1

"Jazz me rag more and more!"

(Περιεκτική αφήγηση των περιπετειών της jazz!)

Γράφει η Ντόρα Βλάσση.

Ποιός θα μπορούσε να αμφισβητήσει ,πως σ' εκείνη την παράξενη , αμφιλεγόμενη Αμερική

του 16ου έως και 20ου αιώνα, που για κάποιους έλαμπε γεμάτη γονιμότητα ως άλλη γη της

Επαγγελίας και για κάποιους άλλους βυθιζόταν μέσα στην φρίκη ενός ζόφου διακρίσεων και

αφόρητης βίας , δεν ξεπετάχτηκαν εν είδει φοίνικα που αναγεννιέται απ' τις στάχτες του , μια

ντουζίνα πολιτιστικών θαυμάτων ; Σπάρθηκαν σαν παρόχθια καλάμια όλο ήχο ,αρχικά κατά

μήκος του Μισισιπή με πρώτο σταθμό το Jamestown (Βιρτζίνια) το 1619. Αδέσποτες

αφρικάνικες φύτρες , που κλείναν μέσα τους τη τραχύτητα της αφρικανικής γης , την

πολύχρωμη παράδοση , τους βαθιούς και μυσταγωγικούς ήχους , τα φυσήματα των αερικών

μέσα στη λατρεία θεών -αγροτών , θεών-χειρόνακτων και το σφύριγμα του αφρικάνικου

ήλιου , αυτού του αγριωπού σαμάνου, που χτυπάει την χρυσή του κοιλιά με παροιμιώδη

σκληρότητα.

Σκέφτομαι θερμά βράδια γεμάτα υγρασία , στα βαθιά κάποιου μεγάλου αγροκτήματος ,γύρω

από μια φωτιά της μαγείας , που αφήνει μπουκέτα τις σκιές να γλιστράνε στα χώματα , στους

τοίχους και στα βαμβάκια. Σκέφτομαι γύρω της κάποια ομήγυρη , που φορώντας τους

αόρατους χαλκάδες της , σέρνει μια μουσική απόκοσμη όσο η δικαιοσύνη σ' εκείνους τους

καιρούς.

Η αφρικανική καταγωγή της jazz.

Εστιάζοντας στα ιδιαίτερα εκείνα αφρικανικά στοιχεία , τα οποία βρίσκουμε ολοζώντανά

μέσα στην jazz - της οποίας το όνομα δεν είναι ξεκάθαρο από που ακριβώς προέρχεται,

πάντως υπάρχουν πολλές εικασίες. Εικάζεται πως προέρχεται από τον χορευτή Τζάζμπο

Μπράουν ή από τη συντόμευση του ονόματος κάποιου μουσικού Τσαρλς (Charles, chas, jass,

jazz) ή Τζάσπερ. Λέγεται, επίσης, ότι η λέξη τζαζ σχηματίστηκε από το γαλλικό ρήμα jaser

που σημαίνει φλυαρώ, επειδή η φλυαρία υπονοεί τον αυτοσχεδιασμό. Ωστόσο άλλες εικασίες

λένε πως αρχικά σήμαινε ζωντανεύω , επιταχύνω αλλά και την σεξουαλική πράξη!- πρέπει να

γίνει σαφές πως η μουσική της Αφρικής , ήταν μια μουσική απολύτως λειτουργική. Αυτό

σημαίνει πως συνόδευε κάποιες συγκεκριμένες δραστηριότητες όπως την εργασία ή το

κυνήγι. Με τύμπανά , ξυλόφωνα και μεταλλόφωνα ,με νυκτά έγχορδα , με τη χαρακτηριστική

πολυρυθμία και εκείνο το τραχύ και ιδιαίτερο ηχόχρωμα , μέσω της "κλήσης και απόκρισης"

μεταξύ του κορυφαίου και του χορού , μέσω μελωδικών παραλλαγών και μέσω του

αυτοσχεδιασμού , η εργασία τους , το κυνήγι , οι θρησκευτικές τους τελετουργίες ,

διανθίζονταν με ένα πολύχρωμο ηχητικό γαϊτανάκι , ικανό να εξευμενίσει και το πιο βλοσυρό

Πνεύμα της φύσης.

Οι πρώτοι αφρικανοί που μεταφέρθηκαν από τους εποίκους ,στον ραγδαίως αναπτυσσόμενο

Νέο Κόσμο ,ώστε να καλλιεργήσουν τις τεράστιες εκτάσεις του , δεν προέρχονταν απ' την

ίδια περιοχή της Αφρικής , δεν μιλούσαν την ίδια διάλεκτο , ούτε και είχαν τις ίδιες

παραδόσεις. Η κοινή τους όμως μοίρα , εκείνη που καλέστηκαν να αντιμετωπίσουν με την

αποβίβαση τους στην αμερικανική ήπειρο , δημιούργησε την ανάγκη για επικοινωνία και

αλληλεγγύη μέσα από την δημιουργία ενός πολιτισμού που θα προέκυπτε απ΄ τα κοινά

χαρακτηριστικά των πολιτισμών που άφησαν πίσω τους στην Αφρική.

Όσο η οικονομική ανάπτυξη της αμερικανικής ηπείρου κάλπαζε , τόσο περισσότερα νέα

"φορτία" αφρικανικών εργατικών χεριών κατέφθαναν. Αυτομάτως αυτός ο νέος μεικτός

αφρικανικός πολιτισμός ή όπως επικράτησε αργότερα ο "αφροαμερικανικός πολιτισμός" ,

www.24grammata.com

2

διατηρούσε και ανανέωνε το αφρικανικό στοιχείο που τον χαρακτήριζε , μια και οι

νεοαφιχθέντες διατηρούσαν ακόμα φρέσκο το αερικό της πατρίδας τους. Παρόλο τον

εκχριστιανισμό τους και ενώ όπως είναι φυσικό έρχονταν τόσο αμέσως σε επαφή με τον

πολιτισμό των εποίκων , κατάφεραν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα μέσω

της μουσικής , του χορού , διαφόρων τελετουργιών κ.α. Ο αφροαμερικανικός πολιτισμός ,

δεν σταμάτησε να διαμορφώνεται καθ’ όλη την διάρκεια των τριών αιώνων που διήρκεσε η

ζοφερή περιπέτεια του στην αμερικανική ήπειρο , δηλαδή από το 1519 έως και το 1865 που

ίσχυσε επιτέλους η απαγόρευση του δουλεμπορίου στην Αμερική.

Φαίνεται πως οι αφρικανοί που ξεριζώθηκαν απ' την πατρίδα τους , αναζήτησαν και στον

νέο τόπο να εξευμενίσουν με τον ίδιο τρόπο , εκείνο το ανηλεές πνεύμα , εκείνον τον σκαιό

δαίμονα που τους καταδίκασε να συμφιλιωθούν με την κτηνωδία και να την υπομένουν σαν

να επρόκειτο για "δίκαιη μοίρα". Δεν παύουν να τραγουδούν και να διψούν για μουσική

.Μέσα σε εκείνο το φρικτό σκηνικό , το φλογερό αφρικανικό τους αίμα υψώνεται

διεκδικητικό και ανακατεύεται πολιτιστικά με τα στοιχεία εκείνα των αγγλοσαξόνων , των

ισπανών και των γάλλων εποίκων. Με το ξυλόφωνο , τα νυκτά έγχορδα , τα τύμπανά , την

πολυρυθμία -απ' την οποία πρόεκυψαν το ρυθμικό στοιχείο του swing , οι συγκοπές κτλ- και

τα άλλα αφρικανικά ιδιώματα , έρχεται να αδελφωθεί κόντρα στις διακρίσεις και τη βία που

χώριζε τις δύο πλευρές , το ευρωπαϊκό πιάνο , τα πνευστά , οι μπάντες παρελάσεων , η όπερα

και το μουσικό θέατρο , καθώς και γενικότερη ευρωπαϊκή μουσική παιδεία και πρακτική με

τα εμβατήρια , τους θρησκευτικούς ύμνους , τα λαϊκά και ελαφρά τραγούδια. Οι πολιτισμοί

συνδιαλέγονται. Ανταλλάσουν στοιχεία , αναμειγνύονται. Θριαμβεύουν.

Worksongs

Από την φοβερή αυτή ένωση ξεπηδούν αρχικά τα τραγούδια της δουλειάς ή worksongs. Οι

αφρικανοί εργάτες , αναπτερώνουν το τσακισμένο απ΄ την κακομεταχείριση ηθικό τους ,

τραγουδώντας στις φυτείες βαμβακιών , τραγούδια στα οποία για πρώτη φορά εντοπίζεται η

ευτυχής συνάντηση των αφρικανικών ιδιωμάτων με την δυτικοευρωπαϊκή μουσική.

Blues

Τα γνωστά σε όλους μας blues , είναι αυτό ακριβώς το είδος , του οποίου η τριμερής

μουσική και ποιητική φόρμα δεν συναντάται σε άλλον πολιτισμό πέρα του

αφροαμερικανικού. Οι φωνές, τα έγχορδα και τα πνευστά των blues , βρίθουν από τραχιά

ηχοχρώματα και γλιστρήματα του τονικού ύψους (blue νότες). Σ' αυτά μοιάζει να

περικλείεται εκείνο το σκοτεινό παράπονο , που σφυρίζουν τα αγρίμια όταν φυλακίζονται.

Άλλωστε πρόκειται για ανθρώπους που μεταφέρθηκαν με την βία και η αδικία , η προσβολή

και η διάκριση ,τους εξαγρίωσε κι αυτή η αγανάκτηση αρδεύτηκε σκιερή μα ωστόσο κραταιή

μέσα στα σκοτεινά κανάλια των blues. Μιλούν για την σκληρότητα της ζωής , για τις χαμένες

αγάπες , για την κακοποίηση που υφίστανται , για την κοινωνική αδικία , αλλά συχνά

βασίζονται και σε πραγματικά γεγονότα , όπως για παράδειγμα το τραγούδι του Blind Lemon

Jefferson "Rising High Water Blues» (1927) , το οποίο μιλάει για την μεγάλη πλημμύρα του

Μισισιπή του 1927. Χαρακτηριστικά blues είναι το "I believe I 'll dust my broom" του Robert

Johnson , το "Empty bed blues" Bessie Smith κ.α.

