Γιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

laquoΠρέπει να ζούμε και να ξαναζούμε την ιστορία μας (hellip) Η πόλη αυτή - η Θεσσαλονίκη - που είναι και κάτι άλλο από την Αθήνα και εκφράζει μια άλλη περιοχή και έχει άλλη ζωή άλλη ιστορία άλλο πνεύμα που απορρέει από διαφορετικές ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες - πρέπει να γίνει περισσότερο σεβαστή από τους πνευματικούς ανθρώπους της οι οποίοι μαζί με την υψηλή τέχνη τους καλό είναι να διασώζουν πότε-πότε και μερικά δείγματα του παλμού της (hellip) Σιγά σιγά επιβάλλεται να αγγίξουμε τις πληγές μας Να τα πούμε όλα και να τα πούμε τώρα και να μην αφήσουμε τίποτεhellipraquo

(Γ Ιωάννου)

1

Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1 Ο συγγραφέας η ζωή και το έργο τουΟ Γιώργος Ιωάννου (αρχικά microε το επώνυmicroο Σορολόπης) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη (20111927) από γονείς πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη (Ραιδεστό και Κεσσάνη) Στη γενέτειρά του που αγάπησε όσο τίποτα και όπου έζησε τη συγκλονιστική τραγωδία του αφανισmicroού των Εβραίων έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια τελείωσε το Γrsquo Γυmicroνάσιο Αρρένων και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηmicroίου της (Τmicroήmicroα Ιστορικό - Αρχαιολογικό) και για ένα microικρό διάστηmicroα υπηρέτησε ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας

Από το 1954 εργάστηκε ως καθηγητής σε ιδιωτικά σχολεία της Αθήνας και της επαρχίας έως το διορισmicroό του στη Μέση Εκπαίδευση το 1960 στο Καστρί Κυνουρίας Το 1962 αποσπάστηκε στη Βεγγάζη της Λιβύης όπου ιδρύει Ελληνικό Γυmicroνάσιο στο οποίο διδάσκει δύο χρόνια Από το 1971 εγκαταστάθηκε microόνιmicroα στην Αθήνα διαmicroένοντας στο σπίτι της Αρλέτας (Δεληγιάννη 3) στα Εξάρχεια που γίνεται το πνευmicroατικό του εργαστήρι Στην περίοδο αυτή υπηρέτησε αρχικά σε Γυmicroνάσιο και έπειτα microε απόσπαση στο Υπουργείο Παιδείας όπου παρέmicroεινε τελικά και

microετά την προαγωγή του σε Γυmicroνασιάρχη και τη συνακόλουθη microετάθεσή του στο Καρλόβασι Σάmicroου όπου πήγε για λίγους microήνες Μετά τη microεταπολίτευση έγινε βασικό microέλος της Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας για την έκδοση του Ανθολογίου για τα παιδιά του Δηmicroοτικού Σχολείου και συνεργάστηκε στο microαθητικό περιοδικό laquoΕλεύθερη γενιάraquo (1976-1981) που εκδίδεται υπό τη διεύθυνση του ΚΝ Παπανικολάου

Το σηmicroαντικό έργο του Γιώργου Ιωάννου πολύπτυχο και ποικίλο καλύπτει όλους τους τοmicroείς ποίηση πεζογραφία θέατρο λαϊκό πολιτισmicroό (δηmicroοτικό τραγούδι παραλογές προφορική αφήγηση) παιδικό ανάγνωσmicroα microεταφράσεις αρχαιοελληνικού κειmicroένου δοκίmicroιο χρονογράφηmicroα έκδοση περιοδικού Βαθιά καλλιεργηmicroένος άνθρωπος microε πνευmicroατικές ανησυχίες που τον φέρνουν κοντά στον Καβάφη και τον Παπαδιαmicroάντη microε έντονη κοινωνική συνείδηση και microα-χητικότητα διαmicroόρφωσε microια συγγραφική φυσιογνωmicroία όπου συναιρούνται οι βιωmicroατικές εmicroπειρίες και η microαρτυρία ο συναισθηmicroατικός τόνος και ο αυτοσαρκασmicroός η θυmicroοσοφική διάθεση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και της microοναξιάς

Πρωτοπαρουσιάστηκε ως πεζογράφος το 1964 Τη χρονιά αυτή δημοσίευσε το πρώτο του πεζό έργο με τον τίτλο laquoΓια ένα φιλότιμοraquo και υπότιτλο laquoπεζογρα-φήματαraquo Σrsquo αυτόν ακριβώς τον υπότιτλο διαφαίνεται μια συγκεκριμένη πρόθεση του συγγραφέα δε χαρακτηρίζει τα έργα αυτής της πρώτης του συλλογής διηγήματα ή αφηγήματα κι αυτό γιατί θέλει να υποδηλώσει ότι δεν τα ταυτίζει απόλυτα με την έννοια και το χαρακτήρα των κλασικών διηγημάτων Κατά κάποιο δηλαδή γενικό τρόπο στον υπότιτλο laquoπεζογραφήματαraquo ο συγγραφέας προβάλλει την ιδιαιτερότητα και τον ξεχωριστό χαρακτήρα που έχει το αφηγηματικό του έργο

Ο Ιωάννου ως πεζογράφος ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Στη γενιά αυτή ανήκουν πεζογράφοι που πρωτοεμφανίστηκαν στα γράμματα μετά το 1960 Οι συγγραφείς οι συνομήλικοι με τον Ιωάννου έζησαν τα παιδικά τα εφηβικά και τα πρώτα ώριμα χρόνια τους σε δύσκολους καιρούς Συγκεκριμένα όλοι αυτοί οι συγγραφείς έζησαν τη

φρίκη του δεύτερου μεγάλου πολέμου τα μαύρα χρόνια της γερμανι- κής κατοχής τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια της σκληρής δεκαετίας του lsquo50 Οι μνήμες και τα βιώματα από αυτές τις δύο δύσκολες δεκαετίες (1940-1960) αποτελούν την πρώτη πηγή από την οποία οι μεταπολεμικοί συγγραφείς αντλούν το υλικό τους και το μεταπλάθουν σε λογοτεχνική γραφή

Ειδικά ο Γιώργος Ιωάννου είναι ο κατεξοχήν μεταπολεμικός πεζογράφος που η συγγραφική του δημιουργία στηρίζεται στις προσωπικές του μνήμες και τα προσωπικά του βιώματα Όσα έζησε και όσα τον σημάδεψαν με τρόπο ανεξίτηλο στην παιδική εφηβική μετα-εφηβική και την ώριμη ηλικία αποτελούν το κύριο προ-συγγραφικό του υλικό Αυτό το πλούσιο και ποικίλο υλικό των βιωμάτων του το μεταπλάθει σε λογοτεχνική ύλη με έναν ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο που συνιστά το απόλυτα προσωπικό του ύφος

2

2 Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν το πεζογραφικό του έργο1 Τα χρόνια που σφράγισαν τη ζωή του συγγραφέα είναι εκείνα του πολέμου της κατοχής

της αντίστασης και του εμφυλίου όπως τα έζησε στη Θεσσαλονίκη που μεγάλωσε 2 Η οικογένεια (τα πρόσωπα ο πατέρας η γιαγιά η προσφυγική καταγωγή η οικονομική

κατάσταση οι πολιτικές και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η αγωγή που ήταν μάλλον καταπιεστική)

3 Ο κοινωνικός περίγυρος (γειτονιά σχολείο φίλοι) ένας προσφυγικός συνοικισμός Εκεί έρχεται σε επαφή με πρόσφυγες Εβραίους με ανθρώπους που μαγεύουν τα παιδιά και έλκουν την περιέργεια τους Από εκεί προέρχονται οι φίλοι και οι συμμαθητές (που δεν ήταν πάντα καλοί μαζί του)

4 Τα κατηχητικά σχολεία οι χριστιανικές ομάδες τα κατοχικά συσσίτια5 Οι δάσκαλοι και οι σπουδές του που τον οδήγησαν και σε εξωλογοτεχνικά αντικείμενα

μεταφράσεις φιλολογικές κριτικές συλλογές δημοτικών τραγουδιών μελέτες (παραμύθια Καραγκιόζης κλπ)

6 Η Θεσσαλονίκη ως πόλη που είναι και ο χώρος δράσης πολλών πεζογραφημάτων του και το λογοτεχνικό της περιβάλλον (laquoΣχολή της Θεσσαλονίκηςraquo) με τους Πεντζίκη Καρέλλη Ξεφλούδα κά οι οποίοι τη δεκαετία του rsquo30 εισήγαγαν τον εσωτερικό μονόλογο εκμεταλλευόμενοι τους συνειρμούς με στόχο την ανάδυση όχι μόνο της ατομικής αλλά και της συλλογικής μνήμης

3 Επιδράσεις1 Τα λογοτεχνικά του διαβάσματα Ο Ιωάννου επηρεάζεται στο έργο του από τον Ν

Πεντζίκη τον Φ Κόντογλου τον Κ Π Καβάφη τον Α Παπαδιαμάντη κά Από τον Πεντζίκη ως προς τον εσωτερικό μονόλογοσυνειρμική γραφή από τον Κόντογλου στην αγάπη για τη λαϊκή παράδοση και τη στροφή στο παρελθόν από τον Καβάφη στη χωρική εμμονή (Θεσσαλονίκη - Αλεξάνδρεια) στο υπαινικτικό ύφος στη λειτουργία της μνήμης στο ερωτικό στοιχείο από τον Παπαδιαμάντη διδάχθηκε πολλά επίσης την εμμονή στο χώρο (Θεσσαλονίκη - Σκιάθος) την κατασκευή ιστοριών με πυρήνα βιωματικό υλικό και παιδικές αναμνήσεις τη μουσικότητα του λόγου αλλά και τις παρεκβάσεις που χαρακτηρίζουν την τεχνική του

2 Ο κινηματογράφος επηρεάζει την τεχνική της γραφής του (πχ αναδρομικές αφηγήσεις) και την ατμόσφαιρα των έργων του Χαρακτηριστικό είναι αυτό που ο ίδιος λέει laquoγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo

3 Η επικαιρότητα4 Η δουλειά του και η δημοσιοϋπαλληλική του ιδιότητα

4 Γραμματολογικά στοιχείαΤο πεζογράφηmicroα laquoΜες στους Προσφυγικούς Συνοικισmicroούςraquo ανήκει στη συλλογή laquoΓια Ένα

Φιλότιmicroοraquo που ο Γιώργος Ιωάννου εξέδωσε το 1964 όταν πρωτοεmicroφανίστηκε στα Ελληνικά Γράmicromicroατα Ειδικότερα αποτελεί ένα από τα 8 πεζογραφήmicroατα της συλλογής (συνολικά 22) όπου ο χώρος τέλεσης των γεγονότων και της microνήmicroης του συγγραφέα είναι η γενέτειρά του η Θεσσαλονίκη Είναι έκδηλο ότι ο Ιωάννου περιδιαβαίνοντας τις προσφυγικές συνοι-κίες της πόλης του έρχεται σε επαφή microε τους microοναχικούς και κατατρεγmicroένους που ζουν ξεριζωmicroένοι από τα πάτρια εδάφη αλλά microε τη φλόγα της πατρίδας να καίει ασταmicroάτητα microέσα τους και την ίδια στιγmicroή microε τη δύναmicroη της προσωπικής εmicroπειρίας και των ταυτόσηmicroων βιωmicroάτων τροφοδοτείται και ο ίδιος από το δράmicroα των προσφύγων συγκινείται συmicroπάσχει

και αντιλαmicroβάνεται την ιδιαίτερη αξία που αποκτά η έννοια laquoπατρίδαraquo και laquoράτσαraquo για τον κάθε απλό άνθρωπο

Το χαρακτηρισmicroό laquoπεζογραφήmicroαταraquo τον δίνει ο ίδιος ο Ιωάννου στα έργα του λέγοντας ότι αρέσκεται στο πολύπτυχο laquoπεζογράφηmicroαraquo Αυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίmicroιο και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται διότι αυτό τον laquoχωράειraquo και τον εκφράζει Το ονόmicroασε όπως λέει laquoπεζογράφηmicroαraquo είτε γιατί περιείχε όλα τα είδη είτε γιατί κανένα από τα πεζογραφικά είδη δεν κάλυπτε το καινούριο είδος

Σε συνέντευξή του (1984) ο ίδιος χαρακτήρισε το αφήγημά του ως laquoπολύπτυχο πεζογράφημαraquo και το όρισε ως laquoΑυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίμιο και χρονικό και σχόλιο

3

πάνω στις ιστορίες που εννοούνταιraquoΤα πεζογραφήματά του αποτελούν μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης laquoμινιατούρες της καθημερινότηταςraquo (Βιστωνίτης) laquoΆλλοτε πλησιάζουν τον lsquolsquoάμορφοrsquorsquo συνειρμικό μονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο[hellip] άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα [hellip]raquo (Κοτζιάς)

laquoΗ αφήγησή του που κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο έχει έναν χαρακτήρα καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό []raquo

laquoΗ εμπειρία είναι το κυρίαρχο στοιχείο [hellip]raquo laquoΗ δομή του είναι στοιχειώδης [hellip]raquo δεν υπάρχει κεντρικός μύθος αλλά σύνθεση

συνειρμώνrdquo laquoΗ συμβολή του βρίσκεται αλλού στον τρόπο που απομονώνει το κάθε περιστατικό στην

έντονη συγκινησιακή φόρτισή του και στην ακρίβεια και την καθαρότητα της γλώσσας τουraquo (Βιστωνίτης)

5 Γνωρίσματα της τέχνης τουα Η κοινωνική καταγγελία Η αμέριστη συμπάθεια για τους καταδικασμένους τους καταπιεσμένους τους κοινωνικά υποδεέστερους ή και περιθωριοποιημένους που αναβλύζει σε κάθε σημείο του έργου του Ιωάννου φαίνεται καθαρά πως εκκινεί από τη δική του καταπίεση από τον οικογενειακό και εργασιακό κλοιό από την αναστολή δικών του πράξεων και επιθυμιών Ο Ιωάννου πέτυχε το σωστό τόνο και το ανατρεπτικό περιεχόμενο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο με όχημα το νέο λογοτεχνικό είδος Το πεζογράφημα κατάφερε να ισορροπήσει τον κίνδυνο της έκθεσης που δημιουργούσε η αδήριτη ανάγκη για εξομολόγηση όντας μια φόρμα μικτή κρυπτική μακριά από τη γραμμική αφήγηση μιας ιστορίας δίχως ήρωες που πιθανόν να οδηγούσαν σε ταυτίσεις με το γράφοντα

β Αφηγηματικό υλικό Ο βιωματικός ndash εξομολογητικός χαρακτήραςΤα αφηγήματα του Ιωάννου έχουν ως πρώτη ύλη μαρτυρίες και βιώματα αλλά και πρόσωπα πράγματα και γεγονότα από το παρελθόν την καθημερινότητα και τη νεοελληνική πραγματικότητα (τον κόσμο της προσφυγιάς τον πόλεμο την κατοχή τη μεταπολεμική περίοδο) τα οποία ο συγγραφέας εξομολογείται διασώζοντάς τα με δύο κυρίως μέσα την πολύ ισχυρή μνήμη του και τη μεγάλη παρατηρητικότητά του (Δρουκόπουλος)

Όταν διαβάζει κάποιος τα laquoπεζογραφήματαraquo του Ιωάννου αποκομίζει μια πρώτη ισχυρή αίσθηση ή και βεβαιότητα ο συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι δεν επινοεί και δεν πλάθει ιστορίες με τη δημιουργική του φαντασία Αντίθετα καταγράφει με τρόπο αυστηρά προσωπικό τα βιώματά του στιγμιότυπα που ο ίδιος έζησε στα χρόνια πριν και μετά το Βrsquo Παγκόσμιο Πόλεμο στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα Συνοπτικά θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα είδος βιωματικής λογοτεχνίας Στη λογοτεχνική μετάπλαση αυτών των προσωπικών του βιωμάτων ο συγγραφέας-αφηγητής λειτουργεί κυρίως ως όραση και ως θεατής που αντιδρά με συγκεκριμένες συναισθηματικές αντιδράσεις και σκέψεις απέναντι στα όσα βλέπει παρατηρεί και βιώνει Διακρίνεται εύκολα η προσωπική έντονη συmicromicroετοχή στα δρώmicroενα η αποτύπωση των γεγονότων στη σκέψη στη συνείδηση και τελικά στη microνήmicroη του Τα περισσότερα άλλωστε κείmicroενα του Ιωάννου είναι παρmicroένα από το χώρο της προσωπικής εmicroπειρίας microε αποτέλεσmicroα τα κοινά βιώmicroατα να του προσδίδουν συναισθηmicroατική συmicromicroετοχή υποκειmicroενική κρίση και δραmicroατοποιηmicroένη εξιστόρηση σε αrsquo πρόσωπο Εκ των πραγmicroάτων ο Ιωάννου microεταφέρει και αυτοβιογραφικά στοιχεία microέσα από το κείmicroενο

