≥ eTT–dæqqT sê$

sêeT#·+Á<äj·T´ e÷Á‘·eTT s¡Tø=q Ò<äT. BìH˚ ‹]– »MT+<ëØ mùdº≥T y˚TH˚»s¡T e<ä› $#ês¡D≈£î ‘Ó#ÓÃqT.

eT+<äbÕÏ \ø°ÎHêsêj·TD>±s¡T n|üŒÏ y˚TH˚»s¡T. Äj·Tq, mùdº≥T nqTeT‹ì bı+<ä≈£î+&Ü, MT≈£î MTπs eTÏº

Á‘·$«+#·&É+ mùdº≥T Vü≤≈£îÿqT ñ\¢|òæT+#·T≥>± @\ uÛ≤$+#·≈£L&É<√ #Ó|üŒ>√]].

á<äT\ø£s¡ eTTs¡T>∑T ø±\Te˝Àì |üP&çø£ rsTT+#·>√] #ê˝≤ nØ®\T mùdº≥T≈£î |ü+|ü⁄ø=ìj·TT+ÏeTììï,

41

sêC≤>±]‘√ ≈£L&Ü dü«j·TeTT>± #Ó|üø=ì j·TT+Ïqììï, mHêïfi¢≈£L yê] e\¢ Ä|üì HÓs¡y˚s¡Ãã&Éq+<äTq e÷ô|’s¡¢≈£î

eTTs¡T>∑T sTTã“+~ì ‘=\–+#·Tø=ì |ü+≥\T u≤>± |ü+&ç+#·Tø=qT≥¬ø’ Äj·÷ ¬s’‘·T\eTT me] #˚\ u≤s¡T˝À

yês¡eTT ø±\Te |üP&çø£ rdæ u≤>∑T#˚düT≈£îHêïeTì #Ó|æŒ‹ì. Ä Á‘·$«q eTÏºì MT #˚ À y˚düTø√e&ÉyÓT+<äTø£ì n&ç–].

Ä ù|]qeTqTï ø±\Te øÏs¡TÁ|üø£ÿ\qTqï #˚\˝À qT+&ç es¡eTTe\¢ ø=≥Tº≈£îe∫Ã ù|s¡T≈£îqï<˚>∑qTø£ eT[¢ Ä #˚ Àπø Ä

eTqTï ‹]– #˚s¡TÃ≈£îHêïeTT ø±\Te Vü≤≈£îÿqT y˚TeTT ø√s¡&ÉeTT Ò<äT nì düe÷<Ûëq$T∫Ã‹ì. Ä #˚ùd|üì e÷

|ü]àwüHé bı+~ #˚j·Te\dæq<˚ø±ì MT≈£î MTs¡T>± mqï&É÷ #˚j·T≈£L&É<äì eT+<ä*+|ükÕ–]. <ëìøÏ Á|ü‘·T´‘·Ôs¡eTT>±,

¬s’‘·T\T |ü+&ç+#˚ ô|’s¡¢≈£î M\T>± ø±e\dæq kÂø£s¡ eTT\T #˚j·Tø£ ìsêø£]+∫Hê, ñù|øÏå+∫Hê, mùdº≥T düqï<äT˝Àì

wüs¡‘·T\ Á|üø±s¡+ mùdº≥T<ës¡T¢ Á|üe]Ô+∫q+<äT≈£î ¬s’‘·T\T #·s¡ ≈£î ~–‘˚, n|ü⁄&ÉT mùdº≥T<ës¡T¢ |üìj˚TeTe⁄‘·T+<√

Ä˝À∫+#·Tø=ì eTeTTàq eT+<ä*+#·&É+ uÛ≤e´eTì #Ó|æŒ‹ì. ñuÛÑj·TT\ eT+∫ì ø√] kÂeT´‘·>± e÷≤¢&ÉT≥≈£î

ã<äT\T>± #ê˝≤ rÁe‘· ÀøÏ ~>∑&É+ uÛ≤e´+ ø±<äì Çø£ eTT+<äT MTs¡Ïº |üqT ÒM ‘·\ô|ÏºqqT |ü]àwüHé bı+<äe …qì,

˝À>∑&É »]–q<ëìøÏ yêπsMT #˚j·T<ä\#· Ò<äì #Ó|æŒ eTT–+∫].

eT<Ûä ìùw<ä ñ<ä eT+

eT‘·TÔ |ü<ës¡∆ ìùw<äeTTqT >∑T]+∫ Ç+>∑¢+&ÉT q+<äT $ø√º]j·÷ sêDÏ>±] ∫qï ø=e÷s¡T&ÉT *jÓ÷bÕ\T¶

Á|üuÛÑTe⁄ (Á|æHé‡ *jÓ÷bÕ˝Ÿ¶) ñ<ä eTeTT Hês¡+_Û+∫ Á|üuÀ<ÛäeTT kÕ–+∫q ø±\eTT˝À eTq <˚X¯eTTq+<äTqT eT<ä

ìùw<äeTTqT >∑T]+∫ Á|ü#ês¡eTT u≤>±H˚ kÕ>∑T#·T+&ÓqT. ø£ècÕí õ˝≤¢ eT<Ûä ìùw<Ûä Á|ü#ês¡ dü+|òüTeTTq≈£î (ã+<äs¡T

|”¢&És¡T) e\÷¢] dü÷s¡ Hêsêj·TDsêe⁄>±s¡T Áô|dæ&Ó+≥T>±qT, H˚qT yÓ’düT Áô|dæ&Ó+≥T>±qT+&˚yês¡eTT. n|ü⁄&=ø£

dü+<äs¡“¤eTT˝À ø±+Á¬>dt es¡ÿs¡T¢ neì>∑&É¶ À MTÏ+>∑T #˚j·T<ä\∫ <ä+&√sê y˚sTT+∫]. Ä <ä+&√sê y˚dæq

e÷~>∑yêìì ‘·q ãdü≈£î s¡|æŒ+∫ ‘ê\÷ø± ‘êVü≤o\T<ës¡TÇe÷àH˚ì qs¡dæ+Vü‰sêe⁄Hêj·TT&ÉT>±s¡T, <ä+&√sê y˚dæq

‘·ô|Œ≥≈£î ∫*¢ bı&ç∫ |ü+|æy˚ôdqT. Ä e÷~>∑yêìøÏ Ä ‘·ô|Œ≥ KØ<äT ø±+Á¬>dt yêπs uÛÑ]+∫ Áø=‘·Ô ‘·ô|Œ≥ì|æŒ+∫].

Á|ü»\˝À ‘êd” ≤›s¡T Á|ües¡ÔqqT >∑T]+∫ ø=+‘· Ä\»&ç ãj·T Ò›] Á>±e÷\˝À yê´|æ+∫q~.

ÇÏº dæú‹˝À ‘êd” ≤›s¡T>±s¡|ü⁄&=ø£ Á>±eTeTTq≈£î düs¡÷´´Ÿ ekÕÔeTì e÷eT÷\T Á|üø±s¡+ ‘·q≈£î ‘·–q ãdü

edü‘·T Òs¡Œs¡∫ ‘·>∑T düHêïVü≤eTT‘√ dæ<ä∆eTT>∑qT+&Ée\dæq<äì Ä Á>±eT eTTqdüãT ø£s¡DeTT≈£î ø£ãTs¡T #˚dæ]. n|ü⁄&Ü

Á>±eT ô|<ä›\T Ä˝À∫+#·Tø=ì ˇø£ ìs¡íj·TeTT #˚düTø=ì eTTqdüãT ø£s¡DeTT\‘√ #Ó|æŒj·TT+&ç]. ‘êd” ≤›s¡T>±s¡T e∫Ã

‘·q ãdü mø£ÿ&Éì n&ç¬>qT. <ëìøÏ ìeTàfi¯+>± »yêãT #Ó|üŒHês¡+_Û+∫]. #ê˝≤ Á|üj·T‹ï+∫ #·÷∫‹eTì Á>±eT+˝À

U≤∞ Çfi‚¢$ Òeì, düÁ‘·eTT yÓTT<ä …’qy˚M Òeì, @$T #˚j·TT≥≈£î ‘√#· Ò<äì #Ó|æŒ]. <ëì‘√ Äj·Tq≈£î ø√|üeTT e∫Ã

eTTqdüãT>±] …¢ø£ÿ&Éqì n&ç¬>qT. n#·≥πø yÓfi¯ó¢≥≈£î ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì ãj·T Ò›¬sqT. ‘·eTs¡T düeTà‹+#˚ jÓT&É\

nuÛÑ +‘·s¡eTT Ò<äì #Ó|æŒ, yê]q#·ÏøÏ yÓ+≥u…≥Tºø=q yÓ[¢ #·÷|æ+∫]. n~ ‘êÏ Ä≈£î\ ô|’ø£|ü‘√ #·T≥÷º nìï

yÓ’|ü⁄˝≤ <äfi¯ó¢qTï, sTT+Ï eTT+<äTqï |ü+~]˝À π><Ó<ä÷&É, ≈£î&ç‹ ≈£î+&É\T, ‘êÏ –+»\T, qT\ø£ eT+#·eTT

yÓTT<ä\>∑Tqeìï #·÷∫ #ê˝≤ ndüVæ≤´+#·Tø=ì, Ç<˚$T Ç\T¢ eTTqdüã÷, ø£s¡D+>±] sTT+Ï¬ø’Hê yÓfi¯ó¢<äeTT

<ë]rj·TeTHÓqT. n#·≥ qT+&ç ø£s¡D+>±]+ÏøÏ yÓ[¢]. n~ ô|+≈£îÏ\T¢. s√‘·>± Ò<äT. eTT+<äT yÓqTø£ ekÕsê\T

>∑\ πø >∑s¡“¤>∑~ >∑\ Ç\T¢. yÓqTø£ ekÕsê e+≥ #˚düTø=qT≥≈£î uÛÀ»qeTT\≈£î, >∑~ kÕe÷qT\≈£î ìyêdüeTTq≈£î,

42

eTT+<äT ns¡T>∑TMT<ä >∑\ ekÕsê ø=≥Tº À ãVæ≤ôw’ºj·TTqï Ád”Ô ìedæ+#·T≥≈£î e÷Á‘·y˚T #√≥T+~. dü]b˛sTTq U≤∞

@MT ø£ì|æ+#· Ò<äT. ekÕsê ns¡T>∑TMT<ä qT+&ÉT≥≈£î sTT+À¢yê] sêø£b˛ø£\≈£î sTTã“+~ >∑qTø£ M\T|ü&É<äT. @MT

‘√#·ø£ ì*∫ @<√ Ä˝À∫düTÔ+&É>± >∑TÁs¡|ü⁄ q|òüs¡T e∫Ã, yÓÏºyê&ÉT >∑TÁsêìøÏ ø£Ïº>=j·T´ ‘ÓeTà+fÒ ‘˚e&É+ Ò<äì

‘êd” ≤›s¡T >±]‘√ #Óô|ŒqT. Ä yÓÏºyêìì ø√|üeTT ø=\B ‹Ïº, m+<äT≈£î ‘˚ Ò<äì n&ç¬>qT. Ä ePfiÀ¢ ø£≥Tº>=j·T´\y˚Tà

<äTø±D+ Ò<äì, ‘·eT e<ä› Òeì, m#·≥ ‘ÓeTàH˚~ #Ó|æ‘˚ ‘ÓkÕÔqì uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\‘√ $qj·T $<Ûj·T‘·\‘√ #Ó|üŒkÕ¬>qT.

Á|üdüTÔ‘·+ f…*Á>±+ düÔ+uÛ≤ìøÏ ø£ºe#·TÃqì #Ó|æ‘˚ >∑TÁs¡|ü⁄ dü|òüs¡T $q&ÉeTT Ò<äì yÓÏºyê&ÉT #Ó|üø=HÓqT.

n|ü⁄&ÉT >∑‘· +‘·s¡y˚TMT ø£qT|æ+#·ø£ yÓ+≥H˚ >∑Ás¡eTTHÓøÏÿ eT]jÓTTø£ Á>±eTeTTq≈£î ‘·s¡*b˛jÓTqT. ø±ì

‘·qeTqdüT˝À e÷Á‘·+ Bìø£+‘·≈£î @<√ ø±s¡DeTT+&Éø£ rs¡<äì ‘·\#ÓqT. Ç≥T¢+&É>± nu≤ÿØ y˚\+bÕ≥\ yêsTT<ë

e∫Ãq~. #·\¢|ü*¢ À b˛©düTùdºwüHé e<ä› y˚\+ »s¡T>∑T‘·T+~. ã+<äs¡T qT+&ç &ç|üP´° ø£ …ø£ºs¡T>±s¡T e∫Ã y˚\+

y˚kÕÔs¡T. ÄHê&ÉT y˚TeT+<äs¡eTT, nu≤ÿØ e´‹πsø£ Á|ü#ês¡eTTq≈£î #·\¢|ü*¢ e#ÓÃ<äeTì ‘Ó*dæ ‘êVü≤o˝≤›s¡T>±s¡T

ÇHéø£+≤≈£î‡ $#ês¡D ì$T‘·Ô+ ‘·q e<ä› #·\¢|ü*¢ eTø±eTT˝À Vü‰»s¡Tø£eTàì ÄHêÏ yêsTT<ë‘√ Hêø=ø£ H√°düT

|ü+|æHês¡T. n|üŒÀ¢ ]yÓq÷´ n~Ûø±πs¢ ÇHéø£+≤≈£î‡ $#ês¡D≈£L&Ü #˚ùdyês¡T. H˚HÓ≥÷ yÓfi¢<ä\∫j˚T j·TTqï+<äTq

ÄHê&ÉT #·\¢|ü*¢ yÓ[¢ ‘êVü≤d” ≤›s¡Tì #·÷∫‹ì. kÕj·T+Á‘·+ 5 >∑+ˆˆ\≈£î $#ê]kÕÔqì yêsTT<ë y˚ôdqT. H˚q#·≥

qT+&ç Hê |üìøÏ yÓ[¢‹ì.

Ä HêÏ e÷ ÁbıÁ>±eTT Á|üø±s¡eTT H˚qT b˛©düTùdºwüqT≈£î m<äTs¡T>± |ü]XË Hê>∑uÛÑ÷wüD+>±] ns¡T>∑TMT<ä

eTø±eTT>∑qT+Ïì. ø±q÷] ∫q yÓ+ø£≥ <ëdüj·T´>±s¡T ùdºwüHé M~Û À, ùdºwüHé≈£î ñ‘·Ôs¡eTT>± ø=+‘· <ä÷s¡eTTq≈£î

ø√&Ü* Ä+»H˚j·TT\T>±s¡T eTVü≤eTàBj·TT\ Çfi¢yÓ’|ü⁄q <äøÏåD M~Û ÀqT Á|ü#ês¡ Á|üuÀ<ÛäeTT #˚j·TkÕ–]. Ä

¬s+&ÉT#√≥¢qT #ê˝≤ »qdüeT÷Vü≤eTT #˚] ÄdüøÏÔ>± $qT#·T+&ç]. ‘êd” ≤›s¡T>±] dü\Vü‰ Á|üø±s¡+ b˛©düT düuŸ

ÇHéôdŒø£ºs¡T>±s¡T ø±q÷s¡T ∫q yÓ+ø£≥ <ëdüj·T´>±]ì düMT|æ+∫ Á|üC≤ düeT÷Vü≤eTT #˚s¡T≥e\¢ s¡Vü≤<ë]øÏ

nuÛÑ +‘·s¡eTT>∑ qT+≥Tqï<äì n#·≥ qT+&ç yÓ[¢bıeTàì #Óô|ŒqT. n#·≥ qT+&ç Á|üø£ÿsTT+Ï ns¡T>∑TMT<ä≈£î yÓ[¢

Á|üuÀ<ÛäeTT kÕ–+∫]. b˛©düTyês¡T sTT+Ï j·T»e÷ìì |æ*∫ sTT+Ï ns¡T>∑T\MT<äqT+&ç »Hêìï |ü+|æy˚j·Tø£b˛‘˚

#ê˝≤ ‘·+≤ edüTÔ+<äì u…~]+#·>± n‘·qT uÛÑj·T|ü&ç yê]q+<ä]ì n#·≥ qT+&ç ø£~*bıeTàì Áã‹e÷\T#·T+&ÓqT.

Ä »qeTT ≈£L&Ü Ä+»H˚j·TT\T>±s¡T #Ó|ü‘·Tqï #√≥≈£î #˚s¡Tø=ì].

Ç≥T¢+&É>± ã+<äs¡T qT+&ç ÄsY.&ç.z. >±s¡T #·\¢|ü*¢ b˛©düT ùdºwüHé≈£î e∫Ã bÕ≥<ës¡¢qT >∑T]+∫ $#ê]+#·>±

yês¡+<äs¡T ø=&Ü* Ä+»H˚j·TT\T>±] ñ|üHê´düeTTqT $qT≥≈£î yÓ[¢j·TTHêïs¡ì ‘Ó*dæ ‘êqTqTï, ‘êd” ≤›s¡TqTï , Ä

»qdüeT÷Vü≤eTT e<ä›≈£î yÓ[¢]. ø=&Ü* Ä+»H˚j·TT\T>±s¡~es¡≈£î neì>∑&É¶ À ùdºwüqØ düuŸ yÓTõÁùdºŸ ø√s¡Tº À

>∑Te÷kÕÔ>± qT+&ÉT≥ ‘êd” ≤›s¡T>±]øÏ ‘Ó\TdüTqT >∑qTø£ Äj·TqH=ø£ kÕe÷q´ e´øÏÔ>±HÓ+∫ ‘êqT n<äT|ü⁄

#˚j·T‘·\ô|f…ºqT. n|ü⁄&ÉT eTT+<äT>± ‘êd” ≤›s¡T dü+uÛ≤wüD Hês¡+_Û+#ÓqT. Ä+»H˚j·TT\T>±s¡T, MTô|’ n~Ûø±]

düeTø£åeTTq MTs¡TCÀø£´eTT ø£\T>∑CÒdüTø=ì e÷≤¢&ÉT≥ ndüeT+»düeTHÓqT. ‘êd”˝≤›s¡T ø√|üeTT‘√

ªªH√s¡TeT÷j·TµµeTHÓqT (wüŸ j·TTesY eTÚ‘Y) ‘êd” ≤›s¡T>±s¡T qqTï H√s¡T eT÷j·TeT+≥THêïs¡ì ‘Ó\T>∑T˝À Á|üC≤

düeT÷Vü≤eTTq≈£î #Ó|ü⁄‘·÷ Ä+»H˚j·TT\T>±s¡T q$«]. ‘êd” ≤›s¡T>±s¡T (yÓ’ &ÉTj·TT ˝≤|òt) m+<äT≈£î qe⁄«‘êeì

43

>∑~›+#ÓqT. Ä+»H˚j·TT\T>±s¡T (To Laugh also a crime) qe⁄«≥ ≈£L&Ü H˚s¡y˚THê? nì n+≥T+&É>± Á|ü»\+<äs¡T

>=\T¢q q$«].n|ü⁄&ÉT ÄsY.&ç.z >±s¡T ‘êqT ø£*Œ+#·Tø=ì e÷≤¢&çq<˚eTq>±:` ‘êqT ã+<äs¡T ÄsY.&ç.z.qì,

nu≤ÿØ y˚\eTT ì$T‘·ÔeTT e∫Ã‹qì, y˚\+bÕ≥<ës¡¢ À #ê˝≤eT+~ sTT#·≥qTHêïs¡ì ‘Ó*dæ yê]ì |æ\T#·T≥ ø=s¡πø

sTT#·≥≈£î e∫Ã‹eTì, nÏºyês¡Tqï#√ b˛©düT ùdºwüHé e<ä› nu≤ÿØ y˚\+ »]π> #√≥TøÏ sê>√s¡T‘·THêïeTì #Ó|æŒ ‹]–

ùdºwüqT≈£î yÓ[¢b˛sTT]. &ç|üP´° ø£ …ø£ºs¡T ` ‘êd” ≤›s¡T`nu≤ÿØ b˛©düT dæã“+~‘√ #ê˝≤ùd|ü⁄ ìØøÏå+∫ mes¡÷

bÕ≥≈£î sêq+<äTq bÕ≥\T yêsTT<ë y˚düTø=ì ‹]–yÓ[¢]. e÷ ñ<ä eT Á|ü#ês¡≈£î\+<äs¡T ÄHêÏøÏ $s¡$T+∫ yÓ[¢].

