ISTORIA 001-004 Layout 1 · 2015-09-08 · 6 ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Στην Κάτω...

ΙΣΤΟΡΙΑΆ Λυκείου

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΚΑΤΣΟΥΛΑΚΟΣ

ISTORIA 001-004_Layout 1 8/2/14 1:37 PM Page 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ A΄OI ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ2η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η Αίγυπτος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Διαγώνισμα 1ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ελληνική προϊστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η αρχαία Ελλάδα (από το 1100 έως το 323 π.Χ.) . . . . . . . . . . . . . . . 42Διαγώνισμα 2ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο ελληνιστικός κόσμος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1012η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο ελληνιστικός πολιτισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Διαγώνισμα 3ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ́Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΡΩΜΗ1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο Ελληνισμός της Δύσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1473η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι λαοί της Ιταλικής χερσονήσου και ο σχηματισμός του ρωμαϊκού κράτους (8ος-3ος αι. π.Χ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Διαγώνισμα 4ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η ολοκλήρωση της ρωμαϊκής επέκτασης (200-31 π.Χ.) . . . . . . . . . . 1672η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι συνέπειες των κατακτήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Περιεχόμενα


ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1ος αι. π.Χ.-3ος αι. μ.Χ.)1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η περίοδος της ακμής (27 π.Χ.-193 μ.Χ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Διαγώνισμα 5ου και 6ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Z΄Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4ος-6ος αι. μ.Χ.)1η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η μετεξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους (4ος-5ος αι. μ.Χ.) . . . . . . . . . . 1992η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η εποχή του Ιουστινιανού (6ος αι. μ.Χ.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2133η ΕΝΟΤΗΤΑ: Τα γράμματα και οι τέχνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Διαγώνισμα 7ου κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ1o Επαναληπτικό Διαγώνισμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

2o Επαναληπτικό Διαγώνισμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231



ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑΑπαντήσεις στα Διαγωνίσματα των Κεφαλαίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Απαντήσεις στα Επαναληπτικά Διαγωνίσματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245


1. Η χώρα

Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Αίγυπτο το βορειοανατο-λικό τμήμα της Αφρικής, το οποίο διαρρέει ο ποταμόςΝείλος.

Ο Ηρόδοτος αποκαλεί την Αίγυπτο «δώρο του Νείλου»,επισημαίνοντας με τον χαρακτηρισμό αυτό τη σπουδαιότη-τα του ποταμού για την ανάπτυξη της χώρας. Ο Νείλος πη-γάζει από τα όρη της Αιθιοπίας και χύνεται στη Μεσόγειοθάλασσα. Κατά μήκος της ροής του σχηματίζεται μια λω-ρίδα πρασίνου και στις εκβολές του δημιουργείται ένα δέλ-τα μεγάλης έκτασης. Δεξιά και αριστερά της λωρίδας πρα-σίνου υπάρχει έρημος. Ο Νείλος, κατά τη διάρκεια τουκαλοκαιριού, πλημμυρίζει και στη συνέχεια τα νεράτου απομακρύνονται, αφήνοντας ένα στρώμα λάσπης,το οποίο κάνει τη γη εύφορη. Το νότιο τμήμα της χώραςείναι ορεινό και τα δάση σπανίζουν (άρα και η ξυλεία). Στιςόχθες του Νείλου φυτρώνουν καλάμια και πάπυροι, ενώφωλιάζουν πολλά πουλιά.

Η αρχαία Αίγυπτος γεωγραφικά διαιρείται σε δύο τμήμα-τα: στην Άνω Αίγυπτο (το νότιο και ορεινό τμήμα) και στηνΚάτω Αίγυπτο (το βόρειο τμήμα, με το Δέλτα του Νείλου).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Á

OI ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

2H ΕΝΟΤΗΤΑ

Η Αίγυπτος

Ποια περιοχήονομάστηκεΑίγυπτος;

Η σημασία τουΝείλου για τηνπεριοχή

Η γεωγραφικήδιαίρεση της χώρας

ISTORIA 006-026 A_Layout 1 8/2/14 1:38 PM Page 5

ΙΣΤΟΡΙΑ Ά ΛΥΚΕΙΟΥ6

Στην Κάτω Αίγυπτο βρίσκεται και η χερσόνησος του Σινά,η οποία εξασφάλιζε την επικοινωνία της Αιγύπτου με τουςλαούς της Εγγύς Ανατολής, αλλά αποτελούσε και τη δίο-δο των εισβολέων προς τη χώρα.

2. Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Η οικονομίαΗ γεωργία υπήρξε η βάση της αιγυπτιακής οικονομίας.Η οργάνωση της γεωργικής παραγωγής ήταν υπό την άμε-ση επίβλεψη του κράτους. Οι βασιλικοί υπάλληλοι επέ-βλεπαν τις γεωργικές εργασίες και συγκέντρωναν από τησυγκομιδή το ποσοστό που ανήκε στον φαραώ. Ο Νείλος,με τις πλημμύρες του, υπήρξε πηγή ζωής για την Αίγυπτο.Η άρδευση των χωραφιών και η συντήρηση των αυλακιώνβασίστηκαν στη συνεργασία των κατοίκων και στην κρατι-κή επίβλεψη. Οι Αιγύπτιοι καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι,λινάρι*, οπωροφόρα δέντρα και κηπευτικά. Στις όχθες τουΝείλου μάζευαν παπύρους και λωτούς. Σε επίπεδο οικο-γενειακής παραγωγής, επιδίδονταν στην κατασκευή ενόςείδους μπίρας από κριθαρένιο ψωμί. Επίσης, ασχολήθη-καν με την κτηνοτροφία και το ψάρεμα στα νερά του ποτα-μού.

Παράλληλα, ο αιγυπτιακός λαός απασχολούνταν και στηνκατασκευή μεγάλων έργων: ναών, ανακτόρων και ταφικώνμνημείων, τα οποία κατασκεύαζαν οι φαραώ. Υπήρχαν πολ-λοί εξειδικευμένοι τεχνίτες (μεταλλουργοί, ξυλουργοί, κε-ραμοποιοί κ.ά.), που κατασκεύαζαν ποικίλα προϊόντα. Λει-τουργούσαν αρκετά ιδιωτικά εργαστήρια, ωστόσο οι πε-ρισσότεροι και οι καλύτεροι τεχνίτες εργάζονταν σταανακτορικά εργαστήρια, καθώς το μεγαλύτερο μέροςτης βιοτεχνικής παραγωγής ελεγχόταν από τον φαραώ.

Σημαντικά ανεπτυγμένο ήταν το εμπόριο, το οποίο επίσηςσε μεγάλο βαθμό ελεγχόταν από τον φαραώ. Οι Αιγύ-πτιοι έκαναν εξαγωγές των πλεοναζόντων γεωργικών καιβιοτεχνικών προϊόντων, ενώ εισήγαν πρώτες ύλες που έλει-παν από τη χώρα (π.χ. ξυλεία, χαλκός κ.ά.).

Η χερσόνησος του Σινά

Το εμπόριο

Η βιοτεχνικήπαραγωγή

Η γεωργία


Η παροχή υπηρεσιών ήταν ένας τομέας που απασχολούσεμεγάλο αριθμό πολιτών. Οι διοικητικές ανάγκες ήταν με-γάλες και για την αντιμετώπισή τους χρειάζονταν άνθρω-ποι μορφωμένοι και με ειδικές γνώσεις. Οι ιερείς κά-λυπταν τις ανάγκες ενός θεοκρατικού κράτους, οι γρα-φείς, γνώστες της ιερογλυφικής γραφής, στήριζαν τη λει-τουργία της κρατικής μηχανής και οι επαγγελματίες στρα-τιωτικοί συνέβαλλαν στη διατήρηση και στην ανάπτυξη τηςαυτοκρατορίας.

