Κεφ.4 Η Επανάσταση εξαπλώνεται και εδραιώνεται(Πρώτο έτος 1821)

Η επανάσταση στην Ανατολική Στερεά

H Επανάσταση στην Ανατολική Στερεά ξέσπασε σχεδόν ταυτόχρονα με την Πελοπόννησο, δηλαδή κατά το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου.

Την έκρηξη της επανάστασης στην Ανατολική Στερεά ευνόησε η έντονη παράδοση αρματολιμού που υπήρχε στην περιοχή.

Στις ορεινές περιοχές δρούσαν αρκετές οικογένειες αρματολών που διέθεταν στενούς δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες αλλά και σημαντική στρατιωτική και οικονομική δύναμη.

Η διστακτικότητα και συχνά η αντίθεση που πρόβαλαν οι πρόκριτοι στην κήρυξη της επανάστασης έδωσε στις δυνάμεις των αρματολών την ευκαιρία να κηρύξουν την επανάσταση και να κυριαρχήσουν σε τοπικό επίπεδο.

Οδυσσέας Ανδρούτσος, λιθογραφία, Adam Friedel (1825)

Ως τα μέσα του Απριλίου (1821) η επανάσταση είχε απλωθεί σε ολόκληρη την Ανατολική Στερεά Ελλάδα:

Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση ο Χουρσίτ-πασάς, που πολεμούσε τον Αλή-πασά στην Ήπειρο, έστειλε εναντίον των επαναστατών τον Ομέρ Βρυώνη. To σχέδιο ήταν αρχικά να καταπνίξουν την επανάσταση στην Ανατολική Στερεά και έπειτα μέσω του Ισθμού να περάσουν στην Πελοπόννησο.

Οι αρματολοί της Ανατολικής Στερεάς, για να σταματήσουν τις πολυάριθμες οθωμανικές δυνάμεις, εφάρμοσαν κυρίως την τακτική του κλεφτοπόλεμου.

Ομέρ Βρυώνης, Ευγένιος Ντελακρουά. Πινακοθήκη της Αρχιεπισκοπής Κύπρου από την συλλογή Ν. Δικαίου.

Μια πρώτη προσπάθεια έγινε στη γέφυρα της Αλαμάνας (23 Aπριλίου), ήταν όμως καταστροφική παρά την ηρωική αντίσταση του Αθανάσιου Διάκου, που αιχμαλωτίστηκε και βρήκε μαρτυρικό θάνατο.

Mια δεύτερη προσπάθεια στο χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου) απέδωσε καλύτερα. Εκεί ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κλείστηκε στο χάνι (πανδοχείο) με περίπου 100 άνδρες και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στο στρατό του Ομέρ Βρυώνη.

Στα τέλη Αυγούστου οι Γκούρας και Δυοβουνιώτης αντιμετώπισαν τον Οθωμανικό στρατό στα Βασιλικά όπου εκατοντάδες Οθωμανοί σκοτώθηκαν.

Ένα μήνα αργότερα, τις μέρες που στην Πελοπόννησο έπεφτε η Τριπολιτσά, ο Ομέρ Βρυώνης έφυγε από την Ανατολική Στερεά εγκαταλείποντας τα σχέδιά του για κάθοδο στην Πελοπόννησο.

Αθανάσιος Διάκος ο Αητός της Ρούμελης. Τοιχογραφία του Φώτη Κόντογλου (1895-1965)

Ήταν αποτελεσματική η τακτική του κλεφτοπόλεμου;

Πώς εικονογραφεί ο Κόντογλου τον Α. Διάκο; Τι σκέψεις σας γεννά για το πως έχει καταγραφεί η θυσία του στη λαϊκή συνείδηση;

Η επανάσταση στην Δυτική Στερεά

H έναρξη και η εξέλιξη της Επανάστασης στη Δυτική Στερεά και στις νότιες περιοχές της Ηπείρου συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τον πόλεμο των Οθωμανών ενάντια στον Αλή-πασά.

