HIS101 - Εισαγωγή στην Οικονομική Ιστορία

Ivan T. Berend

Οικονομική Ιστορία του Ευρωπαϊκού 20ού αιώνα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

Η παρακμή της ελεύθερης οικονομίας και η

άνοδος του συστήματος της ελεγχόμενης αγοράς

O • 20ος αιώνας, ειδικά μετά την εμπειρία του πρώτου Παγκοσμίου

Πολέμου, ξεκίνησε με μια σημαντική αμφισβήτηση του καθεστώτος της

ελεύθερης οικονομίας, καθώς εμφανίστηκαν εναλλακτικά οικονομικά

συστήματα. Ολόκληρη η ήπειρος εγκατέλειψε τη φιλελευθεροποίηση

των συναλλαγών, την οικονομία της αγοράς και την ελεύθερη οικονομία

και επέστρεψε στον προστατευτισμό, τον κρατικό παρεμβατισμό και

σε ένα σύστημα ελεγχόμενης αγοράς.

• Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος σηματοδότησε μία κρίσιμη καμπή.

Χαρακτηρίστηκε το ιστορικό στάδιο της μετάβασης από τον 19ο στον

20ο αιώνα και επιτάχυνε την κατάρρευση της ελεύθερης οικονομίας.

Ο πολιτισμός του • 19ου αιώνα κατέρρευσε με το χάραμα του 20ου

αιώνα. (Karl Polanyi, 1964)

Ο Alexander Hamilton, πρώτος

Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ

στο Report on the Subject on

Manufactures του1791 ήταν υπέρ των

προστατευτικών δασμών, της

επιδοτούμενης βιομηχανίας και της

αυτάρκειας θεωρώντας ότι ο

προστατευτισμός θα απελευθέρωνε τη

νηπιακή βιομηχανία από τον

ανταγωνισμό των περισσότερο

αναπτυγμένων χωρών και θα

εξασφάλιζε ένα πλαίσιο ώστε να

προφτάσει τους ανταγωνιστές. Οι ΗΠΑ

εισήγαγαν ήπιους προστατευτικούς

δασμούς από το 1816 αλλά οι

σημαντικότεροι εισήχθησαν την

δεκαετία του 1890 (57% της αξίας των

εισαγόμενων αγαθών).

Friedrich List

• Τhe National System of Political Economy (1841):

- κριτική στον κοσμοπολιτισμό, τον υλισμό και τον

ατομικισμό του Άνταμ Σμιθ

- σημασία της εθνικής οικονομίας,

- η ελεύθερη οικονομία είναι συμφέρουσα μόνο για

τις προηγμένες βιομηχανικά χώρες άρα αυστηρή

πολιτική προστασίας με «δασμούς ωρίμανσης»

Η Αμερική εισήλθε στον 20ό αιώνα με

υψηλό προστατευτισμό.

Οι δασμοί είναι φόροι που επιβάλλονται •

σε ξένα προϊόντα από τις

ομοσπονδιακές κυβερνήσεις.

Τοποθετώντας φόρους στα ξένα αγαθά,

τα προϊόντα αυτά έγιναν ακριβότερα. Με

την αύξηση των τιμών σε ξένα προϊόντα,

ήλπιζαν ότι οι άνθρωποι θα αγόραζαν

περισσότερα αγαθά που

κατασκευάστηκαν στη χώρα τους.

Η ελεύθερη οικονομία δέχτηκε σοβαρή •

επίθεση κατά τη Μεγάλη Ύφεση του

1873-96: Γερμανία, Ιταλία, Ελβετία,

Γαλλία αύξησαν πολύ τους δασμούς

τόσο στα γεωργικά όσο και στα

βιομηχανικά προϊόντα.

• Η Ρωσία αποδείχθηκε η “προστατευτικότερη” χώρα σ’ ολόκληρη την

Ευρώπη: 1.868 δασμοί υπερασπίστηκαν τη νηπιακή βιομηχανία από

τον ξένο ανταγωνισμό

• Από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, μόνο η Μεγάλη Βρετανία, η

Ολλανδία, και η Δανία διατήρησαν ένα σύστημα ελεύθερων

συναλλαγών.

• Πέραν των δασμών, ο κρατικός παρεμβατισμός έγινε μία

δημοφιλής στρατηγική μεταξύ των μη βιομηχανοποιημένων

χωρών της Ευρώπης.

• Τα διάφορα είδη κρατικών επιχορηγήσεων υποστήριξαν την

εκβιομηχάνιση στη Ρωσία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία μάλλον ως

υποκατάστατα των ανύπαρκτων εσωτερικών παραγόντων

εκβιομηχάνισης στην Ανατολική Ευρώπη.

Η κρίσιμη καμπή: η πολεμική οικονομία,

1914-18, το μεταπολεμικό χάος

και η αγωνία της ελεύθερης οικονομίας

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ1ος Παγκόσμιος Πόλεμος ------> Εθνικισμός ↑ -------> Προστατευτισμός ↑

Στόχος η ανεξαρτησία της (πολεμικής) οικονομίας λόγω αναξιοπιστίας των

ανεφοδιασμών μέσω των εισαγωγών σε “πολεμικές” περιόδους

Ώθηση λοιπόν προς την αυτάρκεια και τον προστατευτισμό και ένα

οικονομικό σύστημα αυστηρά κατευθυνόμενο και ελεγχόμενο από το κράτος

ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ: Τέλος στην ελεύθερη αγορά και ήδη τον Οκτώβριο του 1914

υιοθετεί τον προστατευτισμό μέσω του Υπουργείου Πολέμου:

έλεγχοι στο εμπόριο και την παραγωγή και την προμήθεια πρώτων υλών•

1915• : Νόμος για την Άμυνα του Βασιλείου (έλεγχος και διοίκηση εργοστασίων

πυρομαχικών)

κρατικοποίηση εργοστασίων πυρομαχικών, ανθρακωρυχείων•

εισαγωγή ελέγχων τιμών και αδειών εξαγωγών•

εισαγωγή • προστατευτικών δασμών

1918• : κρατικοποίηση σφαγείων, επιχειρήσεων χονδρικής πώλησης

διανομή τροφίμων με δελτίο•

εισαγωγή νέων φόρων για τη χρηματοδότηση του πολέμου, •

Η ελεύθερη οικονομία του τέλους του 19ου αιώνα είχε τελειώσει.

• Οι πολεμικές δαπάνες ήταν μεγαλύτερες

από τα έσοδα, το δημοσιονομικό έλλειμμα

έπρεπε να καλυφθεί με δημόσιο δανεισμό.

Έως το 1917-18, το έλλειμμα ανήλθε στο

40% του εθνικού εισοδήματος →

πληθωριστική χρηματοδότηση (έκδοση

χαρτονομισμάτων) → Η Μ. Βρετανία

εγκατέλειψε προσωρινά τον Κανόνα

Χρυσού.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ:

Η γερμανική πολεμική οικονομία , σύνθετη και συγκεντρωτική, συνιστά •

ένα νέο οικονομικό μοντέλο

Αύγουστος • 1914: Ίδρυση Πολεμικού Τμήματος Πρώτων Υλών

Έως τον Οκτώβριο του • 1914: κατάργηση τιμών ελεύθερης αγοράς,

κατανομή πρώτων υλών

καινοτομία: παραγωγή υποκατάστατων προϊόντων όπως συνθετική •

παραγωγή αζώτου, τεχνητό μετάξι , συνθετικά ελαστικά, συνθετικό λίπος

(από σαλιγκάρια) και καφέ (από βελανίδια)

Ιανουάριος • 1915 : έναρξη διανομής τροφίμων με δελτίο

1916• : Νόμος υποχρεωτικής καταβολής εργασίας σε άνδρες 17-60 ετών

Ίδρυση Ανώτατου Πολεμικού Γραφείου με αρμοδιότητα τον τερματισμό •

αναποτελεσματικών εταιρειών και την αναδιοργάνωση των

βιομηχανικών κλάδων

Ολόκληρη η βιομηχανική οικονομία κατευθυνόταν από ένα πανίσχυρο •

κράτος, συνολική στρατιωτικοποίηση της γερμανικής οικονομίας

Η χρηματοδότηση του πολέμου έγινε με δάνεια και φόρους ( • 150

χιλιάδες εκατομμύρια μάρκα). Η συνεχής εκτύπωση τραπεζογραμματίων

προκάλεσε επιταχυνόμενο ρυθμό πληθωρισμού

Επινοήθηκε ο όρος Planwirtschaft (σχεδιασμένη οικονομία),

πολύ σημαντικός κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και εισήχθη

κατά πρώτον στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Πρώτου

Παγκοσμίου πολέμου.

Η κρατική εποπτεία, ο έλεγχος και η δημόσια ιδιοκτησία έγιναν

μια γενικευμένη πρακτική στις πολεμικές οικονομίες

Γαλλία: ο πολεμικός ανεφοδιασμός γινόταν κυρίως από κρατικές

βιομηχανίες και το 1916 ιδρύθηκε ένα ανεξάρτητο υπουργείο για την

πολεμική παραγωγή ενώ το Υπουργείο Πολέμου ασκούσε τον έλεγχο

της οικονομίας

Αυστροουγγαρία: ανέπτυξε ευρύ οργανωτικό (στρατιωτικό) δίκτυο

στη βάση του γερμανικού μοντέλου.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΠΡΩΤΟΥ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ευρώπη: αδυναμία επαναφοράς στην “κανονικότητα” του 19ου αιώνα.