H˚qT kÕj·T+ø±\+ ˝Àø£ Ÿ |òü+&é düÁ‘·+˝ÀqTqï ‘êVü≤d” ≤›sY e<ä›≈£î yêsTT<ë Á|üø±s¡+ yÓ[¢‹ì. n|ü⁄&ÉT Hê

sTTHéø£+≤ø˘‡ $#ês¡D »s¡–q |æeTà≥ ‘êqT ÇcÕº>√wæº>± nq~Ûø±s¡ Ø‘ê´ Hê‘√ ø=+‘·ùd|ü⁄ e÷≤¢&É<ä\∫ ‘·q

ø√¬sÿqT Hê‘√ yÓ\¢&ç+#ÓqT. H˚q+<äTø£+^ø£]+#·>± ø=+‘·ùd|ü⁄ dü+uÛ≤wæ+∫‹$T.

‘êd” ≤›s¡T : ªªMTe+Ï yê] Ädüsê #·÷düTø=ì>∑<ë Ä+»H˚j·TT\+<ä] jÓT<äT≥ qHêï$<Ûä+>± e÷≤¢&ÉT≥?

H˚qT : Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑T …’q+‘· e÷Á‘·eTTq MTs¡T Á|üC≤$s√<ÛäT\T ø±qø£ÿs¡ Ò<äT. MT düÁø£eT Á|ües¡Ôqj˚T MT

jÓT&É\ Á|ü»\ dü<ë“¤e >ös¡eeTT\≈£î ÄkÕÿs¡eTT. >∑qTø£ MT Á|ües¡ÔqH=ø£kÕ] |ü]øÏ+#·Tø=ìq,

MT≈£î e÷Á‘·eTT <ëìøÏ >∑\ ø±s¡Dy˚T<Ó’q~ <√´‘·eTTø±<ë?

‘êd” ≤›s¡T : <ëìì MTs¡T <ë#·ø£ #Ó|æŒy˚ùdÔ H˚qT ‘·«s¡>± »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃø=qT≥≈£î M\>∑TqT.

H˚qT : neì>∑&É¶ À <ä+&√sê y˚dæq yêì ‘·ô|Œ≥ ∫*¢ bı&ç∫ j·TT+Ï] >∑<ë! &É|ü y˚j·TeTqï~

ø±+Á¬>dt yê¬s’ j·TT+&É>± ≈£L* &ÉãT“\ø±dæ+∫ e∫Ãq Ä ;<äyêì H˚&çŒ+#·T≥ ø£+fÒ, MT≈£î

M\T+fÒ ø±+Á¬>dt yê]MT<äH˚ @<Ó’Hê #·s¡ rdüTø=+fÒ u≤>∑T+&˚~ >∑<ë? n~ MT ù|s¡Tq¬ø+‘·

ø£fi¯+ø£eTT ‘Ó∫Ãq<√ Ä˝À∫+#·Tø√+&ç. ‘ê\÷ø± n~Ûø±]>± qT+&ç Á>±eT+˝ÀøÏ eTø±eTT yÓ[‘˚

MT≈£î ãdü <=s¡ø£ø£, >∑TÁsêìï ø£≥Tº≥≈£î düsêÿs¡T f…*Á>±+ düÔ+uÛÑy˚T >∑‹ ø±<ä–q dæú‹øÏ e∫Ã uÛÀ»q

y˚fi¯≈£î eTs=ø£ j·T÷]øÏ yÓ[¢q dü+>∑‹ C≤„|üø£eTT ‘Ó#·TÃ≈£î+fÒ, n<ä+‘ê Ä $<Ûä+>± m+<äT≈£î

»]–q~ MTπø uÀ<Ûä|ü&É>∑\<äT. MT¬s|ü⁄&ÉT <ë]‘·|æŒ q&ç#Ó<äs√, düÁø£eT e÷s¡ZeTTq≈£î $TeTTàq

Á‹|ü≥≈£î Á|ü» Ò<√ |üHêï>∑eTT |üHÓï<äs¡T. n~ $<Ûëj·Tø£y˚T>∑<ë!

‘êd” ≤›s¡T : MTe+Ï ÄdæÔ>∑\ <Ûäqe+‘·T\T Á|üuÛÑT‘·«eTTHÓ&É\ düVü‰j·T ìsêø£s¡DeTTq≈£î |üPqTø=ìq#√, Á|üuÛÑT‘·«

s¡ø£åD Òø£H˚ MT ÄdæÔøÏ <ÛäqeTTq≈£îuÛÑÁ<ä‘· m≥T\ ø£\T>∑>∑\<äT?

H˚qT : ø=ìï Á>±e÷\ø=ø£ #√≥ H=ø£ b˛©düT ùdºwüHéô|Ïºq+‘·e÷Á‘·eTTq <˚X¯eTT q+<ä+‘·≥qT XÊ+‹

ø£\T>∑>∑\<äì #Ó|üŒC≤\eTT. <˚X¯eTTq+<äT HÓ’‹ø£ <Ûäs¡àeTT\+‘·]+#·q+‘·es¡≈£î ø±\eTT

Áø£eTeTT>±H˚ »s¡T>∑T‘·T+≥T+~. ˇø£ ùdºwüqT˝ÀqTqï |ü~eT+~ b˛©düT\T ¬s+&ÉT |ü<äT\

Á>±e÷\˝Àì Á|ü»\+<ä] ÄdæÔHÓ\¢|ü⁄&É÷ ø±bÕ&ÉT≥ HÓ ≤ kÕ<Ûä eT>∑TqT? ˇø£|ü&ÉT b˛©dtùdºwüHé

e⁄qï, #·\¢|ü*¢ Á>±eTeTT˝ÀH˚ ùdºwüqT <ä>∑Zs¡ ÀqTqï es¡<ë yÓ+ø£≥sêeTj·T´>±] ã≥º\ <äTø±D+

|ü≥º|ü>∑ Ò <√|æ&ç #˚j·Tã&çq~. ùdºwüqT˝Àì Äj·TT<ÛäeTT\qT <√|æ&ç<ës¡T¢ Vü≤]+#·≈£î+&Ü b˛©düT\T

C≤Á>∑‘·Ô>± ø±bÕ&Éø=ìπs>±ì ã≥º\ <äTø±D|ü⁄ <√|æ&ç e÷Á‘·+ Ä|ü⁄<ä\ #˚j·TH˚ Ò<äT. <√|æ&ç n+‘ê |üP]Ô

44

nsTTq ‘·sê«‘· b˛©düT˝§∫Ã m+‘· kı‘·TÔ b˛sTTq~ ‘Ó*dæø=ì πødüT ô|Ïº q&ç|æ+∫Hês¡T. n+<äT≈£î>±qT

eT]ø=+‘· Ks¡TÃ ≈£L&Ü es¡<ë yÓ+ø£≥ sêeTj·T´>±]øÏ ‘·–*q~. <√|æ&ç qwüº+ sêø£b˛>± Ks¡TÃ\T ≈£L&Ü

<ä+&É¬>’q$. Ç<˚ $<ÛäeTT>±qT+≥T+~ yês¡T #Óù|Œ s¡ø£åD, XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\TqT`

‘êd” ≤›s¡T : MTs¡≤¢ n+≤s¡T>∑<ë! Ç+‘·ø£Hêï $Tqï>± |üPs¡«|ü⁄ Væ≤+<ä÷ sêE\T e÷Á‘·+ @$T#˚ùdyês¡T?

H˚qT : |üPs¡«|ü⁄ Væ≤+<ä÷ sêE\ bÕ\q˝À <Ís¡®qeTT ` <√|æ&û »]–q<äì ‘Ó*j·T>±H˚ sê»uÛÑ≥T\T `

n~Ûø±s¡T¢ e∫Ã qwüº|ü&É¶yêìì $#ê]+∫ Ä<ä]+∫ ø=+‘· qwüº|ü⁄ kıeTTàq|ü⁄&˚ düsêÿs¡T KC≤HêqT+&ç

sTT|æŒ+∫ ‹]– yÓ+≥H˚ j·T<ÛëÁ|üø±s¡eTT yê´bÕs¡eTT kÕ–+#·Tø=eTàì #Ó|æŒ, yê] yê´bÕs¡eTT

ìs¡+‘·sêj·TeTT>± kÕ>∑Tq≥T\ ø=+‘·ø±\eTT es¡≈£î Á|üuÛÑT‘·« s¡ø£åø£ düVü‰j·TeTTì∫Ã ‘√&ÉŒ&Ó&çyês¡T.

|æeTà≥ H˚s¡düTÔ …e¬s’q~ $#ê]+∫ ì»eTTqT ‘˚\TÃø=ì Ä H˚s¡düTÔ\ ÄdæÔ qT+&ç Ä <ä+&ÉT>∑ q+‘·qT

edü÷\T#˚dæ, >∑es¡ïyÓT+Ï∫Ãq n&Ü«qT‡ e÷Á‘·+ rdüTø=ì $T>∑‘ê qwüº|üP]ÔøÏ <√|æ&çøÏ >∑T]jÓÆTq

yêìøÏ|æŒ+#Ó&çyês¡T. n|üŒÏ |ü]bÕ\qqT Á|ü»\T #ê˝≤ yÓT#·TÃø=HÓ&çyês¡T.

sT÷ dü+>∑‘·T\TqTï Ç+ø± ø±+Á¬>dt dü+ã+<ÛäeT>∑T #ê˝≤ dü+>∑‘·T\qT Hêe\¢ ‘Ó\TdüTø=ì ÄX¯Ãs¡ eTT>±

Çeìï m≤¢ MT≈£î ‘Ó*dæqeì qqTï #ê˝≤ $&É÷¶s¡eTT>± n&ç¬>qT. n|üŒÏ qT+&ç Äj·Tq Á|ües¡Ôq˝À ø=+‘·e÷s¡TŒ

e∫Ãq<äì #Ó|üŒe#·TÃqT.

yê´bÕs¡+˝À m<äT¬s’q düeTdü \T

|üPs¡«eTT qT+&ç e÷ dü+kÕs¡eTTq≈£î e´ekÕj·TeTT Á|ü<Ûëq eè‹Ô>±j·TT+≥Tqï~. e÷ ‘·+Á&ç>±] Vü≤j·÷eTT

qT+&ç Á|üeè‹Ô>± e&û¶ yê´bÕs¡eTT ≈£L&Ü Äs¡+_Û+#·ã&çq~. Hê e´eVü‰sês¡+uÛÑeTTq≈£î @&ÉTy˚\ s¡÷bÕj·T\ es¡≈£î

U≤‘ê e⁄qï~. ¬s+&ÉT y˚\ s¡÷bÕj·T\T s=ø£ÿ+ ì\e⁄qï~. H˚qT ≈£L&Ü düÁø£eT |ü<ä∆‘·T\‘√, ìj·TeTã<ä∆eTT>∑ e&û¶

yê´bÕs¡eTTqT #˚j·TT#·TH˚j·TT+Ïì. eT+∫ U≤‘ê<ës¡T\T ‘·≥dæú+∫qqT n‘·qT ø=πs<ëìø£Hêï ôV≤#·TÃ

yÓTT‘·ÔeTTq|æŒ#·TÃ≥≈£î Ò<äT. u≤ø° yÓTT‘·ÔeT+‘ê πøkÕ] rs¡Ãe …qH˚ ø£]ƒq wüs¡‘·T Ò<äT. eT÷&ÉT dü+e‘·‡s¡eTT\˝À>±

sTT#˚Ã edü÷fi¯ó¢ ndü\T˝ÀH˚ »eT y˚düTø=H˚~. Ä |æeTà≥ sTT#˚Ã edü÷fi¢ À e&û¶ ÁøÏ+<ä ø=+‘·y˚dæ $T>∑‘ê~ ndü\T˝À

y˚düTø=H˚~. u≤ø°<ës¡Tì |üqT\ ø£≈£îÿ]Ôø=~› e&û¶ πs≥T ôV≤∫Ã+#·T≥H˚~ Ò<äT. m|ü&É÷ πø kÕ<Ûës¡D πs≥T ñ+&˚~.

ãTTD$eTTøÏÔøÏ u≤ø° <ës¡TìøÏ ø±e\dæq düVü‰j·T dü+|ü‘·TÔ\T M …’qes¡≈£î #˚ùd~. mìï $<ÛäeTT\T>± eT+∫ ‘·qeTT‘√

Á|üe]Ô+∫Hê, ø=+<äs¡T u≤ø° <ës¡¢ e\¢ ø£*–+#·ã&çq qwüºeTT\T ‘·ù|Œ$ø±e⁄. nÏº kÕ«qTuÛÑe ø£<∏ä\T ø=ìï #Óô|Œ<äqT.

e÷ j·T÷]˝À e÷ |ü⁄s√Væ≤‘· ≈£î≥T+ã CÒ wüßº&Ó’q n&ÉTdüT$T*¢ Á|üø±X¯sêe⁄>±]øÏ bı\+ •düTÔ e¬>’sê\≈£î

ø=+‘· kıeTTàì∫Ã ÁbÕ$TdüØ H√≥T ÁyêsTT+#·Tø=+Ïì. Äj·Tq sTT+ø± eT]ø=+<ä] e<ä› ≈£L&Ü n|ü\T

‘Ó∫Ãj·TT+&ÓqT. yê]˝À ˇø£]<ä›s¡T ô|≥Tºã&ç<ës¡T\T <ëyê\T y˚dæ &çÁø°\T bı+~ ÄdæÔ y˚\eTTq≈£î ‘Ó∫Ã]. n|ü⁄&ÉT

Á|üø±X¯+ >±]øÏì yê]‘√ uÛ≤>∑düTÔ\TqT C≤sTT+≥T ≈£î≥T+ã ÄdüTÔ\>∑T eT]ø=+<ä]ì dü$Twæº Vü≤≈£îÿuÛÑTø£ÔeTT\T>∑\ ˇø£

ô|<ä› ô|+≈£îÏ uÛÑe+‹˝À Á|üø±X¯+ >±] e+‘·T 1/6 uÛ≤>∑eTTqT yê] ã+<ÛäTe⁄\˝À ˇø£s¡T>∑T ìeTà>∑&É¶

düTÁãVü≤àD´+>±s¡T y˚\eTT˝À ø=ì ‘êqT ø√]q+‘· ˝≤uÛÑeTT ‘·qøÏe«ìm&É\ $T>∑‘ê uÛ≤>∑düTÔ\+<ä]øÏ

sTTã“+~ø£s¡eTT>± qT+&ÉTq≥T\ ‘êqT ø=qï uÛ≤>∑eTTqT kÕsê <äTø±DeTTq≈£î n<Ó›øÏ#ÓÃ<äqì u…~]+#·kÕ¬>qT.

45

n+<äT≈£î s¡a&çdæ Á|üø±X¯+>±]‘√ uÛ≤>∑düTÔ\TqT e÷ |ü⁄s√Væ≤‘·T\>∑T ÁãVü≤àj·T´`sêeTCÀ>∑j·T´`|ü⁄qïj·T´>±s¡T¢ Hê‘√

Ä˝À∫+∫ y˚\+ U≤j·TeTT>±ø£ eTT+<äT nq>± HÓ\˝À|ü\ u≤ø° kıeTTàqT Á|üø±X¯+>±]øÏ n|ü sTT∫Ã Äj·Tq #˚‘·

ø√s¡Tº À <ëK\T #˚sTT+∫ y˚\+ s¡<äT› #˚sTT+#·e#·TÃqììï, sT÷ $<Ûä+>± Á|üø±X¯+>±]øÏ H˚qT sTT#˚Ã n|ü dü]>±

Hê≈£î edü÷\T ø±e&É+˝À qwüºeTT sê≈£î+&Ü dü<äs¡T uÛ≤>∑düTÔ\T eTT>∑TZs¡T nsTT<äTe+<ä\ s¡÷bÕj·T\T eTT<äsê

sTT#ÓÃ<äeTì Hê‘√ eT÷Eyêì @sêŒ≥T #˚düTø=qï+<äTq H˚Hê kıeTTàqT Á|üø±X¯+ >±]øÏ n|ü>± Ç#êÃqT. Ä

kıeTà+‘·≈£î s¡÷ˆˆ 1500\≈£î Á|üø±X¯+ e¬>’sê\ C≤sTT+≥T ≈£î≥T+u≤dæÔ À ø=ìï uÛÑ÷eTT\qT, Äj·Tq 1/6 uÛ≤>∑+>±

‘·qU≤ |üÁ‘·+ ÁyêsTT+#·Tø=+Ïì. Ä kıeTTà‘√ ø√s¡Tº y˚\+ s¡<äT› #˚sTT+#·Tø=qã&çq~.

‘·sê«‘· ø=Hêïfi¢≈£î ‘·eT ≈£î≥T+ã ÄdæÔ |ü+|æD°øÏ Á|üø±X¯+>±] ‘·eTTà&ÉT ÁãVü≤àj·T´>±s¡T <ëyê ‘Ó∫Ã ø√s¡Tº

<ë«sê ÄdæÔ |ü+|æD° #˚düTø=qT≥˝À Hê‘·qU≤ |üÁ‘·+˝Àì nsTT≥eTT\T sTT‘·s¡ uÛ≤>∑düTÔ\≈£îqT, Hê ‘·qU≤

|üÁ‘·eTT˝À Òì ø=ìï sTT‘·s¡ nsTT≥eTT\T Á|üø±X¯+>±]øÏì e#˚Ã˝≤>∑Tq (Á>±eTeTT˝Àì ø=+<äs¡dü÷j·T|üs¡T\

<äTdü‡\Vü‰ e\¢) ø√s¡Tº ø£$Twüqs¡T uÛ≤>∑eTT Òs¡Œs¡#·>± <ëì Á|üø±s¡y˚T ø√s¡Tº rs¡TŒqTï #˚j·Tã&ÓqT. Hê ‘·qU≤ u≤ø°ì

>∑T]+∫ Á|üø±X¯+ >±]ì n&ÉT>∑>± ‘·q uÛÑ÷eTT\˝À ø=ìï+Ïì KØ<äT ìs¡ísTT+∫ u≤ø° yÓTT‘·ÔeTTq≈£î uÛÑ÷eTT\T

Áø£j·T+ #˚j·TT<äTqì, @j˚T uÛÑ÷eTT\T sTT#˚Ã~ ø=\÷¢s¡Tq+<äTqï ‘·q ø=e÷fi¢‘√ dü+Á|ü~+∫ e#ÓÃ<äqì ‘·q≈£î ø√s¡Tº

|ü+|æD° À @s¡Œ&çq q+ãs¡T¢ Hêe›H˚e⁄qï+<äTq, Ä q+ãs¡T¢ $d”Ôs¡íeTT\T ‘·q≈£î y˚dæsTTùdÔ ‘êqT ø=e÷fi¢‘√ düVü‰ e∫Ã

Hê≈£î Áø£j·TeTTqT ÁyêdæsTT#˚Ã<äqHÓqT.

