ESPON 2013 Programme

«Τα ευρήματα του ESPON στην υπηρεσία ενός νέου

υποδείγματος περιφερειακής ανάπτυξης στην Ελλάδα»

Το ESPON είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που παρέχει έννοιες, δεδομένα και τεχνικές για την ανάπτυξη αποτελεσματικών και βιώσιμων χωρικών πολιτικών

Το

Πρόγραμμα ESPON 2013

Το Πρόγραμμα ESPON 2013, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Παρακολούθησης για την Eδαφική Aνάπτυξη και Συνοχή, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 7 Νοεμβρίου 2007. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος των €47 εκ. συγχρηματοδοτείται κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης στο πλαίσιο του Στόχου 3 για την Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία. Το υπόλοιπο χρηματοδοτείται από τις 31 συμμετέχουσες χώρες, 27 κράτη μέλη της ΕΕ καθώς και την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία.

Η αποστολή του προγράμματος ESPON 2013 είναι να : «Υποστηρίξει την ανάπτυξη πολιτικής σε σχέση με το στόχο της εδαφικής συνοχής και μια αρμονική ανάπτυξη του ευρωπαϊκού εδάφους, αφενός : 1) παρέχοντας συγκρίσιμες πληροφορίες, τεκμηρίωση, αναλύσεις και σενάρια σχετικά με την εδαφική δυναμική και αφετέρου : 2) αποκαλύπτοντας το εδαφικό κεφάλαιο και τις δυνατότητες για ανάπτυξη των περιφερειών και μεγαλύτερων περιοχών συμβάλλοντας στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, την εδαφική συνεργασία και τη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη».

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο : www.espon.eu

Εθνικό Σημείο Επαφής (ΕΣΕ ESPON) στην

Ελλάδα

Το Εθνικό Σημείο Επαφής ESPON 2013 έχει αναληφθεί από

το Πάντειο Πανεπιστήμιο και υλοποιείται σε συνεργασία με την Ειδική Υπηρεσία Στρατηγικής, Σχεδιασμού και Αξιολόγησης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΕΥΣΣΑΑΠ) του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Το εργαστήριο διευθύνεται από την Δρ.Στέλλα Kυβέλου, γεωγράφο-χωροτάκτη, Επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Aνάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου. Μέλη ΔΕΠ του ίδιου Τμήματος αλλά και άλλων Πανεπιστημιακών Τμημάτων επικουρούν το Έργο του ΕΣΕ. Η Μονάδα έχει επίσης πολλούς εξωτερικούς συνεργάτες που συμβάλλουν κατά περίπτωση σε συνάρτηση με την πλούσια θεματολογία του ESPON.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο: www.espon2013.panteion.gr

Το Eλληνικό Εθνικό Σημείο Επαφής είναι εταίρος στο Έργο ESPON-INTERSTRAT και συντονιστής Εταίρος στο Έργο ESPONTrain που αφορά στην εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση στη γνώση του ESPON. Οι δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν από το ελληνικό EΣΕ εστιάζονται στην οικοδόμηση μιας στρατηγικής δέσμευσης των ελληνικών φορέων. Σε αυτό το πλαίσιο έχει παραχθεί ένα έγγραφο στρατηγικής (engagement strategy paper), έχει σχεδιαστεί και εκπονηθεί υλικό για την ενημέρωση των φορέων (stakeholders) και έχουν πραγματοποιηθεί δύο διαδραστικές συναντήσεις (Μάρτιο 2011 και Νοέμβριο 2011) με την παρουσία του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, των νέων Περιφερειών που προέκυψαν από τον Καλλικράτη και άλλων αρμόδιων φορέων

Text

Η 2η Συνάντηση Εργασίας ESPON-INTERSTRAT οργανώνεται από το Εθνικό Σημείο Επαφής ESPON* 2013 στο

πλαίσιο κοινού προγράμματος κεφαλαιοποίησης και διάχυσης των αποτελεσμάτων του ESPON2013, με την επωνυμία ESPON-INTERSTRAT που αφορά στις ολοκληρωμένες στρατηγικές χωρικής ανάπτυξης (ITDS). Η Συνάντηση αρθρώνεται σε τρεις Στρογγυλές Τράπεζες που θα συντονίζονται από δημοσιογράφους και θα διαπραγματεύονται αντίστοιχα :

Την περιφερειακή οργάνωση με βάση τη νέα γεωγραφία του Καλλικράτη και πώς αυτή μπορεί να ενσωματώσει στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης επ’ ωφελεία των Δήμων και Περιφερειών, στο πλαίσιο και της Πολιτικής Συνοχής μετά το 2013

Tα ευρήματα του ESPON2013 μέσα από τα Έργα στα οποία έχουν συμμετάσχει ελληνικές ομάδες μελέτης και έρευνας και η χρησιμότητά τους για τη χάραξη πολιτικής στην Ελλάδα.