Μεταξύ 1914-1921 οι ανθρώπινες απώλειες υπολογίζονται σε 50-60 εκατομμύρια

ανθρώπους (πόλεμος, μείωση αριθμού γεννήσεων, ισπανική γρίπη 1918-19 με 40

περίπου εκατομμύρια θύματα)

Βέλγιο: απώλεια 6% των κατοίκων του, τα μισά χαλυβουργεία του και τα ¾ του

εξοπλισμού των σιδηροδρόμων.

Γαλλία: χώρα πιστωτής πριν το πόλεμο, βγήκε από τον πόλεμο με κατεστραμμένο το

10% του εδάφους της, με βαθύ χρέος, και αναγκάστηκε να καταβάλει 3,7 δισ. δολάρια

στις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία για να το αποπληρώσει.

Γερμανία→ Επισιτιστική κρίση

Καταστροφή: • 90% εμπορικού στόλου, 100% πολεμικού ναυτικού και μεγάλου μέρος του

εξοπλισμού σιδηροδρόμων

απώλεια όλων των ξένων επενδύσεων•

Οι επιπτώσεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών στην ηττημένη Γερμανία:

απώλεια • 15% καλλιεργήσιμου εδάφους της χώρας

• -//- 75% σιδηρομεταλλεύματος

• -//- 26% των πόρων άνθρακα

Πολωνία: καταστροφή 1,8 εκατομμυρίων κτηρίων και σιδηροδρόμου

Σερβία: πεδίο μαχών, απώλεια 50% ζωϊκού αποθέματος

Βουλγαρία: μείωση 57% της αγροτικής παραγωγής

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, πτωτικές τάσεις στην οικονομία:

ραγδαίος πληθωρισμός .

Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ιταλία: Υπερπληθωρισμός

Το Νοέμβριο του 1923, στη Γερμανία, 1 δολάριο αντιστοιχούσε σε 4,2

δισεκατομμύρια μάρκα. Οι εκτυπωτικές μηχανές τύπωναν

χαρτονομίσματα χωρίς καμία ανταλλακτική αξία επί 24ώρου βάσεως

1 • κιλό βούτυρο κόστιζε 5 δισεκατομμύρια μάρκα

→ η χώρα στράφηκε στον αντιπραγματισμό :1 κούρεμα για 4 αυγά

• Χρειάστηκε μεγάλο χρονικό διάστημα

για να ανασυγκροτηθούν και να

εδραιωθούν οι νέες εθνικές

οικονομίες, ενώ για κάποιες χώρες

χρειάστηκαν δεκαετίες (Αυστρία,

Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία).

• 11 Νοεμβρίου 1918: υπογραφή της

λήξης του πολέμου (παράδοση της

Γερμανίας)

• https://www.youtube.com/watch?v=S1

QSNP9ibBs

Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ -πολεμικές απώλειες-

απώλεια • 600.000 ζωών από τα 6 εκατομμύρια που κινητοποιήθηκαν

καταστροφή εμπορικού στόλου•

οι εξαγωγές μειώθηκαν στο • 40% του προπολεμικού επιπέδου

B.W.E. Alford: «Το εμπόριο ήταν ένα πρώιμο θύμα του πολέμου»

Πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μ. Βρετανία ήταν ο ηγετικός ξένος επενδυτής και παγκόσμια οικονομική δύναμη. Η θέση αυτή χάθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΚΡΑΤΗ: (Κάτω Χώρες, Ισπανία, Νορβηγία, Ελβετία)

βγήκαν από τον πόλεμο με μια ισχυρότερη οικονομία και υψηλότερα

εισοδήματα ! Αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ από 10% έως 20%. Στο

τέλος όμως του πολέμου σημείωσαν οπισθοδρομήσεις

(αναζωογοννημένος διεθνής ανταγωνισμός και ελλείψεις σε ενέργεια,

πρώτες ύλες και αγορές).

Καμία από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν ξέφυγε από τις αρνητικές

συνέπειες του πολέμου: οι περισσότερες έχασαν τα επιτεύγματα

μιας ή δύο γενεών.

Εκτός από τις πολεμικές απώλειες,

συνεχίστηκε ένα δυσοίωνο κύμα θανάσιμου

ανταγωνισμού στην κούρσα της μεγάλης

ισχύος, και ο φονταμενταλιστικός εθνικισμός

και οι διάφορες μορφές εξτρεμισμού

κατέκλυσαν την ήπειρο. Οι νικητές επιδίωξαν

να ενισχύσουν τον κυρίαρχο ρόλο τους. Οι

απογοητευμένες περιφερειακές και ηττημένες

χώρες που θεώρησαν ότι εξαπατήθηκαν από

τους νικητές, επαναστάτησαν.

«Ειρήνη χωρίς νίκη» (Πρόεδρος Ουίλσον) . Η

ειρήνη δεν ήταν τίποτα περισσότερο από τη

συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα.

Η Συνθήκη των Βερσαλλιών 10/01/1920

• Η Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλλιών έγινε η ειρήνη των νικητών. Η Γαλλία

σχεδίαζε να καταστρέψει τον προαιώνιο αντίπαλό της, τη Γερμανία. Η

Συνθήκη των Βερσαλλιών (άρθρο 233) όριζε ότι Γερμανία θα έπρεπε να

πληρώσει για τις καταστροφές και τις ζημιές του πολέμου. Η Επιτροπή

Αποζημιώσεων, υπό την ισχυρή γαλλική πίεση, αποφάσισε μία αποζημίωση

ύψους 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων εις βάρος της Γερμανίας τον Απρίλιο

του 1921. Το ποσό ήταν υπερβολικό. «Οι γαλλικές αξιώσεις ήταν από την

αρχή εξωφρενικές» έγραφε αργότερα ο Λόυντ Τζωρτζ, ο μεταπολεμικός

πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας. Η Γαλλία απαιτούσε 75

δισεκατομμύρια φράγκα για την καταστροφή των κτιρίων στη

βορειοανατολική Γαλλία, η οποία αντιπροσώπευε μόνο το 4% του εδάφους

της, ενώ οι επίσημες γαλλικές στατιστικές το 1917 είχαν εκτιμήσει την αξία

των κατοικιών ολόκληρης της χώρας μόνο σε 59,5 δισεκατομμύρια φράγκα.

Στόχος των Γάλλων να καταστρέψουν και την Αυστροουγγαρία, τον • φυσικό

σύμμαχο της Γερμανίας και προέβλεπε ένα ανατολικό οχυρό, μια Μικρή

Ανταντ, της Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Γιουγκοσλαβίας και Ρουμανίας

• Ο Τζον Μ. Κέινς κατήγγειλε τη

συνθήκη ως καρθαγένεια και

σκανδαλώδη και αντιτάχθηκε

έντονα στο υπερβολικό ύψος των

αποζημιώσεων στο βιβλίο του οι

Οικονομικές συνέπειες της

ειρήνης. Θεώρησε τις

αποζημιώσεις αντιπαραγωγικές

και είχε την πεποίθηση ότι οι

νικητές θα τιμωρούσαν εξ

αντανακλάσεως τον εαυτό τους,

εάν εξανάγκαζαν τη Γερμανία να

πληρώσει περισσότερα από αυτά

που ήταν σε θέση να πληρώσει.

Το σύστημα της Συνθήκης των Βερσαλλιών ξαναχάραξε το χάρτη της

Κεντρικής Ευρώπης.

Η Αυστροουγγαρία αντικαταστάθηκε από την Αυστρία, την Ουγγαρία,

και από μία πρόσφατα δημιουργημένη Τσεχοσλοβακία.

Η Τρανσυλβανία και μερικά επιπλέον εδάφη δόθηκαν στην πρόσφατα

δημιουργημένη Μεγάλη Ρουμανία.

Η Κροατία και η Σλοβενία, μαζί με τη Βοϊβοδίνα και τη Βοσνία-

Ερζεγοβίνη, προσχώρησαν στη Σερβία, το Μαυροβούνιο και τη

Γιουγκοσλαβική Μακεδονία και έγιναν μέρος της νεοϊδρυμένης

Γιουγκοσλαβίας.

Η χωρισμένη Πολωνία επανασυνδέθηκε και επεκτάθηκε.

Εκτός από την Ρωσική Πολωνία, οι τρεις χώρες της Βαλτικής και η

Φινλανδία διαχωρίστηκαν επίσης από τη Ρωσία και έγιναν

ανεξάρτητες. Η Γερμανία έχασε το 14% του εδάφους της και το 10%

του πληθυσμού της. Επιπλέον, η Αλσατία-Λωρραίνη, που ήταν

κατειλημμένες από τους Γερμανούς και η Δυτική Πολωνία που ήταν

ενσωματωμένη στην Πρωσία, επιστράφηκαν στη Γαλλία και την

Πολωνία, αντίστοιχα.