H˚qT Äj·Tq e÷≥\ <Û√s¡DÏì ãÏº ø=+‘· nqTe÷ì+∫ Äj·Tq uÛÑ÷eTT\ $d”Ôs¡íeTT e÷Á‘·+ dü]>±H˚ y˚dæ,

q+ãs¡T¢ e÷Á‘·+ ‘·|ü>± y˚dæ sTT∫Ã‹ì. <ëìì rdüT≈£îyÓ[¢Hê≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&Ü sTT‘·s¡Á‘ê ‘ê˙j·Te\dæq u≤ø°\

ÁøÏ+<ä ˇø£ #˚qT <äT–ZH˚ì yÓ+ø£j·T´≈£î, ˇø£ #˚qT yÓ÷|æ<˚$ |ü⁄+&ÉØø±≈£åî&ÉT>±]øÏ ô|+≈£îÏ\T¢ ‘·q n‘·Ô ãTÁsê

Hê+#ês¡eTà≈£î ‘·qU≤\T Áyêdæ ]õwüºs¡T #˚ôdq÷ Hê ‘·qU≤˝À‘êqT Áyêdæq HÓ+ãs¡T¢>∑\ uÛÑ÷eTT\T Ç‘·s¡ uÛ≤>∑düTÔ\≈£î

yÓfi¯ó¢≥e\¢qT ‘·q≈£î ø√s¡Tº <ë«sê uÛ≤>∑+>± e∫Ãq q+ãs¡T¢ uÛÑ÷eTT\T ô|’ $<ÛäeTT>± ‘êqT yπs ‘·qU≤\T

Áyêj·TT≥e\¢qT... Hê u≤ø°ì >∑T]+∫ #ê˝≤ ∫≈£îÿ\˝ÀøÏ e#ÓÃqT.

n|ü⁄&ÉT H˚qT <ëyê y˚j·Tø£ ‘·|üŒ Ò<äT. |üPs¡«|ü⁄ eT÷Eyêì @sêŒ≥T Á|üø±s¡+ ÁãVü≤àj·T´ e¬>’sê eTT>∑TZs¡T

uÛ≤>∑düTÔ\T |üPN |ü&çq s¡T. 500\‘√ e´eVü‰s¡|ü⁄ Ks¡TÃ\T kÕ–+∫‹ì. ≈£î≥T+ã ÄdæÔ |ü+|æD° <ëyê˝À ‘·q

U≤<ës¡T …’q qqTï Á|ü‹yê~>± #˚]Ãj·TT+&Éq+<äTqqT, Á|üø±X¯+>±]øÏ 1/6 e+‘·T uÛ≤>∑eTTq≈£î Vü≤≈£îÿ<ës¡T&Ó’ j·TT+&ç

‘·qU≤˝À Áyêdæq q+ãs¡T¢ ø√s¡Tº rs¡TŒ˝À uÛ≤>∑eTT\ Ø‘ê´ e÷]qqT, yêÏ kÕúH˚ e∫Ãq ø=‘·Ô HÓ+ãs¡T¢ Hê ‘·qU≤

Vü≤≈£îÿ≈£î u≤<Ûä ‘·ø£\$>± #˚s¡TÃø√e#·TÃqì, Á|üø±X¯+>±s¡T <äT–ZH˚ì yÓ+ø£j·T´ e¬>’sê\≈£î Áyêdæq ‘·qU≤\˝Àì q+ãs¡T¢

‘·|ü>± qT+≥+e\¢ sT÷ ‘·qU≤≈£î dü+ã+~Û+∫ y˚\eTT≈£î ‘Ó∫Ãq HÓ+ãs¡T¢ ø±q+<äTqqT Á|üø±X¯+>±] e+‘·T>± H˚qT

»|ü⁄Ô #˚sTT+∫q ÄdæÔ »|ü⁄Ô Á|üø±s¡y˚T y˚\eTT ø±ã&çq+<äTq u≤ø° kıeTà+‘·j·T÷ qwüºy˚TMT Ò≈£î+&ÜH˚ edü÷ …’q~.

ø±ì ∫≈£îÿ\T ` nedüú\T e÷Á‘·+ ‘·|üŒ Ò<äT. ‘êeTT #˚dæq nÁø£eT |üqT\qT >∑T]+∫ Á|üø±X¯+>±s¡T, ø=e÷fi¯ó¢

|üXÊÃ‘êÔ|üeTT #Ó+~]. yÓ÷|æ<˚$ |ü⁄+&ÉØø±≈£åî&ÉT >±s¡T e¬>’sê\T ‘·|üHÓ+ãs¡¢‘√ ‘·qU≤ ÁyêsTT+#·Tø=qï dü+>∑‹ì,

H˚qT y˚\+ ø=s¡≈£î ]õÁùdºwüHé mHéø£+Áu…qT‡ dü]º|òæ¬øŸ rdüT≈£îqï ‘·sê«‘· ‘Ó\TdüTø=ì HÓ+ãs¡T¢ dü]CÒdæ dües¡D

46

<äkÕÔy˚E ÁyêsTT+∫ ]õdüºØ #˚sTT+#·Tø=ì]. Hê »|ü⁄Ô≈£î <ä]$T˝≤qT dües¡D ÁyêdüTø=qï+<äTq Hê u≤ø°øÏ ˝Àã&ç

¬s+&Ée u≤<Ûä´‘·>∑\ u≤ø°\T>± yê]øÏ rs¡TŒ nsTT Ä u≤ø°\TqTï ‘·s¡Tyê‘· rs¡TÃø√ã&çq$. á

e´eVü‰s¡eTT\ìï+Ï ÀqT me] u≤ø°\T qwüºeTT ø± Ò<äT. #ê˝≤ yÓT*ø£\T e÷Á‘·eTT dü+uÛÑ$+∫q$.

2) e÷ j·T÷]øÏ <ä>∑Zs¡ À ∫s¡Ty√\T \sø£ nH˚ Á>±eTeTT q+<äT ø£s¡D°ø£|ü⁄ ≈£î≥T+ãeTT\˝À, ∫s¡Ty√\T

sêeT<ëdüT>±] ≈£îe÷s¡T&ÉT sêeTj·T´ nH˚ ù|s¡T>∑\ ªª∫≈£îÿ\e÷], ù|Nø√s¡Tµµ nH˚ Á|üU≤´‹>∑\ ˇø£ ìjÓ÷>∑ e´øÏÔ

ø£\&ÉT. Äj·Tq e\¢q ‘·q≈£î sêe\dæq s¡÷ˆˆ 100\ #˚ã<äT\T u≤ø°ì sêã≥Tºø=H˚≥+<äT¬ø’ e÷ e÷eT sê$

sêeTj·T´>±s¡T Hê#˚‘· Äj·Tq≈£î s¡÷ˆˆ 500\T uÛÑ÷$T ‘·qU≤ MT<ä n|ü sTT|æŒ+#·Tq≥T\ @sêŒ≥T e÷≤¢&ç Hê≈£î

dæbòÕs¡düT #˚j·T>± H˚q+<äTø£+^ø£]+∫‹ì. ‘·qU≤ ñ+#·<ä\∫q eT]ø=+‘· ÄdæÔìï |üPs¡«yÓTTø£|ü⁄&ÉT ø£+‘˚Ï yê]

u≤ø° ÁøÏ+<ä dæ$\Tø√s¡Tº y˚\eTT\˝À ø=dü÷] sêeTqï ù|s¡ ø=ì, Ä sêeTqï #˚‘·, sêeT<ëdüT, Äj·Tq uÛ≤s¡ qs¡düeTà

ø=e÷fi¯ó¢ sêeTj·T´, yÓ+ø£≥|üŒj·T´, sêeTø£èwüíj·T´, düTã“j·T´>±s¡¢ ù|s¡ ‹]– Áø£j·T+ ÁyêsTT+#·Tø=ì ÄÁø£j·T <Ûäq+

rs¡Te÷q+ ì$T‘·Ô+ Ä uÛÑ÷$TH˚ u≤ø° rπses¡≈£î øöe⁄\T>± ø√dü÷] sêeTqïù|s¡ Áø£j·T<ës¡¢+<äs¡T ø£*dæ ã+&É>∑Ts¡TÔ

<äkÕÔy˚E Áyêdæ ]õwüºØ #˚sTT+∫].

Ä uÛÑ÷eTT\ ‘ê\÷≈£î düsêÿs¡T •düTÔqT øö\T<ëπs #Ó*¢+#·Tq≥T¢ @s¡Œs¡T#·Tø=ìj·TTHêïs¡T. Ä •düTÔqT düsêÿs¡T≈£î

#Ó*¢+#·T≥ø£ì, øöe⁄\T<ës¡T qT+&ç sêeTj·T´ n&ç– |ü⁄#·TÃø=ì yÓTT<äÏ dü+e‘·‡s¡+ e÷Á‘·+ dü]>± #Ó*¢+∫,

eTs¡Tdü+e‘·‡s¡+ •düTÔ u≤ø°j·TT+∫, Ä u≤ø° ÁøÏ+<ä ˝≤\÷N>± ¬s$q÷´ y˚\eTT˝À sêeTj·T´ n‘·Ôyê] ‘·s¡|ü⁄q,

e⁄*¢bÕ …+ |üPC≤] ø=e÷às¡T\T ÁãVü≤àj·T´ ù|s¡ yÓ\¢&ç Ò≈£î+&Ü ø=ì ‹]– Ä ÁãVü≤àj·T´ #˚‘· sêeTj·T´ uÛ≤s¡ \ø°Î

qs¡düeTà ù|s¡ Áø£j·T+ ÁyêsTT+∫ ÄyÓT #˚‘· sTT‘·s¡T\≈£î Ä uÛÑ÷eTT\T ]õdüºØ øöe⁄\T ÁyêsTT+∫ ø√dü÷] sêeTqïqT

øöe⁄\T uÛÑ÷$T qT+&ç yÓfi¢>=f…ºqT. n+<äTe\¢ sêeTj·T´ k˛<äs¡T\≈£î uÛ≤>∑|ü⁄ Vü≤≈£îÿ Ò≈£î+&Ü #˚j·T&ÉeTTqTï, ø√dü÷]

sêeTqï≈£î u≤ø° rs¡Ãqø£ÿs¡ Ò≈£î+&Ü ‘·|æŒ+#·Tø=qT≥j·TTqT »]–q$. Ä uÛÑ÷$TH˚ eT]ø=+‘· ø±\yÓTÆq ‘·sê«‘· •düTÔ

u≤øÏ øÏ+<ä sê$ |æ#·Ãj·T´ ù|s¡ ¬s$q÷´ y˚\eTT˝À ø=ì, Äj·÷q e\¢ sêeTj·T´ u≤eeT]~jÓÆTq j·T˝≤¢Á|ü>∑&É

düTu≤“sêj·TT&ÉT>±] ù|s¡ Áø£j·T+ ÁyêsTT+∫, Ä Áø£j·T<ës¡Te\¢ Äj·Tq y˚Tq\T¢&Ó’q |ü⁄*bÕø£ Vü≤qTeT+‘·sêe⁄>±]øÏ

‘·qU≤ ÁyêsTT+∫ Ä ‘·qU≤ dü+>∑‹qT<äVü≤]+#·ø£H˚ j·T˝≤¢Á|ü>∑&É düTu≤“sêj·TT&ÉT>±] e\¢, ∫s¡Ty√\T sêeTj·T´>±]

≈£îe÷s¡T&ÉTqTï, dü<äs¡T sêeTj·T´ >±] |æq‘·+Á&ç nsTTq ∫s¡Ty√\T eTTìsêE>±] ø√e÷às¡T¶ Ò≥T \ø°ÎHêsêj·TD

>±] uÛ≤s¡ ø±y˚TX¯«s¡eTà>±]øÏ <ä‘·Ô |ü⁄Á‘·T&ÉTqTï, nj·Tq yÓ+ø£≥ ø£èwüíj·T´>±] ù|s¡ Áø£j·T+ ÁyêsTT+∫ ]õwüºØ

#˚sTT+∫].

sT÷ ∫e] y˚\eTT dü+>∑‹ e÷Á‘·eTT e÷≈£î #Ó|æŒ, <ëìqqTdü]+∫ Áyêdæq Áø£j·TeTT\T e÷Á‘·+ #·÷|æ+∫

dü<äs¡T yÓ+ø£≥ ø£èwüíj·T´>±] e\¢ Hê ù|s¡ s¡÷ˆˆ 500/`\≈£î ‘·qU≤ Áyêôd<äeTì #Ó|æŒ s¡÷ˆˆ 400/`\T s=ø£ÿeTTqTï

eTTkÕsTT<ëj·TTqTï rdüT¬ø[¢ mHêïfi¯fl≈£î ‘·qU≤ <äkÕÔy˚E #·÷|æ+#·¬s’]. q÷s¡T s¡÷bÕj·T\T e÷eTeT>±] ô|’ø£eTT˝À

$TqVü‰sTT+|ü⁄ #˚sTT+∫ ‘êqT rdüTø√e&É+ yê]øÏwüºeTT Òq+<äTq Ä dü+>∑‹ yÓ\¢&ç+#·ø£ >√|ü eTT>± qT+∫ Hê

<äkÕÔy˚EqT ‘Ó∫ÃÇe«ø£ ø±\j·÷|üq #˚j·TT#·÷e∫Ã]. n|ü⁄&ÉT H˚qT yÓ+ø£≥ ø£èwüíj·T´>±]ì ‘=+<äs¡ #˚j·T>±, Hê‘√

e÷≥ ‘·|üø=q Òø£, Ä\dü eTTqπøy√ ø±s¡D≤\T #Ó|æŒHê ‘·qU≤ <äkÕÔy˚E Hê≈£î ‘Ó∫ÃsTT#ÓÃqT. Ä ‘·qU≤ u≤ø°ì 12

47

dü+e‘·‡s¡eTT\T düMT|æ+#˚ es¡≈£î sTTe«ø£ j˚Ty˚TyÓ÷ #Ó|ü⁄‘·÷ ø±\+ »]|æ]. H˚qT nqTe÷ì+∫ ]õÁùdºwüHé

Ä|ò”düT˝À $#ê]+∫ ‘Ó\TdüTø=q>± ô|’q ñ<äVü≤]+∫q e´eVü‰s¡|ü⁄ yÓT*ø£\ìï ãj·T≥|ü&çq$.

n|ü⁄&ÉT ‘·qU≤ u≤ø°ì >∑T]+∫ ‘=+<äs¡ô|Ïº u≤ø° rsêàqeTTq≈£î ‘·qU≤˝Àì 5 j·Tø£sê\ yÓT≥º uÛÑ÷$Tì

yÓ+ø£≥ø£èwüíj·T´>±] e\¢ Áø£j·T+ ÁyêsTT+#·Tø=+Ïì. Áø£j·T+ uÛÑ÷$Tì kÕ«BÛq+ #˚düTø=qT≥≈£î yÓfi¢>± 3 mø£s¡eTT\T

ø√dü÷] Ms¡j·T´ ø=e÷s¡T¶ yÓ+ø£≥kÕ«$TøÏì, 2 mø£s¡eTT\T j·Tø£ÿÏ s¡‘·ïeTTq≈£îqTï ∫s¡Ty√\T sêeTj·T´ uÛ≤s¡ \ø°Î

qs¡düeTà øöe⁄\T≈£î sTT∫Ãq<äì uÛÑ÷$T qT+&ç øöe⁄\T<ës¡T¢ ‘=\>∑ø£b˛sTT]. n|ü⁄&ÉT yê]˝À yÓ+ø£≥kÕ«$T‘√ sêJ

e÷≤¢&É>±, n‘·ìøÏ Hê bı\+˝À 3 mø£sê\T ô|’s¡T y˚dæj·TTqï uÛÑ÷$Tì Á|ü‹|òü\+ ø√s¡≈£î+&Ü Ä ø£ dü+e‘·‡s¡eTT≈£î

sTT∫Ã n<äq+>± s¡÷ˆˆ 60 s=ø£ÿeTT ≈£L&Ü sTTùdÔ ‘êqT uÛÑ÷$T qT+&ç ‘=\>∑T<äTqHêï&ÉT. Hêø£~wüºeTT Ò≈£îqïqT,

‘·|üŒì dü]#˚‘· ˇ|üø=ì sTT∫Ã n‘·ì qT+&ç Ä uÛÑ÷$Tì kÕ«BÛq+ #˚düTø=+Ïì. ‘·øÏÿq 2 mø£s¡eTT\ uÛÑ÷$T

j·Tø£ÿÏ s¡‘·ï+ øö\T y=<äT\Tø=qT≥≈£î ìsêø£]+∫ ‘êH˚ <äTìï qTe⁄« ô|’s¡T y˚dæHê&ÉT. ô|’s¡T yÓTT*∫q~.

e÷ Á>±eT+˝À Hê≈£î ùdïVæ≤‘·T\T>± ø£qT|ædü÷Ô e´‹πsø£eTT>± |üì#˚j·TT ndü÷j·÷|üs¡T\>∑T ø=+<äs¡T e÷˝ÀH˚

e⁄+≥÷ e∫Ã]. nÏºyê]˝À eTTKT´&ÉT ø£+sƒ¡+H˚ì Hê>∑j·T´`Äj·Tq e÷ neTà≈£î y˚Tqe÷eT ≈£îe÷s¡T&ÉT. n‘·ì

<ë«sê Hê dü+>∑‘·T\ìï ‘Ó*dæq es¡≈£î $s√<ÛäT\ e<ä›≈£î y˚>∑T q&ÉTdüTÔ+&˚~. qH˚ï$<Ûä+>±HÓ’Hê ÁøÏ$Tq\T

e´eVü‰s¡eTT\˝À ~+|æ $TøÏÿ*>± kıeTTà Hê#˚‘· Ks¡TÃ ô|Ïº+#·&É+ eT÷\+>± qqTï qwüºô|≥ºe …qH˚~ n‘·ì

eTTUÀ´<∆X¯ eTT >∑qTø£ n|üŒÀ¢ Hêe<ä›≈£î e∫Ã eT+∫‘·q+>± e÷≤¢&ÉT‘·÷ j·Tø£ÿÏ s¡‘·ï+ y˚dæq qTe⁄« ô|’s¡TqT

#Ó&É>=Ïº, Ä uÛÑ÷$Tì <äTìï kÕ«BÛq+ #˚düTø=qø£b˛‘˚ Hê Áø£j·T <äkÕÔy˚E e´s¡∆y˚Tqì u≤ø° kıeTà+‘ê qwüºy˚T

ø±>∑\<äì dü\Vü‰ #Ó|æŒHê&ÉT. n+<äT≈£î H˚ì≥¢+Ïì. Ä yÓTT\∫q ô|’s¡T H˚qT y˚dæq<˚qì kÕø£å eTT #Ó|æŒùdÔ

dü]b˛‘·T+<äì ô|’s¡T yÓTTø£ÿ\MT<ä mes¡T y˚dæq~ >∑Ts¡TÔ\T+&Éeì, Ä ô|’s¡T #Ó&É>=Ïº H˚qT eT∞¢ ô|’s¡T y˚dæHê Ä ô|’s¡T

yêfi¯ó¢ #Ó<ä>=≥º≈£î+&Ü eTqπø ñ+#·T‘ês¡H˚ qeTàø£y˚T$T ø£\>∑<äì, n+<äTe\¢ eTqπøMT Á|üjÓ÷»q+ Ò<äì ô|’s¡T

‘·j·÷¬s’ |ü+≥≈£î sê>±H˚ eTqy˚T <ëìì eTVü‰dü÷‡\T #˚düTø√e#·TÃqT >∑qTø£ Ä ô|’s¡T q≤¢π> ô|s¡T>∑ì#ÓÃ<äq+Ïì.

