Η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων

Από το τεχνικοκεντρικό στο ολοκληρωμένο πρότυπο.

Μικρή εισαγωγή

• Οι ΤΠΕ @ Ε από τις αρχές της δεκαετίας του '80

• Τρία μοντέλα εισαγωγής:

– Η "απομονωμένη τεχνική προσέγγιση« - μοναδικός στόχος ο τεχνικός αλφαβητισμός – διδάσκεται μόνο η πληροφορική – παλιό αλλά ακόμη κυρίαρχο πρότυπο

– Η χρήση των ΤΠΕ σε όλα σχεδόν τα μαθήματα του Π.Σ., χωρίς να θίγεται όμως η φιλοσοφία του – εδώ ανήκει η αντίληψη της χρήσης του Η/Υ ως δασκάλου η προσέγγιση αυτή ονομάζεται "πραγματολογική«.

– Οι ΤΠΕ διαχέονται όχι μόνο σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα του σχολείου, αλλά και σε όλες τις δραστηριότητες της σχολικής ζωής – οι ΤΠΕ αξιοποιούνται με σκοπό την ανανέωση των Π.Σ. - "ολοκληρωμένη ή ολιστική προσέγγιση"

Σύνδεση του ολοκληρωμένου προτύπου με τη νέα οικονομική πραγματικότητα: η κοινωνία της γνώσης και οι απαιτήσεις για δημιουργικότητα

• Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο σύνολο των μαθημάτων και ευρύτερα στη ζωή του σχολείου έχει σήμερα γίνει επιτακτική.

• Γιατί;

• Ραγδαίες αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών:

– στους χώρους εργασίας,

– στην καθημερινή κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα,

– στην επικοινωνία,

– στους νέους τρόπους και στις νέες δυνατότητες δόμησης της ταυτότητας.

Αναλυτικά

• Οι ΤΠΕ:

– στους χώρους εργασίας καθημερινό μέσο για συνεργασία, άντληση και επεξεργασία πληροφοριών, συμπαραγωγή λόγου κλπ.

– Στην καθημερινότητα σημαντικό μέσο για κοινωνική, πολιτισμική και ψυχαγωγική δραστηριότητα κλπ.

– Στην επικοινωνία: βασικό εργαλείο, καθώς η ανάγνωση και η γραφή,

• διεξάγεται σε σημαντικό βαθμό σε νέα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα με πολλές ιδιαιτερότητες,

• έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά της αποκαλούμενης ‘νέας κειμενικότητας’ (πολυτροπικά – πολυμεσικά κείμενα)

– Στη διαμόρφωσης ταυτοτήτων δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής σε διαδικτυακές – εικονικές κοινότητες πρακτικής.

Έτσι σήμερα …

• Εφόσον έχουμε:

– νέα εργασιακή τάξη πραγμάτων (new work order),

– νέα επικοινωνιακή τάξη πραγμάτων (new communicative order)

– κλπ.

• Οι κλασικές διδακτικές που ασχολούνται με τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων έχουν κάνει σημαντική στροφή, προκειμένου να διαβάσουν τη νέα πραγματικότητα και κυρίως να την ενσωματώσουν στις επιστημονικές τους προτάσεις.

Σημερινός παιδαγωγικός στόχος…

• Όχι η κατάκτηση της ύλης με στατικό τρόπο –και επομένως η αξιοποίηση ξεπερασμένων και στατικών υπολογιστικών περιβαλλόντων

• αλλά

• η συνεισφορά προς τη δημιουργία ενεργών υποκειμένων, που θα μπορούν να είναι

– δημιουργικά στους νέους χώρους εργασίας,

– ικανά να αξιοποιούν κάθε μέσο επικοινωνίας και όλους τους συμβολικούς – σημειωτικούς πόρους (λέξεις, εικόνες, μουσική, κείμενα) με τρόπο δημιουργικό

• και να διαθέτουν αυξημένη κριτική ικανότητα, προκειμένου να μπορούν να διαβάζουν την πολύπλοκη νέα επικοινωνιακή πραγματικότητα

Δεν μας ενδιαφέρει το ‘τι’ της διδασκαλίας

• δηλ. ποια τεχνολογία θα χρησιμοποιηθεί (το έντυπο, ο υπολογιστής, ο προτζέκτορας κλπ.)