Μόλις ξαναχαράχθηκαν τα σύνορα, 38 ανεξάρτητες οικονομικές

μονάδες αντικατέστησαν τις 26 προπολεμικές, και τέθηκαν σε

κυκλοφορία 27 νομίσματα έναντι 14 προπολεμικών.

Οι εδαφικές μεταβολές παρήγαγαν μια τεράστια εθνικιστική αναταραχή

Oι εντάσεις στο εσωτερικό των νέων, μικρότερων, πολυεθνικών κρατών σχετικά

γρήγορα αναπαρήγαγαν τις συγκρούσεις των εθνοτήτων. Ο αλυτρωτισμός έγινε

κινητήρια δύναμη της ουγγρικής και της βουλγαρικής πολιτικής. Oι Γερμανοί

εθνικιστές αποζητούσαν εκδίκηση. Οι ηττημένες χώρες της Κεντρικής

Ευρώπης ονειρεύονταν την αναθεώρηση του καθεστώτος της Συνθήκης των

Βερσαλλιών. Το σκηνικό ήταν έτοιμο για επαναστάσεις.

Η Μπολσεβίκικη Επανάσταση στη Ρωσία, οι αριστερές επαναστάσεις

Νικήθηκαν παντού εκτός από τη Ρωσία. στην Ουγγαρία, τη Βαυαρία, τη

Βουλγαρία, και οι επαναστατικές προσπάθειες στη Γερμανία και την Αυστρία

αμφισβήτησαν το καπιταλιστικό σύστημα.

Ταυτόχρονα γεννιόταν ο δεξιός εξτρεμισμός. Τον Ιανουάριο του 1919 ιδρύθηκε

το δεξιό λαϊκιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (DAP), το οποίο το 1921

προσέθεσε στο όνομά του το «εθνικο-σοσιαλιστικό», υιοθετώντας την

πανγερμανική ιδεολογία του επεκτατισμού και του αντισημιτισμού υπό την

ηγεσία του αδόλφου Χίτλερ. Το Ναζιστικό κόμμα προέβαλε την έννοια της

φυλετικής σύγκρουσης, μια αντιεβραϊκή επανάσταση της Άριας φυλής.

Οι Ευρωπαϊκές περιφέρειες αναζητούσαν νέους δρόμους προς την ανάπτυξη:

η Ρωσία άρχισε το κομμουνιστικό πείραμά της, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της

Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και όλης της Μεσογειακής Ευρώπης

κυβερνήθηκε από δεξιές αυταρχικές δικτατορίες.

Οι ατυχείς προσπάθειες επιστροφής

στην “κανονικότητα”

Η οικονομική εξάντληση ενέπνευσε τα προγράμματα αυτάρκειας και •

τις πολιτικές εκβιομηχάνισης για την υποκατάσταση των εισαγωγών

με εγχώρια προϊόντα. Η αυτάρκεια έγινε η ιδεώδης κατάσταση. Οι

υψηλοί δασμοί, ο κρατικός παρεμβατισμός και η κρατική ιδιοκτησία

έγιναν διαδεδομένες επιλογές. Οι πρόσφατα ανεξάρτητες χώρες

εξίσωσαν την εθνική και οικονομική ανεξαρτησία με την αυτάρκεια.

1914-1944: τριάντα χρόνια πολέμου, με βαθιά οικονομικοπολιτική

αναταραχή.

ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

ΣΤΟΝ "ΚΑΝΟΝΑ ΧΡΥΣΟΥ"

Η στροφή προς την "κανονικότητα" σημαδεύτηκε από τη •

σταθεροποίηση των νομισμάτων και την αποκατάσταση του κανόνα

χρυσού μεταξύ 1923 και 1927-9. Ωστόσο, το διεθνές νομισματικό

σύστημα είχε καταστραφεί

Η Κοινωνία των Εθνών παρέμεινε ανίσχυρη•

Οι πρώην χώρες δαν• ειστές της Ευρώπης έγιναν οφειλέτες στις

Ηνωμένες Πολιτείες

Κύρια προσπάθεια των Βρετανών : η ανασυγκρότηση ενός διεθνούς •

νομισματικού μηχανισμού που θα εγγυάται το διεθνές εμπόριο και

την ευημερία

• Η Μ. Βρετανία, με οδηγό τη γνώση και τις συνήθειες του 19ου αιώνα,

προσπάθησε να αποκαταστήσει την προπολεμική της ισχύ και επέστρεψε

στον Κανόνα Χρυσού.Η Επιτροπή Cunliffe ξεκίνησε τη διαδικασία για την

επιστροφή (1924 και 1928).

• Ο Νόμος για τον Κανόνα Χρυσού τον Μάιο του 1925 αποκατέστησε την

προπολεμική συναλλαγματική ισοτιμία και ουσιαστικά υπερεκτίμησε τη λίρα

κατά 10-20%. Μέχρι το 1926, τριάντα εννέα χώρες, συμπεριλαμβανομένων

των περισσότερων από εκείνες στην Ευρώπη, ακολούθησαν. Εντούτοις, οι

συναλλαγματικές ισοτιμίες δεν αντανακλούσαν πάντα το σχετικό επίπεδο

τιμών στις διάφορες χώρες.

• Η Τράπεζα της Αγγλίας και ο κυβερνήτης της, ο Montagu Norman,

προσπάθησαν να οργανώσουν ένα«διεθνές» φόρουμ κεντρικών τραπεζών

και να ξεκινήσουν συνεργασίες για τη διατήρηση σταθερής οικονομικής

τάξης στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι ανταγωνισμοί και ο εθνικισμός στην

Ευρώπη ακύρωσαν το σχέδιό του.

Οι • νικήτριες μεγάλες δυνάμεις επεδίωξαν να αποκαταστήσουν τις

προπολεμικές διεθνείς συνθήκες και τους ηγετικούς τους ρόλους. Δεδομένου

ότι πίστευαν ότι η φιλελευθεροποιήση των συναλλαγών ήταν απαραίτητη για

την ταχεία ανασυγκρότηση, κινητοποίησαν την Κοινωνία των Εθνών για να

επιτύχουν αυτόν τον στόχο.

Οι• πρώτες διεθνείς διασκέψεις υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών

διεξήχθησαν στις Βρυξέλλες το 1920 και στη Γενεύη το 1922.Μια πρόσθετη

διάσκεψη της Κοινωνίας των Εθνών το 1927 υποστήριξε την επιστροφή σε

ένα ελεύθερο (ή χαμηλής δασμολογικής πολιτικής) εμπορικό σύστημα.

Η • Έκθεση της Διάσκεψης της Γενεύης του 1927 προσπάθησε να πείσει τις

κυβερνήσεις ότι ο προστατευτισμός ήταν λιγότερο εγγύηση της εθνικής

ασφάλειας και περισσότερο πηγή συγκρούσεωνμεταξύ των εθνών.

• “Ο πολεμικός σοσιαλισμός πέτυχε

αδιαφιλονίκητα μία παραγωγή πλούτου σε μία

κλίμακα πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που

γνωρίζαμε πριν σε κατάσταση ειρήνης...” Τζον

Μ. Κεϊνς - The End of Laissez-faire

• “...έλεγχος του νομίσματος και των πιστώσεων

από ένα κεντρικό ίδρυμα...[ η αποταμίευση και οι

επενδύσεις πρέπει να ρυθμιστούν] και δεν

φρονώ ότι αυτά τα θέματα θα πρέπει να

αφεθούν εξ ολοκλήρου στις συγκυρίες της

προσωπικής κρίσης και των ιδιωτικών κερδών...”

(Keynes, 1927)

Εντούτοις, παρά το γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις και η Κοινωνία των •

Εθνών συνέχισαν τις προσπάθειές τους να αποκαταστήσουν την παλαιά

τάξη προτάσσοντας το ελεύθερο εμπόριο και καταγγέλοντας ότι η υιοθέτηση

των ιδανικών της εθνικής αυταρκειας είναι εμπόδιο για την οικονομική

ανάπτυξη, οι περισσότερες κυβερνήσεις των λιγότερο ανεπτυγμένων

χωρών της Ευρώπης συμφώνησαν με τις παρατηρήσεις του Hjalmar

Schacht (Σαφτ) στο Οικονομικό Συμβούλιο της Γερμανικής Ακαδημίας

Νοέμβριος 1938.

Οι πλούσιες μεγάλες δυνάμεις, δήλωσε ο Schacht (• 1938), δεν

καταλαβαίνουν "ότι ένα φτωχό έθνος έχει παρ 'όλα αυτά το θάρρος να ζει με

τους δικούς του νόμους αντί να υποφέρει από τις προδιαγραφές του “well-

to-do".

Οι αυξήσεις των δασμών, οι • δασμολογικοί πόλεμοι και η αναζήτηση της

αυτάρκειας προσέφεραν τη μόνη άμεση γραμμή αυτοπροστασίας σε

διάφορες χώρες των περιφερειών. Η επιστροφή στο LAISSEZ-FAIRE ήταν

ανέφικτη.