Η κοινωνίαΣτην κορυφή της αιγυπτιακής κοινωνίας βρισκόταν οφαραώ, ο οποίος αποτελούσε την ενσάρκωση του επίγειουθεού και του κράτους. Ο απλός λαός δεν μπορούσε να τονπλησιάσει· στήριζε όμως σε αυτόν όλες του τις ελπίδες. Ηθέληση του φαραώ ήταν νόμος για τους υπηκόους του.

Αμέσως μετά τον φαραώ, στην κοινωνική ιεραρχία ήτανοι ιερείς, οι ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι και οι γραφείς, οιοποίοι αποτελούσαν την τάξη των ισχυρών.

Οι επαγγελματίες στρατιωτικοί ήταν ιδιαίτερη κοινωνικήομάδα. Το επάγγελμά τους ήταν κληρονομικό· ο φα-ραώ τούς παραχωρούσε εκτάσεις γης για καλλιέργεια.

Οι ελεύθεροι πολίτες αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέροςτου αιγυπτιακού λαού. Ασκούσαν, συνήθως, το επάγγελ-μα του γεωργού ή του τεχνίτη και προσέφεραν τις υπηρε-σίες τους στον φαραώ.

Στην αιγυπτιακή κοινωνία δούλοι γίνονταν: α) όσοι συλ-λαμβάνονταν αιχμάλωτοι στους πολέμους και β) όσοι αγο-ράζονταν στα σκλαβοπάζαρα. Υπήρχαν δύο κατηγορίεςδούλων: α) οι ιδιωτικοί (συνήθως δεν ξεπερνούσαν τουςδύο ανά οικογένεια) και β) οι κρατικοί, οι οποίοι ανήκανστον φαραώ και εργάζονταν στα κρατικά εργαστήρια,στους ναούς, στα ορυχεία κ.α.

Στην Αίγυπτο, ιδιαίτερα κατά την περίοδο του Νέου Βασι-λείου, ήταν δυνατή –έστω και σε μικρό βαθμό– η μετα-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ά — ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 7

Οι ελεύθεροιπολίτες

Οι επαγγελματίεςστρατιωτικοί

Οι ιερείς, οι ανώτατοικρατικοί υπάλληλοικαι οι γραφείς

Ο φαραώ

Υπηρεσίες καιδιοίκηση

Οι δούλοι

Η κοινωνικήευελιξία


πήδηση από τη μια τάξη στην άλλη. Άνθρωποι που προ-έρχονταν από χαμηλά κοινωνικά στρώματα κατέλαβανυψηλά αξιώματα και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στηνεποχή τους.

Η πολιτική οργάνωσηΗ βάση της πολιτικής οργάνωσης του αιγυπτιακού κρά-τους, ήδη από τις αρχές της 3ης π.Χ. χιλιετίας, ήταν η ιδέατης θεοποίησης του φαραώ, καθώς η θρησκεία έπαιζεσπουδαίο ρόλο στη ζωή των Αιγυπτίων. Ο φαραώ σε πλή-θος επιγραφών αναφέρεται ως θεός, ενώ σε διάφορα κεί-μενα αντιμετωπίζεται ως άνθρωπος, δίχως όμως να μειώ-νεται η θεϊκή του υπόσταση, αφού οι θεοί στους αιγυπτια-κούς μύθους παρουσιάζονται με ανθρώπινες ιδιότητες.

Διευκρινίσεις

Λινάρι: Ποώδες φυτό το οποίο καλλιεργείται για τις ίνες του, πουχρησιμοποιούνται στην υφαντουργία.

3. Η ιστορία

Η προϊστορίαΜέχρι τις μέρες μας, παραμένει δίχως απάντηση το ζήτη-μα της προέλευσης των πρώτων κατοίκων της Αιγύπτου. Πι-θανολογείται ότι πρόκειται για λαούς διαφορετικήςπροέλευσης.

Οι πρώτοι οργανωμένοι οικισμοί στην Αίγυπτο εμφανίστη-καν στα τέλη της 5ης π.Χ. χιλιετίας. Οι οικισμοί αυτοί εί-ναι νεολιθικού χαρακτήρα. Οι κάτοικοί τους ασχολήθηκανμε τη γεωργία, το κυνήγι και το ψάρεμα. Την 4η π.Χ. χιλιε-τία παρατηρείται αύξηση των οικισμών στην κοιλάδα τουΝείλου. Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι γνωρίζουν τη χρήσητων μετάλλων και επιδίδονται συστηματικά στην καλλιέρ-γεια της γης.


Οι πρώτοι οικισμοί

Η προέλευση τωνπρώτων κατοίκων

Η βάση τηςπολιτικήςοργάνωσης


Οι κάτοικοι της κοιλάδας του Νείλου ήταν χωρισμένοι σεφυλές. Κάθε φυλή διέθετε τον δικό της ηγεμόνα. Ως προ-στάτη είχε ένα θεοποιημένο ζώο, φυτό ή αντικείμενο.

Προδυναστική ονομάζεται η περίοδος κατά την οποία οισυνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στις φυλές καταλήγουνστη συνένωσή τους σε δύο βασίλεια, της Άνω και τηςΚάτω Αιγύπτου.

Η προδυναστική περίοδος τελειώνει στις αρχές της 3ηςπ.Χ. χιλιετίας. Τότε ο ηγεμόνας της Άνω Αιγύπτου, Μήνης,ένωσε τα δύο βασίλεια σε ένα, με πρωτεύουσα τη Μέμ-φιδα. Το γεγονός αυτό αποτελεί την αφετηρία της ιστορίαςτου αρχαίου αιγυπτιακού βασιλείου, η οποία χωρίζεται σετρεις μεγάλες περιόδους. Κατά τη διάρκειά της, έως την κα-τάληψη της χώρας από τον Μέγα Αλέξανδρο, βασίλεψαντριάντα μία δυναστείες.

Το Αρχαίο Βασίλειο (περ. 3000-2000 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα

Την περίοδο αυτή οι Αιγύπτιοι, αποβλέποντας στην από-κτηση μετάλλων, κατακτούν στα νότια τη Νουβία (σημε-ρινό Σουδάν), η οποία διέθετε κοιτάσματα χρυσού, και σταανατολικά τη χερσόνησο του Σινά, η οποία διέθετε κοι-τάσματα χαλκού.

Η κατασκευή μεγάλων οικοδομημάτων (ναών, ανακτό-ρων, μεγάλων πυραμίδων στην Γκίζα*) υπήρξε το κύριο χα-ρακτηριστικό της εποχής ακμής του Αρχαίου Βασιλείου.

Στο τέλος αυτής της περιόδου, η κεντρική εξουσία έχασεμέρος από τη δύναμή της και, παράλληλα, ενισχύθηκεη δύναμη ορισμένων τοπικών διοικητών. Σε αυτή τη με-τατόπιση ισχύος έχει τις ρίζες της η κρίση που ξέσπασε. Ηζωή των χωρικών και των ευγενών βελτιώθηκε, ως αποτέ-λεσμα θρησκευτικών ερίδων και πολιτικών ταραχών.