Την ενεργοποίηση των πόλεων ως κινητήριων μηχανών για την έξυπνη, αειφόρο και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη στην Ευρώπη, μέσα από τη διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και ρύθμισης.

* Ευρωπαϊκό Δίκτυο Παρατήρησης για τη Χωρική Ανάπτυξη και Συνοχή

Το Έργο ESPON INTERSTRAT

Στόχος του έργου είναι η ενθάρρυνση και διευκόλυνση της χρήσης των ευρημάτων του ESPON στη δημιουργία και παρακολούθηση ολοκληρωμένων στρατηγικών τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης καθώς και η υποστήριξη της διακρατικής εκμάθησης για την τρέχουσα και δυνητική συμβολή του ESPON στην ολοκληρωμένη χάραξη πολιτικής. Επίκεντρο είναι η ενεργητική διαδικασία μάθησης, χρησιμοποιώντας την ανάλυση του ESPON και των σχετικών δεδομένων στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων στρατηγικών τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Το έργο στοχεύει στη μεγιστοποίηση της διακρατικής συνεργασίας που αναγνωρίζει τη σημασία της συνεργασίας στο πλαίσιο της ποικιλομορφίας των θεσμικών πρακτικών και περιφερειακών δυνατοτήτων που χαρακτηρίζουν τις ευρωπαϊκές χωρικές ενότητες. Κύρια αποτελέσματα κεφαλαιοποίησης

• Να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τη χρήση των ευρημάτων του ESPON στη δημιουργία και την παρακολούθηση ολοκληρωμένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης (ITDS) και να υποστηριχθεί η διακρατική εκμάθηση για την τρέχουσα και δυνητική συμβολή του ESPON για την ολοκληρωμένη χάραξη πολιτικής. • Να διευκολυνθεί η διακρατική ανταλλαγή ιδεών και εμπειρίας, καθώς και δεδομένων για την ανάπτυξη, εφαρμογή και παρακολούθηση των ολοκληρωμένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του προγράμματος ESPON. • Η ανάπτυξη και εφαρμογή μιας διακρατικής προσέγγισης για την μεταφορά γνώσης μεταξύ των επιστημόνων του ESPON και των φορέων χάραξης πολιτικής αλλά και των επαγγελματιών από τις συμμετέχουσες χώρες στο πλαίσιο του ESPON. • H τόνωση του ενδιαφέροντος από τους επαγγελματίες και τους ενδιαφερόμενους για στοχευμένα αναλυτικά παραδοτέα του άξονα 2 του προγράμματος ESPON 2013. • Η διερεύνηση της χρησιμότητας των συμπερασμάτων του ESPON για την ανάπτυξη των ITDS. • Να υποστηρίξει το διεθνές ενδιαφέρον για την εκπόνηση ITDS, κάτι που μπορεί να συμβάλει στην ανταγωνιστικότητα και τη συνοχή μέσο της ανάπτυξης των περιφερειών της Ευρώπης. Κύριες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν • Διακρατική ανταλλαγή πρακτικών για την εμπλοκή αυτών που εφαρμόζουν ITDS στο πλαίσιο του προγράμματος ESPON μέσω των εθνικών στρατηγικών δέσμευσης που αντικατοπτρίζουν τις ικανότητες του κάθε ECP και του εθνικού τους πλαισίου. • Καινοτόμα και αποδοτική χρήση της διαδικτυακής πλατφόρμας, που συνδέεται με την ιστοσελίδα του προγράμματος ESPON, ενθαρρύνει τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων και υποστηρίζει τη διακρατική μάθηση. • Στοχευμένος σχεδιασμός του υλικού διάδοσης που βασίζεται στη διακρατική μάθηση γύρω από την κεφαλαιοποίηση του ESPON στο τομέα των ολοκληρωμένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης. • Η διοργάνωση διαδραστικών εκδηλώσεων στην κάθε χώρα εταίρο, διερευνώντας τις ITDS στο πλαίσιο του ESPON, οι οποίες έχουν, μεταξύ άλλων, στόχο να παραδώσουν, ειδικά σχεδιασμένο επιδεικτικό υλικό στην εθνική γλώσσα. • Η διακρατική δικτύωση για την ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με το ρόλο του Εθνικού Σημείου Επαφής ως συνδέσμου μεταξύ του

ESPON και των εθνικών και περιφερειακών χρηστών του ESPON.