á dü+uÛ≤wüD dü+>∑‘·T\ìï sêeTj·T´>±]øÏ y˚>∑T n+<äCÒdæHê&ÉT. <ëì‘√ ø=~› ø±\eTT es¡≈£î Vü≤&Ü$&ç

Ò≈£î+&Ü Á|üXÊ+‘·eTT>± >∑&É∫q~. ø=Hêïfi¢sTTq |æeTà≥ ø£+sƒ¡+H˚ì Hê>∑j·T´ H=ø£Hê&ÉT |æ*∫ ô|’s¡T yÓTTø£ÿ\T

<äTìï+∫ eT[¢ eTqeTT ô|’s¡T y˚ùdÔ eTq≈£î m≈£îÿe nqT≈£L\y˚TyÓ÷? Ä˝À#·q #Ó|æŒj·TT+Ïì. n<˚ eT+∫ e÷s¡ZeTì

yÓTT<ä≥H˚ #Ó|æŒ‹ì>∑<ë, m+<äTø£H√ ˙e+<äT\øÏwüº|ü&ÉyÓ’‹$. n+‘˚>±ì n~ #ê˝≤ nqT≈£L\yÓTÆq |ü<ä∆‘˚qHÓqT. ˙

Hê>∑fi¯ó¢, ˙e⁄, ˙ eTqTwüß´\T Hê≈£î düVü‰j·T+>± ekÕÔq+fÒ H˚qT <ëìøÏ ~¬><äq+Ïì. ‘·|üŒ≈£î+&Ü düVü‰j·TeTT>±

qT+<äTqì ‘êqT ≈£L&Ü ekÕÔqì #Ó|æŒq+<äTq, ˇø£sêÁ‹ n+<äT≈£î ìsê∆s¡D #˚düTø=ì, H˚qT e∫Ã |æ*#˚es¡≈£î

me]+Ïyê<ä› yêπs ñ+&Ée\dæq<äì, H˚qT |æ\e>±H˚ ãj·T\T<˚] sêe\dæq<äì #Ó|æŒ, Ä sêÁ‹ ø=+‘· Ábı<äT› >∑&ç∫q

|æeTà≥ Ä bı\+ e<ä›≈£î y˚>∑T #·÷∫s¡eTàì e÷ eTìwæì |ü+|æ ‘Ó\TdüTø=q>±, ‘·>±<ë düÔ\eTTq≈£î

düMT|üeTTq+<äTqï »MT+<ës¡T>±] ;&ÉT˝À bı<ä\#ê≥Tq düTe÷s¡T sTTs¡Te~ eT+~ »qT\T ø£Ás¡\T yÓTT<ä …’q

|ü]ø£s¡eTT\‘√ dæ<ä∆eTT>± ø±#·Tø=ìj·TTHêïs¡ì s¡÷&Ûû ‘Ó*dæq~. n~ Hê>∑j·T´ |ü+|æq y˚>∑TqT u≤>± <Ûäèe|üs¡∫q~.

e÷ |üqT\˝ÀøÏ e÷eT÷\T>± e#ÓÃ e÷ |ü\T≈£îã&ç eTqTwüß´\‘√ sT÷ ‘·>∑Te⁄˝ÀøÏ yÓ[‘˚ #ê˝≤ qwüºeTT

48

Çã“+~ ø£\T>∑T‘·T+<äì uÛÑj·Tô|Ïº yÓfiÀ¢<ä›ì Hê>∑j·T´ dü\Vü‰ sTT∫Ãq≥T¢ ≈£L&Ü ‘Ó*j·Te∫Ãq~. Ä sêÁ‹ H˚qT yÓ[¢

|æ\Teq+<äTq eTs¡THêÏ j·TT<äj·TeTTq Hê>∑j·T´ e∫Ã, @eTj·÷´! ˙ e÷≥ Á|üø±s¡+ sêÁ‘·+‘ê ˙ø=s¡≈£î

#·÷düTÔ+Ïì, sê Ò<äìµ n&ç¬>qT. sêÁ‹ sêq+<äT≈£î ø±s¡DeTT yπsj˚TMT Ò<äT. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ãj·T\T<˚]Hê <äTX¯Ù≈£îqy˚T

ø£ì|æ+∫q~. yÓTT<äÏkÕ] $<Ûäesê\T m<äT¬s’q<äì ‹]– yÓ[¢‘˚ ¬s+&ÉekÕ] ãj·T\T<˚]q|ü⁄&ÉT |æ*¢ m<äT¬s’q~.

sTT≥Te+Ï n|üX¯≈£îqeTT\T ø£ì|ædüTÔ+&É>± ‘·>±<ë Á|ü<˚X¯eTTq≈£î sêÁ‹fi¯ó¢ yÓfi¯fl&É+ Á|üe÷<äø£s¡eTH˚ ‘·\+|ü⁄‘√

e÷ì‹qì #Ó|æŒ‹ì. <ëìì n‘·qT |üP]Ô>± q$TàHê&ÉT. eT[¢ m|ü&ÉH˚ $wüj·T+ eT+∫ s√Eq $#ê]+∫

#Ó|ü⁄‘êq+Ïì. <ëì‘√ s¡T≈£îHêï&ÉT.

ˇø£sêÁ‹ yÓfi¢ ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì, Hê>∑j·T´≈£î ‘Ó*j·T˙j·Tø£ n‹ s¡Vü≤dü eTT>±, e÷ Hê>∑fi¯ó¢ 5, e÷

|æq‘·+Á&ÉT\ Hê>∑fi¯ó¢5, Hê u≤eeT]~ Hê>∑fi¯ó¢ 5, n‘·ì y˚Tqe÷eT\ Hê>∑fi¯ó¢ 5, yÓTT‘·Ô+ sTTs¡Te~ Hê>∑fi¯ó¢ 60

eT+~ »q+‘√ Hê\T>∑T eTTs√\T>± düeT≈£Ls¡TÃø=ì ìo<ä düeTj·TeTT˝À yÓ[¢ @sêŒ≥T¢, e÷s¡ZeTT\T, <äTqïe\dæq

|ü<ä›‘·T\T dü$s¡eTT>± #Ó|æŒ Á|ü‹ nsTT<˚dæ Hê>∑fi¢≈£î ˇø£ y˚TÁd”Ô H˚s¡Œs¡∫, nsTT<˚dæ Hê>∑fi¯ó¢ ø=+Á&É yÓD÷ï, <äTH˚ï

@sêŒ≥T #Ó|æŒ yês¡+<ä]ô|’q ø±|ü ≤ »qeTTqTï Bìø£+‘·≈£î düsê›s¡T>± e÷ u≤eeT]~ì @sêŒ≥T #˚dæ Ä sêÁ‹ H˚qT

ø±eTsêE>∑&É¶ ø£s¡D+>±] ø=e÷s¡Tì ô|[¢øÏ yÓ[¢ ‘Ó\¢yê] e#·TÃqfÒ¢s¡Œs¡#·Tø=+Ïì.

Ç<ä+‘ê s¡Vü≤dü +>± ˝ÀbÕsTTø±Ø>± ìX¯ÃsTT+#·Tø=qï s√Eq kÕj·T+Á‘·+ y˚>∑T ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î Hê>∑j·T´

Hêe<ä›≈£î edüTÔ+&ÉT≥qT <ä÷s¡eTTq+<˚ >∑T]Ô+∫ yÓ+≥H˚ >∑~˝À ‘·\|ü⁄ y˚düTø=ì |üs¡T+Ïì. n|ü⁄&ÉT Hê>∑j·T´ e÷

sTT+Ï ns¡T>∑TMT<ä ≈£Ls=Ãì e÷ neTà>±]‘√ dü+uÛ≤wüD #˚dü÷Ô H˚HÓ#·≥qTqï dü+>∑‹ q&ç¬>qT. >∑~ ‘·\T|ü⁄ Òdæ

j·TT+&ÉT≥qT #·÷∫ >∑~˝À |üs¡THêï&Éì ‘·\H=|æŒ e∫Ãq|ü⁄&ÉT ˝À|ü\ |üs¡T+≤&Éì #Óô|ŒqT. <ëì‘√ @MT ‘Ó\TdüTø√

M\T Òø£ bı\+ yÓ[¢Hê&ÉT. Ä sêÁ‹ y˚TeTqTø=qï ø±s¡ Áø£eTeT+‘ê dü]>± »]–q~. eTs¡TdüÏ ñ<äj·TeTTq H˚ì+Ï

e<ä›qT+&É>± Hê>∑j·T´ sêÁ‹ »]–q |üìì >∑T]+∫q $es¡eTT\T ‘Ó\TdüTø=ì sêeTj·T´≈£î y˚>∑T |ü+|ü<ä\∫ Hê

e<ä›≈£î e#ÓÃqT. e÷ dü+uÛ≤wüD˝À H˚qT #Ó|æŒq<˚eTq>±:` ÁøÏ+<äÏ eT<Ûë´Vü≤ïeTT qT+&ç ‘·\HÓ|æŒ‘√ >∑~˝ÀH˚

|üs¡T+&çj·TT+Ïì. sêÁ‹ »]–q dü+>∑‘·T\T sTT+ø± Hê≈£î ‘Ó*j·Tsê Ò<äì $es¡eTT\T ‘Ó\TdüTø=+<äTqì #Ó|æŒ‹ì.

Hê>∑j·T´ ô|’s¡T eTT~]q ‘·sê«‘· #Ó&É>=≥º&ÉeTT ` Hê>∑fi¯ó¢ düeT÷Vü≤eTT>± <äTqï&ÉeTT ` #Ós¡T|ü⁄H˚s¡eTT>±

qT+&ÉTH˚yÓ÷qHÓqT. H˚qT yÓTT<ä≥ y˚dæq ô|’s¡T dü]>± n+≥ø£ >∑TãTs¡T¢ ‘Ós¡|ü\T>±qTqï+<äTq H˚qT y˚dæq ô|’s¡TH˚ H˚

#Ó&É>=Ïº eT]jÓTTø£ ô|’s¡T y˚düTø=qT≥ H˚s¡eTT m≥¢ ø±>∑\<äì H˚q+Ïì. <äTøÏÿ ‘·ìF #˚dæ #·÷dæHê 5 Hê>∑fi¯ó¢‘√H˚

<äTìïq≥T\ eT&ÉT|ü⁄˝À >∑\ ø=+Á&É\ e\¢ ‘Ó*j·T>∑\<äì ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·s¡ ≈£î neø±X¯y˚TMT Ò<äì #Ó|æŒ‹ì.

á dü+>∑‘·T\T Hêe\¢ $ì e÷ e´ekÕj·T<ës¡¢ e<ä›≈£î Hê>∑j·T´yÓ[¢ m+‘·>± $#ê]+∫Hê yêfi‚¢MT

dü+Bj·T¬s’]. n+<äTe\¢ ‘êqT |ü+ù| y˚>∑T @MT ‘√#·ø£ e÷ sTT<ä›] dü+uÛ≤wüD≤+X¯eTT\H˚ ø£ãTs¡T |ü+ô|qT. n|ü⁄&ÉT

ÁøÏ$Tq˝Ÿ #·s¡ e÷qTø√ì dæ$\T ø√s¡Tº À sêeTj·T´ uÛ≤s¡ \ø°Î qs¡düeTà #˚‘· ì]›wüº |ü]Vü‰s¡ XÊdüqeTT Á|üø±s¡eTT

bıõwüHé <ëyê <ëK\T #˚sTT+#ÓqT. Ä <ëyê˝À H˚qT Áø£j·T<ës¡THÓ’qqT ø√s¡Tº <ë«sê n~Ûø±s¡eTTqT dæús¡|üs¡#·Tø=ì

‘·<ë«sê Áø£j·T|ü⁄ ÄdæÔì kÕ«BÛqeTT #˚düTø√e\dæq<äì, ã\e+‘·eTT>± Ä uÛÑ÷$T˝À Á|üy˚•+#·≈£L&É<äì rs¡TŒ

#Ó|üŒã&ÓqT. Ä rs¡TŒ HêÏøÏ Ä uÛÑ÷$T˝À H˚qT y˚dæq ˙*ô|’s¡T e÷Á‘·eTTqï~.

49

Hê Áø£j·T Á|üø±s¡+ H˚qT \ø°Î qs¡düeTà>±] MT<ä ¬s>∑T´\s¡T <ëyê ‘Ó∫Ã‹ì. Ä <ëyê $#ês¡D˝À ø±e\dæq

]ø±s¡T¶q+‘·qT düeT≈£Ls¡TÃ≥≈£î ø£ècÕíõ˝≤¢ ]õÁkÕºs¡T ` neì>∑&É¶ ` πs|ü …¢ düuŸ ]õÁkÕºs¡T Ä|ò”düT˝À ø=ìï qKfi¯ó¢

‘Ó∫Ãq MT<ä≥ eT]ø=ìï >∑T+≥÷s¡T ø√s¡Tº ÀqTqïeì ‘Ó*dæ n#·ÏøÏ yÓ[¢‹ì. >∑T+≥÷s¡T˝À |”¢&És¡T >√$+<äsêE\T

lìyêdüsêe⁄ >±] >∑Te÷kÕÔ ∫+‘·|ü*¢ ñ‘·ÔπsX¯+>±]ì #·÷∫qø£fi¢ dü+>∑‹ Äj·Tq‘√ #Ó|æŒ‹ì. ‘·eT e<ä› >∑\

]ø±s¡T¶\T yÓ<äø£>± ø£ yê´»´|ü⁄ rs¡TŒqø£fi¯ó¢ ø£ì|æ+∫qeì ny˚H˚yÓ÷ #·÷&ÉeTì Hê #˚‹ø°j·T>± yê´»´|ü⁄ q+ãs¡TqTï

ù|s¡T¢qTï >∑Ts¡TÔ+#·Tø=ì ny˚qì ‹]– sTT∫Ã‹ì. Ä qø£fi¯ó¢ ã+<äs¡T˝À e÷ |”¢&És¡T≈£î #·÷|æ+∫ ‘Ó∫Ã sTT#ÓÃ<äqì

n+<äTπøyÓTÆHê Á|ü‹|òü\+ ø√]‘˚ sTTkÕÔq+Ïì. qø£fi¯ó ã+<äs¡T rdüT≈£îyÓfi¯ó¢≥≈£î M\T Ò<äì >∑T+≥÷s¡T˝ÀH˚ #·÷#·Tø=ì

yÓ[¢ sTT∫Ãy˚j·TT≥≈£î e÷Á‘·y˚T M\T+≥T+<äì, ‘·q≈£î s¡÷ˆˆ 25\≈£î ‘·≈£îÿe>±≈£î+&Ü Á|ü‹|òü\+

sTTe«e\dæe⁄+≥T+<äì ÒìjÓT&É\ yÓfi¢e\dæq<äì, ìwüÿs¡>± #Ó|æŒyÓ’#ÓqT. s¡÷ˆˆ 15 sTTkÕÔqHêï ˇ|üø√ Ò<äT.

n#·≥ qT+∫ Ò∫ ø√s¡Tº À sTT˝≤ø£ ]ø±s¡T¶ n#·TÃy˚ùd yêDÏ Áô|düT‡≈£î yÓ[¢ H˚qT >∑Ts¡TÔ+#·Tø=qï yê´»´|ü⁄

HÓ+ãs¡T #Ó|æŒ yêfi¯ó¢ ø√]q Á|üø±s¡eTT ˇø£ s¡÷bÕsTT yêfi¢ø°j·T>±H˚ yÓ<äøÏ Ä rs¡TŒ≈£î n#·TÃ ø±|”H=ø£<ë]ì

sTT∫Ã]. rs¡TŒ n+‘ê |üP]Ô>±qTqï~. (dü]ºô|ò’&é ø±|” e÷Á‘·+ ø±<äT) <ëìì rdüT≈£îqï |æeTà≥ eT]ø=ìï

ø±–‘·eTT\T ø±e\dæ ø√s¡Tº≈£î yÓ[¢‹ì. n#·≥ eTq ∫+‘·|ü*¢ e⁄‘·ÔπsX¯+>±s¡T ø£ì|æ+∫ @$TÏ dü+>∑‹ nì n&ç¬>qT.

Hê e<ä›qTqï Áô|dt ø±–‘·eTT#·÷|æ+∫ ˇø£ s¡÷bÕsTT‘√ e#˚Ã ø±–‘·eTT\≈£î s¡÷ˆˆ 15 sTTkÕÔqHêï n+^]+#·yÓ’‹$.

eT+∫ dü+bÕ<äHê|üs¡T&Éy˚q+Ïì. MTs¡T ã+<äs¡T yês¡H˚ dü+>∑‹ eT]∫ |ü ≤ïÏ ¬s&É¢≈£î #Óù|Œ πs≥T #Ó|æŒ‹qì MT≈£î

sTT+ø± j˚TyÓTÆHê ø±e\dæùdÔ #Ó|üŒ+&ç neìï dü|ü¢sTT #˚kÕÔqT. MT sTTwüº+ e∫Ãq+‘· Çe«+&ç nì sêJ uÒsêìøÏ

~–q+<äTq Hê≈£î ø±e\dæq ø±–‘ê\˙ï Äj·Tq <ë«sêH˚ ‘Ó|æŒ+#·Tø=ì Á|ü‹|òü\+>± ã÷ØïdüT ø=qø√ÿeTì ¬s+&ÉT

s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T sTT∫Ã‹ì. n+<äTø±j·Tq dü+‘·Twæº H=+<ÓqT.

Ä $<Ûä+>± yÓfi¢e\dæq nìï #√≥¢≈£î yÓ[¢ |üPs¡«qT+&ç ∫s¡Ty√\T sêeTj·T´>±]øÏ Äj·Tq ≈£î≥T+ãeTTq≈£î

dü+ã+~Û+∫q j·÷e‘·÷Ô ]ø±s¡T¶qT ø√s¡Tº jÓT<äT≥qT+#·>±, ø√s¡Tº n~Ûø±] #ê˝≤ ÄX¯ s¡ |ü&ç Çìï ‘·s¡Vü‰\T>± sTT+‘·

]ø±s¡T¶ @ ÄdæÔì >∑T]+∫ @ yê´»´eTT˝ÀqT ‘êqT #·÷∫e⁄+&É Ò<äì, ‘êqT m+‘· ÁX¯<ä›>± mìï kÕs¡T¢ πødüT #·~$Hê

Ä ∫≈£îÿ\ìï kÕ+‘·eTT es¡≈£î C≤„|üø£eTT+#·Tø=qT≥ #ê˝≤ ø£wüºkÕ<Ûä eTT>∑qTqï<äì #Ó|æŒ kÂeT´eTT>± $#ês¡D

#˚j·TkÕ¬>qT. ∫es¡≈£î sêeTj·T´>±s¡T sê#·≈£îs¡T|ü⁄‘√ eTs¡DÏ+∫q ‘·sê«‘· Äj·Tq uÛ≤s¡ \ø°Îqs¡düeTà ø=e÷fi¢‘√

Ä˝À∫+∫ sêJ>± Áø£j·TuÛÑ÷$Tì Hê≈£î kÕ«BÛq+ #˚dæq+<äTq Ks¡TÃ\T me]$ yêπs uÛÑ]+#·Tø=ì sTT+&É¢≈£î #˚]‹$T.