Spirituals

www.24grammata.com

3

Το ισχυρότατο αυτό μουσικό πνεύμα, δεν θα μπορούσε παρά να "στοιχειώσει" ένα σωρό

είδη , εκτός από εκείνα που προσφέρονταν θα λέγαμε για διασκέδαση. Τα spirituals ήταν

θρησκευτικά τραγούδια , τα οποία βασίζονταν στη φόρμα των ευρωπαϊκών θρησκευτικών

ύμνων. Η αφρικανική όμως παράδοση , η παλιά πίστη σε θεούς που ζητούν εκστατικό

τραγούδι και χορό γύρω από μεγάλες φωτιές , δεν σίγασε. Οι πάστορες και εν γένει οι

θρησκευτικοί διδάσκαλοι, που πλησίασαν ώστε να κατηχήσουν και να μυήσουν στη νέα

θρησκεία τους αφρικανούς, δεν μπόρεσαν να το φιμώσουν. Έμπλεα αφρικανικού πνεύματος

και ιδιωμάτων τα spirituals, μετεξελίχθηκα στα γνωστά μας gospells ,τα οποία αποτέλεσαν

την πηγή της μουσικής soul. Έτσι για ακόμα μια φορά , συμβαίνει ένα σπουδαίο πάντρεμα

ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς. Οι Αφρικανοί εκχριστιανίζονται , αλλά το

παρελθόν τους παραμένει ολοζώντανο μέσα από τα διατηρηθέντα ιδιώματα , σφυρίζοντας