• αλλά…

• … για ποιο λόγο, πώς και πότε θα χρησιμοποιηθεί.

Ας διαβάσουμε το σχολείο του σήμερα

• Ως προς το ‘τι’, ‘πώς’ και ‘πότε’, είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων προσαρμογών σε μια συγκεκριμένου τύπου κοινωνία.

• Σ’ αυτή την κοινωνία:

– η αφομοίωση συγκεκριμένης ύλης

– η απόκτηση συγκεκριμένων γνώσεων

– η διδασκαλία στο πρότυπο του σχήματος «Ερώτηση-Απάντηση-Αξιολόγηση»

– ο περιορισμός της διδασκαλίας σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο

• εξυπηρετούσε κατά βάθος το είδος των πολιτών που οι δυτικές κοινωνίες είχαν ανάγκη μέχρι και 2-3 δεκαετίες μετά από το Β´ παγκόσμιο πόλεμο.

• Βιομηχανική – «φορντική» κοινωνία

Εξ ου και η κρίση του σημερινού σχολείου…

• Το σημερινό σχολείο (θέλει να) δημιουργεί ένα τύπο πολιτών …

• … ενώ

• Η σημερινή κοινωνία απαιτεί ένα τύπο πολιτών τελείως αναντίστοιχο

• Σήμερα η κοινωνία απαιτεί ένα τύπο πολίτη με:

• ικανότητα στη συνεχή μάθηση,

• ικανότητα στη συλλογική εργασία,

• καλλιέργεια της πρωτοβουλίας,

• ανθρωπιστική παιδεία,

• Κλασικό γραμματισμό,

• νέο γραμματισμό

• κριτικό γραμματισμό

• αισθητική καλλιέργεια

• Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω χρειάζονται

• και κάθε τεχνολογία παλιότερη (πίνακας, έντυπο, χαρτί, μολύβι)

• Αλλά και

• πιο πρόσφατη (βίντεο, προτζέκτορας, υπολογιστής κλπ.).

• Χρειάζεται όμως και γνώση του ‘τι’, ‘πώς’, ‘πότε’

Η διεθνής εμπειρία

• Στη θέση του υπολογιστή που διδάσκει, στις μέρες μας προωθείται ο υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας,

• Στη θέση του μαθητή που μαθαίνει, ο μαθητής και κυρίως οι ομάδες μαθητών που αναζητούν, συγκρίνουν, ανακαλύπτουν, συνθέτουν και παρουσιάζουν

• Η εξέλιξη αυτή απαιτεί νέες γνώσεις από τους εκπαιδευτικούς και νέες δεξιότητες στη μεθόδευση της διδασκαλίας.

• Η ταχύτατη διάδοση των ΤΠΕ δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα, ένα νέο γραμματισμό (new literacy), που επηρεάζει σημαντικά το περιεχόμενο της γλωσσικής εκπαίδευσης

Η ελληνική εμπειρία – Συνήθεις δυσκολίες κατά την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία

• Διεθνώς:

– Πολλές απόπειρες εισαγωγής καινοτομιών στα σχολεία

– τεράστια κονδύλια έχουν επενδυθεί για την κατάλληλη προετοιμασία των εκπαιδευτικών.

– Τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα σε σχέση με τους πόρους που επενδύονται – οι επιτυχημένες προσπάθειες είναι πράγματι πολύ λίγες.

• Στην Ελλάδα

– η εισαγωγή των ΤΠΕ καθορίστηκε και καθορίζεται από το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο.

Ποιο είναι το ελληνικό πλαίσιο;

• Η διδακτική ιδεολογία των διδασκόντων τα φιλολογικά μαθήματα διαμορφώνεται από δύο παράγοντες:

– το πρότυπο της διδασκαλίας των νεκρών γλωσσών

– το συγκεκριμένο πρότυπο (περιεχόμενο, δομή, γλωσσοδιδακτική λογική) του ενός ισχύοντος διδακτικού εγχειριδίου

• Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι αυστηρά συγκεντρωτικό

• Οι ευκαιρίες στους εκπαιδευτικούς για ανάληψη πρωτοβουλιών είναι εξαιρετικά περιορισμένες.