Στην αρχή του κειμένου αναφέρει τη συνήθειά του να συχνάζει στο ίδιο καφενείο με τους πρόσφυγες

Ταυτίζεται με τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους (όπως κι εγώ) Εντάσσει τον εαυτό του στους διεσπαρμένους Παρουσιάζεται να αναζητά τη δική του ράτσα και να φαντάζεται πως επιστρέφει στην

πατρίδα Παρουσιάζει τον εαυτό του μέσα στην απομόνωση που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος

ζωής Παρουσιάζεται να νιώθει μόνος μέσα στο πλήθος και να επικοινωνεί με τους προγόνους

του

γ Ο χρόνος

4

Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός Συνήθως παρελθόν και παρόν γίνονται ένα εμπλέκονται δίνοντας στα έργα του την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης) Συχνά το παρελθόν εσωτερικεύεται γίνεται παρόν κλιμακωτά ενώ αιχμαλωτίζεται από την αφήγηση (Δρουκόπουλος)

δ Ο χώροςΟ χώρος (που ο ίδιος αποκαλεί laquoδοχείο μνήμηςraquo) είναι παρών στα περισσότερα έργα του Ο συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό Ο χώρος στα έργα του Ιωάννου συνδέεται και με το χρόνο αλλά και με τον εσωτερικό προσωπικό κόσμο που διαμορφώνει και το χώρο της πόλης

ε Ο βιωμένος χώρος της ΘεσσαλονίκηςΣημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης ένας χώρος βιωmicroένος

Η παρουσία της είναι διάχυτη σrsquo όλα του σχεδόν τα πεζογραφήματα και αποτελεί για το συγγραφέα πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης Η γενέτειρά του όπως συχνά την αποκαλεί μας δίνεται σε όλες τις εκφάνσεις της και σrsquo όλο το μάκρος της μεγάλης της ιστορίας Και η παθολογική αγάπη που τρέφει για την πόλη ο συγγραφέας τον κάνει να πιστεύει ότι το κάλλος της δεν μπορεί να βρεθεί αλλού Ο Ιωάννου με ποικίλους τρόπους εκφράζει την αγάπη και αφοσίωσή του προς τη γενέτειρά του Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της κυρίως των προσφύγων Με σχολαστικότητα δίνει τα γεωγραφο-τοπογραφικά της πόλης κατονομάζοντας συνοικίες δρόμους κτήρια Το ανατολίτικο χρώmicroα της Θεσσαλονίκης microε το laquoχαmicroάmicroιraquo το laquoκαφεσαντάνraquo κτλ οι περιθωριακοί και ο υπόκοσmicroος του Παλιού Σταθmicroού και άλλων χώρων τα διάφορα παρα-επαγγέλmicroατα της laquoφτωχο-microάναςraquo το κοινό των λαϊκών σινεmicroά και οι λόγοι συνωστισmicroού σrsquo αυτά οι ξεπεσmicroένοι Μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν οι νέες βιοτεχνίες microε τους πρόσφυγες η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήmicroατα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσmicroων - του παλιού και του νέου που σαν θέmicroα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς

Ο χώρος είναι το κατάλυmicroα του χρόνου που σηmicroαίνει ότι ο βιωmicroένος χώρος συσσωmicroατώνει και τον αντίστοιχο βιωmicroένο χρόνο Η περιπλάνηση σrsquo αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγmicroατώνεται microέσω της ανάmicroνησης Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά microια πόλη της microνήmicroης Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και στο χρόνο της laquoΤο ταξίδιraquo άλλωστε στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι laquoταξίδι στο χώροraquo Ο αφηγητής τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σrsquo αυτήν Η οπτική του οπτική ενός πλάνητα δεν είναι παρά ενός ενήλικα ο οποίος επιζητά να ανασυνθέσει τη χαmicroένη πόλη τη χαmicroένη νιότη τη χαmicroένη παιδικότητα και αθωότητα Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του laquoχαmicroένου χρόνουraquo Άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οmicroολογήσει πως laquomicroε τα κείmicroενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχmicroαλωτίσω κι όχι τον τόποraquo προχωρώντας στην επεξήγηση ότι laquoπόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτωraquo Αυτό σηmicroαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εmicroφανίζονται στα κείmicroενα όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν microεταφορικά microε συνδηλώσεις έτσι που να microετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς

Ότι λοιπόν παραπέmicroπει στην πραγmicroατική πόλη δεν είναι παρά ένα τέχνασmicroα του συγγραφέα Έτσι διαmicroορφώνεται microια νέα πόλη αυτή που ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του Ο αναγνώστης συmicromicroετέχει σrsquo αυτήν τη microεταmicroόρφωση υιοθετώντας την οπτική του αφηγητή και αναζητώντας κι εκείνος microε τη σειρά του το laquoχαmicroένο χρόνοraquo microέσα σε microια πόλη η οποία κινείται ανάmicroεσα στην πραγmicroατικότητα και στη φαντασία Άλλωστε όπως σηmicroειώνει ο Edmund Keely για microια άλλη σπουδαία πόλη της φαντασίας την καβαφική Αλεξάνδρεια laquoη πιο σηmicroαντική υπηρεσία που προσφέρει η microνήmicroη είναι το ότι ξεγελάει το χρόνο καθηλώνοντας και ξαναφέροντας πίσω ότι άλλαξε microε τον καιρό έτσι που το αρχικό σχήmicroα των πραγmicroά-των microπορεί να αναπλαστεί microέσα στην τέχνη του ποιητή και να κρατηθεί εκεί όσο ζήσει η ποίησή τουraquo

στ Η αμφιθυμίαΑπό τα χαρακτηριστικά του έργου και της ζωής του Ιωάννου είναι η αμφιθυμία δηλ η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων Στο διδασκόμενο πεζογράφημα χαρακτηριστική περίπτωση αμφιθυμίας (αλλά όχι και η

5

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1 Ο συγγραφέας η ζωή και το έργο τουΟ Γιώργος Ιωάννου (αρχικά microε το επώνυmicroο Σορολόπης) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη (20111927) από γονείς πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη (Ραιδεστό και Κεσσάνη) Στη γενέτειρά του που αγάπησε όσο τίποτα και όπου έζησε τη συγκλονιστική τραγωδία του αφανισmicroού των Εβραίων έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια τελείωσε το Γrsquo Γυmicroνάσιο Αρρένων και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηmicroίου της (Τmicroήmicroα Ιστορικό - Αρχαιολογικό) και για ένα microικρό διάστηmicroα υπηρέτησε ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας

Από το 1954 εργάστηκε ως καθηγητής σε ιδιωτικά σχολεία της Αθήνας και της επαρχίας έως το διορισmicroό του στη Μέση Εκπαίδευση το 1960 στο Καστρί Κυνουρίας Το 1962 αποσπάστηκε στη Βεγγάζη της Λιβύης όπου ιδρύει Ελληνικό Γυmicroνάσιο στο οποίο διδάσκει δύο χρόνια Από το 1971 εγκαταστάθηκε microόνιmicroα στην Αθήνα διαmicroένοντας στο σπίτι της Αρλέτας (Δεληγιάννη 3) στα Εξάρχεια που γίνεται το πνευmicroατικό του εργαστήρι Στην περίοδο αυτή υπηρέτησε αρχικά σε Γυmicroνάσιο και έπειτα microε απόσπαση στο Υπουργείο Παιδείας όπου παρέmicroεινε τελικά και

microετά την προαγωγή του σε Γυmicroνασιάρχη και τη συνακόλουθη microετάθεσή του στο Καρλόβασι Σάmicroου όπου πήγε για λίγους microήνες Μετά τη microεταπολίτευση έγινε βασικό microέλος της Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας για την έκδοση του Ανθολογίου για τα παιδιά του Δηmicroοτικού Σχολείου και συνεργάστηκε στο microαθητικό περιοδικό laquoΕλεύθερη γενιάraquo (1976-1981) που εκδίδεται υπό τη διεύθυνση του ΚΝ Παπανικολάου

Το σηmicroαντικό έργο του Γιώργου Ιωάννου πολύπτυχο και ποικίλο καλύπτει όλους τους τοmicroείς ποίηση πεζογραφία θέατρο λαϊκό πολιτισmicroό (δηmicroοτικό τραγούδι παραλογές προφορική αφήγηση) παιδικό ανάγνωσmicroα microεταφράσεις αρχαιοελληνικού κειmicroένου δοκίmicroιο χρονογράφηmicroα έκδοση περιοδικού Βαθιά καλλιεργηmicroένος άνθρωπος microε πνευmicroατικές ανησυχίες που τον φέρνουν κοντά στον Καβάφη και τον Παπαδιαmicroάντη microε έντονη κοινωνική συνείδηση και microα-χητικότητα διαmicroόρφωσε microια συγγραφική φυσιογνωmicroία όπου συναιρούνται οι βιωmicroατικές εmicroπειρίες και η microαρτυρία ο συναισθηmicroατικός τόνος και ο αυτοσαρκασmicroός η θυmicroοσοφική διάθεση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και της microοναξιάς

Πρωτοπαρουσιάστηκε ως πεζογράφος το 1964 Τη χρονιά αυτή δημοσίευσε το πρώτο του πεζό έργο με τον τίτλο laquoΓια ένα φιλότιμοraquo και υπότιτλο laquoπεζογρα-φήματαraquo Σrsquo αυτόν ακριβώς τον υπότιτλο διαφαίνεται μια συγκεκριμένη πρόθεση του συγγραφέα δε χαρακτηρίζει τα έργα αυτής της πρώτης του συλλογής διηγήματα ή αφηγήματα κι αυτό γιατί θέλει να υποδηλώσει ότι δεν τα ταυτίζει απόλυτα με την έννοια και το χαρακτήρα των κλασικών διηγημάτων Κατά κάποιο δηλαδή γενικό τρόπο στον υπότιτλο laquoπεζογραφήματαraquo ο συγγραφέας προβάλλει την ιδιαιτερότητα και τον ξεχωριστό χαρακτήρα που έχει το αφηγηματικό του έργο

Ο Ιωάννου ως πεζογράφος ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Στη γενιά αυτή ανήκουν πεζογράφοι που πρωτοεμφανίστηκαν στα γράμματα μετά το 1960 Οι συγγραφείς οι συνομήλικοι με τον Ιωάννου έζησαν τα παιδικά τα εφηβικά και τα πρώτα ώριμα χρόνια τους σε δύσκολους καιρούς Συγκεκριμένα όλοι αυτοί οι συγγραφείς έζησαν τη

φρίκη του δεύτερου μεγάλου πολέμου τα μαύρα χρόνια της γερμανι- κής κατοχής τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια της σκληρής δεκαετίας του lsquo50 Οι μνήμες και τα βιώματα από αυτές τις δύο δύσκολες δεκαετίες (1940-1960) αποτελούν την πρώτη πηγή από την οποία οι μεταπολεμικοί συγγραφείς αντλούν το υλικό τους και το μεταπλάθουν σε λογοτεχνική γραφή

Ειδικά ο Γιώργος Ιωάννου είναι ο κατεξοχήν μεταπολεμικός πεζογράφος που η συγγραφική του δημιουργία στηρίζεται στις προσωπικές του μνήμες και τα προσωπικά του βιώματα Όσα έζησε και όσα τον σημάδεψαν με τρόπο ανεξίτηλο στην παιδική εφηβική μετα-εφηβική και την ώριμη ηλικία αποτελούν το κύριο προ-συγγραφικό του υλικό Αυτό το πλούσιο και ποικίλο υλικό των βιωμάτων του το μεταπλάθει σε λογοτεχνική ύλη με έναν ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο που συνιστά το απόλυτα προσωπικό του ύφος

2

2 Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν το πεζογραφικό του έργο1 Τα χρόνια που σφράγισαν τη ζωή του συγγραφέα είναι εκείνα του πολέμου της κατοχής

της αντίστασης και του εμφυλίου όπως τα έζησε στη Θεσσαλονίκη που μεγάλωσε 2 Η οικογένεια (τα πρόσωπα ο πατέρας η γιαγιά η προσφυγική καταγωγή η οικονομική

κατάσταση οι πολιτικές και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η αγωγή που ήταν μάλλον καταπιεστική)

3 Ο κοινωνικός περίγυρος (γειτονιά σχολείο φίλοι) ένας προσφυγικός συνοικισμός Εκεί έρχεται σε επαφή με πρόσφυγες Εβραίους με ανθρώπους που μαγεύουν τα παιδιά και έλκουν την περιέργεια τους Από εκεί προέρχονται οι φίλοι και οι συμμαθητές (που δεν ήταν πάντα καλοί μαζί του)

4 Τα κατηχητικά σχολεία οι χριστιανικές ομάδες τα κατοχικά συσσίτια5 Οι δάσκαλοι και οι σπουδές του που τον οδήγησαν και σε εξωλογοτεχνικά αντικείμενα

μεταφράσεις φιλολογικές κριτικές συλλογές δημοτικών τραγουδιών μελέτες (παραμύθια Καραγκιόζης κλπ)

6 Η Θεσσαλονίκη ως πόλη που είναι και ο χώρος δράσης πολλών πεζογραφημάτων του και το λογοτεχνικό της περιβάλλον (laquoΣχολή της Θεσσαλονίκηςraquo) με τους Πεντζίκη Καρέλλη Ξεφλούδα κά οι οποίοι τη δεκαετία του rsquo30 εισήγαγαν τον εσωτερικό μονόλογο εκμεταλλευόμενοι τους συνειρμούς με στόχο την ανάδυση όχι μόνο της ατομικής αλλά και της συλλογικής μνήμης

3 Επιδράσεις1 Τα λογοτεχνικά του διαβάσματα Ο Ιωάννου επηρεάζεται στο έργο του από τον Ν

Πεντζίκη τον Φ Κόντογλου τον Κ Π Καβάφη τον Α Παπαδιαμάντη κά Από τον Πεντζίκη ως προς τον εσωτερικό μονόλογοσυνειρμική γραφή από τον Κόντογλου στην αγάπη για τη λαϊκή παράδοση και τη στροφή στο παρελθόν από τον Καβάφη στη χωρική εμμονή (Θεσσαλονίκη - Αλεξάνδρεια) στο υπαινικτικό ύφος στη λειτουργία της μνήμης στο ερωτικό στοιχείο από τον Παπαδιαμάντη διδάχθηκε πολλά επίσης την εμμονή στο χώρο (Θεσσαλονίκη - Σκιάθος) την κατασκευή ιστοριών με πυρήνα βιωματικό υλικό και παιδικές αναμνήσεις τη μουσικότητα του λόγου αλλά και τις παρεκβάσεις που χαρακτηρίζουν την τεχνική του

2 Ο κινηματογράφος επηρεάζει την τεχνική της γραφής του (πχ αναδρομικές αφηγήσεις) και την ατμόσφαιρα των έργων του Χαρακτηριστικό είναι αυτό που ο ίδιος λέει laquoγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo

3 Η επικαιρότητα4 Η δουλειά του και η δημοσιοϋπαλληλική του ιδιότητα

4 Γραμματολογικά στοιχείαΤο πεζογράφηmicroα laquoΜες στους Προσφυγικούς Συνοικισmicroούςraquo ανήκει στη συλλογή laquoΓια Ένα

Φιλότιmicroοraquo που ο Γιώργος Ιωάννου εξέδωσε το 1964 όταν πρωτοεmicroφανίστηκε στα Ελληνικά Γράmicromicroατα Ειδικότερα αποτελεί ένα από τα 8 πεζογραφήmicroατα της συλλογής (συνολικά 22) όπου ο χώρος τέλεσης των γεγονότων και της microνήmicroης του συγγραφέα είναι η γενέτειρά του η Θεσσαλονίκη Είναι έκδηλο ότι ο Ιωάννου περιδιαβαίνοντας τις προσφυγικές συνοι-κίες της πόλης του έρχεται σε επαφή microε τους microοναχικούς και κατατρεγmicroένους που ζουν ξεριζωmicroένοι από τα πάτρια εδάφη αλλά microε τη φλόγα της πατρίδας να καίει ασταmicroάτητα microέσα τους και την ίδια στιγmicroή microε τη δύναmicroη της προσωπικής εmicroπειρίας και των ταυτόσηmicroων βιωmicroάτων τροφοδοτείται και ο ίδιος από το δράmicroα των προσφύγων συγκινείται συmicroπάσχει

και αντιλαmicroβάνεται την ιδιαίτερη αξία που αποκτά η έννοια laquoπατρίδαraquo και laquoράτσαraquo για τον κάθε απλό άνθρωπο

Το χαρακτηρισmicroό laquoπεζογραφήmicroαταraquo τον δίνει ο ίδιος ο Ιωάννου στα έργα του λέγοντας ότι αρέσκεται στο πολύπτυχο laquoπεζογράφηmicroαraquo Αυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίmicroιο και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται διότι αυτό τον laquoχωράειraquo και τον εκφράζει Το ονόmicroασε όπως λέει laquoπεζογράφηmicroαraquo είτε γιατί περιείχε όλα τα είδη είτε γιατί κανένα από τα πεζογραφικά είδη δεν κάλυπτε το καινούριο είδος