Οι κατακτήσεις

Η ένωση των δύοβασιλείων

Η προδυναστικήπερίοδος

Οι φυλές

Η κρίση

Η περίοδος ακμής


Το Μέσο Βασίλειο (περ. 2000-1540 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Θήβα στην Άνω Αίγυπτο

Στην αρχή αυτής της περιόδου το αιγυπτιακό κράτος γνώ-ρισε μεγάλη ανάπτυξη και έγιναν εκστρατείες στη Νουβία,στη Λιβύη και στη Συρία. Την εξουσία ανέλαβαν ικανοίηγεμόνες, οι οποίοι μερίμνησαν για την κατασκευή αρχι-τεκτονικών και εγγειοβελτιωτικών έργων.

Κατά τους επόμενους δύο αιώνες, το μεγαλύτερο τμήμα τηςΑιγύπτου καταλήφθηκε από έναν νομαδικό λαό ασιατικήςκαταγωγής, τους Υξώς. Οι Υξώς δεν αλλάζουν το σύστημαδιακυβέρνησης της χώρας, ενώ παράλληλα αφήνουν τοναιγυπτιακό λαό να διατηρήσει τις θρησκευτικές δοξασίεςκαι παραδόσεις του. Οι τελευταίοι ηγεμόνες των Υξώς χρη-σιμοποίησαν τον βασιλικό τίτλο της Άνω και της Κάτω Αι-γύπτου και πιθανολογείται ότι ήρθαν σε επιμειξία με τον βα-σιλικό οίκο των Θηβών. Οι σχέσεις τους με τους λαούς τηςΜεσοποταμίας και τους Κρήτες υπήρξαν αρμονικές. Θεω-ρείται πιθανό ότι η χρήση του πολεμικού άρματος διαδό-θηκε στην Αίγυπτο από τους Υξώς κατά την περίοδο αυτή.

Το Νέο Βασίλειο (1540-1075 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Θήβα

Οι ηγεμόνες της Θήβας απελευθέρωσαν την Αίγυπτοαπό τον ζυγό των Υξώς και ίδρυσαν ισχυρές δυναστείες.

Ο φαραώ Τούθμωσις Γ́ βασίλεψε τον 15ο αι. π.Χ. Την πε-ρίοδο αυτή το αιγυπτιακό κράτος επεκτάθηκε μέχρι τη Συ-ρία. Οι λαοί της Μεσοποταμίας και οι Χετταίοι αποδέχτη-καν αυτή τη μεταβολή του εδαφικού καθεστώτος, κατα-βάλλοντας στους Αιγύπτιους φόρους υποτέλειας. Κατά τατελευταία χρόνια της βασιλείας του, στηριζόμενος στηνάρτια στρατιωτική οργάνωση και στον καλύτερο εξοπλισμό(άλογο, πολεμικό άρμα), ο φαραώ Τούθμωσις Γ΄ επέκτει-νε την αιγυπτιακή κυριαρχία και προς τα νότια. Στόχοςτου ήταν η εδραίωση της τάξης και της ασφάλειας στις πε-ριοχές αυτές, όπου υπήρχαν πολλά ορυχεία χρυσού.


Η αναδιοργάνωση

Ο Τούθμωσις Γ́

Η εκδίωξη των Υξώς

Η κατάληψη της Αιγύπτου από τους Yξώς


Τον 14ο αι. π.Χ. ο φαραώ Ακενατών προσπάθησε να επι-βάλει τον μονοθεϊσμό, καθιερώνοντας τη λατρεία του θεού Ήλιου. Οι ενέργειές του όμως δεν είχαν ουσιαστικόαποτέλεσμα.

Τον 13ο αι. π.Χ. ξεχωρίζει ο φαραώ Ραμσής Β’, ο οποίοςονομάστηκε από τους αιγυπτιολόγους Μέγας. Ο Ραμ-σής Β’ κατασκεύασε αξιόλογα οικοδομήματα στο εσωτε-ρικό και ισχυροποίησε την αιγυπτιακή κυριαρχία στο εξω-τερικό. Οι τοιχογραφίες των ναών, όπου απεικονίζονταισκηνές μαχών, σκιαγραφούν τον Ραμσή Β’ ως φαραώ-πο-λεμιστή. Ο χαρακτηρισμός αυτός όμως δε γίνεται απολύ-τως αποδεκτός από τους σύγχρονους μελετητές. Οι πε-ρισσότερες τοιχογραφίες παρουσιάζουν τη μάχη του Κα-ντές στη Συρία, όπου, σύμφωνα με τις αιγυπτιακές πηγές,επικράτησαν οι Αιγύπτιοι. Στην πραγματικότητα, περισσό-τερα οφέλη από αυτή τη μάχη είχε το αντίπαλο στρατόπε-δο (ο συνασπισμός των Χετταίων με τους άλλους λαούςτης Μεσοποταμίας). Την περίοδο αυτή οι Αιγύπτιοι ανέπτυ-ξαν εμπορικές σχέσεις με πόλεις της Φοινίκης, την Κρήτηκαι τα νησιά του Αιγαίου.

Τον 12ο αι. π.Χ. λαοί που προέρχονταν από τα βόρεια,γνωστοί ως «λαοί της θάλασσας», αναστάτωσαν με τις επι-δρομές τους τον χώρο της ανατολικής Μεσογείου και εκ-δίωξαν τους Αιγύπτιους από την Ασία. Τον 11ο αι. π.Χ. τοΝέο Βασίλειο είχε ήδη παρακμάσει. Η παρακμή αυτή έχειτις ρίζες της και στην προσπάθεια των ισχυρών ιερέωννα επιβληθούν στην εξουσία.

Η ξένη κατάκτησηΑπό τον 11ο έως τον 7ο αι. π.Χ. η Αίγυπτος, έχοντας χά-σει την παλιά της δύναμη, βρέθηκε υπό ξένη κυριαρχία.

Κατά το πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. στον αιγυπτιακόθρόνο ανήλθε ο Ψαμμήτιχος*, ο οποίος προηγουμένωςκατόρθωσε να απαλλάξει τη χώρα από τον ασσυριακό ζυ-γό. Νέα πρωτεύουσα του κράτους ορίστηκε η Σάιδα στοΔέλτα.


Ο Ραμσής Β́

Ο Ακενατών

Η παρακμή

Η Αίγυπτος υπόξένη κυριαρχία

Η ανάκτηση τηςελευθερίας


Την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε το εμπόριο με τις ελλη-νικές πόλεις, ενώ πολλοί Έλληνες μετανάστευσανστην Αίγυπτο. Τον 6ο αι. π.Χ., όταν φαραώ ήταν ο Νε-κώς*, οι Φοίνικες, κατά παραγγελία του, πραγματοποίη-σαν τον περίπλου της Αφρικής. Την περίοδο αυτή πολλοίΈλληνες υπηρέτησαν ως μισθοφόροι των φαραώ. Ο Άμα-σις*, θέλοντας να αποφύγει ενδεχόμενες συγκρούσεις μετους Έλληνες μισθοφόρους, τους ενέταξε στη βασιλικήσωματοφυλακή. Παρ’ όλο που ανέπτυξε εμπορικές σχέ-σεις με ελληνικές πόλεις, μέσα στα όρια του αιγυπτιακούκράτους επέτρεψε την ελληνική εμπορική παρουσία μόνοστη Σάιδα, στη Μέμφιδα και στη Ναύκρατι*, η οποία στα-διακά έγινε ο σπουδαιότερος ελληνικός εμπορικός σταθ-μός στη Μεσόγειο.