αισθητά την παλιά αδέλφωση με την φύση και το αρχέγονο ένστικτο.

~~~

Εν τω μεταξύ , στην αμερικανική ήπειρο ο ρους της ιστορίας δεν παύει. Παράλληλα με όλες

αυτές τις πολιτιστικές ζυμώσεις , συμβαίνουν γεγονότα που σηματοδοτούν το μέλλον των

Αφρικανών και ολόκληρης της Αμερικής.

Ο περιβόητος εμφύλιος πόλεμος (1861-1865) , έχει σηματοδοτήσει το τέλος της

εκμετάλλευσης των Αφρικανών , τουλάχιστον νομοθετικά. Η διάσταση ανάμεσα στον

αγροτικό νότο και στον εκβιομηχανισμένο βορρά , είχε πλέον μετατραπεί σε πραγματικό

χάσμα. Πολλοί κάτοικοι της βόρειας Αμερικής είχαν πραγματικά θησαυρίσει απ' το εμπόριο

των Αφρικανών και είχαν δημιουργήσει με την εισροή των χρημάτων που εξοικονομούσαν

από αυτή τη δραστηριότητα πρόσφορο έδαφος για επενδύσεις σε άλλες επιχειρήσεις πέραν

του ειδεχθούς αυτού εμπορίου- γεγονός που είχε δημιουργήσει ευημερία στις πόλεις του

Βορρά. Ωστόσο η εργατική τάξη στον Βορρά αποτελείτο κυρίως από Ιρλανδούς αποίκους ,-

οι οποίοι υπέφεραν στην χώρα τους από πείνα και εξαθλίωση κατά την διάρκεια της

βρετανικής κατοχής -οι οποίοι έρχονταν αντιμέτωποι με σκληρές συνθήκες διαβίωσης όπως

και οι Αφρικανοί. Η διαφορά ανάμεσά τους ήταν πως η κατηγορία των εργατών στο βορρά ,

μπορούσε να αποκτήσει πολιτικά δικαιώματα και οι απόγονοί της θα γίνονταν πολίτες των

ΗΠΑ. Έτσι, σε λίγα χρόνια, ο Βορράς ήταν μια ανεπτυγμένη βιομηχανική περιοχή. Το

γεγονός ότι τα βιομηχανικά προϊόντα του Βορρά χρειάζονταν οπωσδήποτε τον νότο ώστε να

απορροφηθούν και συναντούσαν σημαντικό ανταγωνισμό από τις εισαγωγές του Νότου απ'

την Ευρώπη και το γεγονός ότι ο Βορράς χρειαζόταν τα γεωργικά προϊόντα του Νότου,

οδήγησε στην υιοθέτηση μιας δήθεν καθόλα αρνητικής στάσης σχετικά με την εκμετάλλευση

ανθρώπου από άνθρωπο ως άλλοθι σχετικά με τον εμφύλιο που ετοιμαζόταν να ξεσπάσει.

Ο Αβραάμ Λίνκολν ο νεαρός δικηγόρος , που το 1860 ως υποψήφιος των ρεπουμπλικάνων ,

τοποθετήθηκε μετριοπαθώς σχετικά με το ζήτημα της δουλείας, έδειξε πως σκοπεύει να τη

διατηρήσει ως έχει στον νότο και να την περιορίσει στις νέες περιοχές. Όταν όμως ανέλαβε

καθήκοντα ως πρόεδρος των ΗΠΑ ,οι Νότιες πολιτείες είχαν αρχίσει ήδη την απόσχιση, με

πρώτη την Νότια Καρολίνα, το σημαντικότερο λιμάνι εξαγωγών προς την Ευρώπη. Τελικά

δέκα πολιτείες του Νότου διαδοχικά αποσχίστηκαν (Απρίλιος 1861): Βόρεια και Νότια

Καρολίνα, Αλαμπάμα, Τέξας, Λουιζιάνα, Μισισίπι, Αρκάνσας, Φλόριντα, Βιρτζίνια, Τεννεσί

και Τζόρτζια, δημιουργώντας ένα νέο κράτος, τις Συνομόσπονδες Πολιτείες της Αμερικής

(Confederate States of America, CSA) με πρωτεύουσα το Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, υπό την

ηγεσία του γερουσιαστή και πρώην Συνταγματάρχη ΗΠΑ, Τζέφερσον Ντέηβις.

Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν αναπόφευκτος ,παρόλα αυτά ο Λίνκολν ενδιαφερόταν

περισσότερο να διατηρήσει την πιθανότητα διακανονισμού ,ενώ απέφευγε συστηματικά να

αναφέρεται στο ζήτημα της δουλείας. Επέτρεψε στην πολιτεία του Κεντάκι και του Μισούρι,

οι οποίες κράτησαν ουδέτερη στάση, να κρατήσουν τους δούλους τους εάν έκλιναν φιλικά

www.24grammata.com

4

προς τον Βορρά. Το μίσος όμως ανάμεσα σε Νότο και Βορρά , είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις -

οι βόρειοι (yankees) θεωρούσαν τους νοτίους προδότες και οι νότιοι τους βόρειους δυνάστες

-ώστε ο Λίνκολν επιχείρησε να κατανικήσει τους νοτίους , χρησιμοποιώντας το γεγονός αυτό

σαν ηθικό αντίβαρο ενός σκληρότατου εμφύλιου πολέμου , του οποίου οι απώλειες τελικά

ήταν ανυπολόγιστες και η καταστροφή της εθνικής οικονομίας άγγιξε το 40%. Η λήξη του

εμφυλίου το 1865 βρήκε νικητές τους βορείους , το σημαντικό όμως είναι ότι αμέσως μετά

νομοθετικά κατοχυρώθηκε η κατάργηση της δουλείας. Πρακτικά βέβαια άργησε πάρα πολύ

να ισχύσει , ενώ για πολλές δεκαετίες από τη λήξη του εμφυλίου έως και σήμερα, μπορούμε

να πούμε ότι οι διακρίσεις δεν έπαψαν να υφίστανται ανά τον κόσμο.

Ragtime

Στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα , η συνομιλία ανάμεσα στους

πολιτισμούς που συνυπάρχουν στην αμερικανική Γή , είναι πλέον κάτι εντελώς φυσικό και

αναμενόμενο. Το ragtime ( ragged time :κουρελιασμένος χρόνος) αποτελεί την πιο

ευρωπαϊκή μορφή της αφροαμερικανικής μουσικής. Πρόκειται για συνθέσεις κυρίως για

πιάνο, οι οποίες ήταν ολοκληρωμένες και χωρίς αυτοσχεδιασμό. Πολλοί μουσικοί -συνθέτες

του ragtime , είναι κρεολοί. Έχουν σημαντική μουσική παιδεία και αστική καταγωγή και

γαλλική παιδεία, όπως ο Scott Joplin. Οι συνθέσεις τους είναι πολύ δημοφιλείς .Οι αστοί

λατρεύουν το ragtime και επιλέγουν να το ακούν και να διασκεδάζουν με αυτό , μια και οι

περισσότεροι διαθέτουν πιάνο ή πιανόλα (ηλεκτρικό πιάνο). Οι πιανόλες έπαιζαν τα κομμάτια

, τα οποία ήταν γραμμένα σε ρολά χαρτιού ,όπως αργότερα τα γραμμόφωνα έπαιζαν τους

δίσκους .Σπίτια , εστιατόρια , αλλά και κακόφημες γειτονιές πλημμυρίζονται από τις ragtime

μελωδίες.

Οι συνθέσεις του ragtime , είναι βασισμένες στην φόρμα και την αρμονία του εμβατηρίου.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του , είναι οι συγκοπές -στις μελωδίες που παίζει το δεξί χέρι στο

πιάνο- και οι δύο χρόνοι (2/4) στους οποίους παίζει το αριστερό χέρι. Βεβαίως πρόκειται για

ένα είδος δυτικοευρωπαϊκό, όμως μέσω των συγκοπών , το χαρακτηριστικό στοιχείο της

πολυρυθμίας της αφρικανικής μουσικής ,έστω και κατά προσέγγιση προσαρμόζεται στην

ευρωπαϊκό μέτρο του ragtime. Το ίδιο συμβαίνει και με τις blue νότες , οι οποίες υπάρχουν

μέσα στο ragtime και κάνουν σαφέστατη την επιρροή των blues. Έτσι αυτό δυτικοευρωπαϊκό

ragtime , αποκτά έναν ξεκάθαρο αφροαμερικανικό χαρακτήρα. Άλλωστε τα blues και το

ragtime , δεν είναι παρά η βάση της πρώιμης jazz του στυλ της Νέας Ορλεάνης , για δύο

περίπου δεκαετίες.

Ακόμα και αν το ragtime , αποτέλεσε μια μουσική εξαιρετικά αγαπητή και διασκεδαστική ,

δεν θα πρέπει να παρακάμπτεται η σημαντικότητα της .Το πιανιστικό στυλ του ragtime ,

αποτέλεσε την βάση για το stride piano ,που είναι ένα από τα δεξιοτεχνικότερα πιανιστικά

στυλ και το οποίο κυριάρχησε μέχρι και το 1940 όταν και εμφανίστηκε η μοντέρνα jazz.

μέσω του ragtime , έγινε και η πρώτη επαφή των ευρωπαίων συνθετών με την

αφροαμερικανική μουσική και γενικότερα με τη jazz. Είναι χαρακτηριστικό ,ότι συνθέτες

όπως ο Erik Satie, ο Claude Debussy , ο Stravinsky και άλλοι , χρησιμοποίησαν στις

συνθέσεις τους τη φόρμα του ragtime.

New Orlean's Jazz (Dixieland)

Η Νέα Ορλεάνη , είναι μια πόλη που ιδρύθηκε το 1718 απ' τους Γάλλους και πέρασε στα

χέρια των Ηνωμένων Πολιτειών το 1803. Χαρακτηρίζεται από δύο αύρες εντελώς

διαφορετικές. Η μία είναι εκείνη των Γάλλων και φέρει την ιδιαιτερότητα του γαλλικού

www.24grammata.com

5

πολιτισμού και της γαλλικής παιδείας , καθώς και της πολυτέλειας που απολάμβαναν οι

έποικοι. Κοντά σ' αυτούς , οι Ισπανοί έποικοι αφήνουν το δικό τους σημάδι στην πόλη της

Νέας Ορλεάνης κάνοντας αισθητή την παρουσία τους και επηρεάζοντας σημαντικά τα

πολιτιστικά πράγματα .Απ' την άλλη , έχουμε εκείνη την σκιερή αύρα των Αφρικανών και

ανάμεσα τους την τάξη των κρεολών που ήταν ελεύθεροι μιγάδες ,αστοί, με γαλλική

κουλτούρα.

Ένα από εκείνα τα στοιχεία που κάνουν τη Νέα Ορλεάνη μια πόλη ολοζώντανη και

πολύχρωμη , είναι η έντονη αγάπη των κατοίκων της -ανεξαρτήτως καταγωγής- για τη

μουσική .Αφρικανοί , Γάλλοι , Ισπανοί , Κρεολοί αλλά και Κουβανοί που είχαν έρθει επίσης

στην Νέα Ορλεάνη -δεν είναι καθόλου τυχαία η σχέση της jazz με τη λατινοαμερικάνικη

μουσική- συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν. Δε θα πρέπει λοιπόν να μας δημιουργεί καμία

έκπληξη το γεγονός ότι η Νέα Ορλεάνη , διέθετε -όπως και οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις-

τρείς όπερες , φιλαρμονικές καθώς και πολλές μπάντες παρελάσεων. Οι δρόμοι της ήταν

πάντα πλημμυρισμένοι με μουσική και η ζωή στην πόλη εκ των πραγμάτων λάμβανε έναν

χαρακτήρα έντονο. Ιδιαίτερα αισθητή ήταν η παρουσία της μουσικής ακόμα και στις

περισσότερο υπανάπτυκτές πλευρές της πόλης, καθώς και στις κακόφημες συνοικίες όπως η

Storyville!

Μέσα σ' αυτό το πολυπολιτισμικό λοιπόν σκηνικό , γεννιέται η jazz και μέσα σ΄ αυτή

μπορεί εύκολα να ανιχνευτεί ο θαυμάσιος σπόρος της δημιουργικής συνομιλίας διαφορετικών

πολιτισμών. Η jazz είναι γέννημα λοιπόν συνεργασίας , γέννημα συνεννόησης και συνομιλίας

διαφορετικών στοιχείων που όμως μπόρεσαν να βρουν κοινά σημεία συνάντησης! Μουσικοί ,

γαλουχημένοι με τη δυτική μουσική και φέροντας σημαντική παιδεία ,συνεργάζονται με

αυτοδίδακτους αφρικανούς μουσικούς. Ο ευρωπαϊκός εγγράμματος μουσικός χαρακτήρας

συνυπάρχει με τον ιδιωματικό χαρακτήρα των Αφρικανών , εκείνο τον εκστατικό χαρακτήρα

που ολοζώντανος πάλλεται μέσα στις νότες τους και που αναμφισβήτητα φέρει την ανάμνηση

της παλιάς πατρίδας. Η προγραμματισμένη σύνθεση , ανακατεύεται όμορφα με τις

παραλλαγές και τον αυτοσχεδιασμό ,ο οποίος σταδιακά αποκτά δικούς του κώδικες

.Αναμφισβήτητα το κλίμα που δημιουργεί αυτή η συνεργασία , δεν μπορεί παρά να είναι

γιορτινό. Η Νέα Ορλεάνη μέσα απ' την μουσική , γίνεται μια πόλη γιορτινή, μια πόλη

εξαιρετικά εύθυμη και πίσω από αυτήν οι μουσικοί της δουλεύουν με ρυθμική ακρίβεια και

δεξιοτεχνία , σαν συνενωμένοι σε ένα αδιάσπαστο ,εξωτικό και γιγάντιο σώμα όλο χρώματα ,

που δεν γνωρίζει διακρίσεις και σκληρότητα.

Τα όργανά που χρησιμοποιούν οι μουσικοί των συγκροτημάτων της Νέας Ορλεάνης , είναι

η κορνέτα (ή τρομπέτα) , το κλαρινέτο και το τρομπόνι. Η μελωδία τυπικά παίζεται απ΄ την

κορνέτα , το κλαρινέτο αυτοσχεδιάζει μελισματικούς αρπισμούς και το τρομπόνι υποστηρίζει

τη μελωδία με τις βασικές νότες των συγχορδιών. Αλλά όργανά που συνόδευαν και

υποστήριζαν τον ρυθμό ήταν τα κρουστά , το κοντραμπάσο (ή τούμπα) , το πιάνο ή η κιθάρα.