Το Πρόγραμμα ESPON – Το Έργο ESPON INTERSTRAT Οι δραστηριότητες του Εθνικού Σημείου Επαφής

1η ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ-ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ESPON-INTERSTRAT ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ "ΣΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ ΙΙ", 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2011

«Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης μέσα

από το Έργο διακρατικής δικτύωσης ESPON- INTERSTRAT: προς το Ελληνικό Παρατηρητήριο

χωρικής ανάπτυξης και συνοχής» Η 1η Διαδραστική Συνάντηση Εργασίας ESPON-INTERSTRAT οργανώθηκε από το Εθνικό Σημείο Επαφής ESPON 2013 σε συνεργασία με το Βουλγαρικό και το Ιταλικό ΕΣΕ και με την παρουσία του Κυπριακού και του ΕΣΕ της Μάλτας. Συμμετείχαν επίσης φορείς χάραξης πολιτικής ( Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμοι), Ερευνητικοί φορείς και Πανεπιστήμια, Εταρείες συμβούλων, ΜΗΚΥΟ καθώς και πλήθος φοιτητών. Τα Πρακτικά της Συνάντησης έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΣΕ: www.espon2013.panteion.gr

Εξ αριστερών : Σπ.Σπυρίδων, Περιφ.Σύμβουλος Αττικής, Στέλλα Κυβέλου, Διευθύντρια ΕΣΕ ESPON, Maria Prezioso, Διευθύντρια Ιταλικού ΕΣΕ ESPON

Eξ αριστερών: Ν.Χιωτίνης, Project Manager INTERSTRAT, Στέλλα Κυβέλου, Διευθύντρια ΕΣΕ ESPON, Πέτρος Τατούλης, Περιφερειάρχης Πελοποννήσου, Διαμαντής Μπασαντής, Δρ Επικοινωνίας,δημοσιογράφος

2η ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ-ΑΝΟΙΧΤΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ESPON-INTERSTRAT ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ "ΣΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ ΙΙ", 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

«Τα ευρήματα του ESPON στην υπηρεσία ενός νέου

υποδείγματος περιφερειακής ανάπτυξης: Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης για τις ευρωπαϊκές

περιφέρειες και τις πόλεις» Η 2η Συνάντηση Εργασίας ESPON-INTERSTRAT οργανώθηκε από το Εθνικό Σημείο Επαφής ESPON 2013 και αρθρώθηκε σε τρεις Στρογγυλές Τράπεζες που συντονίστηκαν από δημοσιογράφους και διαπραγματεύθηκαν αντίστοιχα : Α. Την περιφερειακή οργάνωση με βάση τη νέα γεωγραφία

του Kαλλικράτη και πως αυτή μπορεί να ενσωματώσει στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης επ' ωφελεία των Δήμων και Περιφερειών, στο πλαίσιο και της Πολιτικής Συνοχής μετά το 2013 Β. Tα ευρήματα του ESPON2013 μέσα από τα Έργα στα

οποία έχουν συμμετάσχει ελληνικές ομάδες μελέτης και έρευνας και η χρησιμότητά τους για τη χάραξη πολιτικής στην Ελλάδα, και τέλος Γ. Την ενεργοποίηση στων πόλεων ως κινητήριων

μηχανών για την έξυπνη, αειφόρο και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη στην Ευρώπη, μέσα από τη διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και ρύθμισης. Πλήρης έκθεση τύπου της Συνάντησης έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΣΕ : www.espon2013.panteion.gr

Οι δραστηριότητες του Εθνικού Σημείου Επαφής

Προσανατολισμός των πόλεων

Το Έργο FOCI (Μελλοντικοί Προσανατολισμοί για τις Πόλεις, Future Orientations for Cities) εστιάστηκε σε τρεις ερευνητικούς τομείς: • στη λειτουργία, τις τάσεις εξέλιξης και τις δυνατότητες των

ευρωπαϊκών πόλεων από την σκοπιά της ανταγωνιστικότητας, της κοινωνικής συνοχής και του περιβάλλοντος

• στη σχέση των πόλεων με την ενδοχώρα τους, με έμφαση στο ρόλο στους ως κινητήρων της ανάπτυξης

• στην ανάλυση των υπαρχόντων και στον εντοπισμό δυνητικών «πολυκεντρικών» συνεργασιών ανάμεσα στις πόλεις για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της παροχής υπηρεσιών.