Παρά τη βοήθεια που έλαβαν από τον Άμασι, οι Βαβυλώ-νιοι ηττήθηκαν από τον Κύρο Β́ (539 π.Χ.). Το 525 π.Χ. ονέος βασιλιάς των Περσών Καμβύσης* κατέλαβε την Αί-γυπτο και απομάκρυνε από τον αιγυπτιακό θρόνο τον Ψαμ-μήτιχο Γ’*.

Μετά τη νίκη επί των Περσών στην Ισσό* (333 π.Χ.) ο Μέ-γας Αλέξανδρος κατευθύνθηκε προς την Αίγυπτο. Εκεί έγι-νε δεκτός ως απελευθερωτής από τον περσικό ζυγό. Το332 π.Χ. ανακηρύχθηκε φαραώ στη Μέμφιδα και προσφω-νήθηκε γιος του Άμμωνα-Δία* από τους ιερείς του θεού.


Γκίζα: Πόλη της Άνω Αιγύπτου.

Ψαμμήτιχος Φαραώ της Αιγύπτου (περ. 660-περ. 610 π.Χ.). Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη των τεχνών και τωνγραμμάτων.

Νεκώς (;-593 π.Χ.): Φαραώ της Αιγύπτου (περ. 610-593 π.Χ.), γιος του Ψαμ-μήτιχου. Φρόντισε για την ανάπτυξη της αιγυπτιακής ναυτι-λίας και του εμπορίου.


Η παρουσία τωνΕλλήνων στηνΑίγυπτο

Η κατάληψη τηςΑιγύπτου από τονΜέγα Αλέξανδρο

Η κατάληψη τηςΑιγύπτου από τους Πέρσες

(;-περ. 610 π.Χ.):


Άμασις (;-526 π.Χ.): Φαραώ της Αιγύπτου (569-526 π.Χ.). Αναφέρεται ότι σταχρόνια του πραγματοποιήθηκε το ταξίδι του Σόλωνα στηνΑίγυπτο.

Ναύκρατις: Πόλη στο Δέλτα του Νείλου.

Καμβύσης: Βασιλιάς της Περσίας (530-522 π.Χ.), γιος του Κύρου Β́ .

Ψαμμήτιχος Γ΄ Βασιλιάς της Αιγύπτου (526-525 π.Χ.), γιος του Άμασι.

Ισσός: Πόλη στην Κιλικία της Μικράς Ασίας.

Άμμων-Δίας: Άμμων ήταν η κορυφαία θεότητα των Αιγυπτίων. Ο Άμμων-Δίας αποτελεί την ταύτιση των κορυφαίων θεοτήτων του ελ-ληνικού και του αιγυπτιακού πανθέου.

Χρονολόγηση

τέλη 5ης Εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα οργανωμένης ζωής στηνΑίγυπτο.

4η χιλιετία π.Χ.: Οι οικισμοί στην κοιλάδα του Νείλου πληθαίνουν.

αρχές 3ης Ο ηγεμόνας της Άνω Αιγύπτου Μήνης ενώνει τα δύο βα-σίλεια σε ένα, με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα.

15ος αι. π.Χ.: Η αιγυπτιακή κυριαρχία επεκτείνεται προς βορρά μέχρι τηΣυρία.

14ος αι. π.Χ.: Ο φαραώ Ακενατών προσπαθεί να επιβάλει τον μονοθεϊ-σμό.

13ος αι. π.Χ.: Στον αιγυπτιακό θρόνο ανέρχεται ο Ραμσής Β́ .

12ος αι. π.Χ.: Οι «λαοί της θάλασσας» προκαλούν αναταραχή με τις επι-δρομές τους στην ανατολική Μεσόγειο και εκδιώκουν τουςΑιγύπτιους από την Ασία.

11ος αι. π.Χ.: Το Νέο Βασίλειο βρίσκεται σε παρακμή.

ά μισό 7ου αι. π.Χ.: Η Αίγυπτος αποκτά την ανεξαρτησία της από τους Ασσύ-ριους.

6ος αι. π.Χ.: Οι Φοίνικες πραγματοποιούν τον περίπλου της Αφρικής.


(;-525 π.Χ.):

χιλιετίας π.Χ.:

χιλιετίας π.Χ.:


539 π.Χ.: Οι Πέρσες νικούν τους Βαβυλώνιους.

525 π.Χ.: Οι Πέρσες καταλαμβάνουν την Αίγυπτο και απομακρύνουναπό τον θρόνο τον Ψαμμήτιχο Γ́ .

333 π.Χ.: Ο Μέγας Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στην Ισσό καιπροελαύνει μέχρι την Αίγυπτο.

332 π.Χ.: Ο Μέγας Αλέξανδρος ανακηρύσσεται στη Μέμφιδα φα-ραώ και προσφωνείται γιος του Άμμωνα-Δία από τους ιε-ρείς του θεού.

4. Ο πολιτισμός

Η θρησκείαΚαθ’ όλη τη διάρκεια της αιγυπτιακής ιστορίας κάθε πόληείχε τον δικό της θεό-προστάτη. Οι Αιγύπτιοι φαντάζο-νταν τους θεούς τους με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ζώου.Ανώτερος όλων των θεών ήταν ο Ρα, ο θεός Ήλιος, τονοποίο εκπροσωπούσε στη γη ο φαραώ. Άλλοι σπουδαίοιθεοί ήταν η Ίσις*, ο Όσιρις* και ο Ώρος*.

Προσπάθειες για την εξάλειψη της πολυθεΐας κατέβαλε οφαραώ Αμένοφις Δ́ (Ακενατών), ο οποίος στράφηκε κα-τά των ιερέων και της λατρείας του Άμμωνος (προστάτη-θεού της Θήβας), στοχεύοντας στην καθιέρωση της λα-τρείας του Ρα ως μοναδικού θεού. Το ιερατείο όμως αντέ-δρασε και το σχέδιο του φαραώ απέτυχε.

Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στην ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής,αν το σώμα του νεκρού δεν καταστρεφόταν. Η αντίλη-ψη αυτή, που είχε τις ρίζες της στις κακουχίες της καθημε-ρινής ζωής, οδήγησε τους Αιγύπτιους στη συνήθεια να τα-ριχεύουν τους νεκρούς και να τους θάβουν σε ταφικά μνη-μεία μαζί με όλα τα σκεύη, τα οποία θεωρούσαν απαραί-τητα για τη μεταθανάτια ζωή. Έτσι, κατασκευάστηκαν μεγά-λα ταφικά μνημεία, τα οποία διακοσμούνταν με εξαιρετικέςτοιχογραφίες και στα οποία τοποθετούνταν πολύτιμα αντι-κείμενα. Ήδη από την εποχή εκείνη μαρτυρείται το φαινό-μενο της συστηματικής τυμβωρυχίας.


Η προσπάθεια γιατην εξάλειψη τηςπολυθεΐας

Η πολυθεΐα

Η πίστη στημεταθανάτια ζωή


Η γραφήΉδη από την 4η χιλιετία π.Χ. οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαντην ιερογλυφική γραφή. Το γεγονός αυτό δηλώνει το υψη-λό πολιτιστικό τους επίπεδο. Κατά τη διάρκεια του ΝέουΒασιλείου ένας απλός πολίτης είχε τη δυνατότητα να εκ-παιδευτεί ως γραφέας και να γίνει δημόσιος υπάλληλος,γεγονός που του προσέδιδε κύρος. Σημαντικό έργο τωνγραφέων υπήρξε η καταγραφή σε παπύρους γεγονότωναπό τη ζωή των φαραώ. Παράλληλα, ειδικευμένοι τεχνίτεςμε την καθοδήγηση των γραφέων σχεδίασαν σε τοίχουςμνημείων, ναών και τάφων κείμενα σε ιερογλυφική γραφή.