Συχνά τα όργανά αυτά έκαναν όμως και σόλο!

Τα συγκροτήματα της Νέας Ορλεάνης , παίζουν με τα μελωδικά όργανά το θέμα του

μουσικού κομματιού που έχουν επιλέξει , αυτοσχεδιάζουν με τα σολιστικά ή ρυθμικά όργανά

και απογειώνουν τις εκτελέσεις τους εκτός των αυτοσχεδιασμών και των σόλο και με

διάφορα εφέ όπως το stop-time (ξαφνική παύση από μερικά όργανά με παράλληλο σόλο

κάποιου άλλου!). Συχνά αυτοσχεδιάζουν ομαδικά με τα μελωδικά όργανά. Ο ομαδικός

αυτοσχεδιασμός μάλιστα είναι ένα απ' τα κύρια χαρακτηριστικά της Dixieland και είναι

υπεύθυνη για τις επιπλέον επεκτάσεις των συγχορδιών που κατά κόρον χρησιμοποιούνται

στη jazz αρμονία. Ο ομαδικός αυτοσχεδιασμός άρχισε να εγκαταλείπεται σταδιακά απ' την

εποχή του swing ,έως το 1960 όταν η avant- garde jazz τον έφερε και πάλι στο προσκήνιο .

Τα κομμάτια που επιλέγονταν να εκτελεσθούν απ' τις μπάντες τις Νέας Ορλεάνης και

αποτελούν το ρεπερτόριο της , ήταν κατά ένα μέρος βασισμένα στην φόρμα του ragtime.

Εκείνο όμως που δημιουργεί μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στη jazz και στο ragtime ,είναι

www.24grammata.com

6

ότι στην jazz ακολουθούνται ένα σωρό περιπετειώδεις ρυθμικοί και αρμονικοί δρόμοι

.Ακόμα ,οι μουσικοί της jazz επιδίδονται σε πλήθος αυτοσχεδιασμών και παραλλαγών στον

ρυθμό και στη μελωδία .Αυτά όλα , δημιούργησαν διάσταση ανάμεσα στους μουσικούς του

ragtime και της jazz! Οι μουσικοί του ragtime θεωρούσαν πως η μουσική τους είναι ισάξια

της δυτικοευρωπαϊκής και πως οι ίδιοι ήταν σοβαροί μουσικοί και δεν συμφωνούσαν

καθόλου με τον τρόπο που χειρίζονταν τις συνθέσεις τους οι μουσικοί της jazz

αυτοσχεδιάζοντας και κάνοντας παραλλαγές. Με τον τίτλο μάλιστα "Don't jazz me Rag"

υπάρχει και σύνθεση , η οποία εξέφραζε την αντίθεση αυτή!

Εκτός απ' το ragtime όμως , σημαντικό κομμάτι του ρεπερτορίου των μουσικών της Νέας

Ορλεάνης ήταν και τα blues. Τα βασικά χαρακτηριστικά των blues (το ιδιωματικό ηχόχρωμα

και ρυθμός , blue νότες κτλ) χρησιμοποιήθηκαν απ' τους μουσικούς της jazz της Νέας

Ορλεάνης.

Τέλος το ρεπερτόριο τους συμπληρωνόταν απ' τα ελαφρά τραγούδια ,τα οποία ήταν πολύ

δημοφιλή .Ακόμα πολύ δημοφιλές ήταν το πιανιστικό στυλ stride piano , το οποίο είναι ένα

από τα δεξιοτεχνικότερα πιανιστικά στυλ της jazz και προέκυψε απ' το πιανιστικό στυλ του

ragtime. Ο James P. Johnson ήταν ο κυριότερος εκπρόσωπος του. Γενικότερα οι κυριότεροι

εκπρόσωποι του στυλ της Νέας Ορλεάνης ήταν o πιανίστας Jelly Roll Morton (ο οποίος

μάλιστα υποστήριζε ότι "ανακάλυψε" την jazz!) o κορνετίστας King Oliver - ο οποίος ήταν

εργοδότης και μέντορας του Luis Armstrong), o Luis Armstrong , ο οποίος είναι μια απ' τις

μεγαλύτερες μορφές της jazz κ.α.

Είναι γεγονός πως οι Αφροαμερικανοί μουσικοί της jazz, παίζουν με ρυθμό πολύ πιο

έντονο , ακριβή και ελαστικό. Έχουν την τάση να καθυστερούν σε ορισμένες νότες , πράγμα

που δημιουργεί έντονα μια χορευτική διάθεση. Πρόκειται για το χαρακτηριστικό του ρυθμού

το οποίο ονομάστηκε αργότερα swing. Ακόμα και κομμάτια που έχουν συνθέσει μη

Αφροαμερικανοί συνθέτες , όταν επανεκτελούνται από Αφροαμερικανούς λαμβάνουν έναν

χαρακτήρα ελεύθερο και έντονο ρυθμικά , με παραλλαγές στην μελωδία και στον ρυθμό , με

εκτεταμένες συγκοπές και πλούσιες συγχορδίες. Στον πρώτο δίσκο της jazz που

κυκλοφόρησε το 1917 από μια ορχήστρα μη Αφροαμερικανών την Original Dixieland Jazz

Band είναι σαφέστατη η απουσία αυτών των στοιχείων , χωρίς βέβαια να αμφισβητείται η

δεξιοτεχνία αυτών των μουσικών. Ωστόσο σε δίσκους του Jelly Roll Morton ή King Oliver

όλα αυτά τα στοιχεία είναι παρόντα και οι ερμηνευτικές ιδιομορφίες κυρίως στον ήχο και

στον ρυθμό swing είναι ευδιάκριτες.

Έτσι μπορούμε μιλώντας για την jazz , οπωσδήποτε να εννοήσουμε ένα εντελώς

διαφορετικό μουσικό είδος και όχι απλώς έναν διαφορετικό τρόπο εκτέλεσης του ragtime ή

των blues. Συχνά τα όρια ανάμεσα σ' αυτά τα δύο είναι δυσδιάκριτα , όμως είναι ευνόητο πως

οι παραλλαγές που γίνονται στα πλαίσια της jazz , είναι τόσο εκτεταμένες και τόσο

πραγματικά καθοριστικές , που τελικά το αποτέλεσμα είναι κάτι εντελώς καινούριο ως προς

τον ήχο και τον χαρακτήρα , τόσο μάλιστα που πολλές φορές δεν θυμίζει καν το αρχικό

κομμάτι. Έτσι η jazz διεκδίκησε την αυτονομία της και δικαίως την κέρδισε!

Οι μουσική που ανά εποχές ξεχώρισαν ήταν πολλοί και σπουδαίοι. Ανάμεσα τους όμως

κάποιοι έλαμψαν με τρόπο συγκλονιστικό. Μια τέτοια περίπτωση , είναι η περίπτωση του

Luis Armstrong. Ξεκίνησε ως κορνετίστας στην μπάντα του King Oliver "Creole Jazz Band"

και έζησε μια περιπετειώδη καλλιτεχνική ζωή. Ο ίδιος και ως κορνετίστας και ως

τραγουδιστής , δημιούργησε το δικό του ολοκληρωμένο στυλ συνοψίζοντας τις μέχρι τότε

τάσεις. Η δεξιοτεχνία του αγγίζει επίπεδα υψηλότερα από οποιονδήποτε μέχρι τη στιγμή της

εμφάνισης του. Αυτοσχεδιάζοντας εγκατέλειπε τη μελωδία και βασιζόμενος στην αρμονία

του κομματιού παραδινόταν σε δημιουργίες ελεύθερες και μελωδικές. Εφευρετικός , με

σπουδαία τεχνική , με ήχο ξάστερο ξεχωρίζει ως ο πρώτος μεγάλος βιρτουόζος της jazz και

ως σημαντικότατος καινοτόμος. Η δεξιοτεχνία και το ασύγκριτο επίπεδο του μπορούν να

www.24grammata.com

7

γίνουν εύκολα αντιληπτά ακούγοντας κάποιος στο "Big Butter and egg man" τους εξαιρετικά

ισορροπημένους μελωδικά αυτοσχεδιασμούς του - παρόλο που παίζονται αυθόρμητα. Στο "I

can't give you anything but love" , εύκολα κανείς αντιλαμβάνεται τη μεγάλη ικανότητα του

να συμπληρώνει με προσθήκες αυτοσχέδιες τη μελωδία και να την παραλλάσει, ενώ

παράλληλα συμπληρώνει τους φωνητικούς αυτοσχεδιασμούς του κάνοντας χρήση του

ευρήματος του , που ήταν οι ακατανόητες ηχητικές συλλαβές .Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με

μια σπουδαία μορφή της jazz , που έως και σήμερα παραμένει αξεπέραστη.

Swing

Από το 1925 έως και το 1935 , η jazz έχει κερδίσει το ενδιαφέρον των ακροατών και έχει

φοβερή απήχηση. Σε αυτό συμβάλλει βέβαια και η ευρεία κυκλοφορία δίσκων. Η μουσική

βιομηχανία συνεργάζεται στενά με τους προηγουμένως περιθωριοποιημένους μουσικούς της

jazz της Νέας Ορλεάνης , σε σημείο μάλιστα να συνδέονται με την οικονομικά και

βιομηχανικά ανεπτυγμένη Νέα Υόρκη καθώς και να αποτελούν κρίκο της τεράστιας

καταναλωτικής αλυσίδας απ' την οποία υποτίθεται πως κρεμόταν η ευδαιμονία! Έτσι η

μουσική βιομηχανία , βρίσκει στη μουσική των αφροαμερικανών μια σπουδαία παραγωγική

πηγή. Η jazz αποκτά εμπορικό χαρακτήρα κι απ' αυτήν ξεπηδούν τα πλέον εμπορικά είδη :

rock 'n roll , pop, disco κ.α. Παρόλο που οι διακρίσεις ανάμεσα σε αφροαμερικανούς και

λοιπούς δεν έχουν καταλαγιάσει οριστικώς , η μουσική βιομηχανία , η οποία βέβαια

ελέγχεται από μη αφροαμερικανούς, χρησιμοποιεί την jazz και τους μουσικούς της , που

άλλοτε " χορεύουν τον χορό της εμπορευματοποίησης" κι άλλοτε απέχουν απ' αυτόν ως

περιθωριοποιημένοι.

Η δεκαετία '25-'35 είναι αναμφισβήτητα η εποχή του swing. Το είδος αυτό δεν προκύπτει

απ' το στυλ της Νέας Ορλεάνης ή του Σικάγο , αλλά από την προσπάθεια να αποκτήσει η jazz

ένα πρόσωπο συμφωνικό. Πρωτεργάτης αυτής της προσπάθειας είναι ο Paul Whiteman .Ο

ίδιος αναγορεύτηκε ως ο βασιλιάς της jazz , αλλά στην πραγματικότητα ελάχιστη σχέση είχε

με αυτήν. Πάντως στενός του συνεργάτης ήταν ένας ιδιοφυής πιανίστας ο George Gershwin,

o οποίος ασχολείτο και με την σύνθεση μιούζικαλ. Χαρακτηριστική σύνθεση είναι το

"Rhapsody in blue"

Έτσι άρχισαν καθιερώνονται οι λεγόμενες big bands , οι οποίες αποτελούνται από μουσικούς

μη αφροαμερικανούς. Δεκατρείς έως δεκαπέντε μουσικοί πνευστών ήταν χωρισμένοι σε

τρείς ομάδες (σαξόφωνα , τρομπόνια , τρομπέτες) και το ρυθμικό τμήμα αποτελείτο από

πιάνο , κοντραμπάσο , τύμπανά και κιθάρα. Τέτοιου είδους big bands που ξεχώρισαν ήταν

του Glenn Miller ,των Tommy & Jimmy Dorsey και η σημαντικότερη καλλιτεχνικά εκείνη

του Benny Goodman, ο οποίος εκτός από σπουδαίος κλαρινετίστας είναι και ο πρώτος ο

οποίος δημιούργησε μεικτά σύνολα αφροαμερικανών και αμερικανών .Σημαντικό είναι να

ανάφερθεί ότι ο Benny Goodman είναι ο πρώτος σολίστας στο "Ebony concerto" του

Stravinsky , σύνθεση η οποία έχει αρκετά jazz στοιχεία.

Στο Kansas city - μια πόλη με έντονη μουσική και εμπορική ζωή- αναπτύχτηκε ένα άλλο

στυλ το οποίο διέφερε από εκείνο που έπαιζαν οι big bands των μη αφροαμερικανών .Οι

μουσικοί από τους οποίους απαρτίζονταν οι μπάντες του Kansas city , ενορχήστρωναν

αυθόρμητα τις μουσικές συνθέσεις , χρησιμοποιώντας ευκολομνημόνευτα riffs

(refrain/φράσεις). Αυτοσχεδίαζαν διαδοχικά και συχνά κατέληγαν σε πραγματικές μουσικές

μονομαχίες. Το ρεπερτόριο τους βασιζόταν σε κομμάτια φόρμας blues και γενικώς σε φόρμες

www.24grammata.com

8

απλών τραγουδιών. Ανάμεσα στις ορχήστρες του Kansas city ,αξεπέραστη είναι η ορχήστρα

του Caunt Bassie , μέλη της οποίας ήταν o Don Bayas και ο Lester Young.

Ωστόσο το Harlem το συγκλονίζει αυτή τη φορά ένας άλλος κομήτης ,ο οποίος είναι

μουσικός , ονομάζεται Duke Elligton και δεν είναι καθόλου διάττων. Αντιθέτως μέσω της

πορείας του , έκανε σαφές πως ήρθε για να λάμψει και να μείνει. O Duke Ellington ,

εμφανίζεται μέσα στην δεκαετία του '20 , εποχή που οι big bands του Harlem ανταγωνίζονταν

σκληρά η μια την άλλη. Οι παραστάσεις τους εντυπωσίαζαν μέσω της επίσημης αμφίεσης -με

κοστούμι- των μουσικών, μέσω των χορευτών και των φαντασμαγορικών σκηνοθετικών

κόλπων. Η ορχήστρα του Duke Ellington ξεχώρισε λόγω των καταπληκτικών ηχοχρωματικών

της ελιγμών και λόγω της πρωτότυπης ιδέας των μιμήσεων ήχων της ζούγκλας! Η ορχήστρα

του Ellington δεν ξεχώρισε απλώς , αλλά έμεινε στην ιστορία ως μια απ' τις σπουδαιότερες

ορχήστρες , ενώ ο ίδιος αποθεώθηκε ως ο πρώτος μεγάλος συνθέτης της jazz. Η σύνθεση του