Σε συνέντευξή του (1984) ο ίδιος χαρακτήρισε το αφήγημά του ως laquoπολύπτυχο πεζογράφημαraquo και το όρισε ως laquoΑυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίμιο και χρονικό και σχόλιο

3

πάνω στις ιστορίες που εννοούνταιraquoΤα πεζογραφήματά του αποτελούν μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης laquoμινιατούρες της καθημερινότηταςraquo (Βιστωνίτης) laquoΆλλοτε πλησιάζουν τον lsquolsquoάμορφοrsquorsquo συνειρμικό μονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο[hellip] άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα [hellip]raquo (Κοτζιάς)

laquoΗ αφήγησή του που κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο έχει έναν χαρακτήρα καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό []raquo

laquoΗ εμπειρία είναι το κυρίαρχο στοιχείο [hellip]raquo laquoΗ δομή του είναι στοιχειώδης [hellip]raquo δεν υπάρχει κεντρικός μύθος αλλά σύνθεση

συνειρμώνrdquo laquoΗ συμβολή του βρίσκεται αλλού στον τρόπο που απομονώνει το κάθε περιστατικό στην

έντονη συγκινησιακή φόρτισή του και στην ακρίβεια και την καθαρότητα της γλώσσας τουraquo (Βιστωνίτης)

5 Γνωρίσματα της τέχνης τουα Η κοινωνική καταγγελία Η αμέριστη συμπάθεια για τους καταδικασμένους τους καταπιεσμένους τους κοινωνικά υποδεέστερους ή και περιθωριοποιημένους που αναβλύζει σε κάθε σημείο του έργου του Ιωάννου φαίνεται καθαρά πως εκκινεί από τη δική του καταπίεση από τον οικογενειακό και εργασιακό κλοιό από την αναστολή δικών του πράξεων και επιθυμιών Ο Ιωάννου πέτυχε το σωστό τόνο και το ανατρεπτικό περιεχόμενο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο με όχημα το νέο λογοτεχνικό είδος Το πεζογράφημα κατάφερε να ισορροπήσει τον κίνδυνο της έκθεσης που δημιουργούσε η αδήριτη ανάγκη για εξομολόγηση όντας μια φόρμα μικτή κρυπτική μακριά από τη γραμμική αφήγηση μιας ιστορίας δίχως ήρωες που πιθανόν να οδηγούσαν σε ταυτίσεις με το γράφοντα

β Αφηγηματικό υλικό Ο βιωματικός ndash εξομολογητικός χαρακτήραςΤα αφηγήματα του Ιωάννου έχουν ως πρώτη ύλη μαρτυρίες και βιώματα αλλά και πρόσωπα πράγματα και γεγονότα από το παρελθόν την καθημερινότητα και τη νεοελληνική πραγματικότητα (τον κόσμο της προσφυγιάς τον πόλεμο την κατοχή τη μεταπολεμική περίοδο) τα οποία ο συγγραφέας εξομολογείται διασώζοντάς τα με δύο κυρίως μέσα την πολύ ισχυρή μνήμη του και τη μεγάλη παρατηρητικότητά του (Δρουκόπουλος)

Όταν διαβάζει κάποιος τα laquoπεζογραφήματαraquo του Ιωάννου αποκομίζει μια πρώτη ισχυρή αίσθηση ή και βεβαιότητα ο συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι δεν επινοεί και δεν πλάθει ιστορίες με τη δημιουργική του φαντασία Αντίθετα καταγράφει με τρόπο αυστηρά προσωπικό τα βιώματά του στιγμιότυπα που ο ίδιος έζησε στα χρόνια πριν και μετά το Βrsquo Παγκόσμιο Πόλεμο στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα Συνοπτικά θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα είδος βιωματικής λογοτεχνίας Στη λογοτεχνική μετάπλαση αυτών των προσωπικών του βιωμάτων ο συγγραφέας-αφηγητής λειτουργεί κυρίως ως όραση και ως θεατής που αντιδρά με συγκεκριμένες συναισθηματικές αντιδράσεις και σκέψεις απέναντι στα όσα βλέπει παρατηρεί και βιώνει Διακρίνεται εύκολα η προσωπική έντονη συmicromicroετοχή στα δρώmicroενα η αποτύπωση των γεγονότων στη σκέψη στη συνείδηση και τελικά στη microνήmicroη του Τα περισσότερα άλλωστε κείmicroενα του Ιωάννου είναι παρmicroένα από το χώρο της προσωπικής εmicroπειρίας microε αποτέλεσmicroα τα κοινά βιώmicroατα να του προσδίδουν συναισθηmicroατική συmicromicroετοχή υποκειmicroενική κρίση και δραmicroατοποιηmicroένη εξιστόρηση σε αrsquo πρόσωπο Εκ των πραγmicroάτων ο Ιωάννου microεταφέρει και αυτοβιογραφικά στοιχεία microέσα από το κείmicroενο

Στην αρχή του κειμένου αναφέρει τη συνήθειά του να συχνάζει στο ίδιο καφενείο με τους πρόσφυγες

Ταυτίζεται με τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους (όπως κι εγώ) Εντάσσει τον εαυτό του στους διεσπαρμένους Παρουσιάζεται να αναζητά τη δική του ράτσα και να φαντάζεται πως επιστρέφει στην

πατρίδα Παρουσιάζει τον εαυτό του μέσα στην απομόνωση που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος

ζωής Παρουσιάζεται να νιώθει μόνος μέσα στο πλήθος και να επικοινωνεί με τους προγόνους

του

γ Ο χρόνος

4

Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός Συνήθως παρελθόν και παρόν γίνονται ένα εμπλέκονται δίνοντας στα έργα του την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης) Συχνά το παρελθόν εσωτερικεύεται γίνεται παρόν κλιμακωτά ενώ αιχμαλωτίζεται από την αφήγηση (Δρουκόπουλος)

δ Ο χώροςΟ χώρος (που ο ίδιος αποκαλεί laquoδοχείο μνήμηςraquo) είναι παρών στα περισσότερα έργα του Ο συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό Ο χώρος στα έργα του Ιωάννου συνδέεται και με το χρόνο αλλά και με τον εσωτερικό προσωπικό κόσμο που διαμορφώνει και το χώρο της πόλης

ε Ο βιωμένος χώρος της ΘεσσαλονίκηςΣημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης ένας χώρος βιωmicroένος

Η παρουσία της είναι διάχυτη σrsquo όλα του σχεδόν τα πεζογραφήματα και αποτελεί για το συγγραφέα πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης Η γενέτειρά του όπως συχνά την αποκαλεί μας δίνεται σε όλες τις εκφάνσεις της και σrsquo όλο το μάκρος της μεγάλης της ιστορίας Και η παθολογική αγάπη που τρέφει για την πόλη ο συγγραφέας τον κάνει να πιστεύει ότι το κάλλος της δεν μπορεί να βρεθεί αλλού Ο Ιωάννου με ποικίλους τρόπους εκφράζει την αγάπη και αφοσίωσή του προς τη γενέτειρά του Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της κυρίως των προσφύγων Με σχολαστικότητα δίνει τα γεωγραφο-τοπογραφικά της πόλης κατονομάζοντας συνοικίες δρόμους κτήρια Το ανατολίτικο χρώmicroα της Θεσσαλονίκης microε το laquoχαmicroάmicroιraquo το laquoκαφεσαντάνraquo κτλ οι περιθωριακοί και ο υπόκοσmicroος του Παλιού Σταθmicroού και άλλων χώρων τα διάφορα παρα-επαγγέλmicroατα της laquoφτωχο-microάναςraquo το κοινό των λαϊκών σινεmicroά και οι λόγοι συνωστισmicroού σrsquo αυτά οι ξεπεσmicroένοι Μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν οι νέες βιοτεχνίες microε τους πρόσφυγες η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήmicroατα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσmicroων - του παλιού και του νέου που σαν θέmicroα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς

Ο χώρος είναι το κατάλυmicroα του χρόνου που σηmicroαίνει ότι ο βιωmicroένος χώρος συσσωmicroατώνει και τον αντίστοιχο βιωmicroένο χρόνο Η περιπλάνηση σrsquo αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγmicroατώνεται microέσω της ανάmicroνησης Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά microια πόλη της microνήmicroης Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και στο χρόνο της laquoΤο ταξίδιraquo άλλωστε στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι laquoταξίδι στο χώροraquo Ο αφηγητής τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σrsquo αυτήν Η οπτική του οπτική ενός πλάνητα δεν είναι παρά ενός ενήλικα ο οποίος επιζητά να ανασυνθέσει τη χαmicroένη πόλη τη χαmicroένη νιότη τη χαmicroένη παιδικότητα και αθωότητα Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του laquoχαmicroένου χρόνουraquo Άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οmicroολογήσει πως laquomicroε τα κείmicroενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχmicroαλωτίσω κι όχι τον τόποraquo προχωρώντας στην επεξήγηση ότι laquoπόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτωraquo Αυτό σηmicroαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εmicroφανίζονται στα κείmicroενα όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν microεταφορικά microε συνδηλώσεις έτσι που να microετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς

Ότι λοιπόν παραπέmicroπει στην πραγmicroατική πόλη δεν είναι παρά ένα τέχνασmicroα του συγγραφέα Έτσι διαmicroορφώνεται microια νέα πόλη αυτή που ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του Ο αναγνώστης συmicromicroετέχει σrsquo αυτήν τη microεταmicroόρφωση υιοθετώντας την οπτική του αφηγητή και αναζητώντας κι εκείνος microε τη σειρά του το laquoχαmicroένο χρόνοraquo microέσα σε microια πόλη η οποία κινείται ανάmicroεσα στην πραγmicroατικότητα και στη φαντασία Άλλωστε όπως σηmicroειώνει ο Edmund Keely για microια άλλη σπουδαία πόλη της φαντασίας την καβαφική Αλεξάνδρεια laquoη πιο σηmicroαντική υπηρεσία που προσφέρει η microνήmicroη είναι το ότι ξεγελάει το χρόνο καθηλώνοντας και ξαναφέροντας πίσω ότι άλλαξε microε τον καιρό έτσι που το αρχικό σχήmicroα των πραγmicroά-των microπορεί να αναπλαστεί microέσα στην τέχνη του ποιητή και να κρατηθεί εκεί όσο ζήσει η ποίησή τουraquo

στ Η αμφιθυμίαΑπό τα χαρακτηριστικά του έργου και της ζωής του Ιωάννου είναι η αμφιθυμία δηλ η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων Στο διδασκόμενο πεζογράφημα χαρακτηριστική περίπτωση αμφιθυμίας (αλλά όχι και η

5

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

2 Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν το πεζογραφικό του έργο1 Τα χρόνια που σφράγισαν τη ζωή του συγγραφέα είναι εκείνα του πολέμου της κατοχής

της αντίστασης και του εμφυλίου όπως τα έζησε στη Θεσσαλονίκη που μεγάλωσε 2 Η οικογένεια (τα πρόσωπα ο πατέρας η γιαγιά η προσφυγική καταγωγή η οικονομική

κατάσταση οι πολιτικές και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η αγωγή που ήταν μάλλον καταπιεστική)

3 Ο κοινωνικός περίγυρος (γειτονιά σχολείο φίλοι) ένας προσφυγικός συνοικισμός Εκεί έρχεται σε επαφή με πρόσφυγες Εβραίους με ανθρώπους που μαγεύουν τα παιδιά και έλκουν την περιέργεια τους Από εκεί προέρχονται οι φίλοι και οι συμμαθητές (που δεν ήταν πάντα καλοί μαζί του)

4 Τα κατηχητικά σχολεία οι χριστιανικές ομάδες τα κατοχικά συσσίτια5 Οι δάσκαλοι και οι σπουδές του που τον οδήγησαν και σε εξωλογοτεχνικά αντικείμενα

μεταφράσεις φιλολογικές κριτικές συλλογές δημοτικών τραγουδιών μελέτες (παραμύθια Καραγκιόζης κλπ)

6 Η Θεσσαλονίκη ως πόλη που είναι και ο χώρος δράσης πολλών πεζογραφημάτων του και το λογοτεχνικό της περιβάλλον (laquoΣχολή της Θεσσαλονίκηςraquo) με τους Πεντζίκη Καρέλλη Ξεφλούδα κά οι οποίοι τη δεκαετία του rsquo30 εισήγαγαν τον εσωτερικό μονόλογο εκμεταλλευόμενοι τους συνειρμούς με στόχο την ανάδυση όχι μόνο της ατομικής αλλά και της συλλογικής μνήμης

3 Επιδράσεις1 Τα λογοτεχνικά του διαβάσματα Ο Ιωάννου επηρεάζεται στο έργο του από τον Ν

Πεντζίκη τον Φ Κόντογλου τον Κ Π Καβάφη τον Α Παπαδιαμάντη κά Από τον Πεντζίκη ως προς τον εσωτερικό μονόλογοσυνειρμική γραφή από τον Κόντογλου στην αγάπη για τη λαϊκή παράδοση και τη στροφή στο παρελθόν από τον Καβάφη στη χωρική εμμονή (Θεσσαλονίκη - Αλεξάνδρεια) στο υπαινικτικό ύφος στη λειτουργία της μνήμης στο ερωτικό στοιχείο από τον Παπαδιαμάντη διδάχθηκε πολλά επίσης την εμμονή στο χώρο (Θεσσαλονίκη - Σκιάθος) την κατασκευή ιστοριών με πυρήνα βιωματικό υλικό και παιδικές αναμνήσεις τη μουσικότητα του λόγου αλλά και τις παρεκβάσεις που χαρακτηρίζουν την τεχνική του

2 Ο κινηματογράφος επηρεάζει την τεχνική της γραφής του (πχ αναδρομικές αφηγήσεις) και την ατμόσφαιρα των έργων του Χαρακτηριστικό είναι αυτό που ο ίδιος λέει laquoγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo

3 Η επικαιρότητα4 Η δουλειά του και η δημοσιοϋπαλληλική του ιδιότητα

4 Γραμματολογικά στοιχείαΤο πεζογράφηmicroα laquoΜες στους Προσφυγικούς Συνοικισmicroούςraquo ανήκει στη συλλογή laquoΓια Ένα

Φιλότιmicroοraquo που ο Γιώργος Ιωάννου εξέδωσε το 1964 όταν πρωτοεmicroφανίστηκε στα Ελληνικά Γράmicromicroατα Ειδικότερα αποτελεί ένα από τα 8 πεζογραφήmicroατα της συλλογής (συνολικά 22) όπου ο χώρος τέλεσης των γεγονότων και της microνήmicroης του συγγραφέα είναι η γενέτειρά του η Θεσσαλονίκη Είναι έκδηλο ότι ο Ιωάννου περιδιαβαίνοντας τις προσφυγικές συνοι-κίες της πόλης του έρχεται σε επαφή microε τους microοναχικούς και κατατρεγmicroένους που ζουν ξεριζωmicroένοι από τα πάτρια εδάφη αλλά microε τη φλόγα της πατρίδας να καίει ασταmicroάτητα microέσα τους και την ίδια στιγmicroή microε τη δύναmicroη της προσωπικής εmicroπειρίας και των ταυτόσηmicroων βιωmicroάτων τροφοδοτείται και ο ίδιος από το δράmicroα των προσφύγων συγκινείται συmicroπάσχει

και αντιλαmicroβάνεται την ιδιαίτερη αξία που αποκτά η έννοια laquoπατρίδαraquo και laquoράτσαraquo για τον κάθε απλό άνθρωπο

Το χαρακτηρισmicroό laquoπεζογραφήmicroαταraquo τον δίνει ο ίδιος ο Ιωάννου στα έργα του λέγοντας ότι αρέσκεται στο πολύπτυχο laquoπεζογράφηmicroαraquo Αυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίmicroιο και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες που εννοούνται διότι αυτό τον laquoχωράειraquo και τον εκφράζει Το ονόmicroασε όπως λέει laquoπεζογράφηmicroαraquo είτε γιατί περιείχε όλα τα είδη είτε γιατί κανένα από τα πεζογραφικά είδη δεν κάλυπτε το καινούριο είδος

Σε συνέντευξή του (1984) ο ίδιος χαρακτήρισε το αφήγημά του ως laquoπολύπτυχο πεζογράφημαraquo και το όρισε ως laquoΑυτό που περιέχει όλα τα είδη που είναι και δοκίμιο και χρονικό και σχόλιο