Ειδικότερα μελετήθηκαν ζητήματα που αναφέρονται σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες: • στην ενδο-αστική κλίμακα, σημαντικότερο ζήτημα ήταν η

κοινωνική συνοχή. Κύριες παράμετροι ήταν εδώ η κοινωνικοοικονομική πόλωση, η μετανάστευση, οι μεταφορές, η ποιότητα του περιβάλλοντος κλπ

• στις ευρύτερες περιοχές των πόλεων, κύριο ερώτημα ήταν η σχέση μεταξύ του πυρήνα και των περιφερειακών ζωνών

• στην περιφερειακή, στην εθνική και στην ευρωπαϊκή κλίμακα κύριο ζήτημα αποτέλεσε η δικτύωση των πόλεων.

Ως προς τις μελλοντικές κατευθύνσεις το έργο διατύπωσε δυο κύρια σενάρια υποθέσεων: Πράσινη Οικονομία : ταχεία ανάκαμψη από την κρίση σε

παγκόσμια κλίμακα, με ευρωπαϊκό προσανατολισμό για την πράσινη οικονομία και με νέο πρότυπο ενέργειας Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Δυναμικού : δεν υπάρχει ταχεία

ανάκαμψη σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει έμφαση στην συνοχή, στην ενίσχυση των ευρωπαϊκών βιομηχανιών και του δυναμικού των περιφερειών.

Εικόνα 3: Πληθυσμιακές μεταβολές (%) 1991-2006 ανά περιοχές NUTS3 και πληθυσμός FUAs το 2000 στις χώρες των Ανατολικών Βαλκανίων (FOCI)

Νησιωτικές Περιοχές και Οικονομική

Ανάπτυξη Σύμφωνα με το Έργο EUROISLANDS, διαπιστώθηκε μεγάλη διαφοροποίηση των νησιών της Ευρώπης σε όλους τους τομείς εξέτασής τους. Στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης υπάρχουν νησιά με υψηλές επιδόσεις , όπως τα νησιά Άλαντ της Βαλτικής και οι Βαλεαρίδες νήσοι και νησιά με χαμηλές επιδόσεις όπως το Γκόζο (μικρό νησί στο Μαλτέζικο αρχιπέλαγος) , τα Ιόνια νησιά, το βόρειο Αιγαίο, η Σικελία και η Σααρέμα. Παρότι στο σύνολό τους τα νησιά δεν συγκαταλέγονται πλέον στις περισσότερο υπανάπτυκτες περιοχές, στην πλειονότητά τους έχουν επιδόσεις κατώτερες από αυτές των κρατών τους, με ένα ακαθάριστο προϊόν μόλις στο 79,2% αυτού της Ευρώπης. Τα νησιά με την υψηλότερη οικονομική ανάπτυξη μπορούν να τα διακριθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες : σε αυτά που είναι προσανατολισμένα σε μια σαφή δραστηριότητα χαμηλής προστιθέμενης αξίας, όπως είναι ο τουρισμός (Βαλεαρίδες νήσοι, Κύπρος, Δωδεκάνησος, Ζάκυνθος, Κυκλάδες, και άλλα) και σε αυτά που δραστηριοποιούνται σε δραστηριότητες με διεθνή εμβέλεια, π.χ. ενέργεια ή μεταφορές (λ.χ. νησιά Άλαντ, Σέτλαντ, Γκότλαντ, κ.α.). Γενικώς πάντως οι μακρόπνοες προοπτικές είναι επισφαλείς για τα νησιά, εξ αιτίας της κυριαρχίας των δραστηριοτήτων χαμηλής προστιθέμενης αξίας και εξ αιτίας του ότι ο διεθνής ανταγωνισμός έχει ως συνέπεια την ολοένα και περισσότερο υποβάθμιση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων .

Εικόνα 4: ΑΕΠ κατά κεφαλή σε νησιά-κράτη και νησιωτικές περιοχές (EUROISLANDS)

Προσανατολισμός των πόλεων - Νησιωτικές περιοχές

Αγροτικές Περιοχές – Σχέση Πόλης Υπαίθρου

Αποτελεί πρόκληση η χρήση των ευρημάτων του EDORA για τη χάραξη πολιτικών διαφοροποίησης και ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη σημερινή οικονομική συγκυρία. Στην Ελλάδα, το Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης θέτει ως στόχο τη βελτίωση της ελκυστικότητας και την αποκατάσταση της δημογραφικής ευρωστίας της υπαίθρου, με τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης στους κατοίκους της, όπως και η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στις υπηρεσίες, στις υποδομές και στη γνώση. Οι αναγκαίες παρεμβάσεις συνοψίζονται στη συνέχεια: -Τόνωση της λειτουργικής συνέχειας του ιεραρχημένου δικτύου αστικών κέντρων μέχρι τους μικρότερους οικισμούς, με συμπληρωματικότητα ρόλων. -Εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας στη χωροθέτηση υπηρεσιών και υποδομών, ώστε να είναι το δυνατόν πλησιέστερα στους κατοίκους της υπαίθρου. -Ριζική βελτίωση της πρόσβασης προς υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις που κατ’ ανάγκη διατίθενται μόνο σε μεγαλύτερα αστικά κέντρα μέσω: (α) καλύτερης και οικονομικότερης (ή και επιδοτούμενης στο νησιωτικό χώρο) συγκοινωνίας και (β) χρήσης νέων τεχνολογιών (όπως τηλεϊατρικής, τηλε-εκπαίδευσης και λοιπών υπηρεσιών διαδικτύου). -Ενίσχυση και ενδυνάμωση των δεσμών μεταξύ αστικών κέντρων και υπαίθρου σε αντικείμενα όπως: (α) προσφορά ποιοτικού τουρισμού στον αστικό πληθυσμό, με ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της υπαίθρου και ιδιαίτερα των παραδοσιακών οικισμών, και (β) αμεσότητα πρόσβασης του αστικού πληθυσμού σε ποιοτικά προϊόντα αγροτικής παραγωγής. − Προστασία του αγροτικού χώρου από την ανεξέλεγκτη διάχυση των αστικών λειτουργιών και ενθάρρυνση της δόμησης σε οργανωμένους υποδοχείς. Αποτελεσματική διαχείριση των εκπομπών αέριων ρύπων, υγρών αποβλήτων και απορριμμάτων. Ενθάρρυνση και συγκέντρωση εμπορικών δραστηριοτήτων κλίμακας και συναφών υπηρεσιών σε ζώνες ελέγχου της δόμησης.

Αγροτικές Περιοχές Οι αγροτικές περιοχές της ΕΕ διαφοροποιούνται και ταξινομούνται σύμφωνα με το πρόγραμμα EDORA σε :

κυρίως αγροτικές περιοχές

αγροτικά κέντρα κατανάλωσης κοντά σε αστικά

κέντρα

διαφοροποιημένες αγροτικές περιοχές σε

σύνδεση με την βιομηχανία

διαφοροποιημένες αγροτικές περιοχές σε

σύνδεση με υπηρεσίες.

Οι αγροτικές περιοχές στο Νότο της ΕΕ και στην Ανατολική Ευρώπη τείνουν να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένες στο πρωτογενή τομέα παραγωγής σε αντίθεση με περιοχές στην Δυτική και Βόρεια Ευρώπη όπου η νέα Αγροτική Οικονομία στηρίζεται τόσο στο πρωτογενή όσο και στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας. Η ελληνική ύπαιθρος ταξινομείται με ελάχιστες εξαιρέσεις στον πρώτο από τους προαναφερθέντες τύπους. Σε γενικές γραμμές αναμένεται ότι οι δύο τελευταίοι τύποι περιοχών υπερτερούν στην αναπτυξιακή δυναμική έναντι των πρώτων κυρίως σε σχέση με την δημιουργία εισοδήματος. Σε κάθε περίπτωση το κύριο ζήτημα είναι ότι η διαφοροποίηση μπορεί να αποτελέσει κλειδί της επιτυχούς αναπτυξιακής πορείας αλλά απαιτεί γνώση και στρατηγική. Η αποτελεσματική ανάπτυξη της υπαίθρου πρέπει να στηρίζεται στην διαφορετικότητα της, στην δημιουργία νέων σχέσεων υπαίθρου-υπαίθρου, υπαίθρου-αστικού κέντρου και υπαίθρου-παγκόσμιου χώρου.