"Black Brown and Begie " , μια σουίτα πολλών κομματιών , δεν αποτελεί παρά την μουσική

ιστορία των αφροαμερικανών .

Η σημαντικότητα του Duke Ellington ως συνθέτη , είναι αναμφισβήτητη. Παρόλο που

δεχόταν σημαντικές επιρροές απ΄ την δυτικοευρωπαϊκή μουσική και τους δυτικοευρωπαίους

συνθέτες , δεν αποστασιοποιείται από την αφροαμερικανική παράδοση. Αντιθέτως οι

συνθέσεις του , ξεχωρίζουν μεν για την μοναδική ποιότητα τους και την εκλέπτυνση των

εκφραστικών μεσών της ορχήστρας του , ωστόσο το υλικό του βασίζεται πέρα ως πέρα στο

σύνολο της αφροαμερικανικής μουσικής. Η σπουδαία μέθοδος του βασιζόταν στην λογική

των ορχηστρών του Kansas city , αφήνοντας την ενορχήστρωση να προκύπτει πηγαία .Ο ίδιος

ετοίμαζε μαζί με τους συνεργάτες του το ρεπερτόριο του και τις ενορχηστρώσεις , αλλά

άφηνε ελεύθερους τους μουσικούς του να εκφραστούν , να αυτοσχεδιάσουν και να

αναδείξουν την δεξιοτεχνία τους , χωρίς να τους περιορίζει. Έτσι το αποτέλεσμα που

προέκυπτε , ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας και της προσωπικής ικανότητας του κάθε

μουσικού.

Για να γίνει σαφέστερο το στοιχείο που τον κάνει πράγματι μια ξεχωριστή περίπτωση

συνθέτη , πρέπει να πω πως ο Duke Ellington ,δεν δεσμεύει το μουσικό του όραμα

υπηρετώντας τις προσωπικές του φιλοδοξίες και πασχίζοντας για να κατακτήσει τους

προσωπικούς του μουσικούς στόχους. Αντίθετα με τους συνθέτες της κλασικής μουσικής ,

εκείνος δε συνθέτει και έπειτα καλεί τους μουσικούς του να αναπαράγουν πιστά το έργο του.

Ο Ellington αφήνει ελεύθερο το χώρο να αναδειχθεί η κάθε μουσική προσωπικότητα

ξεχωριστά και ο "ήχος" του εξαρτάται αποκλειστικά απ' τις ικανότητες των μουσικών του ,

τις οποίες και αξιοποιεί στο μέγιστο. Με λίγα λόγια , αν η ορχήστρα του Ellington αποτελείτο

από άλλους μουσικούς και όχι από αυτούς που ξέρουμε , το βέβαιο είναι ότι αυτό που θα

ακούγαμε δεν θα είχε καμία σχέση με αυτό που ακούμε σήμερα. Η σύνθεση θα παρέμενε η

ίδια , ο ήχος όμως και εν γένει το αποτέλεσμα που θα έφτανε σε εμάς θα ήταν καθόλα

διαφορετικά. Έτσι ένα μεγάλο ποσοστό της επιτυχίας του το οφείλει πραγματικά στους

ικανότατους μουσικούς του.

Bebop

Μέσα απ' τους κύκλους του swing άρχισαν να δημιουργούνται jam sessions ( ομάδες

μουσικών που παίζουν χωρίς να έχουν προετοιμαστεί ,αυτοσχεδιάζοντας και χωρίς η ομάδα

τους να αποτελείται σταθερά πάντα από τους ίδιους μουσικούς.) Γνωστά κομμάτια της

εποχής ,παίζονταν απ' τους μουσικούς αυτούς με τρόπο αυτοσχεδιαστικό , τόσο ιδιαίτερο που

τα αποτελέσματα που πρόεκυπταν πολλές φορές ήταν μόνα τους , αυτοτελείς εξαιρετικές

συνθέσεις.

www.24grammata.com

9

Οι μουσικοί Charlie Christian -ο πρώτος που γνωστοποιεί ευρέως την ηλεκτρική κιθάρα και

δίνει την ευκαιρία στους κιθαρίστες να ξεχωρίσουν απ' το σύνολο όσον αφορά την ένταση με

εντυπωσιακά solos- και Don Byas - δεξιοτέχνης σαξοφωνίστας ,ο όποιος ενέπνευσε τον

Charlie Parker -σηματοδοτούν το πέρασμα από την εποχή του swing στην εποχή του bebop.

Bebop ονομάζουμε το μουσικό ιδίωμα το οποίο αποτελείται από τα εξής χαρακτηριστικά :

μικρά σύνολα , δεξιοτεχνία, μεγάλες απαιτήσεις ως προς τις ικανότητες του μουσικού ,

εξαιρετική ταχύτητα κτλ. Οι μουσικοί του bebop παύουν να αντιλαμβάνονται και να

παρουσιάζουν τους εαυτούς τους απλώς ως διασκεδαστές και διεκδικούν την θέση που τους

αξίζει στο μουσικό στερέωμα αντιλαμβανόμενοι πλέον τη μουσική τους ,ως τέχνη και

πασχίζοντας να αναγνωριστούν ως ισάξιοι με τους μουσικούς του δυτικοευρωπαϊκού

πολιτισμού. Bebop ονομάστηκε λόγω του scat singing (τραγούδι αποτελούμενο από

ακατανόητες συλλαβές το οποίο καθιερώθηκε ήδη απ το 1928).

Ο Charlie Parker,-κύριος εκφραστής του κινήματος -σημαδεύει με την παρουσία του το

bebop. Επεκτείνει την αρμονία στον αυτοσχεδιασμό , προσθέτει ακόμα μια blue νότα και

είναι ουσιαστικά ο πρώτος συνθέτης bebop. Συνθέτει πολύπλοκα και ονοματίζει τα κομμάτια

του χρησιμοποιώντας πλήθος εξεζητημένων όρων (ornithology , anthropology). Ανέπτυξε την

ρυθμική και μελωδική γλώσσα του bebop , αποτέλεσε πρότυπο και ενέπνευσε -θεωρούμενος

αυθεντία- τους μουσικούς της τζαζ.

Αντίστοιχα ο Max Roach στα ντραμς , ο Bud Powel στο πιάνο o Dizzy Gilespie στην

τρομπέτα και Wes Montgomery στην κιθάρα, διακρίνονται και χαράζουν ρηξικέλευθους

δρόμους ο καθένας στον τομέα του. Σημαντικοί καλλιτέχνες της bebop είναι επίσης ο Miles

Davis (τρομπέτα) , Clifford Brown (τρομπέτα) ,Oscar Petterson (πιάνο) , Thelonius Monk

(πιάνο) ,Charles Mingus (μπάσο) , Philly Joe Jones (ντραμς ) Roy Haynes (ντραμς) , Lennie

Tristano (πιανίστας ο οποίος είναι και ο πρώτος ιδρυτής εκπαιδευτηρίου της jazz) κ.α.

Cool Jazz & Ηard bop

Όταν επήλθε ο κορεσμός της ταχύτητας και της πολυπλοκότητας , δημιουργήθηκε η ανάγκη

για πιο απλές και ήρεμες μελωδίες. Ο Miles Davis το 1948 με τον δίσκο "Birth of the cool"

,δημιουργεί το είδος της cool jazz .Στις δυτικές ακτές της Αμερικής - που h bebop δεν έγινε

ποτέ ιδιαίτερα απoδεκτή - η εκδοχή της cool jazz είχε τεράστια απήχηση .Έτσι

μετονομάστηκε σε "West Coast Jazz" και έτσι καθιερώθηκε να αποκαλείται.

Στη West Coast Jazz , χρησιμοποιείται ιδιαιτέρως η αντίστιξη. Απουσιάζουν λοιπόν

συνήθως, όργανά που παίζουν συγχορδίες (combing) όπως πιάνο και κιθάρα. Καλλιτέχνες της

West Coast Jazz που ξεχωρίζουν είναι ο Stan Getz (σαξόφωνο) ,ο Chet Βaker (τρομπέτα), ο

Lee Konitz (σαξόφωνο),ο Gerry Mulligan (σαξόφωνο), ο Gil Evans (πιάνο)

Παράλληλα στην ανάτολική ακτή , το bebop συνεχίζει να μεσουρανεί .Έχει πλεόν ωριμάσει

και μετονομάζεται -εκφράζοντας έτσι και την αντίθεση με τη cool jazz- σε "Ηard bop".

Καλλιτέχνες που διακρίνονται είναι οι Art Blakey (ντραμς), J.J.Johnson (τρομπόνι) ,ο John

Coltrane στην πρώτη του περίοδο (σαξόφωνο), Miles Davis με το πρώτο του κουιντέτο

(τρομπέτα) , Sonny Rollins (σαξόφωνο) ,Sonny Clarke (πιάνο) ,Lee Morgan (τρομπέτα) ,

Wynton Kelly (πιάνο) , Cannonball Anderley (σαξόφωνο) , Kenny Burrell (κιθάρα) , Ron

Carter (μπάσο) Curtis Fuller (τρομπόνι),Milt Jackson (βιμπράφωνο) Paul Chambers (μπάσο)

κ.α.

Modal jazz

www.24grammata.com

10

Υπάρχουν τρία είδη αρμονίας στη μουσική : η λειτουργική , η τροπική και η στατική.Στόχος

και των τριών είναι να δημιουργήσουν ένα τονικό κέντρο. Η λειτουργική βασίζεται επάνω

στην αντίθεση συμφωνίας -διαφωνίας. Δηλαδή ο στόχος της είναι η λύση της διαφωνίας σε

συμφωνία. Η στατική αρμονία βασίζεται στην επανάληψη και η τροπική αρμονία βασίζεται

πάνω σε μια μόνο κλίμακα (τρόπο).

Αναζητώντας την πρωτοπορία ,οι μουσικοί της jazz πειραματίζονται . Ο Mιles Davis

εγκαταλείπει την λειτουργική αρμονία -η οποία ήταν συνηθισμένη στην jazz- με το κομμάτι

"Milestones" (1958)-το οποίο ιστορικά είναι η πρώτη modal jazz σύνθεση- και θέτει τις

βάσεις για τη Modal jazz, η οποία σημαίνει τροπική jazz- οι συνθέσεις δηλαδή είναι

γραμμένες σύμφωνα με την τροπική αρμονία. Επισήμως η Modal jazz συστήνεται στο κοινό

με τον δίσκο "Kind of blue " (1959) , στον οποίο συμπράττουν μουσικά o Miles Davis , o

John Coltrane ,o Cannonball Anderley ,o Jimmy Cobb , o Bill Evans ,ο Paul Chambers και

συμμετέχει σε μερικά κομμάτια και Wynton Kelly .Στο συγκεκριμένο δίσκο ο Bill Evans

επηρεασμένος απ' τον ιμπρεσιονισμό , ουσιαστικά δημιουργεί την συνοδεία (η οποία αφορά

και άλλα όργανα εκτός του πιάνου που έπαιζε ο Bill Evans) για την Modal jazz και προχωρά

σε μια εξαιρετικά πρωτοποριακή τομή αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο που ως τότε παιζόταν το

πιάνο στη jazz. Μάλιστα υπάρχει η συγχορδία "So what" , η οποία φέρει το όνομα ενός

κομματιού το οποίο παίζει ο Bill Evans , χτίζοντας τη συγχορδία με συνηχήσεις τέταρτης (το

διάστημα μεταξύ δύο νοτών όσον αφορά το τονικό ύψος ) κι όχι με τον παραδοσιακό τρόπο

υπέρθεσης διαστημάτων τρίτης.

Eίναι προφανές πως ο Bill Evans και ο Miles Davis , επηρεάστηκαν από την

ιμπρεσιονιστική μουσική και ενσωμάτωσαν με ευρηματικό τρόπο στις jazz συνθέσεις τους ,

τις καινοτομίες τις οποίες πρώτος ο συνθέτης Claude Debussy - ο κύριος εκπρόσωπος του

μουσικού ιμπρεσιονισμού -είχε εισάγει. Ωστόσο την τελευταία λέξη στην παραδισιακή jazz

αρμονία (δηλαδή την λειτουργική) είπε ο John Coltrane στον δίσκο "Giant steps" (1960)

φτάνοντας την στα όρια της με τα λεγόμενα Coltrane's changes ( ή αλλιώς συγχορδιακή

ακολουθία του Coltrane)! Ένας απ' τους σημαντικότερους modal jazz δίσκους -αλλά και

ολόκληρης της jazz- είναι ο δίσκος του "Love Supreme". Το επόμενο βήμα ήταν πλέον η

διάλυση της ίδιας της τονικότητας.

Free jazz

Ο Ornette Coleman ήταν ένας αυτοδίδακτος μουσικός. Λόγω της φτώχιας του αδυνατούσε

να προμηθευτεί ένα κανονικό σαξόφωνο , οπότε έμαθε παίζοντας με ένα πλαστικό. Το

πλαστικό του σαξόφωνο ευθύνεται και για τον ιδιαίτερο, "πλαστικό" ήχο που συνέχισε να

διατηρεί ακόμα και όταν το αντικατέστησε πια με ένα κανονικό. Ο ίδιος δεν είχε ιδιαίτερη

μουσική παιδεία , ούτε και μαθήτευσε δίπλα σε κάποιον δάσκαλο. Κανείς ποτέ δεν του

εξήγησε -όσο ακόμα πειραματιζόταν αυτοδιδασκόμενος- ότι τα σαξόφωνα είναι transporto

όργανά -όπως σχεδόν όλα τα πνευστά-, δηλαδή μετατονισμένα. Αυτό σημαίνει ότι όσον

αφορά τα πνευστά ,η νότα η οποία σημειώνεται στο πεντάγραμμο δεν αντιπροσωπεύει τη

νότα η οποία ακούγεται. Οπότε έπαιζε εξ αρχής εκτός τονικότητας (out of tune). Αργότερα

προσπάθησε ανεπιτυχώς να το εξηγήσει με την "αρμολοδική " του θεωρία. Παρόλα αυτά ο

ίδιος ήταν θαυμαστής των παλιών μουσικών της blues και της bebod. Ακούγοντάς τον κανείς

, αντιλαμβάνεται πως το στυλ του φέρει τα παλιά χαρακτηριστικά των ειδών αυτών και σε

συνδυασμό με την εκκεντρικότητα που τελικά χαρακτηρίζει το παίξιμό του , ο ακροατής

αισθάνεται πως σατυρίζει τους παλιούς μουσικούς της jazz , ενω ο ίδιος δεν είχε καμια τέτοια