˝À>∑&É øö\T<ës¡¢ À ø=dü÷] yÓ+ø£≥kÕ«$T øöe⁄\T uÛÑ÷$T kÕÔH˚ Hê kı+‘· uÛÑ÷$T sTT∫ÃqqT n<äq+>± Hê

e<ä›≈£î s¡÷ 60 \T rdüTø=ì>±ì øöe⁄\T uÛÑ÷$T Hê kÕ«BÛq+ ø±ìe« Ò<äH˚~ ‘Ó*dæq $wüj·Ty˚T. |æeTà≥ ø=~›

ø±˝≤ìπø, Hê #˚\˝À e⁄qï ˙*ô|’s¡T uÒs¡eTTq≈£î e∫ÃHê&ÉT. 5 mø£sê\˝À ˙* ô|’s¡T q÷s¡T s¡÷bÕj·T\T KØ<äT

#Ó|æŒ, kıeTTà eTT+~∫Ã ô|’s¡T ø√düTø√eTì ìs=àVü≤e÷≥+>± #Ó|æŒyÓ’∫‹ì. n+<äTø£+^ø£]+∫ q÷s¡T s¡÷bÕj·T\T

eTT+<äT>± sTT∫Ã yÓ[¢Hê&ÉT. |æeTà≥ |ü~s√E\T >∑&ç∫q ‘·sê«‘· yÓTT<äÏø√‘·≈£î ‘·j·÷s¡T>± qTqï es¡≈£î

ø√sTT+#·Tø√<ä\∫ #˚qT e<ä›≈£î yÓ[¢ ô|’s¡T #·÷#·Tø=q>± m+<äTe\¢H√ ô|’s¡+‘ê ì\Te⁄q m+&ç

#·∫Ãb˛sTTj·TTqï+<äTq, ìsêÈ+‘·T&Ó’ #˚j·TTq~ Òø£ Hê e<ä›≈£î e∫Ã n+>∑ ≤]Ã n<äq+>± ‘êqT |ü⁄#·TÃø=qï 60

50

s¡÷ˆˆ\T $TqVü‰sTT+∫ $T>∑‘ê s¡÷ˆˆ 40 …’Hê ‘·q≈£î sTTkÕÔH˚yÓ÷qì #ê˝≤ es¡≈£î _>∑ ≤|ü&ç #·÷∫Hê&ÉT. n<˚MT

»s¡>∑q+<äTq ìsêX¯ó&Ó’ ‘êqT dü+bÕ~+∫q nÁø£eT ˝≤uÛÑeTT rdüTø=q <äø£ÿ Ò<äì ‘·q≈£î ‘êH˚ ‘Ó\TdüTø=ì ì+&Üs¡T¢>±

s¡T≈£îHêï&ÉT.

¬s+&Ée øö\T<ës¡T …’q j·Tø£ÿÏ s¡‘·ï+, bıõwüHé <ëyê˝À \ø°Îqs¡düeTà |üø£å+>± rs¡TŒ #Ó|æŒq|ü⁄&ÉT Ä

uÛÑ÷$T˝À H˚qT y˚dæj·TTqï ˙*ô|’s¡TqT ‘·q≈£î KØ<äT≈£î sTTe«e\dæq~>± qqTï ø√¬sqT. bıõwüHé <ëyê rs¡TŒ˝À

uÛÑ÷$TkÕ«BÛqeTT e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒã&çq~. ô|’s¡T dü+>∑‹ #Ó|üŒ Ò<äT. H˚qT y˚dæq <ä>∑T≥e\q <ëìì KØ<äT≈£î

rdüTø=+fÒ uÛÑ÷$T ô|’s¡T n+‘ê ‘·q eX¯+q+<˚ ñ+#·Tø=qe#·TÃqì ‘·\∫ Hêe<ä›≈£î ô|’s¡T uÒs¡e÷&ÉT≥≈£î e#ÓÃqT.

Ä ô|’s¡T sTT#˚Ã~ ø±<äììï, Hê yê´»´+ ‘˚ Òes¡≈£î Hê ô|’s¡TqT H˚H˚ e⁄+#·T≈£î+<äTqì me]e\¢HÓ’Hê ô|’s¡T≈£î qwüº+

dü+uÛÑ$ùdÔ <ëìøÏ yêπs u≤<ÛäT´\T ø±e\dæj·TT+≥T+<äì, Hê ô|’s¡T ø√j·T≈£î+&Ü ì\ej·TT+#Ó<äqì düŒwüºeTT>±

#Ó|æŒ‹ì. øöe⁄\Ø‘ê´ uÛÑ÷$T e÷Á‘·+ ‘êqT kÕ«BÛq+ #˚düTø=Hêï ô|’s¡TqT kÕ«BÛq+ #˚düTø=qT≥≈£î rs¡TŒ˝À @MT

ÄkÕÿs¡+ ø£ì|æ+#· Ò<äT. ô|’s¡T Hê<Ó’q+‘· es¡≈£î Ä uÛÑ÷$Tì n‘·&˚ $<ÛäeT>± kÕ>∑T#˚j·T>∑\&ÉT? kÕ>∑T#˚dæHê

#˚j·Tø£b˛sTTHê øö\T yÓTT‘·Ô+ n~es¡πø #Ó*¢+∫j·TT+&çq+<äTq \ø°Îqs¡düeTà≈£î qwüºy˚TMT Ò<äT. øöe⁄\T<ës¡T≈£î

>∑‘· +‘·s¡y˚TMT ‘√#·<ëjÓTqT. n|ü⁄&ÉT #˚j·TTq~ Òø£ Hê‘√ sêJ e÷≤º&ÉTø=ì s¡÷ˆˆ 40 qwüº|üP]ÔøÏì s¡÷ˆˆ 40 ˙*

ô|’s¡T KØ<äT>±qT Hê≈£î s=ø£ÿeTT>± n‘·qT sTT∫Ã ‘êq~es¡≈£î #˚dæq nÁø£e÷\qT<äVü≤]dü÷Ô ˇø£ ø£åe÷|üD |üÁ‘·eTT

Áyêdæ Ç#ÓÃqT. øöe⁄\T rs¡>±H˚ uÛÑ÷$T Hê≈£îkÕ«BÛqeTT #˚dæ ‘êqT ‘=\–b˛jÓTqT. Ç~>±ø£ e&û¶ yê´bÕs¡Ø‘ê´

n&ÉTdüT$T*¢ Á|üø±X¯+ >±] MT<ä »]|æq ‘·qU≤ &çÁøÏ y˚\eTT˝À ôV≤#·TÃ <Ûäs¡ô|Ïº ˇø£ nsTT≥+ uÛÑ÷$Tì j·Tø£ÿ+Ï

s¡‘·ï+ ø=q>±, Ä nsTT≥+ MT<ä yÓ÷|æ<˚$ |ü⁄+&ÉØø±≈£åî&ÉT >±]øÏ dües¡D <äkÕÔy˚EqT ãÏº @s¡Œ&çq ‘·qU≤

Vü≤≈£îÿØ‘ê´ Ä u≤ø°q+‘·qT j·Tø£ÿÏ s¡‘·ïy˚T rs¡Ãe\dæ sêe&É+‘√ ø±ø£‘ê∞j·TeTT>± Ä <ä+&ÉT>∑+‘ê ‘·q

HÓ‹Ôq|ü&ÉT≥‘√ >±uÛÑsê|ü&ç, ø£è•+∫ ‘·q nÁø£eTT\ìï+Ïì >∑Ts¡TÔ≈£î ‘Ó#·TÃø=ì ‘·q≈£î‘êH˚ #ê˝≤ |üXÊÃ‘êÔ|üeTTqT

yÓ*ãT#ÓÃqT. á $<ÛäeTT>± Ä ø£<∏ä eTT–dæq~.

51

Gemological Table of the Families in Ravi Varipalem

Hamlet of MopideviDivi Taluka

Krishna District, Andhra Pradesh.Dt. 26-10-1955U

1. uÛ≤>∑+ 1. sê$ yês¡T 5`15 e ù|õ

2. uÛ≤>∑+ 2. ø±eP] yês¡T 16`17e ù|õ

≈£îe÷¬sÔ\ dü+‘·T 3. ø£+sƒ¡+H˚ìyês¡T 18`20e ù|õ

4. u§+<ä\bÕÏyês¡T 20e ù|õ

5. y˚eTT\|ü*¢yês¡T 21e ù|õ

6. j·÷s¡¢>∑&É¶ yês¡T 21e ù|õ

7. C§qï\>∑&É¶ yês¡T 22e ù|õ

3. uÛ≤>∑+ 8. e\dü e∫Ãq yês¡T 23e ù|õ

sê$yê]bÕ˝…+ dü+øÏå|üÔ #·]Á‘·

Äq 1700 dü+e‘·‡s¡eTT\HêÏøÏ ªsê$yê]bÕ …+µ nH˚ á Á>±eTeTT ô|<ä› ns¡D´eTT>±

e⁄+&Ó&ç~. Ä ø±\eTTq <˚es¡ø√≥ dü+kÕúq+˝À |üì#˚ùd #êø£* ª<ëHêj·Tµ nø£ÿ&É |üì#˚dæ ‹]– e∫Ã

‘·q ìyêdüeT>∑T á ÁbÕ+‘·|ü⁄ ns¡D´eTT˝ÀH˚ ˇ+≥]>± ìe•+#·T#·T+&ÓqT. ˇø£Hê&Ü‘·ìøÏ

ªHê>∑j·T‹|üŒµ Á>±eT+ qT+&ç ‘·q uÛ≤s¡ ‘√qT, bÕ&ç π><Ó‘√qT e\düb˛e⁄#·Tqï ˇø£ ø£eTà ÄkÕ$T

ª|ü⁄\¢+sêE#Ós¡Te⁄µ e<ä› jÓT<äTs¡jÓT´qT. n|ü&ÉT <ëHêj·Tyê]ì yÓqø£≈£î rdüT≈£îe∫Ã ns¡D´

ÁbÕ+‘·eT>∑T á Á>±eT+˝ÀH˚ Äj·Tq≈£î ìyêdüy˚Ts¡Œs¡∫ ‘·q düVü‰j·TeTT‘√ Äj·Tq ø=ø£ sTT\T¢ >∑÷&É y˚dæ

sTT#ÓÃqT. Ä ø±\eTT HêÏøÏ Á>±eT+˝À yê]s¡Te⁄πs »‘·>± e⁄+≥÷ e⁄+&˚yês¡T. Ä ÄkÕ$Tù|s¡T ªsê$

dæ+>∑s¡|üŒµ. Äj·Tqj˚T sê$ yês¡ø£+<ä]øÏ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT. sê$ yês¡T+&ÉT≥ #˚‘· á Á>±eTeTTq≈£î

52

ªsê$yê]bÕ …+µ nqT ù|s¡T ô|≥ºã&ÓqT. ‘·sê«‘· ø±\Áø£y˚T|æ dæ+>∑s¡|üŒ $T>∑‘ê ‘·eTTà\T >∑÷&Ü sTT#·ÃÏπø

e∫Ã dæús¡ ìyêdüy˚Ts¡Œs¡#·Tø=ì]. yÓTT<äÏuÛ≤>∑+˝À #·÷|üã&çq sê$yês¡+‘ê dæ+>∑s¡|üŒ ‘ê\÷≈£î |ü⁄s¡Twü

dü+‘·‹ yês¡T.

¬s+&ÉeuÛ≤>∑+˝À #·÷|üã&çq Ç‘·s¡ >√Ár≈£î\+<äs¡T sê$yê] ‘ê\÷≈£î Ä&É|ü&ÉT#·T\ dü+‘·‹ yês¡T.

1.ø±eP] yês¡T ‘ÓHê* ‘ê\÷ø± ø£¬sƒes¡+ <ä>∑Zs¡ >∑T&çyê&É Á>±eT+qT+&çj·TT 2. ø£+sƒ¡+H˚ì yês¡T

Hê>±j·T‹|üŒ, eTDT≈£Ls¡T yÓTT<ä …’q Á>±e÷\qT+&çj·TT, 3. u§+<ä\bÕÏ yês¡T <ë*|üÁs¡T Á>±eT+

qT+&çj·TT 4. y˚eTT\|ü*¢ yês¡T Hê>±j·T‹|üŒ, uÛÒ‘·|üP&ç Á>±e÷\ qT+&çj·TT 5. j·÷s¡¢>∑&É¶ yês¡T

q\÷¢s¡T e¬>’sê Á>±e÷\ qT+&çj·TT 6. C§qï\>∑&É¶ yês¡T ‘ÓH˚ïs¡T e¬>’sê Á>±e÷\qT+&çj·TT Ç\¢]ø£+>±

e∫Ã]. eT÷&Ée uÛ≤>∑+˝À #·÷|üã&çq >√Ár≈£î\+<äs¡T mÏº dü+ã+<Ûä+ Ò≈£î+&É Ç#·Ã≥ uÛÑ÷eTT\T

ø=qTø=ÿì e\dü e∫ÃHês¡T. á Á>±eTeTT yÓ÷|æ<˚$ Á>±eTeTTq≈£î •yês¡T>± e⁄+≥Tqï~.

á Á>±eTeTTq ø£|üŒÏ eTTqdüãT sê$ Hê>∑j·T´ >±s¡T á Á>±eTeTTq≈£î ‘·÷s¡TŒ yÓ’|ü⁄q Á>±eT

<˚e‘·j·T>∑T ªq÷ø±\eTà≈£îµ >∑T&çH=ø£<ëìì ø£Ïº+∫ <ëìøÏ #Ós¡Te⁄ Á‘·$«+∫ <ëì˝À düÔ+uÛÑ Á|ü‹wüº

#˚sTT+∫ Á>±eTeTT˝À >∑\ #êø£fi¢#˚ ì‘· + <Ûä÷|üB|ü HÓ’y˚<Ûä eTT\T $~Û>± ô|Ïº+∫ C≤‘·s¡\T

ÁãVü‰à+&É+>± #˚sTT+#˚yês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ Ä >∑T&ç •~Û\yÓTÆb˛sTTq~. ‘·‘·‡+ã+<ÛäeTT …’q |üPC≤~

ø±s¡ eTT\T, C≤‘·s¡\T »s¡T>∑T≥ Ò<äT. Ç|üŒÏøÏ Ä ù|s¡T‘√H˚ e´eVü≤]+#·ã&ÉT‘·Tqï Ä #Ós¡Te⁄qT

Á|üuÛÑT‘·«+ yês¡T 1940 dü+e‘·‡s¡+˝À ‘·eT ÄBÛq+˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T. <ëì eT÷\|ü⁄s¡Twüß\>∑T

eTTqdüãT >±] sTT|üŒÏ e+oj·TT\T >∑÷&É dü<äs¡T #Ós¡Te⁄qT >∑T]+∫ mÏº nuÛÑ +‘·s¡eTT\T #·÷|üø£

Á|üuÛÑT‘·«+ yê]πø e~*y˚dæ].

á Á>±eTeTT˝À >∑\ ¬s’‘·T\+‘ê düìïVæ≤‘· ã+<ÛäTe⁄\>∑T≥#˚‘· 1911 dü+e‘·‡s¡eTT |æÁuÛÑe] HÓ\˝À

Á>±eTdüTÔ\+‘ê @ø°uÛÑ$+∫ ø£‹Ô bı\eTTq≈£î nq>± 17 mø£s¡eTT\T s¡T. 6`00\T #=|üq #·+<ë\T

ø=+‘·es¡≈£î edü÷\T #˚dæ l j·÷s¡¢>∑&É¶ yÓ+ø£≥ düTã“j·T´, ø±eP] ø√<ä+&É sêeTj·T´ >±s¡¢ n<Ûä«s¡ eTT

ÁøÏ+<ä n|üŒÏ Á>±eT eTTqdüãT >±s¡T ªlsêe÷\j·Tµ ìsêàDeTTq≈£î>±qT ñ∫‘·eTT>± e~*y˚dæq

düú\eTT˝À, Ä\j·T ìsêàDeTT ÁbÕs¡+_Û+∫ >√&É\ ø£≥Tº&ÉT |üP]Ôø±>±H˚ yê]˝À ø=ìï n_ÛÁbÕj·T

uÛÒ<äeTT\T ø£\T>∑T≥#˚‘· dü<äs¡T |üìì Ä|æy˚dæ]. eTs¡\ 1914 Äq+<äHêeT dü+ˆˆ |òæÁãe] HÓ\˝À l

j·÷s¡¢>∑&É¶ Hêsêj·TDeT÷]Ô, ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±s¡¢ ô|‘·Ôq+ ÁøÏ+<ä ~>∑Tu≤≥T #·+<ë\T edü÷\T

#˚dæ Ä\j·T ìsêàDeTTqT |üP]Ô>±$+∫]. Ä\j·T+˝À >∑\ n\eTs¡ Ks¡TÃqT Á|ü‘˚ ø£+ ø±eP]

Hê>∑j·T´>±] uÛ≤s¡ s¡‘·ïeTà>±s¡T uÛÑ]+∫]. l sêeT#·+Á<äTì ô|<ä› |ü≥eTTqT l sê$ |æ#·Ãj·T´>±]

≈£îe÷s¡T&ÉT sê|òüTej·T´ >±s¡T ãVüAø£]+∫]. ø=j·T´ s¡<ÛäeTTqT sê$ Hê>∑j·T´ >±s¡T #˚sTT+∫ sTT∫Ã].

Á>±eTdüTÔ\ n_Ûe÷q+‘√ Vü‰s√àìj·T+, eTè<ä+>∑+qT ø=ì sê$ Hê>∑j·T´, ø±eP] yÓ+ø£≥ sêeTj·T´ >±s¡¢

Ä<Ûä«s¡ + ÁøÏ+<ä #ê˝≤ ø±\eTT es¡≈£î Ä\j·T+˝À uÛÑ»q\T #˚ùdyês¡T. yÓTT<äÏ qT+&ç sTT|üŒÏe≈£î l

sêeTqe$T Hê&ÉT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ªl d”‘êsêeTT\T ø£fi≤´DeTTqTµ sêÁ‹øÏ s¡<∏√‘·‡eeTT, ‘êfi¯

y˚Tfi¯eTT\‘·√ ÁãVü‰à+&ÉeTT>± Á>±eTeT+‘ê l kÕ«$Tyê] πs–+|ü⁄ »s¡T>∑T#·Tqï~. 53

>√Á‘·eTT\T

1. sê$yês¡T ` Ms¡+øÏ\ >√Á‘·+

2. ô|<äø±eP]yês¡T ` Ä]ø£≥¢/n]>∑nqï+

3. ∫qø±eP]yês¡T ` yÓ+»s¡¢/<äøÏåD≤~

4. u§+<ä\bÕÏyês¡T ` y˚ ≤\T, ñ\T¢\T

Ä&É|ü&É#·Tô|Ïº+~

5. y˚eTT\|ü*¢yês¡T ` |ü$T&çbÕfi¯ó¢

6. #·\kÕì yês¡T ` |ü$T&çbÕfi¯ó¢

7. C§qï\>∑&É¶ yês¡T ` <ÛëHê´\ >√Á‘·+

8. ø£+sƒ¡+H˚ì yês¡T ` Äyê\T >√Á‘·+

9. j·÷s¡¢>∑&É¶yês¡T ` πs#·s¡¢

10. |üs¡T#·÷]yês¡T ` b˛>∑Tq÷fi¢

11. ø=‘·Ô|ü*¢ yês¡T ` b˛>∑Tq÷fi¢

12. dü÷s¡|üH˚ìyês¡T ` e\T¢≥¢

13. <ëe⁄\÷]yês¡T ` eT≥÷ºfi¢

14. |òüT+≤yês¡T ` |ü$T&ç#·Tø£ÿ\

15. m\eT+∫*yês¡T ` e\¢ø±fi¢ >√Á‘·+

16. |ü$T&çeTTø£ÿ\yês¡T ` Á‘Ó’ Àø£ >√Á‘·+

U

l kÕ«$Tyê] ø£fi≤´D düeTj·T+˝ÀqT, πs–+|ü⁄ düeTj·T+˝ÀqT, #êø£fi¯ó¢, eT+>∑fi¯ó¢,

|üPs¡«eTTqT+&ç ]yêE>± y˚Tfi¯eTT\T e¬>’sê ‘·eT ‘·eT $<ÛäT\ìïj·TT kÕ«$Tyê]øÏ ñ∫‘·+>± Ç|üŒÏøÏì

#˚j·TT#·THêïs¡T. Ç|ü&ÉT Ä\j·T+˝À uÛÑ»q\T, yêsTT<ä eTT\T |üP]Ô>± ‘·–Zb˛sTTq$. Ä\j·T+˝À

BbÕsê<Ûäq ì‘· + lsêeTT\ yê]øÏ $yêVü≤ ø£≥ïeTT\‘√ e#˚Ã e÷eT÷fi¢e\¢qT (Ç+ÏøÏ s¡÷ˆˆ 100)

Á>±eT+˝À »]π> ø±\>±s¡ bÕ≥ ì\«˝Àì+∫, l y˚eTT\|ü*¢ Hêsêj·TDeT÷]Ô, u§+<ä\bÕÏ

sê|òüTej·T´>±s¡¢#˚ #˚j·Tã&çq~. Á>±eT+˝À ì\« e⁄qï ø±\>±s¡|ü⁄ &ÉãT“˝À qT+&ç Ä\j·T+˝À düTqï+

Hê|üsêfi¯ó¢ y˚j·TT≥ yÓTT<ä\>∑T |üqT\T l ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±]#˚ 1938 dü+ˆˆ˝À

#˚sTT+#·ã&çq$. $T>∑‘ê ì\« &ÉãT“ l sê$ Hêsêj·TDeT÷]Ô (Ms¡j·T´) >±] e<ä› ì\« e⁄qï~.