Η εμπόλεμη κατάσταση στην Ήπειρο εμπόδισε τις κινήσεις των οπλαρχηγών στη Δυτική Στερεά. Παρόλα αυτά, προς τα τέλη Μαΐου του 1821 είχαν ήδη καταληφθεί το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό, ενώ στις αρχές Ιουνίου παραδόθηκε στους επαναστάτες το Βραχώρι (Αγρίνιο) που ήταν το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της Δυτικής Στερεάς.

Εναντίον των επαναστατών κινήθηκε ο Ισμαήλ-Πασάς από την Άρτα. Με την τακτική της ενέδρας και του κλεφτοπόλεμου, οι οπλαρχηγοί της Άρτας προκάλεσαν σοβαρές απώλειες στο στρατό του Ισμαήλ-πασά και τον υποχρέωσαν να επιστρέψει στην Άρτα.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς της Δυτικής Στερεάς και ηγετική μορφή της Ελληνικής επανάστασης.Πίνακας του Διονυσίου Τσόκου, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδας.

Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου

Η αποτροπή της ενίσχυσης με όπλα και εφόδια των κάστρων της Πελοποννήσου, που πολιορκούνταν από τους επαναστατημένους Έλληνες, προϋπέθετε την κινητοποίηση των ελληνικών πλοίων των νησιών του Αιγαίου.

Ο ελληνικός στόλος συγκροτήθηκε κυρίως από τα πλοία των Σπετσών, της Ύδρας και των Ψαρών και αριθμούσε μερικές εκατοντάδες ελαφρά οπλισμένα μικρά εμπορικά πλοία. Αν και δεν ήταν πραγματικός πολεμικός στόλος με την εμπειρία των πληρωμάτων και την ευελιξία των μικρών καραβιών κατάφερε να παρεμποδίσει τη δράση του οθωμανικού στόλου στο Αιγαίο.

Τα νησιά του Αιγαίου κήρυξαν σταδιακά την επανάσταση από το πρώτο δεκαήμερο του Aπριλίου και μετά. Oι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Σάμος και ιδίως η Ύδρα υπήρξαν το κέντρο του επαναστατικού αγώνα, αν και οι τοπικές ηγετικές ομάδες φάνηκαν στις αρχή διστακτικές.

Ο Αντώνιος Οικονόμου (1775 – 1821).

Υδραίος πλοίαρχος, πρωτεργάτης της λαϊκής εξέγερσης στην Ύδρα, που σηματοδότησε την κάμψη των αντιρρήσεων των προκρίτων και τη συμμετοχή του νησιού στην επανάσταση του 1821. Η αντιπαλότητα του με τους πρόκριτους της Ύδρας του στοίχισε τελικά τη ζωή το Δεκέμβρη του 1821.

Τους πρώτους μήνες της επανάστασης τα ελληνικά πλοία διέθεταν μια σχετική ελευθερία κίνησης στο Αιγαίο, καθώς ο φόβος ενός νέου πολέμου με την Ρωσία κρατούσε τον οθωμανικό στόλο στο ναύσταθμο της Κωνσταντινούπολης.

Όταν όμως ο οθωμανικός στόλος βγήκε στο Αιγαίο για να ανεφοδιάσει και να ενισχύσει με στρατό τα φρούρια της Πελοποννήσου, φάνηκε ότι τα ελληνικά πλοία δύσκολα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα οθωμανικά.

Απέναντι στην Οθωμανική υπεροχή οι Έλληνες ναυτικοί αντέταξαν τον ηρωισμό τους αλλά και την τακτική των πυρπολικών, ειδικά διαμορφωμένων πλοιαρίων που φορτωμένα με εκρηκτικά, προσκολλούσαν στα οθωμανικά πλοία και τα ανατίναζαν.

Η πρώτη επιτυχής χρήση του πυρπολικού έγινε στις 27 Μαΐου 1821 με την πυρπόλυση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Παπανικολή στην Ερεσό.

Πίνακας του Κωνσταντίνου Βολανάκη