πρόθεση. Αντιθέτως αυτό που προσπαθούσε , ήταν να τους πλησιάσει. Ο Coleman είχε

συναίσθηση πως η περιπετειώδης του σχέση με τη μουσική τον οδηγούσε σε καινοτομίες ,

www.24grammata.com

11

πράγμα που απόδεικνύεται από τους τίτλους των δίσκων του : "Something else!!!", " The

shape of jazz to come" ," Tomorrow is the Question".

Πάντως στο ξεκίνημά του οι συνάδελφοι του μουσικοί δεν είχαν την ίδια γνώμη με αυτόν

περί εισαγωγής καινοτομιών κτλ Αντιθέτως πίστευαν πως παίζει λάθος και δεν του επέτρεπαν

να αυτοσχεδιάζει. Έτσι περιοριζόταν να παίζει μόνο τα γραμμένα μέρη ενός κομματιού. Ο

ίδιος ,έχοντας πίστη στις ικανότητες του και παροιμιώδες πείσμα , αγνοούσε τις προσβολές

που δεχόταν και συγκρούστηκε πολλές φορές με τους συναδέλφους του . Το ανυποχώρητο

πείσμα του δημιουργούσε εντάσεις , η σφοδρότητα των οποίων οδήγησε σε ακραίες

εκδηλώσεις εναντίον του .Η χειροδικία καθώς και το σπάσιμο του σαξοφώνου του μία φορά ,

είναι ενδεικτικά της κατάστασης που επικρατούσε.

Σύντομα ο Coleman βρήκε μουσικούς , όπως ο Charlie Haden (μπάσο) , ο Don Cherry

(τρομπέτα) ,ο Billy Higgins (ντραμς) ,οι οποίοι έβρισκαν την ελευθερία στην αρμονία την

οποία πρότεινε ο Coleman και σύμφωνα με την οποία είχε μάθει παίζει ,πολύ ενδιαφέρουσα

και φυσική. Μάλιστα ο Charlie Haden , όταν ο Coleman του ανέπτυξε την θεωρία του

αναρωτήθηκε γιατί ως τότε δεν έπαιζαν με τον τρόπο αυτόν! Το συγκεκριμένο κουαρτέτο δε ,

θεωρείται από πιο "δεμένα" στην ιστορία της jazz.

Η μεγάλη ανατροπή στον κόσμο της jazz , έγινε το 1960 με τον δίσκο του Coleman "Free

jazz" , από τον οποίο προέκυψε και το όνομα του ιδιώματος. Στο συγκεκριμένο δίσκο η

σύνθεση των μουσικών είναι σε διπλό κουαρτέτο. Πρόκειται για έναν δίσκο , στον οποίο

περιλαμβάνεται ένα μόνο κομμάτι σαράντα λεπτών , το οποίο αποτέλεσε και το μεγαλύτερο

ηχογραφημένο jazz κομμάτι ως τότε. Κύριο χαρακτηριστικό του δίσκου είναι ο ομαδικός

αυτοσχεδιασμός και η παντελής έλλειψη τονικότητας. Ο δρόμος για την free jazz μόλις είχε

ανοίξει. Οι μουσικοί που συμμετείχαν σ' αυτό το δίσκο εξελίχθηκαν επιπλέον σε μεγάλες

μορφές της free jazz.

Μια άλλη σπουδαία μορφή της jazz και εν γένει της μουσικής είναι ο John Coltrane. Εκτός

από την αναμφισβήτητα τεράστια μουσική του αντίληψη και την ασύγκριτη ικανότητα του ,

είναι ιδιαίτερα γνωστός για την ολοκληρωτική του προσήλωση- στα όρια της "θρησκευτικής"

ευλάβειας - στην μουσική. Ο John Coltrane είναι αφιερωμένος σ' αυτό που κάνει. Ταγμένος.

Ο ύπνος τον βρίσκει με το σαξόφωνο κολλημένο στο στόμα και όλες του οι ώρες είναι

γεμάτες από υπερπροσπάθεια. Ο Coltrane μελετά ακόμα κι όταν οι άλλοι μουσικοί κάνουν

διάλειμμα, μελετά κατά την διάρκεια των συναυλιών , μελετά ακαταπόνητος ,με

αυταπάρνηση και με μια απόκοσμη και σκληρή αφοσίωση.

Η μεθοδικότητά του είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τον κάνει να ξεχωρίζει και

εξαιτίας αυτής καινοτομεί σταδιακά , βήμα -βήμα, εξαιρετικά προσεκτικά. Ακολουθεί τον

δικό του δρόμο , υπακούει στις προσωπικές του εμπνεύσεις και φτάνει μέσω της δικής του

μοναδικής πορείας στη free jazz το 1965 με τον δίσκο "Assension" .

O John Coltrane υπακούοντας στη φωνή της αφρικανικής καταγωγής του ,πασχίζει να

εκφραστεί με τρόπο εκστατικό , όπως ακριβώς οι προγονοί του , καθιστώντας τη μουσική του

μέσο ικανό να εμπεριέχει πνευματικότητα και να οδηγεί σε αυτήν. Η Modal jazz είναι γι΄

αυτόν ένα είδος ικανό να δημιουργήσει έκσταση. Ο περιορισμός του αριθμού των

συγχορδιών σε μία ή δύο καθώς και η προσκόλληση σε μια μόνο τονικότητα , δίνει στη

Modal jazz ,το στοιχείο της αφαιρετικότητας που σε συνδυασμό με την επανάληψη

δημιουργεί ένα τοπίο παραδομένο σε ένα είδος μονοτονίας που απoπνέει έντονη

θρησκευτικότητα .Ο Coltrane ενισχύει το ήδη φορτισμένο κλίμα της modal jazz με

περισσότερα μεταφυσικά στοιχεία. Στο νέο καπνισμένο τοπίο που δημιουργεί με τη μουσική

του ,οι προσευχές σφυρίζονται αδιάκοπα, τα στοιχειά επιδίδονται σε χορούς εκστατικούς και

μια αλλόκοσμη αίσθηση ιερότητας αρδεύεται προς πάσα κατεύθυνση. Ακριβώς εδώ ο

Coltrane αισθάνεται πως βρίσκει την θέση που του αξίζει , εκείνη που του επιτρέπει να βλέπει

καθαρά , να σκοπεύει την πνευματικότητα και να είναι εξαιρετικά ευθύβολος.

www.24grammata.com

12

Μετά τον δίσκο "Giant steps" και τη στροφή του στη modal , ο Coltrane αρχίζει να

πειραματίζεται καλώντας διάφορους μουσικούς εκπρόσωπους της free jazz -παρόλο που ο

ίδιος συνεχίζει να ανήκει στη modal jazz- για να συμπράξουν. Στόχος του είναι να

δημιουργήσει ένα σύνολο με μουσικούς που να ταιριάζουν στο ύφος του και να έχουν την

διάθεση να ακολουθήσουν το όραμα του. Πράγματι το 1962 καταφέρνει να δημιουργήσει το

κουαρτέτο που απαρτίζεται από τους : McCoy Tyner (πιάνο) , Elvin Jones ( ντραμς) Jim

Garrison (μπάσο) , το οποίο έμεινε στην ιστορία ως το κλασικό κουαρτέτο του Coltrane. Ο

δίσκος "Love Supreme" αποτελεί το αποκορύφωμα αυτής της συνεργασίας. Ειδική μνεία

επιβάλλεται να γίνει στον McCoy Tyner , ο οποίος ως άλλος Bill Evans , αλλάζει εκ νέου τον

τρόπο που παίζεται το πιάνο στην jazz.

Ο Coltrane σταδιακά αρχίζει να μεγαλώνει την διάρκεια των αυτοσχεδιασμών - έχουμε

πλέον έως και εικοσάλεπτα solos- πειραματίζεται με τη δομή και συστήνει το σοπράνο

σαξόφωνο στο κοινό της jazz. Χρησιμοποιεί μέσα στα πλαίσια της modal jazz εξωτικές

κλίμακες (ινδικές κτλ)και το 1963 με τον δίσκο "Impressions" στο ομώνυμο κομμάτι ,- του

οποίου η φόρμα είναι ακριβώς ίδια με του κομματιού "so what" - συστήνει και καθιερώνει

την πολυτονικότητα στη jazz .Δεν είναι τυχαίο οτι ο Coltrane επιλέγει να εισάγει την

πολυτονικότητα χρησιμοποιώντας τη φόρμα του "So what" - ενός εκ των ιστορικότερων και

χαρακτηριστικότερων κομματιών της modal jazz. Με την έμμεση αντιπαραβολή τους ,

υπογραμμίζει τα άλματα που έχουν γίνει απ' την εποχή του "so what" και ήδη με αυτή του την

κίνηση ο Coltrane απομακρύνεται οριστικά από την τονικότητα. Το 1965 δε, ξεφεύγει

εντελώς με τον δίσκο " Ascension" κινούμενος πλέον στα πλαίσια της free jazz. Σ' αυτή του

την επιλογή η μουσικοί του κλασικού κουαρτέτου του δεν τον ακολουθούν και οι δρόμοι τους

χωρίζουν.

Ακολουθεί πάντα σκοπεύοντας την έκσταση - η οποία καθορίζει με τρόπο θεμελιώδη την

μουσική του ευδαιμονία - τον δικό του δρόμο και πορεύεται σύμφωνα με τα προσωπικά του

αιτήματα έως το θάνατό του το 1967. Εξαιτίας της τεράστιας επίδρασης που άσκησε η

προσωπικότητά του και εξαιτίας του εξαγνιστικού σκοπού της μουσικής του , ο John Coltrane

αγιοποιήθηκε το 1982 , από την Αφρικανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Σαν Φρανσίσκο. Ο

saint John Coltrane τιμάται και λατρεύεται έως και σήμερα από τους πιστούς της αφρικανικής

εκκλησίας.

Παράλληλα ο Miles Davis , δημιουργεί το δεύτερο κουιντέτο του που απαρτίζεται από τους

Wayne Shorter ( tenor saxophone) ,Herbie Hancock (piano), Ron Carter (bass),Tony

Williams (drums). Αυτό το κουιντέτο ακροβατεί ανάμεσα στην τονικότητα και τη free jazz ,

καθώς ο Davis ποτέ δεν ασπάστηκε την παράδοση στην απόλυτη ελευθερία της free jazz.

O ντράμερ Tony Williams -16 μόνο ετών τότε- αλλάζει τον τρόπο που παίζονταν τα τύμπανά

ως τότε εισάγοντας μια περίπλοκη πολυρυθμία στο παίξιμο του, εκτελώντας διαφορετικά

μέτρα ταυτοχρόνως (π.χ. 4/4 με 7/8 κτλ)

Ουσιαστικά ο Miles Davis χρησιμοποιεί τις συγχορδίες με τρόπο ασύνδετο και ελεύθερο

κάτι το οποίο έχει επηρεάσει τους μουσικούς της jazz από το 1980 μέχρι και σήμερα (Post

Bop).

Το 1965 ο πιανίστας Muhal Richard Abrams , ο επίσης πιανίστας Joddie Christian ,ο ντράμερ

Steve McCall και ο συνθέτης Phil Cohran , σχηματίζουν τον Association for the

Advancement of Creative Musicians (AACM) , ο οποίος ήταν ένας μη κερδοσκοπικός

οργανισμός που στήριζει και ενθάρρυνε μουσικούς , συνθέτες και μαθητές της jazz και

σκόπευε στη δημιουργία πρωτότυπης μουσικής.Τα μέλη του πειραματίζονταν κάνοντας μίξεις

avant-garde jazz ,κλασικής μουσικής και παραδοσιακής μουσικής απ' όλο τον κόσμο. Ο

οργανισμός λειτουργούσε και σαν σχολείο και το 1969 οργάνωσε ένα εκπαιδευτικό

πρόγραμμα για τους νέους της πόλης. Οικονομικά υποστηρίχθηκε από ιδρύματα και

πανεπιστήμια. Μέλη του που ξεχώρισαν ήταν o Anthony Braxton - ο οποίος ανέμειξε

στοιχεία δυτικής σύγχρονης μουσικής του 20ου αιώνα και jazz , ενω ταυτοχρόνως τόλμησε

www.24grammata.com

13

ελεύθερους αυτοσχεδιασμούς - o Jack DeJohnette , o Chico Freeman, Leroe Jenkins , Sun Ra

κ.α.

Αξιοσημείωτα μέλη του οργανισμού ήταν οι Art ensemble of Chicago.Πρόκειται για ένα

συγκρότημα το οποίο προσπάθησε στα πλαίσια του αιτήματος του AACM για ανάδειξη της

παραδοσιακής μουσικής μέσα από την jazz , να προβάλλουν τις αφρικανικές τους ρίζες και

να τις "παντρέψουν" επιτυχώς με την avant-garde jazz και γενικότερα την σύγχρονη μουσική

, μέσω του αυτοσχεδιασμού. Ο σκοπός τους αυτός γίνεται εύκολα αντιληπτός μέσω της

αμφιεσής τους και της σκηνικής τους παρουσίας. Φορούν παραδοσιακές αφρικανικές στολές ,

βάφονται , λικνίζονται θεατρικά κτλ. Χρησιμοποιούν μεγάλη γκάμα οργάνων, από παιχνίδια

(σφυρίχτρες , κόρνες ποδηλάτων κ.α.) , παραδοσιακά αφρικανικά κρουστά και κρουστά

όργανά ορχήστρας. Τα μέλη του συγκροτήματος χαρακτηρίζονται απ' την νοοτροπία - η

οποία αποτελεί και νοοτροπία της AACM - οτι ένας μουσικός δεν είναι απαραίτητο να

εξειδικεύεται και να ξεχωρίζει σε ένα μόνο όργανο , αλλά να γνωρίζει μια μεγάλη γκάμα

οργάνων και να δημιουργεί συνδυάζοντας τα. Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά συναντώνται

και στον Sun Ra , με την διαφορά ότι εκείνος προσεγγίζει τη μουσική του μεταφυσικά και

την φορτίζει με θρησκευτικό πνεύμα.

Η καινοτομία στην οποία προχώρησαν οι μουσικοί της AACM , είναι ότι ενώ στη free jazz