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΜΟΣ

Σε περιοχές της ηπείρου με σοβαρές πολεμικές καταστροφές τόσο στην

Ανατολική όσο και στη Δυτική Ευρώπη το κράτος διαδραμάτισε το ρόλο του

διοργανωτή και χρηματοδότη της ανοικοδόμησης:

•Ανακατασκευή μεταφορικών δικτύων: κρατικοποίηση των σιδηροδρόμων.

Εθνικοποίηση των σιδηροδρόμων (Γαλλία και Γερμανία).

•Χώρες όπως η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, η Ουγγαρία, η Γιουγκοσλαβία και η

Βουλγαρία: αγροτικές μεταρρυθμίσεις με κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ

Ο γεωργικός προστατευτισμός ήταν μια κεντρική απαίτηση των αγροτών, η

οποία έγινε μια ισχυρή κυβερνητική προτίμηση.

Οι νεοσύστατες ανεξάρτητες χώρες δημιούργησαν ανεξάρτητες τελωνειακές

μονάδες για να σφυρηλατήσουν μια ανεξάρτητη εθνική οικονομία.

Όλες αυτές οι εξελίξεις ενθάρρυναν τους εμπορικούς περιορισμούς και τους

ελέγχους των συναλλαγών

•Τα δασμολόγια

•Οι ποσοστώσεις εισαγωγής

•Οι άδειες για το εξωτερικό εμπόριο

•και άλλα περιοριστικά μέτρα συνέχισαν να εφαρμόζονται μετά τον πόλεμο.

ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΓΟΡΑΣ -

ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ• Πολιτικός παράγοντας που συνέβαλε στην άνοδο του συστήματος

ελεγχόμενης αγοράς: ο αυξανόμενος ρόλος και η επιρροή της

σοσιαλδημοκρατίας. Η ιδέα της κρατικής ρύθμισης της εθνικής οικονομίας

προέκυψε από το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κίνημα στις αρχές του

20ού αιώνα.

• Ο Eduard Bernstein υποστήριξε (1896) ότι ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε

προς διαφορετική κατεύθυνση από αυτήν που είχε προφητεύσει ο Μαρξ, και

ισχυρίστηκε ότι η φτώχεια δεν αυξανόταν λόγω των μεταρρυθμίσεων της

κοινωνικής πρόνοιας που επιτεύχθηκαν από το οργανωμένο μαζικό κίνημα

μέσω του κοινοβουλίου. Αντικατέστησε την έννοια της προλεταριακής

επανάστασης με την ιδέα των μεταρρυθμίσεων που πραγματοποίησαν τα

κοινοβούλια ως ένα ειρηνικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό.

• Ο Rudolf Hilferding, το 1923, προχώρησε περαιτέρω, αναφέροντας τη

δυνατότητα «εξάλειψης των ελαττωμάτων του καπιταλισμού» μέσα στο

σύστημα.

ΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, •

μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο,

αποτέλεσαν καθοριστικούς

πολιτικούς παράγοντες στη

Δυτικοευρωπαϊκή πολιτική.

Αρκετά σοσιαλιστικά κόμματα,

όπως το γερμανικό, το

βρετανικό, το αυστριακό, το

γαλλικό και το σουηδικό,

σχημάτισαν κυβερνήσεις ή

συμμετείχαν σε κυβερνητικούς

συνασπισμούς στις

μεσοπολεμικές δεκαετίες.

Προώθησαν επιτυχώς τη

συνεργασία μεταξύ των

εργατικών και των εργοδοτικών

οργανώσεων και κατάρτησαν

ένα μεγάλης κλίμακας

πρόγραμμα δημοσίων έργων.

ΣΥΜΦΩΝΑ ΕΡΓΟΔΟΤΩΝ-

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

• Τα χρόνια του μεσοπολέμου

έχουμε άνθηση των

συλλογικών/εργατικών

συμβάσεων σε:

• Γερμανία (1918): συμμετοχή

εργαζομένων στα Κεντρικά

Συμβούλια για τη βιομηχανική

Συνεργασία

(Zentralarbeitsgemeinschaft)

• Βρετανία (Whitley Councils)

• Γαλλία : (1936, Matignon

Accords) νίκη του Λαικού

Μετώπου

• Σκανδιναβικές χώρες: σύμφωνα

εργοδοτών-εργαζομένων

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ

• Ο προστατευτισμός ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία του κρατικού

παρεμβατισμού. Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν

πολεμικούς περιορισμούς για την απαγόρευση εισαγωγών και εξαγωγών.

• Αυτοί οι περιορισμοί παρέμειναν σε ισχύ στην Τσεχοσλοβακία και τη

Γιουγκοσλαβία έως το 1923, και μέχρι το 1924 στην Ουγγαρία και τη

Ρουμανία.

• Στη Μ. Βρετανία, οι Δασμοί παρέμειναν σε ισχύ και παρατάθηκαν. Τόσο ο

Νόμος Προστασίας των Βιομηχανιών όσο και ο Νόμος περί Εισαγωγής

Χρωστικών Ουσιών του 1921 παρείχαν εγγυήσεις για μεγάλο αριθμό

βασικών κλάδων. Ωστόσο, η χώρα επέστρεψε σύντομα στην αποδέσμευση

των κανονισμών πολέμου.

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ

• Η ευρωπαϊκή τάση επηρεάστηκε επίσης από τις περιοριστικές πολιτικές στις

Ηνωμένες Πολιτείες, μια χώρα που ήταν σε άνοδο ως οικονομική

υπερδύναμη. Νέοι δασμοί το 1922 αύξησαν τον αμερικανικό

προστατευτισμό στο ανώτατο επίπεδό του.

• Η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο και η Ολλανδία εισήγαγαν ή αύξησαν τους

δασμούς εισαγωγής. Αυτή η νέα τάση, των δασμών ως ultima ratio της

οικονομικής αυτοαυτοπροστασίας, αναδείχτηκε έως τα μέσα της δεκαετίας

του 1920.

• Τα επόμενα χρόνια νέα και υψηλότερα δασμολόγια υιοθετήθηκαν από τις

νέες χώρες: Βουλγαρία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία.

Ρουμανία.

• Τα νέα δασμολόγια θεωρήθηκαν tarifs de combat (διαπραγματευτικά όπλα).

Η στρατηγική ήταν να αναγκαστούν οι μελλοντικοί εταίροι να κάνουν

συμβιβασμούς με αμοιβαίες δασμολογικές μειώσεις.

• Ο Οικονομικός Εθνικισμός και η προσπάθεια να εδραιωθεί η αυτάρκεια

υπονόμευσε το διεθνές εμπόριο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920.

Ο θάνατος της ελεύθερης

οικονομίας, και οι ακραίες κρατικές

ρυθμίσεις κατά τη διάρκεια της

Μεγάλης Ύφεσης

Ο αγροτικός τομέας: πρώτη αιτία της κρίσης

Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του συστήματος της Ελεύθερης Οικονομίας

μπήκε με τη Μεγάλη Ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Το πρώτο

σημάδι της κάμψης εκδηλώθηκε στον αγροτικό τομέα:

•Οι εξαγωγές σιταριού από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Αργεντινή

και την Αυστραλία αυξήθηκαν.

•Με την αποκατάσταση του ευρωπαϊκού αγροτικού τομέα κατά τη διάρκεια της

δεκαετίας του 1920 είχε συσσωρευθεί ένα τεράστιο παγκόσμιο πλεόνασμα.

Η Αγροτική υπερπαραγωγή ήταν ένα παγκόσμιο φαινόμενο.

•Η συνδυασμένη μέση τιμή των βασικών αγροτικών προϊόντων μειώθηκε

περίπου κατά 30%.

•Οι αγρότες από όλο τον κόσμο αντέδρασαν αυξάνοντας περαιτέρω την

παραγωγή για να αντισταθμίσουν τη μείωση της τιμής.

•Η παγκόσμια παραγωγή των βασικών αγροτικών προϊόντων αυξήθηκε 30-80%

κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1920.

Η βαθιά κρίση ήταν αναπόφευκτη.

Οι αμερικάνικες επενδύσεις και πιστώσεις: δεύτερη

αιτία της κρίσης

Μία άλλη αιτία του τέλους της οιονεί ευημερίας ήταν το στέγνωμα από τα μέσα

του 1928 των Αμερικανικών επενδύσεων και των πιστώσεων, που

διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση και την ανάπτυξη της Ευρώπης.

Οι τιμές των εμπορευμάτων άρχισαν να μειώνονται και έ• ως το 1930 η

οικονομική κρίση είχε βαθύνει καθώς οι καθαρές εξαγωγές κεφαλαίου έπεσαν

κατά 85%.

Η ευρωπαϊκή οικονομία είχε καταρρεύσει.•

Άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν επίσης ήταν: η επιβράβευση της αύξησης

της ποσότητας του χρήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες, και η μείωση των

αποθεμάτων χρυσού της Τράπεζας της Γαλλίας.

