INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ · 2014-02-24 · οι Ολυμπιακοί...

INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ Νέες Προσκλήσεις

για τη μετανάστευση

Tεύχος 31Σεπτέμβριος 2009Τιμή Τεύχους 5 €

Γραφεία:Ιουλιανού 24, 104 34 Αθήνα

Ταχ. Θυρίδα 3626, 102 10 Αθήνα

Εκδότης:Γιάννης Παναγόπουλος

Υπεύθυνος Έκδοσης:Πέτρος Λινάρδος - Ρυλμόν

Ηλ. σελιδοποίηση - Παραγωγή - Εκτύπωση:

ΚΑΜΠΥΛΗ ΑDV.Aντιγόνης 60, Αθήνα

Τηλ.: 210-51.56.820, Fax: 210-51.56.811

Συνδρομές (Τέσσερα Τεύχη):Ιδιωτών: 20 €

Συνδικαλιστικών Οργανώσεων: 20 € Φοιτητών: 15 €

Οργανισμών, επιχειρήσεων, τραπεζών, δημοσίων υπηρεσιών: 40 € Συνδρομή εξωτερικού: 50 €

Εμβάσματα - Επιταγές:Γιάννης Παναγόπουλος

Κώστας ΠουπάκηςΙνστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ

Ιουλιανού 24, 104 34 Αθήνα

Κρίση και μέτρηση της ανταγωνιστικότητας

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009�

Η ανάγκη για μια νέα προσέγγιση του ζητήματος της μετανάστευσης

Εισαγωγή............................................................................................................................13

Ι. Οιμεταναστευτικέςτάσειςστοσύγχρονοδιεθνέςπεριβάλλονκαιοιπροκλήσεις.γιατηνΕνωμένηΕυρώπηκαιτακράτη-μέλητης............................................................16

Α.Δημογραφικοίκαικλιματολογικοίπαράγοντες............................................................17

Β.Οπαράγονταςοικονομικήύφεση...............................................................................20

ΙΙ.Οικονομικήκρίσηκαιμεταναστευτικέςπολιτικές.............................................................26

Α.Ευρωπαϊκήπολιτικήτηςεπιλεκτικήςμετανάστευσης.................................................27

Β.Ηιδιόμορφηελληνικήεκδοχήτηςεπιλεκτικήςμεταναστευτικήςπολιτικής.καιηαναμενόμενηενίσχυσητηςαδήλωτηςεργασίαςτωνμεταναστών.....................30

Βα)Ηαξιολόγησητουελληνικού«μοντέλου»μεταναστευτικήςπολιτικής..................31

Ββ)Οιαναμενόμενεςεπιπτώσειςτηςοικονομικήςκρίσηςστομέλλον.τηςμετανάστευσηςστηνΕλλάδα....................................................................... .33

ΙΙΙ.Διδάγματααπότιςαντι-μεταναστευτικέςπολιτικέςκαιπροτάσειςγιαμιανέα.προσέγγισητηςμετανάστευσης.....................................................................................43

Α.Ιδεολογικήενοχοποίησητηςμετανάστευσηςγιατααδιέξοδατηςθεωρίας.τηςαπελευθέρωσηςτωναγορώνσεσυνθήκεςπολιτικήςκαιοικονομικής.κρίσηςκαιύφεσης.......................................................................................................43

Β.Προτάσειςπολιτικής:νομιμοποίησητουκαθεστώτοςδιαμονήςκαιισότητα.δικαιωμάτωνχωρίςόρουςκαιπροϋποθέσεις.............................................................50

IV.Βιβλιογραφικέςαναφορές..............................................................................................56

του Απόστολου Καψάλη

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΙΝΕ 5

I. Εισαγωγή.....................................................................................................................59

II. Ορισμόςανταγωνιστικότητας.......................................................................................62

III.Krugman:Ανταγωνιστικότητα,μίαεπικίνδυνηεμμονή.................................................65.

IV.ΕυρωπαϊκήΈνωσηκαιΑνταγωνιστικότητα.ΗΣτρατηγικήτηςΛισσαβόνας.................68

V.Ελλάδα-Ανταγωνιστικότητα-ΕΣΜΑ...........................................................................71

VI.WorldEconomicForum(W.E.F.)..................................................................................73

VII.Συμπεράσματα-ΕκθέσειςΑνταγωνιστικότηταςκαιδιεθνήςσυγκυρία.........................81

VIII.Βιβλιογραφία................................................................................................................84

Διεθνείς Δείκτες Ανταγωνιστικότηταςκριτική προσέγγιση και αποτίμηση

Σπύρος Χρυσανθόπουλος


The need for a new approach of the issue of migration

Apostolos Kapsalis

Introduction.........................................................................................................................13

I.. .Migration.trends.in.the.present.international.context.and.challenges.for.Europe.and.its.member.states...................................................................................16

. A..Demographic.and.climatological.factors....................................................................17

. B..The.economic.depression.factor................................................................................20

II..Economic.crisis.and.immigration.policies.......................................................................26

. A..The.European.policy.of.selective.migration................................................................27

. B...The.peculiar.greek.version.of.selective.migration.and.the.expected30.increase.of.undeclared.work.for.immigrants...............................................................30

. Ba..Evaluation.of.the.greek.“model”.of.migration.policy.............................................31

. Bb..Expected.impact.of.the.economic.crisis.for.the.future.of.migration.to.Greece.....33

III.Learningfromtheanti-migrationpoliciesandproposinganew.approach.of.migration.....................................................................................................43

. A...Considering.that.immigration.is.responsible.for.the.impasse.of.market.deregulation.in.a.period.of.economic.and.political.crisis............................................43

B.Policypropositions:legalizationofstatusofresidenceandfull.protection.of.equality.of.rights.....................................................................................50

IV..Bibliography...................................................................................................................56

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΙΝΕ �

International competitiveness indicators:a critical assessment

Spyros Chrysanthopoulos

I.. Introduction..................................................................................................................59

II.. Defining.competitiveness.............................................................................................62

III.Krugman:competitivenessadangerousobsession.....................................................65

IV.TheEuropeanUnionandcompetitiveness:theLisbonStrategy.................................68

V. Greeceandcompetitiveness:theGreekSystemfor.Measurement.of.competitiveness................................................................................71

VI.. World.Economic.Forum................................................................................................73

VII.Conclusions:Competitivenessreportsandtheinternationalconjuncture....................81

VIII..Bibliography.................................................................................................................84


Πρόλογος

Ηιδέαπίσωαπότηνπολιτικήτης«επιλεκτικήςμετανάστευσης»,πουβρίσκεταιστοεπίκεντροτηςευρωπαϊκήςμεταναστευτικήςπολιτικής,είναιότιηροήπροσφύγωνκαιμεταναστώναπότιςχώρεςτουΝότουπροςτιςπλουσιότερεςχώρεςμπορείναανα-κοπεί.Αναρωτιέταικανείςπώςείναιδυνατόνοικυβερνήσειςκαιοιευρωπαϊκοίθεσμοίαπλάναπαρακολουθούνμιαπραγματικότηταπουδείχνεικαθαράότιοι επιδείνωσητωνσυνθηκώνδιαβίωσης,οι επιπτώσεις τωνπολέμωνκαι,όλοκαιπερισσότερο,οιεπιπτώσεις της κλιματικήςαλλαγής, δενμπορούνπαρά νααυξήσουν τις ροέςπρο-σφύγωνκαιμεταναστών,καιότιοικατασταλτικέςπολιτικέςπουεμφανίζονταιμετηνμορφήτωνπολιτικών«ελέγχου»,δενμπορούνπαράναδημιουργούνκαταστάσειςοιοποίεςθέτουνσεκίνδυνοταδικαιώματα,τηναξιοπρέπειακαιτηζωή,ανθρώπωνπει-νασμένων,ευάλωτωνκαιαπελπισμένων.Καιμετιςσημερινέςσυνθήκεςδενυπάρχειπροοπτικήανατροπήςαυτώντωνεξελίξεων.

Δενβρισκόμαστεπλέονσεένανκόσμοόπουοιεθνικέςοικονομίεςαναπτύσσονταιπα-ράλληλακαιότανέχουνανάγκηαπόπρόσθετοεργατικόδυναμικόαναζητούνήεπιτρέ-πουντηνείσοδοσεμετανάστες.Οαπολογισμόςτηςνέο-φιλελεύθερηςπαγκοσμιοποίη-σηςείναιηδιεύρυνσηκαιοπολλαπλασιασμόςτωνανισορροπιώνσεόλεςτιςπλευρέςτωνδιεθνώνοικονομικώνσχέσεων.ΟιΗνωμένεςΠολιτείεςείναιμιαχώραπουώθησετηνπαγκόσμιαανάπτυξηγιαπολλάχρόνια,διευρύνονταςτοεξωτερικότηςέλλειμμακαιαυξάνοντας το εξωτερικόκαι εσωτερικόδανεισμό της,αξιοποιώνταςσυγχρόνωςτουςμετανάστεςαπότηΛατινικήΑμερικήστοπλαίσιομιαςστρατηγικήςμείωσηςτουκόστουςεργασίας.ΗΚίναακολουθείεντυπωσιακούςρυθμούςμεγέθυνσης,συσσωρεύ-ονταςχρηματικάκεφάλαιαταοποίααξιοποιούνταιστιςδιεθνείςχρηματαγορές,καιέχειπλεονάζονεργατικόδυναμικότοοποίοοδηγείταιενμέρειπροςτημετανάστευση.

ΗΕλλάδαείναιμιαχαρακτηριστικήχώραπουακολούθησεεντυπωσιακούςρυθμούςμεγέθυνσηςτηςοικονομίας,μετηνπαράλληληδιεύρυνσητουεξωτερικούελλείμματος,τηναπώλειαπαραγωγικούδυναμικούκαιτηναξιοποίησητουμεταναστευτικούεργατι-κούδυναμικούγιατησυντήρησηενόςπαρωχημένουπαραγωγικούιστού.ΑλλάκαιστοεσωτερικότηςΕυρωπαϊκήςΈνωσηςπουεμφανίζεταιωςμιαζώνηκρατώνμεένα«κοι-νωνικόμοντέλο»,τοοποίοαποδομείταιλόγωτηςανεξέλεγκτηςεισόδουμεταναστών,υπάρχει μια εσωτερικήμεταναστευτικήδυναμικήστηναγοράμάλιστα τηςαδήλωτηςεργασίας,όπωςότανηελληνικήαγοράεργασίαςαπορροφάειοικονομικούςμετανάστες


απότηΒουλγαρίακαιτηΡουμανία(αλλάκαιαπότηνανατολικήΕυρώπηευρύτερα)που είναι χώρες μέλη τηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης. Σε αυτές τις μεταναστευτικές ροέςπροστίθενταικαιοιαφήξειςπροσφύγωναπότηνΑφρικήκαιτηνΑσίαπουπροσπα-θούνναγλιτώσουναπότηφτώχεια,τηνπείνα,τηνξηρασίαήτουςπολέμους.

Ανπαρατηρήσουμεμεστοιχειωδώςαντικειμενικήματιά τισυμβαίνειστηνΕυρώπηκαιτηνΕλλάδαμετιςμεταναστευτικέςπολιτικές(βλ.τοάρθροτουΑ.Καψάληπουακο-λουθεί)δενείναιότιεπιδιώκουνναεμποδίσουντιςμεταναστευτικέςροές(κάτιπουοικοινωνίεςυποδοχήςόχιμόνοδενμπορούναλλάκαιδενθέλουννακάνουν),αλλάότιανάλογαμετησυγκυρίαηείσοδοςμεταναστώνείναιπερισσότεροήλιγότεροεπιθυμη-τή.Κατάτηνπερίοδοπουξεκινάειαπότηναρχήτηςδεκαετίαςτου90,ημεγέθυνση(θαμπορούσεναπείκανείςηεπιβίωση)τηςοικονομίαςστηνΕλλάδα,ηείσοδοςστηνΟΝΕ,οιΟλυμπιακοίΑγώνες,ηκερδοφορίατωντραπεζών,ηαναπαραγωγήτηςυπάρχουσαςαγροτικήςοικονομίαςκαιτουτουρισμού,ηανάπτυξητουκλάδουτωνκατασκευών,ηαποπληρωμήτουεξωτερικούχρέουςκλπκλπ,είναισυνάρτησητηςμαζικήςεισόδουμεταναστώνκαιεπιπλέοντηςσυστηματικήςπροσπάθειαςτωναρχώνναδιατηρήσουνμεγάλομέροςαυτούτουεργατικούδυναμικούστηναγοράαδήλωτηςκαιφτηνήςεργα-σίας.

Μετάτηδιεθνήοικονομικήκρίσηκαιτηνπροοπτικήμιαςυψηλήςανεργίαςγιατοπρο-βλεπόμενομέλλον,στηνΕλλάδαόπωςκαιστηνΕυρώπη,μειώνεταιη ικανότητατηςοικονομίας νααπορροφάει το εισερχόμενοανθρώπινοδυναμικό και κινδυνεύουνναπολλαπλασιαστούνταφαινόμεναπεριθωριοποίησηςτωνμεταναστών,ταοποίαείναιήδηορατά.Τώραπλέον,όσοιείχανκάποιεςιδεολογικέςαντιρρήσεις,αλλάσκεφτόταντιςανάγκεςσεφτηνόεργατικόδυναμικότουαγροτικούτομέα,τωνμικρώνβιοτεχνιών,κλπ,θέλουννααναπτύξουνέναναντίστροφορεαλισμό:ηοικονομίαδεναντέχειάλλουςμετανάστες,καμίαανοχήστηλαθρομετανάστευση.Τοκυριότεροόμωςείναιότιμεαυτήτηναλλαγήσυγκυρίας,οιπολιτικέςομάδεςπουβασίζουντηνύπαρξήτουςστομίσοςτων άλλων (πάντα δυστυχώς υπάρχουν), βρίσκουν έναπρόσφορο και φαινομενικάανεξάντλητοπεδίοδράσης,καθώςμετασημερινάδεδομένακαιτιςσημερινέςπολιτι-κές,θαυπάρχεικαιμετανάστευσηκαιπεριθωριοποίησηκαιεπομένωςεπακόλουθεςκοινωνικέςεντάσεις.

Αυτόπουβλέπουμεόμωςνασυμβαίνειήδημπροστάμαςδενείναιμόνοότιοιροέςμεταναστώνκαιπροσφύγωνδενπρόκειταινασταματήσουνανδιατηρηθείτοπλαίσιοτηςνέο-φιλελεύθερηςπαγκοσμιοποίησης,καιμετηνπροοπτικήμάλιστατωνσυσσω-ρευόμενωνεπιπτώσεωντηςκλιματικήςαλλαγής,αλλακαιότιοι«νόμοιτηςοικονομίας»κάνουνώστεέναδιαθέσιμοανθρώπινοδυναμικόπάντααξιοποιείταισεκάποιοβαθμόαπότονκατάλληλοεργοδότη.ΟπολλαπλασιασμόςτωνμικροπωλητώνστουςδρόμουςτηςΑθήνας,ηθεαματικήανάπτυξητουεμπορίουναρκωτικώνκαιτηςπορνείαςμετην

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 200910

εμπλοκήομάδωνμεταναστών,είναιφαινόμεναταοποίασυνδέονταιτόσομεεγχώρι-ουςεπιχειρηματίεςτωνχώρωναυτών,όσοκαιμεμηχανισμούςπροστασίαςαυτώντωνεπιχειρηματιώνκαιτωνδραστηριοτήτωνπουτουςαποφέρουνκέρδη.Οικατασταλτικέςπολιτικέςκαιοιπρόθυμοιακροδεξιοίσυμπαραστάτεςτους,στηνπραγματικότηταυπη-ρετούν τημετατόπιση της«αξιοποίησης» τωνμεταναστώνκαιπροσφύγωναπό τηνπαραδοσιακήπαραοικονομία,στιςμαφιόζικεςπρακτικέςτιςοποίεςοι«αδιάλλακτες»αρχέςπαρακολουθούν«διαλλακτικά».

ΤοπώςθαδιαμορφωθείημεταναστευτικήπολιτικήστηνΕυρώπηκαιτηνΕλλάδα,είναιεπομένωςσυνάρτησητωνπολιτικώνπουθαεπιλεγούνγιανααντιμετωπιστούνοιδραματικέςανισορροπίεςστηδιεθνήοικονομία,αλλάκαιστιςπερισσότερεςεθνικέςοικονομίες.Πρέπεινααναγνωριστείπριναπ’όλασεευρωπαϊκόκαισεδιεθνέςεπίπεδοότιείναιαναγκαίαμιανέαισορροπίαστιςσχέσειςβορράκαινότουηοποίαναεξασφα-λίζειεπαρκήροήπόρωνπροςτονότο,ηοποίαναλαμβάνειυπόψητιςευθύνεςτωνχωρώντουβορράωςπροςτηλεηλασίατωνφτωχώνχωρών,τηναδίστακτηεπιβολή«διαρθρωτικώναλλαγών»απότοΔιεθνέςΝομισματικόΤαμείοκαιτηΔιεθνήΤράπεζα,καιτηνεφιαλτικήδυναμικήτηςκλιματικήςαλλαγής.Σεσυνδυασμόμετηνυλοποίησηστιςχώρεςτουβορρά,καιειδικότεραστηνΕυρώπη,πολιτικώναύξησηςτηςαπασχό-λησηςκαιπροστασίαςτωνανέργων,απόόποιαχώρακιανπροέρχονται.Αλλάπρέπειεπίσηςνααναγνωριστείηανάγκημιαςαντιμετώπισηςτωνμετακινήσεωνπληθυσμώνκαι εργαζομένων με απαράβατο γνώμονα τον σχολαστικό και αδιαπραγμάτευτο σε-βασμότωνδικαιωμάτωντους.Αναποτύχειαυτήηνέαρύθμισητωνοικονομικώνκαιανθρώπινωνροών,είναιδυστυχώςπροφανέςότιοδηγούμαστεαφενόςσεμιακλιμά-κωσητηςβίαςεναντίοναυτώνπουαναγκάζονταινααναζητήσουνσεάλλεςχώρεςήηπείρουςταμέσαγιατηνεπιβίωσήτους.ΟδηγούμαστεόμωςταυτοχρόνωςσεβύθισητωνοικονομιώνπουόπωςηελληνικήβρίσκονταιστηνεσωτερικήπεριφέρειατηςΕΕ,στηνπαρακμήτωνδικαιωμάτωνκαικοινωνικώνθεσμών,πουοιεθνικιστικέςεξάρσειςδενθαεμποδίσουν.

Ηοικονομικήκρίσηπουξέσπασεπρινέναχρόνο,βοήθησετηνκατανόησητωνδιε-θνώνδιαστάσεωντωνζητημάτωνπουσυνδέονταιμετιςοικονομικές ισορροπίες,τιςκοινωνικέςπολιτικές,καιτιςπολιτικέςπροστασίαςτουπεριβάλλοντοςσεεθνικόεπί-πεδο.ΗπρότασηπουκυριαρχείσήμεραστηνοικονομικήκαιπολιτικήελίτστηνΕλλά-δαγιατηναντιμετώπισητηςαπώλειαςπαραγωγικούδυναμικού,ανταγωνιστικότηταςτωνπροϊόντωνκαιδημοσίωνεσόδων,είναιηδραστικήυποβάθμισητωναμοιβώντηςεργασίαςκαιτωνκοινωνικώνδικαιωμάτων.Πρόκειταιγιαμιαπρότασηενταγμένηστηστρατηγικήτηςευρωπαϊκήςελίτ,ηοποίαέχειοδηγήσειήδηκαιδενμπορείπαράναοδηγήσειστηνυποβάθμισητηςοικονομίαςκαιτωνκοινωνικώνκαιπολιτικώνθεσμών.Αυτήηστρατηγικήαδρανοποιεί κάθεπροσπάθειαορθολογισμούστιςπολιτικέςπου


αφορούντηναναβάθμισητουπαραγωγικούδυναμικού,τωνκοινωνικώνπολιτικών,καιτωνπεριβαλλοντικώνπολιτικών.Ημεταναστευτικήπολιτικήέρχεταιναπροστεθείωςέναςεπιπλέονπαράγονταςπουεξοικειώνειτηνοικονομίακαιτηνκοινωνίαμετηνανε-ξέλεγκτηκαιαδίστακτηπολλέςφορέςεκμετάλλευσητουανθρώπινουδυναμικούκαιμετηνπροοπτικήτηςμόνιμηςπαρουσίαςτηςρατσιστικήςβίαςεναντίοντωνπροσφύγωνκαιτωνμεταναστών.

ΟισυζητήσειςγιατιςαναπτυξιακέςπολιτικέςκατάτηντελευταίαεικοσαετίαστηνΕυ-ρώπηέχουνστραφείγύρωαπότηνέννοιατης«ανταγωνιστικότητας».Κάθεοικονομίαέπρεπεναπαλέψειναγίνειπερισσότερο«ανταγωνιστική»,ενώσυγχρόνωςοιπαράλ-ληλεςπροσπάθειεςτωνχωρώνμελώντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσηςπροςαυτήτηνκατεύ-θυνσηδενμπορούσανπαράναέχουνθετικέςεπιπτώσειςγιατοσύνολοτηςζώνης.ΗιδέαότιοανταγωνισμόςστηναγοράέχειθετικέςεπιπτώσειςγιατηνεθνικήοικονομίαμεταφερότανέτσιστιςσχέσειςμεταξύτωνχωρώντηςΈνωσης,ανόχιμεταξύτωνχω-ρώντουπλανήτη(βλ.τοάρθροτουΣπ.ΧρυσανθόπουλουγιατουςΔείκτεςΑνταγωνι-στικότητας).

Παράτιςδιαφωνίεςσχετικάμετοπώςορίζεταιήμετράταιηανταγωνιστικότητα,καιαπότηστιγμήπουηβελτίωσήτηςήτανάρρηκταδεμένημετηναύξησητουΑκαθά-ριστουΕγχώριουΠροϊόντος(του«εθνικούπλούτου»),κανείςδεναρνιότανμιατέτοιαπροοπτική,καθώςηβελτίωσητηςδιεθνούςθέσηςμιαςεθνικήςοικονομίαςκαιηαύξη-σητουπροϊόντοςτης,εθεωρείτοαπόόλεςτιςπροσεγγίσειςωςηπροϋπόθεσηγιατηνυλοποίησηενόςαναπτυξιακούπρογράμματος,μεχαμηλές,μέτριεςήυψηλέςκοινωνι-κέςφιλοδοξίες.

ΣτηνπερίπτωσητηςΕλλάδας,όπουκατάτηντελευταίαεικοσαετίακυριάρχησεηιδέατης«σύγκλισης»μετηνΕυρωπαϊκήΈνωση,ήταναπόόλουςαποδεκτόότιδενμπο-ρούσε να επιτευχθεί αυτόςοστόχοςπαράμόνομευψηλούςρυθμούςαύξησης τουΑΕΠ,πουόμωςέπρεπενααξιοποιηθούνγιαναεπιτευχθείηισορροπίατωνεξωτερι-κώνσυναλλαγών(αποτέλεσματηςβελτίωσηςτηςανταγωνιστικότητας)καιηκοινωνικήσυνοχή.Στηνπραγματικότηταόμωςείχεεπικρατήσει,στουςασκούντεςαναπτυξιακήπολιτική, η ιδέαότι εφόσον τοΑΕΠαύξάνεται με γρήγορουςρυθμούς και ορισμέναμεγέθησυγκλίνουνμετηνΕΕ,μπορείηανταγωνιστικότητακαιηκοινωνικήσυνοχήναεπιδεινώνονταισυνεχώς,όπωςκαιηβιωσιμότητατουπεριβάλλοντος,ήκαλύτερανααναβάλλεταιμονίμωςηβελτίωσήτους.Στηνπραγματικότηταηεναρμόνισητηςαύξη-σηςτουΑΕΠμετηβελτίωσηανταγωνιστικότητας,κοινωνικήςσυνοχήςκαιβιωσιμότη-ταςτουπεριβάλλοντος,ήταντοπεδίοστοοποίοαναπτύχθηκεηκριτικήτωνκυβερνη-τικώνπολιτικών.


Είναιπροφανέςότιηοικονομικήκρίση,σεσυνδυασμόμετηνπεριβαλλοντικήκρίσηστηνοποίαμαςεισάγειμεθεαματικότρόποηδυναμικήτηςκλιματικήςαλλαγής,έχουναλλάξειαποφασιστικάτοπλαίσιοαντιμετώπισηςτηςανταγωνιστικότητας,αλλάκαιτωνμεταβολώνσεάλλαμεγέθηπουσυνδεότανωςτώραμετηνανταγωνιστικότητα.Ηιδέαότιηανταγωνιστικότητασυνδέεταιμετημεγέθυνσητουπροϊόντος,πουαποτελείτηνπηγή πόρων για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας, δεν θα ισχύσει για ένα μεγάλοχρονικόδιάστημα,διότικανείςδενπροβλέπει,μεσοπρόθεσματουλάχιστον,ότιηαύ-ξησητουΑΕΠθαεπανέλθεισεγρήγορουςρυθμούς,ενώσυσσωρεύονταιανάγκεςγιακοινωνικέςκαιπεριβαλλοντικέςπολιτικές,καιεπιπλέονσεοικονομίεςσαντηνελληνική,οιυποσχέσειςτηςπροηγούμενηςεικοσαετίεςγιαόλεςτιςδιαστάσειςτηςβιωσιμότητας,διευρύνουντααιτήματαγιαπόρουςγιατηνοικονομία,τηνκοινωνίακαιτοπεριβάλλον.

Γιανααξιολογηθείηκατάστασημιαςεθνικήςοικονομίαςκαιεπομένωςη«ανταγωνι-στικότητά»της(οιδυνατότητεςπουδιαθέτειναείναιβιώσιμηστιςσημερινέςδιεθνείςσυνθήκες),χρειάζεταιναέχουμεστηδιάθεσήμαςένασύνολοδεικτώνπουπαρουσι-άζουντηνκατάστασητηςοικονομίας,τηςκοινωνίαςκαιτουπεριβάλλοντος,όπωςτοΕλληνικόΣύστημαΜέτρησηςτηςΑνταγωνιστικότητας,τοοποίοείχευιοθετήσειτοΕθνι-κόΣυμβούλιοΑνταγωνιστικότηταςκαιΑνάπτυξηςαπότο2003.Οιαξιολογήσειςτωνδιεθνώνοργανισμώνπουκατάτηντελευταίαεικοσαετίαείχανειδικευτείστημέτρησητηςανταγωνιστικότητας,οιοποίεςκατέγραφανκατάκύριολόγοτηνικανοποίησητωνεπιχειρηματιώνκαιτηνυποβάθμισητωνσυνθηκώνεργασίαςτωνμισθωτών,έχουνχά-σειπλήρωςσχεδόντηνεγκυρότητάτους,καθώςέχειαποδειχθείότιοιεπιθυμίεςτωνμεγάλωνδιεθνώνεπιχειρήσεων(κυρίωςδετωντραπεζικών)σχετικάμετηνεπίτευξηαυξημένηςκερδοφορίαςκαιτηνμεγαλύτερηεπιβάρυνσητωνμισθωτών,έχουνφέρειτηνπαγκόσμιαοικονομίαστοχείλοςτουγκρεμού.

Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν


Εισαγωγή

Γιατοσυνδικαλιστικόκίνημα,αλλάκαιγιαόλα,γενικότερα,τακινήματαυπεράσπισηςτωνδικαιωμάτωντωνπολιτών,ηπολιτικήδιαχείρισητουζητήματοςτηςμαζικήςμε-τακίνησης και της μόνιμης εγκατάστασηςαλλοδαπώνπληθυσμών,μεσκοπό,ιδίως,την αναζήτηση εργασίας (αρρύθμιστεςμεταναστευτικέςροές)ήτηνκάλυψηπρο-καθορισμένωνθέσεωναπασχόλησης(ορ-γανωμένες μεταναστεύσεις), αποτελούσεανέκαθενμιατεράστιαπρόκληση.

Ιδιαίτερασεπεριόδουςοικονομικήςύφε-σης, όπως η σημερινή, η μετανάστευση,είτε εκδηλώνεται αυθόρμητα και ερήμηντωνπροθέσεωντηςπολιτικήςκαιοικονο-μικήςεξουσίαςτωνκρατώνκαταγωγήςκαιεγκατάστασης, είτε αποτελεί αντικείμενολεπτομερούςρύθμισηςσταπλαίσιαπρο-ηγούμενωνδιακρατικώνσυμφωνιών,ανα-τρέπειάρδηνόλεςτιςυφιστάμενεςισορρο-πίεςκαιθέτειστηνεπικαιρότητατηςκοινήςγνώμηςμιασειράαπόκαίριαδιλήμματα.

Αυτήτηνπερίοδοσταπλαίσιατουδημό-

σιουδιαλόγουσεολόκληρητηνευρωπα-ϊκή ήπειρο κεντρικά ζητήματα αναδεικνύ-ονται,απότηνμια,ηεθνικήκυριαρχία,ηασφάλεια(securité)τωνπολιτών,ηεγκλη-ματικότηταήη επαπειλούμενηαλλοίωσηπαραδοσιακών αξιών, όπως το έθνος-κράτοςκαιαπότηνάλλη,ταόριααντοχήςτης εγχώριας αγοράς εργασίας σε αλλο-δαπόεργατικόδυναμικό,ηυποκατάστασηντόπιων από μετανάστες μισθωτούς σεσυγκεκριμένες θέσεις απασχόλησης καισυνολικότερατοεπωφελέςήμητηςοικο-νομικήςμετανάστευσηςστηνδιαμόρφωσημεγεθών,όπως τοΑΕΠ,ηανεργία και ηβιωσιμότητατωνασφαλιστικώνταμείων.

Ενώτοκίνημαυπεράσπισηςτωνμετανα-στώνεπιδεικνύειμιασημαντικήυστέρηση(αντικειμενικά δικαιολογήσιμη σε κάποιοβαθμό)ωςπροςτονκαθορισμόμιαςεναλ-λακτικήςθεματολογίαςκατάτηνδιεξαγωγήτουοικείουδημόσιουδιαλόγου,ταυτόχρο-ναδιστάζεινατοποθετηθείανοιχτάκαιμεσαφήνειαστακυρίαρχαεπιχειρήματαπουδιατυπώνονται και να δώσει απαντήσεις,οιοποίεςναεμπνέονται,όμως,απότιςδι-κέςτουπανανθρώπινεςαξίες.

Εφόσον,πράγματι,απότηνπλευράτηςνεοφιλελεύθερηςκοσμοθεωρίαςοφυσικόςπλούτος, η ζωή, η εργασία και συνολικά

Η ανάγκη για μια νέα προσέγγιση του ζητήματος της μετανάστευσης*

του Απόστολου Καψάλη

* Τοπαρόνκείμενοεστιάζειστιςοικονομικέςμεταναστεύσειςκαιδεναφοράστοζήτηματωνπολιτικώνπροσφύγων,γιατοοποίοαπαιτείταιμιαξεχωριστήανάλυση.


ηανθρώπινηδραστηριότηταπροσεγγίζο-νταιαποκλειστικάμεγνώμοναταδιδάγμα-τατωνσχετικώνοικονομικώναναλύσεωνκαι επιδιώξεων,προκύπτει αναπόφευκτατοεξήςερώτημα:πάνω σε ποιους ιδεολο-γικούς άξονες (θα πρέπει να) βασίζεται η προσέγγιση της άλλης πλευράς;

Σε ό,τι αφορά, ειδικότερα, στην χάρα-ξη μιας ολοκληρωμένης μεταναστευτικήςπολιτικήςστηνΕλλάδαήσεοποιαδήποτεάλληχώρα,οαρμόδιοςΥπουργός(έχειτοδικαίωμανα)επιμένειστηνπροτεραιότητατηςαπάντησηςπουαξιώνειεπιτακτικάναδοθείσεερωτήματα,όπωςπόσους μετα-νάστες έχουμε ανάγκη ή πόσους μετανά-στες εργάτες μπορεί να αντέξει η εγχώρια αγορά εργασίαςκαιταοποία,ολοένακαισυχνότερα,απευθύνειμετρόπομεθοδικόστουςυπέρμαχουςτωνδικαιωμάτωντωνμεταναστώνκαιιδίωςστιςσυνδικαλιστικέςοργανώσεις.

Έτσι, ακόμα και από κάποιον που δενπροσεγγίζειτηνμετανάστευσημεαμιγώςοικονομικάκριτήρια,θεωρείταισήμερααυ-τονόητο,όχιμόνοότιείναιυποχρεωμένοςναπροσπαθήσεινααπαντήσειμεσαφή-νειασεσυναφήμεταωςάνωερωτήματα,αλλά,επιπλέον,ότισεαντίθετηπερίπτωσηηστάσητουθαεκληφθείωςαδυναμίαείτεότιενδέχεταινακατηγορηθείγιαρομαντι-κήαοριστολογίαφιλανθρωπικούχαρακτή-ραμακριάαπότονπολιτικόκαιοικονομικόρεαλισμό,πουεπιβάλλει,δήθεν,τοβάροςτηςδιακυβέρνησηςμιαςχώραςσεπεριό-δουςοικονομικήςύφεσης.

Η οικονομική και πολιτική ελίτ σε όλοτονκόσμοέχει επιβάλλει,πλέον,καθολι-κάτουςδικούςτηςόρουςστηναντιμετώ-

πιση των οικονομικών μεταναστεύσεωνκαι αυτό δεν προκύπτει μόνον ευθέωςαπό την καθιερωμένη θεματολογία στηνεπίκαιρη πολιτική-δημοσιογραφική ατζέ-ντα,αλλάκαιαπό την ευρεία καθιέρωσηστο καθημερινό λεξιλόγιο διατυπώσεων,όπως τοπρόβλημα της μετανάστευσης,οιλαθρομετανάστες,οιξένοικοκ.

Σύμφωναμεμιαπολύσυνηθισμένηέν-σταση(ανυπόστατηήακριβής)ηαπασχό-λησητωνμεταναστώνέχειωςαποτέλεσμα–αποδεδειγμένασεορισμένεςεξαιρετικέςπεριπτώσεις- την αύξηση της ανεργίαςτων ελλήνων εργαζομένων. Όμως αξίζειναεπισημανθείότιτοσύνολοτωνδιαθέσι-μωνκρατικώνήανεξάρτητωνεπιστημονι-κώνμελετώνκαιερευνώνσυντείνουνστηνάποψηότι χάρηστην εργασία τωνμετα-ναστώνεπιτεύχθηκεοστόχοςτηςένταξηςστηνΟΝΕήότιεξασφαλίζεταικαθ’όλητηνδιάρκειατηςτελευταίας20ετίαςηδιατήρη-σητουπληθωρισμούσεχαμηλάεπίπεδα(ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ).

Κατάσυνέπεια,μολονότιπολλέςφορέςβασικήπρόθεσητουυπερασπιστήτωνδι-καιωμάτωντωνμεταναστώναποτελεί,σα-φώς,ηπροσπάθειααντίκρουσηςτωνιδι-αίτεραδιαδεδομένωνμύθωνσχετικάμετιςαρνητικέςεπιπτώσειςτηςμετανάστευσηςσε βάρος της εργασίας των γηγενών, τοαποτέλεσματηςπαρέμβασήςτουκαταλή-γειναείναιαφενός,ηνομιμοποίησηκαιηενίσχυση μιας αμιγώς οικονομοκεντρικήςθεώρησης του φαινομένου της διασυνο-ριακήςμετακίνησηςμισθωτώνκαι αφετέ-ρου,εντέλει,ηενίσχυσητηςαντίληψηςότιησυζήτησηγιατηνκοινωνικήένταξηήγιατηνπαραχώρησηορισμένωνδικαιωμάτωνστους μετανάστες μισθωτούς τελεί διαρ-


κώςυπότηναίρεσητηςεπανεξέτασηςτουευνοϊκούήτουδυσμενούςτηςεπίδρασηςτης εργασίας τουςστην ελληνική οικονο-μίακαιαπασχόληση.

Ταυτόχρονα, παρατηρείται, ολοένα καιπιο έντονα -τόσοστοπεριθώριο του δη-μόσιουδιαλόγου,όσοκαιστιςίδιεςτιςαυ-τοτελείς διεκδικήσεις των κινημάτων- ότιυποχωρείσταδιακάηπρόταξητηςκαθο-λικήςαναγνώρισηςτωνθεμελιωδώνδικαι-ωμάτων στους οικονομικούς μετανάστεςκαιστιςοικογένειέςτουςχωρίςόρουςκαιπροϋποθέσεις,όχι,βέβαια,υπότηνμορ-φήμιαςαμυντικήςκαιαποτρεπτικήςσυν-θηματολογίαςωςαντιστάθμισμαστιςεκά-στοτεαντι-μεταναστευτικέςπρωτοβουλίεςτωνκυβερνήσεων,αλλά,ιδίως,ωςτονθε-μέλιολίθογιατηνδιατύπωση μιας άλλης προσέγγισης του ζητήματος της διαμο-νής και της εργασίας των αλλοδαπών εργατών στην επικράτεια..

Καθίσταται,λοιπόν,αναγκαίοσεμιαπα-γκόσμια χρηματοπιστωτική συγκυρία, ηοποία ιστορικά ευνοεί την ραγδαία ανά-πτυξηξενοφοβικώνκαιεθνικιστικώνκινη-μάτων, να επιχειρηθεί (και)στηνΕλλάδαησυγκρότησημιαςολοκληρωμένηςστρα-τηγικής πρότασης για την μετανάστευση

μεάξοναταδιδάγματατηςαυθεντικήςδιε-θνιστικήςπαράδοσηςτουσυνδικαλιστικούκινήματος,προσαρμόζονταςτιςπλούσιεςεμπειρίεςτουχθεςστιςανάγκες,πουαύ-ριο, εάν όχι σήμερα, θα δημιουργήσει ηκρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστι-κούσυστήματος.