3

πάνω στις ιστορίες που εννοούνταιraquoΤα πεζογραφήματά του αποτελούν μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης laquoμινιατούρες της καθημερινότηταςraquo (Βιστωνίτης) laquoΆλλοτε πλησιάζουν τον lsquolsquoάμορφοrsquorsquo συνειρμικό μονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο[hellip] άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα [hellip]raquo (Κοτζιάς)

laquoΗ αφήγησή του που κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο έχει έναν χαρακτήρα καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό []raquo

laquoΗ εμπειρία είναι το κυρίαρχο στοιχείο [hellip]raquo laquoΗ δομή του είναι στοιχειώδης [hellip]raquo δεν υπάρχει κεντρικός μύθος αλλά σύνθεση

συνειρμώνrdquo laquoΗ συμβολή του βρίσκεται αλλού στον τρόπο που απομονώνει το κάθε περιστατικό στην

έντονη συγκινησιακή φόρτισή του και στην ακρίβεια και την καθαρότητα της γλώσσας τουraquo (Βιστωνίτης)

5 Γνωρίσματα της τέχνης τουα Η κοινωνική καταγγελία Η αμέριστη συμπάθεια για τους καταδικασμένους τους καταπιεσμένους τους κοινωνικά υποδεέστερους ή και περιθωριοποιημένους που αναβλύζει σε κάθε σημείο του έργου του Ιωάννου φαίνεται καθαρά πως εκκινεί από τη δική του καταπίεση από τον οικογενειακό και εργασιακό κλοιό από την αναστολή δικών του πράξεων και επιθυμιών Ο Ιωάννου πέτυχε το σωστό τόνο και το ανατρεπτικό περιεχόμενο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο με όχημα το νέο λογοτεχνικό είδος Το πεζογράφημα κατάφερε να ισορροπήσει τον κίνδυνο της έκθεσης που δημιουργούσε η αδήριτη ανάγκη για εξομολόγηση όντας μια φόρμα μικτή κρυπτική μακριά από τη γραμμική αφήγηση μιας ιστορίας δίχως ήρωες που πιθανόν να οδηγούσαν σε ταυτίσεις με το γράφοντα

β Αφηγηματικό υλικό Ο βιωματικός ndash εξομολογητικός χαρακτήραςΤα αφηγήματα του Ιωάννου έχουν ως πρώτη ύλη μαρτυρίες και βιώματα αλλά και πρόσωπα πράγματα και γεγονότα από το παρελθόν την καθημερινότητα και τη νεοελληνική πραγματικότητα (τον κόσμο της προσφυγιάς τον πόλεμο την κατοχή τη μεταπολεμική περίοδο) τα οποία ο συγγραφέας εξομολογείται διασώζοντάς τα με δύο κυρίως μέσα την πολύ ισχυρή μνήμη του και τη μεγάλη παρατηρητικότητά του (Δρουκόπουλος)

Όταν διαβάζει κάποιος τα laquoπεζογραφήματαraquo του Ιωάννου αποκομίζει μια πρώτη ισχυρή αίσθηση ή και βεβαιότητα ο συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι δεν επινοεί και δεν πλάθει ιστορίες με τη δημιουργική του φαντασία Αντίθετα καταγράφει με τρόπο αυστηρά προσωπικό τα βιώματά του στιγμιότυπα που ο ίδιος έζησε στα χρόνια πριν και μετά το Βrsquo Παγκόσμιο Πόλεμο στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα Συνοπτικά θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα είδος βιωματικής λογοτεχνίας Στη λογοτεχνική μετάπλαση αυτών των προσωπικών του βιωμάτων ο συγγραφέας-αφηγητής λειτουργεί κυρίως ως όραση και ως θεατής που αντιδρά με συγκεκριμένες συναισθηματικές αντιδράσεις και σκέψεις απέναντι στα όσα βλέπει παρατηρεί και βιώνει Διακρίνεται εύκολα η προσωπική έντονη συmicromicroετοχή στα δρώmicroενα η αποτύπωση των γεγονότων στη σκέψη στη συνείδηση και τελικά στη microνήmicroη του Τα περισσότερα άλλωστε κείmicroενα του Ιωάννου είναι παρmicroένα από το χώρο της προσωπικής εmicroπειρίας microε αποτέλεσmicroα τα κοινά βιώmicroατα να του προσδίδουν συναισθηmicroατική συmicromicroετοχή υποκειmicroενική κρίση και δραmicroατοποιηmicroένη εξιστόρηση σε αrsquo πρόσωπο Εκ των πραγmicroάτων ο Ιωάννου microεταφέρει και αυτοβιογραφικά στοιχεία microέσα από το κείmicroενο

Στην αρχή του κειμένου αναφέρει τη συνήθειά του να συχνάζει στο ίδιο καφενείο με τους πρόσφυγες

Ταυτίζεται με τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους (όπως κι εγώ) Εντάσσει τον εαυτό του στους διεσπαρμένους Παρουσιάζεται να αναζητά τη δική του ράτσα και να φαντάζεται πως επιστρέφει στην

πατρίδα Παρουσιάζει τον εαυτό του μέσα στην απομόνωση που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος

ζωής Παρουσιάζεται να νιώθει μόνος μέσα στο πλήθος και να επικοινωνεί με τους προγόνους

του

γ Ο χρόνος

4

Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός Συνήθως παρελθόν και παρόν γίνονται ένα εμπλέκονται δίνοντας στα έργα του την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης) Συχνά το παρελθόν εσωτερικεύεται γίνεται παρόν κλιμακωτά ενώ αιχμαλωτίζεται από την αφήγηση (Δρουκόπουλος)

δ Ο χώροςΟ χώρος (που ο ίδιος αποκαλεί laquoδοχείο μνήμηςraquo) είναι παρών στα περισσότερα έργα του Ο συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό Ο χώρος στα έργα του Ιωάννου συνδέεται και με το χρόνο αλλά και με τον εσωτερικό προσωπικό κόσμο που διαμορφώνει και το χώρο της πόλης

ε Ο βιωμένος χώρος της ΘεσσαλονίκηςΣημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης ένας χώρος βιωmicroένος

Η παρουσία της είναι διάχυτη σrsquo όλα του σχεδόν τα πεζογραφήματα και αποτελεί για το συγγραφέα πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης Η γενέτειρά του όπως συχνά την αποκαλεί μας δίνεται σε όλες τις εκφάνσεις της και σrsquo όλο το μάκρος της μεγάλης της ιστορίας Και η παθολογική αγάπη που τρέφει για την πόλη ο συγγραφέας τον κάνει να πιστεύει ότι το κάλλος της δεν μπορεί να βρεθεί αλλού Ο Ιωάννου με ποικίλους τρόπους εκφράζει την αγάπη και αφοσίωσή του προς τη γενέτειρά του Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της κυρίως των προσφύγων Με σχολαστικότητα δίνει τα γεωγραφο-τοπογραφικά της πόλης κατονομάζοντας συνοικίες δρόμους κτήρια Το ανατολίτικο χρώmicroα της Θεσσαλονίκης microε το laquoχαmicroάmicroιraquo το laquoκαφεσαντάνraquo κτλ οι περιθωριακοί και ο υπόκοσmicroος του Παλιού Σταθmicroού και άλλων χώρων τα διάφορα παρα-επαγγέλmicroατα της laquoφτωχο-microάναςraquo το κοινό των λαϊκών σινεmicroά και οι λόγοι συνωστισmicroού σrsquo αυτά οι ξεπεσmicroένοι Μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν οι νέες βιοτεχνίες microε τους πρόσφυγες η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήmicroατα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσmicroων - του παλιού και του νέου που σαν θέmicroα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς

Ο χώρος είναι το κατάλυmicroα του χρόνου που σηmicroαίνει ότι ο βιωmicroένος χώρος συσσωmicroατώνει και τον αντίστοιχο βιωmicroένο χρόνο Η περιπλάνηση σrsquo αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγmicroατώνεται microέσω της ανάmicroνησης Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά microια πόλη της microνήmicroης Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και στο χρόνο της laquoΤο ταξίδιraquo άλλωστε στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι laquoταξίδι στο χώροraquo Ο αφηγητής τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σrsquo αυτήν Η οπτική του οπτική ενός πλάνητα δεν είναι παρά ενός ενήλικα ο οποίος επιζητά να ανασυνθέσει τη χαmicroένη πόλη τη χαmicroένη νιότη τη χαmicroένη παιδικότητα και αθωότητα Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του laquoχαmicroένου χρόνουraquo Άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οmicroολογήσει πως laquomicroε τα κείmicroενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχmicroαλωτίσω κι όχι τον τόποraquo προχωρώντας στην επεξήγηση ότι laquoπόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτωraquo Αυτό σηmicroαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εmicroφανίζονται στα κείmicroενα όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν microεταφορικά microε συνδηλώσεις έτσι που να microετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς

Ότι λοιπόν παραπέmicroπει στην πραγmicroατική πόλη δεν είναι παρά ένα τέχνασmicroα του συγγραφέα Έτσι διαmicroορφώνεται microια νέα πόλη αυτή που ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του Ο αναγνώστης συmicromicroετέχει σrsquo αυτήν τη microεταmicroόρφωση υιοθετώντας την οπτική του αφηγητή και αναζητώντας κι εκείνος microε τη σειρά του το laquoχαmicroένο χρόνοraquo microέσα σε microια πόλη η οποία κινείται ανάmicroεσα στην πραγmicroατικότητα και στη φαντασία Άλλωστε όπως σηmicroειώνει ο Edmund Keely για microια άλλη σπουδαία πόλη της φαντασίας την καβαφική Αλεξάνδρεια laquoη πιο σηmicroαντική υπηρεσία που προσφέρει η microνήmicroη είναι το ότι ξεγελάει το χρόνο καθηλώνοντας και ξαναφέροντας πίσω ότι άλλαξε microε τον καιρό έτσι που το αρχικό σχήmicroα των πραγmicroά-των microπορεί να αναπλαστεί microέσα στην τέχνη του ποιητή και να κρατηθεί εκεί όσο ζήσει η ποίησή τουraquo

στ Η αμφιθυμίαΑπό τα χαρακτηριστικά του έργου και της ζωής του Ιωάννου είναι η αμφιθυμία δηλ η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων Στο διδασκόμενο πεζογράφημα χαρακτηριστική περίπτωση αμφιθυμίας (αλλά όχι και η

5

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

πάνω στις ιστορίες που εννοούνταιraquoΤα πεζογραφήματά του αποτελούν μικρογραφίες της καθημερινής ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης laquoμινιατούρες της καθημερινότηταςraquo (Βιστωνίτης) laquoΆλλοτε πλησιάζουν τον lsquolsquoάμορφοrsquorsquo συνειρμικό μονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο[hellip] άλλοτε πάλι εμφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήματα [hellip]raquo (Κοτζιάς)

laquoΗ αφήγησή του που κατά κύριο λόγο γίνεται σε πρώτο πρόσωπο έχει έναν χαρακτήρα καταγραφικό και κάποτε χρονογραφικό []raquo

laquoΗ εμπειρία είναι το κυρίαρχο στοιχείο [hellip]raquo laquoΗ δομή του είναι στοιχειώδης [hellip]raquo δεν υπάρχει κεντρικός μύθος αλλά σύνθεση

συνειρμώνrdquo laquoΗ συμβολή του βρίσκεται αλλού στον τρόπο που απομονώνει το κάθε περιστατικό στην

έντονη συγκινησιακή φόρτισή του και στην ακρίβεια και την καθαρότητα της γλώσσας τουraquo (Βιστωνίτης)

5 Γνωρίσματα της τέχνης τουα Η κοινωνική καταγγελία Η αμέριστη συμπάθεια για τους καταδικασμένους τους καταπιεσμένους τους κοινωνικά υποδεέστερους ή και περιθωριοποιημένους που αναβλύζει σε κάθε σημείο του έργου του Ιωάννου φαίνεται καθαρά πως εκκινεί από τη δική του καταπίεση από τον οικογενειακό και εργασιακό κλοιό από την αναστολή δικών του πράξεων και επιθυμιών Ο Ιωάννου πέτυχε το σωστό τόνο και το ανατρεπτικό περιεχόμενο πέρασε σχεδόν απαρατήρητο με όχημα το νέο λογοτεχνικό είδος Το πεζογράφημα κατάφερε να ισορροπήσει τον κίνδυνο της έκθεσης που δημιουργούσε η αδήριτη ανάγκη για εξομολόγηση όντας μια φόρμα μικτή κρυπτική μακριά από τη γραμμική αφήγηση μιας ιστορίας δίχως ήρωες που πιθανόν να οδηγούσαν σε ταυτίσεις με το γράφοντα

β Αφηγηματικό υλικό Ο βιωματικός ndash εξομολογητικός χαρακτήραςΤα αφηγήματα του Ιωάννου έχουν ως πρώτη ύλη μαρτυρίες και βιώματα αλλά και πρόσωπα πράγματα και γεγονότα από το παρελθόν την καθημερινότητα και τη νεοελληνική πραγματικότητα (τον κόσμο της προσφυγιάς τον πόλεμο την κατοχή τη μεταπολεμική περίοδο) τα οποία ο συγγραφέας εξομολογείται διασώζοντάς τα με δύο κυρίως μέσα την πολύ ισχυρή μνήμη του και τη μεγάλη παρατηρητικότητά του (Δρουκόπουλος)

Όταν διαβάζει κάποιος τα laquoπεζογραφήματαraquo του Ιωάννου αποκομίζει μια πρώτη ισχυρή αίσθηση ή και βεβαιότητα ο συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι δεν επινοεί και δεν πλάθει ιστορίες με τη δημιουργική του φαντασία Αντίθετα καταγράφει με τρόπο αυστηρά προσωπικό τα βιώματά του στιγμιότυπα που ο ίδιος έζησε στα χρόνια πριν και μετά το Βrsquo Παγκόσμιο Πόλεμο στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα Συνοπτικά θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα είδος βιωματικής λογοτεχνίας Στη λογοτεχνική μετάπλαση αυτών των προσωπικών του βιωμάτων ο συγγραφέας-αφηγητής λειτουργεί κυρίως ως όραση και ως θεατής που αντιδρά με συγκεκριμένες συναισθηματικές αντιδράσεις και σκέψεις απέναντι στα όσα βλέπει παρατηρεί και βιώνει Διακρίνεται εύκολα η προσωπική έντονη συmicromicroετοχή στα δρώmicroενα η αποτύπωση των γεγονότων στη σκέψη στη συνείδηση και τελικά στη microνήmicroη του Τα περισσότερα άλλωστε κείmicroενα του Ιωάννου είναι παρmicroένα από το χώρο της προσωπικής εmicroπειρίας microε αποτέλεσmicroα τα κοινά βιώmicroατα να του προσδίδουν συναισθηmicroατική συmicromicroετοχή υποκειmicroενική κρίση και δραmicroατοποιηmicroένη εξιστόρηση σε αrsquo πρόσωπο Εκ των πραγmicroάτων ο Ιωάννου microεταφέρει και αυτοβιογραφικά στοιχεία microέσα από το κείmicroενο

Στην αρχή του κειμένου αναφέρει τη συνήθειά του να συχνάζει στο ίδιο καφενείο με τους πρόσφυγες

Ταυτίζεται με τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους (όπως κι εγώ) Εντάσσει τον εαυτό του στους διεσπαρμένους Παρουσιάζεται να αναζητά τη δική του ράτσα και να φαντάζεται πως επιστρέφει στην

πατρίδα Παρουσιάζει τον εαυτό του μέσα στην απομόνωση που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος

ζωής Παρουσιάζεται να νιώθει μόνος μέσα στο πλήθος και να επικοινωνεί με τους προγόνους

του

γ Ο χρόνος

4

Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός Συνήθως παρελθόν και παρόν γίνονται ένα εμπλέκονται δίνοντας στα έργα του την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης) Συχνά το παρελθόν εσωτερικεύεται γίνεται παρόν κλιμακωτά ενώ αιχμαλωτίζεται από την αφήγηση (Δρουκόπουλος)

δ Ο χώροςΟ χώρος (που ο ίδιος αποκαλεί laquoδοχείο μνήμηςraquo) είναι παρών στα περισσότερα έργα του Ο συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό Ο χώρος στα έργα του Ιωάννου συνδέεται και με το χρόνο αλλά και με τον εσωτερικό προσωπικό κόσμο που διαμορφώνει και το χώρο της πόλης

ε Ο βιωμένος χώρος της ΘεσσαλονίκηςΣημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης ένας χώρος βιωmicroένος