Η βαρειά χρεωμένη Γερμανία, που όφειλε το μισό της χρέους σε

βραχυπρόθεσμα δάνεια, έχασε δύο δισεκατομμύρια μάρκα σε χρυσό και

συνάλλαγμα μέσα σε έξι εβδομάδες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το 1931.

Οι καταθέτες μαινόμενοι εφορμούσαν στις τράπεζες για να αποσύρουν τα •

χρήματά τους.

Το γερμανικό τραπεζικό σύστημα, ο στυλοβάτης της γερμανικής οικονομίας •

από τα μέσα του 19 αιώνα, κατέρρευσε. Μέσα σε δύο μέρες, όλες οι τράπεζες

ήταν κλειστές.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, όταν ήταν διαθέσιμες νέες πιστώσεις

και οι χώρες χρεώστες έπρεπε να αποπληρώσουν τουλάχιστον μέρος των

χρεών τους, οι εκροές κεφαλαίων έγιναν ένα χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής

ηπείρου. Περίπου 7 δισεκατομμύρια βγήκαν έξω από την Ευρώπη η οποία

μαστιζόταν από την κρίση. Τα υψηλά χρέη διαφόρων χωρών κατέστησαν

σχεδόν αδύνατη την αποπληρωμή τους.

Η κάθε χώρα επέλεξε την εσωστρέφεια προκειμένου να αναζητήσει

εγχώριες λύσεις. Παραδόξως, το αποτέλεσμα ήταν μια, πέρα ως πέρα,

διεθνής κρίση.

Η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή έπεσε κατά • 30%, η παραγωγή άνθρακα

και σιδήρου έπεσε από 40 έως 60%, οι τιμές των σιτηρών μειώθηκαν κατά

60%, το ύψος των ευρωπαϊκών συναλλαγών μειώθηκε στο 1/3 ανάμεσα στο

1929 και το 1935, και 20 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έγιναν άνεργοι.

Η πρώτη αντίδραση ήταν ένας εντεινόμενος οικονομικός εθνικισμός. Οι

Ηνωμένες Πολιτείες έσπευσαν να ψηφίσουν νόμο για τους δασμούς τον Ιούνιο

του 1930,ο οποίος ήταν ένα συντριπτικό χτύπημα για την ευρωπαϊκή

βιομηχανία.

Η Μεγάλη Βρετανία τον Σεπτέμβριο του 1931 εγκατέλειψε το φυσικό παιδί της,

τον κανόνα χρυσού, και τον ίδιο χρόνο εισήγαγε έναν προσωρινό Abnormal

Importations Αct, οποίος επέβαλε γενικά δασμούς 50% στα βιομηχανικά

προϊόντα. Οι γερμανικοί και οι γαλλικοί δασμοί διπλασιάστηκαν μεταξύ του

1927 και 1931.

Επιπλέον, προστέθηκαν μέτρα ποσοστώσεων στις εισαγωγές και χορηγήσεις

αδειών, και αυτά ήταν πιο περιοριστικά από τα υψηλά δασμολόγια. Περιόρισαν

τις εισαγωγές σε μία προσπάθεια να υπερασπιστούν τις εγχώριες αγορές.

Η Γαλλία ήταν η πρώτη που υιοθέτησε αυτό το νέο όπλο αλλά • 19 άλλες

ευρωπαϊκές χώρες ακολούθησαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930.

Το διεθνές εμπόριο εξασθενημένο ήδη από τη δεκαετία του 1920 ουσιαστικά

είχε καταρρεύσει.

Έως το • 1936 ο κανόνας χρυσού κατέρρευσε σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η γερμανική κυβέρνηση έκλεισε τις τράπεζες στις 13 Ιουλίου 1931 και

σταμάτησε την ανταλλαγή του εθνικού νομίσματος με ξένα νομίσματα.

Εμπόριο αντιπραγματισμού/συμφωνία συμψηφισμού

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέσπισαν αυστηρά μέτρα ελέγχου

των συναλλαγών, τα οποία μετασχημάτισαν το διεθνές εμπόριο.

Οι χώρες των χρεωστών λόγω δυσκολιών τους στις πληρωμές, και λόγω της •

έλλειψης σκληρού νομίσματος και χρυσού, στράφηκαν στο εμπόριο

αντιπραγματισμού, δηλαδή, πλήρωναν η μία την άλλη σε είδος. Η Γερμανία

επαιξε καθοριστικό ρόλο στην υιοθέτηση αυτών των ρυθμίσεων: το 1932 και το

1933, οι διμερείς συμφωνίες με τη Βραζιλία και την Αίγυπτο καθιέρωσαν την

πρακτική αυτή.

Κάποιες χώρες υπέγραφαν διμερείς συμφωνίες συμψηφισμού των •

συναλλαγών (κλίρινγκ) και συγκέντρωναν όλες τις πληρωμές για τις εισαγωγές

και τις εξαγωγές στις Εθνικές Τράπεζες των χωρών. Οι εισαγωγές μια χώρας

καθορίζονταν από τις εξαγωγές της. Δεδομένου ότι σπάνια πραγματοποιήθηκε

ένα ισορροπήμένο διμερές εμπόριο, οι κυβερνήσεις πλήρωναν τη διαφορά η

μια στην άλλη, στο τέλος του χρόνου.Η πρώτη συμφωνία συμψηφισμού

(κλίρινγκ) υπεγράφη από την Αυστρία και τη Γιουγκοσλαβία τον Ιανουάριο του

1932.

Οι δασμοί παρέμειναν μεταξύ των αποτελεσματικότερων όπλων της

κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής .

Η Μεγάλη Βρετανία επέστρεψε στον μεταπολεμικό προστατευτισμό, ο οποίος

διευκολύνθηκε βαθμιαία στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Ο νόμος

Εισαγωγικών Δασμών του Μαρτίου του 1932 εισήγαγε ένα γενικό δασμό ad

valorem (= επί της αξίας) 10%. Ο “Import Duties Act” εγκαινίασε την εποχή του

προστατευτισμού στην Βρετανία.

Οι αυξήσεις των δασμών και οι απαγορεύσεις των εισαγωγών ήταν μάλλον

αποδοτικές για τις χώρες που ήταν καθαροί εξαγωγείς αγροτικών προϊόντων.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 οι περισσότερες από τις κυβερνήσεις έπρεπε

να παρεμβαίνουν για να σώσουν τις καταρρέουσες τράπεζες και τις

βιομηχανικές επιχειρήσεις, για να βοηθήσουν και να προστατεύσουν τους

αγρότες και για να δημιουργήσουν θέσεις απασχόλησης.

•“Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, το κράτος έπαιξε κατ' αυτό τον

τρόπο έναν ενεργό ρόλο στην ίδρυση βιομηχανικών καρτέλ

παρεμβαίνοντας άμεσα στη δημιουργία ενός μονοπωλιακού πλαισίου στο

οποίο οι επιχειρήσεις ήταν τόσο ανίσχυρες ή τόσο διασκορπισμένες, όσο

ήταν παλιότερα οι βασικοί βιομηχανικοί κλάδοι άνθρακα, βάμβακος,

σιδήρου, ναυπηγικής και γεωργίας” (Pollard).

Η σφοδρή οικονομική κρίση οδήγησε, το 1934, στην εισαγωγή νομικών

ελέγχων στην ιδιωτική τραπεζική, όταν οι δραστηριότητες των καταθέσεων

διαχωρίστηκαν από αυτές των επενδύσεων. Αρκετές περιφερειακές χώρες της

ευρωπαϊκής ηπείρου προχώρησαν τόσο πολύ με τον κρατικό παρεμβατισμό

ιδρύοντας δημόσιες επιχειρήσεις και εισάγοντας προγράμματα κρατικού

σχεδιασμού.

Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1930, η κρατική παρέμβαση και ο έλεγχος

των οικονομικών είχαν αυξηθεί μαζί με τις προετοιμασίες του πολέμου. Η

αποκάλυψη των επιθετικών σχεδίων της ναζιστικής Γερμανίας

προκάλεσαν στην Μεγάλη Βρετανία το μεγάλο ναυτικό πρόγραμμα και το

πρόγραμμα επενδύσεων στην πολεμική αεροπορία. Στην Γαλλία οι

δαπάνες των στρατιωτικών εξοπλισμών ήταν ακόμη υψηλότερες ως

αναλογία του εθνικού εισοδήματος. Το κράτος επεξέτεινε το ρόλο του ως

ρυθμιστής, χρηματοδότης και αγοραστής της παραγωγής αλλά και

ιδιοκτήτης μεγάλων τμημάτων της οικονομίας.

Η κεϊνσιανή επανάσταση επιστεγάστηκε από τη Γενική θεωρία της

Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος που δημοσιεύθηκε το 1936. Ο

Κέινς απέρριψε την ύπαρξη των αυτοματισμών της αγοράς αποδεικνύοντας ότι

το εισόδημα από την παραγωγή δεν εκδηλώνεται εξ ολοκλήρου ως ζήτηση. Τα

άτομα και επιχειρήσεις αποταμιεύουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος

τους επειδή δεν βρίσκουν κερδοφόρα την επένδυση. Η αποταμίευση δεν είναι

η μόνη προϋπόθεση της επένδυσης.