Ä\j·T+ Á|üdüTÔ‘·+ eTs¡eTà‘·T #˚j·Te\dæq dæú‹˝À e⁄qï~.

Á|üdüTÔ‘·+ Á>±eTdüTÔ\ $sêfi≤\ e\q Äj·T\+˝À ì‘· + B|ü <Ûä÷|ü HÓ’y˚<ä eTT\T l ø±eP]

Hêsêj·TDeT÷]Ô >±] e\¢ #˚j·Tã&ÉT#·Tqï$. Á>±eT+˝À ø£eTàyês¡T 178 ≈£î≥T+ãeTT\T, #êø£fi¯ó¢ 21,

Áu≤Vü≤àDT\T 7, >ö&ÉT\T 5, ø√eTÏ 1 ≈£î≥T+ãeTT\T ø£\e⁄.

ø£eTà, ø±|ü⁄, ¬s&ç¶yês¡\≈£î yÓTT‘·Ô+

1 \ø£å 72y˚\ >√Á‘ê\T

>√Á‘· ùdø£s¡D : |æ#·TÃø£>∑T+≥ yêfi¯ó¢ (25`7`57)

54

2. dü+Je⁄

ãT∫

Ã Ms¡qï (y

Ó÷|æ<˚$)

ø£ècÕí õ˝≤¢, ~$ ‘ê\÷ø± |òüT+≥kÕ\ Á>±eT+˝ÀqTqï »\BÛX¯«s¡kÕ«$T yês¡

<˚yê\j·TeTTq≈£î eTT+<äTqï $XÊ\ Á|ü<˚X¯eTTq sT÷ Á>±eTdüTÔ\T @s¡Œs¡∫q |ü+~]˝À

düe÷s¡T 2000\ eT+~ Áù|ø£å≈£î\‘√ ≈£L&çq ‘=* sê»ø°j·T eTVü‰düuÛÑj·T+<ä*

ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±] n<Ûä øå√´|üHê´düeTT

Äs¡ eTVü‰X¯j·TT˝≤sê!

eTq ø£ècÕí eT+&É\ düuÛÑ »]–q|üÏπø e÷s¡TeT÷\qTqï eTq ~$ ‘ê\÷ø± |ü]dæú‹\Tñ #·ø£ÿ>∑

#·]Ã+|ü>∑\ ‘ê\÷ø± dü+|òüTeTTH=ø£<ëìì @s¡Œs¡#·Tø=ì ‘ê\÷ø± düuÛÑ\T »s¡T|ü⁄ø=qT≥ j·TT∫‘·eTì #ê˝≤ eT+~

Á|ü‹ì<ÛäT\T ‘·eT ‘·eT n_ÛÁbÕj·TeTT\T yÓ*ãT∫Ã]. sT÷ dü+e‘·‡s¡eTT eT+&É\ düuÛÑ eTq ‘ê\÷ø±˝À

»]–j·TTqï+<äTq Ç+ø=ø£|ü&ÉT ‘ê\÷ø± düuÛÑ »s¡T|ü<ä>∑TqHÓ&ç ‘·\+|ü⁄‘√ n|üŒÏøÏ $s¡$T+∫]. eTT+<äT>±

dü+|òüTkÕú|üq >±$+∫ ‘·s¡Tyê‘· düuÛÑ H=q>∑÷s¡Ãe …qìj·TT sêuÀe⁄ d”‘êø±\eTTq≈£î |æeTà≥ sT÷ |üqT\T »s¡T|ü

M\T>∑ qT+&ÉTqìj·TT ‘·\+#·T#·T+&É |òüT+≥kÕ\ Á>±eT yêdüÔe⁄´\T sT÷ düuÛÑ H=q>∑÷]Ã sTT+‘· ‘·«s¡ À

@sêŒ≥¢ìïj·TT #˚j·T>∑*–q+<äT≈£î yê¬s+‘√ e+<ä j·TT\T. eT]j·TT sêC≤´+>∑ eéVü‰s¡eTT˝À qMqyÓTÆq

e÷s¡TŒ\‘√qT, sê»ø°j·T y˚‘·Ô\>∑T Á|üeTTKT\ _ÛHêï_ÛÁbÕj·TeTT\‘√ ì+&çj·TTqï $$<Ûä ø£ø£å\‘√ sê»ø°j·T

yê‘êes¡DeT+‘·j·TT ø±s¡TeTãT“\‘√ ì+&çj·TTqï sTTÏº uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq dü+~Û>∑∆ düeTj·TeTTq sTTÏº düuÛÑ\T »s¡T|ü

düeTø£≥Tº≥ M]ì $T>∑T\ Á|üX¯+kÕbÕÁ‘·T\qT #˚j·TT#·Tqï~. á düuÛÑ≈£î lj·TT‘· u§u≤“ |ü<äàHêuÛÑj·T´ #Í<ä]>±]ì

n<Ûä´≈£åî\T>± HÓqTïø=ì]. ø±s¡D≤+‘·s¡eTT#˚ yês¡T düuÛÑ≈£î sêC≤\q+<äTqqT yê] j·TT|üHê´düeTTqT

|ü+|üC≤\q+<äTqqT sT÷ $wüj·TeTT\T neé~Û>± ‘Ó\dæ, düuÛÑHÓ≥T\HÓ’q HÓs¡y˚s¡Ã<ä\∫ ø±s=´‘ê‡VüQ …’j·TTqï

ÄVü‰«q dü+|òüTeTTyês¡T sT÷ |üìøÏ qqTï ìj·T$T+∫]. yê] ìj·Te÷qTkÕs¡eTT H˚q+<äT\≈£î n+^ø£]+|üe\dæ

e∫Ãq~. H˚H=ø£ |ü …¢≥÷] ¬s’‘·TH˚ ø±ì sê»ø°j·Ty˚‘·ÔqTø±qT. Hê≈£îqï ∫qï nqTuÛÑeyÓTÆqqT Á>∑+<∏ë\j·T

$wüj·TeTTq+<äTqï<˚>±ì sê»ø°j·T $wüj·TeTT\˝À ˝Ò<äT. $X‚cÕqTuÛÑE„\>∑T >=|üŒ sê»ø°j·Ty˚‘·Ô\T

düeT]ú+#·e\dæq+‘·Ï >=|üŒ düeTdü \T eTq jÓT<äT≥ qTqï$. ÇÏº düeTj·TeTT˝À á kÕúqeT+<äT+&ÉT≥≈£î

düeTà‹+#·T≥ ‘·|üŒìdü]j·T>∑T≥ #˚‘·H˚ ø±ì kÕeTs¡∆ $X‚wüeTT e\q ø±<äT. >∑qTø£ Hê j·TT|üHê´düeTTq+<äT

˝À|üeTT ÒyÓ’qqTqï eTìï+‘·Ts¡T>±ø£!

1. Væ≤+<ä÷ <˚X¯eTTq≈£î dü«sê»ýê+#Û· #ê˝≤ ø±\eTT ÁøÏ+<ä≥H˚ j·T+≈£î]+∫q~. ø±ì <ëì |òü\ÁbÕ|æÔ

e÷Á‘·+ Ç+‘·<äqT ø£\T>∑H˚ Ò<äT. dü«sê»´‘·«eTTqT >∑T]+∫ l ª<ë<ë uÛ≤sTT HÍs√õµ yÓTT<ä\>∑T eTVü≤˙j·TT\#˚

$|ü⁄\eTT>± #Ó|üŒã&çj·TTqï $wüj·TeTTqT ‹]– düàs¡D≈£î ‘Ó∫Ãø=ìq düuÛÑT´\+<ä]øÏ $~Û‘·eTT ø±>∑\<äT.

n+<äTø=s¡≈£î <˚XÊ_Ûe÷qT\+<äs¡÷ kÕ«s¡∆ ‘ê´>∑T …’ nH˚ø£ $<ÛäeTT\ bÕ≥T|ü&ÉkÕ–]. yê]qH˚ø£ $<ÛäeTT\ $dæ–+|ü

>∑\ n+‘·sêj·TeTT\T y˚\T>±#·Te∫Ã qqT y˚kÕs¡ø£ n≥T\H˚ yê] Á|üj·T‘·ïeTT\qT kÕ–+#·T#·T+&ç]. nÏº yê]

Á|üj·T‘·ïeTT\÷s¡ø£b˛e⁄qì ø±e⁄, |òü*+∫ rs¡TqT. ÇÏº <äè&ÛÉìX¯Ãj·TeTTH˚ <˚X¯ Væ≤‘Ó’ø±_Û˝≤wüß\+<äs¡TqT

74

ø£*–j·TTHêïs¡T. eTq <˚X¯|ü⁄ ø=s¡‘·\qT Á|üuÛÑT‘·«eTTq≈£î ìy˚~+∫ ìyês¡D #˚sTT+#·T≥≈£î |üìã÷qTø=ìq (Indian

National Congress) Ç+&çj·THé H˚wüq˝Ÿ ø±+Á¬>dtyês¡T n|üŒ|üŒÏøÏ mHÓïH√ï rsêàqeTT\T >±$+#·T#·÷ e∫Ã].

ÁbÕs¡+uÛÑ $<ä ìs¡“+<ÛäeTT>∑qT, ñ∫‘·eTT>∑qT H˚s¡Œe …qì]. (Judicial Executive) E&çwæj·T˝Ÿ m¬>®≈£L´Ïyé XÊK\T

$&ÉBj·Te˝…qì]. ◊.dæ.mdt (I.C.S.) |üØø£å\T Væ≤+<ä÷<˚X¯eTTq+<˚ »s¡|üe˝…qì]. Ç≥T\H˚ nH˚ø£

rsêàqeTT\Tqï$. yêì˝À ˇø£Ïj·TTqT HÓs¡y˚s¡Œã&É˝Ò<äT. Äj·TT<Ûä#·≥ºeTTqT s¡<äT› |ü]|æ+#·>√]]. ø±ì

qeTàø£eTT Òì <=s¡≈£î düTKeTT Ò<äì sT÷ <˚X¯düTÔ\j·T+<Óe]øÏ qeTàø£eTT ≈£î<äs¡<äìj·TT sTT#·Ã≥≈£î sTTwüºeTT+&É<äT.

ø±ì sT÷ <˚X¯düTÔ\≈£î Äj·TT<ÛäeTT\ìj·T´ø£b˛e⁄≥ nqTq~ yê¬s+<äTqø£ì #Ó|æŒqqT eTqeTT e÷Á‘·eTT y˚T\Tπøqì

‘·\#·e …qT. nÏº neø±X¯eTTqT eTqeTT ø£*–j·TTqï#√ bÕXÊÃ‘· |üX¯óã\eTT MT<äH˚ eTq <˚X¯E\TqT

Ä<Ûës¡|ü&çj·TT+&Ó&çyês¡T. Ç|ü&ÉTqï Ä‘·àã\eTT MT<äH˚ ì*∫Hês¡T. Ç~ #ê˝≤es¡≈£î düTø£è‘·y˚T>∑<ë, <Ís¡®q´

s¡Væ≤‘·yÓTÆq sTTÏº|ü<ä∆‹øÏ ø±s¡DuÛÑ÷‘·T …’q Á|üuÛÑT‘·«eTTyês¡T eTq ø£è‘·E„‘·≈£îbÕ‘·Tè\ì #Ó|ü≥≈£î dü+X¯j·TeTT+&É<äT.

2. e÷+fÒ>∑T´ eT+Á‹ bÕs¡¢yÓT+≥T˝À yÓTT<ä≥ Væ≤+<ä÷ <˚X¯eTTq≈£î u≤<Ûä ‘êj·TT‘· dü«|ü]bÕ\qeTTq¬ø’ #˚dæq

j·TT|üHê´düeTTq≈£îqT |æeTà≥ ‘êH˚s¡Œs¡∫q Á|üD≤[ø£≈£îqT $X‚wü dü+ã+<ÛäeTT˝Ò<äììï, ãVüQ

ndü+‘·è|æÔø£s¡eTT>∑qTqï<äì <˚X¯E\qT ø=qT#·T+&É yêìqeTT˝ÀqT+#·T≥ H˚s¡Œs¡∫q dü÷Á‘·eTT\T eTØ ˙s¡düeTT>±

ãj·T\T<˚]q$. MÏì >∑T]+∫ Á|ü»\˝À #ê˝≤ Ä+<√fi¯q ãj·T\T<˚]q~. |ü+C≤ãT˝À ôd’ìø£ XÊdüqeTTqT

Á|üy˚X¯ô|Ïº nø£ÿ&ç Á|ü»\˝À ø=+‘·eT+~ì #·+|æj·TT, eT] ø=+<ä]ì u≤<Ûä\T ô|Ïºj·TT, ø=+<ä]ì qwüº|üs¡∫j·TT

∫ø±≈£î |üs¡∫q ª&Éj·T´s¡Tµ yÓTT<ä\>∑T n~Ûø±s¡T\ #·s¡ \qT $eT]Ù+|ü⁄#·T ‘·>∑T $#ês¡D #˚sTT+∫ •øÏå+|üCÒj·TT≥≈£î

Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT …+‘· yÓTTs¡ *&çqqT Á|üuÛÑT‘·«eTT yês¡T ô|&É#Ó$q u…Ïº]. l #·Áø£e]Ô>±] jÓTT<ä› qT+&ç kÕqTuÛÑ÷‹

yêø£ eTT\ …’q H√#·Tø=qø£b˛‹$T >∑<ëj·Tì Á|ü»\T #ê˝≤ Vü≤è<äj·T y˚<äq>∑\yê¬s’ nj·T´~ düeTÁ>∑eTT>∑ ˝Àø£eTTq≈£î

yÓ\¢&ç+|ükÕ–]. ìsêj·TT<ÛäT\>∑T Á|ü»\MT<ä eTs¡ |òæs¡+>∑T\qT|üjÓ÷–+∫j·TT u≤+ãT\qT $dü]j·TT ‘·q j·TT<ä∆

HÓ’|ü⁄D´eTTq>∑T|üs¡#·q+<äT≈£î Ä eTVü‰jÓ÷<ÛäT&É>∑T ùdHêìøÏ K&ÉZ ãVüQe÷qyÓTTdü>∑T≥≈£î Ä <˚X¯eTTq ø=+<äs¡T #˚dæq

Á|üj·T‘·ïeTT\T $ìq|ü⁄&ÉT kÕ«‘·+Á‘· dü+s¡ø£åD≤s¡∆eTT j·TT<ä∆eTTq≈£î ~–q Ä+>∑¢ <˚oj·TT\˝À sTT≥Te+Ï yês¡T

≈£L&Ü ø£\sê? nì ÄX¯Ãs¡ eTTH=+<äe\dæe∫Ãq~. Çø£ eTT+<Ó’q ìÏº |üqT\T »s¡>∑≈£î+&ÉTqHÓ&ç qeTàø£eTTqT yê]

ìy˚~ø£ ‘=\–+#·T#·Tqï~.

3. #·≥º ìsêàD düuÛÑ\˝À ì+‘·es¡≈£îqT Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î >∑\ n~Ûø±s¡eTT |ü\T≈£îã&çì >∑T]+∫

$#ê]+|üqø£ÿs¡˝Ò<äT. yê]øÏ »]–q |üsêuÛÑeeTT˝Ò <ëìøÏ ‘êsêÿDeTT. Á|üX¯ï\T y˚j·TT≥≈£î e÷Á‘·eTT

n~Ûø±s¡eTT\T>∑\<äT. Á|üC≤qT>∑TD´eT>∑T #·≥ºeTTH˚<˚ì Á|üy˚X¯ô|≥ºe …qqï n~Ûø±s¡T\øÏwüºeTT Ò≈£îqï M\T+&É<äT.

n~Ûø±s¡T Ò #·≥ºeTTqT #˚j·T<ä\∫qqT »]–rs¡e\dæq<˚ ø±ì nq~Ûø±s¡T\ Äπøå|üD\T yêìì Ä|üC≤\e⁄. sö\‘Y

#·≥ºeTT (Roulat Act) yÓTT<ä\>∑T Á≈£Ls¡ XÊdüqeTT …ìïjÓ÷ yês¡T #˚j·TC≤*]. yêÏì s¡<äT› ø±≈£î+&É

ì\T|üø=q>∑*–]. |ü+C≤ãT <äTs¡+‘·eTT\qT >∑÷]Ã »yêãT #Ó|üŒe\dæq n>∑‘· eTT Ò≈£î+&Ü n|üŒÏ n~Ûø±s¡T\T

nHê˝À∫‘· ø±s¡ eTT …ìïjÓ÷q]ÃqqT yêÏqìï+Ïì düs¡T›u≤≥T #˚j·T>∑*–q XÊdüqeTTqT ≈£L&Ü yê]~es¡≈£î

75

#˚dæø=ìj˚T j·TT+&ç]. á eT<Ûä H=ø£ XÊdüqdüuÛÑT´&ÉT |ü+C≤ãTqT >∑T]+∫q Á|üX¯ïj˚T ‘˚>±, <ëìì y=<äT\Tø=eTàì].

ÇÏº dæú‹˝À sT÷ $wüj·TeTTqT >∑T]+∫ eTTuÛ≤eeTT eVæ≤+#·T≥ø£qï #˚j·T<ä–q e÷s¡ZeTT ‘√#·≈£îqï~. ÇÏº

dæÔ‘·T\qìï+Ïì Ä˝À∫+∫ BìøÏ Á|ü‹ÁøÏj·T>∑ eTq e÷#·]+#·‘·–q<˚ ªdü‘ê´Á>∑Vü≤ Áe‘·eTTµ ªkÕ«‹«ø£ìs√<ÛäeTTµ

<Ís¡®q´ s¡Væ≤‘·eT>∑T düVü‰j·T ìsêø£s¡DeTT (Non Cooperation) Mìø£qï eT+∫ e÷s¡ZeTT Ò<äì eTVü‰‘·à>±+BÛ>±s¡T

ìsê∆s¡D #˚dæj·TTHêïs¡T. n+<äTe\q Á|üC≤X¯øÏÔì Á|üuÛÑT‘·«+yês¡T Á>∑Væ≤+#·Tq≥T\CÒj·TT≥j˚T yê] j·TT<›X¯ eTT.