Κατόπιν τούτων, η παρούσα συμβολήσε μια ανάλογη συνολικότερη προσπά-θεια περιλαμβάνει αναπόφευκτα τις εξήςεπίμέρουςενότητες:

• την συνοπτική παρουσίαση των διε-θνώνμεταναστευτικώντάσεωνκαθώςκαιτωνπροκλήσεωνπουαυτέςσυνε-πάγονταιγιατηνΕυρώπηκαιτακρά-τη-μέλη(Ι),

• τηναξιολόγησητωνσύγχρονωνεξελί-ξεωνστοεπίπεδοτηςευρωπαϊκήςκαιτηςεθνικήςμεταναστευτικήςπολιτικής(ΙΙ),

• τηναπόπειραπροσέγγισηςζητημάτωνθεωρητικήςφύσηςγιατηναντιμετώπι-σητουζητήματοςτηςμετανάστευσηςκαι την διατύπωση συγκεκριμένωνπροτάσεων πολιτικής για την αντιμε-τώπιση του ζητήματος της μετανά-στευσης(ΙΙΙ).


Ι. Οι μεταναστευτικές τάσεις στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον και οι προκλήσεις για την Ενωμένη Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της

ΗΕυρωπαϊκήΈνωση,αλλάκαικάθεένααπότακράτη-μέλητης,βρίσκονταισήμε-ραενώπιονμιαςπρόκλησηςιστορικήςση-μασίας.Καλούνταιναλάβουνσημαντικέςπολιτικέςαποφάσειςαναφορικάμετηνμε-τανάστευση,ενμέσωσυνθηκώνοικονομι-κήςύφεσης,πουενδέχεταιναεπηρεάσουνδραστικάκαιτοφαινόμενοτηςμαζικήςμε-τακίνησηςπληθυσμών.Οιαποφάσειςαυ-τέςαναμένεταινακαθορίσουνσεμεγάλοβαθμότομέλλοντηςΕνωμένηςΕυρώπηςκαιτηνπορείατηςπροςτηνευημερία,τηνανάπτυξηκαιτηνειρήνηστιςεπόμενεςδε-καετίες.

Έχει,ήδη,καταφανείότικαιο21οςαιώ-νας θα είναι ένας αιώνας διεθνών μετα-ναστεύσεων, που θα επηρεάσουν ένανμεγάλοαριθμόχωρών,οιοποίεςπροςτοπαρόνχαρακτηρίζονται,επισήμως,άλλο-τεωςπροορισμούκαιάλλοτεωςκαταγω-γής.ΗδιευρυμένηΕυρώπηπροβλέπεταιμεβεβαιότηταότιθαβρεθείστοεπίκεντροαυτώντωνεξελίξεωνγιαδημογραφικούς,κυρίως,λόγουςανεξάρτητα,μάλιστα,απότοενδεχόμενοτηςεπίδρασηςαστάθμητωνοικονομικώνκαικοινωνικώνπαραγόντωνή της συντέλεσης απρόβλεπτων κοσμο-ιστορικών πολιτικών γεγονότων, όπωςήτανηκατάρρευσητωνκαθεστώτωντης

ανατολικήςΕυρώπηςστατέλητηςδεκαε-τίαςτου1980.

Η μελέτη των σύγχρονων μεταναστευ-τικών τάσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνέςεπίπεδοοδηγείστοσυμπέρασμαότιείναιπολύπιθανήηυλοποίησηενόςσεναρίουαύξησης των επί-μεταναστευτικών ροώνπρος την Ευρώπη σε έναν όχι μακρινόχρονικό ορίζοντα. Επιπλέον, ορισμένεςδυσοίωνες προβλέψεις, κυρίως, για τηνδημογραφική πρόοδο, που έχουν αρχί-σεινασημειώνονταισεόλες,σχεδόν, τιςχώρες-μέλη, καθιστούν αντικειμενικά αυ-τές τις ροές μάλλον ευκταίες, εκτός απόαναμενόμενες.Παράλληλα,όμωςαπότιςαναμενόμενες με τα σημερινά δεδομέναμεταναστευτικέςπιέσειςπρος τηνΕυρώ-πη, οι αρμόδιοι για την διαμόρφωση τηςκοινοτικήςμεταναστευτικήςπολιτικήςδενθαπρέπειναπαραγνωρίσουντιςσυνέπει-εςάλλωνπαραγόντων,όπωςοικλιματικέςαλλαγές(ΚεφάλαιοΑ).

Έναςακόμηαπρόβλεπτοςπαράγοντας,που ενδέχεται να επηρεάσει, άγνωστοακόμημεποιοτρόπο,τιςμεταναστεύσειςστηνΕυρωπαϊκήΈνωση,είναιοιεπιπτώ-σειςτηςσημερινήςοικονομικήςκρίσηςκαιύφεσης,τόσοστιςχώρεςυποδοχής,όσοκαικαταγωγήςτωνμεταναστών.Μολονότι

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΙΝΕ 1�

θεωρείταιαρκετάνωρίςγιατηνδιατύπω-ση αξιόπιστων προγνωστικών πάνω σεαυτό το ζήτημα, η μελέτη της συμπερι-φοράς τωνμεταναστευτικώνπληθυσμώνσε προηγούμενες ανάλογες οικονομικέςσυγκυρίες επιτρέπει την διαμόρφωσηορισμένων υποθέσεων, τουλάχιστον, σεό,τιαφοράστηνενίσχυσητηςτάσηςεπι-στροφήςτων,ήδη,εγκατεστημένωνστηνΕυρωπαϊκήΈνωσημεταναστώνπροςτιςχώρεςκαταγωγήςτους(ΚεφάλαιοΒ).

Α. Δημογραφικοί και κλιματολογικοί παράγοντες

Οπλούτοςκαιηαξιοπιστίατωνανεξάρ-τητων εμπειρικών ερευνών και θεωρητι-κών μελετών γύρω από την παγκόσμιαμετανάστευσηεπιτρέπουνσεμεγάλοβαθ-μότηνκατανόηση,ακόμηκαιτηνασφαλήπρόβλεψηόλωνεκείνωντωνδιεργασιών,που αφορούν στο ζήτημα της διεθνικήςμετακίνησηςπληθυσμών,ανεξάρτητααπόταγενεσιουργάαίτια,τηνβασικήεπιδίωξηήτηνκατάληξηόλωναυτώντωνμετανα-στεύσεων.

Σεό,τιαφορά,ειδικότερα,στηνΕυρώπητο σύνολο των επιστημονικών εργασιώνσυγκλίνουνσεορισμένακοινάβασικάσυ-μπεράσματα,σύμφωναμεταοποίαόλεςοιχώρες-μέλη,άλλεςπερισσότεροκαιάλλεςλιγότερο,όχιμόνοθαυποδεχθούνακού-σια και μαζικά υπηκόους τρίτων χωρώνστοάμεσομέλλον,αλλάθααναγκαστούναπόταπράγματαναεπιδιώξουνμιατέτοιαπροοπτική, ενδεχομένως λειτουργώνταςακόμηκαιανταγωνιστικάμεταξύτους.

Ηπροηγούμενηδιαπίστωσηπροκύπτει,κατ’αρχήν,απότηνμελέτητουγνωστικού

πεδίου των δημογραφικών δεδομένωνσεευρωπαϊκόκαιπαγκόσμιοεπίπεδο.Ηπλειοψηφίατωνδημογράφωνσυμφωνούνότι η ΕυρωπαϊκήΈνωση των 27 αντιμε-τωπίζειαπόκαιρόέναοξύπρόβλημαδη-μογραφικής γήρανσης, οι συνέπειες τουοποίου θα αρχίσουν να αποτυπώνονταιανάγλυφα,ήδη,απότο2010,ότανσταδι-ακάθαφθάνεισεηλικίασυνταξιοδότησηςένα μεγάλο τμήμα των επονομαζόμενωνκαιbabyboomers.Οαριθμόςτουμηενερ-γού πληθυσμού αυξάνει, ήδη, σε βάροςτου αντίστοιχου ενεργού και μάλιστα μεολοέναταχύτερουςρυθμούς.

Ο πληθυσμός πολλών χωρών-μελώνεμφανίζει τάσεις ευρείας συρρίκνωσηςγια τις επόμενες δεκαετίες. Στην Γερμα-νία, για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι σε25χρόνιααπόσήμεραθαχαθούν4έως7 εκατομμύρια κάτοικοι. Ακόμη, όμως,και σε ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες οπληθυσμόςαυξήθηκεήσταθεροποιήθηκεταπροηγούμεναχρόνια,ηανάπτυξητουπληθυσμούτουςοφείλεταισεμεγάλοπο-σοστό,συχνάέωςκαικατά75%,στηνμε-τανάστευση(WihtoldeWenden,2008).

Στην Ελλάδα ο πληθυσμός της χώραςθα εμφάνιζε μείωση, εάν δεν είχε εκδη-λωθεί το μεταναστευτικόφαινόμενοστηνΕλλάδα με τις διαστάσεις, που προσέ-λαβε την τελευταία εικοσαετία.Ηαύξησητου πληθυσμού της χώρας την δεκαετία1991-2001οφείλεταικατά97%στουςαλ-λοδαπούςκαιμόλιςκατά3%στηνφυσικήαύξηση,ενώηεξέλιξηαυτήαποδίδεται,ει-δικότερα, στις γεννήσεις από αλλοδαπέςμητέρες(Δρεττάκης,2002).

Εντούτοις,όπωςπροκύπτειαπότιςεπί-


σημες ευρωπαϊκές στατιστικές, δεν είναιδυνατόνναυποστηριχθείότιτηνδημογρα-φικήγήρανσητωνευρωπαϊκώνκοινωνιώνθασυνεχίσεινααναπληρώνειγιατομέλ-λονημετανάστευσημετονίδιοτρόπο,μετον οποίο γινόταν αυτό την δεκαετία του1990..

Άλλωστε, τα τελευταίαχρόνιαστηνΕυ-ρώπη των25ηθετικήαύξηση τουμετα-ναστευτικούπληθυσμού(εισερχόμενημε-τανάστευση μείον εξερχόμενη) σημείωνεπροοδευτικήμείωση.Μάλιστα,μόνοκατάτηνδιάρκειατηςδιετίας2004-2005σεάλ-λεςχώρεςομεταναστευτικόςπληθυσμόςαυξήθηκεοριακά(Κύπρος),ενώσεάλλες,όπωςηΕλλάδακαιηΙταλία,μειώθηκεέωςκαι0,4%(Lanzierietal.,2006).

ΣύμφωναμετοβασικόσενάριοτηςEuro-stat,στηνΕυρώπητων25ησταδιακήμεί-ωση της μεταναστευτικής εισροής, όπωςεκδηλώνεται,ήδη,απότιςαρχέςτηςπρώ-τηςδεκαετίαςτου21ουαιώνα,εκτιμάταιότιθα συνεχιστεί αμείωτη, ώστε – ελλείψειαπρόβλεπτων με τα σημερινά δεδομέναεξελίξεων- μετά το 2010 θα έχει διαμορ-φωθείαπό3,94(τηνδιετία2002-2004)σε1,7μετανάστεςανάχιλίουςκατοίκους,θαπαρουσιάσει,δηλαδή,περαιτέρωμείωσητηςτάξηςτου56%.

Κατά συνέπεια, οι δυσοίωνες προβλέ-ψεις για την φυσική αύξηση και την δη-μογραφική γήρανση τουπληθυσμού τωνχωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσηςσεσυνδυασμόμετηνδιαπιστούμενηύφε-ση των επι-μεταναστευτικών ροών καιτωνρυθμώνκαθαρήςαύξησηςτωνμετα-ναστευτικώνπληθυσμώνοδηγούνσεεκτι-μήσειςσύμφωναμετιςοποίεςηΕυρώπη

θαχρειαστείάμεσαδεκάδεςεκατομμύριανέουςμετανάστες.

ΟιπροβλέψειςτηςEurostatκαταλήγουνστο συμπέρασμα ότι χωρίς νέες μετανα-στευτικέςροέςτοευρωπαϊκόεργατικόδυ-ναμικόθαμειώνεταιδιαρκώς:τα227εκα-τομμύριαενεργώνευρωπαίωνσήμεραθαέχουνπεριοριστεί στα 201 εκατομ. μέχριτο2025καιστα160εκατομ.μέχριτο2050(CommissionEuropéenne,2008).

Επιπλέον,ηίδιαηδημογραφικήγήραν-σηδημιουργείαυτόματανέεςθέσειςεργα-σίας,οιοποίεςαφορούνστηνκάλυψητωναναγκών εξυπηρέτησης και περίθαλψηςτωνηλικιωμένωνστιςχώρεςτηςΕυρωπα-ϊκήςΈνωσης, ιδίωςδεσεαυτές,όπουοικρατικέςυπηρεσίεςκοινωνικήςφροντίδαςέχουν υποβαθμιστεί σημαντικά τα τελευ-ταίαχρόνια.

Παράλληλα, αξιοσημείωτη είναι η εντει-νόμενητάσηομοιογενοποίησηςτωνδημο-γραφικών χαρακτηριστικών (γεννητικότη-τα,γονιμότητα,θνησιμότητα,προσδόκιμοζωής)μεταξύτωνχωρώνμελώντηςΕυ-ρωπαϊκήςΈνωσης,πουμέχριπρόσφατακατανέμοντανσεξεχωριστέςομάδεςανά-λογαμετηνεμφάνισηκοινώνεπίμέρουςδημογραφικώναποτυπώσεων.

Ηπαρατηρούμενησύγκλισηστις δημο-γραφικέςσυμπεριφορέςτωνδιαφορετικώνκατηγοριών εθνικών πληθυσμών οδηγείστην δημιουργία ενός νέου κοινού δημο-γραφικού προτύπου με αποτέλεσμα ορι-σμένοισυγγραφείςνακάνουνλόγογιατηνγέννησηενόςευρωπαϊκού πληθυσμού,οοποίος προοδευτικά θα αποκαλείται ευ-ρωπαϊκός λαός (deAzevedoetal.,2007).


Τέλος, οι επίσημες μεταναστευτικέςπολιτικέςστηνΕυρώπηδείχνουν να μηνλαμβάνουνσοβαράκαι–κυρίως-έγκαιραυπόψη τους τις διαφαινόμενες μετανα-στευτικέςπιέσειςσεπαγκόσμιο επίπεδο,οιοποίεςσχετίζονταιμετιςδημογραφικέςπροβλέψεις για το σύνολο του πλανήτη(WihtoldeWenden,2008α).Σύμφωναμεαυτέςτιςεκτιμήσειςηανθρωπότηταπολύσύντομαθαπεριλαμβάνειδύομεγάλεςκα-τηγορίεςχωρών,απότηνμια,τιςμεγάλεςδημογραφικές δεξαμενές (όπωςΚίνα, Ιν-δία,Αφρική)καιαπό τηνάλλη, τις γηρά-σκουσες χώρες ή ομάδες χωρών (όπωςΕυρώπη,Ρωσία,Ιαπωνία).

Εφόσονταβασικάδημογραφικάσενάριαεπαληθευτούν στο ακέραιο σε μόλις 20χρόνιααπόσήμερα,ηΑφρικήθαξεπερ-νά σε πληθυσμό την Κίνα και την Ινδία,ενώ ο πληθυσμός μόνο των δύο αυτώνασιατικώνχωρώνθααποτελείτο2030τοένα τρίτο της ανθρωπότητας (SOPEMI,2007).

Ηπραγματοποίησηαυτήςτηςδημογρα-φικήςπρόγνωσηςδενθαπρέπεινααφήνειαδιάφορητηνΕυρώπη,εφόσον,μάλιστα,ηΚίνακαιηΙνδίαπραγματοποιήσουν,στα-διακά, τιςεπενδύσεις,πουοραματίζονταιστηναφρικανικήήπειροκαιιδιαίτερα,εάνεπιλέξουν να στελεχώσουν τις επιχειρή-σειςσυμφερόντωντουςμεομοεθνείςτουςυπαλλήλους, δίδοντας έτσι, μια διέξοδοστο πρόβλημα του υπερπληθυσμού, τοοποίοαντιμετωπίζουνοι ίδιεςστοεσωτε-ρικότους.

Σεμιατέτοιαπερίπτωσηοιμεταναστευ-τικέςπιέσεις,πουθαασκηθούνστουςνέ-ουςσεηλικίαανέργουςτωναφρικανικών

χωρώνσεσυνδυασμόμετηναύξησητουσυνολικούπληθυσμούτους,αναμένεταιναωθήσουνπολλούςαπόαυτούςστηνμετα-νάστευση (και)προς τηνγηραιάΉπειρο,όπουείναι εγκατεστημένοιαπόδεκαετίεςεκατομμύρια αφρικανοί μετανάστες. Οιπροκλήσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωσηκαιτακράτη-μέλητηςαναδεικνύονταιεξαι-ρετικάσημαντικές.

Σε μια αναπάντεχη -ωςπρος τοπεριε-χόμενοτης-ομιλίατουπροςτουςβουλευ-τέςτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουστις29Ιανουαρίου 2004, ο Γενικός ΓραμματέαςτωνΗνωμένωνΕθνώνΚόφι Ανάν, εκμε-ταλλευόμενοςτηνσυγκυρίατηςαπονομήςτου βραβείου Sakharov, αποφάσισε να(εκ)θέσει έγκαιρα την Ευρώπη προ τωνευθυνώντηςαπέναντιστιςσύγχρονεςμε-ταναστευτικέςπροκλήσεις.Στηνομιλίατουυπογράμμισεότιοιχώρες-μέληείναιυπο-χρεωμένεςναανοίξουντις«πόρτες»τουςκαι ναοργανώσουν,άμεσα,προγράμμα-τα νόμιμωνμεταναστεύσεων, διότι έχουνανάγκητουςμετανάστες,όσοτουλάχιστονοιτελευταίοιέχουνανάγκητηνΕυρώπη.

Οι μετανάστες, υψηλής ή χαμηλής ειδί-κευσης,αποτελούνμάλλοντηνλύσηστα(δημογραφικά) προβλήματα των χωρώντης Ευρωπαϊκής Ένωσης παρά μέροςτωνπροβλημάτων,πουαυτέςαντιμετωπί-ζουν.Έπειτααπόπέντεολόκληραχρόνια,όσοπροκλητικήκαιανθεωρήθηκε,τότε,ηευθείαυποβολήυποδείξεωνπροςτηνΕυ-ρώπηαπότηνπλευράτουΓενικούΓραμ-ματέατουΟΗΕ,ηεπισήμανσητουαυτονό-ητουδενφαίνεταιναέχεισυγκινήσειτουςαρμόδιουςγιατηνχάραξητηςευρωπαϊκήςμεταναστευτικήςστρατηγικής.


ΟιηγέτεςτηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,αλλάκαιοιλαοίτης,θαέπρεπεναείχαν,ήδη,κατανοήσει και αποδεχθεί ότι η Ευρώπηείναιγιαδιάφορουςλόγουςέναςπρώτηςεπιλογής τόπος προορισμού για πολίτεςπολλώντρίτωνχωρώνκαιότιημέχρισή-μεραεγκατάστασημεταναστευτικώνπλη-θυσμώνδενσυνιστούσε έναπαροδικό ήσυγκυριακόφαινόμενο.

Αντιθέτως, τόσοοιπρόσφατες,όσοκαιοιεπικείμενεςμετεγκαταστάσειςυπηκόωντρίτων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωσηαποτελούνένααπότακυριότερασυμπτώ-ματατηςδιεθνοποίησηςτωνοικονομιών,της καταστροφής του φυσικού περιβάλ-λοντος και της υπερ-εκμετάλλευσης τωνπλουτοπαραγωγικώνπηγώντωνμηανε-πτυγμένωνχωρώντουπλανήτη.

Εάν οι δημογραφικές αναλύσεις καθι-στούν ευχερέστερη την πρόβλεψη τουμέλλοντοςτωνδιεθνώνμεταναστεύσεων,οισυνέπειεςτηςπεριβαλλοντολογικήςκρί-σηςστιςδιασυνοριακέςμετακινήσειςπλη-θυσμών ενδέχεται να αποτελέσουν ένανπολύσημαντικόκαιαστάθμητο–μεταση-μερινάδεδομένα-παράγονταωςπροςτηνπροσαρμογή της Ευρώπης στις διεθνείςμεταναστεύσειςκαιτηνυιοθέτησητωνκα-τάλληλωνμέτρων.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα τουπρώτου παγκόσμιου συνεδρίου με θέματιςμεταναστεύσειςπουσχετίζονταιμε τοπεριβάλλον και το οποίο πραγματοποιή-θηκεστηνΒόννητονΟκτώβριοτου2008,ηοικολογικήκρίσηαποτελείπαράγοντα,οοποίοςεπιδράθετικάστιςμεταναστεύσεις(www.efmsv2008.org). Προς το παρόν,όσοι οικολογικοί πρόσφυγες εγκαταλεί-

πουντιςεστίεςτουςεγκαθίστανται,συνή-θως, και σε πρώτη φάση στο εσωτερικότων χωρών τους, ενώ εκτιμάται ότι δεναποκλείεται να φτάσουν σε παγκόσμιοεπίπεδοτα200εκατομμύριαμέχριτο2050(ΙΟΜ,2008).

Υπάρχουν,όμως,καιαντίθετεςαπόψεις,οι οποίεςπροβλέπουν ότι ηΕυρώπηθαδεχθεί πολύ σύντομα αυξημένες μετανα-στευτικέςπιέσειςαπόπολίτεςτρίτωνχω-ρών εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών,πουθαπλήξουνσυγκεκριμένεςπεριοχές,όπως, ιδίως, τα νότια της Ασίας και τηνΑφρικανικήΉπειροκαιότιοιακούσιεςκαιαιφνίδιες αυτές μετακινήσεις πληθυσμώνενδέχεται να προκαλέσουν συγκρούσεις,τόσοστιςχώρεςδια-μετακίνησης,όσοκαιπροορισμούτωνοικολογικών προσφύγων (Solana,2008).

Β. Ο παράγοντας οικονομική ύφεση

Στονβαθμόπουέναςαπότουςσημαντι-κότερουςπαράγοντεςμετανάστευσηςπα-ραμένειοοικονομικός(εργασία,αναζήτη-σηεργασίας),ηδιεθνήςοικονομικήύφεσηείναισχεδόνβέβαιοότιθαανατρέψειπολ-λά δεδομέναστονπαγκόσμιο χάρτη τωνμεταναστεύσεων. Οι επιπτώσεις της οι-κονομικήςύφεσηςστηναπασχόλησητωνχωρώνυποδοχής(καικαταγωγής)δενθααφήσουνανεπηρέαστουςτουςμετανάστεςεργαζόμενους,οιοποίοιείναιπιοευάλω-τοιστηνανεργίακαιστιςευέλικτεςμορφέςαπασχόλησηςπουεπιβάλλονταιμεαφορ-μήήεξαιτίαςτηςοικονομικήςδυσπραγίαςτωνεπιχειρήσεων.

Κατ’αρχήν,έναςμεγάλοςαριθμός,από


όσους εγκαταστάθηκαν σε οποιαδήποτεχώρα-μέλοςτηςΕυρωπαϊκήςΈνωσηςσταπλαίσιατωνπρόσφατωνμεταναστεύσεωνκαι ειδικά οι μετανάστες 2ης γενιάς, αφε-νόςσυγκεντρώνουνόλα ταδημογραφικάχαρακτηριστικά τωνπιο ευάλωτων εργα-ζομένων κατά την διάρκεια οικονομικώνκρίσεων(νέοισεηλικία,νέο-εισερχόμενοιστην αγορά εργασίας, χαμηλής ειδίκευ-σης),αφετέρουαπασχολούνταικατάκύριολόγοσεκλάδουςοικονομικήςδραστηριό-τητας,οιοποίοιπλήττονταιάμεσαμέσασεένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον, όπωςοικατασκευές,οτουρισμόςκαιηβιοτεχνία(Papademetriouetal.,2009).

Όμως,ηδιαφοροποίησηστηνποσοτικήκαι στην ποιοτική διάσταση των επι-με-ταναστευτικών και των από-μεταναστευ-τικώνροώνεξαιτίαςτηςύφεσηςδενείναιούτεαυτόματη,ούτεομοιογενήςανάμεσαστιςεμπλεκόμενεςχώρες.

Αυτή την δεδομένη χρονική στιγμή δενείναι δυνατή παρά η διατύπωση υποθέ-σεωνκαιόχιαξιόπιστωνσεναρίωνγιατηνεξέλιξητουφαινομένουσεπαγκόσμιακλί-μακαγιαδύολόγους:πρώτον,λόγωτωνεθνικώνιδιαιτεροτήτωνπουσυγκεντρώνειη μετανάστευση και της εξάρτησης τουφαινομένου από μια σειρά παραγόντωνευμετάβλητων και διαφοροποιούμενωνανά περίπτωση και δεύτερον, επειδή οισυνέπειεςτηςκρίσηςστηνμετανάστευσηπρέπει να διερευνώνται, ταυτόχρονα, σεβραχυπρόθεσμο και σε μακροπρόθεσμοορίζοντα.

Στην σχετική διεθνή βιβλιογραφία ανα-φέρονται,ωστόσο,συγκεκριμένεςάμεσεςεπιπτώσειςεξαιτίας τηςοικονομικήςύφε-

σηςαπότιςοποίεςοισημαντικότερεςείναιοιεξήςέξι(Castlesetal.,2009):

• Αυξημένες τάσεις επαναπατρισμούορισμένωνμεταναστώνωςαντίδρασηστηνανεργίακαιστηνμείωσητουει-σοδήματόςτους.

• Μειωμένες από-μεταναστευτικές τά-σειςστιςχώρεςκαταγωγής.

• Κυβερνητικέςαπόπειρεςγιαεκούσιοήεξαναγκαστικό επαναπατρισμό ανέρ-γωνμεταναστών.

• Ευρείασυρρίκνωση τωνανεπίσημωνμεταναστεύσεων εξαιτίας της μικρήςζήτησηςεργασίαςστιςχώρεςπροορι-σμού.

• Μείωση των εμβασμάτων των μετα-ναστώνεργαζομένωνπροςτιςχώρεςκαταγωγήςτους.

• Αύξησητηςξενοφοβίαςκαιτουρατσι-σμού εναντίον των μεταναστευτικώνπληθυσμώνστιςχώρεςυποδοχής.

Σε χώρες μάλιστα όπου παρατηρείται,ήδη,μιαραγδαίααύξησητωνποσοστώνανεργίας (ιδιαίτερα)στις τάξεις τωνμετα-ναστών μισθωτών εκδηλώνονται, ταυτό-χρονα,πολλέςήκαιόλεςοιπροηγούμενεςεπιπτώσεις, πολλές φορές στα πλαίσιαμιαςπροσπάθειαςτωνκυβερνήσεωντωνχωρώνμελώναπότηνμία,ναμετριάσουντιςπαρενέργειες τηςοικονομικήςύφεσηςκαιαπότηνάλληναπεριορίσουντηναγα-νάκτησητων(γηγενών)πολιτώνστρέφο-ντας το ενδιαφέρον της κοινής γνώμηςστουςαλλοδαπούς-θύματατηςοικονομι-κήςκρίσηςκαιόχιστααίτιαήστουςυπευ-θύνουςαυτής.


Σύμφωνα με μια συγκυριακή και κο-ντόφθαλμη οπτική πολλών ευρωπαϊκώνκυβερνήσεων, δεδομένης μάλιστα τηςαδυναμίας τους να ανακόψουν την ανο-δική πορεία της ανεργίας, η μείωση τουαριθμούτωνανέργωνδιαμέσουτηςαπο-μάκρυνσης τωνμεταναστώνχωρίς εργα-σία-νομιμοποιητικά έγγραφαεκτιμάταιότιθαμπορούσενατουςαπαλλάξειαπόαρ-κετά προβλήματα. Μια τέτοια αντίδρασηείναιβασισμένη,ασφαλώς,σεμιααντίλη-ψησύμφωναμετηνοποίαοιμετανάστεςαποτελούν πρώτα απ’ όλα συνιστώσεςτηςαπασχόλησης και της οικονομίας καιόχι ανθρώπινα όντα, άρα η απομάκρυν-σήτουςαπότιςχώρεςμόνιμηςδιαμονήςτους,όχιμόνοδενγεννάηθικάδιλλήματα,αλλά θεωρείται, επιπλέον, μια ενδεδειγ-μένηαναπτυξιακήπρότασησεσυνθήκεςπαγκόσμιαςοικονομικήςκρίσης.

Το πρόβλημα είναι ότι πρόκειται, ακρι-βώς, για εργαζόμενους πολίτες με ισχυ-ρούς κοινωνικούς δεσμούς με την χώραόπου διαμένουν και όχι για ψηφία πουμπορούνναπροσθαφαιρούνταιχωρίςπα-ρενέργειεςστιςασκήσεις επίχάρτου τωνεπιτελείωντωνεμπλεκομένων(καισυχνάαναρμόδιωνγιαζητήματαμετανάστευσης)υπουργείων. Για τον λόγο αυτό η επιθυ-μητή, αναμενόμενη ή και επιδιωκόμενηαπαλλαγήτωνχωρώνεγκατάστασηςαπότουςμετανάστεςπουχάνουνήαναμένεταιναχάσουντηνδουλειάτουςαποδεικνύεταιστηνπράξημιαπολύπλοκηυπόθεση.

§ Πρώτον,δενείναιβέβαιοότιθαανα-κοπούν τα μεταναστευτικά ρεύματααπό τις αναπτυσσόμενες χώρες, οιοποίες βιώνουν, ήδη, τις συνέπειεςτηςπαγκόσμιαςοικονομικήςύφεσης

σεμεγαλύτεροβαθμό και αντιμετω-πίζουνσεπολλέςπεριπτώσεις(Νό-τιαΑμερική,Ασίακλπ)μιαεντυπωσι-ακήαύξησητωνποσοστώνανεργίαςεξαιτίαςτηςμείωσηςτωνεξαγωγών.

Ειδικότερα,ησυρρίκνωσητωνεμβασμά-των των μεταναστών προς τις πατρίδεςτους, καθώς επίσης, η υποχώρηση τωνεπενδύσεωνκαιτηςαναπτυξιακήςενίσχυ-σηςπροςτιςχώρεςκαταγωγήςεκτιμάταιότιθαπροκαλέσουντιςπροϋποθέσειςγιακάθεείδουςεντάσειςκαιδιενέξειςσεπερι-οχέςμεαδύναμουςκυβερνητικούςσχημα-τισμούςκαιυψηλάεπίπεδαφτώχειαςτουπληθυσμού(Castles,2009).

Σύμφωνα, μάλιστα με πρόσφατες εκτι-μήσειςτουΟργανισμούΗνωμένωνΕθνώνη παγκόσμια οικονομική ύφεση έχει ήδηοδηγήσει επιπλέον55 έως90 εκατομμύ-ριαανθρώπουςσεαπόλυτηφτώχεια,ενώκατά400εκατομμύριααυξήθηκετο2009οπαγκόσμιοςπληθυσμόςόσωνδιαβιούνμελιγότεροαπό1,25δολάριοημερησίως(NationsUnies,2009).

Κατά συνέπεια, οι κλιματικές αλλαγές,ηαύξησητηςανεργίαςκαιτωνεπιπέδωνφτώχειας, οι κοινωνικές, φυλετικές ή διε-θνικές συγκρούσεις ή διώξεις σε πολλάμέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου δεναποκλείεται να εξωθήσουν σε (αναγκα-στική) μετανάστευση μεγάλο αριθμό αν-θρώπων, ανεξάρτητα από την πραγμα-τική δυνατότητα απασχόλησής τους στιςχώρεςπροορισμού εν μέσωοικονομικήςύφεσης.Οιίδιοιαυτοίλόγοικαθιστούνλι-γότεροήκαθόλουελκυστικήτηνπροοπτι-κή επιστροφής των μεταναστών από τιςανεπτυγμένες χώρες εγκατάστασης στις


χώρεςκαταγωγήςτους,όπουοιευκαιρίεςαπασχόλησηςαποδεικνύονταιολοένακαιπιοπεριορισμένες.

§ Δεύτερονσεό,τιαφοράστηναναχώ-ρησητων,ήδη,εγκατεστημένωνμε-ταναστώνθαπρέπειναδιευκρινιστείότιηαντίστροφημεταναστευτικήπο-ρεία και ο επαναπατρισμός (returnmigration) περιλαμβάνουν παραδο-σιακάδύοπτυχές:απότηνμια, τηνιδία πρωτοβουλία επιστροφή τωνμεταναστών στις χώρες καταγωγήςτουςκαιαπότηνάλλη,τηνεκούσιαήακούσιααπομάκρυνσήτουςμεπρω-τοβουλίατωνκυβερνήσεων.

Στονβαθμόπουητρέχουσαοικονομικήσυγκυρίαδιατηρηθείαρνητική το ενδεχό-μενο μιας αυξημένης επανα-μεταναστευ-τικής τάσης προς τις χώρες καταγωγήςδενμπορείνααποκλειστεί,παράτογεγο-νόςότιστηνλήψημιαςτέτοιαςαπόφασηςπρωτεύονταρόλοδιαδραματίζειηοικονο-μικήανάπτυξηκαιη (πρακτικήήνομική)ευκολίαμετακίνησηςστηνχώραπροέλευ-σηςκαιόχιοιδυσκολίεςπρόσβασηςστηναγοράεργασίαςτηςχώραςυποδοχής.

Ωςπροςτηνενίσχυση,όμως,τηςτάσηςεπιστροφής των μεταναστών στις πα-τρίδες τους ή στις χώρες προηγούμενηςεγκατάστασήςτουςηαπώλειατηςθέσηςεργασίας ή του εισοδήματός δεν αρκείαπόμόνητηςγιατηνοριστικήεγκατάλει-ψητουτόπουμόνιμηςδιαμονής.Ορισμέ-νοισπουδαίοιπαράγοντεςείναι ικανοίναεγγυηθούν τηναναβολήήακόμη και τηνματαίωσημιαςτέτοιαςπροοπτικής(Papa-demetriou,2009a):

• Οι ισχυροί οικογενειακοί ή άλλοι κοι-

νωνικοίδεσμοίμετηνχώραυποδοχήςσυνεπείαμιαςμακροχρόνιαςκαιαδιά-λειπτηςπαραμονήςσεαυτήν.

• Τοκόστοςκαιηπρακτικήευκολίαεπα-νεγκατάστασηςηοποίαδενεξαρτάταιμόνοαπότηνγεωγραφικήαπόσταση,αλλά και από τις σχέσεις που διατη-ρήθηκανμετηνχώρακαταγωγήςαπότηνεποχήτηςαναχώρησης.

• Η απόλαυση κοινωνικοασφαλιστικώνπαροχών και δικαιωμάτων που εξα-σφαλίζουν ένα αξιοπρεπές επίπεδοδιαβίωσηςστηνχώραυποδοχής.

• Η διατήρηση της πρακτικά ευχερούςκαιιδίωςνομικάεπιτρεπτήςδυνατότη-τας επιστροφήςστην ίδια χώραυπο-δοχής, στην περίπτωση βελτίωσηςτουπαγκόσμιουοικονομικούπεριβάλ-λοντοςστοάμεσομέλλον.

Με άλλα λόγια αυξημένη τάση για μό-νιμη εγκατάσταση στην χώρα υποδοχήςεμφανίζουνεκείνοιοιμετανάστες,πουδενέχουνχαρτιάκαιεπομένωςαδυνατούνναμετακινηθούνεκτός τωνσυνόρων,όποτετοεπιθυμήσουν,ενώ,αντιθέτως,αποδει-κνύεται ότι κυκλοφορούν περισσότερο,όσοι έχουν άδειες διαμονής,που το επι-τρέπουνήόσοιαπολαμβάνουνάλλουευ-νοϊκότερουκαθεστώτος,όπως,ιδίως,τηςδιπλήςυπηκοότητας(Καψάλης,2009).

Η επίτευξη του στόχου της απαλλαγήςτωνχωρώνυποδοχήςαπότηνπαρουσίατωνμηαξιοποιήσιμωνοικονομικώνμετα-ναστώνεξαρτάταιαπότηνευκολίαμετακί-νησηςτουςανάμεσασταδύοεμπλεκόμε-νακράτη(WihtoldeWenden,2009).Ειδι-κάοτελευταίοςπαράγονταςπολύσπάνια


λαμβάνεταισοβαράυπόψηαπότιςκυβερ-νήσειςτωνχωρώνυποδοχήςότανσχεδι-άζουνκαιπροτείνουνήυλοποιούναυτοτε-λώςπρογράμματαεπαναπροώθησηςστιςχώρεςκαταγωγής.

Για τον λόγοαυτό,άλλωστε,αυτήν τηνστιγμήεκατοντάδεςχιλιάδεςΠολωνοίερ-γάτες(κύριαστοκλάδοτωνκατασκευών)επιστρέφουνστηνπατρίδα τουςαπό τηνΙρλανδίακαι τοΗνωμένοΒασίλειο,όπουείχανμεταναστεύσειαπότιςαρχέςτηςδε-καετίαςαφενός, επειδήη ένταξη τηςΠο-λωνίαςστηνΕυρωπαϊκήΈνωσηεξάλειψετανομικάπροσκόμματαελεύθερηςμετακί-νησηςτουςκαιαφετέρου,γιατίεπρόκειτοεξ’αρχήςγιαοργανωμένεςμαζικέςμετακι-νήσεις αλλοδαπών εργατών σταπλαίσιαυλοποίησης διακρατικών προγραμμάτωνκυκλικήςμετανάστευσης.