Η παρουσία της είναι διάχυτη σrsquo όλα του σχεδόν τα πεζογραφήματα και αποτελεί για το συγγραφέα πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης Η γενέτειρά του όπως συχνά την αποκαλεί μας δίνεται σε όλες τις εκφάνσεις της και σrsquo όλο το μάκρος της μεγάλης της ιστορίας Και η παθολογική αγάπη που τρέφει για την πόλη ο συγγραφέας τον κάνει να πιστεύει ότι το κάλλος της δεν μπορεί να βρεθεί αλλού Ο Ιωάννου με ποικίλους τρόπους εκφράζει την αγάπη και αφοσίωσή του προς τη γενέτειρά του Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της κυρίως των προσφύγων Με σχολαστικότητα δίνει τα γεωγραφο-τοπογραφικά της πόλης κατονομάζοντας συνοικίες δρόμους κτήρια Το ανατολίτικο χρώmicroα της Θεσσαλονίκης microε το laquoχαmicroάmicroιraquo το laquoκαφεσαντάνraquo κτλ οι περιθωριακοί και ο υπόκοσmicroος του Παλιού Σταθmicroού και άλλων χώρων τα διάφορα παρα-επαγγέλmicroατα της laquoφτωχο-microάναςraquo το κοινό των λαϊκών σινεmicroά και οι λόγοι συνωστισmicroού σrsquo αυτά οι ξεπεσmicroένοι Μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν οι νέες βιοτεχνίες microε τους πρόσφυγες η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήmicroατα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσmicroων - του παλιού και του νέου που σαν θέmicroα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς

Ο χώρος είναι το κατάλυmicroα του χρόνου που σηmicroαίνει ότι ο βιωmicroένος χώρος συσσωmicroατώνει και τον αντίστοιχο βιωmicroένο χρόνο Η περιπλάνηση σrsquo αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγmicroατώνεται microέσω της ανάmicroνησης Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά microια πόλη της microνήmicroης Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και στο χρόνο της laquoΤο ταξίδιraquo άλλωστε στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι laquoταξίδι στο χώροraquo Ο αφηγητής τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σrsquo αυτήν Η οπτική του οπτική ενός πλάνητα δεν είναι παρά ενός ενήλικα ο οποίος επιζητά να ανασυνθέσει τη χαmicroένη πόλη τη χαmicroένη νιότη τη χαmicroένη παιδικότητα και αθωότητα Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του laquoχαmicroένου χρόνουraquo Άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οmicroολογήσει πως laquomicroε τα κείmicroενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχmicroαλωτίσω κι όχι τον τόποraquo προχωρώντας στην επεξήγηση ότι laquoπόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτωraquo Αυτό σηmicroαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εmicroφανίζονται στα κείmicroενα όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν microεταφορικά microε συνδηλώσεις έτσι που να microετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς

Ότι λοιπόν παραπέmicroπει στην πραγmicroατική πόλη δεν είναι παρά ένα τέχνασmicroα του συγγραφέα Έτσι διαmicroορφώνεται microια νέα πόλη αυτή που ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του Ο αναγνώστης συmicromicroετέχει σrsquo αυτήν τη microεταmicroόρφωση υιοθετώντας την οπτική του αφηγητή και αναζητώντας κι εκείνος microε τη σειρά του το laquoχαmicroένο χρόνοraquo microέσα σε microια πόλη η οποία κινείται ανάmicroεσα στην πραγmicroατικότητα και στη φαντασία Άλλωστε όπως σηmicroειώνει ο Edmund Keely για microια άλλη σπουδαία πόλη της φαντασίας την καβαφική Αλεξάνδρεια laquoη πιο σηmicroαντική υπηρεσία που προσφέρει η microνήmicroη είναι το ότι ξεγελάει το χρόνο καθηλώνοντας και ξαναφέροντας πίσω ότι άλλαξε microε τον καιρό έτσι που το αρχικό σχήmicroα των πραγmicroά-των microπορεί να αναπλαστεί microέσα στην τέχνη του ποιητή και να κρατηθεί εκεί όσο ζήσει η ποίησή τουraquo

στ Η αμφιθυμίαΑπό τα χαρακτηριστικά του έργου και της ζωής του Ιωάννου είναι η αμφιθυμία δηλ η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων Στο διδασκόμενο πεζογράφημα χαρακτηριστική περίπτωση αμφιθυμίας (αλλά όχι και η

5

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

Ο χρόνος στα πεζογραφήματα του Ιωάννου δεν είναι απλός Συνήθως παρελθόν και παρόν γίνονται ένα εμπλέκονται δίνοντας στα έργα του την εικόνα της σύνθεσης παρόντος - παρελθόντος και των διαφορετικών χρονικών στιγμών (Αράγης) Συχνά το παρελθόν εσωτερικεύεται γίνεται παρόν κλιμακωτά ενώ αιχμαλωτίζεται από την αφήγηση (Δρουκόπουλος)

δ Ο χώροςΟ χώρος (που ο ίδιος αποκαλεί laquoδοχείο μνήμηςraquo) είναι παρών στα περισσότερα έργα του Ο συγγραφέας τον αντιμετωπίζει ως αντικείμενο της πεζογραφίας του αφού είναι ουσιαστικό στοιχείο των έργων του και όχι απλό σκηνικό Ο χώρος στα έργα του Ιωάννου συνδέεται και με το χρόνο αλλά και με τον εσωτερικό προσωπικό κόσμο που διαμορφώνει και το χώρο της πόλης

ε Ο βιωμένος χώρος της ΘεσσαλονίκηςΣημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζει η πόλη της Θεσσαλονίκης ένας χώρος βιωmicroένος

Η παρουσία της είναι διάχυτη σrsquo όλα του σχεδόν τα πεζογραφήματα και αποτελεί για το συγγραφέα πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης Η γενέτειρά του όπως συχνά την αποκαλεί μας δίνεται σε όλες τις εκφάνσεις της και σrsquo όλο το μάκρος της μεγάλης της ιστορίας Και η παθολογική αγάπη που τρέφει για την πόλη ο συγγραφέας τον κάνει να πιστεύει ότι το κάλλος της δεν μπορεί να βρεθεί αλλού Ο Ιωάννου με ποικίλους τρόπους εκφράζει την αγάπη και αφοσίωσή του προς τη γενέτειρά του Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο και πολυπολιτισμικό χρώμα της πόλης που οφείλεται στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της κυρίως των προσφύγων Με σχολαστικότητα δίνει τα γεωγραφο-τοπογραφικά της πόλης κατονομάζοντας συνοικίες δρόμους κτήρια Το ανατολίτικο χρώmicroα της Θεσσαλονίκης microε το laquoχαmicroάmicroιraquo το laquoκαφεσαντάνraquo κτλ οι περιθωριακοί και ο υπόκοσmicroος του Παλιού Σταθmicroού και άλλων χώρων τα διάφορα παρα-επαγγέλmicroατα της laquoφτωχο-microάναςraquo το κοινό των λαϊκών σινεmicroά και οι λόγοι συνωστισmicroού σrsquo αυτά οι ξεπεσmicroένοι Μικρασιάτες άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν οι νέες βιοτεχνίες microε τους πρόσφυγες η αρχιτεκτονική των σπιτιών κτλ αποτελούν ζητήmicroατα που παρουσιάζουν σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή Όπως επίσης σοβαρό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντιπαράθεση των δύο κόσmicroων - του παλιού και του νέου που σαν θέmicroα προβάλλεται και από πολλούς άλλους σύγχρονους συγγραφείς

Ο χώρος είναι το κατάλυmicroα του χρόνου που σηmicroαίνει ότι ο βιωmicroένος χώρος συσσωmicroατώνει και τον αντίστοιχο βιωmicroένο χρόνο Η περιπλάνηση σrsquo αυτό τον αξεδιάλυτο χωροχρόνο πραγmicroατώνεται microέσω της ανάmicroνησης Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά microια πόλη της microνήmicroης Μέσω αυτής ο αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και στο χρόνο της laquoΤο ταξίδιraquo άλλωστε στο χρόνο (παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι laquoταξίδι στο χώροraquo Ο αφηγητής τον οποίο υποδύεται ο συγγραφέας βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σrsquo αυτήν Η οπτική του οπτική ενός πλάνητα δεν είναι παρά ενός ενήλικα ο οποίος επιζητά να ανασυνθέσει τη χαmicroένη πόλη τη χαmicroένη νιότη τη χαmicroένη παιδικότητα και αθωότητα Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του laquoχαmicroένου χρόνουraquo Άλλωστε ο ίδιος ο συγγραφέας έχει οmicroολογήσει πως laquomicroε τα κείmicroενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να αιχmicroαλωτίσω κι όχι τον τόποraquo προχωρώντας στην επεξήγηση ότι laquoπόλεις βρίσκονται στο εντελώς πρώτο επίπεδο ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτωraquo Αυτό σηmicroαίνει πως οι χώροι οι οποίοι εmicroφανίζονται στα κείmicroενα όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν microεταφορικά microε συνδηλώσεις έτσι που να microετατρέπονται σε χώρους ποιητικούς

Ότι λοιπόν παραπέmicroπει στην πραγmicroατική πόλη δεν είναι παρά ένα τέχνασmicroα του συγγραφέα Έτσι διαmicroορφώνεται microια νέα πόλη αυτή που ανασυνθέτει ο αφηγητής microέσω της microνήmicroης του Ο αναγνώστης συmicromicroετέχει σrsquo αυτήν τη microεταmicroόρφωση υιοθετώντας την οπτική του αφηγητή και αναζητώντας κι εκείνος microε τη σειρά του το laquoχαmicroένο χρόνοraquo microέσα σε microια πόλη η οποία κινείται ανάmicroεσα στην πραγmicroατικότητα και στη φαντασία Άλλωστε όπως σηmicroειώνει ο Edmund Keely για microια άλλη σπουδαία πόλη της φαντασίας την καβαφική Αλεξάνδρεια laquoη πιο σηmicroαντική υπηρεσία που προσφέρει η microνήmicroη είναι το ότι ξεγελάει το χρόνο καθηλώνοντας και ξαναφέροντας πίσω ότι άλλαξε microε τον καιρό έτσι που το αρχικό σχήmicroα των πραγmicroά-των microπορεί να αναπλαστεί microέσα στην τέχνη του ποιητή και να κρατηθεί εκεί όσο ζήσει η ποίησή τουraquo

στ Η αμφιθυμίαΑπό τα χαρακτηριστικά του έργου και της ζωής του Ιωάννου είναι η αμφιθυμία δηλ η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη δύο αντίθετων συναισθημάτων Στο διδασκόμενο πεζογράφημα χαρακτηριστική περίπτωση αμφιθυμίας (αλλά όχι και η

5

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

μοναδική) αποτελεί η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει ανάμεσα σε δύο κόσμους του κόσμου της πόλης και του κόσμου των προσφύγων

Ο κόσμος της πόλης Ο κόσμος των προσφύγωνΑντιμετωπίζει με λύπη και αποστροφή τη ζωή της πόλης και τους ανθρώπους της Είναι ένας κόσμος θορυβώδης ανώνυμος ξένος Είναι άνθρωποι απομονωμένοι βολεμένοι στα έτοιμα και στα σπίτια-κλουβιά τους Είναι άχρωμοι άοσμοι άγνωστοι αλλοτριωμένοι Χωρίς αξίες χωρίς δεσμούς και συνοχή Αυτόν τον κόσμο ο αφηγητής τον απεχθάνεται και επιθυμεί διακαώς τη φυγή του

Για τον αφηγητή είναι μια ζεστή ανθρώπινη κοινωνία όπου οι άνθρωποι μιλάνε μεταξύ τους χαίρονται και λυπούνται μαζί συναισθάνονται νιώθουν ότι έχουν πολλά κοινά Άνθρωποι που τους ενώνει το παρελθόν η ιστορία ο πολιτισμός η ράτσα τους που τους δένει άρρηκτα η ξενιτιά Μέσα σrsquo αυτό τον κόσμο ανήκει κι ο αφηγητής σrsquo αυτόν επιθυμεί να επιστρέψει (εφόσον δεν είναι εφικτό να γυρίσει στην πατρίδα του) γιατί αυτοί οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειες κάποιων δεν έχουν ακόμα αλλοτριωθεί

ζ Αφηγηματικές τεχνικές(i) Οπτική γωνίαΜονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική Ποικίλλει όμως ο βαθμός συμμετοχής του στην αφήγηση αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική Η αφήγηση μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο)

(ii) Η τεχνική των συνειρμώνΗ τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί θυμάται συγκεντρώνει αποκόμματα) Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα από το χώρο από τις σκέψεις τις αναμνήσεις τις κουβέντες τα αντικείμενα τις λέξεις τους ήχους κλπ Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι οπότε η αφήγηση αρχίζει laquoανεπαίσθηταraquo Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης)

(iii) Η τεχνική του διασπασμένου θέματοςΤο τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του διασπασμένου θέματος από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα μικρογραφίες της καθημερινότητας που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή ο οποίος αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού υλικού)

6

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

(iv) Η τεχνική του αδιάσπαστου θέματοςΣτο επίπεδο της θεmicroατογραφίας του διδαγμένου κειmicroένου ο Ιωάννου κάνει χρήση της τεχνικής του αδιάσπαστου θέmicroατος αφού το κείmicroενό του έχει αρχή (αφόρmicroηση από τη ζωή των προσφύγων) microέση (αναφορά στις έννοιες ράτσα πατρίδα πρόγονοι και microοναξιά) και τέλος (microε την έκφραση της ιδιαίτερης επιθυmicroίας του συγγραφέα)

(v) Λοιπές αφηγηματικές τεχνικέςi Η τεχνική του συγκερασμού όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά

αντιθετικών πραγμάτων ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την εκάστοτε αφήγηση

ii Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής διακόπτοντας την αρχική για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα

iii Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και τελειώνει με το ίδιο γεγονός

η Λοιπά γνωρίσματα του έργου τουi Η μαρτυρία το βίωμα η εξομολόγηση η έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας και του

αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του [hellip]ii Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του

περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμηςiii Οι αποτυπώσεις του οι περιγραφές ndashάλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο

ποιητικό κλίμα- η λεπτή παρατήρηση το σχόλιο η ανεπιτήδευτη γραφή η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος τον οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού υλικού

iv Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής συνθέτει τα περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του [hellip] θρυμματίζοντας τη χρονική και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου

v Ο αναγνώστης [hellip] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής τουvi Χιούμορ απουσία μελοδραματισμού νηφαλιότητα

θ Γλώσσα ndash Ύφοςi Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής απλή και καθημερινή μια γλώσσα βιωμένη

που κατευθύνεται εσωτερικά Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα (γύρω στο 1976) μακροπερίοδος

ii Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές διότι ότι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια είτε κινείται αντίστροφα από την περιφέρεια προς το κέντρο

iii Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι όταν χρησιμοποιεί λέξεις φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε άλλα πρόσωπα τόπους εποχές γεγονότα που συμβαίνουν εδώ και τώρα (Δρουκόπουλος)

7

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

Το κείμενο

6 Ο τίτλοςΟ τίτλος αποτελούμενος από τέσσερις λέξεις σχηματίζει μια επιρρηματική φράση που προϊδεάζει τον αναγνώστη για το θέμα του πεζογραφήματος Μας εντάσσει στους προσφυγικούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης (δε δηλώνεται ρητά) που σχηματίστηκαν μετά την Μικρασιατική τραγωδία του 1922 από τους Έλληνες της Ανατολίας Επομένως πρόκειται για τίτλο νοηματικό ενεργό

7 Ο αφηγηματικός μύθος (η laquoιστορίαraquo)Ο αφηγητής καθισmicroένος στο συνηθισmicroένο καφενείο κοιτάζει τα παιδιά που παίζουν microπάλα Σκέφτεται τους microεγάλους που θα αρχίσουν σε λίγο να καταφτάνουν σχολώντας από τη δουλειά Τους αναγνωρίζει γιατί διατηρούν τη γνησιότητα της ράτσας τους Το στοιχείο αυτό ο αφηγητής που κατάγεται από την ίδια πόλη microε τους ανθρώπους αυτούς το διακρίνει καθαρά Ιδιαίτερα microέσα στο συγκεκριmicroένο περιβάλλον η καθαρότητα των χαρακτηριστικών της ράτσας είναι έκδηλη

Ο αφηγητής θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στο να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων είτε πρόκειται για ανθρώπους που ήρθαν από το Ικόνιο τον Καύκασο ή τις microικρασιατικές ακτές είτε για Κωνσταντινουπολίτες από microέσα ή από τα περίχωρα Σπάνια να κάνει λάθος και αν αυτό συmicroβεί δεν πρόκειται για σφάλmicroα αλλά για απλή διαπίστωση

Η παραmicroονή στο καφενείο και η συζήτηση microε τους θαmicroώνες του πρόσφυγες συγκινεί τον αφηγητή Οι φυσιογνωmicroίες τους αδρές και τίmicroιες και η προφορά τους του φέρνει στο νου ονόmicroα-τα και λαούς δικούς του πρόσωπα της φυλής του και της πατρίδας που δε γνώρισε ποτέ όmicroως τη λαχταράει σαν να γεννήθηκε και ο ίδιος εκεί Περπατώντας microέσα στους προσφυγικούς συνοι-κισmicroούς ο συγγραφέας νιώθει πάντα την ίδια λαχτάρα της φυλής Ανάmicroεσα στους ανθρώπους αναγνωρίζει Θράκες Χετταίους Φρύγες και Λυδούς ονόmicroατα που οι πρόσφυγες αγνοούν αλλά που στον ίδο δηmicroιουργούν πάντα microυστηριώδη συγκίνηση Σκέφτεται πως αυτοί οι άνθρωποι που του συmicroπεριφέρονται microε διακριτικότητα χωρίς να δείχνουν ότι τους παραξενεύει η παρoυσία του έγιναν αντικείmicroενα εκmicroετάλλευσης άλλων οι οποίοι αφού τους δηmicroιούργησαν εσωτερικά προβλήmicroατα τώρα τους ωθούν στη microετανάστευση για να τους ξεφορτωθούν