Á|üdüTÔ‘·eTT XÊdüq düuÛÑ\ ãVæ≤wüÿ]+#·e …qì]. Bì˝ÀquÛÑ s¡TÔ\T>∑ qT+&É<ä\∫q $<ë´e+‘·T\T ‘ê´>∑eTTqT

|üØøÏå+|ü düeTj·T$T<˚j·Tì yê] ‘·\+|ü⁄. n≥T¢ »s¡>∑ì#√ kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î sê»ø°j·T |ü]C≤„qeTTqT

ø£\T>∑CÒdæq#√ yêπsø°uÛ≤eeTT eVæ≤+∫ ‘·eT düeTà‘·T\ (z≥T) ˙j·Tì#√ nuÛÑ s¡Tú\T n|ü&Ó’qqT e÷]r¬s<äs¡T. sT÷

düVü‰j·T ìsêø£s¡D rsêàqeTTqT ø£\ø£‘êÔ ø±+Á¬>dt düuÛÑ À #·s¡Ã≈£î >=ìsêã&çq|ü⁄&ÉT >±+BÛ>±s¡T #Ó|æŒ]>∑<ëj·Tì

yÓ+≥H˚ ÄyÓ÷~+|üã&É Ò<äT. e+>∑<˚X¯ Hêj·T≈£î\T #ê˝≤ es¡≈£î nuÛÑ +‘·s¡eTT\T #Ó|æŒ]. n|ü&ÉT >=|üŒ sê<ë›+‘·eTT

»]–q |æeTà≥ Á|ü»\˝À m≈£îÿe eT+~ jÓTTø£ÿ n+^ø±s¡eTTqT bı+~q |æeTà≥ $T–*q yês¡TqT n+<äT≈£î

düeTà‹+∫]. >∑qTø£ sTT|ü&ÉT eTqyÓTÆqqT sT÷ düVü‰j·T ìsêø£s¡D |ü<ä∆‹ ø±+Á¬>dt dæ<ë∆+‘·eTT>∑qTø£ eTq

eT+<äs¡eTT ˇ|üø=ì rs¡e …qH˚ |ü≥Tº<ä\ø£+fÒ »qT\+<ä]øÏì ‘Ó*j·TC…|üŒe\dæq n+X¯eTT\ìï+Ïì yê]øÏ

uÀ~Û+∫ yê]øÏ >∑\ dü+<˚Vü≤eTT\ìï+Ïì bı>=≥º>∑*–q#√ yê] eTqdüT\≈£î yês¡T Ä˝À∫+∫ ìsê∆s¡D

#˚düTø=ì∫Ãq#√ n+<äs¡TqT sTT<˚ dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î sê>∑\s¡T. á düVü‰j·T ìsêø£s¡D |ü<ä∆‹ e\qH˚ »qT\

@ø±_ÛÁbÕj·TeTTq+<ä* ÁbÕeTTK´‘·qT Á|üuÛÑT‘·«eTT yês¡T Á>∑Væ≤+#·>∑\s¡T. á ‘ê\÷ø±˝À yÓTT‘·ÔeTT MT<ä #·÷∫qq

_s¡T<äeTT\T >∑*ZqyêÏì e<ä\eTT nqTyês¡T>±ì, XÊdüqdüuÛÑ ]ú‘·«eTT ø√]j·TT+&ç <ëìì e<ä\eTT nqTyês¡T>±ì,

|ü≤º\qT y=<äT\ø=qT≥≈£î sTTwüºeTT Òø£ @<√jÓTTø£ düe÷<ÛëqeTTqT C…|æŒ dü]|ü⁄#˚Ã eø°fi¯ó¢>±H˚ Òq+<äTq #ê˝≤es¡≈£î

sT÷ eT<Ûä eT yê´|æÔøÏ nqT≈£L\y˚T nsTTqqT sTTÏº dü+<äs¡“¤eTT˝À ˇø£ eTVü‰ Hêj·T≈£îì yêø£ eTT (˝≤˝≤

\»|ü‹sêjYT) düTŒ¤s¡D≈£î e#·TÃ#·Tqï~. kÕe÷q´eTT>± Á|ü»\+<ä]øÏ (Political Training) sê»ø°j·T

|ü]C≤„qeTTq+<äT ÁbÕMD´‘· ø£\T>∑CÒj·TT≥ e÷Á‘·y˚T $<ë´~Û≈£î\T #˚j·T<ä–q yÓTT<äÏ|üì. ‘·sê«‘· <˚X¯eTTq≈£î

ÄeX¯ ø£eTT …’q $wüj·TeTT\qìï+Ïì yêπs ìsê∆s¡D #˚dæø=q>∑\s¡T. eTqy˚T<Ó’qH=ø£ Áø=‘·Ô dü÷#·qì∫ÃqqT <ëìì

$|ü⁄\eTT>∑ #·]Ã+∫ Á|ü»\+<ä] n_ÛÁbÕj·TeTT rdüTø=ì>±ì <ëìì dæ<ë∆+rø£]+|ü≈£L&É<äT.

4. dü«<˚X¯ |ü]ÁX¯e÷_Ûeè~∆øÏ, dü«<˚X¯ edüTÔ Áb˛‘ê‡Vü≤eTTqT $<˚o edüTÔ ãVæ≤wüÿs¡DeTTqT eTTK´ kÕ<ÛäqeTT\ì

sTT|üŒÏøÏ 13 dü+e‘·‡s¡eTT\ qT+&ç eÏº ÁyÓ÷‘·\‘√ dü]|ü⁄#·TÃ≥j·T>∑T#·Tqï~. j·TT<ä∆eTT e\q ø±≥ø£eTT e\qqT

Á|ü‹ ≈£î≥T+;≈£îìøÏ ø±e\dæq+‘· kÕ«qTuÛÑeeTT ø£*–q+<äTq sTT|üŒÏøÏ q÷\T e&ÉT≈£î ã≥º\T H˚‘· |üqT\T eTs¡\

‘·\jÓT‹Ôq$. q÷s¡TZs¡T >±+BÛ eTVü‰‘·Tà\j·TT|ü<˚X¯eTT\ e\q »s¡T|ü<ä–q+‘· e÷s¡TŒ ø£+f…qT m≈£îÿe |üì ˇø£ÿ

‘·èÏ À <ëq+‘·≥~j˚T »]–q~. Ç|ü⁄&ÉT Á|ü‹ Á>±eTeTT q+<äT q÷\T e&ÉT≈£î sê≥ïeTT\T #˚‹ eT>∑ZeTT\ H˚‘·\T

$]$$>± neT\Tq+<äTqï$. Ç$ eTq #˚‹˝Àì düT\uÛÑ kÕ<Ûä yÓTÆq |üqT Ò>±ì sTT+‘· <äqTø£ Ä#·s¡D˝À Òe⁄.

Ç|ü&Ó’qqT sTT+‘·Ï qT+&ç eTqeTT eTs¡Teø£ m+‘· #·e⁄ø£jÓÆTqqT düπs sTT‘·s¡ <˚X¯|ü⁄ ã≥º\qT ø=q≈£î+&É

»s¡T|ü⁄ø=+<äTy˚Tì eTq <˚X¯|ü⁄ ã≥º\ ø£s¡Te⁄ mqïÏøÏì eTs¡\ eTq <ä]øÏ sê<äT. Ç≥¢H˚ Á|ü‹ $wüj·TeTTqT eTq76

#˚‘·T\˝ÀqT+&çj·TTqT Ä#·s¡Dj·T+<äT+#·ã&ÉTq+‘· es¡≈£î nqT´\ ø=s¡≈£î nù|øÏå+#·T≥j·TTqT n+<äTe\q eTq <˚X¯

<ë]Á<ä eTT ‘=\>∑ø£ b˛e⁄≥j·TTqT dü+uÛÑeeTT ìX¯Ãj·TeTT. >∑qTø£ <ä÷s¡<äèwæº >∑\ Á|ü‹ e÷qe⁄&ÉTqT ‘·q

<˚XÖqï‘· eTT ø=s¡≈£î <˚X¯ kÕ«‘·+Á‘· eTT ø=s¡≈£î bÕ≥Tã&Ée …qT. Ç+ø£qT ø±\Vü≤s¡DeTT #˚j·TT#·T MTs¡+<äs¡T

‘·s¡#·T>± yêsêÔ|üÁ‹ø£\˝À nqT~qeTT #·~yÓ&çj·T+X¯eTT\H˚ #Ó|ü#·÷ $TeTTà\qT $dæ–+|üC≤\qT.

Á|üdüTÔ‘·$T+ø=ø£Ï ¬s+&ÉT $wüj·TeTT\qT >∑T]+∫ e÷Á‘·eTT #Ó|üŒ<ä\∫‹ì.

5. eTq˝À Á|ü‹ ¬s’‘·TqT #Ó*¢+#Ó&ç •düTÔ MT<ä s¡÷bÕj·T≈£î nD≤ e+‘·Tq ˝Àø£ Ÿ ôddüT‡ nH˚ ù|s¡T‘√ ø=+‘·

|üqTï edü÷\>∑T#·Tqï~. Bìì Á|ü‘˚ øÏ+∫ …ø£ÿy˚dæ ˇø£ |òü+&ÉT>± H˚s¡Œs¡∫ <ëìøÏ ˝Àø£ Ÿ |òü+&é nH˚ ù|s¡T‘√ ˇø£

XÊK>±qT+∫, Ä kıeTTàqT Áø£eTyÓTÆq $ìjÓ÷>∑eTT ø=s¡≈£î ˇø£ dü+|òüTeTT H˚s¡Œs¡∫ <ëìøÏ ø=ìï

n~Ûø±s¡eTT©j·Tã&çq$. nÏº dü+|òüTeTT Ò eTq ª˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶\Tµ

á ˝Àø£ Ÿ uÀs¡T¶\˝Àì düuÛÑT´\+<äs¡TqT ¬s’‘·T\ qT+&ç mqTïø√qã&çqyês¡T>∑ qT+&ç n<Ûä ≈£åî&ÉT ôd’‘·+

mqTïø=qã&çqyês¡T>∑H˚ j·TTqï#√ qMq |ü<ä∆‘·T\≈£î dü]b˛e⁄ |ü]bÕ\q>∑ qT+&ç j·TT+&Ó&ç~. Ç|üŒÏøÏ+ø£qT nÏº

@sêŒfÒ¢$Tj·TT »s¡>∑ Ò<äT. n+<äTe\q ¬s’‘·T\πø$T qwüºeTìjÓT<äsê? eTq$ CÒôd<äqT. ◊<˚+&É¢ ÁøÏ+<ä≥ ã+<äs¡T

Ä+Á<Ûä C≤rj·T ø£fi≤XÊ\˝À »]–q ø£ècÕíeT+&É\ düuÛÑ À ¬s’‘·T\≈£î|üjÓ÷–+#·T rsêàqeTT\˝À |üX¯ó yÓ’<ä XÊ\\T

#ê˝≤ n>∑‘· eTT\ì yÓ+≥H˚ nÏº$ HÓ\ø=\TŒ≥j·TTø£ÔeTì ˇø£ rsêàqeTT Á|üy˚X¯ô|≥ºã&çq~. <ëìì H˚qT

ã\|ü]#·q≥T\ C≤„|üø£eTT. <ëìH˚ ‹]– >∑T&çyê&É À düuÛÑ »]–q|ü⁄&ÉTqT, eTs¡\ ˙j˚T&ÉT ô|<ä›ø£fi‚¢|ü*¢ À düuÛÑ

»]–q|ü⁄&ÉTqT ‹]– Á|üy˚X¯ô|≥Tº#·TH˚ e∫Ã‹ì. ø±ì <ëì |òü*‘·eTTì+‘·es¡≈£î eTq ‘ê\÷ø± ¬s’‘·T\T

bı+<äC≤\¬s’]. >∑es¡ïyÓT+≥T yês¡T Á|ü‹ ‘ê\÷ø±˝ÀqT ˇπøkÕ] nìï #√≥¢qT kÕú|æ+#·T≥≈£î yê]øÏ

ø£wüºeTì|æ+∫q#√ @fÒ≥ ˇø=ÿø£ÿ ‘ê\÷ø±≈£î nÏº e+‘·qT ø£\T>∑CÒdæq ø=ìï dü+e‘·‡s¡eTT\ HêÏ¬ø’qqT Á|ü‹

‘ê\÷ø±˝ÀqT ˇø£ e+‘·THÓ’q @s¡Œ&É>∑\e⁄. ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ |ü]bÕ\q ¬s’‘·T Á|ü‹ì<ÛäT\ #˚‘·T\˝ÀqTqï#√ yê]øÏ

eTTU≤éX¯ ø£yÓTÆq sTTÏº $wüj·TeTT\qT eTs¡Teø£ n<ÛäeTeTT ‘ê\÷ø± ø=ø£Ï e+‘·TqqTHÓ’qT @s¡Œs¡#·Tø=HÓ&çyês¡ì

‘·\#·e#·TÃqT. >∑qTø£ eTTKéTT>± Á|ü‹ ‘ê\÷ø± uÀs¡T¶ yê]øÏ nÏº mìïø±~Ûø±s¡eTT Ò ø£*–j·TT+&ÉT≥ #ê˝≤

n>∑‘· yÓTÆq $wüj·TeTT.

6. eTq˝À eTq¬øìï C≤‹, eT‘·, ≈£î\uÒ<ÛäeTT\T, ø£ø£å\TqïqT dü$Twæº $wüj·TeTT\T ‘·≥dæÔ+∫q|ü⁄&ÉT |üPs¡«

ø£ø£å\ìïÏì $düà]+∫ ◊ø£eT‘· eTTq≈£î bÕ≥T|ü&Ée …qqT Væ≤+<ä÷ eTVü≤àeTàBj·T Hêj·T≈£î\T düy˚Tàfi¯qeTT\≈£î

CÒdæq Á|üj·T‘·ïeTT\T dü|òü©ø£è‘·eTT …’ sTT|ü⁄&çs¡T‘Ó>∑\yês¡TqT ø£\sTTø£>± |üì#˚j·TT≥ Ò<ë? n≥T\H˚ nìï

‘·s¡>∑‘·T\yês¡TqT mìï uÒ<Ûë_ÛÁbÕj·TeTT\TqïqT yêÏqìï+Ïì düeTq«j·T|üs¡∫ @<˚ì jÓTø£ eT+∫ dæ<ë∆+‘·eTTq≈£î

~>∑T≥ j·TTø£ÔeTT. Á|üdüTÔ‘· $<ë´ $<ÛëqeTT Ä<ÛäTìø£ <˚oj·T |ü<ä∆‘·T\≈£î nqT>∑TDéT>∑T Ø‹ì e÷s¡TŒH=+~+|üe\dæ

j·TTqï<äì #ê˝≤eT+~ <˚X¯ Á|üeTTKT\ n_ÛÁbÕj·TeTT\ì#·TÃ#·THêïs¡T. >±q nÏº $<ÛëqeTT\ ì]à+#·Tø=ì

‘·<äqT>∑TDéTT>∑ $<ä H˚]Œ+#·T#·Tqï#√ eTq $<ë´s¡T∆ Ò uÛ≤$ ø±\eTTq <˚XÀ<ë∆s¡≈£î\>∑T Á|ü»\T ø±>∑\s¡T.

n+<äTe\q <˚X¯eTTq≈£î eT+∫ dæú‹ ì+ø£qT eè~∆ H=+~+∫qyês¡eT>∑T<äTeTT. |ü …¢≥÷fi¢j·T+<äT ¬s’‘·T\T eè<Ûë

ø£\Vü≤eTT\‘√ ø£ø£å\T eVæ≤+∫ Hê´j·TkÕúqeTT\¬ø≈£îÿ≥ ‘·–Z+#·Tø=ì @ y˚ì ‘·>∑e⁄\T dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄&ÉT77

|ü]wüÿ]+#·Tø=qT≥≈£î Á>±eTeTT\˝À Hê´j·T Á|ües¡ÔqeTT\qT düHêàs¡TZ\Tq>∑T eT<Ûä es¡TÔ\T>∑\ |ü+#êsTTr düuÛÑ\qT

@s¡Œs¡#·Tø=ì yêÏ <ë«sê ‘·>∑e⁄\qT rs¡TÃø=qT≥j·TTø£ÔeTT. Ç+<äTe\q eTq Á<äe´eTTqT ø±\eTTqT e´s¡∆b˛<äT.

Ç+<äT≈£î eTq\qT mes¡TqT ø±<äqs¡T. á |ü<ä∆‹ m+‘·jÓÆTq ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq $wüj·TeTT.

düVü≤ø±s¡ |üs¡|ü‹ dü+|òüTeTT\T eTTK´eTT. Á|ü‹#√≥qT kÕú|æ+#·ã&Ée …qT. yêÏe\q m+‘Ó’Hê y˚T\T>∑\<äT.

Ç$ nH√q´ kÕVü‰j·TeTTqT #ê˝≤ ‘√&ÜŒ≥T ø±>∑\e⁄. kÕe÷qT´\+<ä]øÏì mìï ø£wüºeTT …’q ìyê]+#·>∑\ M\T

MÏøÏ ø£\<äT. Ç+<äTqT >∑T]+∫ Á|ü‘˚ ø£yÓTTø£ j·TT|üHê´dü$T∫ÃqqT #ê\<äT. á dü+e‘·‡s¡eTT eTq yÓT≥º

Á>±eTeTT\yê]øÏ ‘=\ø£] yêq\T Òq+<äTe\q ‘·≥dæú+∫q <äTs¡“¤s¡ øå±eTeTTqT >∑T]+∫ ø£ècÕí|üÁ‹ø£, Ä+Á<Ûä

|üÁ‹ø£\j·T+<äT Hê#˚ Áyêj·Tã&çq yê´düyÓTø£Ï ø£\<äT. <ëì˝Àì ø£wüºeTT\T eTq≈£îqï$j˚T>±ì yêìì >∑T]+∫

e÷Á‘·eTT mes¡TqT @ e÷Á‘·eTT ÁX¯<ä∆j·TTqT rdæø=q¬s’]. nq>± eTq MT<äH˚ eTqe÷<Ûës¡|ü&ç‹$T. nÏº dæú‹˝À

øå±eT ìyês¡ø£ dü+|òüTeTT\T>±ì |üs¡|ü‹ dü+|òüTeTT\T>±ì j·TTqï#√ eTq ø£wüºeTT\ ìyês¡D ø=øÏ+‘·jÓÆTq

kÕj·T$T#ÓÃ&çy˚>±ì nÏº$ Òì ˝À|üeTT eTqø°j˚T&ÉT ‘Ó*dæe∫Ãq~. >∑qTø£eTT+<Ó’qqT ‘ê\÷ø± yêdüT\>∑T

Á|ü»*+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+‘·Ts¡T>±ø£. ˇø£ >±qdüuÛÑj·T+<äT X¯è‹, bÕ≥, ‘êfi¯eTT, eTè<ä+>∑eTT\ düy˚Tàfi¯qyÓT≥T\H√

n≥T\H˚ eTq X¯Øs¡eTT q+<ä* ˇø=ÿø£ÿ nej·TeeTT‘√ ˇø=ÿø£ÿ $<ÛäeT>∑T |üì HÓs¡y˚]ÃqqT nìïÏ kÕeTT<ëj·Tø£eTT

ø£*dæq X¯Øs¡ b˛wüDeTT nqT yÓTT‘·Ô|ü⁄ |üì e …H˚, eTq˝À @ jÓTTø£ÿ |üìì>±ì <ëìj·T+<äqTuÛÑeeTT n_Ûe÷qeTT

>∑*– |üì#˚j·T>∑\yês¡T |üPqTø=qT≥ eT+∫~. nìï ‘·s¡Vü‰\ ñ<ä eTeTT\qT ø£*|æ ø£\>∑÷s¡>∑+|üe … CÒdæ

mes¡T>±ì düeT]ú+|üã÷ìq @ e÷Á‘·eTTqT ø=qkÕ>∑<äT.