Αντιθέτως, περιορισμένα ήταν τα απο-τελέσματα αντίστοιχων προσπαθειών σεάλλες κοινοτικές χώρες, εξαιτίας της ορι-στικήςαφαίρεσηςκάθενομικήςδυνατότη-ταςεπιστροφήςτωνμεταναστώνσεαυτέςστομέλλον.

Στην Ισπανία, για παράδειγμα οι πρω-τοβουλίες με στόχο την ενθάρρυνση τηςεπιστροφήςανέργωνεξω-κοινοτικώνστηνχώρατουςμεδιατήρησημειωμένωνεπι-δομάτωνανεργίας,αλλάμετηνυποχρέω-σητηςμηεπανεισόδουστην Ισπανίαγιατουλάχιστον μια τριετία, είχε προκαλέσειμέχρι τα μέσα του 2009 το ενδιαφέρονμόνο 4.000 ατόμων, έναντι των 80.000πουστόχευεσεπρώτηφάσηη ισπανικήκυβέρνηση(OECD,2009).

Ανάλογη τύχη εκτιμάται ότι θα έχουνανάλογεςπροσπάθειεςκαιστηνΤσεχίαή

τηνΙαπωνία,τηνστιγμήμάλισταπουπολύπριντηνεμφάνισητωνπρώτωνσυμπτω-μάτων της οικονομικής ύφεσης η Γαλλίααπέτυχε να εξασφαλίσει την μαζική συμ-μετοχήμεταναστώναπότρίτεςχώρεςσεπρογράμματα οικονομικής ενίσχυσης γιαεπαναπατρισμόπουέχουντεθείσεεφαρ-μογή,ήδη,απότο2006(Seuret,2007).

Άλλωστε,γιατουςάνεργουςμετανάστεςστις ανεπτυγμένες χώρες εξακολουθούνναισχύουν,τουλάχιστονσεβραχυπρόθε-σμοορίζοντα,δύοπολύσημαντικέςεναλ-λακτικέςπριναπότηναπόφασηγιαεπα-ναπατρισμό: αφενός, η ευελιξίαπουπα-ραδοσιακά «αποδέχονται» να υποστούνστηναγοράεργασίαςκαιηεπαγγελματικήκινητικότηταπουεπιδεικνύουνσεσυνδυα-σμόμετηνπροοπτικήτηςανάληψηςοποι-ουδήποτετύπουεργασίαςκαιαφετέρου,ηαδήλωτη απασχόληση στην οποία κατα-φεύγουνσυχνάπολλοίεργοδότεςσεόλητηνΕυρωπαϊκήΈνωσηεκμεταλλευόμενοιτο γενικότερο κλίμα εργασιακήςανασφά-λειαςπουεπικρατεί.

Συνοψίζοντας, η βραχύτητα του χρονι-κούδιαστήματοςπουέχειδιανυθείαπότοξέσπασμα της οικονομικής κρίσης μέχρισήμερα (ένα έτος) και η πολυπλοκότητατων συμπερασμάτων από την επίδρασητων κρίσεων προηγούμενων δεκαετιώνστις μεταναστεύσεις καθιστούν επισφα-λείςοποιεσδήποτεμακροπρόθεσμεςπρο-βλέψειςκαικοινωνικάριψοκίνδυνητηνενθερμώ υιοθέτηση μη αναστρέψιμων πο-λιτικώναποφάσεωνόπως, ιδίως,οιυπο-χρεωτικές επαναπροωθήσεις και οι απε-λάσειςμεταναστών.

Εντούτοις, προσχηματικά ή με κάθε ει-


λικρίνεια ως προς τις προθέσεις τους οιπερισσότερεςκυβερνήσεις(και)στηνΕυ-ρωπαϊκή Ένωση λαμβάνουν βεβιασμέ-να μέτρα εισάγοντας νέες ρυθμίσεις στοθεσμικό τους πλαίσιο με ανυπολόγιστες

συνέπειες,όχιμόνογιατουςμετανάστες,αλλάκαιγιατιςίδιεςτιςοικονομίεςκαιτιςκοινωνίεςτους.Ηελληνικήπερίπτωσηδεναποτελείεξαίρεση.


ΙΙ. Οικονομική κρίση και μεταναστευτικές πολιτικές

Είτε πρόκειται για δημογραφικές, περι-βαλλοντολογικές ή οικονομικές, είτε γιαπροβλέψιμες ή μη αναμενόμενες συνι-στώσεςδιαμόρφωσηςτωνδιεθνώνμετα-ναστεύσεων,οιχώρες-μέλητηςΕυρωπα-ϊκής Ένωσης αντιμετωπίζουν, πλέον, σεμεγάλοβαθμότιςοικείεςπροκλήσειςστηνβάση κοινών χαρακτηριστικών, γεγονόςπουδιευκολύνεικαιεπιβάλλειτηνχάραξηενιαίαςστρατηγικήςγιατοάμεσομέλλον.

Η επιτακτική ανάγκη για νέα εργατικάχέριααπέναντιστηνδημογραφικήγήραν-σητουπληθυσμούτουςδενεπιτρέπειναθεωρούνταιοιμελλοντικέςμεταναστεύσειςσαν απειλή, αλλά σαν μέρος της λύσηςτωναναπτυξιακώντουςδυσχερειών.Στηνκατεύθυνση αυτή η επεξεργασία προ-γραμμάτων οργανωμένης μετακίνησηςμεταναστώνσεμόνιμηήσεεποχικήβάσηθααποτελούσεμιαπολύλογικήεπιλογή,ειδικότεραστηνβάσητηςαξιοποίησηςτηςπρόσφατης εμπειρίας των αυθόρμητωνμετακινήσεων και εγκαταστάσεων αλλο-δαπώνπληθυσμώνκατάτηνδιάρκειατωνδύοτελευταίωνδεκαετιών.

Η προσωρινή, έστω, σταθεροποίησητων μεταναστευτικών πιέσεων προς τηνΕυρωπαϊκήΈνωση,σεό,τιαφορά,τουλά-χιστον, τιςκύριεςχώρεςπροέλευσηςαλ-λοδαπώνπολιτώνκαιησημαντικήμείωσητου ρυθμού αύξησης των μεταναστευτι-κώνπληθυσμώναπότιςαρχές,ήδη,της

τρέχουσαςδεκαετίας,παρέχουντηνδυνα-τότηταλήψηςψύχραιμωναποφάσεωνμεμακροπρόθεσμοορίζοντα.

Ταυτόχρονα, το ενδεχόμενο να υποδε-χθούν τα κράτη-μέλη μεταναστευτικούςπληθυσμούςαπότρίτεςχώρες,διαφορετι-κές,όμως,απόαυτέςπουτουςτροφοδότη-σανκατάτοπαρελθόν,καθιστάαπαραίτη-τητηνοριστικήδιευθέτησητουζητήματοςτηςεπίσημηςδιαμονήςκαιαπασχόλησηςτων,ήδη,εγκατεστημένωναπόδεκαετίεςμεταναστών και, κυρίως, όσων γεννήθη-κανήενηλικιώθηκανστοεσωτερικότους.

Δεν είναι, ίσως, συμπτωματικό ότι οικοινοτικές πρωτοβουλίες, που στόχευανστην κοινωνική ένταξη και στην καταπο-λέμησητωνδιακρίσεων,ανεξάρτητααπότονβαθμόεπιτυχούςέκβασήςτους,υλο-ποιήθηκαν ακριβώς τηνπερίοδο μετά το2000, όταν πλέον κατέστη σαφές ότι τοφαινόμενο της μετανάστευσης εμφάνιζετάσειςποσοτικήςσταθεροποίησηςκαιότιαποκτούσεολοένακαιπιοεμφανήδομικάποιοτικάχαρακτηριστικά.

Σεκάθεπερίπτωσηκαιγιαόλουςαυτούςτουςλόγους, ειδικάότανημέχρισήμεραέμφασηστηνεντατικήφύλαξητωνεξωτε-ρικώνσυνόρωνπροκειμένουγιατηναπο-τροπή της εισόδου των ανεπιθύμητων ήαπρόσκλητων οικονομικών μεταναστώνδεν έχει επιφέρει -κατά γενική ομολογία-


ταεπιθυμητάαποτελέσματα,περισσότεροεύλογηθαήτανηπροτίμησημιαςπρολη-πτικήςπροσέγγισηςβασισμένηςστηνορ-θολογική διαχείριση του φαινομένου τηςμετανάστευσης προς όφελος όλων, αντίμιαςαποτρεπτικήςκαιαμυντικήςσεαντί-ληψηπολιτικής.

Ταυτόχρονα, σχεδόν, με την εμφάνισητων κρουσμάτων της νέας οικονομικήςκρίσηςτονφθινόπωροτου2008ολοκλη-ρώθηκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι δι-εργασίες για την επίσημη υιοθέτηση τηςπρότασης για την επιλεκτική μετανάστευ-ση μεάξονατηνοποίαοι εμπνευστέςτηςφιλοδοξούννακαθορίζεταιτομέλλοντωνμεταναστεύσεωνστηνΕυρώπητιςεπόμε-νεςδεκαετίες(ΚεφάλαιοΑ).

ΗΕλλάδαδενχρειάστηκεεπί τηςουσί-αςνατροποποιήσειτίποτεσεό,τιέχεινακάνει με την θεμελιώδη φιλοσοφία πουδιέπειτηνδικήτηςεθνικήμεταναστευτικήπολιτικήαπότο1997καιμετάπροκειμέ-νουναεναρμονιστείμετανέαδεδομένα.Οιπρόσφατες εξελίξειςστηνχώρααπλάεντάσσονται σταπλαίσιαμιας κατ’ ουσίαεπιλεκτικήςμεταναστευτικήςπολιτικήςδί-χωςποιοτικά–παράμόνοποσοτικά-κρι-τήριααυτόματης επιλογής τωνχρήσιμωνμεταναστών με ευθύνη αποκλειστικά τηςεργοδοτικήςπλευράς(ΚεφάλαιοΒ).

Α. Ευρωπαϊκή πολιτική της επιλεκτικής μετανάστευσης

Ηεισαγωγήτουνέουμοντέλουεπιλεκτι-κήςμετανάστευσηςωςπροςτηνδιαχείρι-σητωνοικονομικώνμεταναστεύσεωντελείσε θεμελιώδη αναντιστοιχία με τα διδάγ-ματατηςδιεθνούςβιβλιογραφίας,αλλάκαι

μετιςεπίσημεςπαραδοχέςαναγνωρισμέ-νωνδιεθνώνοργανισμώνκαιδενθαήτανυπερβολικό να υποστηριχθεί ότι κινείταιστην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση απόαυτήπου επιβάλλει τοσύγχρονοπαγκό-σμιοδημογραφικό,κλιματικόκαιοικονομι-κόπεριβάλλον.

Τομοντέλοτηςεπιλεκτικήςμετανάστευ-σης, όπωςαυτό διακηρύσσεται επίσημα,πλέον,στο κείμενο τουπρόσφατουΣυμ-φώνουγιατηνΜετανάστευσηκαιτοΆσυ-λο (Οκτώβρης2008) είναιπροϊόν επίμο-νωνκαισυγκροτημένωνπολιτικώνμεθο-δεύσεωναπότηνπλευράσυγκεκριμένωνχωρών–μελών (ιδίως Γαλλία, Ιταλία) οιοποίες διήρκεσαν, στην πραγματικότη-τα, λιγότερο από τρία χρόνια (Καψάλης,2009).

Έτσι, την διετία 2007-2008 ολοκληρώ-νεταιμεγοργούςρυθμούςηπολιτικήμε-τάβασησεέναμοντέλοεπιλεκτικής μετα-νάστευσης,τοοποίοσυμπυκνώνεταιστηνδιαπίστωσηότιηαρρύθμιστηκαιανοργά-νωτηείσοδος(ανειδίκευτων)οικονομικώνμεταναστώνστοέδαφοςτηςΕυρώπηςτων27αποτελείμιαμηαποδεκτήκατάσταση,ηοποίαθαπρέπεινααντικατασταθείστα-διακάαπότηνπροτεραιότητατηςμετάκλη-σης(εξειδικευμένου)εργατικούδυναμικού,ότανκαιγιαόσοδιάστημααπαιτείταικάτιτέτοιο.

Ωςθεωρητικήαντίληψηηεπιλεκτική με-τανάστευση συνεπάγεται τηνπροώθησηενός στρατηγικού προτύπου αναφορικάμετηνχάραξητηςμεταναστευτικήςπολι-τικής,τοοποίοθεμελιώνεταισεδύοβασι-κούςάξονες:από τηνμια,στηναναγκαι-ότητα προσέλκυσης υψηλά ειδικευμένουεργατικούδυναμικούαπότρίτεςχώρεςκαι


απότηνάλλη,στηνρύθμιση,εάνόχιστηναποτελεσματική καταπολέμηση, του φαι-νομένου της παράνομης μετανάστευσης(Καψάλης,2009).

Η διαμόρφωση μιας νέας ευρωπαϊκήςμεταναστευτικής στρατηγικής θεμελιωμέ-νης σε συστήματα ευχερούς και ταχείαςεισαγωγής χρήσιμων μεταναστών συνε-πάγεταιαναπόφευκτατηναναζήτησημε-θόδωνάμεσης«απαλλαγής»τωνεθνικώναγορών εργασίας από τους λιγότερο ήκαθόλου απαραίτητους μετανάστες. Την«καινοτόμο» αυτή πρόταση επιβάλλεταιναακολουθήσουνστοάμεσομέλλονπιστάτακράτημέλη, εγκαταλείπονταςοριστικάτις πρακτικές μαζικών νομιμοποιήσεωνκαιεισάγονταςένασύστημα,τοοποίοθαεξαρτάτοεπίσημοκαθεστώςδιαμονήςκαιεργασίας από την χρησιμότητα καθενόςμετανάστηξεχωριστά,γιαέναπροκαθορι-σμένοχρονικόδιάστημα.

Πολλές ενστάσεις μπορούν να διατυ-πωθούνστοκατάπόσοπρόκειταιγιαμιασύγχρονη θεωρητική αντίληψη για τηνρύθμιση τωνμεταναστευτικώνροών.Άλ-λωστε,ανεξάρτητααπότιςεπίσημεςκάθεφοράδιακηρύξειςπολύσυχνάηουσίακαιησκοπιμότητατωνκοινοτικώνπρωτοβου-λιώνσεθέματαμετανάστευσηςανατρέπο-νταιάρδηνκατάτηνεφαρμογήτους.

Εντούτοις,ηπροσπάθειαεισαγωγήςτου«αξιώματος»τηςεπιλεκτικήςμετανάστευ-σηςσυνεπάγεται ορισμέναβασικά χαρα-κτηριστικά(Καψάλης,2009a):

• Κατ’αρχήν,ένα(καιίσωςτομοναδικό)καινοτόμοχαρακτηριστικότηςσύγχρο-νηςευρωπαϊκήςστρατηγικήςαποτελείηεφεξής(ειλικρινήςήμη)εμμονήστην

δυνατότηταπροσέλκυσηςυψηλάεξει-δικευμένωναλλοδαπώνεργαζομένωνκαιστηναναζήτησητρόπων,είτεαπο-τελεσματικήςαποτροπής τηςεισόδουνέωνανεπιθύμητωνμεταναστών,είτε,κυρίως,ευχερούςαπαλλαγήςαπότηνπαρουσία των ήδη εγκατεστημένωνμεταναστώνχαμηλήςή καθόλου ειδί-κευσης.

• θαπρέπει,επίσης,νατονιστείότιη νο-μιμότητα της διαμονήςκαιτηςεργασί-ας,άραηνομιμότητατηςμετακίνησηςαποτελείπλέοντοκεντρικόδιακύβευ-μασεευρωπαϊκόεπίπεδοκαιπαράλ-ληλα το ζητούμενο όλων των επί μέ-ρουςεθνικώνήκοινοτικώνπολιτικών,πουπρόκειταιναυιοθετηθούνστοεγ-γύςμέλλον.

• Είναι προφανές ότι αναμένεται ότι η«νομιμότητα» των μεταναστών καιμέσω αυτής η διασφάλιση της από-λαυσηςακόμηκαι τωνθεμελιωδέστε-ρωνδικαιωμάτων,δενθαείναι,πλέον,δυνατόν να απονέμεται παρά μόνοδιαμέσου της εργασίαςκαι ειδικότεραδιαμέσουτηςαντικειμενικήςδυνατότη-ταςήπροοπτικήςένταξηςτωνυπηκό-ωντρίτωνχωρώνστηναγοράεργασί-αςκαιμάλισταωςανταπόδοσηήως«ανταμοιβή» για την εκπλήρωση τηςπροηγούμενης βασικής προϋπόθε-σης.

• Με άλλα λόγια στο άμεσο μέλλον ηνόμιμη μετανάστευση θα εξαρτάταιάμεσα και αποκλειστικά από την εκ-πλήρωση του κριτηρίου της χρησι-μότητας του υπηκόου τρίτης χώρας,δηλαδή από την απάντηση, που θα


δίνεταιπροηγουμένωςσεερωτήματα,όπωςπόσουςκαιτιείδουςμετανάστεςαπαιτούνται,σεποιουςκλάδουςοικο-νομικήςδραστηριότηταςκαιγιαπόσοχρονικόδιάστημα.

Όμωςκαιωςπροςτοειλικρινέςτηςεπι-διωκόμενηςτελικήςστόχευσηςείναιδυνα-τόνναπροκύψουναμφιβολίεςδεδομένουότιαξιολογώνταςσφαιρικάτιςπρόσφατεςμεθοδεύσειςσεευρωπαϊκόεπίπεδοδίνεταιηεντύπωσηότιηστροφήστηνεπιλεκτικήμετανάστευσηείναιαπολύτωςπροσχημα-τικήπροκειμένουγιατηνδικαιολόγησητηςευθείαςπαραβίασης τωνεργασιακώνκαιασφαλιστικών δικαιωμάτων των μετανα-στώνεργατών.

Ειδικότερα, δεν υπάρχει πραγματικήαναγκαιότηταγιαενθάρρυνσητης νόμιμης μετανάστευσης,όπωςυποστηρίζεται,αλλάαντιθέτως λαμβάνεται μέριμνα προκειμέ-νουγιατην παρεμπόδιση της πρόσβασης στην νομιμότητα για τηνπλειοψηφία τωνήδηεγκατεστημένωνμεταναστώνκαιτωνοικογενειών τους ή όσων αναμένεται ναεισέλθουναυθόρμητατοεπόμενοδιάστη-μα.

Στο προοίμιο, μάλιστα, του Συμφώνουεπιχειρείται μια συνειδητή αποσύνδεσηαπότιςιδεολογικέςπροσεγγίσειςτουπα-ρελθόντος και ομολογείται κατηγορηματι-κάότι «Επιπλέον, η υπόθεση της μηδενι-κής μετανάστευσης είναι ταυτόχρονα μη ρεαλιστική και επικίνδυνη». Ούτως ή άλ-λως,μέσααπότηνσυνειδητοποίησητωνοφελώναπότηναπασχόλησητωνοικονο-μικών μεταναστών, η ιδέα της μηδενικής μετανάστευσης είχε πολύ νωρίτερα τεθείσοβαράεναμφιβόλω,αφούδενθεωρού-

ντανούτεεφικτή,ούτεεπιθυμητή (Λινάρ-δος-Ρυλμόν,2003).

΄Ετσι,όσο μηδενική αποδείχθηκεηανο-χήστιςμεταναστεύσειςστοπρόσφατοπα-ρελθόν,άλλοτόσοκαινοτόμοςείναι,σήμε-ρα, η επιλεκτική μετανάστευση. Και αυτόγιαδύολόγους(Καψάλης,2009):

Πρώτον,διότιαπότατέλητηςδεκαετίαςτου’80καιμέχρισήμεραοιπερισσότερεςκυβερνήσειςπροσπάθησανναρυθμίσουντο καθεστώς διαμονής των ανεπίσημωννεο-εισερχόμενων υπηκόων τρίτων χω-ρώνστηνβάσητηςεκπλήρωσηςορισμέ-νων αυστηρών κριτηρίων, σε εφαρμογή,δηλαδή,μιαςαντίληψηςστονπυρήνατηςοποίας βρίσκεται μια επιλεκτική μετανα-στευτικήπολιτικήσεδιαφορετικέςεθνικέςεκδοχές,μεκυρίαρχηαυτήτηςνομιμοποί-ησηςδιαμέσουτης(απόδειξηςτης)εργα-σίας.Δεύτερον,επειδήτοπεριεχόμενοτουκειμένουτουΣυμφώνουδιαπνέεται-εντο-νότερααπόποτέ-απόέναπνεύμαμηδενι-κήςανοχήςαπέναντιστιςανεπίσημεςμε-ταναστευτικέςροές,σεόσες,δηλαδή,δεν(θα) εμπίπτουν στο κριτήριο της υψηλήςειδίκευσης, που προωθείται και που θαεξειδικεύεται, καταλλήλως, ανά περίπτω-ση.

Άλλωστε ο ΟΟΣΑ στην ετήσια έκθεσηγιατο2009πουπαρουσιάστηκεστατέληΙουνίου επισημαίνει ότι ανεξάρτητα απότιςάμεσεςσυνέπειεςτιςκρίσηςσταμεγέ-θητηςοικονομίαςκαιτηςαπασχόλησηςοιχώρεςυποδοχήςκαιιδίωςοιευρωπαϊκέςθαπρέπεινα «διατηρήσουν ανοιχτές τις πόρτες στους μετανάστες εργαζόμενους για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες σε εργα-τικά χέρια σε ένα μακροπρόθεσμο ορίζο-ντα» (Sopemi,2009a).


Μολονότι η μελέτη της συμπεριφοράςτωνμεταναστώνκαιτηςεξέλιξηςτωνμε-ταναστεύσεωνκατάτηνδιάρκειατωνπρο-ηγούμενωνιστορικώνοικονομικώνκρίσε-ων(1929,1973,1997)δενεπιτρέπουντηνδιατύπωση αξιόπιστων προβλέψεων σεμεσο-μακροπρόθεσμοορίζοντα,δενμπο-ρείπαράνααντιμετωπίζεταιμεκαχυποψίαηεισαγωγήμοντέλωνδιαχείρισηςτωνμε-ταναστεύσεων,ηοποίαπραγματοποιείταισήμεραμεταχείςρυθμούςστηνΕυρώπη,ακριβώςσανναθεωρείταιαπολύτωςβέ-βαιηηεξέλιξητουφαινομένουκαισεπλή-ρηαντίθεση,μάλιστα,μετιςυποδείξειςόχιμόνοτηςερευνητικήςκοινότητας,αλλάκαιτωνίδιωνπολλέςφορέςτωνδιεθνώνορ-γανισμών ή και των επίσημων οργάνωντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης.

Σεκάθεπερίπτωση,ανεξάρτητααπότοκατάπόσοείναιστηνπράξηεφικτή,ήαπότο εάν θεωρείται, στ’ αλήθεια, επιθυμητήαπό τους εμπνευστές της, η σταδιακή,αλλάκατεπείγουσαεκκαθάρισητουευρω-παϊκούχώρουαπότοσύνολοτωναπρό-σκλητωνήμηχρήσιμωνοικονομικώνμε-ταναστών, είναι αναγκαία η διερεύνησητουλειτουργικούρόλουτηςέμπνευσηςκαιτηςδιάδοσηςτωνοικείων ιδεολογιώνκαιεπιστημονικώνθεωριώνωςπροςτηνστό-χευση της αποδόμησης του κράτους δι-καίου,τηςθεσμικήςελαστικοποίησηςτωνεργασιακών σχέσεων των μεταναστώνμισθωτών και της δημιουργίας αγορώνεργασίαςδύοήπερισσοτέρωνταχυτήτωνστοεσωτερικόόλωντωνχωρών-μελών2.

Είναισαφέςότιηέμφασηστηνεπιλεκτική

2 Βλ.κατωτέρωενότηταΙΙΙ.

μετανάστευσηκαιστηνπροσέλκυσηυψη-λής ειδίκευσης μεταναστών σηματοδοτείπλέον μια αμιγώς οικονομική αντίληψησχετικάμετονπαράγονταεργασία τωνοι-κονομικών μεταναστών, απομακρυσμένηαπό παραδοσιακές αξίες και αρχές, πουέθετανωςπροτεραιότηταστηνευρωπαϊκήΉπειροτηνδημοκρατία,τιςελευθερίεςκαιτηναπόλαυσητωνθεμελιωδώνδικαιωμά-τωνγιαόλους.

Β. Η ιδιόμορφη ελληνική εκδοχή της επιλεκτικής μεταναστευτικής

πολιτικής και η αναμενόμενη ενίσχυση της αδήλωτης εργασίας

των μεταναστών

«Αυξημένη τάση για μόνιμη διαμονή μπορεί να προκύψει σε περιπτώσεις στις οποίες οι άνεργοι μετανάστες με περιορι-σμένης διάρκειας άδειες διαμονής θα στε-ρούνται των μέσων για την ανανέωση των αδειών τους και θα αποδεχθούν μάλλον την παράνομη εργασία στην παραοικο-νομία παρά την προοπτική της οριστικής επιστροφής στις χώρες καταγωγής τους» (OECD,2009:2).Ησυγκεκριμένηυπόθε-σηεργασίαςμοιάζειεμπνευσμένηαπότηνελληνικήπερίπτωση.

ΟσυντάκτηςτηςέκθεσηςτουΟΟΣΑγιατις διεθνείς μεταναστεύσεις αναφέρεται-κατά πάσαπιθανότητα- στις άδειες δια-μονήςπουσυνήθωςεκδίδονταισεδιάφο-ρεςχώρεςγια τηνπαροχή εργασίαςσταπλαίσιαεποχικήςήκυκλικήςμετανάστευ-σηςκαιμετονόρο«μέσαανανέωσηςτωναδειών»υπονοείπροφανώςτηνδιατήρη-σητηςανάγκηςσεαλλοδαπόεργατικόδυ-ναμικό,απότηνοποίαεξαρτάταιηεπιμή-


κυνσητηςπαραμονήςτουμετανάστηστηνχώραυποδοχής.

Ηιδιαιτερότητα,παρόλααυτάτουελλη-νικού συστήματος απόδοσης και ανανέ-ωσηςτωναδειώνδιαμονήςστουςμόνιμακαιεπίσειράετώνεγκατεστημένουςμετα-νάστεςκαιστιςοικογένειέςτους(Βα)καθι-στάεξαιρετικάσημαντικέςτιςπιθανότητεςυλοποίησηςτουωςάνωσεναρίουκαιστηνελληνικήπερίπτωσησεσυνθήκεςοικονο-μικής ύφεσης, δοθέντων, ιδίως, των ειδι-κότερων χαρακτηριστικών απασχόλησηςτων μόνιμα εγκατεστημένων μεταναστώντηςχώρας(Ββ).

Βα) Η αξιολόγηση του ελληνικού «μοντέλου» μεταναστευτικής

πολιτικής3

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ηεξέταση της προοπτικής της προσαρμο-γής τηςΕλλάδαςστιςνέεςκατευθυντήρι-ες γραμμές για την μετανάστευση, όπωςαυτέςκαθορίσθηκανπρόσφατασεευρω-παϊκόεπίπεδο,καθώςκαιτουτρόπουει-σαγωγήςτουνέουευρωπαϊκούμοντέλουστιςπολιτικέςδιαχείρισηςτουαλλοδαπούεργατικούδυναμικούστηνχώρα.

Στηνπραγματικότητα,έπειτααπόμιαπιοουσιαστική μελέτη των ποιοτικών χαρα-κτηριστικών της ελληνικής μεταναστευτι-κήςπολιτικής,αποδεικνύεταιότιηΕλλάδα

3 Τοπαρόν υποκεφάλαιο αποτελεί απόσπασμααπόαντί-στοιχοκεφάλαιοτηςεισήγησηςτουσυντάκτησεσυνέδριοπουδιοργάνωσετοΓεωπονικόΠανεπιστήμιοκαιηοποίατελείυπόδημοσίευσησεειδικότόμομετιςεισηγήσειςτωνσυνέδρων. Θέμα της εισήγησης αυτής είναι “Αδήλωτη απασχόληση και μετανάστευση: «νομιμοποίηση» των με-ταναστών μέσα από την εργασία τους ή νομιμοποίηση της εργασίας τους;“(Καψάλης,2009a).

έχει υιοθετήσει και υλοποιεί απαρέγκλιτααπότο1997μέχρισήμεραμιαάτυπηκαιιδιόμορφη πολιτική επιλεκτικής μετανά-στευσηςσεαπόλυτησυνέπεια και αρμο-νίαμετηνουσίατηςκεντρικήςφιλοσοφίαςτης σύγχρονης ευρωπαϊκής στρατηγικής(Καψάλης,2008).

Σύμφωνα με την πεμπτουσία της απόδεκαετίας ελληνικής μεταναστευτικής νο-μοθεσίας(Μπάγκαβοςetal.,2008),μόνονόσοιμετανάστεςκαταφέρνουννααποδεί-ξουνμεδικήτουςμέριμνακαιπρωτοβου-λίαότιείναιχρήσιμοιγιατηνελληνικήοικο-νομία,ότι,δηλαδή,έχουνκατορθώσεινασυνάψουν σύμβαση εργασίας με κάποι-ονεργοδότηκαιότιπραγματοποιούνένακαθορισμένο αριθμό εργάσιμων ημερώνστηνδιάρκειαενόςέτους,έχουντηνδυνα-τότητανααποκτήσουνβραχείαςδιάρκειαςάδειεςδιαμονής.

Ηαπόδειξητηςένταξηςστηναγοράερ-γασίαςμετουςόρους,πουεπιβάλλειτοοι-κείο νομοθετικόπλαίσιο ισοδυναμεί στηνπράξημεπαράταση τηςνομιμότηταςγιαέναήδύοχρόνια,όσοδιαρκείηάδειαδι-αμονήςγιαεξαρτημένηεργασίαήγιαανε-ξάρτητηοικονομικήδραστηριότητα.

Ηελληνικήμεταναστευτικήπολιτικήείναιθεμελιωμένηγύρωαπόμιαέννοια-κλειδί:τα«ένσημα».Η επίδειξη150,200ή250ενσήμων,κατ’έτος,δηλαδήηαπόδειξηεκμέρουςτουεργαζόμενουότιοεργοδότηςτουικανοποίησετελικάαυτήντηνπροϋπό-θεσηστοβαθμόκαιμετουςειδικότερουςόρους,πουπροβλέπονταιαπότονΝόμο,συνεπάγεται, κατ’ αρχήν, την διατήρησητου επίσημου καθεστώτος διαμονής καιεργασίας.


Σε αντίθετη περίπτωση, εάν ο μετανά-στηςδενκαταφέρειναβρειένανεργοδό-τη,οοποίοςναεκπληρώνειτιςκοινωνικο-ασφαλιστικές του υποχρεώσεις, όχι στοακέραιο,αλλάστοπροβλεπόμενοόριογιακάθεειδικήκατηγορίαμεταναστώνμισθω-τών, χάνει οριστικά την άδεια διαμονήςτου,άρακαιτοδικαίωμαναεργαστείνόμι-μαστηνχώρα.Έτσι,ηαπώλειατηςάδει-ας διαμονής με ευθύνη κατά κανόνα τηςεργοδοτικήςπλευράςέχειωςαποτέλεσμαότιμοναδικήπροοπτικήγιατονμετανάστηαπομένει,πλέον,ηεργασίατουμεόρουςπλήρως αδήλωτης απασχόλησης.

Με τον τρόπο αυτό ερμηνεύεται, κατ’αρχήν,έναπαράδοξο,τοοποίοσυναντά-ταιμόνοστηνελληνικήπερίπτωσηκαιτοοποίοέγκειταιστηνοργανικήδιασύνδεσητουπαράγοντα«ένσημα»μετοπολύυψη-λόποσοστόανεπίσημωνμεταναστώνπουδιαβιούνστηνεπικράτεια.

Συγκεκριμένα, στον πυρήνα της ελλη-νικήςπολιτικήςγιατηνμετανάστευσηωςβασικότερηπροϋπόθεσηγιατηνπρόσβα-σηκαιτηνδιατήρησητουεπίσημουκαθε-στώτος διαμονής ενός μετανάστη ορίζε-ταιηένταξητουστηναγοράεργασίας,ηπρόσβαση,δηλαδή,σεμια(οποιαδήποτε)θέση απασχόλησης. Στο σύνολό τους οιαπασχολούμενοι μετανάστες και οι με-τανάστριες εμφανίζουν υψηλά ποσοστάαπασχόλησηςκαιχαμηλάποσοστάανερ-γίας, χαμηλότερα από τα αντίστοιχα τωνελλήνωνκαιελληνίδωναπασχολούμενων(Κρητικίδης,2008).

Εντούτοις, καθ’ όλη την διάρκεια τηςδεκαετίας 1997-2008 ένας πολύ μεγά-λος αριθμός μεταναστών τελεί μονίμως

σεανεπίσημοκαθεστώς,έστωκαιανδενπρόκειται απαραίτητα για τα ίδια φυσικάπρόσωπα. Άλλωστε, η «νομιμοποίηση»καιη«από-νομιμοποίηση»είναικαταστά-σεις,οιοποίεςσυχνάεναλλάσσονταιστηνζωή ενός συγκεκριμένου μετανάστη, κα-θώςαυτός χάνει το δικαίωμαστηνάδειαδιαμονής ή όταν αργότερα επωφελείταιαπό μια καμπάνια μαζικής «αμνηστίας»τηςΠολιτείαςαντίστοιχα.

Πάντως, στο βαθμόπου η εκπλήρωσητηςσημαντικότερηςυποχρέωσηςγιαέναμετανάστηπροκειμένουναδιατηρήσει τονόμιμο καθεστώς διαμονής του επαφίε-ταιστιςδιαθέσειςενόςάλλουπροσώπουκαιδητουεργοδότητου, ταένσημααπόπαράγοντας νομιμοποίησης καταλήγουνσεπολλέςπεριπτώσειςναεγγυώνταιτηναπό-νομιμοποίηση, τόσο της διαμονής,όσο και της εργασίας εκείνου ο οποίος,είτεδενκατάφερεναπραγματοποιήσειτιςαπαιτούμενεςημέρες εργασίας, είτεαπέ-τυχεναπείσειήναυποχρεώσειτονεργο-δότητουνατις«δηλώσει»στονκατάλληλοασφαλιστικόφορέα.

Όπωςειπώθηκε,ήδη,τοελληνικόυπό-δειγμα επιλεκτικής μετανάστευσης χαρα-κτηρίζεταιαπόσυγκεκριμένεςιδιαιτερότη-τες και ιδιομορφίες σε σχέση με το αντί-στοιχοευρωπαϊκόμοντέλο.

Κατ’αρχήν,γιαλόγουςπουέχουννακά-νουνμετηνδομήτηςελληνικήςοικονομίαςκαιτηςαγοράςεργασίας,στηνσυντριπτι-κήτουςπλειοψηφίαοιθέσειςεργασίας,σεκλάδουςόπωςοικατασκευές,οικατ’οίκονυπηρεσίες,ηγεωργία,οεπισιτισμός(Κρη-τικίδης,2008b),γιατηνκάλυψητωνοποί-ων πρέπει να αποδειχθεί η χρησιμότητατωνμακροχρόνιακαιμόνιμαεγκατεστημέ-


νωνμεταναστών,απαιτούνέναεξαιρετικάχαμηλόεπίπεδοειδίκευσηςαπότηνπλευ-ράτουεργαζομένου.

Ενδεχομένως, όμως, η σημαντικότερηιδιαιτερότητα του ελληνικού παραδείγμα-τοςεπιλεκτικήςνομιμοποίησηςτωνμετα-ναστών έγκειται στο ότι η νομιμοποίησητης διαμονής στην χώρα πραγματοποι-είται,όχι ενγένειδιαμέσουτης (πραγμα-τοποίησης) εργασίας και δη της νόμιμης εργασίας, όπως σε πολλές άλλες κοινο-τικές χώρες, αλλά, ειδικότερα, μέσα απότηναπόδειξημιαςορισμένηςκαιαπόπρινκαθορισμένηςμεακρίβειαποσότητας επί-σημης εργασίας.

Επιπλέον, η νομιμοποίηση αυτή έχειημερομηνίαλήξης(κατάκανόναέναήδύοχρόνια), ενώ στις περισσότερες χώρεςυποδοχής, εφόσον δενπρόκειται για με-τανάστευση,ηοποία εμπίπτει, εξαρχής,στην κατηγορία της εποχικής ή κυκλικήςμετακίνησης υπηκόων τρίτων χωρών, ηνομιμοποίηση δια της εργασίας κατά κα-νόναδεν τελείυπόχρονολογικόπεριορι-σμό(Charles,2007).

Ταυτόχρονα, η σπουδαιότερη ιδιομορ-φία του ελληνικού μοντέλου επιλεκτικής μετανάστευσης έχεινακάνειμε τογεγονόςότιτοβάροςαπόδειξηςτηςχρησιμότηταςτουγιατηνοικονομίακαιτηναγοράεργα-σίαςφέρειο ίδιοςομετανάστης,δεδομέ-νου ότι καλείται να προσκομίσει αφενός,μιανέασύμβασηεργασίαςκαιαφετέρου,τηνσυγκεντρωτικήκατάστασηαπότονοι-κείοασφαλιστικόφορέα,απότηνοποίαναπροκύπτειότιπράγματιεργάστηκε–απέ-βη χρήσιμος- κατά την διάρκεια ισχύοςτουπαρελθόντοςδωδεκαμήνουή εικοσι-τετραμήνου.