Το 1822 ο Γάλλος αιγυπτιολόγος Ζ. Σαμπολλιόν* απο-κρυπτογράφησε την ιερογλυφική γραφή διαβάζοντας τοκείμενο μιας τρίγλωσσης επιγραφής. Το κείμενο αυτό ήτανχαραγμένο σε στήλη με ιερογλυφικά, με απλοποιημένα ιε-ρογλυφικά της ελληνιστικής περιόδου και με ελληνικάστοιχεία. Το κείμενο της στήλης αυτής, που ονομάστηκε«στήλη της Ροζέτας»* από το όνομα της πόλης όπου βρέ-θηκε, υμνούσε τον Πτολεμαίο Έ *.

Τα γράμματαΣτα περισσότερα αιγυπτιακά κείμενα παρουσιάζονται σκη-νές από τη ζωή των φαραώ. Κείμενα λογοτεχνικά δε σώ-ζονται πολλά, καθώς η δυσκολία εκμάθησης της ιερογλυ-φικής γραφής λειτούργησε ως ανασταλτικός παράγονταςστην επιθυμία πολλών ανθρώπων να εκφραστούν γραπτώς.Αυτά που σώζονται είναι λαϊκές διηγήσεις, αλλά και ποιή-ματα θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου.

Οι επιστήμεςΗ ανάπτυξη της αστρονομίας έχει τις ρίζες της στην πα-ρακολούθηση των πλημμυρών του Νείλου και της κί-νησης των αστέρων. Έτσι, οι Αιγύπτιοι: α) καθιέρωσαν τοημερολόγιο των 365 ημερών, β) χώρισαν το έτος σε μήνες


Η αστρονομία

Το περιεχόμενο των κειμένων

Η αποκρυπτο-γράφηση της ιερογλυφικήςγραφής

Η σημασία τηςγραφής


και εβδομάδες και γ) προσδιόρισαν την ώρα βάσει τηςηλιακής σκιάς.

Η γεωμετρία αναπτύχθηκε χάρη στην ανάγκη μέτρησηςτων καλλιεργήσιμων εκτάσεων που χάνονταν λόγωτων πλημμυρών. Η κατασκευή των πυραμίδων μάς οδηγείστο συμπέρασμα ότι οι μαθηματικές επιστήμες ήταν ιδιαί-τερα ανεπτυγμένες.

Η ανατομία και η ιατρική γνώρισαν ιδιαίτερη ανάπτυξη μέ-σα από τη διαδικασία ταρίχευσης των νεκρών. Σε κεί-μενα της εποχής καταγράφονται διαγνώσεις και τρόποι θε-ραπείας. Οι γιατροί της Αιγύπτου είχαν μεγάλη φήμη ακό-μα και στον ελληνικό κόσμο.

Οι τέχνεςΟι τέχνες (αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική) βρίσκο-νταν στην υπηρεσία των φαραώ. Οι καλλιτέχνες, με ταέργα τους, είχαν ως στόχο την προβολή της ζωής και τηςδράσης των φαραώ.

Οι Αιγύπτιοι ηγεμόνες, θέλοντας να επιβληθούν μέσω τωνέργων τους, κατασκεύασαν μια σειρά από επιβλητικάμνημεία, όπως ήταν οι πυραμίδες του Χέοπος*, του Χε-φρήνος* και του Μυκερίνου* στην Γκίζα και οι μεγάλοι ναοί στο Λούξορ* και στο Καρνάκ*.

Οι Αιγύπτιοι είχαν τη συνήθεια να απεικονίζουν στους τοί-χους ναών και νεκρικών θαλάμων σκηνές από τη ζωή τωνφαραώ και των απλών ανθρώπων.

Οι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν σημαντικά τη γλυπτική, κατασκευά-ζοντας αγάλματα μικρών και μεγάλων διαστάσεων απόξύλο, πέτρα ή μέταλλα.

Οι Αιγύπτιοι δημιούργησαν πολλά έργα μικροτεχνίαςαπό μέταλλα ή πολύτιμους λίθους, που αποτελούν αξιό-λογη πηγή γνώσεων για τις καλλιτεχνικές επιλογές και ταεπιτεύγματα των Αιγυπτίων.


Η γεωμετρία

Η γλυπτική

Η ζωγραφική

Η αρχιτεκτονική

Τι εξυπηρετούσαν οι τέχνες;

Η ιατρική

Η μικροτεχνία



Ίσις: Η μεγάλη θεά των Αιγυπτίων, αδερφή και γυναίκα του Οσί-ριδος. Σε αυτήν οφείλεται ο θεσμός του γάμου και της οι-κογένειας.

Όσιρις: Ο θεός του Κάτω Κόσμου και των νεκρών. Δίδαξε στουςανθρώπους τις τέχνες και την κοινωνική οργάνωση.

Ώρος: Ουράνιος θεός, αδερφός του Οσίριδος.

Ζαν-Φρανσουά Γάλλος φιλόλογος και ιστορικός. Με την αποκρυπτογρά-φηση της ιερογλυφικής γραφής υπήρξε ο θεμελιωτής τηςεπιστήμης της αιγυπτιολογίας.

Ροζέτα: Πόλη της Αιγύπτου στα παράλια της Μεσογείου, κοντάστις εκβολές του Νείλου.

Πτολεμαίος Έ Βασιλιάς της Αιγύπτου (204-181 π.Χ.).

Χέοψ Ο πρώτος φαραώ της Δ́ αιγυπτιακής δυναστείας. Η πυ-ραμίδα του είναι η μεγαλύτερη από τις τρεις πυραμίδες τηςΓκίζας και ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Χεφρήν: Ο τρίτος φαραώ της Δ́ αιγυπτιακής δυναστείας. Κατέστηλαομίσητος εξαιτίας της καταναγκαστικής εργασίας πουεπέβαλε στον λαό του για την ανέγερση της πυραμίδας του,της δεύτερης από τις τρεις μεγάλες πυραμίδες της Γκίζας.

Μυκερίνος Ο τέταρτος φαραώ της Δ́ αιγυπτιακής δυναστείας. Βασί-λεψε την περίοδο 2609-2586 π.Χ.

Λούξορ: Πόλη της Άνω Αιγύπτου, στις όχθες του Νείλου.

Καρνάκ: Πόλη της Άνω Αιγύπτου, στις όχθες του Νείλου.

Χρονολόγηση

4η χιλιετία π.Χ.: Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν τη γραφή.

1822: Ο Ζ. Σαμπολλιόν αποκρυπτογραφεί την ιερογλυφική γραφή.


Σαμπολλιόν (1790-1832):

ο Επιφανής(210-181 π.Χ.):

(περ. 2800 π.Χ.):

(;-2586 π.Χ.):


Απαντήσεις στις ασκήσεις - δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου

1. Να προσδιορίσετε τη σημασία του γεωγραφικού παράγοντα στη διαμόρ-φωση και στην εξέλιξη του αιγυπτιακού πολιτισμού.