•Όταν η αποταμίευση είναι μεγαλύτερη από την επένδυση ασκεί

αντιπληθωριστική επίδραση και καθηλώνει την παραγωγή σε χαμηλότερα

επίπεδα ζήτησης. Δεν είναι επομένως η προσφορά που δημιουργεί τη δική της

ζήτηση, αλλά μάλλον η ζήτηση που καθορίζει την προσφορά.

Η θεωρία της ελεγχόμενης αγοράς

Ο John Μaynard Κeynes οδηγήθηκε σε μία επαναστατική νέα αρχή:

η προσφορά και η ζήτηση δεν ισορροπούν στην αγορά!

Κάποιος οφείλει να εξετάζει από κοινού την κατανάλωση, την αποταμίευση, την

επένδυση και τη ρευστότητα του κεφαλαίου (που επηρεάζεται επίσης από το

επιτόκιο).

Το χρήμα δεν είναι απλώς ένας ουδέτερος διαμεσολαβητής την αγορά,

αλλά έχει ανεξάρτητο ρόλο.

Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί πρόσθετη

αγοραστική δύναμη και περισσότερες θέσεις απασχόλησης μέσω της δημόσιας

επένδυσης και να συγκρατηθεί η πληθωριστική χρηματοδότηση. Με αυτό τον

τρόπο, η κρατική παρέμβαση θα μπορούσε να στρώσει τον δρόμο της εξόδου

από την οικονομική ύφεση (Keynes, 1936).

Η θεωρία της ελεγχόμενης αγοράς

Η πολεμική οικονομία 1939-45

Ο πόλεμος εξερράγη στις αρχές του φθινοπώρου του 1939 και στη συνέχεια

κορυφώθηκε με την επίθεση της Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ένωσης το

καλοκαίρι του 1941.

Το πρώτο βήμα προς την πολεμική οικονομία έγινε από τον Χίτλερ μεταξύ

1939-41. Η στρατηγική του, που ονομάζεται Blitzkrieg (Κεραυνοβόλος

Πόλεμος), του επέτρεψε να κατακτήσει εύκολα τις ηπειρωτικές χώρες της

Δυτικής Ευρώπης.

•Οι κύριοι παίκτες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου μετά την ήττα

της δυτικής Ευρώπης ήταν η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία και η Σοβιετική

Ένωση.

Γερμανία 1941 - αλλαγές στην

οικονομία

• Οι καταναλωτικές δαπάνες μειώθηκαν από

το 55% στο 38% του ΑΕΠ.

• Αφότου κατέρρευσε ο Κεραυνοβόλος

Πόλεμος, η γερμανική παραγωγή

εξοπλισμών τριπλασιάστηκε σχεδόν μέσα

σε δυόμισι χρόνια.

Τέλος του 1941: Νέα Ευρωπαϊκή Τάξη

Το 1941 μπορούμε να διαιρέσουμε τη γερμανική

επικράτεια σε 3 τεράστιες οικονομικές ζώνες, όλες

με την ίδια λειτουργία και ίδιο ρόλο.

1. Οι “χώρες δορυφόροι” της Κεντρικής και Νότιας

Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των φασιστικών

σλοβακικών και κροατικών κρατών.

2. Η κατεχόμενη Δυτική Ευρώπη.

3. Τα κατεχόμενα και απορροφημένα εδάφη της

Αυστρίας, της Τσεχίας, της Πολωνίας, της Σερβίας

και της Σοβιετικής Ένωσης.

ΓερμανίαΤο νέο γερμανικό κράτος κυριαρχούσε πάνω σε 3,3 εκατομμύρια

τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους με πληθυσμό 238 εκατομμύρια.

Το • 1944 πάνω από 9,3 εκατ ξένοι εργάτες εργάστηκαν στη Γερμανία:

το 30% του γερμανικού εργατικού δυναμικού δημιουργήθηκε από

αλλοδαπούς.

Ειδικά στον τομέα των εξοπλισμών το • 35% των εργαζομένων

προερχόταν από άλλο κράτος.

Τα κατεχόμενα δυτικοευρωπαϊκά κράτη συνεισέφεραν σημαντικά στη

γερμανική πολεμική παραγωγή αφού παρείχαν:

20• % του άνθρακα της Γερμανίας

25• % της παραγωγής φύλλων ηλεκτροχάλυβα

20• -25% των φορτηγών

40• % των ειδών ιματισμού

25• % των υποδημάτων εργασίας.

Ο ολοκληρωτικός πόλεμος απαίτησε τη μέγιστη οικονομική •

προσπάθεια από όλες τις συμμετέχουσες χώρες

Οι σχέσεις μεταξύ της Γερμανίας και

των ουδέτερων χωρών (Σουηδία και

Ελβετία):

Οι ουδέτερες χώρες αύξησαν επίσης την παραγωγή τους •

για λογαριασμό της Γερμανίας. Οι συναλλαγές μεταξύ

της Γερμανίας και των ουδέτερων χωρών αυξήθηκαν

κατά τη διάρκεια του πολέμου και αυτές οδήγησαν σε

σημαντική αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στη Σουηδία

και την Ελβετία (κατά 18% και 21%αντίστοιχα).

Σοβιετική Ένωση:

έφερε το βαρύτερο φορτίο του πολέμου, έχασε τις

πλέον αναπτυγμένες δυτικές της περιοχές και κατέβαλε

υπεράνθρωπες προσπάθειες για να επιβιώσει

Για τον Στάλιν, • η πολεμική βιομηχανία απέκτησε

απόλυτη προτεραιότητα ήδη από το 1940 και

αύξησε την παραγωγή της δυόμισι φορές μεταξύ

1940 και 1944. Η παραγωγή όμως

καταναλωτικών αγαθών υποχώρησε από το 40%

στο 20-22% του συνόλου της βιομηχανικής

παραγωγής . Η παραγωγή τανκ και

θωρακισμένων οχημάτων αυξήθηκε σχεδόν

επτά φορές και η παραγωγή πολεμικών

αεροσκαφών υπερδιπλασιάστηκε.

Μεγάλη Βρετανία: εντυπωσιακά

οικονομικά επιτεύγματα• Αύξηση της παραγωγής σιδήρου κατά 37% και του

αλουμινίου κατά 55%.

Ο αριθμός των αεροσκαφών που παρ• ήχθησαν το 1938

ήταν μόνο 2.827, αλλά ήδη 26.461 το 1944.

Η παραγωγή των τανκς και των αυτοκινούμενων •

πυροβόλων αυξήθηκε από 700 ετησίως σε σχεδόν 9.000

το 1942.

Οι• ναυτικοί εξοπλισμοί και η παραγωγή αμφίβιων

αποβατικών σκαφών αυξήθηκε περισσότερο από έξι

φορές μεταξύ του 1941 και του 1943.

“Ο πόλεμος το 1943 ανάλωνε το 56% του εθνικού

προϊόντος” (Pollard, 1983).

Οι πολεμικές προσπάθειες έθεσαν επιτακτικά την

ανάγκη για ένα περισσότερο σύνθετο πολεμικό

οικονομικό σύστημα απ’ ότι υπήρξε στο παρελθόν

Οι ελεγχόμενες αγορές • έγιναν ο κανόνας, (παρά τις

διαφορές μεταξύ πολιτικών και κοινωνικών συστημάτων)

σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.

Οι τιμές της ελεύθερης αγοράς αντικαταστάθηκαν από •

ένα σύστημα ελεγχόμενων τιμών. Η πολεμική

προσπάθεια απαιτούσε ένα ακριβές σύστημα

προτεραιοτήτων βασισμένο στη συγκέντρωση

πληροφοριών, στη λήψη αποφάσεων αλλά και στην

εκτέλεση των σχετικών αποφάσεων. Απαιτούσε μια

ισχυρή διοικητική οργάνωση.

Πολιτικές αλλαγές στη Μ. Βρετανία

Ο ιστορικός Alan Milward έγραψε σχετικά με το

βρετανικό σύστημα: "Αυτό που προέκυψε απείχε

από τη δημοκρατία σχεδόν τόσο, όσο απείχε και η

κυβέρνηση της Γερμανίας ή της Ιταλίας".

Αυτή η φράση εξηγεί πόσο κεντρικά ελεγχόμενη

ήταν η εξουσία και στη Βρετανία, όπου μετά τον

Ιανουάριο του 1941 η αποκαλούμενη Lord

President’s Committee εξελίχθηκε σε ένα είδος

παράλληλου υπουργείου με εξουσία πάνω στην

πολεμική οικονομία ενώ η Βουλή των Κοινοτήτων

έχανε ουσιαστικά το ρόλο της.

Μεγάλη Βρετανία

Ενισχύθηκε ένας τεράστιος διοικητικός γραφειοκρατικός μηχανισμός •

(Το 1940, υπό την εποπτεία του Τσώρτσιλ, σχηματίστηκαν επίσης το

Υπουργείο Ανεφοδιασμών, το Υπουργείο Παραγωγής Αεροσκαφών και ένα

ειδικό Συμβούλιο Παραγωγής Αεροσκαφών.