Αντιθέτωςστομοντέλο επιλεκτικής μετα-νάστευσης, όπως εισήχθη πρόσφατα σεκοινοτικό επίπεδο, το βάρος της εξακρί-βωσης της χρησιμότητας για την αγοράεργασίαςθαπρέπειναφέρειαποκλειστικάοποιοσδήποτε άλλος εκτός από τον ίδιοτονμετανάστηκαιστιςπερισσότερεςπερι-πτώσειςηίδιαηΠολιτείασεκάθεκράτος-μέλος, η οποία σε εθνικό ή κλαδικό επί-πεδοθαπρέπει ναορίσει τις ειδικότερεςπαραμέτρους,πουσυνθέτουντοσύστηματης επιλεκτικής μετανάστευσης, δηλαδή,τιςποσοστώσεις, τα επαγγέλματακαι τιςειδικότητες.

Ββ) Οι αναμενόμενες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο μέλλον

της μετανάστευσης στην Ελλάδα

Όπως είναι δομημένη η ελληνική μετα-ναστευτικήπολιτική,αντίναπροβλέπειτιςκατάλληλεςδιαδρομέςμεστόχομιαταχείακαιευρείανομιμοποίησητηςαπασχόλησηςκαι της διαμονής εκατοντάδων χιλιάδων,μόνιμα εγκατεστημένων και αποδεδειγ-μένα υπερ-πολύτιμων για την οικονομίαμεταναστών, καταλήγει στηνπράξη έναςμηχανισμός διαρκούς ανά-τροφοδότησηςτουφαινομένουτηςαδήλωτηςαπασχόλη-σης.

Ηπροηγούμενηυπόθεσησυνιστάστηνπραγματικότητα την μοναδική ασφαλήπρόγνωσηπουμπορείναγίνειαυτήντηνστιγμή αναφορικά με τις επιπτώσεις τηςδιεθνούς οικονομικής ύφεσης στην μετα-νάστευσηστηνΕλλάδα, έστωσε βραχυ-πρόθεσμοορίζοντα. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει έπειτα από μια συνολική θεώρη-ση των ιδιαιτεροτήτων της ελληνικής περί-πτωσης όσων αφορά, τόσο στα ποιοτικά,


όσο και στα ποσοτικά στοιχεία της εκδή-λωσης του φαινομένου κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών.

Σε συνδυασμό με όσα καταγράφονταιωςσυνήθειςάμεσεςαντιδράσειςστηνοι-κονομική κρίσηστις χώρεςυποδοχής4 οιιδιαιτερότητες που αφορούν, ιδίως, στηνσύστασητουμεταναστευτικούπληθυσμούκαισταμεγέθητηςαπασχόλησηςαποδει-κνύονταιεξαιρετικάκαθοριστικές.

Οιπιοσημαντικέςαπόαυτέςτις ιδιαίτε-ρεςσυνιστώσεςτουφαινομένουτηςμετα-νάστευσηςστηνΕλλάδαείναιοιεξής(Κα-ψάλης,2008α):

► ΗΕλλάδα είναι ημοναδικήχώρα, ηοποίαμέχριπολύπρόσφατα,δενσυ-νόρευεμεκανέναάλλοκράτος-μέλοςτηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,αλλάαπο-κλειστικάμετρίτεςχώρες,

► Οιμετανάστεςπροέρχονταικατάκύ-ριολόγοαπότρειςγειτονικέςχώρεςτηςβαλκανικήςχερσονήσου,τηνΑλ-βανία,τηνΡουμανίακαιτηνΒουλγα-ρία,

► Πολλοί περισσότεροι από τους μι-σούς εγκατεστημένους μετανάστεςκατάγονται από μια και μόνο χώρα,τηνΑλβανία.

Ηγεωγραφικήεγγύτητατωνχωρώνκα-ταγωγής με την Ελλάδα είχε ως αποτέ-λεσμαναδιαμορφωθούνσύντομαάτυπαδίκτυαμετακίνησηςκαιφιλοξενίαςγιαμε-τανάστεςπουακολούθησαντααρχικάκύ-ματατων«πρωτοπόρων»συμπατριωτώντουςστιςαπαρχέςτηςδεκαετίαςτου1990.

4 Βλ.προηγουμένωςκεφάλαιοΙΒ.

Κατέστη,έτσι,ευχερέστερηαφενός,ηάτυ-πη οικογενειακή επανένωση, έπειτα απότην οριστική «τακτοποίηση» τουπρώτουμέλους της οικογένειας στην Ελλάδα καιαφετέρου, η εξασφάλιση, ευκολότερα ήδυσκολότερα,τηςπρόσβασηςσεμιαθέσηαπασχόλησης.

Ο μεταναστευτικός πληθυσμός της Ελ-λάδας, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σεόλεςσχεδόντιςσύγχρονεςχώρεςυποδο-χήςμεταναστώνστηνΕυρωπαϊκήΈνωσηήακόμηκαισεπαγκόσμιοεπίπεδο,χαρα-κτηρίζεται από έναν πολύ υψηλό βαθμόαπορρόφησης στην αγορά εργασίας, με-γαλύτεροκαιαπότοναντίστοιχοτωνελλή-νωνκαιελληνίδωνσυναδέλφωντους.Τοιδιαίτερο αυτό χαρακτηριστικό γνώρισμααναλύεταιωςεξής(Κρητικίδης,2008α):

► Ομεταναστευτικόςπληθυσμόςεμφα-νίζειπολύυψηλάποσοστάαπασχό-λησης,υψηλότερααπότααντίστοιχατων ελλήνων,σεό,τι αφοράαφενόςτο σύνολο των δύο πληθυσμών καιαφετέρου, ξεχωριστά την κατηγορίατωναντρώνκαιτωνγυναικών.

► Ομοίως,ταποσοστάανεργίαςτωνμε-ταναστών,όχιμόνοείναιχαμηλότερααπότααντίστοιχατωνελλήνων,τόσοσυνολικά, όσο και στην περίπτωσητης κατά φύλο ανάλυσης, αλλά, τηντελευταίαπενταετίακαιειδικότερατοδιάστημαμετάτηνολοκλήρωσητωνΟλυμπιακών Αγώνων, τα ποσοστάανεργίαςυποχωρούνμε ταχύτερουςρυθμούςαπόό,τιισχύειγιατονρυθμόμείωσηςτηςανεργίαςτωνελλήνων.


ΠΙΝΑΚΑΣ 1, Ποσοστά ανεργίας (Άντρες-Γυναίκες, ΕΣΥΕ, ΕΕΔ β΄ τρίμηνα)

ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΕΤΗ2008 2007 2006 2005 2001

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 7,2 8,1 8,8 9,6 10,4ΕΛΛΗΝΙΚΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 7,3 8,1 8,8 9,7 10,4ΞΕΝΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 6,3 8,0 7,5 8,1 11,4

ΑΝΔΡΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 4,7 5,0 5,6 5,8 6,9ΕΛΛΗΝΙΚΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 4,8 5,0 5,7 5,9 6,9ΞΕΝΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 3,6 4,0 4,0 4,4 7,5

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 10,9 12,6 13,4 15,2 15,9ΕΛΛΗΝΙΚΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 10,9 12,5 13,4 15,3 15,8ΞΕΝΗΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ 11,4 14,5 12,9 14,2 17,9

Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΕΔ Β΄ τρίμηνοΕπεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης)

► Το μερίδιο συμμετοχής των μετα-ναστώνστοεργατικόδυναμικότηςχώρας είναι χαμηλότερο από το

αντίστοιχο ποσοστό συμμετοχήςτουςστοσύνολοτουάνεργουπλη-θυσμού.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2, Μερίδιο συμμετοχής στα μεγέθη της απασχόλησης (Άντρες - Γυναίκες, ΕΣΥΕ, ΕΕΔ β΄ τρίμηνα)

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ(%)ΞΕΝΗΣΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑΣ ΕΤΗ

και τα δύο φύλα 2008 2007 2006 2005 2001Απασχολούμενοι 8,0 6,7 6,5 6,7 4,1Εργατικό Δυναμικό 7,9 6,7 6,4 6,6 4,2Άνεργοι 6,95 6,65 5,5 5,6 4,5

Άνδρες 2008 2007 2006 2005 2001Απασχολούμενοι 8,75 7,1 6,7 7,0 4,3Εργατικό Δυναμικό 8,65 7,05 6,6 6,9 4,3Άνεργοι 6,6 5,7 4,8 5,2 4,7

Γυναίκες 2008 2007 2006 2005 2001Απασχολούμενοι 6,84 6,1 6,2 6,4 3,8Εργατικό Δυναμικό 6,9 6,2 6,2 6,3 3,9Άνεργοι 7,2 7,2 5,9 5,9 4,4



Οι ιδιαιτερότητες αυτές ερμηνεύονταιαπό πολλούς επιμέρους παράγοντες, οιοποίοιέχουννακάνουναφενός,μετηνγε-ωγραφικήεγγύτητατωνχωρώνυποδοχήςκαι αφετέρου, με τις ειδικότερες ανάγκεςκαι προοπτικές της ελληνικής οικονομίαςτην περίοδο εκδήλωσης του φαινομένουτηςμετανάστευσηςστηνΕλλάδα.

Η ταχύτητα και ηπρακτική ευκολία με-τακίνησηςτωννέωνμεταναστώναπότηνχώρακαταγωγήςστηνΕλλάδαμέσααπόταάτυπαδίκτυαπουπεριγράφηκανπροη-γουμένως,αποτέλεσεσίγουραέναπαρά-γονταπου«εγγυήθηκε»εκτωνπροτέρωντηναυξημένηπιθανότηταπρόσβασηςσεέναορισμένοκλάδοαπασχόλησηςκαι,όχισπάνια,ακόμηκαιτηνκάλυψημιαςσυγκε-κριμένηςθέσηςεργασίαςστοεγγύςεπαγ-γελματικό περιβάλλον του, ήδη, εγκατα-στημένουσυμπατριώτητους.

Το ίδιο ισχύει και κατά την αντίστροφηπορεία.Ησύντομηδιάρκειατηςμετακίνη-σηςπροςτηνχώρακαταγωγήςεπέτρεψε,καθ’όλητηνδιάρκειατηςτελευταίαςδεκα-πενταετίας,τηνεκείμόνιμηήπροσωρινήεπιστροφήσεπερίπτωσηπαρατεταμένηςεξόδουαπότηναγοράεργασίαςήσεβρα-χείαδιαστήματαανεργίας.

Με άλλα λόγια η γεωγραφική εγγύτητατων χωρών αποστολής λειτούργησε καιλειτουργείέωςσήμεραευεργετικάωςπροςτηνεπιλογήανεπίσημωνοδώνεποχικήςήακόμηκαικυκλικήςμετανάστευσης,απου-σία, συνήθως, οποιασδήποτε σχετικήςκρατικήςμέριμναςκαιοργάνωσηςαυτώντων ιδιαίτερα διαδεδομένων στην πράξημορφών διασυνοριακής μετακίνησης αλ-λοδαπούεργατικούδυναμικού.

Επίσης, η αυξημένη ζήτηση σε ανειδί-κευταχειρονακτικάεπαγγέλματα,ηοποίασυνόδευσε την ποιοτική μετεξέλιξη τηςελληνικής κοινωνίαςαπό τα τέλη τηςδε-καετίας του 1980 και έπειτα, σε συνδυα-σμόμε την εκ τωνπροτέρωνπαραίτησητωνμεταναστώναπόκάθεαπόπειρακαιπροοπτική αξιοποίησης των εκπαιδευτι-κώνπροσόντωνκαιτωνεπαγγελματικώνεμπειριώνπουδιέθεταν, είχεσαναποτέ-λεσματηνεύκοληπρόσβασησεμιαθέσηεργασίαςσταπλαίσιασυγκεκριμένωνκλά-δωνκαιεπαγγελμάτων(κατασκευές,επι-σιτισμός-τουρισμός, βιοτεχνία, κατ’ οίκοναπασχόληση).

ΓιατουςλόγουςαυτούςημετανάστευσηστηνΕλλάδαεμπεριέχειέντονοτοστοιχείοτηςμονιμότηταςμεό,τιαυτήηδιαπίστω-σησυνήθωςσυνεπάγεται. Συγκεκριμένα,η μονιμότητα του φαινομένου προκύπτειαπό τέσσερις διαπιστώσεις, οι οποίεςαποτυπώνονται ευκρινώς στις επίσημεςκρατικέςκαταγραφές,αλλάκαισεανεξάρ-τητες μελέτες (ενδεικτικά βλ. Καβουνίδη,2003,Καψάλης,2004,ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ2004,Κρητικίδης,2004):

► Η Ελλάδα αποτέλεσε εξ’ αρχής καισυνειδητά την πρώτη επιλογή τωνσήμεραεγκατεστημένωνμεταναστώνκαιδενειδώθηκεσανχώραμετάβα-σηςήσανενδιάμεσοςσταθμός,παράμόνοσεεξαιρετικέςπεριπτώσεις,

► Οιμετανάστεςστηνπλειοψηφίατουςείναι εγκατεστημένοι γιαπολλάχρό-νιαστηνΕλλάδα,συνήθως,σήμερα,πάνωαπόδέκαήακόμηκαιδεκαπέ-ντεχρόνια,

► Η μακροχρόνια αυτή παραμονή χα-


ρακτηρίζεται από μια συνέχεια, μετηνέννοιαότιστιςπερισσότερεςπε-ριπτώσειςηδιαμονήστηνχώραείναιαδιάλειπτηκαιότανδιακόπτεται,αυτόσυμβαίνει για μικρά χρονικά διαστή-ματαεπιστροφήςστηνχώρακαταγω-γής,

► Τηρουμένων των αναλογιών καιλαμβάνοντας υπόψη το αυτονόητοαίσθημα της νοσταλγίας που διέπεικάθεξενιτεμένο,ηπρόθεσημόνιμηςδιαμονής στην χώρα καταγράφεταιολοένακαιπιοσημαντικήστιςτάξεις,ιδιαίτερα, των μακροχρόνια εγκατα-στημένωνμεταναστών.

Με βάση όλα όσα προηγήθηκαν δενστερείται ενδιαφέροντος μια προσπάθειαπρόγνωσηςτηςσυμπεριφοράςτωνμετα-ναστώνσεσυνθήκεςοικονομικήςύφεσηςστηνχώρα,ιδίωςσεό,τιαφοράστηντάσηεπιστροφήςσεσυνάρτησημεμιαενδεχό-μενηραγδαίααύξηση,είτετωνποσοστώνανεργίας,είτεέστωτηςπιθανότηταςεπέ-λευσηςενόςτέτοιουκινδύνουγιατοσύνο-λοτωνμεταναστώνεργαζομένων.

Κατ’αρχήν,δενέχουνδειακόμητοφωςτηςδημοσιότηταςσχετικέςέρευνεςγιατηνεξέλιξητωνποσοστώνανεργίαςκαιαπα-σχόλησης ειδικά για την κατηγορία τωνμεταναστώνστοδιάστημααπότοφθινό-πωροτου2008μέχρισήμερα.Όμως,είναιδεδομένοότιστονβαθμόπουπλήττονταιάμεσαοικλάδοιοικονομικήςδραστηριότη-ταςστουςοποίουςσυγκεντρώνονταικατάκύριο λόγο οι μετανάστες (κατασκευές,μεταποίηση, τουρισμός) καθίσταται πολύπιθανό το ενδεχόμενο ναπαρουσιάσουνυψηλότεραποσοστάανεργίαςήαυξημένη

δυσκολία διατήρησης της απασχόλησηςτουςστονίδιοτομέα.

Οθεωρητικόςαυτόςκίνδυνοςενισχύεται,επίσης, από δύο επιπλέον παράγοντες,οι οποίοι λειτουργούν επιβαρυντικά γιατους μετανάστες στην πιθανότητα απώ-λειας της εργασίαςσεπεριόδουςκρίσης.Ο πρώτος, όπως ήδη ειπώθηκε, έχει νακάνειμετογεγονόςότιπολλοίμετανάστεςανήκουνσεμιαακόμηευπαθήκατηγορίαεργαζομένων σε συνθήκες ύφεσης, αυτήτων εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσηςενώ ο δεύτερος σχετίζεται με μια κοινω-νική πραγματικότητα στις περισσότερεςχώρες υποδοχής, όπου οι μετανάστεςυφίστανται, παραδοσιακά, μια διακριτικήσυμπεριφοράαπότονεργοδότηκατάτηνεπιλογήτηςαπομάκρυνσηςτου«πλεονά-ζοντος»προσωπικούαπότηνεπιχείρηση(προτεραιότηταστηναπόλυση).

Μιασημαντικήπτυχήηοποίασυχνάδενλαμβάνεταιυπόψηστιςσυζητήσειςγιατηνμετανάστευσηείναιηδιάστασητουφύλου,ενώηφύσητηςεργασίαςτωνμεταναστώνκαι των μεταναστριών σε συνδυασμό μεάλλαχαρακτηριστικά τηςαγοράς εργασί-ας στην χώρα υποδοχής καθιστούν ευ-χερέστερη την μελέτη τηςσυμπεριφοράςτουςστηνσύγχρονηοικονομικήσυγκυρία(Ghosh,2009).

Σε ό,τι αφορά στους άνδρες, μια μεγά-λη πλειοψηφία απασχολείται διαχρονικάσε κλάδους που πλήττονται άμεσα απότηνανεργία,όπωςείναιοικατασκευές(5στους10μετανάστες)ήημεταποίηση(2στους10), όπως προκύπτει και από τονεπόμενοπίνακα:


ΠΙΝΑΚΑΣ 3, Κλάδοι Οικονομικής δραστηριότητας (Άντρες ΕΣΥΕ, ΕΕΔ β΄ τρίμηνα)

ΚΛΑΔΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

ΕΤΗ

2008 2007 2006 2005 2001

ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΔΡΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ 100 100 100 100 100

Α. Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και δασοκομία

5,5 5,2 7,8 7,6 2,4

Β.Αλιεία 0,2 0,3 0,1 0,3 0,2

Γ.Ορυχείακαιλατομεία 0,2 0,1 0,4 0,4 0,2

Δ.Μεταποιητικέςβιομηχανίες 19,4 18,0 17,9 16,3 21,5

Ε.Παροχήηλεκτρικούρεύματοςκλπ 0,2 0,3 0,4 0,3 *

ΣΤ. Κατασκευές 48,8 54,2 49,2 51,8 45,1

Ζ. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, οχημάτων

10,8 9,1 8,8 9,4 13,4

Η. Ξενοδοχεία και εστιατόρια 5,3 5,4 7,2 6,7 6,4

Θ.Μεταφορέςαποθήκευσηκαιεπικοινωνίες 2,6 2,6 2,5 3,0 4,8

Ι.Ενδιάμεσοιχρηματοπιστωτικοίοργανισμοί 0,3 0,1 * * 0,5

Κ.Διαχείρισηακίνητηςπεριουσίας 4,1 2,3 2,3 1,4 2,3

Λ.Δημόσιαδιοίκησηκαιάμυνακλπ 0,2 0,4 0,6 0,1 0,3

Μ.Εκπαίδευση 0,4 0,1 0,4 0,3 0,6

Ν.Υγείακαικοινωνικήμέριμνα 0,9 0,4 0,5 0,4 0,9

Ξ.Άλλεςδραστηριότητεςπαροχήςυπηρεσιών

0,7 0,6 1,0 1,1 1,0

Ο.Ιδιωτικάνοικοκυριά 0,4 1,0 0,9 0,7 0,6

Π.Ετερόδικοιοργανισμοίκαιόργανα * * * 39,0 *


Είναι ιδιαίτερα πιθανό ένας μεγάλοςαριθμόςμεταναστώνναμείνειχωρίςεργα-σία,εφόσονητάσηαύξησηςτηςανεργίαςσυνεχιστείαμείωτηστουςκλάδουςαυτούςστοάμεσο επόμενοδιάστημα.Ήδη κατάτην διάρκεια των δύο πρώτων τριμήνων

του 2009, 11.400 άτομα, εκ των οποίων2.300μετανάστες, απολύθηκανστονσυ-γκεκριμένοκλάδο(Robolis,2009).

Σεό,τιαφοράστιςμετανάστριεςηπραγ-ματικότητα διαφέρει ουσιωδώς. Περίπουοιμισέςαπόαυτέςεργάζονταισεκλάδους


πουπλήττονταιαπότηνύφεσηκαισεεπι-χειρήσεις που ενδέχεται να προβούν σεαπολύσεις (επισιτισμός-τουρισμός, με-ταποίηση, εμπόριο), όμως οι υπόλοιπες

απασχολούνται σε ιδιωτικά νοικοκυριά ήπαρέχουν υπηρεσίεςφροντίδαςστον ευ-ρύτεροκλάδοτηςυγείας-πρόνοιας.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4, Κλάδοι οικονομικής δραστηριότητες (Γυναίκες ΕΣΥΕ, ΕΕΔ β΄ τρίμηνα)

ΚΛΑΔΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

ΕΤΗ

2008 2007 2006 2005 2001

ΣΥΝΟΛΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΩΝ 100 100 100 100 100

Α. Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα και δασοκομία

3,9 4,3 5,9 7,6 3.0

Β.Αλιεία * 0,1 * * *

Γ.Ορυχείακαιλατομεία * * * * *

Δ. Μεταποιητικές βιομηχανίες 5,9 8,8 8,7 8,1 10,6

Ε.Παροχήηλεκτρικούρεύματος * * * * *

ΣΤ.Κατασκευές 0,8 1,2 0,9 1,0 1,6

Ζ. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, οχημάτων

9,9 7,7 7,1 9,6 6,4

Η. Ξενοδοχεία και εστιατόρια 18,2 20.0 16,2 15,8 19,9

Θ.Μεταφορέςαποθήκευσηκαιεπικοινωνίες 1,9 0,4 0,6 0,6 0,8

Ι.Ενδιάμεσοιχρηματοπιστωτικοίοργανισμοί 0,2 0,3 0,7 0,4 *

Κ.Διαχείρισηακίνητηςπεριουσίας 5,3 5,3 5,2 7,5 4,8

Λ.Δημόσιαδιοίκησηκαιάμυνα 0,4 0,9 0,0 0,4 0,4

Μ.Εκπαίδευση 2,1 1,8 1,8 1,0 1,9

Ν. Υγεία και κοινωνική μέριμνα 4,5 2,6 3,5 3,1 2,1

Ξ.Άλλεςδραστηριότητεςπαροχήςυπηρεσιών

4,6 3,7 2,9 4,3 2,1

Ο. Ιδιωτικά νοικοκυριά 42,2 43.0 46,5 40,8 46,5

Π.Ετερόδικοιοργανισμοίκαιόργανα 0,2 * 0,2 * *


ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009�0

Όσες μετανάστριες απασχολούνται σειδιωτικά νοικοκυριά και στον κλάδο τηςυγείας και της κοινωνικής μέριμνας δεναναμένεταινααντιμετωπίσουνταίδιαπρο-βλήματα με τις απασχολούμενες στουςάλλουςκλάδουςανεξάρτητααπότοενδε-χόμενομιαςγενικότερηςσυρρίκνωσηςτουεισοδήματοςτωνμέσωννοικοκυριώντηςχώρας(τουςκατάκανόναεργοδότεςτωνμεταναστριών) εξαιτίας, επίσης, των συ-νεπειών της ύφεσης στην απασχόλησήςτους.

Καιαυτόγιατίηφύσητωνσυγκεκριμένωνεπαγγελμάτωντελείσεάρρηκτησχέσημεδημογραφικούςπαράγοντες(και)στηνΕλ-λάδακαθώς,επίσης,μετηνδιατηρούμενησημαντικήέλλειψηυποδομώνσεέναυπόκατάρρευση δημόσιο κράτος πρόνοιας,τηνοποίααναπληρώνουνμεσυνέπειακαιεπίσειράετώνοιδεκάδεςχιλιάδεςμετανά-στριες,είτεπρόκειταιγιανοσηλεία,είτεγιαφύλαξηανήλικωνπαιδιώντωνεργατικώνοικογενειών.

Όμως, μολονότι η επαλήθευση του σε-ναρίου της αύξησης της ανεργίας στιςτάξεις της πλειοψηφίας των μεταναστών-ιδίως των ανδρών- δεν μπορεί να απο-κλειστεί, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότιηολοέναδυσκολότερηπρόσβασησεμιαθέση εργασίας στους συνήθεις κλάδουςαπασχόλησής τους, συνεπάγεται άμεσαμιααντίστοιχητάσηεπιστροφήςστιςχώ-ρεςκαταγωγής.Ακόμηκαιγιατονκλάδοτωνκατασκευώνπροςτοπαρόνδενεντο-πίζονται ίχνη μιας ενισχυμένης επιλογήςγιαεπαναπατρισμό(Robolis,2009).

Οι λόγοι που θα δικαιολογούσαν περι-ορισμένη επίδραση των συνεπειών της

ύφεσηςστηνλήψητηςαπόφασηςγιαεπι-στροφήτωνμεταναστώνκαιτωνμετανα-στριώνστιςπατρίδεςτουςσεβραχυπρό-θεσμοορίζοντακατατάσσονται,τόσοστηνκατηγορίατωνκλασσικώνλόγων,οιοποίοιισχύουνλίγο-πολύστιςπερισσότερεςχώ-ρεςυποδοχής,όσοκαιστους ιδιαίτερουςπαράγοντες της ελληνικής περίπτωσης,όπωςαναλύθηκανανωτέρω.

Είναιγεγονόςότιοιμετανάστεςεργαζό-μενοι καθ’όλη τηνπροηγούμενη εικοσα-ετία έχουν επιδείξει α) μια αξιοθαύμαστηπροσαρμοστικότητα στις ειδικές ανάγκεςτηςελληνικήςαγοράςεργασίαςμεαποτέ-λεσμα έναν εντυπωσιακό βαθμό ένταξηςσεαυτή,β)μιαυποχωρητικότηταωςπροςτην αποδοχή όρων και συνθηκών εργα-σίας μειωμένης κοινωνικής αναγνωσιμό-τητας και νομικής προστασίας και γ) μιαέντονηδια-επαγγελματικήκαιγεωγραφικήκινητικότητα στο εσωτερικό της χώρας.Κατάσυνέπεια,οιπροσπάθειεςπροσαρ-μογήςστιςνέεςσυνθήκεςπουδιαμορφώ-νονται(ειδικάστηνπερίπτωσηπουοιέλ-ληνεςεργαζόμενοι-άνεργοιδενεπιδείξουνάμεσα αντίστοιχες διαθέσεις) αναμένεταινα προηγηθεί της τελεσίδικης απόφασηςγιαεπαναπατρισμό.

Οι μετανάστριες ενδεχομένως ναστρα-φούν περαιτέρω στο τομέα της οικιακήςμισθωτήςεργασίαςκαιτηςκοινωνικήςμέ-ριμναςπουχαρακτηρίζεταιαπότιςαστεί-ρευτες ελλείψεις (και) σε εργατικά χέριασεπανελλαδικόεπίπεδοκαιόχιμόνοσταμεγάλααστικάκέντρα.Για τουςάντρεςηστροφήσε εργασίεςπουδεν εξαρτώνταιάμεσααπότηνκλασσικήοικοδομήήστηνγεωργία-κτηνοτροφία, επίσης δεν μπορείνααποκλειστεί.

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΙΝΕ �1

Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε ήδη, ηγεωγραφικήεγγύτητατηςχώραςκαταγω-γής τηςπλειοψηφίας τωνμεταναστών (7στους 10) σε συνδυασμό με την μεγάληδιάρκειασυνολικήςπαραμονήςτουςστηνΕλλάδαέχειωςαποτέλεσματηνσύναψηεξαιρετικάισχυρώνοικογενειακώνδεσμώνκαιιδιαίτεραγάμωνμεταξύομοεθνώναλ-λοδαπών,από τουςοποίουςπροέκυψανεκατοντάδεςχιλιάδες«μετανάστες»2ηςγε-νιάςπουδενγνώρισανποτέάλληπατρί-δα.Ηδιατήρησητηςθέσηςεργασίαςενόςέστωαπότουςσυζύγουςήαπότατέκνατης οικογένειας καθιστά ακόμη λιγότεροεπιτακτική την επιλογή του επαναπατρι-σμού.

Επιπλέον,οιπεριορισμένεςδυνατότητεςεύρεσηςεργασίαςστιςχώρεςκαταγωγήςαποτελούν ανασταλτικό παράγοντα επι-στροφήςσεαυτές,όχιμόνογιατουςασι-άτεςκαιαφρικανούςμετανάστεςλόγωκαιτουαπομακρυσμένουτωνπεριοχώντους,αλλάκαιγιατουςβαλκάνιους.

Βέβαια,είναιαπαραίτητοναδιευκρινιστείότιταπράγματαείναιδιαφορετικάγιατουςβούλγαρουςκαιτουςρουμάνουςοιοποί-οι,πλέον,μετάτηνάρσηκαιτωνπεριορι-στικώνμέτρωνπρόσβασηςστηνελληνικήαγοράεργασίαςδιαθέτουντηννομικήδυ-νατότηταγιαελεύθερηδια-μετακίνησηστιςγειτονικέςχώρεςκαταγωγήςεφόσοντελι-κάτοαποφασίσουν.

Γιαόλουςτουςυπόλοιπους,όπωςιδίωςγιατουςαλβανούςμετανάστες,ακόμηκαιστηνπερίπτωσηπουδενυπεισέρχεταιοαποτρεπτικόςπαράγονταςτωνοικογενει-ακών και των κοινωνικών δεσμών στηνΕλλάδα, η απόφαση επιστροφής συνε-

πάγεται οριστικά την αδυναμία επίσημηςεπαν-εισόδουκαιδιαμονήςστηνχώραστομέλλον,εξαιτίαςτηςαπώλειαςτηςάδειαςδιαμονήςτους,εφόσονυπάρχει.

Τοίδιοισχύειασφαλώςκαιγιατουςανε-πίσημουςμετανάστεςπουδιαμένουνστηνχώρακαιεργάζονταιμεόρουςαδήλωτηςαπασχόλησης,έναφαινόμενοτοοποίοσεσυνδυασμόμετηνπιθανότητατηςμερικήςήενόλωανεργίαςπολλώνεπισήμωνμε-ταναστώνενδέχεταιναπροκαλέσειέξαρ-ση τωνποσοστών τηςανεπίσημηςμετα-νάστευσης στην Ελλάδα ανατροφοδοτώ-ντας εκ νέου την αδήλωτη απασχόληση,χωρίςμάλισταναυπολογίζονταιταμελλο-ντικάαρρύθμιστακαιαυθόρμηταεπί-μετα-ναστευτικάρεύματα.

Μικρά διαστήματα ανεργίας ή απασχό-λησηςμεόρουςμερικώςήπλημμελώςδη-λωμένηςεργασίαςμπορείνααποβούνκα-ταστροφικάγιατοκαθεστώςδιαμονήςκαιεργασίαςστηνΕλλάδαεκατοντάδωνχιλιά-δωνμεταναστώνεκτινάσσονταςσταύψηταποσοστάτωνανεπίσημωνμεταναστώνσεπεριόδους οικονομικής ύφεσης, λόγωτηςοργανικήςδιασύνδεσηςτηςνομιμότη-ταςτηςδιαμονήςμετηνδιαρκήυποχρέω-σηεπίδειξηςενόςσυγκεκριμένουαριθμούενσήμωνσεετήσιαβάση.

Είτε,μεάλλαλόγια,οεργοδότηςδενδη-λώνει τονπραγματικόαριθμό εργάσιμωνημερώνεπωφελούμενοςακόμηπερισσό-τεροτουκλίματοςεργασιακήςανασφάλει-αςκαιπροτείνονταςεκβιαστικάτοδίλημμα«αδήλωτη απασχόληση ή απόλυση», είτεο ίδιος ο μετανάστης εργαζόμενος αδυ-νατεί ναπραγματοποιήσει, τόσαμεροκά-ματα,όσααντιστοιχούνστοελάχιστοαπό


τονΝόμοόριοδηλωθέντωνκατ’ έτοςεν-σήμων,κινδυνεύεινααπωλέσειταχαρτιάτου και ανεπίσημαδιαμένων να υποχρε-ωθείναεργασθείμεόρουςαδήλωτηςκαιανασφάλιστηςαπασχόλησης.

Συνοψίζοντας, εκτιμάται ότι, εξαιτίαςτου γεγονότος ότι ένας μεγάλος αριθμόςμεταναστών απασχολείται σε κλάδουςπουπλήττονταικύριακαιάμεσααπότηνύφεση, ταποσοστά ανεργίας θα εμφανί-σουναυξητικέςτάσειςγιαόλοτο2009.Ηπραγματοποίησηαυτούτουσεναρίουδενσυνεπάγεταιαυτόματαμιααυξημένητάση

επιστροφής των μεταναστών στις χώρεςπροέλευσης ειδικά στην περίπτωση πουστερούνται ή θα στερηθούν των νομιμο-ποιητικών εγγράφων.Τοβέβαιο είναι ότιακόμη και η μερική ανεργία των μόνιμαεγκατεστημένων με τις οικογένειές τουςμεταναστών,δύναταιυπόόρουςναοδη-γήσεισεαπό-νομιμοποίησητουκαθεστώ-τοςδιαμονήςτουςπεριορίζονταςπεραιτέ-ρω την προοπτική του επαναπατρισμούκαιαυξάνονταςέτσι ταυτόχρονατομέγε-θος της ανεπίσημης μετανάστευσης καιτηςαδήλωτηςαπασχόλησηςστηνχώρα.


ΙΙΙ. Διδάγματα από τις αντι-μεταναστευτικές πολιτικές και προτάσεις για μια νέα προσέγγιση

της μετανάστευσης

Το παρόν κείμενο συντάσσεται σε μιασυγκυρία κατά την οποία στην επικαιρό-τητατουδημόσιουβίουπρωτοστατούνηεπιχειρηματολογία ξενοφοβικών και ρα-τσιστικών πολιτικών σχηματισμών στηνΕλλάδα,οιαστυνομικέςδιώξειςσεβάροςτων ανεπίσημων μεταναστών, οι παρά-τυπες απελάσεις και επανα-προωθήσειςστιςχώρεςκαταγωγήςήστηνΤουρκίακαιηεπαγγελίακατασκευήςχώρωνκράτησηςανεπίσημων μεταναστών μακριά από τιςαστικέςπεριοχές.

Ταυτόχρονα,ηεμφάνισημετάαπόπολ-λές δεκαετίες οργανωμένων ομάδων (ή «επιτροπών κατοίκων») που προπηλακί-ζουνκαιτρομοκρατούν.μετανάστεςκαιέλ-ληνεςπολίτεςσευποβαθμισμένεςπεριο-χέςστοκέντρομεγάλωνπόλεωνκαιιδίωςστηνΑθήνα,καθιστούνεξαιρετικάπιθανήτην δημιουργία ενός γενικευμένου κλίμα-τοςξενοφοβίαςκαιμισοξενίαςσεευρύτε-ραλαϊκάστρώματαγηγενώνκαιιδιαίτερασε όσα από αυτά υφίστανται σε μεγαλύ-τεροβαθμότιςσυνέπειεςτηςοικονομικήςκρίσηςκαιύφεσης.

Σεαυτήτηνπροοπτικήσυμβάλλουν,κυ-ρίως,οιπρόσφαταυιοθετημένεςεπίσημες(αντι)μεταναστευτικέςστρατηγικέςκαινο-μικέςρυθμίσειςσε ευρωπαϊκό και εθνικό

επίπεδοσεμιαπροσπάθειααπόσπασηςτης προσοχής των εργαζομένων από ταπραγματικάαίτιατηςδιεθνούςοικονομικήςύφεσης (ΚεφάλαιοΑ). Ακριβώς γι’ αυτόντονλόγοηπρόταξηενόςδιαφορετικούμο-ντέλου προσέγγισης της μετανάστευσηςκαθίσταται κατ’ επείγουσα, ενώπαραδο-σιακάτοβάροςαυτόδενπέφτειπαράστιςπλάτεςτουσυνδικαλιστικούκινήματοςκαιτων κινημάτων προάσπισης των δικαιω-μάτωντωνμεταναστών(ΚεφάλαιοΒ).

Α) Ιδεολογική ενοχοποίηση της μετανάστευσης για τα αδιέξοδα

της θεωρίας της απελευθέρωσης των αγορών σε συνθήκες

πολιτικής και οικονομικής κρίσης και ύφεσης

Οι εξελίξειςστοπεδίο τωνμεταναστευ-τικώνπολιτικών στην Ευρώπη, αλλά καιστην χώρα μας δεν μπορούν να γίνουναπολύτως κατανοητές παρά μόνον εφό-σονενταχθούνστοευρύτεροπλαίσιοτωνεπικρατούντων σήμερα νεοφιλελεύθερωνθεωρητικώνπροσεγγίσεωνκαι τωνοικεί-ων πολιτικών που τις υλοποιούν σε όλαταζητήματαπουαφορούνστονκόσμοτηςεργασίας.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009��

Κατ’αρχήνδενθαπρέπειναλησμονιέταιότιτοσύγχρονοευρωπαϊκόκοινωνικόκαιειδικότερα εργασιακό περιβάλλον χαρα-κτηρίζεταιαφενός,απόμιασυντονισμένηπροσπάθειαπροώθησηςκαικαθιέρωσηςτου«αξιώματος» τηςflexicurityστιςεργα-σιακέςπολιτικές,αλλάακόμηκαιστηνίδιατηνεργατικήνομοθεσίατωνχωρώνμελώντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης (Κουζής 2008)καιαφετέρου,απόμιαευδιάκριτηαλλαγήτου προσανατολισμού της ευρωπαϊκήςμεταναστευτικήςστρατηγικής, με έμφασησεμια (νέα)προσέγγιση καιστην κατεύ-θυνση, όχι τόσο, της (εξασφάλισης της)απόλαυσης των θεμελιωδών κοινωνικώνδικαιωμάτωναπότους(μόνιμαεγκατεστη-μένους με τις οικογένειές τους) αλλοδα-πούςπολίτες,όσο,κυρίως,τηςβέλτιστηςοικονομικήςαξιοποίησης(εκμετάλλευσης)της εργασίας των οικονομικών μετανα-στών.