Εικόνα 5: Κατηγοριοποίηση ευρωπαϊκού χώρου ως προς την υπερίσχυση της αγροτικής οικονομίας (EDORA)

Εικόνα 6: Εταιρική σχέση πόλης-υπαίθρου (Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης )

Εικόνα 2: Κλιματική Αλλαγή και περιφερειακές οικονομίες (ESPONClimate)

Σύμφωνα με το εννοιολογικό πλαίσιο της μελέτης ESPONClimate project η έκθεση και η ευαισθησία μιας περιφέρειας διαμορφώνουν τις ενδεχόμενες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή. Η δυναμική μιάς χώρας/περιφέρειας να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις ορίζεται ως η ικανότητα προσαρμογής. Ο συνδυασμός των παραπάνω διαμορφώνει την ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή. Για τον υπολογισμό των δεικτών γίνεται χρήση του μοντέλου CCLM, όσο και του Α1Β σεναρίου. Συμπερασματικά και με στόχο την βιωσιμότητα της Ευρωπαϊκής οικονομίας, η λήψη αποφάσεων και ο καθορισμός περιφερειακής πολιτικής θα πρέπει γενικά να λάβει υπόψη:

το πώς η γεωργία μπορεί να προσαρμοστεί στις αλλαγές της θερμοκρασίας

το πώς η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας θα επηρεάσει την αλιεία

την ανθεκτικότητα των ενεργειακών δικτύων στις νέες περιφερειακές ανάγκες ζήτησης

τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να αναπτυχθεί η τουριστική βιομηχανία

Όπως διαφαίνεται και από την Εικόνα 2, έχουν επισημανθεί

διαφορετικοί τύποι περιφερειών που θα επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή: Νότιο –Κεντρική Ευρώπη, οι περιοχές της Βόρειας Ευρώπης, η Βορειο-Κεντρική Ευρώπη, η Βορειοδυτική Ευρώπη και η περιοχή της Μεσογείου όπου αναμένεται μεγάλη αύξηση στην μέση θερμοκρασία και στον ετήσιο μέσο αριθμό καλοκαιρινών ημερών, παράλληλα με σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων τους καλοκαιρινούς μήνες και σημαντική μείωση των ημερών με παγετό.

Κλιματική Αλλαγή Σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές Περιφέρειες αναμένεται να επηρεαστούν από την συνεχώς αυξανόμενη κλιματική μεταβολή. Η ανάγκη προσαρμογής σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο κλίμα είναι κατά συνέπεια ιδιαίτερα υψηλή. Το Έργο ESPONClimate (Κλιματική Αλλαγή και Χωρικές Επιδράσεις σε Περιφέρειες και Τοπικές Οικονομίες, Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies), αποτελεί μια μελέτη εφαρμοσμένης έρευνας του προγράμματος ESPON 2013. Πρόκειται για μια πανευρωπαϊκή αξιολόγηση ευαισθησίας των περιφερειών της ΕΕ στην κλιματική αλλαγή, ανιχνεύοντας τυπολογίες σε ότι αφορά στην έκθεση ( exposure) στην κλιματική αλλαγή, στην ευαισθησία, ( sensitivity) στις επιπτώσεις ( impacts) και στην ευπάθεια ( vulnerability) του ευρωπαϊκού χώρου. Ως πεδίο της έρευνας επιλέχθηκε όλη η Ευρώπη προκειμένου να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων για την ανάπτυξη μι ευρωπαϊκής χωρικής πολιτικής για την κλιματική αλλαγή. Όπως φαίνεται και στη Εικόνα 1 η ικανότητα προσαρμογής των

περισσοτέρων περιφερειών στην κλιματική αλλαγή είναι περιορισμένη. Το φυσικό περιβάλλον, ο τουρισμός, η γεωργία και γενικότερα η οικονομική δραστηριότητα δεν είναι παρά μερικοί απ’ τους τομείς που πλήττονται αισθητά. To Έργο προτείνει μεταξύ άλλων:

την έξυπνη ανάπτυξη, βασιζόμενη στη γνώση και την καινοτομία.

τη βιώσιμη ανάπτυξη με την προώθηση μιας πιο αποτελεσματικής, πράσινης και ανταγωνιστικής οικονομίας

τη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, την ενθάρρυνση της οικονομίας αύξουσας απασχόλησης με στόχο την εδαφική και κοινωνική συνοχή

τη διαχείριση κινδύνου φυσικών καταστροφών

τη διεθνική συνεργασία Εικόνα 1: Οι πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

ESPON Climate : Η χωρική διάσταση της κλιματικής αλλαγής

Mελέτη περίπτωσης του ESPON Climate : Η Μεσόγειος

Μελέτη Περίπτωσης: Η Μεσόγειος Ο πίνακας που ακολουθεί, παρουσιάζει τις μεταβλητές για κάθε παράμετρο και υποπαράμετρο που χρησιμοποιήθηκαν ώστε να εκτιμηθεί η ευπάθεια σε κάθε ζώνη μελέτης για την περιοχή της Μεσογείου.