• Ολόκληρο το σύστημα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επηρεάζεται σημαντικά από το περιεχόμενο των εξετάσεων εισαγωγής για την Γ’θμια εκπαίδευσης.

• Το πλαίσιο αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο και σε όποια απόπειρα εισαγωγής των ΤΠΕ στο ελληνικό σχολείο.

Τα δεδομένα σήμερα

• Πρώτη εισαγωγή Η/Υ το 1986

• Ένας σταθμός το πρόγραμμα ‘Οδύσσεια’

• Σήμερα:

– τα σχολεία διαθέτουν εργαστήριο με δέκα - δώδεκα σύγχρονους σταθμούς εργασίας,

– σύνδεση με τοπικό δίκτυο και άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο,

– εκπαιδευτικό λογισμικό.

– Υποστήριξη για ενσωμάτωση ΤΠΕ

• Πρόκειται, δηλαδή, για μια προετοιμασία σοβαρή και συστηματική, χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης.

Τι λέει η έρευνα: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (Έρευνα σε φιλολόγους της ‘Οδύσσειας’)

• Οι εκπαιδευτικοί που επιμορφώθηκαν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προθυμία για την παρακολούθηση της επιμόρφωσης

• Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία κατά τη διάρκεια της επιμορφωτικής διαδικασίας ήταν εξαιρετικά περιορισμένη.

• Έως ανύπαρκτη υπήρξε και η διδακτική αξιοποίηση των ΤΠΕ, μετά το πέρας της επιμορφωτικής διαδικασίας.

• Σε όσες περιπτώσεις αξιοποιήθηκαν οι ΤΠΕ @ Ε της ελληνικής γλώσσας, αυτό έγινε κατά τρόπο μάλλον στατικό στα πρότυπα παραδοσιακών αντιλήψεων

• Αιτία: κατά τη διάρκεια της επιμορφωτικής διαδικασίας παρέμειναν ανέγγιχτα τα διδακτικά πρότυπα των εκπαιδευτικών.

Ζητήματα που ανέδειξε αυτή η έρευνα -1-

• Παράγοντες που εμποδίζουν την ευρύτερη συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των ΤΠΕ.

– Έλλειψη σταθερότητας του εκπαιδευτικού προσωπικού στην περιφέρεια

– ο δισταγμός των μεγαλύτερων σε ηλικία να εμπλακούν στην περιπέτεια της παιδαγωγικής αξιοποίησης των ΤΠΕ

– η σύνδεση του Λυκείου με τις εξετάσεις

– Η εθελοντική βάση και χωρίς παροχή ιδιαίτερων κινήτρων

– Τα πολλά νέα δεδομένα που έχουν σε κάθε διδασκαλία να αντιμετωπίσουν οι εκπαιδευτικοί (δεν είναι γι’ αυτούς διάφανη τεχνολογία) ή το ότι δεν είναι εξοικειωμένοι στην ομαδική συνεργατική μάθηση των μαθητών

– Οι υποδομές

• Ένα …παρα –βιβλίο– Από την αυθεντία του βιβλίου…– Στην αυθεντία των διδακτικών προτάσεων των επιμορφωτών

Ζητήματα που ανέδειξε αυτή η έρευνα -2-

• Αντιλήψεις όπως:

– η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και των άλλων μαθημάτων σημαίνει διεκπεραίωση κάποιας συγκεκριμένης ύλης, ενός συγκεκριμένου διδακτικού εγχειριδίου.

– η χρήση του διαδικτύου ως βιβλίου.

• ο εκπαιδευτικός εντοπίζει κάποιες διευθύνσεις στο διαδίκτυο

• Από τις διευθύνσεις αυτές αναζητά κάποιες συγκεκριμένες σελίδες πληροφορίας, που θα είχαν αντίστοιχου όγκου και λογικής πληροφορίες με αυτές του βιβλίου

• διαμορφώνει κάποιες ερωτήσεις κατανόησης, αντίστοιχης λογικής με αυτές που έχουν τα σχολικά βιβλία

• Δίνει και ένα Φύλλο Εργασίας, καλώντας τους μαθητές να απαντήσουν

Συμπεράσματα

• Αυτή τη στιγμή πολλά στοιχεία του εκπαιδευτικού συστήματος λειτουργούν προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση και περιορίζουν σημαντικά ή και εξουδετερώνουν τις όποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται.