Σεό,τιαφοράστηνπρώτηδιάστασηγί-νεται ολοένα και πιο σαφής η συνειδητήαπόπειραπλήρουςιδεολογικούκαινομο-θετικούδιαχωρισμούτωνπεδίωντης απα-σχόλησης καιτης οικονομικής μετανάστευ-σης.

Στο σύνολο των διαθέσιμων επίσημωνπολιτικώνήακόμηκαιερευνητικώνκειμέ-νωντωνοργάνωντηςΕυρωπαϊκήςΈνω-σης διαπιστώνεται ότι οι μεν πολιτικέςαπασχόλησηςυπάγονταιστηνκατηγορίαΑπασχόληση και κοινωνικές πολιτικές, οιδεμεταναστευτικέςστρατηγικέςσεαυτήντης Δικαιοσύνης, ελευθερίας και ασφάλει-ας.

Άξιοςδιερεύνησηςκαθίσταται,εξαυτούτουλόγου,οτρόποςμετονοποίοαπολο-

γείται,σήμερα,αυτήηεπιλογήτου«απο-χαρακτηρισμού» της μετανάστευσης ωςαυθεντικού φαινομένου απασχόλησης,υπότηνέννοιατηςδιακρατικήςμετακίνη-σης ατόμων προς αναζήτηση εργασίαςκαιμεαπώτεροσκοπότηνβελτίωσητουβιοτικού επιπέδου των (μισθωτών, κατάκανόνα,στηνχώρακαταγωγήςτους)αλ-λοδαπών.

Έτσι, συνεπεία μιας προσέγγισης μεβάσητηνπροτεραιότητατηςεγγύησηςτηςασφάλειαςτωνευρωπαϊκώνκοινωνιώνκαιτηςπροάσπισηςτης ιδιαίτερηςπολιτισμι-κήςτουςταυτότητας,ηεργασίατωνμετα-ναστώνμισθωτώναπουσιάζει,παντελώς,απότηνσυζήτηση,πουβρίσκεταιδιαρκώςστην επικαιρότηταγύρωαπό την επονο-μαζόμενη αρχή της «ευελασφάλειας» καιτηνεγκαθίδρυσημιαςνέαςεργατικήςπο-λιτικήςστονευρωπαϊκόχώρο.

Συνεπώς, μόνον τυχαία δεν μπορεί ναχαρακτηριστεί η ρητή εξαίρεση των ζη-τημάτων της οικονομικής μετανάστευσηςαπότηνσυζήτησηγιατηνσύζευξητηςευ-ελιξίαςκαιτηςασφάλειαςτηςεργασίαςστοκείμενοτηςοικείαςΠράσινηςΒίβλου«για τον εκσυγχρονισμό της εργατικής νομο-θεσίας προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα» (ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή,2006).

Η συγκεκριμένη εξέλιξη εντάσσεται σεμια απόπειρα γενικευμένης περαιτέρωελαστικοποίησης της απασχόλησης τωνοικονομικών μεταναστών, αφού η μέρι-μνα για την διασφάλιση ενός ελάχιστουορίουγιαμια–έστωκατ’επίφαση-ασφά-λειαδικαίουσεέναπεριβάλλονευέλικτωνμορφώναπασχόλησηςδεναφορά,εκτων


προτέρων, την συγκεκριμένη κατηγορίαεργαζομένων.

Ταυτόχρονα, αποτελεί μεγάλη επιτυχίατηςευρωπαϊκήςοικονομικήςκαιπολιτικήςελίτηκαθιέρωσηστηνσυνείδησηκαιστιςπαρεμβάσειςτουκόσμουτηςεργασίαςκαιτωνσυλλογικοτήτωντουςτηςάποψηςότιημετανάστευσηκαι ταζητήματαή ταδι-καιώματατωναλλοδαπώνεργατώναπο-τελούνένα«άλλο»ζήτημα,έναακόμηπε-δίο ευρύτερης παρέμβασης στα πλαίσιαάσκησηςτωνευρύτερωνδιεκδικήσεωνκαιαρμοδιοτήτωντους,ενώτο ίδιοδενσυμ-βαίνει, προφανώς, με τα ειδικότερα θέ-ματαπουαφορούν,γιαπαράδειγμαστηνδιάστασητουφύλουήτηςηλικίαςτων(γη-γενών)εργαζομένων.

Πίσωαπότιςδιακηρύξειςγιαισότηταδι-καιωμάτωνκαιευκαιριώνμεταξύγηγενώνκαι μεταναστών η ιδεολογική και νομικήεπικράτηση μιας διαχωριστικής γραμμήςανάμεσα στις δύο «κατηγορίες» εργαζο-μένωνεξασφαλίζειτηνπολυπόθητηδιάρ-ρηξητηςενότηταςτηςεργατικήςτάξηςκαιτηνπεριθωριοποίησητηςειδικότερης«με-ταναστευτικής» ατζέντας στο παράρτημαμεταζητήματακοινωνικήςευαισθητοποί-ησηςτωνεργατικώνκινημάτων.

Εντούτοις,εκτόςαπότηνεγγενήκαιδομι-κήσυσχέτισητηςοικονομικήςμετανάστευ-σηςμετηνεργασιακήπραγματικότητα,ημαζικήεγκατάστασηαλλοδαπώνεργατώνσυνιστάεκτωνπραγμάτωνμέγιστηπρό-κληση για την εργατικήπολιτική οποιασ-δήποτεχώραςυποδοχής,ειδικάστηνπε-ρίπτωση,πουαυτοίαποτελούντο20%ήπερισσότεροτουσυνόλουτωνμισθωτώνή συγκαταλέγονται παραδοσιακά μεταξύ

των πλέον ευέλικτα απασχολούμενων,ανεξάρτητααπό τουπό εξέτασηκράτος-μέλοςήτονκλάδοοικονομικήςδραστηρι-ότητας.

Οι σύγχρονες εξελίξεις στο θέμα τηςαναπροσαρμογής της ευρωπαϊκής μετα-ναστευτικήςστρατηγικής,μεγνώμονασυ-γκεκριμένες οικονομικές επιταγές και μεστόχομιαανταγωνιστικότερηΕυρώπηστοεσωτερικόμιαςδιεθνοποιημένηςαγοράς,συνεπάγονται ανυπολόγιστες συνέπειεςσεκοινωνικό,αλλάκαιιδεολογικό-θεωρη-τικόεπίπεδο.

Έτσι,δενθαπρέπειναπαραγνωρίζεταιότι η μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑχρησιμοποιείται, πλέον, από τα πιο επί-σημαχείληωςάριστουπόδειγμαδιαχείρι-σηςτηςεργασίαςαλλοδαπώνεργατών,μεαποτέλεσμαναπροτείνεταιανεπιφύλακταηπροσαρμογήτουευρωπαϊκούμοντέλουστις προτεραιότητες της άλλης πλευράςτουΑτλαντικού(Frattini,2007).

Ηπαραδοχήαυτήσυνιστάαπόμόνητηςμιακαταφανήέκπτωσηαπότοπαραδοσι-ακόαξιακόσύστηματηςΓηραιάςΗπείρου,όπουηαλληλεγγύηκαιηπρόταξητηςεξα-σφάλισηςτης ισότηταςτωνδικαιωμάτων,όχιμόνοχαρακτήριζεγιαμεγάλοχρονικόδιάστημα τον εσωτερικό της χώρο, αλλάενέπνεε αντίστοιχα τις κοινωνικές πολιτι-κέςσεπολλέςγωνιέςτουπλανήτη.

Πιστεύεται,μάλιστα,ότιαμιγώςξενοφο-βικές θεωρίες βρίσκονται στην αφετηρίαγιαορισμένεςεμπνεύσεις,όπως,γιαπα-ράδειγμα,ηαντικατάστασητηςακούσιας/υφιστάμενηςμετανάστευσηςμετηνεπιλε-κτικήήηυποχρεωτικήυποβολήσεεξετά-σειςγενετήσιουχαρακτήρα(testDNA)για


τηνδιασταύρωσητουσυγγενικούδεσμούμε σκοπό να επιτραπεί η οικογενειακήεπανένωση(Γαλλία).

Αντιθέτως,τακίνητραγιατηνυιοθέτησηαντίστοιχωννομικάδεσμευτικώνκανόνωνείναιαποκλειστικάοικονομικήςφύσης.Άλ-λωστε,είναιεπιτακτικήανάγκηνακαταστείσαφές ότι στην ουσία δεν νοείται, παράμόνον,οοικονομικός ρατσισμός,μολονότι,πράγματι,οισυνέπειέςτουμετρώνται,πά-ντοτε,σεπολιτικόκαικοινωνικόεπίπεδο.

Οθεωρητικόςχαρακτηρισμόςκαι η νο-μική αντιμετώπιση της μετανάστευσηςωςζήτημαδημόσιαςτάξηςήεσωτερικώνυποθέσεων αποτελεί μέσο για την διευ-κόλυνσητηςεπίσημηςδιάρρηξηςτουδε-σμού τηςοικείαςπολιτικήςμε τιςπαναν-θρώπινεςαξίεςκαιτιςαρχέςπερίισότηταςδικαιωμάτων και ευκαιριών και με απώ-τεροσκοπό τηνδικαιολόγηση της λήψηςμέτρων, που θα εξασφαλίσουν επιπλέονμείωσητουοικονομικούκόστους,πουσυ-νεπάγεταιηεργασίατωνμεταναστώναπότρίτεςχώρες(ήακόμηκαιτωνκοινοτικώναλλοδαπών) εντός των παραδοσιακώνπροστατευτικώνορίωντουδικαίου.

Πρέπει να τονιστεί στοσημείο αυτό ότιοισύγχρονεςθεωρίεςτουοικονομικούρα-τσισμούεπιχειρούνσυστηματικάνακατα-στήσουνευρέωςαποδεκτές,σεεπιστημο-νικόκαιπολιτικόεπίπεδο,τιςπρωτοβου-λίες ευελιξίας και θεσμικών διακρίσεωνστηνεργασίασεβάροςτωνμεταναστών,ωςμέσαπροώθησης τηςασφάλειας τωνγηγενώνεργαζομένωνστηναπασχόληση,προσαρμόζονταςστιςαπαιτήσειςτουάμε-σου μέλλοντος την εκδοχή του «αποδιο-πομπαίου τράγου»τουχθες.

Ενδεικτικά, η Ιταλική Εθνική ΣτατιστικήΥπηρεσία (Thornhill et al., 2008) έφτασεστοσημείονααποδίδειευθέωςστουςμε-τανάστες την αύξηση ανεργίας, μολονότιτο σύνολο των σχετικών ερευνών στηνΕυρώπη δεν καταλήγει σε ανάλογο συ-μπέρασμα συσχέτισης της εργασίας τωνμεταναστώνμετηνανεργίατωνγηγενώνγιακαμίαχώρα,ούτε,βεβαίως,γιατηνΙτα-λία(Papademetriouetal.,2009a).

Έτσι, ενώ προτείνεται να απομακρυν-θούνοι«μη χρήσιμοι»οικονομικοίμετανά-στεςκαινααντικατασταθούναπό«υψηλά εξειδικευμένους»,τηνίδιαστιγμήαφενός,ομολογείταιότιημαζική είσοδοςμετανα-στώνμισθωτώνεπιβάλλεταικαιγιαδημο-γραφικούς λόγους και αφετέρου, υλοποι-ούνταιακόμηπρογράμματαοργανωμένηςμετακίνησης εκατομμυρίων ανειδίκευτωνεργατών για την εντατική εκμετάλλευσήτους σε κλάδους, όπως ο κατασκευαστι-κόςστην Ιρλανδία (πολωνοί),ηπερίθαλ-ψηστηνΜεγάληΒρετανία(βούλγαροικαιασιάτες) ή η γεωργία-κτηνοτροφία και οτουρισμός στην Ιταλία (ρουμάνοι και βο-ρειοαφρικανοί).

Τοσύνολο τωναντιφάσεων της επίκαι-ρης ευρωπαϊκής στρατηγικής, που οδη-γούνσεκείμενα,πουαπότηνμιαεισάγουντοδικαίωματαχείαςδιοικητικήςαπέλασηςακόμη και κοινοτικών αλλοδαπών (π.χ.Ιταλία) και από τηνάλλη,προωθούν τηναρχήτηςδιαφορετικότηταςωςθεμελιώδηπυλώνα του κοινοτικού οικοδομήματος,χρειάζεταιναμελετηθούνυπότοπρίσμααυτής της αγωνιώδουςπροσπάθειας θε-ωρητικήςθεμελίωσηςτηςανάγκηςγιαμιαθεμιτήκαι ιδιαίτερηευελιξίατηςεργασίαςτωνμηγηγενώνεργατών.Ταυτόχρονα,το

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΙΝΕ ��

αποτέλεσματωνπολιτικώντωνθεσμικώνδιακρίσεων με θύματα τους μετανάστεςμισθωτούς, είναι η δημιουργία «ζωνών»μειωμένηςκοινωνικήςπροστασίαςκαιδι-ευρυμένωνανισοτήτων.

Οι γεωγραφικοί ή εργασιακοίαυτοί χώ-ροι, δηλαδή, τα γκέτο και οι «ευάλωτες κοινωνικά ομάδες»τουπληθυσμού,μέσα,ακριβώς, από την περιθωριοποίηση καιτηνθεσμικήήπρακτικήαδυναμίασυλλο-γικήςαντίδρασης,αναμένεταινατροφοδο-τήσουνπεραιτέρωτηνεπιχειρηματολογίαγια επιπλέον διακριτική συμπεριφορά ήελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσε-ωντων,ήδη,αποκλεισμένωνπολιτών.

Οκοινωνικόςαποκλεισμός,οι ευαίσθη-τεςαστικέςζώνες(ZUS-ZonesUrbainesSensiblesστηνΓαλλία)καιτακρούσματαρατσιστικής βίας έχουν αρχίσει και στηνΕλλάδανααξιοποιούνταιωςαφορμέςγιατηνσκλήρυνσητηςμεταναστευτικήςνομο-θεσίας καίτοι αποτελούν παράγωγά της.ΑπότηνπλευράτηςΠολιτείας,οαντίκτυ-πος των εισοδηματικών ανισοτήτων καιτωνσυστηματικώνδιακρίσεωνπροτείνεταινααντιμετωπιστείμενομοθετικάμέτρα,ταοποίααναμένεταιναδιογκώσουναυτάταφαινόμενα.

Πίσωαπότιςεπικοινωνιακήςέμπνευσηςαστυνομικέςεπιχειρήσεις-σκούπααπομά-κρυνσης αλλοδαπών από εγκαταλελειμ-μένακτήρια(όπωςστηνοδόΣωκράτους)ήαπόκτήρια για τηνδιαμονήσταοποίαπλήρωναν έως και 7 ευρώ ημερησίωςέκαστος στον ιδιοκτήτη (οδός Βερανζέ-ρου),κρύβεταιμιακαλάοργανωμένηαπό-πειραπαραπλάνησηςτηςκοινήςγνώμηςμε διπλό σκοπό: αφενός, την εμφάνιση

τηςμετανάστευσηςωςπηγήκινδύνουγιατην υγεία, την ασφάλεια και την εργασίατων ελλήνων και αφετέρου, την καλλιέρ-γεια τηςπεποίθησης ότι η καταστολή, οιθεσμικέςδιακρίσεις(εθνικήπροτεραιότηταστηναπασχόληση)καιοιμαζικέςαπελά-σειςαποτελούντηνμοναδικήδιέξοδοστο«πρόβλημα της παράνομης μετανάστευ-σης».

Είναιαπαραίτητοναυπενθυμίζεταιδιαρ-κώς σε όσους επικαλούνται μηχανικά το «κράτος δικαίου» και«τις αξίες της δημο-κρατίας» ότιηαναζήτησητωνκατάλληλωνθεσμικώνεγγυήσεωνγιατηνπροσβασιμό-τηταόλωνσεκοινωνικάδικαιώματα,αγα-θά και υπηρεσίες βρίσκεται ιστορικά στοπυρήνα της εργατικής νομοθεσίας ενώ,ηπανθομολογούμενηανάγκηγια τον εκ-συγχρονισμότηςστηνσημερινήσυγκυρίαοδηγεί νομοτελειακά στην έμπνευση καιστην διεκδίκηση καινοτόμων προτάσεωνγιαμιααυξημένηνομικήπροστασία (και)τωνμεταναστώνμισθωτών.

Το ίδιο ισχύει και για τοσυνδικαλιστικόκίνηματοοποίο(δενμπορείπαράνα)δι-εκδικεί με συνέπεια τα τελευταία χρόνιατηναναγνώρισηκαιτηνεπέκτασητηςπρο-στασίαςτωνεργατικώνκαικοινωνικώνδι-καιωμάτωνγιαόλουςτουςεργαζόμενουςανεξαρτήτωςκαταγωγής(Παναγόπουλος,2007).

Όμως, σε ό,τι αφορά (και) στους οικο-νομικούς μετανάστες δεν θα πρέπει ναπαραγνωρίζεταιότινομιμότητασημαίνειαναγνώρισηκαιπρόσβασησεδικαιώμα-τακαιότιηαπόλαυση των δικαιωμάτων.συνεπάγεταιαύξηση του κόστουςγιατηνεργοδοτικήπλευρά(Κουζής2008).


Κατά συνέπεια απαιτείται να αποκαλυ-φθεί και να διακηρυχθεί με έμφαση καισαφήνειαπροςπάσακατεύθυνσηότιόλεςοινομοθετικέςπαρεμβάσειςμεάξονατηνεπιλεκτική μετανάστευση σε Ελλάδα καιΕυρώπη στοχεύουν, κυρίως, στην δικαι-ολόγησητηςπαρεμπόδισηςτηςπρόσβα-σηςγια τουςαπόδεκαετίεςμόνιμαεγκα-τεστημένουςμετανάστες(καιόσουςενδε-χομένωςεισέλθουνστοάμεσομέλλον)σεκαθεστώςνόμιμηςδιαμονήςκαιεργασίας,άραστοελάχιστοτηςπροστασίας,πουεγ-γυώνταιταθεμελιώδηδικαιώματα.

Γι’ αυτόνακριβώς τονλόγοστοστόχα-στροτηςνέαςαντι-μεταναστευτικήςστρα-τηγικήςτίθεταιηκάθεφοράκύριανομικήοδός νομιμοποίησης της μετεγκατάστα-σης.

ΣτηνΓαλλίαπαραδοσιακάαυτήηοδόςήταν η οικογενειακή επανένωση. Έτσι,μόλιςτο2007τροποποιήθηκεπλήρωςτοοικείοθεσμικόπλαίσιοεπίτοδυσμενέστε-ρον (κόστος, γραφειοκρατία, γενετήσιεςεξετάσεις).ΣτηνΙσπανίακυριαρχούσανοιμαζικέςκαιευχερείςνομιμοποιήσειςμέσααπότηναπλήαπόδειξητηςπραγματικήςδιαμονήςκαιτηςεργασίαςμεαποτέλεσμανααξιώνεταιρητάστοκείμενοτουευρω-παϊκούΣυμφώνουγιατηνΜετανάστευσηκαιτοΆσυλοηοριστικήεγκατάλειψητέτοι-ωνμέτρων,απόόσεςχώρεςκαταφεύγουνκατά καιρούς σε καμπάνιες νομιμοποίη-σης.

ΕίναιαναγκαίονακαταστείσαφέςότιοιηγέτεςτηςΕ.Ε.δενέχουνκηρύξειτονπό-λεμο,ούτεστηνμετανάστευση,ούτεστουςαπαραίτητους για τις εθνικές οικονομίεςμετανάστες,αλλά στην νομιμότητα της ερ-

γασίας τους καιστηναπόλαυσηεκμέρουςτους όλων των θεμελιωδών κοινωνικώνδικαιωμάτων.

Δενείναιτυχαίοότιτανομοθετικάμέτρασκληραίνουνσεμιαχρονικήπερίοδο(πρινακόμητηνεπίσημηεκδήλωσητηςοικονο-μικήςκρίσης)κατάτηνοποίαοιεπίσημεςκοινοτικές στατιστικές μετρήσεις καταλή-γουν στο συμπέρασμα ότι το φαινόμενοτης μετανάστευσης προς την Ευρώπηπαρουσιάζει ύφεση και ότι συγκεκριμέναο ρυθμός αύξησης των μεταναστευτικώνπληθυσμώνσεπολλέςχώρεςδενπαρα-τηρείταιμόνονμειούμενος,αλλάκαιορια-κάαρνητικός.

Η σύγχρονη αναπτυξιακή συγκυρία καιηανάγκηπεραιτέρωστήριξηςτηςεργοδο-τικήςπλευράςδιαμέσουτηςεξασφάλισηςδεξαμενώνμεεργαζόμενουςχαμηλούερ-γατικούκόστουςκρύβονται,σήμερα,πίσωαπό κάθε προσπάθεια δημιουργίας ενόςπεριβάλλοντος, στο οποίο οι ίδιοι οι ερ-γαζόμενοιθαπρέπειναθυσιαστούνπρο-κειμένουναεπιχειρηθείηέξοδοςαπότηνδιεθνήοικονομικήκρίση.

Συνοψίζοντας, για τοσυνδικαλιστικό κί-νημα προβάλλονται σήμερα δύο σημα-ντικές προκλήσεις: αυτή της ιδεολογικήςαπ-ενοχοποίησης και τηςπολιτικής νομι-μοποίησης της μετανάστευσης και αυτήτης τυπικής νομιμοποίησης της εργασίαςκαιτηςδιαμονήςτωνυποκειμένωντηςμε-τανάστευσης.

Οιεπιχειρήσειςέχουνδικαίωμανααπο-λύουν το πλεονάζον προσωπικό ή ναεγκαθίστανταισεοποιοδήποτεσημείοτουκόσμουεπιθυμούν.Γιατίναμηναναγνω-ρίζεται στα θύματα της ανεργίας το δι-


καίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση για αναζήτηση εργασίας εντόςκαιεκτόςτωνσυνόρωντηςχώραςτους,ηΠολιτείατηςοποίαςαπέτυχενατουςδιασφαλίσειτο–ενίοτεΣυνταγματικάκατοχυρωμένο-ανα-φαίρετοδικαίωμα στην εργασία;

§ Ωςπροςτηνπρώτηπροτεραιότητα,επισημαίνεταιότιείναιορατόςοκίν-δυνοςναπαγιωθείσεμεγάλαστρώ-ματατηςκοινήςγνώμηςηαντίληψηότιηαυθόρμητημετανάστευσηείναι,κατ’αρχήν,αδίκημακαιοιονείαπειλήγιατηνδημόσιατάξηκαι τηνασφά-λειατωνεθνικώνκοινωνιών,αφούηέμφασηακόμακαι τωνμέσωνμαζι-κής ενημέρωσης δίδεται ολοένα καιπιοέντοναστοπαράνομοτηςεισό-δουκαιτηςδιαμονής-εργασίαςστηνχώρα.

Είναι,κατάσυνέπεια,απαραίτητοναδιευ-κρινιστείότιηδιεθνικήμετακίνησηπληθυ-σμώνμεσκοπότηνβελτίωσητουβιοτικούτουςεπιπέδουαποτελείένααπόταπολλάσυμπτώματατηςδιεθνοποίησηςτωναγο-ρών και των οικονομιών, όπως ακριβώςκαι η αντίστοιχη διακίνηση γνώσεων καικεφαλαίωνκαιότιαποτελείέναδιαχρονικόπαγκόσμιοφαινόμενογιατηνγέννησηκαιτην ανάπτυξη του οποίου οιπροηγμένεςχώρεςυποδοχήςμόνοαμέτοχεςδενείναι(αποικιοκρατία, ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι,υπερ-εκμετάλλευσητουφυσικούπλούτουτωνχωρώνκαταγωγής).

Επίσης,δέοννατονιστείότιγιατηνοικο-νομικήεξουσίαμπροστάστηνεπικείμενηαύξηση της ανεργίας λόγω της οικονομι-κήςύφεσηςείναιαπαραίτητοναδημιουρ-γηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την

ενοχοποίησητηςμετανάστευσης,τουπά-ντοτεεύκολουστόχουγιαόλαταδεινάτηςαδιέξοδηςνεοφιλελεύθερηςπολιτικής.

Σημειωτέονδεότιστηνχώραμαςοιδε-ολογικός χώρος, που προνομιακά επω-φελείται από τέτοιου είδους ψευδο-επι-στημονικέςεξισώσεις,οιοποίεςταυτίζουνταποσοστάανεργίαςμεταποσοστάτωνμεταναστευτικών πληθυσμών, διευρύνειτο ακροατήριό του σε τμήματα του πλη-θυσμού, χωρίς, επιπλέονο εν λόγωχώ-ροςναέχειεπενδύσειστοπρόταγματης «Μηδενικής μετανάστευσης», όπως κατάκανόνα συμβαίνει ακόμη και σήμερα σεχώρεςόπωςηΑυστρία,ηΔανία,ηΓαλλία,η Γερμανία ή ηΟλλανδία, ακριβώς επει-δήπρος τοπαρόνδενβρίσκουν έδαφοςτασχετικά επιχειρήματα (έξαρσηβίαςσεγκέτο,υψηλάποσοστάανεργίαςκαιπερι-θωριοποίησηςτωνμεταναστών).

Παρατηρείται,εντούτοις,τοανησυχητικόφαινόμενο το συντηρητικόπρόταγμα της «μηδενικής μετανάστευσης» να εισάγεταιστηνπολιτικήζωήτηςχώραςαπόδυνά-μειςπουπαραδοσιακάδενείχανυιοθετή-σειποτέτέτοιεςθέσειςκαιστάσειςαπένα-ντιστουςμετανάστες.

§Σεό,τιαφοράστηνδεύτερηπρόκληση,ηδιεκδίκησητηςνομιμότηταςτηςεργασίαςκαιτηςδιαμονήςτωνμεταναστώνθαπρέ-πει να αποτελέσει για το συνδικαλιστικόκίνηματονκεντρικόπυλώναπαρέμβασηςκαιδιεκδίκησηςγιατοαμέσωςεπόμενοδι-άστημαγιατηναποτροπήτηςεπιβεβαίω-σηςτηςυπόθεσηςπουαναπτύχθηκεστηνπροηγούμενη ενότητα, δηλαδή με στόχοτην αποφυγή της δημιουργίας στρατιώνανεπίσημωνμεταναστών,αποκλεισμένων


διαπαντόςαπόταπιοθεμελιώδηδικαιώ-ματα.

Β. Προτάσεις πολιτικής: νομιμοποίηση του καθεστώτος

διαμονής και ισότητα δικαιωμάτων χωρίς όρους και

προϋποθέσεις

Ημεταναστευτική νομοθεσία και ειδικό-τεραοιθεσμικέςδιακρίσειςσεβάροςτωνμεταναστώνστοπεδίοτηςαπασχόλησηςαποτελούν,τελικά,τμήμαμιαςσυγκεκριμέ-νηςπολιτικής,πουεπιδιώκεινασυμβάλλειστηναπορρύθμισητωνεργασιακώντουςσχέσεων στα πλαίσια μιας νέας εργασι-ακήςστρατηγικήςμεάξονατηναρχήτης«ευελασφάλειας», έτσι, ώστε, οι εν τοιςπράγμασι διακρίσεις, που υφίστανται οιμετανάστες μισθωτοί να μην αποτελούνμονάχα τις συνέπειες αντικειμενικών πα-ραγόντων, που επιβάλλονται αφηρημένααπό τους νόμους της αγοράς εργασίας,αλλά,παράλληλα,νασυνιστούνένανσα-φώς ευκταίο ή ακόμη και επιδιωκόμενοπολιτικόστόχο.

Άραμπορείναυποστηριχθεί,όπωςεξάλ-λουέχειαποδειχθείκαιαπότηνπραγμα-τικότητα,ότι20χρόνιαμετάαπότηνμαζι-κή είσοδοοικονομικώνμεταναστώνστηνΕλλάδαησυγκεκριμένηπολιτικήδιατηρείμιαδεξαμενήχαμηλούκόστουςεργατικούδυναμικούσταπλαίσιαμιαςαναπτυξιακήςλογικής βασισμένης στην θεώρηση τηςεργασίαςαποκλειστικάωςκόστος,δηλα-δή δαπάνη, η οποίαπρέπειπάσηθυσίαναπεριορίζεταισεχαμηλάεπίπεδακαιόχιωςεισόδημαμεθετικάπολλαπλασιαστικάαποτελέσματαστηνμακρο-οικονομικήκαι

κοινωνική λειτουργία της ελληνικής οικο-νομίας.

Στην ελληνική περίπτωση η οριστικήπαύση αντί για επέκταση των διαδικα-σιών μαζικής νομιμοποίησης, έστω τωνμόνιμα εγκατεστημένων επί σειρά ετώνμεταναστώνκαιημηπροσαρμογήτηςμε-ταναστευτικής νομοθεσίας στις ανάγκεςτηςδεύτερηςγενιάςδενμπορεί να ειδω-θείπαράσανμιαπροσπάθειαπεραιτέρωελαστικοποίησης των εργασιακών τουςσχέσεων.

Ηνομιμοποίησητουλάχιστονόλωντωνμόνιμα εγκατεστημένων μεταναστών δενμπορείπαράναεντάσσεταισεμιαλογικήαπότηνμία,καταπολέμησηςτηςαδήλω-τηςαπασχόλησηςκαιαπό τηνάλλη,αυ-ξημένηςπροστασίαςτουαδύνατουπόλουτης εργασιακής σχέσης, είτε αυτός είναιημεδαπός,είτεόχι.

Με βάση ταπροηγούμενα μπορούν ναοριστούν ορισμένοι βασικοί άξονες ρη-τορείας και έμπρακτης παρέμβασης σταπλαίσιαμιαςαπόπειραςγιατηνσυγκρότη-σημιαςεναλλακτικήςστρατηγικήςγιατηνμετανάστευση ικανή όχι μόνο να δώσειλύσεις στα πραγματικά προβλήματα τηςεργασίαςειδικότερατωνμεταναστευτικώνπληθυσμών,αλλάνασυσπειρώσειευρεί-ες κοινωνικές δυνάμεις στον αγώνα γιαένακόσμοχωρίςεκμετάλλευση,ρατσισμόκαιδιακρίσεις.

Ωςθέματαπροςσυζήτησηκαιαντιπαρά-θεση,τόσοστοεσωτερικότουκινήματος,όσοιδίωςσεευρύτεροκοινωνικόεπίπεδο,προτείνονται,ενδεικτικά,ναείναιταεξής:

• Ηπρώτηκαιβασικότερηπρότασηπο-


λιτικής για το συνδικαλιστικό κίνημα θαμπορούσε να είναι η διαμόρφωση μιαςολοκληρωμένης πολιτικής για την μετα-νάστευση, η οποία να είναι τολμηρή καιαπαλλαγμένη από το φόβο των απωλει-ών λόγω της ενδεχόμενης δυσαρέσκειαςορισμένωναπότοακροατήριότηςεξαιτίαςτωνσυντηρητικών(ξενοφοβικών)αντανα-κλαστικώνκαιενστάσεων(εικαζόμενωνήπραγματικών) ή τωνπατριωτικώνσυναι-σθημάτωνμεγάλουαριθμούγηγενών(καιόχιμόνον)πολιτών.

Εάνοιοργανωμένεςδυνάμειςτηςμισθω-τήςεργασίαςδενπροβάλλουνμεεπιμονήτιςαπόψειςκαιτιςδιεκδικήσειςτουςαπέ-ναντι στις κυρίαρχες ιδέες για την δήθενμεταναστευτικήαπειλήαυτόδενπρόκειταιναγίνειποτέαπότουςίδιουςτουςεργαζό-μενους,όπωςκαταδεικνύειμεευκρίνειατοπαράδειγμαπολλώνευρωπαϊκώνχωρών(Γαλλία,Ιταλία,Αυστρίακοκ).

Τοσυνδικαλιστικόκίνημααπότηνφύσηκαιτονχαρακτήρατουπρωτοποριακάδι-ατυπώνειθέσειςσεαντίθεσημεαυτέςπουεπιχειρούνναυποστηρίξουντακλασσικάεπιχειρήματα του οικονομικού ρατσισμούκαιταοποίαεμφανίζουντηναπασχόλησητωνμεταναστώνωςαπειλήγιατηνεργα-σία των ελλήνων εργαζομένων. Όμως,όπωςήδηειπώθηκε,ηαναφοράστιςευ-εργετικές συνέπειες της μετανάστευσηςσταμεγέθητηςαπασχόλησηςκαι τηςοι-κονομίαςαπαιτείταιναγίνεταιμειδιαίτερηπροσοχήγιαδύοεπιπλέονλόγους:

α)ταεπιχειρήματατουοικονομικούρα-τσισμούπροέρχονται,συνήθως,απόαν-θρώπους, που απορρίπτουν συλλήβδηνόλεςτιςάλλεςεισηγήσειςτωνσυνδικάτων

για την οικονομία και την απασχόληση,ενώμετηνεμπλοκήτωνκινημάτωνσεσυ-ζητήσειςγιατοναριθμητικόπροσδιορισμότων απαιτούμενων μεταναστών επιδιώ-κουν,απλώς,τηνευρείαπολιτικήνομιμο-ποίηση τηςαντι-μεταναστευτικήςστρατη-γικήςτους.

β)οιθετικέςαποτυπώσειςτηςεργασίαςτωνμεταναστώνπρώτηςγενιάςενδέχεταινααντιστραφούνστοάμεσομέλλονδεδο-μένουότιοιαπόγονοίτουςθαπροσπαθή-σουννα εισέλθουνστηναγορά εργασίαςμε άλλους όρους, ποιοτικότερους απόαυτούς των γονέων τους, οι οποίοι απο-δέχθηκανκατάφορεςπαραβιάσειςτωνδι-καιωμάτωνκαιτηςπροσωπικότητάςτους,προκειμένουναεπιβιώσουνσεμιαχώραμε τηνοποίαδενδιατηρούσανπροηγου-μένωςσυγκεκριμένουςδεσμούς.

Σε καμία, πάντως, περίπτωση δεν θαπρέπειναμητίθεταιωςπρομετωπίδατωνδιεκδικήσεων και της οικείας επιχειρημα-τολογίας η αναγκαιότητα για αναγνώρι-σηστουςμετανάστεςκαιστιςοικογένειέςτουςόλωντωνθεμελιωδώνδικαιωμάτωνκαιηεξασφάλισητηςισότιμηςπρόσβασηςσεαυτά.

Απαιτείταιδεναεπιδιώκεταιμεσαφήνειαηπεριθωριοποίησητηςθεωρίαςσύμφωναμετηνοποίαηπρόσβασησεδικαιώματαδύναταιναπραγματοποιείταιμεδιαφορε-τικούςόρουςγιατουςγηγενείςαπόό,τιγιατουςμετανάστεςαναπαράγονταςμεαυτόντοντρόποτηναντίληψη,ηοποίαεμπεριέ-χεταιστηνφιλοσοφία,αλλάπολλέςφορέςκαιστο γράμμα τωνσύγχρονωνσυνταγ-μάτων,σύμφωναμετηνοποία,όλοιοιπο-λίτεςείναι ίσοιαπέναντιστοΝόμο(ήστα


δικαιώματα), όμως ορισμένοι πολίτες σεορισμέναθέματαεπιτρέπεταιήακόμηκαιεπιδιώκεταιναείναιλιγότεροίσοιαπόκά-ποιουςάλλους,με κριτήρια,που τίθενταικατά το δοκούν και αναπροσαρμόζονταιελεύθερα και σε σχέση με την επίτευξηορισμένωνοικονομικώνεπιδιώξεων.

• Στηνκατεύθυνσηαυτήηάμεσηνομι-μοποίησητηςεργασίαςκαιτηςδιαμο-νήςόλωντωνμεταναστώναποδεικνύ-εταιαπαραίτητηπροϋπόθεσηγια τηνεξασφάλισηδικαιωμάτωνγιατουςμε-ταναστευτικούςπληθυσμούς.

Κατ’ αρχήν, αποτελεί επιλογή πρώτηςπροτεραιότητας η «νομιμοποίηση» όσωνμεταναστών αποδεικνύεται με απλά καιπραγματικάκριτήριαότιείναιμόνιμαεγκα-τεστημένοι στην χώρα, με ευχερείς καιαντιγραφειοκρατικέςδιοικητικέςδιαδικασί-εςκαιόχιàlacarteήστηνβάσημιαςπρο-σωρινήςνομιμοποίησηςενόςήδύοετών,αλλάάπαξκαιδιαπαντός,όπωςσυμβαί-νειστηνσυντριπτικήπλειοψηφίατουλάχι-στοντωνχωρών-μελώντηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης.

Ενδεικτικά θα μπορούσε να διεκδικηθείη απόκτηση αδειών διαμονής για όλουςόσοι αποδεικνύεται ότι βρίσκονται σήμε-ραστηνχώρακαιοπωσδήποτεγι’αυτούςπουέχουναφήσεικατάκαιρούςοποιαδή-ποτε«διοικητικά»ίχνη,όπως,ιδίως,όσοι,είτεέχουναποκτήσειέστωμιαφοράάδειαδιαμονήςαπότο1997μέχρισήμερα,είτεέχουν υποβάλλει σχετική αίτηση, αλλάαυτή απορρίφθηκε ελλείψει του απαιτού-μενουαριθμούενσήμωνήέγγραφηςσύμ-βασηςεργασίας.