Παράμετρος Υποπαράμετρος Μεταβλητή

Έκθεση Μείωση στην διαθεσιμότητα του νερού (Ποσοστό εκ των υφιστάμενων πηγών)

Ευαισθησία

Οικονομική Ευαισθησία Θέσεις εργασίας στον ξενοδοχειακό τομέα

Φυσική Ευαισθησία Τουριστική υποδομή (αριθμός κρεβατιών σε ξενοδοχεία και διαμερίσματα)

Περιβαλλοντική Ευαισθησία

Μέγεθος αστικής επέκτασης

Κατά κεφαλή κατανάλωση νερού στις τουριστικές περιοχές

Κοινωνική Ευαισθησία Τουριστικός πληθυσμός επιρρεπής στην έλλειψη νερού

Ικανότητα Προσαρμογής

Οικονομική Περιφερειακό εισόδημα

Τεχνολογική Ικανότητα αφαλάτωσης

Επανάχρηση νερού

Πίνακας 1: Μεταβλητές εκτίμησης ευπάθειας

Η Περίπτωση της Ελλάδας Επιμέρους μελέτες έχουν αναδείξει τον φυσικό πλούτο της Ελλάδας αλλά και τους κινδύνους που απειλούν το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον της. Πρόκειται για μια χώρα με εξαιρετικά μεγάλο μήκος ακτογραμμής, περίπου 16.300 χλμ, εκ των οποίων περίπου τα 1.000 χλμ. αποτελούν περιοχές υψηλής ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή. Η ευπάθεια έγκειται στον κίνδυνο ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας (που κατ’εκτίμηση θα αυξηθεί μέχρι το 2100 μεταξύ 0,2 και 2 μέτρων). Από το σύνολο της ακτογραμμής της Ελλάδος, περίπου το 20% αποτελεί ακτές με μέτρια έως υψηλή ευπάθεια στις αναμενόμενες, βάσει των εκτιμήσεων, εξελίξεις. Οι συνέπειες τόσο των μακροχρόνιων μεταβολών της στάθμης της θάλασσας όσο και των παροδικών ακραίων καταστάσεων αφορούν πολλούς κλάδους της οικονομίας, μεταξύ των οποίων τον τουρισμό, τις χρήσεις γης και τις μεταφορές.Η αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι, η αισθητή μείωση των βροχοπτώσεων, η αύξηση των έκτακτων καιρικών φαινομένων και του κινδύνου πυρκαγιάς δεν είναι παρά μερικές από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Με βάση την έρευνα του Προγράμματος ESPONClimate με εξαίρεση κάποιους νομούς της Κρήτης, οι επιπτώσεις για την Ελλάδα είναι αρνητικές.

Η Περιφέρεια Πελοποννήσου: Υπάρχουσα

κατάσταση και προοπτικές

Με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου (αγροτική οικονομία, με χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας, υποαπασχόληση, γήρανση του πληθυσμού, αργά εξελισσόμενος τριτογενής τομέας στον οποίο η τουριστική δραστηριότητα συμμετέχει με χαμηλά ποσοστά), συμπεραίνουμε ότι η παραγωγική δομή της Περιφέρειας διατηρεί σε λανθάνουσα κατάσταση όλα εκείνα τα στοιχεία, τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν έντονα αναπτυξιακά προβλήματα στον κοινωνικο-οικονομικό ιστό, αν ληφθεί υπόψη η ένταση του ανταγωνισμού και η σταδιακή μείωση έως και εξάλειψη των ενισχύσεων της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, καθώς και οι σημαντικές ενδοπεριφερειακές και διατοπικές ανισότητες. Ταυτόχρονα όμως, η Περιφέρεια Πελοποννήσου διακρίνεται για τους πλούσιους και ιδιαίτερης αξίας φυσικούς και πολιτιστικούς της πόρους, οι οποίοι παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητοι, ως πόλοι έλξης τουριστών και ανάπτυξης ανάλογων τουριστικών δραστηριοτήτων. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η νέα στρατηγική κατεύθυνση της Περιφέρειας εστιάζεται στην αξιοποίηση των συγκεκριμένων πλεονεκτημάτων της για μια ανάπτυξη στηριζόμενη στην αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών της πόρων, με την προστασία του φυσικού της περιβάλλοντος και τη δημιουργία συνθηκών βελτίωσης του επιπέδου ζωής των κατοίκων της και των επισκεπτών της. α) βελτίωση των συνθηκών προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, ως κυρίαρχων πόρων για την ανάπτυξη της Περιφέρειας, αλλά και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

β) βελτίωση των προϋποθέσεων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, στόχος που έχει άμεση σχέση με τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ενώ συμβάλει στην κοινωνική και εργασιακή ένταξη ατόμων που ανήκουν σε κοινωνικά ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες.