ελευθερώνεται η τονικότητα αλλά κρατιέται σταθερός ο ρυθμός ,εκείνοι ελευθερώνουν και

τον ρυθμό και συχνά παίζουν χωρίς αυτόν. Ταυτοχρόνως και οι καλλιτέχνες της κλασικής

μουσικής πειραματίζονται και συμπράττουν με τους μουσικούς της jazz , έχοντας πλέον

κοινό σημείο αναφοράς τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό.

jazz-rock

Το 1968 o Miles Davis ,διαλύει το δεύτερο κουιντέτο του και αναζητά έναν καινούριο τρόπο

μουσικής έκφρασης. Όντας -όπως πάντα- γνώστης των εμπορικών μουσικών τεκτενόμενων ,

έτσι και τότε ο Miles Davis αντιλαμβάνεται πως το rock -το οποίο μεσουρανεί εκείνη την

εποχή- θα αποκτά με τον χρόνο όλο και μεγαλύτερη απήχηση. Τα ηλεκτρικά όργανά τα οποία

αρχίζουν να χρησιμοποιούνται ευρέως τότε ,τον ενθουσιάζουν και δεν διστάζει να τα

χρησιμοποιήσει κι αυτός. Στον δίσκο "In the silent way" ακούγονται για πρώτη φορά στη jazz

ηλεκτρικά όργανά , όπως το ηλεκτρικό πιάνο και η ηλεκτρική κιθάρα με παραμόρφωση στον

ήχο. Ο δίσκος αυτός σηματοδοτεί την έναρξη της "ηλεκτρικής περιόδου " του Davis και τη

γέννηση του jazz-rock. Στο δίσκο αυτό - στον οποίο για πρώτη φορά στην ιστορία της jazz

,εγκαταλείπεται ο ρυθμός swing και αντικαθιστάται με straight eights στα πλαίσια του rock

beat (ο ρυθμός διαιρείται κανονικά και δεν παίζονται κάποιες νότες με καθυστέρηση , εν

ολίγοις όλα τα στοιχεία που καθιστούν έναν ρυθμό swing απόυσιάζουν) παίζουν αξιόλογοι

μουσικοί,οι οποίοι -εκτός του Wayne Shorter και του Herbie Hancock- συστήνονται στο

κοινό μέσω του "In the silent way":o Wayne Shorter(soprano saxophone) ,o John McLaughlin

( electric guitar),o Chick Corea ( electric piano), o Herbie Hancock (electric piano), o Joe

Zawinul ( organ), o Dave Holland (double bass), o Tony Williams ( drums). Ο καθένας

ξεχωριστά- σύμφωνα με την μετέπειτα πορεία τους- και όλοι μαζί ανήκουν σήμερα δικαίως

στο πάνθεον της jazz.

Ο επόμενος δίσκος του "Bitches Brew", ο οποίος κυκλοφόρησε το 1970 ,είναι ένα διπλό

άλμπουμ το οποίο βασίζεται κυρίως στο rythm section (το σύνολο ων οργάνων που

αναλαμβάνουν να παίξουν ρυθμικό ρόλο στο συγκρότημα) και είναι επηρεασμένο απ' το

αντίστοιχο της rock μουσικής. Ο συνδυασμός των οργάνων είναι ιδιαίτερα πρωτότυπος ,

διότι αποτελείται από δύο μπάσα -ένα ηλεκτρικό και ένα ακουστικό- , δύο ή τρία ντραμς ,

www.24grammata.com

14

δύο ή τρία ηλεκτρικά πιάνα (fender rhodes) και κρουστά. Επηρεασμένος ο Davis απ' την

ηλεκτρακουστική μουσική και απ' τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις όσον αφορά τον ήχο ,

χρησιμοποιεί για πρώτη φορά ηχητικά εφέ όπως λούπες (επαναλαμβανόμενο ηχητικό δείγμα)

tape delay (καθυστέρηση που προκαλείται μέσω μαγνητοφώνου) , reverb (αντήχηση)κτλ.

Γενικότερα στα πλαίσια αυτού του δίσκου ο Davis για πρώτη φορά στην ιστορία της jazz ,

επεξεργάζεται την ηχογράφηση αξιοποιώντας στο έπακρον την στουντιακή τεχνολογία.

Επίσης η αρμονία που χρησιμοποιείται εξελίσσεται πολύ αργά και βασίζεται στην τροπική

αρμονία , γι' αυτό και τελικώς χαρακτηρίζεται ως στατική , σε αντίθεση με την mainstream

jazz (το κύριο ρεύμα της jazz). Η στατική αρμονία εν γένει χαρακτηρίζει όλη την jazz-rock

της εποχής και ένα απ' τα συγκροτήματα που βάσισε τις συνθέσεις του πάνω σ΄ αυτή την

αρμονία , είναι οι Mahavishnu orchestra του John McLaughlin.

Το 1969 ο Tony Williams με το συγκρότημα του "Tony Williams Lifetime" το οποίο

απαρτιζόταν απ' τους : Larry Young (organ) , Tony Williams (drums) , John McLaughlin

(electric guitar) δημιουργεί τον δίσκο "Emergency" ,ο οποίος χαρακτηρίζεται από αρκετά

στοιχεία rock και free jazz .Ο δίσκος αυτός , σε αντίθεση με τους δίσκους του Miles Davis

,δεν σημείωσε επιτυχία εκείνη την εποχή. Σήμερα όμως θεωρείται πως μέσω του δίσκου

αυτού τέθηκαν οι βάσεις για το fusion.

Παράλληλα εκείνη την εποχή ο Ornette Coleman συγκροτεί τους "Prime Time" και

επηρεασμένος απ' τον Miles Davis συνδυάζει την free jazz με τη funk μουσική ,

δημιουργώντας έτσι την free funk.

Οι συντελεστές των δίσκων που προαναφέρθηκαν ,αμέσως μετά δημιούργησαν τις δικές

τους fusion bands , οι οποίες ξεχώρισαν και έγραψαν την δική τους αντιπροσωπευτική σελίδα

στην ιστορία του jazz rock. Εξ αυτών είναι οι "Mwandishi" (σε μερικά από τα μουσικά

κομμάτια αυτου του συγκροτήματος είναι αισθητά κάποια απ' τα στοιχεία της μετέπειτα

ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής ) και "Headhunters" του Herbie Hancock ,οι "Return to

forever " του Chick Corea, οι "Weather Report" των Joe Zawinul και Wayne Shorter .

Το 1977 στο Λος Άντζελες , σχηματίζεται το συγκρότημα "Yellowjackets" απ' τους

μουσικούς Robben Ford, Russell Ferrante, Jimmy Haslip και Ricky Lawson. Σηματοδοτούν

την δημιουργία του στύλ Los Angeles Fusion , το οποίο μεσουράνησε κατά τη δεκαετία του

1980.

Ιδιαίτερη περίπτωση της fusion μουσικής είναι ο Jaco Pastorius , ο οποίος θεωρείται απ' τους

κορυφαίους μπασίστες (ηλεκτρικό μπάσο) και άσκησε σημαντική επίδραση. Καθιέρωσε το

άταστο ηλεκτρικό μπάσο και χρησιμοποίησε αρμονικές στο παίξιμο του.

ECM jazz -Ευρωπαϊκή τζάζ

Το 1969 στη Γερμανία ιδρύεται η δισκογραφική εταιρεία ECM , η οποία δέχτηκε στους

φιλόξενους κόλπους της τους μουσικούς της jazz, που είχαν δυτικοευρωπαϊκό

προσανατολισμό .Οι μουσικοί αυτοί ήταν σαφώς επηρεασμένοι απ' την δυτικοευρωπαϊκή

σύγχρονη και κλασική μουσική. Το στύλ τους χαρακτηρίζεται απ' την τάση τους να μην

δίνουν τόση έμφαση στο ρυθμό - συγκριτικά με τα υπόλοιπα ιδιώματα της jazz- αλλά να

επικεντρώνονται στα άλλα στοιχεία της μουσικής. Μορφολογικά οι συνθέσεις τους δεν

ακολουθούν απαραίτητα την κυκλική δομή της παραδοσιακής jazz , αλλά χρησιμοποιούν

περισσότερο μακροδομές παρόμοιες με αυτές της κλασικής μουσικής. Ένα ακόμα

χαρακτηριστικό κάποιων καλλιτεχνών της ECM , είναι η χρήση ethnic στοιχείων.

H jazz αποκτά έναν αέρα αλλιώτικο. Έναν αέρα που δεν μαρτυρά τόσο έντονα την

καταγωγή της , που δεν φέρει την φλόγα ενός στοιχείου εκστατικού. Μοιάζει να έχει γδυθεί

το απόκρημνο πνεύμα της , εκείνο που στάθηκε απροσκύνητο μέσα στις συνθήκες που

ζητούσαν να το ευνουχίσουν. Η ευρωπαϊκή jazz δεν είναι τρικυμιώδης , το μουσικό αγρίμι

www.24grammata.com

15

που υπήρξε στέκει ξεδοντιασμένο .Δεν μπορεί να λαβώσει , μπορεί ωστόσο να συνεπάρει

ταξιδεύοντας τον ακροατή επάνω σε ήμερο νερό. Οπωσδήποτε είναι ενδιαφέρουσα. Και

αναμφίβολα η ευρωπαϊκή jazz ,δεν αποτελεί παρά ένα ακόμα πρόσωπο της jazz , αλλιώτικο

και ιδιαίτερο , ανάμεσα στα αμέτρητα πρόσωπα που έτσι κι αλλιώς έχει.

Γνωστοί καλλιτέχνες που ενσωματώθηκαν στην οικογένεια της ECM είναι οι Keith Jarrett,

Jan Garbarek, Chick Corea, Gary Burton, Bill Frisell, Art Ensemble of Chicago, Terje

Rypdal, Bobo Stenson, Pat Metheny, Dave Holland, Egberto Gismonti, Jack DeJohnette, John

Surman, John Abercrombie, Carla Bley, Paul Motian, Tomasz Stanko, Eberhard Weber, Arild

Andersen, Jon Christensen.

Post bop

Τo hard bop ωστόσο δεν έμεινε ανεπηρέαστο από τις εξελίξεις και ενσωμάτωσε αρκετά απ'

τα στοιχεία της free , modal , fusion jazz κτλ. Απ' τα μέσα του '60 κι ύστερα η hard bop έχει

απόκτήσει ανάνεωμένο πρόσωπο και ορίζεται πλέον ως Post bop , το οποίο έχει συνεχίζει να

εξελίσσεται ως είδος μέχρι και σήμερα. Η εταιρεία δε , η οποία στήριξε αυτό το είδος είναι

γνωστή blue note.

Acid jazz

H Acid jazz εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του '80. Πρόκειται για ένα είδος

επηρεασμένο απ' τη τεχνική του turntablism (οι τεχνικές που εμπνεύστηκαν οι μουσικοί της

hip hop μέσω της χρήσης του πικάπ) του hip hop. Σε αυτό το σημείο πρέπει ανάφερθεί -μια

και η acid jazz εμπεριέχει στοιχεία ηλεκτρονικών ηχητικών εφέ - ότι η πρώτη φορά που

ακούμε scratch ηχογραφημένο σε δίσκο , είναι στο δίσκο "Rock it" του Herbie Hancock. Οι

τεχνικές οι οποίες αναπτύχθηκαν στην electro μουσική ήταν η αντικατάσταση των

πραγματικών οργάνων από visual instruments ,δηλαδή από ηχητικούς συνθετητές

(synthesizer) και επεξεργασμένες ηχογραφήσεις που εξομοιώνουν τον ήχο των οργάνων. Επί

της ουσίας δηλαδή η electro μουσική είναι η αντικατάσταση του rythm section από visual

instruments. To στοιχείο αυτό , αποτέλεσε χαρακτηριστικό γνώρισμα της mainstream

μουσικης απ' τα μέσα του '80 και ύστερα , πράγμα το οποίο επηρέασε κάποιους απ' τους

μουσικούς της jazz ,οι οποίοι ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο. Μερικοί απ' αυτούς είναι : ο

Miles Davis με τον τελευταίο δίσκο της ζωής του "Doo Bop" ,Grant Green , Herbie Hancock ,

Roy Ayers.

Από το 1990 και μετά επί της ουσίας εξελίσσονται τα προαναφερθέντα είδη , ενώ

ταυτοχρόνως διάφορα μουσικά σχήματα αναπαράγουν τα είδη της jazz απ' την εποχή των

blues. Θα ήταν υπερεκτίμηση των όσων επακολούθησαν απ' το '90 και μετά , αν λέγαμε πως

σηματοδότησαν την έναρξη μιας νέας εποχής για την jazz ή ότι αποκάλυψαν μια ακόμα

πτυχή της. Οι μουσικοί βέβαια της jazz πάντα πειραματίζονται , πάντα φαίνεται να είναι

συνεπαρμένοι απ' το τεράστιο πεδίο που τους δίνει αυτή η μουσική , ώστε να ξεδιπλώσουν

την δεξιοτεχνία , την ικανότητα και την εφευρετικότητα τους. Ωστόσο είναι γεγονός πως τα

τελευταία χρόνια , οι νέοι μουσικοί της jazz λειτούργησαν περισσότερο αναπαραγωγικά ,

αναβιώνοντας τις πρώτες μορφές της jazz - κάτι σαν επιστροφή στις ρίζες! Ύστερα

επιδίδονται συχνά σε "πάντρεμα" άλλων ειδών μουσικής με την jazz. Βεβαίως αυτά όλα δεν

συνιστούν πρωτοπορία. Η ενασχόληση όμως και μόνο, με την εν λόγω μουσική , δίνει ένα

πλήθος ευκαιριών στον εκάστοτε μουσικό να ανοίξει τα φτερά του και να δοκιμάσει τον

www.24grammata.com

16

εαυτό του σε ένα σωρό ρυθμικά ,μελωδικά και τεχνικά αινίγματα. Τα δώρα δε που προσφέρει

η ακρόαση της - ειδικά για τους λάτρεις του είδους - είναι ανυπολόγιστης αισθητικής αξίας.