Είναι όσο ποτέ αναγκαίο να εγκαταλει-

φθείτομοντέλοτηςνομιμοποίησης μέσω της εργασίας (μέσω της απόδειξης τηςένταξηςστηναγοράεργασίας)καιναανα-γνωριστεί ενπάσηπεριπτώσεικαιστουςμετανάστεςτοδικαίωμαστηνανεργίαήσεμεγάλακατ’έτοςδιαστήματαανεργίας.

Ενδείκνυταιμεάλλαλόγιαναμελετηθείη προοπτική της λειτουργικής αποσύν-δεσης της νομικής ικανότητας (δικαιώμα-τος)προς εργασίααπότηναπαίτησητηςαπόδειξης της απασχόλησης με όρουςδηλωμένης εργασίας, αλλά, κυρίως, ναδιερευνηθούνοιπιθανέςδιέξοδοιαπότουπάρχονσύστημα των ενσήμων,χωρίςναενθαρρύνεται η αδήλωτη απασχόληση ήναδιογκώνεταιστηνπράξητομέγεθοςτηςστιςτάξειςτωνμεταναστών.

Ηπλήρηςεφαρμογήτουπνεύματοςτωνδύο οδηγιών αναφορικά αφενός, με τηναπόδοση καθεστώτος επί μακρόν δια-μένοντοςμετανάστησεόσους έχουνσυ-μπληρώσειπενταετήδιαμονήσεμιαχώρακαιαφετέρου,μετηνευχερήοικογενειακήεπανένωσηθα έλυνε το βασικόπρόβλη-μα για την συντριπτική πλειοψηφία τωνανεπισήμων μεταναστών που διαμένουναπό χρόνια στην Ελλάδα και οι οποίοιεμπίπτουν,λόγωκαιτηςγεωγραφικήςεγ-γύτηταςτωνχωρώνκαταγωγήςτους,είτεστηνμια,είτεστηνάλληαπόαυτέςτιςδύοκατηγορίες.

Ταυτόχρονα, στο επίμονο ερώτημα τηςάλληςπλευράς (όπωςδιατυπώνεταιυπότην μορφή αντίρρησης στην Ιταλία, τηνΙσπανίακαιτηνΕλλάδα)έως πότε θα κα-ταφεύγουμε σε μαζικές καμπάνιες νομιμο-ποίησης,ηαπάντησηθαπρέπειναείναιόσες φορές χρειαστεί. Καιτούτοδιότιδια-


χρονικάγιατοσυνδικαλιστικόκίνημαστηνΕλλάδα (Καψάλης, 2007), δενπροέχει οεπηρεασμός του μεγέθους της εργατικήςτάξηςμεαστυνομικάήαπλάδιοικητικάμέ-τρα,αλλάηκαταπολέμησητηςαδήλωτης,ανασφάλιστης και μειωμένων δικαιωμά-των απασχόλησης όλων των εργαζομέ-νων, προς όφελος, τόσο των ίδιων τωνμεταναστώνκαιτωνελλήνων,όσοκαιτωνασφαλιστικώντουςταμείων.

Ηαύξησητουεργατικούδυναμικούμιαςχώρας(απόγεννήσεις,μεταναστεύσειςήαπόάλλεςαιτίες)είναιευλογίακαιηδια-χείρισητηςπροςόφελοςόλωνευθύνητηςΠολιτείας. Προκειμένου η σχετική συζή-τηση να διεξάγεται γύρω από το ζήτημαπόσους μετανάστες υψηλής ή χαμηλήςειδίκευσηςέχειανάγκηηελληνικήοικονο-μία, είναι προτιμότερο να επιχειρηθεί ναθιγούνπροτάσεις σχετικά με την μείωσητου χρόνου εργασίας χωρίς μείωση τωναποδοχών.

• Γιαλόγουςσυμβολικούς,αλλάκαιου-σιαστικούς, ενδείκνυται πλέον ο τερ-ματισμός της αναχρονιστικής αρμοδι-ότητας του Υπουργείου ΕσωτερικώνγιαθέματαμεταναστευτικήςπολιτικήςστηνΕλλάδα.

Ταζητήματααπασχόλησηςτωνοικονο-μικών μεταναστών και οι απορρέουσεςκοινωνικέςπροεκτάσεις της δεν είναι θέ-ματα δημόσιας ασφάλειας και δημόσιαςτάξης.Προτείνεται αντιθέτως η υπαγωγήτηςμετανάστευσηςστοπεδίοευθύνηςτουΥπουργείουΑπασχόλησης,όπωςσυμβαί-νειδιεθνώςστηνπλειοψηφίατωνχωρών.

Καιαυτό,όχιμόνογιαέναν-απαραίτητοτελικά-συμβολικόλόγο,ούτεωςπανάκεια

γιατηνεπίλυσηόλωντωνπροβλημάτωντωνμεταναστών,αλλάκυρίωςωςμιαλο-γική και συνεπής κατάληξη της βασικήςαπαίτησης να αντιμετωπιστεί η εργασία.και τααπορρέοντααπόαυτήδικαιώματαενιαίαγιαόλεςτιςκατηγορίεςτουεργατι-κού δυναμικού, ασφαλώς λαμβάνονταςυπόψη τις ιδιαιτερότητες των νέων, τωνηλικιωμένων,τωνατόμωνμεειδικέςανά-γκες,τωνμεταναστώνήτωνγυναικών.

Παράλληλα, ενδείκνυται η επανεξέτασητου τρόπου συμμετοχής και συμβολήςτουσυνδικαλιστικούκινήματοςμεβελτιω-τικές προτάσεις στα νομοθετικά κείμενα,που κατατίθενται κατά καιρούς και ιδίωςσεαυτά,πουπρόκειταιναακολουθήσουνπροςενσωμάτωσηστηνελληνικήέννομητάξη του μοντέλου της επιλεκτικής μετα-νάστευσηςκαιτωνεπιταγώνγιατηνδημι-ουργίαμιαςΕυρώπηςΦρούριο.

Ενδεικτικόείναι τοπαράδειγματουΝό-μου3304/2005μετοοποίοηελληνικήΚυ-βέρνηση ισχυρίζεται ότι διαμόρφωσε έναολοκληρωμένοπλαίσιογιατηνπροστασία(μεταξύάλλωνευπαθώνκοινωνικώνομά-δων) και των μεταναστών απέναντι στιςδιακρίσεις.Ηελληνικήμεταναστευτικήπο-λιτικήαποτελεί,κατ’ουσία,ένααπάνθισμακανόνων,που επιφυλάσσουν την διακρι-τική μεταχείριση απέναντι στους μετανά-στεςσεέναευρύφάσμαζητημάτων,πουάπτονταιτηςεργατικής,ασφαλιστικήςκαιγενικότερακοινωνικήςνομοθεσίας.

Άλλωστε, το«δικαίωμα της εξαίρεσης»,πουπροβλέπεταιρητάστο ίδιο τοκείμε-νοτωνπερισσότερωννομοθετημάτων,ταοποία αφορούν στην καταπολέμηση τωνδιακρίσεων σε κοινοτικό επίπεδο, εξα-


σφαλίζει, πρακτικά, την δυνατότητα σεκάθεκράτοςμέλοςναεφαρμόζειήναμηνεφαρμόζει κατά το δοκούν οποιαδήποτεδιάταξηήένασύνολοκανόνων,οιοποίοιθαμπορούσανναεγγυηθούνμιατυπική,έστω, διασφάλιση της ίσης μεταχείρισηςτων γηγενών και των μεταναστών στηνεθνικήέννομητάξη.

Στην πραγματικότητα, η θεσμική δυνα-τότηταπαρέκκλισηςενόςκράτους-μέλουςακόμακαιαπόταελάχισταόριαπροστα-σίας,πουυιοθετούνταιέναντι τηςδυσμε-νούς μεταχείρισης, δεν αποτελεί παράμιααπόπειραναπεριβληθούντηντυπικήνομιμότηταοιαθέμιτες(δηλαδήοιαδικαι-ολόγητεςσύμφωναμετηναρχήτηςανα-λογικότητας) διακρίσεις στην εργασία σεβάροςτωνμεταναστώνμισθωτώνμεμόνοκριτήριοκαιαιτιολογίατηνμεταναστευτικήκαταγωγήήτηνιθαγένειάτους.

Σεαυτέςτιςπεριπτώσειςαποδεικνύεταιότιτονομοθετικόπλαίσιο,πουδιέπειτηνδιαμονήκαιτηναπασχόλησητωνμετανα-στών,καταλήγεινααποτελείέναπρόσθετοεργαλείο απορρύθμισης των εργασιακώντους σχέσεων, ενώ, επιπλέον, ελέγχεταιγιατηνσυμβατότητάτουμετονσεβασμότηςαρχής τηςδιαφορετικότηταςή, έστω,τηςίσηςμεταχείρισης.

Θαμπορούσε,λοιπόν,ακόμηνααναζη-τηθείηχρησιμότητα(και ιδίωςναεντοπι-στούνταπροβλήματα)πουσυνεπάγεταιησυμμετοχήτωνεκπροσώπωντωνεργαζο-μένωνστηνσυζήτησηγιατηνδιατύπωσηεκείνηςήτηςάλληςδιάταξηςπροκειμένουνασυμβάλλουνμεβελτιωτικέςπαρατηρή-σεις επί προτάσεων ή νομοσχεδίων τηςκυβέρνησης (τα οποία απλά αναπαρά-

γουντηνκυρίαρχηαντίληψητουμοντέλουτης επιλεκτικής μετανάστευσης) χωρίς,παράλληλα, να καταγγέλλεται η μετανα-στευτικήπολιτικήτηςχώραςωςαντεργα-τικήκαιαντικοινωνική.

Προκειμένου, όμως, μια τέτοια τακτικήνα μην καταλήξει να είναι μια στείρα κα-ταγγελτική συνθηματολογία ονειροπόλωνανθρωπιστώνείναιταυτόχρονααπαραίτη-τοναδιαμορφωθείκαινατεθείσεδημό-σιοδιάλογοένασυνολικόπρόγραμμαγιατην μετανάστευση το οποίο, προφανώς,δενθαπεριλαμβάνειμόνοτηναπαραίτητηδιακήρυξηορισμένωνθεωρητικώναξιών,αλλάθακαταλήγεισεσυγκεκριμέναπολι-τικά-νομοθετικά κείμενα (Νόμους, Προε-δρικάΔιατάγματακλπ)ικανάπροςτυπικήυιοθέτηση και άμεση διοικητική υλοποίη-ση.

• Τέλος, είναι αυτονόητο ότι είναι απα-ραίτητη η αποσύνδεση των ζητημά-τωντης2ηςγενιάς«μεταναστών»απόοποιαδήποτερύθμισητουκαθεστώτοςνόμιμης διαμονής και εργασίας τωνπρογόνωντους.

Πρώτον,οιάνθρωποιπουέχουνγεννη-θείήενηλικιωθείστηνΕλλάδαέπειτααπόπολλάχρόνιαδιαμονήςσεμιαχώραείναιγηγενείς -κυριολεκτικά μιλώντας- και νο-μικά θα έπρεπε η αντιμετώπισή τους ναήταν,ήδη,εντελώςδιαφορετικήαπόαυτήτων μεταναστών γονέων τους, οι οποίοιεπέλεξαν«αυτοβούλως»νααλλάξουντηνχώραδιαμονήςτουςόντεςενήλικες.

Θεωρείται κατεπείγουσα η αλλαγή τουισχύοντοςσυστήματοςαπόδοσηςαδειώνδιαμονής για τουςμετανάστες 2ης γενιάς,οιοποίοιυπόκεινταισήμεραστις ίδιεςδι-


ατυπώσειςμετουςγονείςτους(άδειαδι-αμονήςκαιένσημα)αμέσωςμετάτηνενη-λικίωσή τους ή μετά την περάτωση τωνσπουδώντους.

Απαιτείται, επίσης, η επαναδιαπραγμά-τευσητουαιτήματοςτης(μεήάνευόρων)απόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας ωςαποκλειστικήςλύσηςγιατηνσυγκεκριμένηκατηγορίαπολιτώνυπότηνέννοιαότιδεν(θα έπρεπε να) είναι απαραίτητο η από-λαυσηβασικώνδικαιωμάτωνναεξαρτάταιαπότονυποχρεωτικόεξελληνισμόκαιόχιαπό την ίδια την ανθρώπινη υπόστασητωνπολιτών.

Ανεξάρτητα εάν το γερμανικό μοντέλοδείχνειπιοκατάλληλο(δικαίωμαεπιλογήςανάμεσαστηνγερμανικήκαιτηνιθαγένειατωνγονέωνχωρίςεπιπτώσειςαπόενδε-χόμενη προτίμηση της δεύτερης λύσης)πρέπειναυπενθυμιστείότιπολλέςφορέςτο τυπικό καθεστώς διαμονής δεν παίζειεπίτηςουσίαςμεγάλορόλο,δεδομένουότιστιςεξεγέρσειςσταγαλλικάπροάστια-γκέ-τοστα τέλη τουΝοέμβρη2005δενσυμ-μετείχανμετανάστες,αλλάγάλλοιυπήκο-οι βορειο-αφρικανικής καταγωγής (των…παππούδωντους).


Βιβλιογραφικές αναφορές

Azevedo (de) R.-C.m Sebastiani M.-R.(2007), “Europe:peopleorpopulation?”,Giornate di Studio sulla Populazione, VII edizione, Latina, Facoltà di Economia,14-16.febbraio.2007.

CastlesS. andVezzoli S. (2009), “Theglobaleconomiccrisisandmigration:tem-poraryinterruptionorstructuralchange?“,Paradigm,Issueno.2:68-75.

Charles C. (2007), “Le double jeu del’Espagne”,Plein Droit,73.

CommissionEuropéenne(2008),Migra-tion : le visage de l’Europe change,Agen-daSociale,no17.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2006), Πράσινη Βίβλος για τον εκσυγχρονισμό της εργατι-κής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του 21ου αιώνα,COM(2006)708.

Eeckhout (van)L. (2007), “BriceHorte-feuxorganise l’immigrationéconomique”,Le Monde,09/11/2007.

ΔρετάκηςΜ.(2002),Εισροή μεταναστών και υπογεννητικότητα 1991-2000,Αθήνα.

Frattini F. (2007), Enhanced mobility, vigorous integration strategy and zero tol-erance on illegal employment: a dynamic approach to European immigration poli-cies,Lisbon.

GhoshJ.(2009),“Willthecrisisreverseglobal migration?”, YaleGlobal, 14 July2009.

ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ(2004),Έρευνα για τις μορφές κοινωνικής ένταξης των οικονομι-κών μεταναστών στην Περιφέρεια Αττικής.

InternationalOrganizationforMigrations(2008),Migration and climate change,IOMGeneva.

ΚαβουνίδηΤ.(2003),Έρευνα για την οι-κονομική και κοινωνική ένταξη των μετανα-στών,ΠαρατηρητήριοΑπασχόλησης.

Καψάλης Α. (2009), “Το «αξίωμα» τηςεπιλεκτικήςμετανάστευσηςωςαπάντησηστιςπροκλήσεις του 21ου αιώνα”,Κοινω-νική Συνοχή και Ανάπτυξη, Φθινόπωρο2009(υπόέκδοση).

ΚαψάληςΑ.(2009a),“Αδήλωτηαπασχό-λησηκαιμετανάστευση:«νομιμοποίηση»των μεταναστών μέσα από την εργασίατουςήνομιμοποίησητηςεργασίαςτους;“,Ειδικός Τόμος ημερίδας Γεωπονικού Πα-νεπιστημίου(υπόέκδοση).

ΚαψάληςΑ.(2008),“Ευρωπαϊκόμοντέ-λοεπιλεκτικήςμετανάστευσης:ξενοφοβι-κήπροσέγγισηήοικονομικόςρεαλισμός;”,Ενημέρωση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 152: 2-12.

Καψάλης Α. (2008α), Μετανάστευσηκαι κοινωνικόςαποκλεισμόςστηνελληνι-


κή αγορά εργασίας, Εκπαιδευτικό ΥλικόΣυνδικαλιστικήςΕκπαίδευσης,ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ.

ΚαψάληςΑ.,επιμ.(2007),Αδήλωτη απα-σχόληση και «νομιμοποίηση» των μετανα-στών,Μελέτες(27),ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ.

ΚαψάληςΑ.(2004),Παρουσίασηαποτε-λεσμάτωναπότηνδιεξαγωγήσυνεντεύξε-ωνμεμέλητηςομάδας-στόχουτωνεργα-ζόμενωνμεταναστώνστους κλάδους τηςοικοδομής, των πρατηρίων βενζίνης καιτης ένδυσης, Εργατοϋπαλληλικό ΚέντροΑθήνας.

ΚουζήςΓ.(2008),“Ευελιξίακαιασφάλεια(flexicurity): μύθοι και πραγματικότητα”,Ενημέρωση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 149: 2-15.

ΚρητικίδηςΓ.(2008),“Πληθυσμός,εργα-τικόδυναμικόκαιαπασχόλησητωνμετα-ναστών”, Ενημέρωση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 152:14-32.

ΚρητικίδηςΓ. (200α), «Μισθοί και απα-σχόληση κατά υπηκοότητα των μετανα-στών», Ενημέρωση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, 154:16-29.

Κρητικίδης Γ. (2004), “Η μετανάστευσηστην Ελλάδα”, Ενημέρωση ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ,104:15-35.

Λινάρδος-ΡυλμόνΠ.(2003),“Ηαναγκαι-ότητα μιας νέας προσέγγισης της μετα-νάστευσης”, Τετράδια ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ,24:5-12.

LanzieriG.andCorsiniV.(2006),Stati-stiques en bref,Eurostat.

ΜπάγκαβοςΧ. και ΚαψάληςΑ. (2008),“Τοπλαίσιοτηςμεταναστευτικήςπολιτικής

στηνΕλλάδα”,inΜετανάστευση και παρο-χή υπηρεσιών σε μετανάστες στην Ελλά-δα,Μελέτες (29): 67-92,ΚΕΚ/ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ–ΚΕΚΜΟΚΟΠ.

NationsUnies (2009),Objectifs du mil-lénaire pour le développement, Rapport2009.

OECD (2009), International migration: charting a course through the crisis,PolicyBrief,June2009.

ΠαναγόπουλοςΓ.(2007),“Ορόλοςτωνσυνδικάτων στην ένταξη των μετανα-στών”,inΚαψάληςΑ.,επιμ.(2007),Αδή-λωτη απασχόληση και «νομιμοποίηση» των μεταναστών,Μελέτες(27),ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ.

Papademetriou D. and Terrazas A.(2009), Immigration and the current eco-nomic crisis, Migration Policy Institute,1/2009.

Papademetriou G., Sumption M. andSomervilleW.(2009a),Migration and the economic downturn: what to expect in the European Union, Migration Policy Insti-tute,1/2009.

RobolisS.(2009), Rapport pour la Grè-ce, Système d’observation permanentedesmigrations,SOPEMI-OECD,2009.

Seuret F. (2007), «Codéveloppement:unebelleidéedévoyée»,Alternatives éco-nomiques,262:40-42.

SolanaX. (2008),Changements clima-tiques et sécurité internationale,Commis-sionEuropéenne.

Sopemi(2009),Perspectives des migra-tions internationales,Paris,OECD.


Sopemi(2009a),International Migration: charting a course through the crisis,PolicyBrief,June2009,OECD.

Sopemi(2007),Perspectives des migra-tions internationales,Paris,OECD.

ThornhillJ.,RarphA.andGuyD.(2008),

«Eurozone’s economic chill leads to job-less rise in France and Italy”, FinancialTimes,September30,2008.

WihtoldeWendenC.,(2008),Démogra-phie, immigration, intégration: FondationRobertSchuman.


Ι. Εισαγωγή

Τιςτελευταίεςδύοδεκαετίεςηέννοιατηςανταγωνιστικότητας κυριαρχείστηπολιτι-κή και οικονομική σκηνή τόσο σε εθνικόόσοκαισεδιεθνέςεπίπεδο.

Όλοιοιεμπλεκόμενοιστοοικονομικόπε-δίοεκφράζουνανησυχίεςσχετικάμεαυτόπουαναφέρεταιωςδιεθνήςανταγωνιστι-κότητα.Ηανησυχίααυτήδενείναικαινού-ρια.Είναιαποτέλεσματηςπαγκοσμιοποί-ησηςτωναγορών,τηςγρήγορηςτεχνολο-γικής ανάπτυξης, της συρρίκνωσης τωνοικονομικώναποστάσεων,τηςαπελευθέ-ρωσης του εμπορίου.Αυτόπου φαίνεταικαινούριο,είναιηέντασηκαιηέκτασημετηνοποίαεκφράζεταιτατελευταίαχρόνια.

Το ζήτημα της διεθνούς ανταγωνιστικό-τηταςαφοράπερισσότεροτιςανεπτυγμέ-νες χώρες οι οποίες ψάχνουν τρόπο ναδιατηρήσουνταανταγωνιστικάτουςπλεο-νεκτήματα,μετηνείσοδοσενέεςδραστη-ριότητες, κυρίως μέσω της τεχνολογικήςανάπτυξηςκαιτηςκαινοτομίας.

Μάλιστα,απότοΜάρτιοτου2000ότανστηνειδικήσύνοδοτουΕυρωπαϊκούΣυμ-βουλίουτηςΛισσαβόνας,τακράτη-μέλη

τηςΕυρωπαϊκήςΈνωσηςπραγματοποιώ-νταςτοναπολογισμότηςπορείαςτηςευ-ρωπαϊκήςολοκλήρωσης,έθετανωςστόχογια την τρέχουσα δεκαετία να καταστεί ηΕυρωπαϊκή Ένωση η πιο ανταγωνιστικήκαιηπιοδυναμικήοικονομίατηςγνώσηςανάτηνυφήλιο,ηανταγωνιστικότητααπο-τελείκαιτοεπίσημοδιακύβευματηςΈνω-σης,ηοποίαμάλισταέκτοτεακολουθείμίασυνολικήστρατηγικήγιατηνεπίτευξηαυ-τούτουστόχου.

Κάθε οικονομία έπρεπε να παλέψει ναγίνει περισσότερο «ανταγωνιστική», ενώσυγχρόνως οι παράλληλες προσπάθειεςτωνχωρώνμελώντηςΕυρωπαϊκήςΈνω-σηςπροςαυτήτηνκατεύθυνσηδενμπο-ρούσανπαράναέχουνθετικέςεπιπτώσειςγιατοσύνολοτηςζώνης.Ηιδέαότιοαντα-γωνισμόςστηναγοράέχειθετικέςεπιπτώ-σειςγιατηνεθνικήοικονομίαμεταφερότανέτσι στις σχέσεις μεταξύ των χωρών τηςΈνωσης, αν όχι μεταξύ των χωρών τουπλανήτη.

Γύρωαπότημέτρησητηςανταγωνιστι-κότηταςτητελευταίαδεκαετία,υπάρχειμιασημαντική βιομηχανία, με τεράστια απή-χηση,στουςδιεθνείςεπενδυτές,στιςεπι-χειρήσεις,στουςφορείς,στιςκυβερνήσεις,σεόλουςτουςεμπλεκόμενουςτουοικονο-

Διεθνείς Δείκτες Ανταγωνιστικότηταςκριτική προσέγγιση και αποτίμηση

Σπύρος Χρυσανθόπουλος


μικούπεδίου.Ταπροϊόντατηςβιομηχανί-ας αυτής διαφοροποιούνται από μελέτεςπαραγωγικότηταςκαικόστουςγιασυγκε-κριμένεςδραστηριότητες,μέχρικαιγενικάστρατηγικά πλάνα που απευθύνονται σεολόκληρουςκλάδουςκαιχώρες.

Αναμφισβήτηταοιεκθέσειςπουλαμβά-νουντημεγαλύτερηπροσοχή,είναιαυτέςπουδημοσιεύουν τουςδείκτεςανταγωνι-στικότητας (Competitiveness Index), τηκατάταξηδηλαδήτωνχωρώνσύμφωναμετην«ανταγωνιστικότητά»τους.

Παράτογεγονόςότισεεπίπεδοεπιχεί-ρησης η ανταγωνιστικότητα έχει οριστείμε αρκετά σαφές τρόπο, εντούτοις στοεπίπεδοτουσυνόλουτηςοικονομίαςμιαςχώραςοιπροσεγγίσειςπουγίνονταιδια-φοροποιούνται. Και αυτό είναι λογικό γι-ατί τα κράτηδεν λειτουργούνμε τον ίδιοτρόποπουλειτουργείμιαεπιχείρησημέσαστοπλαίσιοτηςαγοράς.

Οι διαφοροποιήσεις αυτές έχουν ιδιαί-τερηαξία,μιαςκαιοορισμόςπουδίνεταιαποτελεί τηβάσηπάνωστηνοποίαστη-ρίζεταιημεθοδολογίααλλάκαικαθορίζειτα πεδία τα οποία ερευνώνται από τουςδιεθνείςοργανισμούςπουκάθεχρόνοδη-μοσιεύουντασυμπεράσματακαιτηκατά-ταξητωνχωρών.

Ηδημοσίευσηαυτώντωνδεικτώναντα-γωνιστικότητας, ανεξάρτητα αξιοπιστίας,είναιδεδομένοότιεπηρεάζεισεσημαντικόβαθμό,γιατιςχώρεςστιςοποίεςμετρού-νταιοιεπιδόσειςτους,τηναντίληψηπουέχουνοιοικονομικοίφορείς.Πολλέςφορέςμάλιστα καθορίζουν και τις ίδιες τις απο-φάσειςτους,μεχαρακτηριστικόπαράδειγ-ματιςχώρεςτηςΑνατολικήςΑσίας,όπου

ηανταγωνιστικότηταθεωρείταιταυτόσημησχεδόνμετηνεθνικήεπιβίωση.

Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ότιπαρά το γεγονός ότι η σημασία των εκ-θέσεων αυτών είναι αδιαμφισβήτητη, λί-γοιείναιαυτοίπουέχουνασχοληθείμετοθεωρητικόυπόβαθροκαιτημεθοδολογίατωνεκθέσεων.

Παρά τις διαφωνίες σχετικά με τοπώςορίζεται ή μετράται η ανταγωνιστικότητα,και από τη στιγμή που η βελτίωσή τηςήτανάρρηκταδεμένημε τηναύξησητουΑκαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (του«εθνικούπλούτου»),κανείςδεναρνιότανμια τέτοιαπροοπτική,καθώςηβελτίωσητης διεθνούς θέσης μιας εθνικής οικονο-μίαςκαιηαύξησητουπροϊόντοςτης,εθε-ωρείτο από όλες τις προσεγγίσεις ως ηπροϋπόθεσηγιατηνυλοποίησηενόςανα-πτυξιακού προγράμματος, με χαμηλές,μέτριεςήυψηλέςκοινωνικέςφιλοδοξίες.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, όπουκατάτηντελευταίαεικοσαετίακυριάρχησεηιδέατης«σύγκλισης»μετηνΕυρωπαϊκήΈνωση,ήταναπόόλουςαποδεκτόότιδενμπορούσε να επιτευχθεί αυτός ο στόχοςπαράμόνομευψηλούςρυθμούςαύξησηςτουΑΕΠ,που όμως έπρεπε να αξιοποι-ηθούνγιαναεπιτευχθείηισορροπίατωνεξωτερικώνσυναλλαγών(αποτέλεσματηςβελτίωσης τηςανταγωνιστικότητας)καιηκοινωνική συνοχή. Στην πραγματικότηταόμως είχε επικρατήσει, στους ασκούντεςαναπτυξιακήπολιτική,ηιδέαότιεφόσοντοΑΕΠαυξάνεταιμεγρήγορουςρυθμούςκαιορισμένα μεγέθη συγκλίνουν με την ΕΕ,μπορείηανταγωνιστικότητακαιηκοινω-νικήσυνοχήναεπιδεινώνονταισυνεχώς,


όπως και η βιωσιμότητα του περιβάλλο-ντος,ήκαλύτερανααναβάλλεταιμονίμωςηβελτίωσή τους.Στηνπραγματικότηταηεναρμόνιση της αύξησης τουΑΕΠ με τηβελτίωσηανταγωνιστικότητας,κοινωνικήςσυνοχήςκαιβιωσιμότηταςτουπεριβάλλο-ντος,ήταντοπεδίοστοοποίοαναπτύχθη-κεηκριτικήτωνκυβερνητικώνπολιτικών.

Ηπαρούσαμελέτηεπιχειρείμίαπροσέγ-γισηστην έννοια της διεθνούς ανταγωνι-στικότηταςκαικυρίωςαναφέρεταιστοτρό-ποπουαυτήποσοτικοποιείται τόσοστηνΕλλάδα, μέσω του Εθνικού ΣυμβουλίουΑνταγωνιστικότηταςκαιΑνάπτυξηςκαιτουΕθνικούΣυστήματοςΜέτρησηςΑνταγωνι-στικότητας,όσοκαιδιεθνώςμέσωκυρίωςτουπιογνωστούδείκτηΑνταγωνιστικότη-τας, το Global Competitiveness Report,πουδημοσιεύεταιαπότοWorldEconomicForum.

Ταυτόχρονα γίνεται αναφορά στις σύγ-χρονες εξελίξεις μιας και είναι προφανέςότιηοικονομικήκρίση,σεσυνδυασμόμετηνπεριβαλλοντικήκρίσηστηνοποίαμαςεισάγειμεθεαματικότρόποηδυναμικήτηςκλιματικής αλλαγής, έχουν αλλάξει απο-φασιστικά το πλαίσιο αντιμετώπισης τηςανταγωνιστικότητας, αλλά και των μετα-βολώνσεάλλαμεγέθηπουσυνδεότανωςτώραμετηνανταγωνιστικότητα.Ηιδέαότιη ανταγωνιστικότητα συνδέεται με τη με-γέθυνσητουπροϊόντος,πουαποτελείτηνπηγήπόρωνγιατηνεξασφάλισητηςβιω-σιμότητας,δενθαισχύσειγιαέναμεγάλοχρονικό διάστημα, διότι κανείς δεν προ-

βλέπει,μεσοπρόθεσματουλάχιστον,ότιηαύξησητουΑΕΠθαεπανέλθεισεγρήγο-ρουςρυθμούς, ενώσυσσωρεύονταιανά-γκες για κοινωνικές και περιβαλλοντικέςπολιτικές,καιεπιπλέονσεοικονομίεςσαντηνελληνική,οιυποσχέσειςτηςπροηγού-μενης εικοσαετίες γιαόλες τιςδιαστάσειςτηςβιωσιμότητας,διευρύνουντααιτήματαγιαπόρουςγιατηνοικονομία,τηνκοινω-νίακαιτοπεριβάλλον.

Για να αξιολογηθεί η κατάσταση μιαςεθνικήςοικονομίαςκαιεπομένωςη«αντα-γωνιστικότητά» της (οι δυνατότητες πουδιαθέτει να είναι βιώσιμη στις σημερινέςδιεθνείς συνθήκες), χρειάζεται να έχουμεστηδιάθεσήμαςένασύνολοδεικτώνπουπαρουσιάζουντηνκατάστασητηςοικονο-μίας,τηςκοινωνίαςκαιτουπεριβάλλοντος,όπωςτοΕλληνικόΣύστημαΜέτρησηςτηςΑνταγωνιστικότητας,τοοποίοείχευιοθετή-σειτοΕθνικόΣυμβούλιοΑνταγωνιστικότη-ταςκαιΑνάπτυξηςαπότο2003.Οιαξιολο-γήσειςτωνδιεθνώνοργανισμώνπουκατάτην τελευταία εικοσαετία είχαν ειδικευτείστη μέτρηση της ανταγωνιστικότητας, οιοποίες κατέγραφαν κατά κύριο λόγο τηνικανοποίηση των επιχειρηματιών και τηνυποβάθμισητωνσυνθηκώνεργασίαςτωνμισθωτών, έχουν χάσει πλήρως σχεδόντηνεγκυρότητάτους,καθώςέχειαποδει-χθείότιοιεπιθυμίεςτωνμεγάλωνδιεθνώνεπιχειρήσεων(κυρίωςδετωντραπεζικών)σχετικά με την επίτευξη αυξημένης κερ-δοφορίαςκαιτηνμεγαλύτερηεπιβάρυνσητωνμισθωτών,έχουνφέρειτηνπαγκόσμιαοικονομίαστοχείλοςτουγκρεμού.


ΙΙ. Ορισμός Ανταγωνιστικότητας

Ενώ, με την ευρεία χρήση του όρου«Ανταγωνιστικότητα», εμφανίζεται ότι οόρος έχει έναναποδεκτόοικονομικόορι-σμόκάτιτέτοιοδενισχύει.

Σεαντίθεσημετιςεπιχειρήσεις,όπουμε-τρούντηνανταγωνιστικότητάτουςσεσχέ-σημετομερίδιοαγοράςπουκατέχουν,τιςκαινοτομίεςπουαναπτύσσουνκαιτηεκμε-τάλλευσητωνανταγωνιστικώντουςπλεο-νεκτημάτων προκειμένου να βελτιώσουντιςεπιδόσειςτους,σεεπίπεδοοικονομίαςμιας χώρας τα πράγματα είναι πολύ πιοσύνθετα.

Στησυνέχειαπαρατίθενταιορισμένοιορι-σμοίπουέχουνδοθείτατελευταίαχρόνιαγιατηνανταγωνιστικότητααπόδιάφορουςσυγγραφείςκαιοργανισμούς.

(WorldEconomicForum2007)

«Η εθνική ανταγωνιστικότητα είναι τοπλέγμαεκείνοτωνπαραγόντων,πολιτικώνκαιθεσμώνπουπροσδιορίζουντοεπίπε-δο τηςπαραγωγικότητας μιας χώρας.Τοεπίπεδοτηςπαραγωγικότητας,μετησειράτου,προσδιορίζειτοδιατηρήσιμοεπίπεδοευημερίαςπουμπορείνααπολαμβάνειμίαοικονομία.Μεάλλαλόγια,οιπιοανταγω-νιστικές οικονομίες μπορούν τείνουν ναείναισεθέσηναπροσφέρουνυψηλότεραεπίπεδαεισοδήματοςστουςπολίτεςτους.Τοεπίπεδοτηςπαραγωγικότηταςπροσδι-ορίζειεπίσηςτηναπόδοσητωνεπενδύσε-

ωνσεμιαοικονομία.Καθώςοιαποδόσειςείναι οι καθοριστικοίπροσδιοριστικοί πα-ράγοντεςστημεγέθυνσητωνοικονομιών,μιαπιοανταγωνιστικήοικονομίαείναιμιαοικονομίαπουπιθανόταταθααναπτυχθείταχύτερα στο μεσο- και μακροπρόθεσμοορίζοντα».

(InstituteforManagementDevelopment,IMD,2006)

«Ηανταγωνιστικότητα τωνχωρώνείναιτο πεδίο εκείνο της οικονομικής θεωρίαςπου αναλύει τα στοιχεία και τιςπολιτικέςεκείνεςπουδιαμορφώνουντηνικανότηταμιαςχώραςναδημιουργείκαιναδιατηρείέναπεριβάλλονπουυποστηρίζειμεγαλύ-τερηπαραγωγήαξίαςγιατιςεπιχειρήσειςκαι μεγαλύτερη ευημερία για τους πολί-τες».

(OECD1992)

«Ανταγωνιστικότηταείναιοβαθμόςστονοποίο ένα κράτοςμπορεί, υπόσυνθήκεςελεύθερηςκαιδίκαιηςαγοράς,ναπροσφέ-ρειαγαθάκαιυπηρεσίεςπουπληρούντακριτήρια των διεθνών αγορών, διατηρώ-νταςκαιαυξάνονταςταυτόχροναταπραγ-ματικάεισοδήματατωνανθρώπωνμακρο-χρόνια».

(Competitiveness Advisory (Ciampi)Group, “Enhancing European Competi-tiveness”..First. report. to. the.President.of.


theCommission,thePrimeMinistersandtheHeadsofState,June1995).

«Ηανταγωνιστικότηταενέχειστοιχείαπα-ραγωγικότητας, αποτελεσματικότητας καικερδοφορίας.Αλλάδενείναιαυτοσκοπόςή απλός στόχος. Είναι ένα ισχυρό μέσοαύξησης του βιοτικού επιπέδου και τηςκοινωνικής ευημερίας - ένα εργαλείο γιατηνεπίτευξηστόχων.Αυξάνονταςτηνπα-ραγωγικότητακαιτηναποτελεσματικότητασταπλαίσια τηςδιεθνούςεξειδίκευσης,ηανταγωνιστικότητα προσφέρει παγκοσμί-ωςτηβάσηγιατηναύξησητωνεισοδημά-τωνκατάμηπληθωριστικότρόπο».

(Competitiveness Advisory (Ciampi)Group..“Enhancing..uropean.Competitive-ness”.

Second report to the President of theCommission,thePrimeMinistersandtheHeadsofState,December1995)

«Πρέπειναδούμετηνανταγωνιστικότη-ταωςτοκύριομέσοαύξησηςτουβιοτικούεπιπέδου,απασχόλησηςτωνανέργωνκαιεξάλειψηςτηςφτώχειας».

(WorldEconomicForum1996)

«Ηανταγωνιστικότηταείναιη ικανότηταμιαςχώραςναπετύχειδιατηρήσιμαυψη-λούςρυθμούςαύξησηςτουκατάκεφαλήνΑΕΠ».

(Buckley,1988)

«Ηέννοιατηςανταγωνιστικότηταςπερι-κλείει τόσο την αποδοτικότητα (επίτευξηστόχων με το μικρότερο δυνατό κόστος)όσο και την αποτελεσματικότητα (επιλο-γήτωνκατάλληλωνστόχων).Αυτήηεπι-λογήβιομηχανικώνστόχωνείναικρίσιμη.

Η ανταγωνιστικότητα περιλαμβάνει τόσοτουςστόχουςόσοκαιταμέσαγιατηνεπί-τευξήτους».