Ο Νείλος υπήρξε πηγή ζωής για την Αίγυπτο. Δικαίως ο Ηρόδοτος αποκαλείτη χώρα αυτή «δώρο του Νείλου». Ο Νείλος κάθε χρόνο πλημμύριζε. Μετάτην απομάκρυνση των νερών του, άφηνε ένα στρώμα λάσπης, το οποίο έκανετη γη εύφορη. Η γεωργία υπήρξε η βάση της αιγυπτιακής οικονομίας. Οι Αι-γύπτιοι καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, οπωροφόρα δέντρα και κηπευ-τικά. Στις όχθες του ποταμού μάζευαν παπύρους και λωτούς. Παράλληλα,ασχολήθηκαν και με το ψάρεμα. Το πλεόνασμα από την παραγωγή τους το εξή-γαν σε άλλες χώρες.

Σημαντική πρόοδο, λόγω των πλημμυρών του ποταμού, γνώρισαν και κά-ποιες επιστήμες. Η παρακολούθηση των πλημμυρών του Νείλου οδήγησε στηνανάπτυξη εμπειρικών αστρονομικών γνώσεων, ενώ η ανάγκη μέτρησης τωνκαλλιεργήσιμων εκτάσεων που χάνονταν λόγω των πλημμυρών συνέβαλε στηνανάπτυξη της πρακτικής γεωμετρίας.

2. Η προσεκτική παρατήρηση των εικόνων της σ. 23 σε ποια συμπεράσματασας οδηγεί όσον αφορά τις ασχολίες και την καθημερινή ζωή των κατοί-κων της αρχαίας Αιγύπτου;

Στις εικόνες αυτές παρουσιάζονται σκηνές από την αγροτική ζωή των Αιγυ-πτίων (όργωμα, θερισμός). Οι Αιγύπτιοι υπήρξαν, ως επί το πλείστον, αγροτι-κός λαός. Η ιδιότητά τους αυτή αποτυπώθηκε από τους ίδιους και στα έργα τέ-χνης τους.

3. Ποια είναι η σημασία της επινόησης και της χρήσης της γραφής από τουςΑιγύπτιους; (Να λάβετε υπόψη σας και το παράθεμα 4.)

Με την επινόηση της γραφής έγινε το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστο-ρία. Οι άνθρωποι απέκτησαν έτσι τη δυνατότητα να καταγράφουν και να μετα-δίδουν με ασφάλεια πληροφορίες και γνώσεις από τη μια γενιά στην άλλη. Ταγραπτά, αν δεν υποστούν φθορές ή ολοκληρωτική καταστροφή, διασώζουνμαρτυρίες και γεγονότα, τα οποία, δίχως αυτά, θα ήταν αδύνατον να γνωρί-ζουμε.



4. Πώς κρίνετε την προσπάθεια του Αμένοφι Δ́ (Ακενατών) για την εξάλει-ψη της πολυθεΐας; Ποιες αλλαγές θα μπορούσε να επιφέρει μια τέτοια με-ταρρύθμιση και γιατί δεν τελεσφόρησε;

Η προσπάθεια του Αμένοφι Δ́ για την επιβολή του μονοθεϊσμού στην Αίγυ-πτο, πέρα από τις αντιδράσεις των ιερέων του θεού Άμμωνος, οι οποίοι απει-λούνταν πλέον με εξαφάνιση, ίσως να απέτυχε και γιατί δεν έτυχε λαϊκής απο-δοχής. Είναι πολύ σημαντικό για την περάτωση μιας τέτοιας προσπάθειας ναείναι εξασφαλισμένη η λαϊκή αποδοχή.

Μια τέτοια μεταρρύθμιση θα είχε θετικά αποτελέσματα. Η λατρεία ενός καιμόνου πλέον θεού θα αποτελούσε συνδετικό στοιχείο μεταξύ του λαού. Οι δια-φοροποιήσεις σε έναν τόσο σημαντικό και καθημερινό τομέα της ανθρώπινηςζωής θα εξέλιπαν και όλοι οι υπήκοοι θα αποκτούσαν κοινά θρησκευτικά βιώ-ματα. Έτσι, δε θα υπήρχαν αντιπαλότητες, έχθρες και, πιθανόν, συγκρούσειςλόγω θρησκευτικών διαφορών. Ο λαός θα αποκτούσε θρησκευτική ομοιογέ-νεια, εξέλιξη που θα ευνοούσε την κοινωνική συνοχή και θα καθιστούσε τη δια-κυβέρνηση ασφαλέστερη και αποτελεσματικότερη.

Πιθανόν στη σκέψη του Αμένοφι να υπήρχε και η θέληση να πλήξει τις διά-φορες ομάδες ιερέων που υπήρχαν στην Αίγυπτο. Οι ομάδες αυτές ασκούσανμεγάλη επιρροή στον λαό και σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις θα μπορούσαννα εξελιχθούν σε κίνδυνο για την κεντρική εξουσία και τη συνοχή του κράτους.

5. Να συγκρίνετε τον τρόπο πολιτικής οργάνωσης των λαών της Μεσοποτα-μίας με αυτόν των Αιγυπτίων.

Το αιγυπτιακό κράτος είχε χαρακτήρα θεοκρατικό. Ο φαραώ αντιμετωπιζόταναπό τους υπηκόους του ως θεός, ήταν απροσπέλαστος και η θέλησή του ήταννόμος. Στη Μεσοποταμία, την περίοδο των Σουμερίων, κάθε πόλη με τις γύρωκοινότητες ήταν ανεξάρτητο κράτος. Επικεφαλής ήταν ο ηγεμόνας, ο οποίοςθεωρούνταν εκπρόσωπος του θεού, αλλά όχι θεός, όπως γινόταν στην Αίγυ-πτο. Κυβερνούσε με τη βοήθεια της οικογένειάς του και του ιερατείου. Η δομήτης πολιτικής οργάνωσης διατηρήθηκε, όταν στην περιοχή συγκροτήθηκαν ενιαία κράτη (Βαβυλωνιακό, Ασσυριακό).

Αξιοποίηση των πηγών

◾ Η σημασία του Νείλου για τους Αιγύπτιους

Σχολιασμός:Ο άνθρωπος στην ιστορική του διαδρομή συνδέθηκε στενά με το υγρό στοιχείο.



Ιδιαίτερα στην Αίγυπτο ο Νείλος αποτέλεσε πηγή ζωής. Το νερό των πλημμυρώνμετέφερε χώμα από την Άνω Αβυσσηνία (Αιθιοπία), το οποίο επικαθόταν στα χω-ράφια και τα καθιστούσε πολύ εύφορα. Όταν τα νερά αποσύρονταν, οι Αιγύπτιοικαλλιεργητές μπορούσαν να εξασφαλίσουν δύο και τρεις σοδειές. Αυτή την πλημ-μύρα οι Αιγύπτιοι την έκαναν θεό, τον οποίο ονόμασαν Χαπί, και τον ύμνησαν. Ηευγνωμοσύνη προς τον ευεργέτη γίνεται πηγή έμπνευσης. Αυτό το γεγονός προ-σεγγίζει ερμηνευτικά ο ιστορικός του παραθέματος. Η ζωή στην Αίγυπτο αναπτύ-χθηκε πέριξ και κατά μήκος του Νείλου. Η Αίγυπτος ήταν πράγματι «δώρο τουΝείλου».