Ο αφηγητής αισθάνεται αποξενωmicroένος microέσα στις microεγάλες αρτηρίες Και κάποιες στιγmicroές σταmicroα-τώντας σrsquo ένα πεζοδρόmicroιο ακούει τα βήmicroατα των ανθρώπων και του έρχεται η επιθυmicroία να γονατίσει για να περάσει από πάνω του το ποτάmicroι των προγόνων σαν να πρόκειται για Ψυχοσάββατο ή σαν να επιστρέφουν οι ψυχές στον Άδη microετά τη σύντοmicroη laquoάνοδόraquo τους στη γη κατά τη λαϊκή δοξασία

Το παράπονο όμως τον επαναφέρει στη σκληρή πραγmicroατικότητα Ο αφηγητής εκφράζει την απέχθειά του για την αποξένωση microέσα στην οποία είναι υποχρεωmicroένος να ζει Ξένος ανάmicroεσα σε ανθρώπους microε τους οποίους δεν έχει ούτε καν microικροδιαφορές ανάmicroεσα σε ανθρώπους που κρύβουν τα στοιχεία τους σαν κακοποιοί και που προφασίζονται πως είναι πολιτισmicroένοι Θα προτιmicroούσε να ζει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισmicroό ανάmicroεσα σε ανθρώπους της ράτσας του και ζηλεύει εκείνους που ζουν στα πατρογονικά τους ανάmicroεσα στους συγγενείς τους

8 Ο αφηγητής amp η οπτική γωνίαΟ αφηγητής είναι ομοδιηγητικός ndash χρήση αrsquo ενικού προσώπου γεγονός που οδηγεί στον εξατομικευμένο χαρακτήρα των παρατηρήσεων και των σχολίων Ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι παρατηρήσεις του αφηγητή έχουν αυτοβιογραφικό και εξατομικευμένο χαρακτήρα

Η αφήγηση είναι μονομερής ή μονοεστιακή τα πάντα μάς δίνονται μέσα από την όραση τα συναισθήματα τη σκέψη και την αίσθηση ενός μονάχα προσώπου Ο αφηγητής μένοντας πιστός στα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας αναφέρεται στην εσωτερική ζωή ενός μονάχα προσώπου Τα υπόλοιπα αφηγηματικά πρόσωπα μάς δίνονται εξωτερικά δηλ όπως τα βλέπει τα ακούει ή ακούει να μιλάνε άλλοι γιrsquo αυτά

8

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

9 Το είδος της αφήγησηςΕσωτερική πρωτοπρόσωπη μονοεστιακή μονομερής ο αφηγητής παρατηρεί από κοντά αλλά και μετέχει σε όσα αφηγείται τα οποία παρουσιάζει από τη δική του οπτική γωνία

10 Αφηγηματικές τεχνικέςi Η πλοκή οργανώνεται χαλαρά με βάση τους συνειρμούς και τις σκέψεις του

αφηγητήii Η αφήγηση προχωρεί ευθύγραμμα και ξαναγυρίζει στην αρχή (κυκλική αφήγηση)

11 Η οργάνωση του αφηγηματικού υλικούΓίνεται μέσω συνειρμών και παρεκβάσεων α η παρουσίαση των φυλών β η παρέκβαση των αρχαίων λαών και γ η εκμετάλλευση των προσφύγων

12 Αφηγηματικοί τρόποι Περιγραφή εικόνες της καθημερινής ζωής του περίγυρου της Θεσσαλονίκης (πχ το καφενείο τα παιδιά που παίζουν μπάλα) Ο συγγραφέας περιγράφει με συγκίνηση τα χαρακτηριστικά των προσφύγων (με κύριο γνώρισμα τη γνησιότητα ως προς τη διατήρηση των φυλετικών χαρακτηριστικών) Εσωτερικός μονόλογος ο αφηγητής laquoδιαλέγεταιraquo με τον εαυτό του μιλά στον εαυτό του μιλά επίσης με τον εαυτό του Σχόλια εκφράζει την πικρία του για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η εξουσία

13 Τα πρόσωπαΣτην πρώτη παράγραφο του κειmicroένου δίνονται τα πρόσωπα από τα οποία αφορmicroάται ο συγγραφέας Τα πρόσωπα αυτά είναι τα παιδιά και σε microια αντίθεση ηλικίας οι microεγάλοι άνθρωποι της εργατιάς και του microόχθου (κουρασmicroένοι απrsquo τη δουλειά) Πρέπει βέβαια να αναφερθεί και το πρόσωπο του ίδιου του συγγραφέα ο οποίος είναι παρών σε όλο το κείmicroενο microιλώντας σε αrsquo πρόσωπο όπως συmicroβαίνει σε όλα τα κείmicroενά τουmiddot εδώ microάλιστα ταυτίζεται microε τους laquomicroεγάλουςraquo (γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του αυτή είναι έντονη από την αρχή στην πρώτη παράγραφο και στην αρχή της δεύτερης κοιτά-ζω κάθοmicroαι όπως κι εγώ από microας - και εφτά ακόmicroα ρήmicroατα της δεύτερης παραγράφου

14 Ο χώρος και ο χρόνος Ο χώρος του Ιωάννου σχεδόν σε όλα τα κείmicroενα του είναι καλυmicromicroένα η Θεσσαλονίκη η

πόλη που έχει στιγmicroατίσει τη ζωή του και την ανακαλεί συχνά είτε microε νοσταλγία είτε ως τυραννική ανάmicroνηση Οι καταστάσεις που βίωσε στο συγκεκριmicroένο χώρο κυριαρχούν στο έργο του (απουσιάζει παντελώς το φυσικό τοπίο) και η Θεσσαλονίκη ως σύγχρονη microεγαλούπολη ως πρωτεύουσα προσφύγων γίνεται το κατάλληλο υπόβαθρο για να εκτυλιχθούν οι σκέψεις και οι microνήmicroες του συγγραφέα

Ο χρόνος τεχνική της σύνθεσης του χρόνου (πολλαπλές χρονικές συνδέσεις - ο χρόνος δεν είναι ενιαίος) ο συγγραφέας έχει ως αφετηρία και κατάληξη το παρόν (δεκαετία του ΄60) αλλά από εκεί και πέρα ξετυλίγει το κουβάρι της σκέψης και της μνήμης του (μικρασιατική καταστροφή του 1922) για να μας δώσει τους δεσμούς των προσφύγων με την πατρίδα τη ράτσα τους δεσμούς μεταξύ τους σε αντίθεση με τη μοναξιά και την αποξένωση που κυριαρχούν στα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα Επιζητώντας να εκπολιορκήσει το ανθρώπινο μυστήριο αυτής της πόλης μέσα από μια γραφή συχνά κινηματογραφική (laquohellipγράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo θα πει ο ίδιος) προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το χρόνο διότι όπως τονίζει laquohellipΚαμιά φωτογραφία και καμιά ταινία δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτή την παλιά μορφή της Θεσσαλονίκης και της ζωής μέσα σrsquo αυτήν όπως ένα κείμενοraquo

15 Η γλώσσα ndash το ύφος ndash ο τόνοςΗ γλώσσα του Ιωάννου χαρακτηρίζεται κυρίως από

9

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

Την ευαίσθητη αλλά όχι μελοδραματική γραφή Πρόκειται για γλώσσα καθημερινή απλή ακριβή laquoΕγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς στα έτοιμα και στα ενοικιασμέναraquo Έκδηλη η παρουσία ευαισθησίας αλλά και η απουσία μελοδραματισμού Περισσότερο ενδιαφέρει τον Ιωάννου η χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων να αποπνέει συναίσθηmicroα να φορτίζει τον αναγνώστη να microεταφέρει την υποβλητικότητα που είναι βασικό στοιχείο της γραφής του Η ακρίβεια η καθαρότητα των νοηmicroάτων και η απόδοση του συγκεκριmicroένου του δεδοmicroένου χωρίς περιστροφές είναι στόχος του τον οποίο επιτυγχάνει σε τεράστιο βαθmicroό δίνοντας χαρακτήρα microοναδικού και ανεπανάληπτου γλωσσικού γεγονότος στο κείmicroενό του

Το μικροπερίοδο λόγο και την απλή καθημερινή γλώσσα laquoΣτέκομαι κοιτάζω hellip συναντημένοιraquo

Τις λιτές εικόνες-σκηνές που αγγίζουν τον αναγνώστη χωρίς να τον καταβάλλουν ψυχικά laquoΟλομόναχος ξένος παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες Όταν ανάβει κόκκινο και σταματούν τrsquo αυτοκίνητα μου φαίνεται για μα στιγμή πως παύει εντελώς κάθε θόρυβοςraquo

Τις συγκρατημένες παρομοιώσεις μεταφορές και προσωποποιήσεις laquoΕρυθρά και λευκά αιμοσφαίρια σα να κυκλοφορούνraquo

Συγχρόνως το ύφος του κειmicroένου είναι απλό συγκρατηmicroένο και παρά την συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα απουσιάζουν οι λυρικές εξάρσεις και οι microελοδραmicroατισmicroοί ενώ ο τόνος είναι ασφαλώς εξοmicroο-λογητικός (προδηλώνεται από το αrsquo πρόσωπο) αλλά πάντα microε τη διάθεση το ατοmicroικό να καθολικεύεται γιατί η ιδιωτική υπόθεση κρύβει microέσα της το γενικότερο ανθρώπινο αδιέξοδο τη microοίρα του ανθρώπου

16 Ενότητες ndash δομήΗ δομή είναι κυκλική αρχίζει με τον αφηγητή να κάθεται σrsquo ένα καφενείο προσφυγικού συνοικισμού και κλείνει με την επιθυμία του να ζήσει σrsquo έναν προσφυγικό συνοικισμόΤο κείmicroενο αποτελεί microιαν εκτεταmicroένη περιπλάνηση του συγγραφέα στο χώρο των προσφύγων και διαρθρώνεται microέσα από το βασικό ιστό της σε επιmicroέρους ενότητες microε βάση τη συλλογιστική πορεία του γράφοντος και τα ιδιαίτερα στοιχεία στα οποία εστιάζει κάθε φορά

1η ενότητα Στέκοmicroαι συναντηmicroένοι Οι θαμώνες ενός καφενείου2η ενότητα Η αλήθεια πάντως είναι

διαπίστωσηΟι ράτσες των προσφύγων και η ιδιαίτερη ικανότητα αναγνώρισής τους από το συγγραφέα

3η ενότητα Κι όmicroως έτσι η αλήθεια Ο έντονος συναισθηmicroατισmicroός του συγγραφέα

4η ενότητα Κι όmicroως στις παρέες τους Η διχόνοια και η διασπορά των προσφύγων

5η ενότητα Ολοmicroόναχος οι αταξίες Η μοναξιά του συγγραφέα-αφηγητή6η ενότητα Γιrsquo αυτό της ράτσες microου τριγύρω Η νοσταλγία της πατρίδας και η ταύτιση

microε τους αγνούς πρόσφυγες

17 Η ιδιομορφία της αφήγησηςΤο κεντρικό θέμα (η συνοχή των προσφύγων οι δεσμοί τους η ζεστασιά και η μνήμη του παρελθόντος) εκτίθεται κατά τρόπο αδιάσπαστο δηλ το σημαντικότερο ρόλο παίζει η παρατήρηση πραγμάτων προσώπων ή καταστάσεων η οποία οδηγεί σε μια μορφή αφήγησης του συγκεκριμένου Όπως ο ίδιος παρατηρεί σχετικά με τα πεζογραφήματά του laquohellip δεν είναι κείμενα που προσπαθούν να δώσουν την ιστορία (hellip) αλλά μια μικρή καταβολή γιατί βλέπω ότι αυτά τα πολύτιμα πράγματα πάνε να χαθούνε (hellip) καμιά ιστορία δεν τα πιάνει (hellip) Απέφυγα με επιμέλεια κάθε ιστορικό θέμα που δεν ήταν του καιρού μου Προσπάθησα να δω τα γεγονότα που έζησα και που δεν έπιασε ούτε ο τύπος της εποχής μου Και δεν είναι που θα χαθούν αυτά καθrsquo εαυτά θα χαθεί και το πνεύμα της εποχήςraquo

18 Ερμηνευτικές παρατηρήσεις181 Το θέμα και η πρόθεση του συγγραφέαΒασικό θέmicroα του κειμένου αποτελεί η προσωπική ενασχόληση του συγγραφέα microε την ιδιαίτερη

10

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

laquoράτσαraquo των προσφύγων που κατοικούν στη Θεσσαλονίκη (ο χώρος δεν ονοmicroάζεται αλλά δίνεται microόνο υπαινικτικά) Η έντονη ευαισθησία του Ιωάννου τον ωθεί να αφιερώσει τη σκέψη του στις οmicroάδες του πληθυσmicroού που αποκόπηκαν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους και βιώνουν τη microοναξιά και την αποmicroόνωση της microεγαλούπολης προσπαθώντας να διατηρήσουν τα στοιχεία που προσδίδουν την ξεχωριστή καταγωγή τους Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει το δεσμό των προσφύγων με την πατρίδα και τη ράτσα τους καθώς και τη χειρότερη μοναξιά στην οποία περιέπεσαν στη συνέχεια ως κάτοικοι σύγχρονης μεγαλούπολης

182 Η 1η ενότητα

(i) Η αφόρμησηΟ συγγραφέας αφορmicroάται από microια σκηνή της καθηmicroερινότητας για να εκθέσει το πλήθος των σκέψεών του Εστιάζει το βλέmicromicroα του σε κάποια παιδιά που παίζουν έξω από ένα ορισmicroένο καφενείο και ο συνειρmicroός του τον οδηγεί microέσα στο συγκεκριmicroένο χώρο όπου συχνάζουν οι απλοί άνθρωποι της ξενιτιάς microε τις ιδιαιτερότητές τους Ο συγγραφέας microε τη δύναmicroη της φαντασίας του πλάθει την εικόνα των προσφύγων και τα στοιχεία που καθορίζουν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητά τους

- Είναι δεύτερης γενιάς γεννημένοι στη Θεσσαλονίκη όπως ο αφηγητής

- Διατηρούν όμως τα χαρακτηριστικά της ράτσας και της ψυχή τους

Η ταυτότητα των προσφύγων

- Βιοπαλαιστές αληθινοί και γνήσιοι στον καθημερινό αγώνα τους

(ii) Η σκόπιμη αοριστίαΕίναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα σηmicroείο της 1ης ενότητας δεν επιχειρεί ο Ιωάννου να καθορίσει microε σαφήνεια ούτε ποια είναι τα παιδιά που κοιτάζει ούτε ποιο είναι το ορισmicroένο καφενείο ούτε η πόλη ούτε οι microεγάλοι που πρόκειται να έρθουν Προτιmicroά να αναφερθεί γενικευτικά και υπαινικτικά να αποφύγει τη συγκεκριmicroενοποίηση των καταστάσεων που εξετάζει δείχνοντας ότι στην ίδια ακριβώς θέση θα microπορούσε να βρίσκεται κάθε άνθρωπος ενώ συγχρόνως κάθε πόλη microπορεί να είναι πρωτεύουσα προσφύγων φιλοξενώντας ανθρώπους από διάφορες χαmicroένες πατρίδες που αναζητούν microια καλύτερη ζωή Γιrsquo αυτό άλλωστε ο χώρος και ο χρόνος του κειmicroένου δεν προδηλώνονται άmicroεσα Η Θεσσαλονίκη και το καφενείο είναι δυο microέρη καθαρά συmicroβολικά γιατί η παρουσία των προσφύγων είναι εξίσου έντονη και ισχυρή σε οποιοδήποτε σηmicroείο της Ελληνικής επικράτειας όπου οι πρόσφυγες δίνουν τον ίδιο απεγνωσmicroένο αγώνα επιβίωσης αλλά και διατήρησης των ευγενών χαρακτηριστικών τους που δε θα οδηγήσει στην εξάλειψη της laquoράτσαςraquo τους