• Άρα το ζήτημα δεν είναι τόσο η ύπαρξη υποδομών, η ανάπτυξη λογισμικού και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, αλλά η χάραξη μιας συνολικής εκπαιδευτικής πολιτικής.

• Όσα συζητιούνται για τις ΤΠΕ σήμερα χαρακτηρίζονται από τη λεγόμενη εργαλειακή λογική.

– που σημαίνει συρρίκνωση του θέματος διδασκαλία και ΤΠΕ στην πολιτική ανάπτυξης και διάδοσης εκπαιδευτικού λογισμικού στα σχολεία και ύπαρξη κατάλληλου εξοπλισμού,

Οι εκπαιδευτικοί

• ‘για να έχει πιθανότητα επιτυχίας κάθε καινοτομία, είναι απαραίτητο να λαμβάνεται υπόψη η προϋπάρχουσα κατάρτιση των διδασκόντων, οι στάσεις και πεποιθήσεις τους, η εμπεδωμένη καθημερινή διδακτική τους πρακτική’

• Σε προγενέστερες απόπειρες η παραπάνω αρχή δεν ελήφθη υπόψη – και σήμερα έχουμε υπέρ-απλουστεύσεις

• ‘οι εκπαιδευτικοί δεν κάνουν με τις ΤΠΕ τίποτα πέρα από αυτό που γνώριζαν να κάνουν καλά και πριν από αυτές’

• Εάν μιλήσουμε π.χ. μόνο για λογισμικό: οι εκπαιδευτικοί είτε θα το προσαρμόσουν στα υπάρχοντα δεδομένα είτε θα το εγκαταλείψουν στις σχολικές αποθήκες.

ΤΠΕ και γραμματισμός

Γραμματισμός: ορισμός και θεωρητικοί προβληματισμοί

Αλφαβητισμός και γραμματισμός

• «Αλφαβητισμός»: χρησιμοποιήθηκε κυρίως στο παρελθόν και έδινε βαρύτητα στην καλλιέργεια της ικανότητας για ανάγνωση και γραφή.

• «Γραμματισμός»: περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό με πιο δυναμική έννοια.

– σχετίζεται με τη δυνατότητα του εγγράμματου ατόμου να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διάφορες καθημερινές κοινωνικές πρακτικές που συμπεριλαμβάνουν ανάγνωση και γραφή (και όχι μόνο) στις ποικίλες εκδοχές της.

Ποια είναι τα διαφορετικά δεδομένα σήμερα;

• Οι κοινωνικές πρακτικές απαιτούν συχνά τη χρήση ποικίλων τεχνολογιών επικοινωνίας (από τις πιο παραδοσιακές (μολύβι, χαρτί, έντυπο) μέχρι τις πιο σύγχρονες (ψηφιακά μέσα)

• Κάθε μία από αυτές τις τεχνολογίες συνδυάζεται με την παραγωγή και κατανόηση διαφόρων κειμένων και κειμενικών ειδών

• Ο σημερινός εγγράμματος άνθρωπος θα πρέπει να είναι σε θέση να παράγει, να κατανοεί και να επεξεργάζεται με κριτικό τρόπο κείμενα γραπτού, προφορικού και ηλεκτρονικού λόγου, καθώς επίσης και πολυτροπικά κείμενα

Το περιεχόμενο του όρου γραμματισμός δεν είναι σταθερό

• Συναρτάται με ευρύτερες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές μεταβολές

• Οι ΤΠΕ θεωρούνται οργανικό μέρος της ‘νέας επικοινωνιακής τάξης πραγμάτων’

• Εφόσον ισχύουν αυτά η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων δεν μπορεί :

– να είναι σε εθελοντική βάση

– να στηρίζεται στην καλή προαίρεση των διδασκόντων.

• Πρέπει να αποτελεί οργανικό μέρος της διδασκαλίας, όπως οι ΤΠΕ αποτελούν και οργανικό μέρος των καθημερινών επικοινωνιακών πρακτικών.