Ολόκληρος ο• πληθυσμός καταγράφηκε και εισήχθη ο έλεγχος του εργατικού

δυναμικού, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η κινητικότητα της εργασίας και

να μετατοπισθεί η εργασία σε βασικούς τομείς της πολεμικής παραγωγής.

Κινητοποίηση της γυναικείας εργασίας.

Σχεδόν όλες οι πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της •

χώρας ελέγχονταν και ορίζονταν από το κράτος. Το κράτος έλαβε

δραστικά μέτρα για μεγάλη μείωση της οικιακής κατανάλωσης και

περικοπές στην παραγωγή των βιομηχανικών καταναλωτικών αγαθών

( άρα μεγάλη μείωση παραγωγής ενδυμάτων και μείωση κατά το

ήμισυ της παραγωγής οικιακών αγαθών στη διάρκεια του πολέμου)

Η Βρετανία, που στηριζόταν στις

εισαγωγές αγροτικών αγαθών κατά 70%,

έκανε στροφή στην αυτάρκεια

Επιδοτήσεις παραγωγής τροφίμων και ειδικά

δημητριακών

Η μετάβαση από • μια κτηνοτροφική σε μια

αγροτική (καλλιεργητική) οικονομία ήταν επιτυχής:

διπλασίασε την παραγωγή δημητριακών και

μείωσε κατά το ήμισυ τις εισαγωγές.

«Σε μια ελεύθερη οικονομία δεν θα ήταν δυνατή

μια τέτοια αύξηση της παραγωγής» (Ranki, 1993)

Μ. Βρετανία και ο πληθωρισμός

Προκειμένου να καταπολεμηθεί ο αχαλίνωτος πληθωρισμός, εισήχθη η

αυστηρή διανομή καταναλωτικών αγαθών με δελτίο και έλεγχοι των

τιμών που κάλυπταν το 90% των δαπανών ενός μέσου νοικοκυριού, με

στόχο την καταστολή των καταναλωτικών δαπανών και τη μεταφορά

πόρων σε εξοπλισμό.

Κατάφερε να ελέγξει τον πληθωρισμό (κλείνοντας στο τέλος του

πολέμου το 1945 σε επίπεδα μόλις 77% υψηλότερα από αυτά του

1939).

Το κόστος ζωής αυξήθηκε μόνο κατά 34%, ενώ οι μισθοί

αυξήθηκαν κατά 44%.

Οι δαπάνες στη διάρκεια του πολέμου αυξήθηκαν 6 φορές: τα

φορολογικά έσοδα κάλυψαν τις μισές και ο δανεισμός, η

αποεπένδυση από το εξωτερικό και οι πιστώσεις από την

Κοινοπολιτεία και τις ΗΠΑ εξασφάλισαν τις υπόλοιπες.

Η Γερμανία και οι σχέσεις της με τις

συμμαχικές χώρες - ΟυγγαρίαΟι συμμαχικές χώρες ενσωματώθηκαν στην οικονομία πολέμου της Γερμανίας αλλά με τις δικές τους

διοικήσεις.

• Μέχρι το 1942, το 90% της παραγωγικής ικανότητας της βιομηχανίας βαμβακιού της Ουγγαρίας και

σχεδόν το 80% της παραγωγής της βιομηχανίας υφάσματος παραδόθηκε στις κρατικές παραγγελίες.

Οι πρώτες ύλες και οι παροχές ενέργειας ελέγχονταν και αυτές από το κράτος. Οι ενεργειακοί

περιορισμοί και η διανομή με δελτίο αποτελούσαν από τα πιο σημαντικά εργαλεία του

κρατικού ελέγχου. Κατά τη διάρκεια των πολέμων, οι παραδόσεις αγροτικών προϊόντων της

Ουγγαρίας στη Γερμανία αυξήθηκαν επίσης μέσω ενός σκληρού συστήματος . Απαιτούνταν από

ακίνητες περιουσίες και αγροτικές εκμεταλλεύσεις να παραδώσουν μια καθορισμένη ποσότητα

προϊόντος στο κράτος υπολογιζόμενη βάσει του καθαρού εισοδήματος κάθε στρέμματος αρόσιμης

γης.

• Στο εσωτερικό της χώρας εισήχθησαν σιτηρέσια για όλα τα σημαντικά τρόφιμα, όπως ψωμί, φρούτα,

λίπη, γάλα, βούτυρο και πατάτες. Τον Αύγουστο του 1939, η κυβέρνηση κατήρτισε όλες τις τιμές και

δημιουργήθηκε ένα ειδικό ινστιτούτο ελέγχου τιμών. Οι πολεμικές δαπάνες απαιτούσαν το κράτος να

διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη χρηματοδότηση της πολεμικής οικονομίας. Αυτός ο ρόλος απέκτησε

πρόσθετη σημασία, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των παραδόσεων στη Γερμανία έμεινε απλήρωτο

(Εθνικό Αρχείο της Ουγγαρίας, 1942).

Ο μόνος τρόπος να καλυφθούν αυτές οι τεράστιες δαπάνες ήταν η πληθωριστική •

χρηματοδότηση: ο αριθμός τραπεζογραμματίων αυξήθηκε 14 φορές στη διάρκεια

του πολέμου. Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η οικονομία της αγοράς

έπαψε να υπάρχει.

Αποτελέσματα του Πολέμου: ένα νέο

οικονομικό μοντέλο: το σύστημα της

ρυθμιζόμενης αγοράς

Το ελεύθερο εμπόριο, • ο Κανόνας Χρυσού και το αυτορρυθμιζόμενο

σύστημα αγοράς έπαψαν να υπάρχουν. Οι πρόσφατα επινοημένες

μέθοδοι παρέμβασης χρησίμευσαν για να αντισταθμίσουν τις

κυκλικές τάσεις και να επιτύχουν ειδικούς οικονομικούς στόχους

όπως η αυτάρκεια και η ακραία πολεμική παραγωγή. Με άλλα λόγια,

η κρατική παρέμβαση στήριξε την οικονομική ανάπτυξη.

Οι ακραίες πολεμικές προσπάθειες και οι απαιτήσεις τους • έτυχαν

“καλής” (επαρκούς) διαχείρισης από συγκεντρωτικά, κρατικά και

αυστηρά ελεγχόμενα συστήματα της αγοράς. Έγινε σαφές ότι ένα

σύστημα αυτορρύθμισης, ελεύθερης αγοράς, δεν θα ήταν σε θέση

να επιτύχει όλους αυτούς τους στόχους!

Οι συνέπειες της οικονομίας της

ελεγχόμενης αγοράς: οι ευρωπαϊκές

οικονομικές επιδόσεις

κρίσιμα σημεία

Βραδεία μεγέθυνση • της Ευρώπης

Αναδιάρθρωση της βρετανικής βιομηχανίας•

Τον τεχνολογικό και δομικό εκσυγχρονισμό της Γαλλίας•

Η άνοδος της ηλεκτρικής ενέργειας • στην Ευρώπη

Η αυτοκινητοβιομηχανία•

Αεροπορική βιομηχανία•

Βιομηχανικές μεταβολές και Απασχόληση•

Αλλαγές στην παραγωγικότητα•

Περιφερειακές ανισότητες•

1900-1950: Η βραδύτερη μεγέθυνση στη

σύγχρονη ιστορία

Παρουσιάστηκαν σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές:

• σημαντική στροφή από τη γεωργία στη βιομηχανία

(κυρίως στη Σκανδιναβία): π.χ. την περίοδο 1910-1950 η

συμβολή της γεωργίας στο εισόδημα μειώθηκε από 30% σε

21% στη Δανία και η συμβολή από τη βιομηχανία

αυξήθηκε από 24% έως 36%.

• Οι υπηρεσίες και ο τριτογενής τομέας

έγιναν οι μεγαλύτεροι οικονομικοί τομείς,

απασχολώντας το 1950 περίπου 35-50%

του ενεργού πληθυσμού στη Δύση

• Μέτρια μεγέθυνση ως αποτέλεσμα του

συνδυασμένου ρυθμού των μειούμενων,

παλαιών και αυξανόμενων νέων τομέων.

Αναδιάρθρωση της Βρετανικής βιομηχανίας

1924• -1935: Η κλωστοϋφαντουργία της

Βρετανίας, σταδιακά έχασε έδαφος. Το

συνδυασμένο μερίδιο της καθαρής

βιομηχανικής παραγωγής μειώθηκε από

37% σε 28% το 1935.

Το βαμβάκι και τ• α προϊόντα από βαμβάκι

μειώθηκαν κατά 60% (1912-1938).

Το εργατικό δυναμικό και τα μηχανήματα της βιομηχανίας βαμβακιού

μειώθηκαν κατά ένα τρίτο

Λόγω:

•της προσπάθειας εκβιομηχάνισης των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών,

οι οποίες άρχισαν να προμηθεύονται τα δικά τους καταναλωτικά αγαθά.

•της μετατόπισης των πιο προηγμένων χωρών προς νέους τομείς που

βασίζονται στην τεχνολογία.