γ) Διαφοροποίηση του αναπτυξιακού προτύπου της Περιφέρειας Ωστόσο, αν και προβλέπονται πολιτικές για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος δεν είναι συνειδητή η ανάγκη προσαρμογής της περιφέρειας στην κλιματική αλλαγή. Σ’ αντίθεση με 32 Περιφέρειες στην Ευρώπη ( Βλέπετε Ecologic Institure, RAS), η Πελοπόννησος δεν έχει εκπονήσει Περιφερειακή Στρατηγική Προσαρμογής στην Κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα έναντι των δασικών πυρκαγιών, που κατά διαστήματα μαστίζουν την περιοχή. Περισσότερες προσπάθειες στροφής προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει επίσης να προωθηθούν. Τέλος, πρέπει να ενθαρρυνθεί περισσότερο η διεθνική και διατοπική συνεργασία.

Εικόνα 7: Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης, Περιφέρεια Πελοποννήσου

Πως μπορώ να μάθω περισσότερα;

Κύριος στόχος του προγράμματος ESPON 2013 είναι η υποστήριξη του σχεδιασμού πολιτικών ανάπτυξης και εδαφικής συνοχής. Η τρέχουσα έρευνα εστιάζει στις κινητήριες δυνάμεις που διαμορφώνουν την Ευρώπη, όπως: • Γνώση και καινοτομία • Κλιματική αλλαγή • Ενεργειακή ένδεια • Μετανάστευση • Προσβασιμότητα • Παγκοσμιοποίηση Το ESPON παρέχει έννοιες εδαφικής ανάπτυξης που μπορούν να προσαρμοστούν σε συγκεκριμένες καταστάσεις σε κάθε συμμετέχον κράτος. Επιτρέπει τη συγκριτική αξιολόγηση ανά Ευρωπαϊκή περιφέρεια και μπορεί συνεπώς να λειτουργήσει ως πλατφόρμα για την ανάπτυξη πολιτικών που αποσκοπούν στην εδαφική συνοχή.

ESPON INTERSTRAT Το ESPON-INTERSTRAT είναι ένα έργο που στοχεύει στη διευκόλυνση της χρήσης των αποτελεσμάτων του ESPON για τη δημιουργία στρατηγικών χωρικών σχεδίων. Υποστηρίζει την διακρατική εκμάθηση της συμβολής του ESPON στην ολοκληρωμένη χάραξη πολιτικής.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο του έργου ESPON-INTERSTRAT: www.espon-interstrat.eu

GR ESPON Contact Point Υπάρχει ένα Σημείο Επαφής ( ΕCP) σε κάθε χώρα που συμμετέχει στο Πρόγραμμα ESPON 2013. Στην Ελλάδα το Εθνικό Σημείο Επαφής έχει ανατεθεί στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Περισσότερες πληροφορίες για την έρευνα ESPON στην Ελλάδα μπορούν να βρεθούν στον ιστότοπο: www.espon2013.panteion.gr

Επικοινωνείστε μαζί μας: Eθνικό Σημείο Επαφής ESPON Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Συγγρού 136, 176 71 Αθήνα

espon2013_ncp@panteion.gr

+30 210 9236206 Επιστημονική ευθύνη και Επιμέλεια Τεύχους : Δρ Στέλλα Κυβέλου - Δρ Μάρω Σίνου

Τρέχοντα έργα ESPON περιλαμβάνουν:

ARTS - Assessment of Regional and Territorial Sensitivity

DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and Cities

EDORA - European Development Opportunities in Rural Areas

FOCI - Future Orientation for Cities

ReRISK - Regions at Risk of Energy Poverty

TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies

CAEE - The Case for Agglomeration Economies in Europe

ESPON TEDI - Territorial Diversity in Europe

Oι εννέα εταίροι του ESPON-INTERSTRAT

Για το υλικό του ESPON: Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα ESPON καθώς και όλα τα αποτελέσματά του είναι διαθέσιμα μέσω του ιστότοπου του ESPON: www.espon.eu