Ερώτηση: Ποια η σχέση ανάμεσα στην προσφορά του Νείλου στη ζωήτης Αιγύπτου και στη θεοποίησή του;

◾ Οι πλημμύρες του Νείλου

Σχολιασμός:Ιστορικό γεγονός δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα της συνειδητής δράσης. Ένα φυ-σικό φαινόμενο που επηρεάζει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τη ζωή των ανθρώ-πων είναι επίσης ιστορικό γεγονός. Οι πλημμύρες του Νείλου αφορούν άμεσα τηζωή των Αιγυπτίων. Ο Ηρόδοτος επιθυμεί να ερμηνεύσει το φυσικό γεγονός καικρίνει και τις τρεις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί γι’ αυτό. Η πρώτη άποψη ότι ταμελτέμια εμποδίζουν τον Νείλο να εκβάλει τα νερά του απορρίπτεται από τον ιστο-ρικό. Η δεύτερη άποψη ότι ο Νείλος πηγάζει απευθείας από τον Ωκεανό κρίνεταιαπό τον ίδιο ως φανταστική. Αλλά και η τρίτη άποψη, ότι τα νερά προέρχονται απότα χιόνια που λιώνουν, δεν είναι πειστική.

Ο Ηρόδοτος δεν περιγράφει μόνο ένα γεγονός. Προσπαθεί, στον βαθμό πουτου επιτρέπει η γνώση του, να το ερμηνεύσει.

Ερώτηση: Τι δείχνουν αυτές οι τρεις ερμηνείες για τον τρόπο σκέψης τωνανθρώπων εκείνης της εποχής;

◾ Οι εργασίες για την κατασκευή της πυραμίδας του Χέοπος

Σχολιασμός:Εδώ ο Ηρόδοτος αφηγείται την κατασκευή της πυραμίδας του Χέοπος και μαςαποκαλύπτει τις μαρτυρίες στις οποίες βασίστηκε. Εν προκειμένω, είναι οι ιερείς.Αρκετά αξιόπιστη πηγή. Ο Χέοψ, ως απόλυτος μονάρχης, συνέλαβε μια ιδέα καιανέθεσε την υλοποίησή της σε ένα επιτελείο μηχανικών. Ως εργατικό δυναμικόχρησιμοποιήθηκε η ανθρώπινη μάζα. Το κτίσιμο κράτησε είκοσι χρόνια. Η πυρα-



μίδα του Χέοπος, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, υπήρξε αποτέλεσμα υψη-λής τεχνικής. Οι τεράστιες διαστάσεις της ερμηνεύονται ως έλλειψη μέτρου καιπροσπάθεια του ανθρώπου να παρέμβει στο αχανές τοπίο της ερήμου. Η πίστηστην αθανασία της ψυχής είναι η βασική αιτία. Ουσιώδης προϋπόθεση είναι η δια-τήρηση του σώματος μετά θάνατον.

Ερώτηση: Πώς συνδέεται η κατασκευή της πυραμίδας με την απόλυτη εξου-σία του φαραώ και την πίστη στη μετεμψύχωση;

◾ Η εφεύρεση της γραφής σύμφωνα με τις αιγυπτιακές παραδόσεις

Σχολιασμός:Στον διάλογο Φαίδρος, πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει ο Σωκράτης, όπως άλλωστεσε όλους τους πλατωνικούς διαλόγους. Στο παρόν απόσπασμα αντικείμενο τηςσυζήτησης είναι η πληροφορία ότι ο θεός Θεούθ «βρήκε τους αριθμούς και τηναριθμητική και τη γεωμετρία και την αστρονομία … και τα γράμματα». Ο Θεούθεπαίνεσε τις εφευρέσεις του αυτές στον βασιλιά της Αιγύπτου Θαμούς και του εί-πε ότι πρέπει να διαδοθούν στους Αιγύπτιους. Ιδιαίτερα τόνισε την αξία των γραμ-μάτων, τα οποία θα διευρύνουν τη μνήμη και θα αποβούν πηγή γνώσης και σο-φίας. Η γραφή ανέκαθεν θεωρούνταν θεϊκό δώρο. Ό,τι είναι δυσερμήνευτο απο-δίδεται στις θεϊκές δυνάμεις. (Βλέπε και την απάντηση στην ερώτηση 3 της ενό-τητας).

Ερώτηση: Ποια η σημασία της γραφής, σύμφωνα με τον θεό Θεούθ;

◾ Ένας γραφέας μιλάει για τα πλεονεκτήματα του επαγγέλματός του

Σχολιασμός:Από το β́ πρόσωπο των ρημάτων (εγκατέλειψες, άρχισες…) αντιλαμβανόμαστεότι πρόκειται για μια επιστολή της οποίας ο παραλήπτης είναι κάποιος γραφέας ήένας υποψήφιος γραφέας. Οι γραφείς στην Αίγυπτο ήταν λίγοι, προφανώς γιατίτο είδος της γραφής (ιερογλυφική) ήταν αρκετά δύσκολο στην εκμάθηση. Οι γρα-φείς αποτελούσαν ιδιαίτερη τάξη, η οποία είχε πολλά προνόμια, όπως να επικοι-νωνεί άμεσα με τον φαραώ και τους άρχοντες, να μην πληρώνει φόρο κ.ά. Με πλή-θος επιχειρημάτων και περισσή πειστικότητα ο συντάκτης του κειμένου διεκτρα-γωδεί την κατάσταση των αγροτών και προσπαθεί να μεταπείσει τον αδιάφορογραφέα ή υποψήφιο γραφέα. Εδώ, προφανώς, ταιριάζει η αριστοτελική ρήση«μετὰ λύπης γὰρ ἡ μάθησις».

Ερώτηση: Ποια τα προνόμια της τάξης των γραφέων;



Αξιοποίηση των εικόνων

◾ Η αρχαία Αίγυπτος

Σχολιασμός:Η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο αναπτύχθηκε κατά μήκος του Νείλου. Η φράση τουΗρόδοτου «η Αίγυπτος είναι δώρο του Νείλου» επιβεβαιώνεται παραστατικά μετον χάρτη.

Ερώτηση: Ποια η σημασία του Νείλου για την αρχαία Αίγυπτο;

◾ Τοιχογραφία από ταφικό ναό της Θήβας

Σχολιασμός:Στην τοιχογραφία κυριαρχεί η μορφή του άνδρα, ο οποίος παριστάνεται να κυ-νηγάει πουλιά, τα οποία κρύβονται ανάμεσα στους παπύρους. Μαζί του είναι καιδύο γυναίκες, η σύζυγος και η κόρη του. Η παράσταση, τυπικό δείγμα αιγυπτια-κής ζωγραφικής, αποδίδει το κεφάλι στην πλάγια όψη και το σώμα κατ’ ενώπιον.

Ερώτηση: Ποιες πληροφορίες αντλούμε από την τοιχογραφία;

◾ Ξύλινα ταφικά ομοιώματα

Σχολιασμός:Η πίστη στη μεταθανάτια ζωή οδήγησε στην καθιέρωση των κτερισμάτων. Η το-ποθέτηση κτερισμάτων στους τάφους αποτέλεσε συνήθεια πολλών λαών. Το πρώ-το κτέρισμα αποδίδει τις επαγγελματικές ασχολίες του νεκρού και το δεύτερο τηνανάγκη της διατροφής του. Ο ιστορικός μπορεί να αντλήσει πολλές πληροφορίεςαπό τα κτερίσματα.