•Συνέπειες:

•Η παραγωγή ηλεκτρισμού, ηλεκτρικών αγαθών και αυτοκινήτων

διπλασιάστηκε (1929-1938)

•Η παραγωγή αεροσκαφών αυξήθηκε πέντε φορές!

•Οι επενδύσεις στους παλαιότερους βασικούς κλάδους μειώθηκαν κατά

περισσότερο από 20%, ενώ οι αναπτυσσόμενοι νέοι κλάδοι αύξησαν

το μερίδιό τους κατά 21%

Ο τεχνολογικός και δομικός

εκσυγχρονισμός της Γαλλίας

• Πτώση της παραγωγής άνθρακα και σιδήρου

• Αύξηση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τεχνητών

ινών

• Θρίαμβος ηλεκτρισμού!

Η άνοδος της ηλεκτρικής ενέργειας στην

Ευρώπη

• Η χρήση ηλεκτρισμού αυξήθηκε κατά περίπου

400% κατά τη διάρκεια των μεσοπολεμικών ετών

• Η αυξημένη κατανάλωση συνδέθηκε με τη

δημόσια και βιομηχανική χρήση και με την

εξάπλωση των οικιακών μηχανημάτων

(ηλεκτρικά σίδερα, θερμάστρες, σόμπες, ...)

• Το τηλέφωνο και το ραδιόφωνο διαδόθηκαν στην

Ευρώπη προκαλώντας την άνοδο ενός

τεράστιου τομέα υπηρεσιών!

Η αυτοκινητοβιομηχανία

Αναπτύχθηκε• κατά τη διάρκεια του

πολέμου (στρατιώτες που χρησιμοποιούν

φορτηγά και αυτοκίνητα κατά τη διάρκεια

του Α 'Π.Π.)

Ο πόλεμος • διέδωσε ένα προϊόν που μέχρι

τότε θεωρούνταν προνόμιο της ελιτ!

Εκμηχανισμός της γ• εωργίας (τρακτέρ)

Οι • ντιζελομηχανές εκσυγχρόνισαν όχι μόνο

τα αυτοκίνητα, αλλά και τους

σιδηρόδρομους.

Αεροπορική βιομηχανία

• 1919: Η KLM Royal Dutch Airlines ιδρύθηκε με

αεροπλάνα Fokker

• Άλλες ευρωπαϊκές χώρες ακολούθησαν μεταξύ 1920-

1924

• Τα στρατιωτικά αεροδρόμια μετατράπηκαν σε πολιτικά

αεροδρόμια (Βερολίνο, Λονδίνο, Παρίσι, ..)

Καινοτομίες που συνδέθηκαν με το Β Παγκόσμιο Πόλεμο:

• Βαρέα βομβαρδιστικά και μαχητικά αεροπλάνα ως

θανατηφόρα όπλα

• Η μαζική παραγωγή αυξήθηκε και οδήγησε σε τεράστια

βιομηχανική δυναμικότητα και μια νέα ώθηση οδήγησε

σε ταχύτερες αεροπορικές μεταφορές.

Βιομηχανικές μεταβολές και Απασχόληση

• Η Δυτική Ευρώπη επωφελήθηκε από νέα προϊόντα και νέες

τεχνολογίες, αλλά οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες

οδηγήθηκαν σε μια παρατεταμένη κρίση.

• Η επιβράδυνση της γεωργίας οδήγησε στην ανεργία και είχε

τεράστιο αντίκτυπο στις οικονομικές επιδόσεις λόγω των έντονων

διαφορών στην παραγωγικότητα της εργασίας μεταξύ διαφόρων

τομέων.

• Το χάσμα παραγωγικότητας ήταν τεράστιο (ανάμεσα σε

αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες)

• Ο μέσος εργαζόμενος στη γεωργία παρήγαγε αξία 320 $ του

προϊόντος, ενώ στους μη γεωργικούς τομείς η αξία της παραγωγής

των εργαζομένων ανήλθε σε 1582 $ (Ισπανία)

Αλλαγές στην παραγωγικότητα

Η παραγωγικότητα αυξήθηκε γρηγορότερα σε •

χώρες που ήταν σε θέση να κάνουν κρίσιμες

διαρθρωτικές αλλαγές

Παραγωγικότητα: η καλύτερη ευρωπαϊκή

απόδοση, δεν αρκούσε για να πιάσει τα

αμερικανικά επίπεδα

•Στις περισσότερες από τις υπανάπτυκτες περιφέρειες της Ευρώπης η

διαφορά στην επίδοση ήταν εντυπωσιακή στο πρώτο μισό του 20ού

αιώνα.

Ορισμένες θεωρίες ανάπτυξης υποστηρίζουν ότι οι λιγότερο

ανεπτυγμένες χώρες μπορούν να αναπτυχθούν ταχύτερα υιοθετώντας

την προηγμένη τεχνολογία και την παραγωγικότητα των ανεπτυγμένων

χωρών. Παράδειγμα η Σκανδιναβία, με θεαματική κούρσα ανάμεσα στο

1900 και το1950 που οφείλεται στις παρακάτω συνθήκες:

•Κοινωνική ικανότητα απορρόφησης και προσαρμογής των

τεχνολογιών που είχαν αναπτυχθεί

•Εκπαίδευση υψηλού επιπέδου

•Σταθερούς κανόνες και κοινωνική ειρήνη που βασίζονταν σε

ανερχόμενους θεσμούς συλλογικής ευημερίας, στον συνεπή

προσανατολισμό στις εξαγωγές και στην εξειδίκευση της παραγωγής

Περιφερειακές ανισότητες

Οι περιφέρειες που δεν διέθεταν τα πλεονεκτήματα της Σκανδιναβίαςπαρέμειναν

υπανάπτυκτες στην εκπαίδευση και την κοινωνική κινητικότητα, και διατήρησαν την

ξεπερασμένη ταξική δομή και τις ανισότητες, και χρησιμοποίησαν πολιτικές

υποκατάστασης των εισαγωγών που ήταν αντιπαραγωγικές για τις μικρές τους

χώρες. Τα νέα κρατικά όρια και ο κρατικός σχηματισμός δημιούργησαν σοβαρά

πρόσκαιρα εμπόδια ανάπτυξης.

•Διατήρηση της παραδοσιακή αγροτικής δομής (50-75% της απασχόλησης)

•Ο τομέας των υπηρεσιών παρέμεινε υπανάπτυκτος.

Η επιδείνωση του ρόλου της

Ευρώπης στον κόσμο

• Αργή δυτικοευρωπαϊκή

ανάπτυξη

• Σχετική καθυστέρηση στις

περιφέρειες

• Υπονόμευση της

αποικιοκρατίας

• Οι αποικίες έγιναν λιγότερο

ελεγχόμενες

• Οι αποικιακές κατοχές έγιναν

επιβάρυνση μετά το Β

Παγκόσμιο Πόλεμο

Η άνοδος των Ηνωμένων Πολιτειών

Η πρώτη κοινωνία των καταναλωτών

ο αριθμός των επιβατικών αυτοκινήτων •

των ΗΠΑ αυξήθηκε από 1,1 εκατομμύριο

σε 40 εκατομμύρια μεταξύ 1913 και 1950

η αξία των αποθεμάτων μηχανημάτων και •

εξοπλισμού ανά απασχολούμενο άτομο

στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα συνδυασμένα

επίπεδα της Γαλλίας, της Γερμανίας, της

Βρετανίας και των Κάτω Χωρών

Η παραγωγικότητα μειώνεται

(Ποσοστό της παραγωγικότητας των ΗΠΑ)

Ο πληθυσμός ως σημαντικός

παράγοντας μεγέθυνσης

• Σε μια αποδεκατισμένη Ευρώπη

παρατηρήθηκε μέση ετήσια αύξηση του

πληθυσμού κατά 0,6%, ενώ η αύξηση του

πληθυσμού στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε

διπλάσιο ποσοστό, αυξάνοντας τον αριθμό

των κατοίκων κατά 50%

• Το μερίδιο της Ευρώπης στον παγκόσμιο

πληθυσμό μειώθηκε από 28% σε 23%

Αλλαγές στο εμπόριο

Δραστικές αλλαγές

Η Ευρώπη, ο τραπεζίτης του κόσμου για σχεδόν έναν αιώνα, έχασε

σταδιακά αυτή τη θέση, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίστηκαν ως

σημαντική δανειοδότρια χώρα μετά τον Α 'Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε σε μια ριζική αλλαγή: στα •

πλαίσια του προγράμματος δανεισμού-εκμίσθωσης (Lend-Lease) κατά

τη διάρκεια του πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέστειλαν σχεδόν 44

δισεκατομμύρια δολάρια σε αγαθά, υλικά και υπηρεσίες στους

συμμάχους τους.

Μετά τον πόλεμο, ακολούθησε ένα πακέτο πρώτης βοήθειας αξίας • 3

δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Από το • 1948, το Σχέδιο Μάρσαλ πρόσθεσε 13 δισεκατομμύρια

δολάρια.

Η Ευρώπη είχε χάσει τον ηγετικό της ρόλο στην παγκόσμια

οικονομία.