(OECD1996)

«Ανταγωνιστικότητασημαίνει υποστήρι-ξητηςικανότηταςτωνεπιχειρήσεων,κλά-δων,περιφερειών,χωρώνήδιακρατικώνπεριοχώνναδημιουργούνσχετικάυψηλάεπίπεδα εισοδήματος και απασχόλησηςτωνσυντελεστών τους, ενώπαραμένουνεκτεθειμένεςστοδιεθνήανταγωνισμό».

(Fagerberg1996)

«Ηανταγωνιστικότητααναφέρεταιστηνικανότητα μιας χώρας να πετύχει τουςβασικούς στόχους της οικονομικής τηςπολιτικής, ιδιαίτερα τηναύξηση τουεισο-δήματος και τηςαπασχόλησης, χωρίς νααντιμετωπίσει προβλήματα στο ισοζύγιοπληρωμώντης».

(Tyson1992)

Ηικανότητάμαςναπροσφέρουμεαγαθάκαι υπηρεσίες που πληρούν τα κριτήριατουδιεθνούςανταγωνισμούενώοιπολίτεςμας απολαμβάνουν ένα βιοτικό επίπεδοπουαυξάνεταικαιείναιδιατηρήσιμο».

(Aiginger1996)

«Μιαχώραθεωρείταιανταγωνιστικήανπουλάει αρκετά προϊόντα και υπηρεσίες,μεεισοδήματαγιατουςσυντελεστέςσυμ-βατάμε τιςπροσδοκίεςκαιβλέψεις (τρέ-χουσεςκαισυνεχώςμεταβαλλόμενες)τηςχώρας,υπόσυνθήκες(μακρο-οικονομικέςκαι κοινωνικές) που κρίνονται ως ικανο-ποιητικέςαπότουςπολίτες».

(Aiginger2006)


«Ανταγωνιστικότητα είναι η ικανότηταμιαςχώραςήπεριοχήςναδημιουργείευ-ημερία».

Όπως προκύπτει από τους παραπάνωορισμούςτατελευταίαχρόνιαγίνεταιπρο-σπάθεια να δοθεί στην έννοια της αντα-γωνιστικότηταςέναπιοευρύπεριεχόμενοπουυπερβαίνειτοστόχογιατηβελτίωσηδεικτώνόπωςτηναύξησητουΑΕΠκαιξε-φεύγειαπότηστενήαντίληψητουκόστουςκαι των εξαγωγικών επιδόσεων,αντίθεταενσωματώνονται παράμετροι σχετικά μετην απασχόληση, την κοινωνική συνοχή,τοθεσμικόκαιρυθμιστικόπλαίσιοτηςοι-κονομίας,τηποιότηταζωής,ενγένει,τωνκατοίκωνμιαςχώρας.

Αξίζεισεαυτότοσημείονααναφερθούνκαι προσεγγίσεις με τελείως διαφορετικόπεριεχόμενο,όπωςτουνομπελίσταοικο-νομολόγου Amartya Sen, ο οποίος έχειπροωθήσειστηΔιεθνήΤράπεζαέναευρύ-τερομοντέλοανταγωνιστικότηταςόπουπε-ρισσότερομετρούνοιικανότητες,οιευκαι-ρίεςκαιοιελευθερίεςπουαπολαμβάνουνταάτομαμιαςχώραςαπότοκατάκεφαλήνΑΕΠ.Τηνανάπτυξηγράφειπρέπεινατηδούμεωςμιαδιαδικασίαδιεύρυνσηςτωνπραγματικώνελευθεριώνπουαπολαμβά-νουνοιπολίτεςμιαςχώρας.Αυτόσημαίνειέμφασηστηνάρσηεμποδίωνόπωςκακέςοικονομικές ευκαιρίες και ανεργία, κατα-πιεστικήδημόσιαδιοίκηση, έλλειψηπρό-σβασηςστοκεφάλαιοκ.α.1

1 ΔιεθνείςδείκτεςΑνταγωνιστικότηταςκαικατάταξητηςΕλλά-δας.Σ.Λιούκας,Μάιος2005.


III. Krugman: Ανταγωνιστικότητα, μία επικίνδυνη εμμονή

Ο Paul Krugman το 1994 γράφει έναεπιστημονικό άρθρο με τίτλο «Competi-tiveness:Adangerousobsession»2 όπουυποστηρίζει ότι το ενδιαφέρον για τηνανταγωνιστικότητα,ωςεμπειρικόζήτημα,είναισχεδόντελείωςαστήρικτο.

Μετοάρθροαυτόέθεσετοεξήςερώτη-μα3.ΈχεινόημαναπούμεότιοιΗΠΑγιαπαράδειγμα, έχουν γίνει λιγότερο αντα-γωνιστικές στη παραγωγή τηλεοράσεωνή στη παραγωγή κλωστοϋφαντουργικώνπροϊόντων, ενώ αντίθετα έχει ενισχυθείηανταγωνιστικότητα τουςστο τομέα τωνυπολογιστών.Είναιλογικόόμωςναπούμεότιείναιλιγότεροήπερισσότεροανταγωνι-στικέςωςοικονομία;Κατάτηνάποψήτου,όχι.

Ο ίδιος θεωρεί ότι οι περισσότεροι άν-θρωποιπουσυζητούνγύρωαπόαυτότοθέμα, ή παρανοούν βασικές οικονομικέςαρχές ή ακόμη χειρότερα ενώ τις γνωρί-ζουν, τις αγνοούν συστηματικά. Ο λόγοςείναι ότι η κουβέντα που αναπτύσσεταιγύρωαπότηνανταγωνιστικότηταέχειωςαποτέλεσμα τη διατήρηση και επέκτασητωνπρονομίωνπουαπολαμβάνουνοιοι-

2 “Competitiveness: A dangerous obsession”, Paul Krug-man,1994

3 Comparing National Competitive Performance: An Eco-nomicAnalysisofWorldEconomicForum’sCompetitive-nessIndex,SanjayaLall,2001

κονομικάισχυρέςομάδεςσεκάθεχώρα.

Τα δύο βασικά επιχειρήματα του Krug-man είναι ότι δεν μπορούμε να καθορί-σουμε την εθνική ανταγωνιστικότητα μεοικονομικούςόρους,καθώςκαιότιηστρα-τηγική που προτείνεται για την επίτευξηυψηλήςανταγωνιστικότηταςδενμπορείναδικαιολογηθεί.

Με αυτούς που επιχειρούν να προσεγ-γίσουντηνανταγωνιστικότηταμεέναπε-ριεχόμενο ευρύτερο, το οποίο ξεφεύγειαπό καθαρά μακροοικονομικά μεγέθη ταοποίαείναισυγκρίσιμα,αντίθεταενσωμα-τώνειέννοιεςόπωςηπαραγωγικότητα,ητεχνολογική καινοτομία, οι υποδομές, οKrugmanδιαφωνείθεωρώνταςότιοιχώ-ρες δεν ανταγωνίζονται κατά τρόποαντι-παραθετικό. Αντίθετα συμμετέχουν όλεςσεένα«παιγνίδι»τοοποίοωφελείόλατασυμβαλλόμεναμέρη.

Γιαπαράδειγμαστοερώτημαπουτέθηκεαρχικά,ηαπώλειααμερικανικήςανταγωνι-στικότηταςστιςτηλεοράσειςήστακλωστο-ϋφαντουργικά προϊόντα δεν σημαίνει ότιη αμερικανική οικονομία γίνεται λιγότεροανταγωνιστική.Αντίθετα η κάμψη σε αυ-τούςτουςτομείςτηςοικονομίαςμπορείναείναιμέροςμιαςμετατόπισηςτηςοικονομί-αςσεπερισσότεροαποδοτικέςδραστηρι-ότητες.Ημετατόπισηαυτήευνοείτόσοτηναμερικανικήοικονομία,όσοκαιτιςχώρες


πουκαλύπτουντοκενότης,στηνκλωστο-ϋφαντουργίαήτιςτηλεοράσεις.

Σε όσους αναλυτές δε, προσεγγίζουντηνανταγωνιστικότητακαιτηνμετρούν,μετρόποαπόλυτασυνδεδεμένο,μετηνοικο-νομικήανάπτυξηκάθεχώρας,τοΑκαθάρι-στοΕγχώριοΠροϊόνδηλαδή,θεωρείότιτοΑΕΠέχεινακάνειμετηπαραγωγικότηταηοποίαδενσυνδέεταιμετονανταγωνισμόανάμεσαστιςχώρες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα θαμπορούσεναείναιτοεξής.

Δεν είναι το ίδιο πράγμα να πούμε ότι«HCompacείναιπιοανταγωνιστικήαπότηDellγιατίπουλάειπερισσότερουςυπο-λογιστές»μετο«ΗCompacείναιπερισ-σότεροανταγωνιστικήαπόταHilton’sγιατίο ρυθμός ανάπτυξής της είναι υψηλότε-ρος»4.Και ταδύοέχουννόημααλλάδενείναιτο ίδιοσημαντικά.Τοπρώτοαναφέ-ρεται σε απευθείας ανταγωνιστικές κατα-στάσεις, όπου έχει σημασία να αναλυθείκαι προκύπτουν συμπεράσματα για τηνστρατηγικήτωνδύοεταιριών,τοδεύτεροείναιμιαγενικήδιαπίστωσηγιατομέγεθοςτων εταιριών, αλλά δεν μπορούν να συ-γκριθούνοιστρατηγικέςτωνδύο,δηλαδήοι καινοτομίες που εφαρμόζουν, οι επεν-δύσεις,ηστρατηγικήmarketingπουακο-λουθούνκτλ.

Έτσικαισεεθνικόεπίπεδοτονασυγκρί-νουμεδύοχώρεςθαμπορούσεναέχεινό-ημα,σετομείςτηςοικονομίαςπουπραγ-ματικάανταγωνίζονταιημίατηνάλλη,όταν

4 Comparing National Competitive Performance: An Eco-nomicAnalysisofWorldEconomicForum’sCompetitive-nessIndex,SanjayaLall,2001

όμωςησύγκρισηεπεκτείνεταισεεπίπεδοεθνικήςοικονομίαςπροκύπτουνπράγματισυμπεράσματα, τα οποία όμωςσε καμίαπερίπτωσηδενσυνάγουνστρατηγικέςμετιςοποίεςηκάθεχώραμπορείναβελτιώ-σειτο«ανταγωνιστικότηςπλεονέκτημα».

Στην οικονομική θεωρία, οι ελεύθερεςαγορές βελτιστοποιούν τη τοποθέτησητωνπόρωντουςκάτωαπόισχυρέςπαρα-δοχές.Γιαπαράδειγμαότιυπάρχειτέλειοςανταγωνισμός, ομογενοποιημένο προϊόν,ελεύθερηπρόσβασηστιςνέεςτεχνολογίεςκ.α.Ότανστηπράξηαυτάδενσυμβαίνουν,οιχώρεςέχουντηδυνατότηταναεκμεταλ-λεύονται τις αδυναμίες - αποτυχίες τηςαγοράς για να βελτιώνουν τη θέση τους,έναντι των άλλων χωρών. Χαρακτηριστι-κάοιχώρεςμπορούννακεφαλαιοποιούντη μονοπωλιακή δύναμη που διαθέτουνοιεταιρίεςτουςσεάλλεςαγορές,ναδημι-ουργούννέακαινοτόμαπροϊόντα,μευψη-λήπροστιθέμενηαξία,ναεκμεταλλεύονταικαι να δημιουργούν clusters (συστάδεςεπιχειρήσεων). Οι αποτυχίες της αγοράςαλληλεπιδρούμενεςδημιουργούν ισορρο-πία μεταξύ των χωρών, όπου οι φτωχέςχώρες παγιδεύονται σε παγίδες χαμηλήςανάπτυξης.

ΟKrugmanαναγνωρίζειότιοόροςαντα-γωνιστικότηταέχεινόημαυπότηνέννοιατης εκμετάλλευσης των αποτυχιών πουεμφανίζουνοιαγορές.Ακόμηκαισεαυτήτη περίπτωση όμως πιστεύει ότι ενώ ηθεωρίατοεπιτρέπει,στηπράξη,δενείναιδυνατήηανάπτυξηστρατηγικώνεπίτευξηςανταγωνιστικώνπλεονεκτημάτων,μιαςκαιότανοιχώρεςσκέφτονταικαιλειτουργούνμεόρουςανταγωνιστικότηταςοδηγούνται,αμέσωςήεμμέσως,σεκακέςοικονομικές


πολιτικέςσεμιασειράαπόθέματα,εσωτε-ρικάήεξωτερικά.

Οστόχοςτηςπαρούσαςμελέτηςδενεί-ναιναεμβαθύνειπεραιτέρωστηδιαμάχηανάμεσαστουςαναλυτέςπουθεωρούνότιοι κυβερνήσεις των χωρών μπορούν ναπάρουν μέτρα ενίσχυσης της «ανταγωνι-στικότητας»καιτουςυπόλοιπουςπουενώαναγνωρίζουν σε ένα βαθμό τη σημασίατης,θεωρούνότιστρατηγικέςεπίτευξήςτηςείναιανέφικτες.Στόχος είναι να εξεταστείηπροσέγγισηπουγίνεταιστονόρο,απότους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούςαλλάκαιτηνΕλλάδα.Ναεξεταστείδηλαδήωςέναχρήσιμοεργαλείοπολιτικής,όπουηύπαρξηδεικτώνανταγωνιστικότηταςβο-ηθάτιςχώρεςστονασυγκριθούνμεταξύ

τους σε διάφορους κρίσιμους τομείς τηςοικονομίας τους.Μάλιστα, η ύπαρξη δει-κτών ανταγωνιστικότητας δικαιολογείται,ακριβώς λόγω της δυσκολίας να ορίσειςκαιπεριγράψειςσεθεωρητικόεπίπεδοτισημαίνειανταγωνιστικότητακαιπωςμπο-ρεί να αποτυπωθεί οικονομικά, υπό τηνέννοιαότι είναιπιο εύκολονασυγκρίνειςδιάφορουςτομείςτηςοικονομίαςτωνχω-ρών (καινοτομίεςπουεφαρμόζουν,επεν-δύσειςστο τομέαέρευναςκαιανάπτυξηςκ.α.) με αυτούς που ακολουθούν σε πα-γκόσμιοεπίπεδοτιςκαλύτερεςπρακτικές(benchmarking).

Ηαξίααυτώντωνδεικτώνεξαρτάταιαπότημεθοδολογίακαιτοπλαίσιομετοοποίογίνονταιοισυγκρίσεις.


IV. Ευρωπαϊκή Ένωση και Ανταγωνιστικότητα Η Στρατηγική της Λισσαβόνας

Στην ειδική σύνοδο του ΕυρωπαϊκούΣυμβουλίου της Λισσαβόνας, το Μάρτιοτου2000, τακράτη -μέληπραγματοποι-ώντας τον απολογισμό της πορείας τηςευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έστρεψαν τηπροσοχήτουςστιςαδυναμίεςκαιταπρο-βλήματα της ευρωπαϊκής οικονομίας καιτηςκοινωνικήςσυνοχής,θεωρώντας,ότιηαποτελεσματικήκαιέγκαιρηαντιμετώπισήτουςθαάνοιγενέουςορίζοντεςκαιπροο-πτικέςγιατοευρωπαϊκότουςμέλλον.

Σε αντίθεση με ότι υποστηριζόταν έωςτότε,ηβασικήδιαπίστωσητωνεργασιώντου Συμβουλίου ήταν, πως οι ευοίωνεςμακροοικονομικές πολιτικές, η νομισμα-τική σταθερότητα, οι δημοσιονομικές πο-λιτικές μέσω της πολιτικής συγκράτησηςμισθών, ο χαμηλός πληθωρισμός και ημείωση των ελλειμμάτων του δημόσιουτομέασεκαμίαπερίπτωσηδενπρέπειναδημιουργούν κλίμα εφησυχασμού για ταπροβλήματα της κοινωνικής συνοχής ταοποίαπαράτηνοικονομικήεξέλιξη,συνε-χίζουνναυπάρχουνκαιναταλανίζουντιςευρωπαϊκέςκοινωνίες.Ταυψηλάεπίπεδατηςανεργίας(15εκατομμύρια),τοχαμηλόποσοστότηςαπασχόλησηςκυρίωςλόγωτηςχαμηλήςσυμμετοχήςτωνγυναικώνκαιτωνηλικιωμένωνστηναγοράεργασίας,ηανεργίαμακράςδιάρκειας,ομηικανοποι-ητικός ρυθμός ανάπτυξης του τομέα τωνυπηρεσιών,ηέλλειψηδεξιοτήτων,κυρίωςστοντομέατηςνέαςτεχνολογίαςαπαιτούν

την ανάληψη πρωτοβουλιών στο πλαί-σιοτηςστρατηγικήςτωντριώνπυλώνων,ανταγωνιστικότητα - κοινωνική συνοχή -βιώσιμηανάπτυξη.

Ο στόχος λοιπόν της Στρατηγικής τηςΛισσαβόναςόπωςδιατυπώθηκεαπότουςΕυρωπαίους ηγέτες, είναι να καταστήσειτηνΕυρωπαϊκήΈνωση,μέχριτο2010,τηνπιοδυναμικήκαιανταγωνιστική,βασισμέ-νηστηγνώση,οικονομίατουκόσμου,ικα-νήνασυνδυάζειτηνοικονομικήανάπτυξημεπερισσότερεςκαικαλύτερεςθέσειςερ-γασίας,μεμεγαλύτερηκοινωνικήσυνοχήκαισεβασμόστοπεριβάλλον.

Με τη Στρατηγική της Λισσαβόνας, ηανταγωνιστικότητααποτελείέκτοτε,τοεπί-σημοκοινωνικοοικονομικόδιακύβευματηςΈνωσης.Οόροςεθνικήανταγωνιστικότη-τα(ήανταγωνιστικότητατηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,ενπροκειμένω),αποτελείστρα-τηγικόστόχο,ηεπίτευξητουοποίουαπαι-τείμάλιστακαιμίασυνολικήστρατηγικήηοποίαεπιδιώκει:

τηνπροετοιμασία της μετάβασης σεμιαοικονομίακαισεμιακοινωνίαβα-σισμένες στη γνώση, μέσω καλύτε-ρων πολιτικών για την κοινωνία τηςπληροφορίας, καθώς και μέσω τηςενίσχυσης τηςδιαδικασίαςδιαρθρω-τικώνμεταρρυθμίσεωνγια τηναντα-γωνιστικότητα,τηνκαινοτομίακαιτηνολοκλήρωσητηςεσωτερικήςαγοράς,


τον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκούκοινωνικού μοντέλου, την επένδυσηστονάνθρωποκαιτηνκαταπολέμησητουκοινωνικούαποκλεισμού,

τη στήριξη της υγιούς οικονομικήςπροοπτικής και των ευνοϊκών προ-βλέψεων οικονομικής ανάπτυξης μετηνεφαρμογήενόςκατάλληλουσυν-δυασμού μακροοικονομικών πολιτι-κών.

ΠαράλληλαμετηθέσπισητηςΣτρατηγι-κήςτηςΛισσαβόνας,τοΕυρωπαϊκόΣυμ-βούλιοπρότεινεστηνΕυρωπαϊκήΕπιτρο-πή την ετήσια αξιολόγηση της επίτευξηςτωνστόχωντηςΣτρατηγικής,μεβάσησυ-γκεκριμένουςδιαρθρωτικούςδείκτες.

Στηνεαρινήέκθεσητου2004,οιδείκτεςπεριορίστηκαν σε 14, προκειμένου ναεξασφαλισθεί η περισσότερο συνοπτικήπαρουσίασηκαιηκαλύτερηεκτίμησητηςδιαχρονικής πορείας της επίτευξης τωνστόχωντηςΣτρατηγικήςτηςΛισσαβόνας.Επιπλέον,αποφασίστηκεαυτοίοιδείκτεςναπαραμείνουνσταθεροίγιατρίαχρόνια.Αναλυτικά, οι διαρθρωτικοί δείκτες περι-λαμβάνουνταακόλουθα5:

1.τοκατάκεφαλήνΑΕΠ,

2.τηνπαραγωγικότητατηςεργασίας,

3.τοποσοστόαπασχόλησης(μεδιάκρι-σηανάφύλο),

4.το ποσοστό απασχόλησης των με-γαλύτερης ηλικίας εργαζομένων (μεδιάκρισηανάφύλο),

5.το επίπεδομόρφωσης (ατόμωνηλι-

5 ΥΠΑΝ(2005),ΣτρατηγικήτηςΛισσαβόνας-Στόχοικαιπο-ρείαυλοποίησήςτους.

κίας20έως24ετών-μεδιάκρισηανάφύλο),

6.τιςδαπάνεςγιαΈρευνακαιΑνάπτυ-ξη,

7.τασχετικάεπίπεδατιμών,

8.τιςπραγματοποιούμενεςεπενδύσεις,

9.τοποσοστότωνπολιτώνσταόριατηςφτώχειας(μεδιάκρισηανάφύλο),

10.τοποσοστότωνμακροχρόνιαανέρ-γων(μεδιάκρισηανάφύλο),

11.τοεύροςτωνποσοστώναπασχόλη-σηςανάπεριφέρεια(μεδιάκρισηανάφύλο),

12.τιςεκπομπέςαερίωνυπευθύνωνγιατοφαινόμενοτουθερμοκηπίου,

13.τηνενεργειακήέντασητηςοικονομί-αςκαι

14.τονόγκοτωνμεταφερόμενωνεμπο-ρευμάτων.

Με τους δείκτες αυτούς περιγράφονταιουσιαστικά τα πεδία εκείνα, που έχουνσημασίασεαυτόπουορίζειηΕυρωπαϊκήΈνωση, ως ανταγωνιστικότητα. Η χώραη οποία επιτυγχάνει τις καλύτερες τιμέςστουςανωτέρωδείκτες,συμβάλλειπερισ-σότεροστηνεπίτευξητουστόχουνακατα-στείδηλαδή,ηΕυρωπαϊκήΈνωσηηπιοανταγωνιστικήκαιδυναμικήοικονομίατουκόσμου.

Μάλιστα η επιλογή των συγκεκριμένωνδεικτώνέναντιάλλωνπουχρησιμοποιούνδιεθνείςοργανισμοίγιαναμετρήσουντηνανταγωνιστικότητα, όπως το World Eco-nomicForum,τοIMD,ηΠαγκόσμιαΤρά-πεζα, οΟΟΣΑκ.α., δείχνει και τηδιαφο-


ροποίησητηςέννοιαςτηςανταγωνιστικό-τητας όπως χρησιμοποιείται και μετράταιστηνΕυρώπη.

ΠυρήναςτηςστρατηγικήτηςΛισαβόναςαποτελεί το δόγμα ο ανταγωνισμός ναμηνσχετίζεταιμετιςπερικοπέςμισθώνήτηνενίσχυσηκακώνσυνθηκώνεργασίας,αντίθεταέχεινακάνειμεοικονομικές,κοι-νωνικέςκαιοικολογικέςπολιτικέςοιοποίεςαμοιβαίαστηρίζουνοιμεντιςδε.

Αυτήηδιάστασητηςανταγωνιστικότηταςηοποίαεμπεριέχειτηναειφόροανάπτυξη,τηνενίσχυσητηςεργασίαςκαιτηςκοινω-νικήςσυνοχήςαποτελείκαιτολόγογιατονοποίοτασυνδικάτακαλωσόρισαντηΣτρα-τηγικήτηςΛισαβόνας-μετιςπροσδοκίεςπου δημιούργησε - στο ξεκίνημά της καιασχολήθηκαν ενεργά και με τη μέτρησητωναποτελεσμάτωντης,μετηνπροϋπό-θεσηότιαυτάαποτελούνπροϊόνκοινωνι-κούδιαλόγου.

Τα συνδικάτα εργάζονται προς την κα-τεύθυνση, η ανταγωνιστικότητα να σχε-τίζεταιμεπολιτικέςπουεπιτρέπουνστηνευρωπαϊκή οικονομία να διασφαλίσει τηθέση της στον διεθνή ανταγωνισμό, ανε-βαίνονταςτασκαλιάτηςτεχνολογίας,τηςκαινοτομίας και της παραγωγικότητας.

Αυτό εμπεριέχει την επένδυσηστους το-μείς έρευναςκαι τεχνολογίας,στιςπαρα-γωγικές και ασφαλείς αγορές εργασίας,στο κοινωνικό διάλογοπου εξετάζει τουςφόβους τωνεργαζομένωνγια τιςδομικέςαλλαγέςπουπροκύπτουνστοεργασιακόπεδίο,καθώςκαιστηνανάπτυξηεκείνωντωντομέωνπουθαεξασφαλίζουνδουλει-έςμελλοντικά,όπωςη«πράσινη»οικονο-μία.

Τασυνδικάταμετέχουνστηνδιαδικασίαμέτρησηςτηςανταγωνιστικότητας,αναδει-κνύοντας τοσημαντικό ρόλοπουπρέπεινα έχει ανάμεσα στις οικονομικές επιδό-σεις και ο κοινωνικός συνυπολογισμός.Ηοικονομικήεπιτυχίαπουαποτυπώνεταιμε«καλές» επιδόσειςσεσυγκεκριμένουςαριθμούς δεν συνεπάγεται αυτόματα τηνκοινωνικήσυνοχή.

Αυτό πρέπει να αποτελεί δεδομένο γιααυτούς που επικαλούνται εκθέσεις αντα-γωνιστικότητας,χωρίςνασυνυπολογίζουνεάναυτέςοιεκθέσειςμετρούνκαιτιςεπι-δόσειςτωνχωρώνστουςτομείςπροστασί-αςτουπεριβάλλοντος,εργασιακήςασφά-λειας,κοινωνικήςπροστασίας,υπηρεσιώνυγείας και εκπαίδευσης, λειτουργίας τωνδημοκρατικών θεσμών, ελευθεριών πουαπολαμβάνουνοιπολίτεςτους,κτλ.


V. Ελλάδα - Ανταγωνιστικότητα - ΕΣΜΑ

Η Ελλάδα, μέσω του Εθνικού Συμβου-λίου Ανταγωνιστικότητας και Ανάπτυξης(ΕΣΑΑ)6, το οποίο είναι αρμόδιο για τοσχεδιασμό και τη παρακολούθηση τηςΕθνικήςΣτρατηγικήςγιατηνΑνταγωνιστι-κότητα και τηνΑνάπτυξη,προσεγγίζει τοζήτημα της ανταγωνιστικότητας ανάλογαμε τονορισμόπουδιαπνέει και τηστρα-τηγική τηςΛισσαβόνας σύμφωνα με τηνοποία«Ανταγωνιστικότηταείναιηικανότη-ταδιατήρησηςκαιβελτίωσηςτουβιοτικούεπιπέδου τωνπολιτών της χώρας - ανα-βάθμισης του επιχειρηματικού περιβάλ-λοντος, ενίσχυσης της απασχόλησης καιτηςπραγματικήςσυνοχής,τηςπεριβαλλο-ντικής προστασίας και αναβάθμισης, τηςδιαρκούςβελτίωσηςτηςπαραγωγικότητας-υπόσυνθήκεςπαγκοσμιοποίησης».

Συγκεκριμένα,μετηνέννοια«ανταγωνι-στικότηταγιαμιαχώρα»αναφέρεταιστηνικανότητάτηςνααυξάνειτονπαραγόμενοπλούτο,νααξιοποιείτοανθρώπινοδυνα-μικότηςκαιναεκμεταλλεύεταιτασυγκρι-τικάπλεονεκτήματάτης,όπωςεπίσηςναενισχύει τις υποδομές και τους θεσμούςτης, κάνοντας τη γνώσηπροσβάσιμηκαιδιαθέσιμησεόλους,καινααναβαθμίζειτοεπενδυτικό και επιχειρηματικό περιβάλ-λον.

6 www.competitive-greece.gr

ΤοΕθνικόΣύστημαΜέτρησηςΑνταγωνι-στικότητας(ΕΣΜΑ)αποτελείτημεθοδολο-γία, με βάση την οποία παρακολουθείταικαι αξιολογείται, συγκριτικά, η ελληνικήανταγωνιστικότητα.

ΤοΕΣΜΑχρησιμοποιείωςαφετηρίατουτον ορισμό της Ανταγωνιστικότητας τουΕΣΑΑκαιείναιδομημένογύρωαπότηΠυ-ραμίδατηςΑνταγωνιστικότητας.

Σύμφωνα με τηΠυραμίδα τηςΑνταγω-νιστικότητας7,οιδιαστάσειςτηςεπιμερίζο-νταισετέσσεραεπίπεδα.

. .Στοπρώτοεπίπεδοέχουμετιςβασι-κές προϋποθέσεις, όπου συμπερι-λαμβάνονταιοιυποδομές,ηενέργεια/φυσικόπεριβάλλον,ηεπιχειρηματικήκουλτούρα,τοκοινωνικόκεφάλαιοκαιηκοινωνικήσυνοχή,

. .ακολουθούνοι οριζόντιες πολιτικέςκαι εισροές (τιμές και κόστη, επιχει-ρηματικότητα / καινοτομία, έρευνακαι τεχνολογία, εκπαίδευση και δεξι-ότητες, αγορά εργασίας, οικονομικόκαι επιχειρηματικό περιβάλλον) πουσυμβάλλουνστηνεπίτευξη

. .τωνενδιάμεσωναποτελεσμάτων(το-μεακή σύνθεση προϊόντος και απα-σχόλησης, παραγωγικότητα, ένταξη

7 ΕτήσιαΈκθεσηγιατηνΑνταγωνιστικότητα,2007.ΕθνικόΣυμβούλιοΑνταγωνιστικότηταςκαιΑνάπτυξης.


στις παγκόσμιες αγορές) και οδη-γούν

. .στατελικάαποτελέσματαπουείναιη

βελτίωσητουεθνικούεισοδήματος,ηαπασχόλησηκαιηποιότηταζωής.

Το ΕΣΜΑ ως μεθοδολογία επιλέγει τησυγκέντρωση αντικειμενικών, κατά κύριολόγο,στοιχείωνγια220δείκτεςκαιγιαέναμεγάλοαριθμόχωρών,αξιολογώνταςτηνεπίδοση τηςΕλλάδας σε κάθε δείχτη ξε-

χωριστά,αποφεύγονταςνακαταρτίσειένασυνολικό συνθετικό δείκτη ανταγωνιστι-κότητας,σεαντίθεσημεπολλούςδιεθνείςοργανισμούς.


VI. World Economic Forum (W.E.F.)

ΤοΠαγκόσμιοΟικονομικόΦόρουμεκδί-δεικάθεχρόνοτηνέκθεσηανταγωνιστικό-τηταςστηνοποίααποδίδεταιημεγαλύτερηίσωςσημασία,απόοποιαδήποτεάλληέκ-θεσηπαγκοσμίως.

Οι κύριοι δείκτες που υπολογίζονται εί-ναιοδείκτηςΠαγκόσμιαςΑνταγωνιστικό-τητας,όπουηΕλλάδα,το2007,κατέλαβετην65ηθέσηανάμεσασε131οικονομίεςκαιοδείκτηςΕπιχειρηματικήςΔραστηριό-τηταςόπουκατέλαβετην53η,ανάμεσασε127οικονομίες.

Οι δείκτες αυτοί απαρτίζονται από έναπλήθοςαντικειμενικώνκαιυποκειμενικώνμεγεθών,οιοποίοιμάλισταανανεώνονταιδιαρκώς,γεγονόςπουδημιουργείμεγάλαπροβλήματαστησυγκρισιμότητάτουςαπόέτοςσεέτος.

Ο δείκτης Παγκόσμιας Ανταγωνιστικό-τηταςαπαρτίζεταιαπό113μεταβλητές,οιοποίοιομαδοποιούνταισευποδείκτεςκαιαυτοίμετηςσειράτουςσχηματίζουντους12 πυλώνες της ανταγωνιστικότητας. Οιπυλώνεςχωρίζονταιωςεξής:

• Βασικέςπροϋποθέσεις(Θεσμοί,Υπο-δομές,Μακροοικονομικήσταθερότητα,Υγεία&Πρωτοβάθμιαεκπαίδευση)

• ΕνισχυτέςΑποτελεσματικότητας(Ανώ-τερηΕκπαίδευση/Κατάρτιση,Αποτελε-σματικότητααγορώνεργασίας,Αποτε-

λεσματικότητααγορώναγαθών,Κεφά-λαιο και Χρηματαγορές, Τεχνολογικήετοιμότητα,Μέγεθοςαγορών)

• ΚαινοτομίακαιΕπιχειρηματικήωριμό-τητα (Επιχειρηματική ωριμότητα, και-νοτομία).

Σύμφωνα με τη μεθοδολογία που ακο-λουθείταικάθεπυλώναςσταθμίζεταιμεδι-αφορετικόβάροςγιακάθεένααπότατρίαβασικάπεδία(π.χ.στοπεδίοΚαινοτομία:50%γιακαινοτομίακαι50%γιαεπιχειρη-ματικήωριμότητα)καικάθεπεδίοεπίσηςσταθμίζεται διαφορετικά για το σχηματι-σμότουΔείκτη,ανάλογαμετοστάδιοστοοποίοβρίσκεταιηκάθεχώρα(τρειςζώνεςχωρών).

Ο προσανατολισμός του WEF σχετικάμε τους παράγοντες τους οποίους συνυ-πολογίζειπροκειμένουναπροσδιορίσειτοεπίπεδοανταγωνιστικότητας τωνχωρών,είναι εντελώς διαφορετικός σε σχέση μετηνπροσέγγισητουΕΣΜΑ.

Συγκεκριμένα, παρά το μεγάλο αριθ-μόμεταβλητώνπουμελετά, δεν υπάρχεικανένας δείκτηςπου να έχει να κάνει μεθέματα όπως εργασιακή ασφάλεια, κοι-νωνική συνοχή, κοινωνικό κεφάλαιο, πε-ριβαλλοντικήπροστασία.Προσεγγίζειλοι-πόντηνέννοιατηςανταγωνιστικότηταςμετρόποπολύπεριοριστικόσεσχέσημετοευρύπεριεχόμενοπουτημελετάτοΕΣΑΑ,


προσανατολισμένο σε ένα ορισμό όπωςαυτόςδιατυπώθηκεστηΣυνθήκητηςΛισ-σαβόνας.

Όσον αφορά την αγορά εργασίας τοWEF υιοθετεί πλήρως το μοντέλο τηςΠαγκόσμιαςΤράπεζαςμετηνέκθεσήτης(DoingBusiness).

ΤοWEF επιβραβεύει, όπωςπαρουσιά-ζεται παρακάτω, μόνο την ευελιξία στηναγοράεργασίας,παραβλέπονταςπλήρωςτο τομέα της εργασιακής ασφάλειας καιτωνεργασιακώνδικαιωμάτων.

Πυλώνας7ος:Αποτελεσματικότητααγοράςεργασίας.

ΗΕλλάδαενώσυνολικάστοδείκτηπα-γκόσμιας ανταγωνιστικότητας βρίσκεται,γιατο2007,στην67ηθέση,στοπυλώναπουαφοράτηναποτελεσματικότηταεργα-σίας,βρίσκεταιστην116ηθέση,πουαπο-τελείτηχειρότερηεπίδοσήτης,σεσχέσημε τους 12 πυλώνες που απαρτίζουν τοδείκτη.

Αναλυτικάοπυλώναςσχηματίζεταιαπόταπαρακάτωπεδία:

i. Cooperationinlabor-employerrelations(Σχέσειςεργαζομένων-ερ-γοδοτών)

Οισχέσειςεργαζομένωνκαιεργοδοτώνστηχώρασαςείναι1=γενικάσεαντιπα-ράθεση,7=γενικάσεσυνεργασία.(Ερω-τηματολόγιο)8

ΗΕλλάδαβρίσκεταιστην115ηθέση,σεσύνολο 134 χωρών. Στις πρώτες θέσειςβρίσκονταιχώρεςκυρίωςτηςΣκανδιναβί-

8 Άρισταθεωρείταιτο7,γιατηκατάταξητωνχωρών

αςκαιτηςΒόρειαςΕυρώπης,καθώςκαιηΣιγκαπούρηκαιτοΧονγκΚόνγκ.Σημασίαέχει το γεγονόςότι η Ιταλία και η ΓαλλίαβρίσκονταιπιοκάτωαπότηνΕλλάδα,στην126ηκα132ηθέσηαντίστοιχα.Είναιχώρεςπουδενχαρακτηρίζονταιτόσογιατιςσυ-γκρούσειςστοχώροεργασίας,όπωςίσωςοιχώρεςτηςΛατινικήςΑμερικής,οιοποίεςβρίσκονταιεπίσηςστις τελευταίεςθέσεις,όσογια τιςδημοκρατικέςελευθερίεςπουαπολαμβάνουνοι εργαζόμενοι και τη κα-τοχύρωση των συνδικαλιστικών δικαιω-μάτωντους.Άραυπάρχειμίαστρέβλωσηστοδείκτη,οοποίοςβαθμολογείμεάριστατησυνεργασίαανάμεσασεεργοδοσίακαιεργαζομένους,χωρίςναμελετάόμωςεάναυτό είναι αποτέλεσμα της επίλυσης βα-σικώνεργασιακώνζητημάτωνήτηςκατα-πίεσηςκαιστέρησηςβασικώνεργασιακώνδικαιωμάτων.

ii.. .Flexibility.of.wage.determination.(ελαστικότηταμισθών)

Στηχώρασαςοιμισθοί1=καθορίζονταιμεκεντρικήσυμφωνία,7=είναιθέματηςκάθε εταιρίας ξεχωριστά. (Ερωτηματολό-γιο).