Á>∑+<∏ë\j·T $<ë´\j·TeTT\ìq Hê¬ø≈£îÿe n_Û ≤wü, >∑qTø£ nÏº |üìH˚ #˚j·Tã÷qT≥ j·TTø£ÔeTT. eT]jÓTø£]øÏ

düVü≤ø±s¡ dü+|òüTeTT\ìq m≈£îÿe n_Ûe÷qeTT. yês¡T <ëìj·T+<˚ |üì ã÷q<ä>∑TqT. n≥T\H˚ Á|ü‹yês¡TqT yê]øÏ

n‘· +‘· Áù|eT>∑\ $wüj·TeTT˝ÀH˚ m≈£îÿe |üìã÷qTø=ì >∑eT´kÕúqeTTqT eTs¡Teø£ n+<äTs¡TqT <˚XÊuÛÑT´<äj·TeTTq≈£î

$X‚wæ+∫ bÕ≥T|ü≥T<äTs¡T>±ø£.

H˚ì+<äT<äVü≤]+∫q$ >±ø£ sTT+ø£qT e~*q j·T+X¯eTT\H˚ø£eTT\T+&Ée#·TÃqT. >∑qTø£

#·s¡Ã˙j·÷+X¯eTT\ìï+Ï H˚s¡Œs¡#·T≥ø=ø£ $wüj·T ìsê∆s¡D düuÛÑqT düeT≈£Ls¡Ã>√s¡T‘·÷ Hê j·TT|üHê´dü$T+‘·Ï‘√

eTT–+#·T#·THêïqT. ˝Àø±dü‡eTkÕÔ düT‡œH√uÛÑe+‘·T ` e+<˚e÷‘·s¡yéT

` ø±eP] ø√<ä+&ÉsêeTj·T´

78

ø√Væ≤q÷s¡T (#·]Á‘·)

1. eÁ»eTT 2. yÓ’&É÷s¡ eTT 3. >√y˚T~Ûø£eTT 4. eTs¡ø£‘·eTT 5. e÷DÏø£ eTT n˙\eTT

7. |ü⁄wü sê>∑eTT 8. Á|üø±X¯eTT 9. eTÚøÏÔø£eTT nqT qes¡‘·ïeTT\˝À eÁ»eTT ÁX‚wüºyÓTÆq~. ˇø£

>∑T]$+<ä –+» jÓT‘·TÔ >∑\ ìs¡T∆wüºeT>∑T eÁ»eTT |ü~y˚\s¡÷bÕsTT\ KØ<äT >∑*–j·TT+&ÉTqT.

düTe÷s¡T |ü~ X¯‘êã›eTT\ ÁøÏ+<ä≥ ø£ècÕíeT+&É\+q+<ä* ª|ü]≤\µ Á>±eTeTTH=<ä›ùd<ä eTTq¬ø’

<äTìïq bı\eTT˝À ˇø£ eÁ»eTT ø±|ü⁄q≈£î ø£ì|æ+#·>± <ëìq‘·&ÉT eT≈£îÿe‘√ ø=+‘·ø±\eTT+#·Tø=ì

|æeTà≥ Ä ÁbÕ+‘·|ü⁄ sêEqø°j·T>±, ø=+‘·ø±\eTTq≈£î jÓTf…º≥T˝Àb˛sTT >±«*j·Ts¡T eTVü‰sêE≈£î

#¬sqT. 1526 dü+e‘·‡s¡eTTq yÓTT>∑ ≤sTT #·Áø£e]Ô u≤ãs¡T &Ûç©¢ #·Áø£e]Ôj·T>∑T ÇÁãVæ≤+˝À&çj·TT

bÕì|ü≥Tº e<ä› #˚dæq j·TT<ä∆eTT˝À, ÇÁãVæ≤+˝À&ûj·TTqT, >±«*j·Ts¡T eTVü‰sêEqT ìVü≤‘·T …’]. u≤ãs¡T

kÕÁe÷C≤´~Û|ü‘· eTT eVæ≤+#ÓqT. u≤ãs¡T ø=&ÉT≈£îq VüQe÷j·T÷Hé e\q bı+~q ñ|üø±s¡eTTq¬ø’

>±«*j·Ts¡T dü+kÕúq+yês¡T sT÷ eÁ»eTTqT ãVüAø£]+∫]. Äj·Tq ‘·q eTj·T÷sêdüqeTT jÓTTø£ÿ

•s√uÛ≤>∑eTTq+<äeT]Œ+∫ &Ûç©¢j·T+<äT+#ÓqT.

1739 dü+e‘·‡s¡eTTq bÕs¡d”ø£eTTqT bÕ*+#·T#·Tqï Hê<äsê¸ <ä+&Ó‹Ô &Ûç*¢ q>∑s¡e÷Áø£$T+∫q|ü⁄&ÉT

sT÷ eÁ»eTTqT #·÷dæ ‘·q uÛ≤wü À ø√Væ≤q÷sY (@$T ø±+‹|ü⁄+»eTT) nì |ü*¬øqT.

Ä ù|πs Ç|üŒÏøÏì ø£\<äT. |æeTà≥ ø=+‘·ø±\eTTq≈£î Ä|òüÈqT\#˚ n|üVü≤]+|üã&ç

ø±ã÷\Tq+<äT+&ÓqT. eT]ø=+‘· ø±\eTTq≈£î bÕ+#ê\<˚X¯eTTH˚*q ªs¡Dõ‘Ydæ+>∑Tµ eX¯yÓTÆ ˝≤ôVAs¡T

q>∑s¡eTTq+<äT+&ÓqT. 1850 dü+e‘·‡s¡eTTq Ä+π>¢j·TT\T |ü+C≤ãTqT kÕ«BÛqeTT #˚düTø=qï|ü&ÉT

yê]øÏ<äøÏÿq~. <ëìì Ç+>±¢+&ÉTqT |ü]bÕ*+#·T#·T+&çq ª$ø√º]j·÷sêDÏµ >±]øÏ n]Œ+∫]. 180

ø± ¬s≥T¢ ‘·÷ìø£\>∑\ Ä eÁ»eTTqT yês¡T kÕqãÏº+∫q+<äTq 0.3 ø± ¬s≥T¢≈£î ãs¡Te⁄ ‘·øÏÿq~. eHÓï

ôV≤∫Ãq~. #ê˝≤ ø±\eTT Á_ÏwüßsêDÏ>±] øÏØ≥eTTq+<äT bı~–+|üã&çq<Ó’ n#·≥H˚ j·TT+≥T+&ÓqT.

Ç|ü⁄&ÉT Á_Ïwtyê] ø√XÊ>±s¡eTTq uÛÑÁ<ä|üs¡T|üã&çj·TT+&ÓqT. ø±+‹j·T+<äTqT ø±]ƒq´eTTq+<äTqT

$\Tej·T+<äTqT BìøÏ $T+∫q~ Ò<äT.

eÁ»eTTqï#√≥, ø±$T‘ês¡úeTT\T e]¸+#·Te#·TÃqT Ò<ë |æ&ÉT>∑T\T sê\e#·TÃqT. eÁ»eTT\T

ø=H˚yês¡T yêÏ n#·TÃu≤≥TqT u≤>± |ü]o*+∫ø=HÓ<äs¡T.

sêC≤~Û sêE\≈£î, ø√°X¯«s¡T\≈£î e÷Á‘·y˚T M\>∑TqT.

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ >±] H√≥T |ü⁄düÔø£+˝Àì ø=ìï ÄdüøÏÔø£s¡ $wüj·÷\T

79

l ‹s¡TeT\ j·÷Á‘·

H˚qT dü≈£î≥T+ãeTT>±, ‹s¡TeT\ j·÷Á‘ês¡∆+ ~. 15`4`1910 dü+ˆˆ sêÁ‹ 3 >∑+≥\≈£î

sê$yê]bÕ …eTT qT+&ç ãj·T\T<˚] eTs¡TdüÏ eT<Ûë´Vü≤ï+ 12 >∑+≥\≈£î yÓ\¢≥÷s¡T #˚], uÛÀ»Hê+‘·s¡+

kÕj·T+ø±\+ 3 >∑+≥\≈£î ãj·T\T<˚] 6 >∑+≥\≈£î bıqï|ü*¢ #˚] n#·≥ düÁ‘·eTTq+<ësêÁ‹ ìedæ+∫

eTs¡TdüÏ ñ<äj·T+ 9 >∑+≥\≈£î Ç+≥÷s¡T #˚]‹$T. n#·≥ uÛÀ»Hê\T #˚dæ Ä sêÁ‹øÏ ì&ÉTÁuÀ\T #˚]

n#·≥ düÁ‘·eTT˝ÀqT+Ï$T. ~. 18`4`1910 Hê&ÉT ñ<äj·T+ 8`30 >∑+≥\≈£î eT<äsêdüT bÕ´ôd+»s¡T

¬s’\T møÏÿyÓfi¯ó¢‘·T+&É>±, >∑÷&É÷s¡T »+ø£åqT≈£î #˚s¡ø£eTT+<äT ¬s’\T Ç+»qT #Ó&çq+<äTq eT<Ûä ˝À @ ùdºwüqT

Òì#√≥ ¬s’\T Ä–b˛sTT+~. u…»yê&É≈£î ‘·+‹ sTT∫Ã ‘ê&˚|ü*¢ qT+&ç Ç+»qT s¡|æŒ+∫q MT<ä≥

kÕj·T+Á‘·+ 4 >∑+≥\≈£î >∑÷&É÷s¡T #˚]‹$T. Ä sêÁ‹ n#·≥ düÁ‘·eTTq+<äT ìedæ+∫ eTs¡TdüÏ ñ<äj·T+

¬s’\T˝À ãj·T\T<˚] eT<Ûë´Vü≤ï+ 12 >∑+ˆˆ\≈£î ‹s¡T|ü‹øÏ #˚]‹$T.

n#·≥ ô|+&Ü´\ dü÷s¡j·T´>±] Ç+Ïj·T+<äT ãdü#˚dæ, ∫\¢s¡ e÷s¡TÃ≈£îì eTVü≤+‘·T>±] y˚T&É\T

yÓTT<ä …’q$ #·÷∫ Ä sêÁ‹ ~>∑Te ‹s¡T|ü‹˝À ñ+Ï$T. ~. 20`4`1910Hê&ÉT ñ<äj·÷‘·TŒs¡«y˚T

ãj·T\T<˚] 11 >∑+≥\≈£î ø=+&Éô|’øÏ møÏÿyÓ[¢ n#·≥ dü÷s¡j·T´>±] ãdü ÀH˚ ~–, yÓ+≥H˚ eT+>∑*$T≥º≈£î

yÓ[¢ ≈£åîs¡ø£s¡à\T rs¡TÃø=ì |ü⁄wüÿ]DÏ À kÕïqeTT #˚dæ ÁyÓTT≈£îÿ\T eTT&ÉT|ü⁄\‘√ l y˚+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$Tyê]

ø√yÓ\≈£î yÓ[¢ düeT]Œ+∫, l kÕ«$Tyê]ì ùd$+∫, qeTdüÿ]+∫ ãdü≈£î yÓ[¢ Ä sêÁ‹ n#·≥>∑\

düVü≤ÁdüdüÔ+uÛÑ eT+≥|üeTT`eTVü≤+‘·T uÛÑeqeTT\T, <˚efi¯eTT˝Àì @ø±<ä• eTôVA‘·‡eeTT\T

<ä]Ù+∫‹$T. Ä sêÁ‹ #·*>±* M∫q~. eTs¡TdüÏ ñ<äj·T+ <˚efi¯eTT˝À l kÕ«$T |ü⁄qs¡›]Ù+∫ 21e

‘˚B eT<Ûë´Vü≤ï+ XË’‘· uÛ≤s¡eTT e\¢ ø£*–q »ãT“‘√, &√©˝À møÏÿ ~>∑Te ‹s¡T|ü‹øÏ #˚]‹$T.

n|üŒÏøÏ »«s¡eTT rÁe‘· e\¢ X¯Øs¡ düŒèVü≤ Ò<äT. ÁøÏ+<äÏ s√Eq m>∑Te ‹s¡T|ü‹˝À Ç‘·s¡

rs¡úeTT\≈£î yÓfi¯ó¢≥≈£î X¯Øs¡ ndü«düú‘· e\¢H˚ e÷qTø=ì e∫Ã‹$T. 22e ‘˚Bq dü÷s¡j·T´>±] ãdü À

$ÁXÊ+‹ rdüTø=qï MT<ä≥ »«s¡eTT ìeTà[+∫q~. Ä ñ<äj·T+ Ád”Ô\T n*y˚\TeT+>±|ü⁄s¡eTT yÓ[¢,

eT÷dæyêj·TqeTT\T rs¡TÃø=ì, ø√H˚Ï À kÕïqeTT #˚dæ, neTàyê] <äs¡Ùq+ #˚düTø=ì, |üPõ+∫

qeTdüÿ]+∫ e∫Ã].

Ä kÕj·T+ø±\+ ãC≤s¡T≈£îyÓ[¢ ø±e\dæq bÕÁ‘· kÕe÷qT\T yÓTT<ä …’q$ ø=+Ï$T. 23e ‘˚B

ñ<äj·T+ ‹s¡T|ü‹ ‘·÷s¡TŒ ùdºwüqT˝À ‹]– ¬s’\T møÏÿ‹$T. lø±fi¯Vü≤dæÔ πøåÁ‘·eTT #·÷&É>√] n#·≥ ~–‹$T.

düTes¡íeTTœ q~˝À kÕïqeTT\T #˚dæ l ø±fi¯Vü≤d”ÔX¯«s¡ <äs¡Ùq+ #˚dæ Ä j·T÷]˝À uÛÀ»Hê\T #˚dæ‹$T.

n#·≥ $ÁX¯$T+∫ 24e ‘˚B ñ<äj·T+ ¬s’\T˝À >∑÷&É÷s¡T #˚]‹$T. >∑÷&É÷s¡T qT+&ç eT<Ûë´Vü≤ï+ 12

>∑+≥\≈£î ¬s’\T˝À ãj·T\T<˚] sêÁ‹ 7`30 >∑+≥\≈£î ‹]– ì&ÉÁuÀ\T #˚]‹$T. 25e ‘˚B ñ<äj·T+

ãj·T\T <˚] 9 >∑+≥\≈£î Ç+≥÷s¡T #˚]‹$T. nø£ÿ&É qT+&ç kÕj·T+Á‘·+ 3 >∑≥\≈£î ãj·T\T<˚] sêÁ‹

9 >∑+≥\≈£î uÛÑÏºÁb˛\T #˚]‹$T. Ä sêÁ‹ n#·≥ #Ós¡Te⁄ <ä>∑Zs¡ s√&ÉT¶ Á|üø£ÿq ãfi¢ eTø±eTT˝À Ä–,

uÛÀ»Hê\T #˚dæ Ä sêÁ‹ n#·≥ ìÁ~+∫, 26e ‘˚B ñ<äj·T+ ãj·T\T<˚] 11 >∑+≥\≈£î bı]Ï>∑&É¶

eTø±+ #˚dæ Ä kÕj·T+Á‘·+ 2 >∑+≥\≈£î ãj·T\T<˚] 5 >∑+≥\≈£î Ç\T¢ #˚]‹$T.

80

Extension of Krishna East Bank Canal Scheme (1936)

Total Ayacut Proposed - One Lakh AcresDivi island - 42000

Main Land upto Mopidevi (Kharif) - 46000

Total Ayacut - 88000

Estimate for Construction of Puligadda Aqueduct - Rs. 836430Estimated cost of the East Bank Canal Upto Mopidevi - Rs. 2077890

Total Estimate - Rs. 2914320

The difference between the estimation and the actuals is about 20 per cent less

b˛dtº f…*Á>±yéT‡

‘·bÕ\XÊK ‘ê\÷≈£î düsê«~Ûø±sê\qT >∑es¡ïyÓT+≥T≈£î dü+Áø£$T+|üCÒdü÷Ô ˇø£ #·≥ºeTT 1837

dü+e‘·‡s¡+˝À @s¡Œ&çq~. ‘·bÕ\ XÊK n+<ä] ñ|üjÓ÷>±ìøÏ e∫Ãq~. >∑es¡ïyÓT+≥T yês¡T $TqVü‰

eT¬ses¡÷ ‘·bÕ\T ø±–‘ê\qT rdüT¬øfi¢≈£L&É<äì, ìùw<ä+ ñ+&˚~. bÕe⁄ ‘·T\+ ãs¡Te⁄ >∑\ ñ‘·ÔsêìøÏ

ns¡∆D≤ s¡TdüTeTT. <ä÷sêìï ãÏº s¡TdüTeTT ô|s¡T>∑T‘·T+&˚~. 1854 dü+ˆˆ á XÊK+‘ê ˇø£ &Ó’¬sø£ºs¡T

»qs¡\T #˚‹˝À ô|Ïº, ‘·bÕ\T _fi¢\T Á|üy˚X¯ô|Ïº ãs¡Te⁄ Á|ü<Ûëq+>±, <ä÷s¡eTT ì$T‘·ÔeTT Ò≈£î+&ÜH˚

Áø£eTyÓTÆq s¡TdüTeTT\T ìs¡ísTT∫Hês¡T.

1871 dü+ˆˆ (uÛÑ+^ Rø±$&çã<ä›) bÕ¬s‡\T s¡TdüTeTT ≈£L&Ü, ñ‘·Ôsê\≈£î e …H˚ Áø£eT ìs¡íj·TeTT #˚dæ

¬s’fi¢MT<ä |ü+ù|yês¡T. (n+‘·≈£î |üPs¡«+ ø±$&çã<ä›≈£î ‘·–*+∫ |ü+ù|yês¡T)

1877 dü+ˆˆ yê\T´ ù|j·T_\T |ü<ä∆‹ @s¡Œ&çq~.

1878 dü+ˆˆ Çq÷‡ ¬sqT‡ |ü<ä∆‹ @s¡Œ&çq~.

1880 dü+ˆˆ eTì Äs¡¶s¡T |ü<ä∆‹ @s¡Œ&çq~

1885 dü+ˆˆ ùd$+>∑T‡ u≤´+øÏ |ü<ä∆‹ @s¡Œ&çq~.

81

∫qï ≈£îe÷s¡T&ÉT

<˚eø°q+<äq Á|ükÕ<é

ø√&É\T düTuÛÑÁ<ä

ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&ÉT

k˛eTX‚Ks¡ Á|ükÕ<é

ø√&É\T <äTsêZ+ã

uÛ≤s¡ d”‘êsêeeTà‘√

ø√<ä+&ÉsêeTj·T´ Ç+ÏyêøÏÀ¢ k˛eTX‚Ks¡ Á|ükÕ<é, <äTsêZ+ã

düe÷<ÛäT\ e<ä› eTqTeT&ÉT s¡y˚Twt ≈£îe÷¬sÔ\T,

eTqTeTsêfi¯ó¢

<˚eø°q+<äq Á|ükÕ<é, eTqTeT\T s¡y˚Twt,

ø£èwüíeT÷]Ô, j·T»„Hêsêj·TD

KavuriKodandaRamayya Biography

Documents

Transcript of KavuriKodandaRamayya Biography