Ερώτηση: Γιατί σε πολλούς λαούς υπήρχε η συνήθεια να τοποθετούνκτερίσματα στους τάφους;

◾ Αναπαράσταση τοιχογραφίας που απεικονίζει εργασίες θερισμού

Σχολιασμός:Η τοιχογραφία αυτή αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της αιγυπτιακής ζωγρα-φικής. Απεικονίζει σκηνή από θερισμό, την κορυφαία στιγμή της αγροτικής ζωής.Εντύπωση προκαλεί η κυριαρχία του κίτρινου χρώματος, το οποίο ταιριάζει με τηνεικόνα των δημητριακών που έχουν ωριμάσει.

Ερώτηση: Για ποιο λόγο απεικονίστηκαν σε τοιχογραφίες σκηνές από τονθερισμό;



◾ Μερική άποψη του ναού του Άμμωνα-Ρα στο Λούξορ

Σχολιασμός:Ιδιαίτερα επιβλητική είναι η μορφή σε τυπική στάση του φαραώ. Διακρίνονται οικίονες του ναού, που απολήγουν σε κιονόκρανο με τη μορφή άνθους ανοικτούπαπύρου. Εδώ συνδυάζεται η κοσμική με τη θεϊκή εξουσία.

Ερώτηση: Για ποιο λόγο είχε τοποθετηθεί το άγαλμα του φαραώ στον ναότου Άμμωνα-Ρα;

◾ Η θεά Άθωρ προστατεύει τον φαραώ Σέθο Ά

Σχολιασμός:Η θεά Άθωρ, που προστάτευε ζωντανούς και νεκρούς, εικονίζεται πλάι στον φα-ραώ Σέθο Ά , σε μια προσπάθεια να τονιστεί η στενή σχέση της εξουσίας του φα-ραώ με τις θεϊκές δυνάμεις. Οι μορφές παρουσιάζουν εντυπωσιακή φυσικότητα,στο πλαίσιο πάντοτε της προοπτικής της αιγυπτιακής τέχνης.

Ερώτηση: Τι συμβολίζει η τοιχογραφία;

◾ Τμήμα του καταλόγου των βασιλέων της Αιγύπτου

Σχολιασμός:Ο κατάλογος των βασιλέων της Αιγύπτου αποτελεί μια μεγάλης ιστορικής σημα-σίας μαρτυρία, καθώς συμβάλλει στη χρονολόγηση σημαντικών έργων της αιγυ-πτιακής ιστορίας. Με αυτόν μπορούμε να εντάξουμε πολλά ιστορικά γεγονόταστον χρόνο.

Ερώτηση: Ποια η σπουδαιότητα των καταλόγων των βασιλέων της Αιγύ-πτου;

◾ Άγαλμα γραφέα της εποχής του Αρχαίου Βασιλείου

Σχολιασμός:Οι γραφείς, γνώστες μιας δύσκολης γραφής, αποτελούσαν μια ξεχωριστή κοι-νωνική τάξη στην Αίγυπτο. Το άγαλμα εικονίζει έναν γραφέα τη στιγμή που εκεί-νος επιτελεί το έργο του. Οι γραφείς, λόγω της δυσκολίας του έργου τους, απο-λάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια στην αιγυπτιακή κοινωνία.

Ερώτηση: Ποια η θέση των γραφέων στην αιγυπτιακή κοινωνία;



◾ Κοσμήματα

Σχολιασμός:Εδώ εικονίζονται κοσμήματα σημαντικής τέχνης από χρυσό, ήλεκτρο και πολύτι-μους λίθους. Η μικροτεχνία γνώρισε σημαντική ανάπτυξη στην Αίγυπτο.

Ερώτηση: Με βάση τα κοσμήματα που εικονίζονται εδώ, ποια συμπερά-σματα βγάζετε για την ανάπτυξη της μικροτεχνίας στην Αίγυπτο;



ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΟΜΑΔΑ Α΄1ο ΘΕΜΑ1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητάτους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό που αντι-στοιχεί στην κάθε πρόταση.1. Η πολιτική οργάνωση στην αρχαία Αίγυπτο βασίστηκε στην ιδέα της θεοποίη-

σης του φαραώ.2. Ο σημαντικότερος θεός των Αιγυπτίων ήταν ο Όσιρις. 3. Η ανάπτυξη της Αιγύπτου οφειλόταν στις πλημμύρες του Νείλου. 4. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή. 5. Ο Μέγας Αλέξανδρος αντιμετωπίστηκε στην Αίγυπτο με εχθρικό τρόπο.

5 μονάδες

(ΙΙ). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα απότις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Προσφωνήθηκε γιος του Άμμωνα-Δία ο:α. Ψαμμήτιχος ⎕β. Κύρος Β´ ⎕γ. Μέγας Αλέξανδρος ⎕δ. Ακενατών ⎕

2. Οι Αιγυπτιολόγοι αποκάλεσαν Μέγα τον:α. Ακενατών ⎕β. Τούθμωσι Β΄ ⎕γ. Τούθμωσι Γ΄ ⎕δ. Ραμσή Β΄ ⎕

3. Οι μεγάλες πυραμίδες στην Γκίζα κατασκευάστηκαν στα χρόνια:α. του Αρχαίου Βασιλείου ⎕β. του Μέσου Βασιλείου ⎕γ. του Νέου Βασιλείου ⎕δ. της διακυβέρνησης

της χώρας από τον Μέγα Αλέξανδρο ⎕


4. Κατά τη διάρκεια του Μέσου Βασιλείου κατέλαβαν την Αίγυπτο οι:α. Έλληνες ⎕β. Πέρσες ⎕γ. Υξώς ⎕δ. Φοίνικες ⎕

5. Η Αίγυπτος ενσωματώθηκε στην περσική αυτοκρατορία το:α. 539 π.Χ. ⎕β. 525 π.Χ. ⎕γ. 490 π.Χ. ⎕δ. 333 π.Χ. ⎕ 5 μονάδες

1.β. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων:Αρχαίο Βασίλειο της Αιγύπτου – Νέο Βασίλειο της Αιγύπτου

5 + 10 = 15 μονάδες

2ο ΘΕΜΑ2.α. Πώς αποκρυπτογραφήθηκαν τα ιερογλυφικά και ποιες πληροφορίες μάςπροσέφερε η αποκρυπτογράφησή τους;

10 μονάδες

2.β. Τι γνωρίζετε για τη θρησκεία των Αιγυπτίων;15 μονάδες

ΟΜΑΔΑ Β΄1ο ΘΕΜΑΤι γνωρίζετε για την κοινωνία των Αιγυπτίων;

25 μονάδες

2ο ΘΕΜΑΜελετήστε το παρακάτω κείμενο και απαντήστε στην ερώτηση:«Την ιατρική στην Αίγυπτο τη μοιράζουν ως εξής: ο κάθε γιατρός ειδικεύεται σε μίαμόνο αρρώστια, όχι σε περισσότερες. Γι’ αυτό και υπάρχουν πλήθος γιατροί, άλ-λοι ειδικοί στα μάτια, άλλοι στο κεφάλι, άλλοι στα δόντια, άλλοι στην κοιλιά, άλ-λοι στις γενικές αρρώστιες».

Ηρόδοτος Β, 84

Ερώτηση: Τι φανερώνει το κείμενο για την πρόοδο των επιστημών και γε-νικότερα για τον πολιτισμό της Αιγύπτου;

25 μονάδες



/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice

ISTORIA 001-004 Layout 1 · 2015-09-08 · 6 ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Στην Κάτω...

Documents

Transcript of ISTORIA 001-004 Layout 1 · 2015-09-08 · 6 ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Στην Κάτω...