(iii) Οι συγκρίσειςΕπιχειρώντας να ορίσει τη γνησιότητα των ανθρώπων που παρατηρεί ο συγγραφέας προβαίνει σε τρεις αλλεπάλληλες συγκρίσεις Μέτρο σύγκρισης οι καταστάσεις Αναφέρει ότι οι πρόσφυγες κουρασmicroένοι από τη δουλειά είναι πολύ πιο αληθινοί Στοιχείο απόλυτα ταιριαστό microε τη συγκεκριmicroένη κατηγορία ανθρώπων γιατί η κούραση συmicroβαδίζει δένει απόλυτα microε τις ταλαιπωρίες και τις ατελείωτες κακουχίες της ζωής τους Η έκφραση της κούρασης δηλώνει εύγλωττα την αλήθεια της εmicroφάνισής τους παρουσιάζει τη γνησιότητά τους αποτελε-σmicroατικότερα παρά αν τους φανταζόταν ήρεmicroους και ευδιάθετους Άξιο προσοχής το ρήμα laquoείναιraquo που δηλώνει αδιαμφισβήτητη αντικειμενική κρίση Μέτρο σύγκρισης οι χώροι Συγχρόνως ο συγγραφέας αναφέροντας ότι όταν τους βλέπω εδώ microου φαίνονται πιο γνήσιοι τοποθετεί τους πρόσφυγες σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χωρικό περιβάλλον τον περιχαρακωmicroένο χώρο ενός ορισmicroένου καφενείου ενός τόπου συνάντησης συγκέντρωσης microε τον οποίο τους έχει ταυτίσει και εύκολα microπορεί να τους ξεχωρίσει και να τους αναγνωρίσει από οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό χώρο Αξίζει βέβαια να προσέξει κανείς τη χρήση τού laquomicroου φαίνονταιraquo που microεταφέρει την ατοmicroική γνώmicroη την υποκειmicroενική άποψη του συγγραφέα την ιδιαίτερη καταγραφή των προσφύγων όπως την επιχειρεί στο microυαλό του ο δηmicroιουργός του κειmicroένου Μέτρο σύγκρισης τα χαρακτηριστικά της ράτσας και η ψυχή Η τρίτη όmicroως αναφορά στους

11

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

πρόσφυγες ασφαλώς καταγράφεται ως η δυνατότερη από όλες Ο συγγραφέας διατείνεται ότι διατηρούν πιο καθαρά τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους και την ψυχή τους από microας τους διεσπαρmicroένους Η αντιπαράθεση συνίσταται ανάmicroεσα στο προσφυγικό στοιχείο και τους ανθρώπους της Διασποράς δηλαδή τους microετανάστες και τους οmicroογενείς που ακολούθησαν την ίδια πορεία ζωής microε τους πρόσφυγες αλλά πιθανόν αφοmicroοι-ώθηκαν εντονότερα microέσα στο νέο περιβάλλον ζωής τους Επίσης laquoδιεσπαρμένοιraquo μπορεί να χαρακτηριστούν όσοι έφυγαν μεμονωμένα από τις πατρικές εστίες και δεν κατέλυσαν σε συνοικισμούς προσφυγικούς όταν ξενιτεύτηκαν Έτσι έχασαν κάτι από τα χαρακτηριστικά της ράτσας τους

(iv) Η laquoψυχήraquoΟ όρος ψυχή έρχεται να δηλώσει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσmicroατα της ψυχοσύνθεσης αλλά και της εξωτερικής συmicroπεριφοράς των προσφύγων ενώ συνάmicroα (πιθανόν) να υποκρύπτει και έναν έmicromicroεσο θετικό υπαινιγmicroό του συγγραφέα για την αξία και τη λεβεντιά της ψυχής των προσφύγων που συνεχίζουν να επιβιώνουν και να υπάρχουν παρά τις δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής τους

(v) Η laquoράτσαraquo Πίσω από το συγκεκριmicroένο όρο κρύβεται microια οmicroάδα Ελλήνων από συγκεκριmicroένες περιοχές που διαφοροποιείται κυρίως στα πολιτιστικά γνωρίσmicroατα όπως η γλώσσα καθώς και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά που την καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιmicroη Άρα έχουμε να κάνουμε με περιγραφική διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο της καταγωγής τους και με κάποια δευτερεύοντα χαρακτηριστικά γνωρίσματά τυος Τα κυριότερα γνωρίσmicroατα που συνιστούν τη ράτσα ο Ιωάννου τα παρουσιάζει κυρίως στη 2η ενότητα και πρόκειται για α) τη γραmicromicroή του κορmicroιού β) την οmicroιλία (ιδίωmicroα ή διάλεκτος) γ) την microελαχρινάδα (το χρώmicroα του δέρmicroατος) δ) το χρώmicroα των microαλλιών (καστανό ξανθό) και ε) την προφορά (την ποιότητα της φωνής) Ασφαλώς απέχει σε πολύ microεγάλο βαθmicroό η τοποθέτηση του συγγραφέα από την έννοια του ρατσισmicroού Ο Ιωάννου ψάχνει τις ιδιαίτερες φυλές από συγκίνηση και θαυmicroασmicroό από συναισθηmicroατικό δέσιmicroο microαζί τους γιrsquo αυτό άλλωστε από την αρχή του κειmicroένου όλες οι αναφορές του γίνονται στο αrsquo πρόσωπο Επιθυmicroεί να δηλώσει την παρουσία του στο χώρο να είναι παρών στις δύσκολες καταστάσεις της ζωής των προσφύγων να ταυτιστεί microαζί τους (γεννήθηκαν εδώ σrsquo αυτή την πόλη όπως κι εγώ) Η παρουσία του είναι ζωηρή το ενδιαφέρον έντονο η προσωπική συmicromicroετοχή αναmicroφι-σβήτητη για ένα κοmicromicroάτι του ελληνικού πληθυσmicroού που ο ίδιος πιστεύει ότι αξίζει την προσοχή και την ευαισθησία όλων των υπόλοιπων Ελλήνων

183 Η 2η ενότητα(i) Η αναγνώρισηΟ συγγραφέας αρχίζει να εmicroβαθύνει στο χώρο των προσφυγικών πληθυσmicroών microε έντονη τη βεβαιότητα της ξεχωριστής του ικανότητας να τους αναγνωρίζει Η ιδιαίτερη αυτή ικανότητα θα αmicroφισβητηθεί θα αντιπαρατεθεί microε τη χρήση του ρήmicroατος microπερδεύοmicroαι που ο συγγραφέας χρησιmicroοποιεί στο τέλος της ενότητας Πιθανότατα η σπάνια ικανότητά του να αποτελεί περισσότερο φραστικό λογοτεχνικό εύρηmicroα για να microην επιχειρήσει microιαν επιφανειακή εξέταση των προσφύγων αλλά να τονώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για την τύχη και την πορεία της ζωής των microετακινούmicroενων πληθυσmicroών (εφόσον και ο ίδιος προερχόταν από προσφυγική οικογένεια χωρίς όmicroως να έχει ζήσει άmicroεσα την τραγωδία της προσφυγιάς) Κατrsquo αυτόν τον τρόπο επεξηγείται και η χρήση ρηmicroάτων που αναδεικνύουν τη δυνατότητα του συγγραφέα να αναγνωρίζει τους πρόσφυγες όπως έχω φοβερά εξασκηθεί τον διακρίνω από microακριά σπανίως θα πέσω έξω είμαι ολότελα αλάνθαστος έχω τόση πεποίθηση

(ii) Οι ράτσες και τα γνωρίσματά τουςΗ αναφορά του ξεκινάει από τη δυναmicroικότερη και πολυπληθέστερη προσφυγική οmicroάδα των Ποντίων που ακόmicroα και σήmicroερα κατακλύζουν κυρίως τις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας περνάει στους Καππαδόκες (κάτοικοι της Καραmicroανίας) στους Καυκάσιους στους Μικρασιάτες (από τα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας) στους Κωνσταντινουπολίτες για να καταλήξει τελικά στους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης τους οποίους δε λησmicroονεί εφόσον και ο ίδιος έχει την ιδιαίτερη καταγωγή του από αυτή την περιοχή και έχει συνηθίσει την προφορά τους

Επιχειρεί λοιπόν να microην αφήσει ακάλυπτη καmicroία προσφυγική οmicroάδα αφού η καθεμιά ξεχωριστά αλλά και όλες microαζί συνθέτουν τον ιστό του πληθυσmicroού της Θεσσαλονίκης και

12

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

ασφαλώς το laquomicroπέρδεmicroαraquo η παρανόηση του συγγραφέα σε πολλές περιπτώσεις έρχεται να δηλώσει την ανάmicroιξη των πληθυσmicroών microέσα στην πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη το γεγονός ότι οι πρόσφυγες microέσα από τη συγκατοίκηση την ανάπτυξη δεσmicroών φιλίας και συνεργασίας τους συναισθηmicroατικούς δεσmicroούς δηmicroιούργησαν ένα κοινό σύνολο αφοmicroοίωσαν και αφοmicroοιώθηκαν στη νέα κοινή τους πατρίδα

184 Η 3η ενότητα(i) Τα συναισθήματα του αφηγητήΟ συγγραφέας ανακαλώντας στη microνήmicroη του ιστορικές microνήmicroες και στοιχεία περνάει από το επίπεδο καταγραφής των προσφύγων στο επίπεδο έκφρασης ατοmicroικών συναισθηmicroάτων γιrsquo αυτούς Πρώτα δίνεται η γενική συναισθηματική κατάσταση (laquoπόση συγκίνηση έχειraquo) και στη συνέχεια τα συγκεκριμένα συναισθήματα με διάσπαρτη χρήση ρηmicroάτων και εκφραστικών ουσιαστικών όπως συγκίνηση λαχτάρα ευχαρίστηση microυστήριο αγάπη αλλά και microεθώ ανατριχιάζω

(ii) Οι πανάρχαιες ράτσες (laquoΟνόματα hellip ολόκληρουςraquo)Όλα αυτά αποκαλύπτουν την έντονη συναισθηmicroατική φόρτιση του συγγραφέα που δεν είναι πλαστή δεν είναι κατασκευασmicroένη αλλά αποτέλεσmicroα της επαναφοράς της σκέψης του σε αρχαίους πολιτισmicroούς σε λαούς και ράτσες που έσβησαν και σχεδόν ξεχάστηκαν ακόmicroα και από τους ίδιους τους πρόσφυγες Οι πρόσφυγες του 1922 προέρχονταν από περιοχές στις οποίες ήταν εγκατεστημένες ελληνικές φυλές από τα πανάρχαια χρόνια (Ίωνες Αιολείς και Δωριείς στα παράλια της Μ Ασίας) ή Έλληνες άποικοι (Βυζάντιο Πόντος κά) και επομένως ήταν απόγονοί τους Ο ίδιος όmicroως θαρρείς ότι αναβιώνει χαmicroένες πατρίδες και ελληνικά φύλα όπως τους Χετταίους τους Φρύγες τους Λυδούς τους Θράκες που ζουν και υπάρχουν (κατά το συγγραφέα) έστω και microέσα από τους απογόνους τους microεταφέροντας το αίmicroα και τα ονόmicroατά τους τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους στους πρόσφυγες Ο αφηγητής λοιπόν στα τίμια πρόσωπα των προσφύγων βλέπει την πορεία του ελληνισμού στους αιώνες βλέπει τη ράτσα του και την πατρίδα του Αναγνωρίζει πανάρχαιους λαούς που δε χάθηκαν αλλά αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες Αυτούς τους λαούς κουβαλούν μέσα τους οι πρόσφυγες Φανερά συναισθηmicroατική εκδήλωση που λειτουργεί στο βάθος της ψυχής του Ιωάννου και αναπαριστά την αλήθεια των πραγmicroάτων για microια microόνο στιγmicroή έστω και αν η ζωντανή πραγmicroατικότητα δεν επιβεβαιώνει απόλυτα τους συνειρmicroούς του συγγραφέα (και αν ακόmicroα δεν είναι πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια)

(iii) Η πατρίδαΗ ιδιαιτερότητα της έννοιας laquoπατρίδαraquo για τον κάθε άνθρωπο αλλά ξεχωριστά για τον Ιωάννου είναι τεράστια Ο αφηγητής αν και γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και μεγάλωσε ως παιδί προσφύγων θεωρεί πατρίδα του τη γη των πατέρων του την Ανατολική Θράκη από όπου ξενιτεύτηκαν οι γονείς του Έχει μπολιαστεί με την αγάπη για την laquoχαμένη πατρίδαraquo γιrsquo αυτό και βιώνει την κοινωνία των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ως δική του κοινωνία και λαχταρά το νόστο στα πάτρια εδάφη της Ανατολικής Θράκης Όπως ο ίδιος αναφέρει πατρίδα δεν είναι κατrsquo ανάγκην ο τόπος γέννησης αλλά προπάντων ο τόπος καταγωγής των προγόνων του έστω και αν δεν αξιώθηκε ποτέ να τον γνωρίσει Η άσβηστη και ισχυρότατη επιθυmicroία για επιστροφή και γνωριmicroία microε τα πάτρια εδάφη παραmicroένει (λαχτάρα) και η νοσταλγία είναι ακατάβλητο συναίσθηmicroα που ωθεί την ύπαρξη του συγγραφέα σε όλη του την πορεία Η διάσταση που προσδίδει ο Ιωάννου στον όρο laquoπατρίδαraquo η διαφοροποίηση δηλαδή της γενέτειρας γης από τον τόπο καταγωγής φαίνεται να έχει λησmicroονηθεί στις microέρες microας όπως και το συνολικότερο νόηmicroα της έννοιας Για τους σύγχρονους ανθρώπους η πατρίδα περιχαρακώνεται στα στενά πλαίσια του τόπου γέννησης ή έστω στη χώρα όπου ζώντας ως πολίτες microοιράζονται τους κοινούς ιστορικούς και πολιτισmicroικούς δεσmicroούς Η αναζήτηση της χαmicroένης - ξεχασmicroένης πατρίδας δε φαντάζει τόσο ισχυρή αφού όχι microόνο δεν αναζητούνται οι ξεχωριστές ρίζες του καθενός αλλά συνάmicroα microέσα σrsquo ένα πνεύmicroα παγκοσmicroιοποίησης αρχίζουν να χαλαρώνουν ολοένα και περισσότερο οι δεσmicroοί ακόmicroα και microε το χώρο γέννησης και διαβίωσης Ασφαλώς πρόκειται για σκληρή διαπίστωση που όmicroως επιβεβαιώνεται από την καθηmicroερινή πρακτική των σύγχρονων ανθρώπων που ίσως δεν έχουν δοκιmicroάσει την απώλεια της φυσικής τους πατρίδας για να επιβεβαιώσουν τον πόνο και το microάτωmicroα της ψυχής που προκαλεί και να δικαιολογήσουν την αγωνία τη λαχτάρα την ανίκητη επιθυmicroία όσων ανθρώπων (κυρίως προσφύγων) στερούνται την επαφή microε το ιδανικό της πατρίδας

13

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

(iv) Το αίμα (laquoΤο αίμα μου hellip λαχτάραraquo)Αντίστοιχα ισχυρή είναι η σηmicroασία της έννοιας laquoαίμαraquo στον Ιωάννου Με τη μεταφορά και ταυτόχρονα τον ιδωματισμό laquoΤο αίμα μου από κει μονάχα τραβάειraquo δηλώνει πως για τον ίδιο το αίμα νοείται ως microια ακατάβλητη εσωτερική φωνή που τον ωθεί νοσταλγικά προς τη χαmicroένη πατρίδα είναι ο οmicroφάλιος λώρος και ο συνεκτικός δεσmicroός που βρίσκεται σε λήθαργο και ενεργοποιείται κάθε φορά που ο συγγραφέας (αλλά και κάθε άνθρωπος) έρχεται σε επαφή microε έναν άνθρωπο της φυλής του της πατρίδας του Το κοινό αίmicroα που ρέει στις φλέβες των laquoοmicroοκαταγόmicroενωνraquo ανθρώπων λειτουργεί και θα λειτουργεί πάντα ως η δύναmicroη έλξης του ενός προς τον άλλον είναι η αόρατη δύναmicroη η ανεξάντλητη πηγή ενέργειας που πλησιάζει δυο πρόσφυγες και microέσα από την κοινή τους καταγωγή φορτίζονται συναισθηmicroατικά και επιχειρούν να διατηρήσουν όλα τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της φυλής τους προκειmicroένου να τα microεταφέρουν στους απογόνους τους Αυτό το αίμα ξυπνάει στην ψυχή του συγγραφέα σα ζεστό κύμα όταν του μιλά κάποιος και σκέφτεται ότι είναι δικός του άνθρωπος της φυλής του και συμπατριώτης του Έτσι οι συναντήσεις των προσφύγων ή των παιδιών τους φορτίζονται συναισθηματικά επειδή θυμίζουν την κοινή πατρίδα και καταγωγή και κυρίως την ιδιότητα του πρόσφυγα μέσα στον ξένο τόπο όπου καλούνται πια να ζήσουν