ΗΕλλάδα καταλαμβάνει την126η θέσηστη κατάταξη. Ευτυχώς αν αναλογιστείκανείςότιπρότυπηχώρα,ηοποίαβαθμο-λογείται με άριστασύμφωναμε τοWEF,είναιηΟυγκάνταηοποίακαταλαμβάνειτη2η θέση. Ψηλά στη κατάταξη βρίσκονταιεπίσηςχώρεςόπωςηΧιλή6ηθέσηκαιτοΜπουρούντι15η.

iii. Non-wagelaborcosts

Πληρωμέςγιαασφάλειακαιάλλεςπλη-ρωμές,ωςποσοστότουμισθού.


ΗΕλλάδα καταλαμβάνει την107η θέσηστηλίστα,ενώστιςτελευταίεςθέσεις(όπουοιπληρωμέςείναιυψηλές)βρίσκονταιαρ-κετέςακόμηχώρεςτηςΕυρώπηςόπωςηΓαλλία,ηΑυστρία,ηΣουηδία,ηΙσπανία,τοΒέλγιο, η Ιταλία κ.α.ΤηνπρώτηθέσημοιράζονταιτοΜπαγκλαντές,ηΜποτσου-άνα, ηΑιθιοπία, η Ναμίμπια, αλλά και ηΔανία, στοιχείο που υποδεικνύει ότι καιαυτόςοδείκτηςδενμπορείαπόμόνοςτουνα λειτουργήσει, αν δεν συνδέεται με τοεπίπεδοτωνμισθών,τιςκοινωνικέςπαρο-χέςκτλ.

iv. Rigidityofemployment.(Ακαμψίατηςεργασίας)

Η Ελλάδα βρίσκεται στην 112η θέση,λίγοπάνωαπότηνΙσπανίακαιτηΓαλλία,ενώμεάρισταβαθμολογούνται τοΧονγκΚονγκ,ηΣιγκαπούρη,οιΗνωμένεςΠολι-τείες,ηΑυστραλίααλλάκαιηΟυγκάντα.

v. Hiringandfiringpractices.Πρακτικέςπροσλήψεων-απολύσεων

Ηπρόσληψηήηαπόλυσητωνεργαζο-μένων (1=υπόκειταισεκανονισμούς,7=αποφασίζεταιαπότονεργοδότη)Ερωτη-ματολόγιο

ΗΕλλάδακαταλαμβάνειμίααπότιςτε-λευταίεςθέσεις(114η),ενώυψηλάβαθμο-λογούνταιχώρεςόπωςηΔανία,ηΣιγκα-πούρη,ηΕλβετία,οιΗνωμένεςΠολιτείες,αλλάκαι τοΚαζακστάνκαιηΓεωργίαμεσκορπάνωαπό5.4μεάριστατο7.

vi. Firingcosts(κόστοςαπόλυσης)

Σεεβδομάδεςμισθών

ΗΕλλάδαβρίσκεταιστην39ηθέσημε24

εβδομάδες, ενώ με άριστα βαθμολογού-νταιοιΗΠΑ,ηΔανία,ηΝέαΖηλανδίακαιτοΠόρτοΡίκο,οιοποίεςδενπροβλέπουναποζημίωσησεπερίπτωσηαπόλυσης.

vii.PayandProductivity(Μισθόςκαιπαραγωγικότητα)

Στηχώρασαςομισθόςείναι1=μησυν-δεδεμένος με τη παραγωγικότητα, 7=ισχυράσυνδεδεμένος.(ερωτηματολόγιο)

ΗΕλλάδακαταλαμβάνειτην103ηθέση.ΕνώμεχώρεςόπωςτηΓαλλία,τηνΙσπα-νία, τηνΠορτογαλία,με τιςοποίεςστουςυπόλοιπους δείκτες του πυλώνα, η Ελ-λάδαβρισκότανκοντάστηκατάταξη,εδώπαρατηρείται μία μεγαλύτερη απόκλιση,μιαςκαιστηνΕλλάδαομισθόςείναιλιγό-τεροσυνδεδεμένοςμετηπαραγωγικότητασεσχέσημεαυτές.

viii. Relianceonprofessionalmanagement(Αξιοπιστίατηςανώτερηςδιοίκησης)

Οιυψηλέςθέσειςδιοίκησηςκαταλαμβά-νονται με βάση (1 = γνωριμίες, συμπά-θειες,7=απόεπαγγελματίεςμεβάσηταπροσόντατους)(ερωτηματολόγιο)

ΗΕλλάδαβρίσκεταισεχαμηλήθέση92η,ενώστηκορυφήτηςκατάταξηςβρίσκονταιοιΣκανδιναβικέςχώρες,καθώςκαιηΟλ-λανδία,ηΑυστραλία,οιΗΠΑκ.α.

ix.BrainDrain(Διαρροήμυαλών)

Οι ταλαντούχοι (1= φεύγουν αναζητώ-ντας ευκαιρίεςστο εξωτερικό, 7=μένουνπάνταστηχώρα),(Ερωτηματολόγιο)

Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 63η θέση,ενώστηκορυφήτηςλίσταςβρίσκονταιοιΗΠΑαλλάκαιταΗΑΕκαιτοΚατάρ.


x..Female. participation. in. labor. force..Συμμετοχήγυναικώνστοεργατικόδυναμι-κό.Ωςποσοστότωνανδρών.

ΗΕλλάδαβρίσκεταιστημέσητηςκατά-ταξης(77ηθέση),όμωςπαρακάτωβρίσκο-νταιμόνοηΙσπανία,ηΙταλίακαιηΜάλτααπότιςχώρεςτηςΕ.Ε.

Όπωςπροκύπτειξεκάθαρααπόταπα-

ραπάνω η προσέγγιση της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης,στοβαθμόπουθέτει,ωςστόχο,τοσυνδυασμότηςευελιξίαςμετηνεργα-σιακήασφάλειακαιτηκαταπολέμησητηςφτώχειαςκαιτωνκοινωνικώνανισοτήτων,δεν καλύπτεται από τον WEF, το οποίοεπιβραβεύειαποκλειστικάκαιμόνοτηνευ-ελιξίακαιαπορρύθμισητωναγορών.


ΔΕΙ

ΚΤΕ

Σ W

EFΕΣ

ΜΑ

ΔΕΙ

ΚΤΕ

Σ W

EFΕΣ

ΜΑ

1Θ

ΕΣΜ

ΟΙ

4Υ

ΓΕΙΑ

- Π

ΡΩ

ΤΟΒ

ΑΘΜ

ΙΑ Ε

ΚΠ

ΑΙΔ

ΕΥ

ΣΗ1.

1Ανθρώπιναδικαιώματα

4.1

Κόστοςσεεπιχειρήσειςαπόμαλάρια

1.2

Προστασ

ίαπνευματικήςιδιοκτησ

ίας

4.2

Περιστατικάμαλάριας*

1.3

Παρεκτροπ

ήδημόσιωνπόρων(εξαιτίαςτηςδιαφθ

οράς)

4.3

Κόστοςσεεπιχειρήσειςαπόφυ

ματίω

ση1.

4Εμπ

ιστοσύνησεπολιτικούς(ειλικρίνειασεοικονομικάθέματα)

4.4

Περιστατικάφυ

ματίω

σης*

1.5

Ανεξαρτησίαδικαιοσύνης

4.5

ΚόστοςσεεπιχειρήσειςαπόHIV/AIDS

1.6

Προτιμ

ήσειςσεαποφ

άσειςκυβερνητικώναξιωματούχων

4.6

ΠεριστατικάHIV/AIDS*

1.7

Αναπ

οτελεσματικέςδημόσ

ιεςδαπάνες

4.7

Παιδικήθνησιμότητα*

1.8

Φορτίο

διοικητικώνδιαδικασ

ιών

4.8

Προσδ

όκιμοζωής*

1.9

Αποτελεσματικότητανομικούπλαισίου

4.9

Ποιότηταπρω

τοβάθμιαςεκπαίδευσης

1.10

Ενημέρω

σηγιακυβερνητικέςαποφ

άσεις

4.10

Ποσ

οστόεγγραφή

ςσεπρω

τοβάθμιαεκπ

αίδευση*

1.11

Κόστοςστιςεπιχειρήσειςαπότρομοκρατικήαπ

ειλή

4.11

Δαπ

άνεςσεεκπαίδευση*

1.12

Κόστοςστιςεπιχειρήσειςαπόεγκληματικότητα

.1.

13Κό

στοςστιςεπιχειρήσειςαπόοργανω

μένοέγκλημα

5Α

ΝΩ

ΤΑΤΗ

ΕΚ

ΠΑ

ΙΔΕ

ΥΣΗ

- Κ

ΑΤΑ

ΡΤΙ

ΣΗ1.

14Αξιοπ

ιστία

αστυνομίας

5.1

Ποσ


ςσεδευτεροβάθμιαεκπ

αίδευση*

1.15

Εταιρικήηθική

5.2

Ποσ


ςσεανώ

τερη-ανώ

τατηεκπ

αίδευση*

1.16

Αυστηρότηταελέγχουοικονομικώνκαταστάσ

εων(Auditing)

5.3

Ποιότηταεκπαιδευτικούσυστήματος

1.17

Αποτελεσματικότητα-Ε

ξουσίεςΔ.Σ.καιμετόχωνεταιριών

5.4

Ποιότητασπ

ουδώ

νμαθηματικώνκαιφυσικώνεπιστημώ

ν1.

18Προστασ

ίασυμφερόντωντηςμειοψηφ

ίαςτωνμετόχω

ν5.

5Ποιότητασχολώνδιοίκηση

ς5.

6Πρόσβ

ασησχολείωνσεinternet

2Υ

ΠΟ

ΔΟΜ

ΕΣ

5.7

Ποιότητακαιδιαθεσιμότηταεξειδικευμένηςέρευνας

2.1

Ποιότηταγενικάτω

νυπ

οδομών

5.8

Εκπ

αίδευση-Κ

ατάρτισ

ηεργαζομένω

ν2.

2Ποιότηταδρόμων

2.3

Ποιότητασιδηροδρομικούδικτύου

6Λ

ΕΙΤ

ΟΥ

ΡΓΙ

Α Α

ΓΟΡΑ

Σ 2.

4Ποιότηταλιμανιών

6.1

Έντασ

ηανταγω

νισμ

ού2.

5Ποιότητααεροπορικώνμεταφο

ρών

6.2

Αριθμόςεπιχειρήσεωνπουδραστηριοποιούνταιστηναγορά

2.6

Πραγματοπ

οιημέναχιλιόμετρακατοίκω

νχώ

ρας*

6.3

Αποτελεσματικότητααντι-μονοπωλιακήςπολιτικής

2.7

Ποιότηταπαροχήςηλεκτρισμ

ού6.

4Έκτασ

ηκαιαποτέλεσμαφορολογίας

2.8

Τηλεφω

νικέςγραμμές*

6.5

Συντελεστήςφο

ρολογίας*

6.6

Αριθμόςδιαδικασιώνπουαπαιτούνταιγιαέναρξηεπιχείρηση

ς*3

ΜΑ

ΚΡ

ΟΟ

ΙΚΟ

ΝΟ

ΜΙΚ

Η Σ

ΤΑΘ

ΕΡ

ΟΤΗ

ΤΑ6.

7Χρόνοςπουαπαιτείτα

ιγιαέναρξηεπιχείρηση

ς*3.

1Δημόσ

ιοπλεόνασ

μα-έλλειμμαωςποσ

οστότο

υΑΕΠ*

6.8

Κόστοςγεω

ργικούτο

μέαγιατηνοικονομία

3.2

Εθνικόποσ

οστόαποταμίευσηςωςποσ

οστότο

υΑΕΠ*

6.9

Δασ

μοί-εμπ

όδιαγιαεισαγωγές

3.3

Πληθω

ρισμ

ός*

6.10

Τομέσοποσ

οστόδασ

μούγιακάθεεισαγόμενημονάδα*

3.4

Spreadεπιτοκίου*

6.11

Κυριαρχίαξένωνεπιχειρήσεων

3.5

Δημόσ

ιοχρέος*

6.12

Διευκόλυνση

άμεσω

νξένω

νεπενδύσεων

6.13

Αξιολόγησ

ητελω

νειακώ

νδιαδικασ

ιών

6.14

Αντιμ

ετώπισηπελάτηαπ

όεπιχειρήσεις

6.15

Προτιμ

ήσειςαγορασ

τών(βάσ

ητιμ

ήςήποιότητας)

Αλλ

ηλοκ

άλυψ

η W

EF -

ΕΣΜ

Α


7Α

ΓΟΡΑ

ΕΡ

ΓΑΣΙ

ΑΣ

10Μ

ΕΓΕ

ΘΟ

Σ Α

ΓΟΡΑ

Σ7.

1Σχέσειςεργαζομένω

ν-εργοδοτών

10.1

ΑΕΠ+Εισαγωγές,-Εξαγω

γές*

7.2

Ευελιξίαστοκαθορισμ

όμισθ

ών

10.2

Εξαγω

γές*

7.3

Μηεργατικάκόστηεργασίας*

10.3

ΑΕΠ,υπ

ολογισμένοσεμονάδεςαγορασ

τικήςδύναμης*

7.4

Ακαμψ

ίατηςεργασ

ίας*

10.4

Εισαγωγές,ωςποσ

οστότο

υΑΕΠ*

7.5

Διαδικασίεςπρόσληψ

ης-απ

όλυσης

10.5

Εξαγω

γέςωςποσ

οστότο

υΑΕΠ*

7.6

Κόστοςαπόλυσης*

.

7.7

Μισθόςκαιπ

αραγωγικότητα

11Ε

ξειδ

ίκευ

ση Β

ιομη

χανι

κού

τομέ

α7.

8Αξιοπ

ιστία

τηςανώ

τερηςδιοίκηση

ς11

.1Ποσ

ότηταεγχώ

ριωνπρομηθευτών

7.9

Διαρροήμυαλώ

ν11

.2Ποιότηταεγχώ

ριωνπρομηθευτών

7.10

Συμμετοχήγυναικώνστηναγοράεργασ

ίας

11.3

Ύπαρξηκαιποιότηταclusters

.11

.4Ανταγω

νιστικάπλεονεκτήματασετιμ

ές,π

ρώτεςύλεςήποιότητακλπ

8Ε

ΞΕΙΔ

ΙΚΕ

ΥΣΗ

ΧΡ

ΗΜ

ΑΤΟ

ΟΙΚ

ΟΝ

ΟΜ

ΙΚΟ

Υ Τ

ΟΜ

ΕΑ

11.5

Εύροςαλυσίδαςπαραγωγής

8.1

Εξειδίκευση

χρηματοπιστωτικήςαγοράς

11.6

Έλεγχοςδιεθνούςδιανομής

8.2

Χρηματοδότηση

μέσωτο

πικήςαγοράςμετοχώ

ν11

.7Εξειδίκευση

διαδικασιώνπαραγωγής

8.3

Ευκολίασεδανειοδότηση

11.8

Έκτασ

ηmarketing

8.4

Διαθεσιμότηταventurecapital

11.9

Προθυμίαπαραχώρηση

ςαρμοδιοτήτωνσευφιστάμενους

8.5

Περιορισμ

οίστηνεισα

γωγήκαιεξαγω

γήκεφαλαίου

.

8.6

Δείκτηςπροστασ

ίαςεπενδυτών*

12Κ

ΑΙΝ

ΟΤΟ

ΜΙΑ

8.7

Υγιήςκατάστασ

ηΤρ

απεζών

12.1

Ικανότηταγιακαινοτομία

8.8

Διαδικασίαανταλλαγήςτίτλων

12.2

ΠοιότηταΙνστιτούτωνεπιστημονικήςέρευνας

8.9

Νόμιμαδικαιώματα*

12.3

Δαπ

άνεςεταιρειώνσεέρευνακαιανάπτυξη

.12

.4Συνεργασ

ίαπανεπιστημίων-επιχειρήσεωνγιαέρευνα

9ΤΕ

ΧΝ

ΟΛΟ

ΓΙΚ

Η Ε

ΤΟΙΜ

ΟΤΗ

ΤΑ12

.5Κυβερνητικέςαποφ

άσειςγιατεχνολογικήκαινοτομία

9.1

Διαθεσιμότητατελευταίαςτεχνολογίας

12.6

Διαθεσιμότηταεπιστημόνω

νκαιμηχανικών

9.2

Υιοθέτησ

ητεχνολογίαςαπ

όεπιχειρήσεις

12.7

Πατέντες*

9.3

Νομοθετικόπλαίσιοπουρυθμίζειηλεκτρονικόεμπ

όριοκτλ

9.4

Άμεσεςξένεςεπενδύσεις

9.5

Συνδρομητέςκινητήςτηλεφω

νίας

9.6

Χρήστεςinternet*

9.7

Κάτοχοιpc*

9.8

ΣυνδρομητέςευρυζωνικούInternet*

* με

αστε

ρίσκ

ο ση

μειώ

νοντ

αι τ

α αν

τικει

μενι

κά π

εδία

τα

οποί

α με

τρού

νται

με

hard

dat

a. Τ

α υπ

όλοι

πα

πεδ

ία έ

χουν

τιμ

ές α

πό

υπο-

κειμ

ενικ

ές κ

ρίσε

ις ο

ι οπ

οίες

εκτ

ιμώ

νται

απ

ό ερ

ωτη

ματο

λόγι

α.


Παρατηρήσεις:

• Στο ΕΣΜΑ περιλαμβάνονται σχεδόνόλαταπεδίατουWEFπουπροσδιο-ρίζονται με αντικειμενικό τρόπο.Αντί-θετα αποφεύγει να χρησιμοποιεί ταπεδία ταοποίαπροσδιορίζονταιυπο-κειμενικάμέσωερωτηματολογίων.Πα-ρατηρείταιότισταυποκειμενικάπεδίαδεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλήσυμπεράσματα μιας και οι ερωτώμε-νοι επηρεάζονται πολλές φορές απότηνσυγκυρία αλλά και γιατί έχουν τητάσηνακρίνουνάλλοιαυστηράκαιάλ-λοιευνοϊκάτηχώρατους.Ανμάλιστααναλογιστείκανείςότιτόσοοιυποκει-μενικοίόσοκαιοιαντικειμενικοίδείκτεςσταθμίζονταιμεταίδιαβάρηστηκατα-σκευήτουδείκτη,καθώςκαιότιπολλέςφορές όπου υπάρχουν αντικειμενικάστοιχεία έρχονται σε αντιδιαστολή μετιςυποκειμενικέςκρίσεις,ηαπόφασητουΕΣΜΑκρίνεταιδικαιολογημένη.

• ΤοΕΣΜΑκαλύπτει,στηπλειοψηφίαμεδιαφορετικούς δείκτες, τις περισσότε-ρεςθεματικέςενότητεςτουWEF.Ανα-λυτικά:

. .Καλύπτονταιο τομέας του θεσμικούπλαισίουτηςοικονομίας,τωνυποδο-μών,τωνμακροοικονομικώνδεικτών,της υγείας και εκπαίδευσης, της τε-χνολογικήςετοιμότηταςκαιτηςκαινο-τομίας.

. .Δενκαλύπτειεπαρκώς,σεσχέσημετοWEFπουαποδίδειμεγάλησημα-σία,τουςτομείςτηςεξειδίκευσηςτουχρηματοοικονομικού και βιομηχανι-

κούτομέα,καθώςκαιαυτούτουμεγέ-θουςκαιτηςλειτουργίαςτηςαγοράς.

. .Σχετικάμετοτομέατηςαγοράςεργα-σίαςόπωςαναλύθηκεπαραπάνωτοWEFκαιοΕΣΜΑέχουντελείωςδια-φορετικήπροσέγγιση.

• Από την άλλη πλευρά ο WEF δενκαλύπτειμιασειράαπόζητήματαταοποία ο ΕΣΜΑ κρίνει ως σημαντικάγια το επίπεδο ανταγωνιστικότηταςτης χώρας.Αναλυτικά στοWEF δενυπάρχουνδείκτεςγια:

. .Τοεπίπεδο κοινωνικής συνοχής τηςχώρας. Αντίθετα ο ΕΣΜΑ μετρά τοσυγκεκριμένο πεδίο με σειρά απόδείκτες όπως είναι: η εισοδηματικήανισότητα, η φτώχεια, οι κοινωνικέςδαπάνες,οιδαπάνεςγιατηνυγεία,οιπεριφερειακέςανισότητες,κ.α.

. .Το κοινωνικό κεφάλαιο, το οποίοπροσδιορίζεταιστοΕΣΜΑμεδείκτεςπου μετρά η ετήσια έρευνα της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης (Eurobarometer)όπωςoβαθμόςικανοποίησηςαπότηζωή,ησυμμετοχήστακοινά,ηικανο-ποίησηαπότηδημοκρατίακ.α.

. .Πόροι-Ενέργεια -Φυσικόπεριβάλ-λον.Αντίθετα, στοΕΣΜΑδίνεται με-γάλη έκταση, ως απαραίτητη προϋ-πόθεσηγιατηνύπαρξηανταγωνιστι-κότητας.

ΣτηνετήσιαέκθεσητουΕΣΑΑυπάρχουνεπίσηςστοιχεία,ταοποίαδεντασυναντά-με στην έκθεση τουWEF, σχετικά με τα«ενδιάμεσα αποτελέσματα της ανταγωνι-στικότητας», δηλαδή τη παραγωγικότηταεργασίας, το εξωτερικό εμπόριο, τις άμε-


σεςξένεςεπενδύσεις,αλλάκαιτα«τελικάαποτελέσματα ανταγωνιστικότητας» πουείναιτοκατάκεφαλήνΑΕΠκαιγενικάστοι-χείαπουαποτυπώνουντοβιοτικόεπίπεδοτωνκατοίκωντηςχώρας.

Μετάκαι τηνανάλυση τωνπεδίωνπουεξετάζονται,γενικόσυμπέρασμαπουπρο-κύπτειαπότηνέκθεσητουWEFείναιότιτοζήτηματηςαειφόρουανάπτυξηςβρίσκεται

εκτός του προβληματισμού του.Υπάρχειεπομένως ένα χάσμαανάμεσαστοWEFκαι το ΕΣΜΑ που ακολουθεί τη προσέγ-γιση της Στρατηγικής της Λισσαβόνας ηοποίαπρεσβεύειτηνενίσχυσητηςευρω-παϊκής ανταγωνιστικότητας διαμέσου τηςενίσχυσηςτηςοικονομίας,τηςκοινωνικήςσυνοχήςκαιτηςπροστασίαςτουπεριβάλ-λοντος.


VII. Εκθέσεις Ανταγωνιστικότητας και διεθνής συγκυρία

ΟκαθηγητήςτουΠανεπιστημίουτουHar-vardMichaelPorterγράφεισεπρόσφατοάρθροτουότι«τοκλειδίγιανααντιμετω-πιστείσεπεριόδουςκρίσηςτοπρόβλημαείναιναυποστηριχθείμίαμακροπρόθεσμηστρατηγική».

Πράγματιηπαγκόσμιακοινότητασήμε-ραείναιαπέναντισεδύομεγάλεςαπειλές.Τηνχρηματοπιστωτικήκρίση,πουπαρότιοιστρατηγικέςαποτροπήςτηςμετάβασήςτης στην πραγματική οικονομία δείχνουνσεμίαπρώτηανάγνωσηναέχουνκάποιαθετικάαποτελέσματα,δεν είναι ξεκάθαροεάντελικάοιεπιπτώσειςτηςστηπραγμα-τικήοικονομίαθαείναιπεριορισμένεςήθαενταθούν στο άμεσο μέλλον και την Πε-ριβαλλοντική κρίσηπου εδώ ταπράγμα-ταείναιακόμηπιοξεκάθαρα.Τομοντέλοανάπτυξηςπουκυριαρχείκαιδενλαμβάνειυπόψητουτηπεριβαλλοντικήπροστασίααπέτυχεπλήρως και πρέπει να αναθεω-ρηθεί.

Ζητούμενοείναι-αυτόακριβώςεννοείκαιοPorterότανγράφειγιαμακροπρόθεσμηστρατηγική - να μετατραπούν οι μεγάλεςκρίσειςπουβιώνειηανθρωπότητασήμε-ρααπόαπειλήσεευκαιρία.Ναοδηγήσουνδηλαδήσεένανέοαναπτυξιακόυπόδειγ-μαώστεαυτόπουπεριγράφεταιωςβιώ-σιμη ή αειφόροςανάπτυξη να υιοθετηθείκαιναεφαρμοστείστηπράξηκαιόχιστο

επίπεδοτωνπρογραμματικώνδηλώσεωνκαιεξαγγελιών.

Όσον αφορά το ζήτημα που εξετάζεταιστηπαρούσαμελέτη,ηεθνικήανταγωνι-στικότηταδηλαδή, είναι γεγονόςότι η οι-κονομική και περιβαλλοντική κρίση μετα-βάλλειταοικονομικάδεδομένααλλάκαιτακριτήρια αξιολόγησης της ανταγωνιστικό-τηταςμιαςοικονομίας.Χαρακτηριστικόπα-ράδειγμααποτελείηοικονομίατηςΙσλαν-δίαςηοποίαπαρότιστηπρόσφατηέκθε-σηΑνταγωνιστικότητας τουWEF κατείχετην23ηθέσησε137χώρες,κατέρρευσε,αποδεικνύονταςόχιμόνοτιςαπρόβλεπτεςσυνέπειες μιας κρίσης αλλά τα λάθη καιτιςαστοχίεςενόςσυστήματοςπουαδυνα-τούσεναπεριγράψειήναπροβλέψειτηνπραγματική οικονομική κατάσταση μιαςολόκληρηςχώραςαντίθετατηνπρόβαλλεωςχώρα-πρότυπογιατηνεπίτευξητηςεθνικήςανταγωνιστικότητας.

Όπωςπροκύπτει,απότηνανάλυσηπουπροηγήθηκε, γύρω από τα θέματα τηςανταγωνιστικότητας,υπάρχειμιαολόκλη-ρηβιομηχανία,προϊόντατηςοποίαςαπο-τελούνοιαρκετέςεκθέσειςανταγωνιστικό-τηταςπουδημοσιεύονται κάθεχρόνο.Οιεκθέσεις αυτές έχουν τεράστια απήχησησε όλους τους εμπλεκόμενους του οικο-νομικούπεδίου, από τις επιχειρήσεις καιτους επενδυτές έως τις κυβερνήσεις τωνχωρών. Έχει συνεπώς μεγάλη σημασία,


ειδικά εν μέσω της διεθνούς οικονομικήςαλλά και περιβαλλοντικής κρίσης πουαποτελείκαιτηναφετηρίαενόςπαγκόσμι-ου προβληματισμού για το αναπτυξιακόμοντέλο που κυριαρχεί τις τελευταίες δε-καετίες, ναγίνειμιααναφοράστααξιακάμοντέλα που βρίσκονται πίσω από τουςδείκτεςανταγωνιστικότητας.

Οιπερισσότεροι γνωστοί δείκτες (WEF,IMD, κ.α.) εκφράζουν τομοντέλο ελεύθε-ρηςανοιχτήςοικονομίας.Δηλαδήέμμεσαήάμεσαυιοθετούνωςστόχο: τις ελεύθε-ρες, ανοιχτές στον ανταγωνισμό αγορέςχωρίς στρεβλώσεις και την ολοκλήρωσηστοδιεθνέςσύστημα9.

Υπότοπρίσματωννέωνδεδομένωνπουδιαμορφώνονται, έχει εξαιρετικό ενδιαφέ-ρον να αναμένει κανείς τις νέες εκθέσειςανταγωνιστικότητας που θα δημοσιευ-θούν,μιαςκαιθαπρέπειανόχινααναθε-ωρηθούνεκβάθρουοιπαραδοχέςπάνωστιςοποίεςστηρίχθηκανοιανωτέρωεκθέ-σεις,τουλάχιστοννασυμπεριληφθούνσεευρείαέκταση,δείκτεςπουθασυνυπολο-γίζουντηνικανότητατωνχωρώννααπο-φύγουν στο μέλλον παρόμοιες καταστά-σεις.Χαρακτηριστικόπαράδειγμαείναιότιπολλοί δείκτες, αυτών των οργανισμών,πριμοδοτούσανστηνκατάταξητωνχωρώντηνελευθερίακαιευελιξίαστοχρηματοπι-στωτικότομέα.Μετάτηνχρηματοπιστωτι-κήκρίσηκαιτηνσχεδόνκαθολικήπαραδο-χήότιαυτήπροέκυψεαπόταενυπόθηκαδάνεια των αμερικανικών τραπεζών πουσεσυνθήκεςπαγκοσμιοποιημένηςοικονο-

9 ΔιεθνείςδείκτεςανταγωνιστικότηταςκαικατάταξητηςΕλ-λάδος:Εντυπώσειςκαισκέψειςαπότηνκαταγραφή.Λιού-καςΣ.,Μάιος2005.

μίαςπροσέλαβανδιεθνείςδιαστάσεις,σεσυνδυασμόμε τηνσυντριπτικήεπέκτασητουχρηματοπιστωτικούκεφαλαίουκαιμά-λισταυπότηνπλέονκερδοσκοπικήεκδο-χήτωνβραχυπρόθεσμωνεπενδύσεωνσεπολύπλοκα προϊόντα με υψηλό κίνδυνοκαισεβάροςτηςπραγματικήςοικονομίας,θα είναι τουλάχιστον άστοχο, εκ μέρουςαυτών των διεθνών οργανισμών, να μηναναθεωρηθεί η προσέγγισή τους γύρωαπόαυτότοζήτημα.Τοζητούμενομάλισταείναι με αφορμή τοσυγκεκριμένο ζήτημαναεισαχθούνστομοντέλοτουςκαιδείκτεςσχετικοίμετηνικανότητατωνκυβερνήσε-ωνναρυθμίζουντηνλειτουργίατωναγο-ρών, μιας και όπως απέδειξε η κρίση ηλεγόμενηαυτορρύθμισηδενλειτουργείσεόλεςτιςπεριπτώσεις,αποτελεσματικά.

Επίσης,έναάλλοχαρακτηριστικόπαρά-δειγμαπου επιτείνει την ανάγκη να ανα-θεωρήσουνοιμεγάλοιδιεθνείςοργανισμοίτηνπροσέγγισήτουςγύρωαπότοζήτηματηςανταγωνιστικότητας,είναιηπαντελήςαπουσία δεικτών περιβαλλοντικής προ-στασίας.Ενώησυνειδητοποίησητηςπα-γκόσμιαςκοινωνίαςγιατηνάμεσηανάγκηπεριβαλλοντικήςπροστασίαςέχειαυξηθείκατακόρυφα,διαπιστώνεταιότιηβιώσιμηανάπτυξηδενβρίσκεταισταυπόεξέτασηπεδίατωνκυριότερωνεκθέσεωνανταγω-νιστικότητας(WEF,IMD).Μετάμάλιστακαιτην έκθεση του οικονομολόγου NicholasSternοοποίοςβοήθησεστηνκατανόησητων οικονομικών της κλιματικής αλλαγήςκαιποσοτικοποίησετιςσυνέπειεςαπότηνμετάθεσητωνόποιωνμέτρωνγιατηπρο-στασία του περιβάλλοντος στο μέλλον,αλλάκαιτηνάποψηπουπλέονκυριαρχείότιταμέτραγιατηναντιμετώπισητωνκλι-


ματικώναλλαγώνπουθαοδηγήσουνστηδημιουργία μιας νέας αειφόρου οικονομί-ας,αποτελούντοκλειδίγιατηνέξοδοαπότηνοικονομικήκρίση,προκύπτειηανάγκηη μετεξέλιξη του μοντέλου ανάπτυξης ναγίνειάμεσα.Συνεπώς,άμεσηπρέπειναεί-ναικαιηπροσαρμογήτωνδιεθνώνοργα-νισμώνπουμετρούντηνανταγωνιστικότη-τα προς αυτήν την κατεύθυνση, μιας καιοικονομικήανάπτυξηπουδενπροκύπτειαπότηναειφορία,είναιαδιέξοδηκαιυπο-θηκεύειτομέλλον.

Τέλος,έναακόμησημείοπουπρέπεινααναφερθείείναιτοκατάπόσοοιεκθέσειςανταγωνιστικότηταςπουδημοσιεύονταιεί-ναισυμβατέςμετονορισμόπουοιίδιοιοιοργανισμοί δίνουνστην έννοια της αντα-γωνιστικότητας. Σύμφωνα με τον ορισμότόσοτουWEFόσοκαιτουIMDαλλάκαιάλλων οργανισμών τα τελευταία χρόνια,διευρύνεταιτοπεριεχόμενοτουόρου,πε-ριλαμβάνοντας ως τελικό στόχο της επί-τευξης υψηλής ανταγωνιστικότητας απότις χώρες, την ευημερία που απολαμβά-νουν οι κάτοικοί τους.Όμως, η ευημερίατωνπολιτών,πουθαμπορούσεναπρο-σεγγιστεί με δείκτες κοινωνικήςσυνοχής,κοινωνικής προστασίας, αντιμετώπισηςδιακρίσεων, επιπέδουδιαβίωσηςκ.α.θε-ωρείταιαπότουςσυγγραφείςτωνεκθέσε-ων, αποτέλεσμα μόνο του κατά κεφαλήνεισοδήματος που απολαμβάνουν, παρα-βλέποντας συστηματικά τις στρεβλώσειςπουέχειαυτόςοτρόποςμέτρησης,αφούαγνοεί για παράδειγμα, το βασικότεροόλων,ότι τοεισόδημαδενδιανέμεταιεξί-σουσεόλητηκοινωνία.

Απότηνάλληπλευρά, τοσύστημαδει-κτών τηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,πουέχει

υιοθετήσει και το Εθνικό Συμβούλιο Μέ-τρησηςΑνταγωνιστικότηταςμε τοΕΣΜΑ,εκφράζει ένα μοντέλο ανάπτυξης με τηνκοινωνική και την περιβαλλοντική συνι-στώσα επί πλέον της οικονομικής. Εκ-φράζειδηλαδήμίαευρύτερησύλληψητηςανταγωνιστικότητας που περιλαμβάνειπτυχές τηςποιότητας τουπεριβάλλοντοςαλλάκαιτηςκοινωνικήςσυνοχής.Προσεγ-γίζεταισυνεπώς,σύμφωναμεόσαδιαπνέ-ουντηςΣτρατηγικήτηςΛισσαβόνας.Εδώβέβαια υπάρχει μια ανακολουθία λόγωνκαιέργων.ΕνώηβιώσιμηανάπτυξηέχειυιοθετηθείκαιαναχθείσεμείζωνστόχοτηςΈνωσης,οιπολιτικέςπουακολουθούνταιδεν συνεισφέρουν προς την κατεύθυνσητηςτεχνολογικήςανάπτυξης,τηςκαινοτο-μίας,τηςκοινωνικήςπροστασίαςήακόμηκαι της προστασίας του περιβάλλοντος,παρότισεαυτόντοντομέαηκινητικότηταπουαναπτύσσεταιείναιεντονότερη.Προ-κύπτει από τις εκθέσεις ανταγωνιστικό-τητας που δημοσιεύονται, όπως και απότηνελληνική,ότιενώυπάρχεισοβαρόέλ-λειμμαστουςπαραπάνωτομείςπουυπο-δηλώνει τηναπόκλισηαπότουςστόχουςπουτέθηκαναπότηνΕυρωπαϊκήΈνωση,οιπολιτικέςπουακολουθούνταικαιοιοδη-γίεςπουδίνονταιόχιμόνοδενσυντελούνστησύγκλισηκαιεναρμόνισημετηστρα-τηγική, αντίθετα οδηγούν στη περαιτέρωαπόκλιση.Υπάρχειτοπαράδοξο,ενώέχεικαθοριστεί επακριβώςποιος είναι ο στό-χοςτηςΣτρατηγικής,ενώορθώςμετριέται,μεπληθώραδεικτώνκαιπεδίωνη ικανό-τητακάθεχώραςνασυνεισφέρειπροςτηνεπίτευξη τουστόχουαυτού,οιαδυναμίεςκαιπαραλείψειςπουδιαπιστώνονταιαντίνα αντιμετωπίζονται, επιτείνονται με τιςακολουθούμενεςπολιτικές.


VIII. Βιβλιογραφία

1.Διεθνείς δείκτες Ανταγωνιστικότηταςκαι κατάταξη της Ελλάδας. Σ.Λιού-κας,Μάιος2005.

2.Διεθνείς δείκτες ανταγωνιστικότηταςκαι κατάταξη τηςΕλλάδος:Εντυπώ-σειςκαισκέψειςαπότηνκαταγραφή.ΛιούκαςΣ.,Μάιος2005.

3.Competitiveness: A dangerousobsession,PaulKrugman,1994.

4...Comparing. National. Competitive.Performance:AnEconomicAnalysisof World Economic Forum’sCompetitivenessIndex,SanjayaLall,2001.

5.ΣτρατηγικήτηςΛισσαβόνας -Στόχοικαιπορείαυλοποίησήςτους,ΥΠΑΝ,2005.

6.ΕτήσιαΈκθεσηγιατηνΑνταγωνιστι-κότητα,ΕθνικόΣυμβούλιοΑνταγωνι-στικότηταςκαιΑνάπτυξης,2007.

7.Doing Business 2009, World Bank,2008.

8.TheGlobalCompetitivenessReport2008-09, World Economic Forum,2008.

9.IMD, World CompetitivenessYearbook.2007.

10...European. Competitiveness. Index.2006-07,RobertHugginsAssociates,2006.

11.TheLisbonReview2008.MeasuringEurope’sProgressinReform,WorldEconomicForum,2008.

Ηλεκτρονικές πηγές

•. .http://epp.eurostat.ec.europa.eu/por-tal/page/portal/eurostat/home

•. www.weforum.org

•. http://www.doingbusiness.org/

•. http://www.competitive-greece.gr/

INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ · 2014-02-24 · οι Ολυμπιακοί...

Documents

Transcript of INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ · 2014-02-24 · οι Ολυμπιακοί...