~~~

Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντομη αφήγηση της γέννησης και της πορείας της jazz , θέλω

να καταθέσω την προσωπική αίσθηση που έχω και η οποία ορίζει την jazz ως κάτι

περισσότερο από μουσική. Παρόλους τους περιπετειώδεις δρόμους που ακολούθησε ,

ερχόμενη σε επαφή με άλλα μουσικά είδη και άλλους πολιτισμούς , θεωρώ ότι η καταγωγή

της δεν θα πρέπει καθόλου να παρακάμπτεται. Πράγματι ο avant- garde χαρακτήρας της

πρόεκυψε από τον "διάλογο" και τη διαπολιτισμική συνύπαρξη, όμως το θεμελιώδες υλικό

της και το στοιχείο εκείνο που την καθιστά μοναδική , είναι αυτά τα αφρικανικά ιδιώματα.

Το επισημαίνω αυτό , θέλοντας να επισυνάψω ακόμα ένα αφρικανικό ιδίωμα στα ήδη

γνωστά ,το οποίο αν και δεν είναι μουσικό , ωστόσο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο. Το

ιδίωμα αυτό προκύπτει απ΄ την καθοριστική ύπαρξη του άσκυφτου και αιώνιου πνεύματος

της ελευθερίας που είχε βιαίως καταβαραθρωθεί και που στιγμάτισε τον αφρικανικό κόσμο.

Ένα πνεύμα κολοσσιαίο που πάντα έχοντας τη γεύση του "λαθραίου" , υψώνεται και

κατακυριεύει τη φιλόξενη μουσική ήπειρο της jazz. Συχνά αισθάνομαι πως πρόκειται για μια

παράξενη εκδίκηση που αφετηρία της έχει την άδικη μοίρα που υποχρεώθηκε να υπομείνει

ως ανυπέρβλητη και δίκαιη ο αφρικανικός λαός. Μια εκδίκηση φτιαγμένη από μαγευτικά

δάχτυλα , φλογάτα πνευμόνια ,βαθιές φωνές και μια αγριότητα καταπραϋντική , σινιάλο

υπέρτατο ,πως κάτω απ' τον ζυγό φύεται ένας κόσμος καινούριος ,γαλουχημένος μέσα στην

ελευθερία της φύσης των ήχων .Υπερήφανος και μοναδικός και στιβαρός ανάμεσα στα

προτεταμένα δίκαννα, στα αρπαχτικά σαγόνια και στα υψωμένα μαστίγια.

Το εύρος της jazz μοιάζει ακαθόριστο. Ίσως γιατί μέσα της φυσάει το αερικό των ανθρώπων

που τη γέννησαν και ρίζωσαν στις μελωδίες της τον πόθο για αποτίναξη των δεσμών και την

επικράτηση μιας Δικαιοσύνη πανανθρώπινης. Ο Thelonius Μonk είχε πει :"Η jazz είναι

ελευθερία" Είναι.

* Ευχαριστώ πολύ τον μουσικό Βασίλη Λαγό, που μοιράστηκε τις γνώσεις του μαζί μου και

έκανε δυνατή την απόδοση της μουσικής ορολογίας με τέτοιον τρόπο, ώστε να γίνεται

αρκούντως κατανοητή και απ' όσους δεν έχουν σχετικές γνώσεις.

www.24grammata.com