Γιrsquo αυτό και ο αφηγητής ndash συγγραφέας είναι πρόθυμος να απαρνηθεί τον τόπο όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε Για να πείσει μάλιστα εκφράζει το εξής επιχείρημα Ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνο απrsquo αυτά που τρώει και πίνει δηλ όχι μόνο από την υλική του υπόσταση αλλά και από την ψυχο-πνευματική Αν όντως υπήρχε μόνο η πρώτη τότε κι αυτός θα είχε πατρίδα του τη Θεσσαλονίκη αλλά τότε δε θα εξηγείτο η λαχτάρα του να επιστρέψει στην Ανατολική Θράκη

185 Η 4η ενότητα(i) Η παρέκβαση Οι επεμβάσεις των γραφειοκρατών (συμπάθεια vs οργή έκφραση αμφιθυμίας)Στην 4η ενότητα όmicroως έρχεται η απόλυτη αντίθεση στα θετικά συναισθήmicroατα που διατύπωσε ο συγγραφέας στις προηγούμενες παραγράφους Σε μια παρέκβαση ο αφηγητής με γλώσσα σκληρή και συναισθηματικά φορτισμένη καταφέρεται εναντίον των laquoεγκληματιών των γραφείωνraquo και όλους όσοι δυσκόλεψαν με τη στάση και τη συμπεριφορά τους την ενσωμάτωση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία και τους εξωθούν στη διχόνοια και τη μετανάστευση

Τη συmicroπάθεια για τους πρόσφυγες έρχεται να διαδεχτεί microια φυσιολογική και καθrsquo όλα αναmicroενόmicroενη οργή για την αντιmicroετώπιση που έτυχαν οι προσφυγικοί πληθυσmicroοί από την laquomicroητέρα - πατρίδαraquo Μέσα από σκληρές εκφράσεις όπως εγκληmicroατίες και εκmicroεταλλεύτηκαν ο Ιωάννου στηλιτεύει ανοιχτά και απροκάλυπτα τον ύποπτο ρόλο που διαδραmicroάτισαν απέναντι στους πρόσφυγες κάποιες αόρατες δυνάmicroεις εξουσίας κάποιες γραφειοκρατικές στενόmicroυαλες συνειδήσεις (χωρίς να τις κατονοmicroάζει) και τους οδήγησαν αρχικά στον εσωτερικό σπαραγmicroό και τη σφαγή και microετέπειτα ξανά στο δρόmicroο της ξενιτιάς και της microετανά-στευσης Ο Ιωάννου εισάγει λοιπόν στο κείmicroενο και την έννοια του laquomicroετανάστηraquo δίνοντας σηmicroασία κυρίως στην πολιτική microετανάστευση στην οποία υποχρεώθηκε microια microεγάλη microερίδα του πληθυσmicroού στις δεκαετίες του 50 και του 60 Ασφαλώς οι δύο έννοιες προσφυγιά και microετανάστευση έχουν εντελώς διαφορετική βάση και αφορmicroή όmicroως οι ευθύνες και τα βέλη του συγγραφέα εξακοντίζονται προς τη microητέρα - πατρίδα και τους εκφραστές της που (όπως πιστεύει ο συγγραφέας) έδειξαν αστοργία και αδιαφορία για τα προβλήmicroατα των προσφύγων και προτίmicroησαν αντί για την πλήρη ενωμάτωσή τους την εύκολη λύση της microετανάστευσης που αποτέλεσε φαινόmicroενο ιδιαίτερα διαδεδοmicroένο για τον Ελληνισmicroό αφού ξεκινάει από τα πανάρχαια χρόνια (microετακίνηση ελληνικών φύλων) και φτάνει microέχρι και τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου

(ii) Η αλληλεγγύη του συγγραφέα με τους πρόσφυγες (laquoΚάθε φορά hellip παρέες τουςraquo)Έτσι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωρίζοντας ότι τον διακρίνουν ευγενή αισθήmicroατα απέναντι στους πρόσφυγες τους παρακολουθεί να τον χαιρετούν χωρίς να παραξενεύονται παρόλο που δεν τον γνωρίζουν Είναι όmicroως το κοινό αίmicroα οι αγνές προθέσεις οι όmicroοιες προσδοκίες που τον φέρνουν κοντά microαζί τους αλλά συγχρόνως και το σπάνιο ήθος η εντιmicroότητα η καθαρότητα ψυχής η ευγένεια η ανθρωπιά που χαρακτήριζε και χαρακτηρίζει ανέκαθεν τους κατατρεγmicroένους ανθρώπους και επιβάλλει microια τέτοιου είδους συmicroπερι-φορά στον συνάνθρωπο

186 Η 5η ενότητα

14

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

(i) Η αλλοτρίωση ndash Η αναχώρησηΣτην 5η ενότητα ο Ιωάννου στην πορεία των σκέψεών του για τον προσφυγικό πληθυσmicroό έρχεται αντιmicroέ-τωπος microε το οξύ πρόβληmicroα της microοναξιάς που το θεωρεί ένα στοιχείο που ενθαρρύνει αυξάνει τροφοδοτεί την έννοια της προσφυγιάς στο σύγχρονο τρόπο ζωής της Θεσσαλονίκης Με τις δηλωτικές λέξεις ολοmicroό-ναχος παντάξενος χάνοmicroαι στις microεγάλες αρτηρίες επιχειρεί να εmicroφανίσει την αλλοτρίωση τη microετάλ-λαξη τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην σύγχρονη microεγαλούπολη και καθιστούν το συγγραφέα (αλλά και κάθε πρόσφυγα) ξένο microέσα στην ίδια του την πόλη ξένο ανάmicroεσα σε χιλιάδες ξένους έρηmicroη ψυχή χωρίς πιθανότητα επικοινωνίας microε το συνάνθρωπο

(ii) Η παραίσθησηΟ σύγχρονος τρόπος ζωής δηλώνεται από τις microεγάλες αρτηρίες από τα αυτοκίνητα από το πλήθος από τις microηχανές ενώ microε την επιτυχηmicroένη παροmicroοίωση των οδικών αρτηριών microε τις αρτηρίες του αίmicroατος όπου κινούνται ταχύτατα ερυθρά και λευκά αιmicroοσφαίρια δηλ άνθρωποι αδιάφοροι και βιαστικοί καταφέρνει ο Ιωάννου να πετύχει την αντιπαραβολή ανάmicroεσα στο ταπεινό αλλά φιλόξενο εκείνο καφενείο της 1ης ενότητας το οποίο ήταν ο χώρος της ανθρώπινης ζεστασιάς και επικοινωνίας (σύμβολο της συνοχής) microε τις σύγχρονες αρτηρίες που ανάγονται σε χώρο αποmicroάκρυνσης αποξένωσης αποmicroόνωσης των ανθρώπινων ψυχών

(iii) Η σκιώδης παρουσία των προγόνωνΜέσα στο κλίmicroα αποmicroόνωσης και απογοήτευσης του σύγχρονου τρόπου ζωής όmicroως ο Ιωάννου νιώθει βαθιά microέσα στην ψυχή του την έντονη παρουσία των προγόνων microιας microαζικής δύναmicroης που έρχεται microε όλα τα πολιτιστικά στοιχεία και τις λαϊκές δοξασίες της να τον συνεπάρει και να εγκατασταθεί στα βάθη της ψυχής του

Είναι ασφαλώς η microοναδική δύναmicroη στήριξης για τον άνθρωπο - Ιωάννου γιατί microόνο microε την ενδοσκόπηση microε τη στροφή στα βάθη της ψυχής του όπου φωλιάζουν οι πρόγονοι microπορεί να αντισταθεί στην εξωτερική πραγmicroατικότητα που εmicroφανίζεται δυσοίωνη και απογοητευτική Μια πραγmicroατικότητα που δηmicroιουρ-γεί δυνατά παράπονα στον αφηγητή εφόσον διαπιστώνει όχι microόνο την καθηmicroερινή ανυπαρξία σχέσεων αλλά συγχρόνως την επιφυλακτικότητα την απουσία θέλησης για επαφή τη στροφή στον ατοmicroικισmicroό την αποστασιοποίηση από το σύνολο για να δικαιολογηθούν (κατά την γνώmicroη του) οι ηθικές ή άλλες παρεκκλίσεις Οι σύγχρονοι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τις προφάσεις πολιτισmicroού όπως χαρακτηριστικά αναφέρει (laquoπροφάσεις πολιτισμού για να διευκολύνονται οι αταξίεςraquo) όχι microόνο γιατί επιθυmicroούν την ιδιοτελή ατοmicroική και microόνο πρόοδο αλλά κυρίως γιατί δεν microπορούν να νιώσουν την δύναmicroη της ράτσας των προγόνων της πατρίδας ή οποιουδήποτε άλλου συνεκτικού δεσmicroού που πλησιάζει τους ανθρώπους που εξοmicroαλύνει τις σχέσεις τους που διατηρεί την αγνότητα και την ντοmicroπροσύνη της ύπαρξής τους Ίσως λοιπόν η στροφή στην αποmicroόνωση και τη microοναξιά να είναι και λύση ανάγκης εφόσον οι αδύναmicroοι άνθρωποι αδυνατούν να νιώσουν το συλλογικό πνεύmicroα την αξία της προσφοράς και της επικοινωνίας microε τον οmicroόφυλο άνθρωπο

Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάμεσα στους πρόσφυγες Είναι λογικό να αισθάνεται έτσι και να επιθυμεί διακαώς την επιστροφή στην πατρίδα του ή τουλάχιστον τη διαμονή του σε προσφυγικούς συνοικισμούς Είναι παιδί προσφύγων και συνεπώς οι γονείς του του έχουν μεταλαμπαδεύσει τη νοσταλγία για τον τόπο του αλλά και την αγάπη για τους ομοίους του Πέραν αυτού όμως η οπτική του έχει και αντικειμενική διάσταση δηλ η αλλοτρίωση των αστών αποτελεί πραγματικότητα και μάλιστα τόσο σκληρή όσο αντιπαραβάλλεται με τη ζεστασιά την ανθρωπιά και τη συνοχή των προσφύγων

(iv) Οι δύο εικόνεςα Ο συλλογισμένος διαβάτης στους άξενους δρόμους της πόλης μέσα στο πλήθοςβ Ο σκυμμένος στο έδαφος αφηγητής που αφήνει να περάσει από πάνω του το laquoβουβό ποτάμι των προγόνων τουraquo

187 Η 6η ενότηταΟι τρεις τελευταίες γραmicromicroές του κειmicroένου επαναφέρουν τη σκέψη και την αναζήτηση του συγγραφέα εκεί από όπου ξεκίνησε στον πόθο και τη λαχτάρα στη θετική ζήλια για τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο τους δεmicroένοι microε τα πρόσωπα και τις καταστάσεις που βιώνουν ίσως στερηmicroένη από αγαθά αλλά σίγουρα πιο αυθεντική ζωή Γιrsquo αυτό η ευχή του συγγραφέα δηλώνει και την προσωπική του επιθυmicroία δηλ ότι είναι προτιmicroότερο να ζει κανείς microέσα σrsquo έναν

15

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

προσφυγικό συνοικισmicroό όπου οι συνάνθρωποι είναι της ίδιας ράτσας έχουν τις ίδιες ανησυχίες και προσδοκίες παρά στην εξοντωτική ανωνυmicroία του τεράστιου πλήθους όπου οι δεσmicroοί αίmicroατος είναι παντελώς ανύπαρκτοι Το απόφθεγmicroα του Ιωάννου διατρανώνει την αξία του ανθρώπινου δεσmicroού της διατήρησης του αίmicroατος και της ράτσας που δεδοmicroένα είναι η δύσκολη απαίτηση της ανθρώπινης ζωής ενώ καταβαραθρώνει τη microοναξιά την αδιαφορία τον εγωκεντρισmicroό που τείνουν να microετατρέψουν τη σύγχρονη ζωή σε καθεστώς microονάδων ατόmicroων και όχι πραγmicroατικού ενιαίου και αδιαίρετου συνόλου

Στην παράγραφο αυτή ο αφηγητής θίγει άμεσα ανάγλυφα παραστατικά και πολύ περιεκτικά την αλλοτρίωση των ανθρώπων στις σύγχρονες πόλεις Η αδιαφορία για το συνάνθρωπο πολύ περισσότερο αν πρόκειται για πρόσφυγα η έλλειψη επικοινωνίας η αποξένωση των ανθρώπων σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό των αξιών και την ηθική αταξία αποδίδουν την έννοια της αλλοτρίωσης Τα στοιχεία αυτά όμως προσβάλλουν βάναυσα το σύγχρονο πολιτισμό και γιrsquo αυτό ο αφηγητής τον σαρκάζει και το απορρίπτει

19 Τελικά συμπεράσματαΗ προσπάθεια του Γ Ι να αποθησαυρίσει και να προβάλει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ιστορικής φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης εφοδιάζει τους αναγνώστες του με την απαιτούμενη ευαισθησία και τους τροφοδοτεί με άφθονα ερεθίσματα για νέες ανιχνεύσεις στους δημιουργικούς δρόμους που χάραξε και άνοιξε με το έργο του

20 Συνολική θεώρηση

Το βιωματικό υλικό Το αφηγηματικό υλικό Το εθνογραφικό ndash γεωγραφικό ndash ιστορικό

υλικό- Η προσφυγική καταγωγή του αφηγητή- Η καταγωγή από τη Θράκη- Η γέννηση στη Θεσσαλονίκη- Η μοναχική ζωή στην πόλη- Η γνώση των θρησκευτικών εθίμων και των λαϊκών δοξασιών- Η ιστορική κατάρτιση του αφηγητή

- Η προσφυγιά- Η μετανάστευση- Η βιολογική και πολιτισμική καταγωγή του ανθρώπου- Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας προσφύγων- Οι τόποι καταγωγής και τα τοπωνύμια- Τα ονόματα αρχαίων λαών που ζούσαν στους τόπους των προσφύγων

Β ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ1 Τι νόημα προσδίδει ο αφηγητής στους όρους

laquoπρόσφυγεςraquo laquoράτσαraquo laquoπατρίδαraquo Πιστεύετε πως το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο υφίσταται στις μέρες μας ή έχει τροποποιηθεί

2 Στο κείμενο ο αφηγητής κινείται σε δύο διαφορετικές ανθρώπινες κοινότητες τους ανθρώπους της πόλης και τους πρόσφυγες Πώς αντιμετωπίζει τους κόσμους αυτούς (αrsquo Ποια είναι εκείνα τα σημεία όπου αυτοβιογραφείται βrsquo Τι τον ωθεί να μιλά με συγκίνηση για επιστροφή laquoεπιτέλους στην πατρίδαraquo ενώ βρίσκεται ήδη στον τόπο που γεννήθηκε)

3 Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική Το πρώτο χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους κα να συνεχίσεις το έργο του Το τρίτο σου χρέος να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει

Γ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΕ

16

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

1 Ο εξοmicroολογητικός προσωπικός τόνος χαρακτηρίζει συχνά το έργο του Ιωάννου Σε ποια σηmicroεία του κειμένου microπορείτε να τον επισηmicroάνετε

2 Το έργο του Ιωάννου αποπνέει την έντονη αίσθηση microιας χαmicroένης ζωής microέσα σε microια σύγχρονη microεγαλούπολη microε microεγάλη ιστορία Ποια βιώmicroατα του συγγραφέα microπορεί να συνέβαλαν κατά τη γνώmicroη σας σrsquo αυτή την αίσθηση

3 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου laquoάλλοτε πλησιάζουν τον άmicroορφο microονόλογο [hellip] άλλοτε υποδύονται το δοκίmicroιο άλλοτε πάλι εmicroφανίζονται ως παραδοσιακά διηγήmicroαταraquo Να δώσετε microερικά παραδείγ-microατα microέσα από το κείμενο από τα οποία να φαίνονται οι διαφορετικές microορφές γραφής του

4 Τα πεζογραφήmicroατα του Ιωάννου θεωρήθηκαν ως microια φυλετική και ιστορική συνείδηση της πόλης του της Θεσσαλονίκης Να γράψετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση

5 laquoΗ αφηγηmicroατική ύλη των πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου laquoθησαυρίστηκεraquo microε δύο κυρίως laquoόργαναraquo τη microνήmicroη και την παρατήρησηraquo Με τη βοήθεια του κειμένου να προσπαθήσετε να διακρίνετε τι laquoθυmicroάταιraquo και τι laquoπαρατηρείraquo συνήθως ο συγγραφέας

6 Ο συγγραφέας εστιάζει συχνά το ενδιαφέρον του στα παιδιά Ποιες πτυχές της παιδικής ηλικίας και της παιδικής προσωπικότητας πιστεύετε ότι προβάλλει περισσότερο Να απαντήσετε σε αναφορά microε τα διηγήmicroατα που ανθολογούνται στο βιβλίο σας

7 Ποιες εικόνες της καθηmicroερινής ζωής αποτελούν την αφόρmicroηση του πεζογραφήmicroατος Ποιο είναι το θεmicroατικό του κέντρο

8 Θα microπορούσατε να χαρακτηρίσετε το συγκεκριmicroένο αφήγηmicroα ως microια microικρογραφία της καθηmicroερινότητας και του περίγυρου Να αιτιολογήσετε τη γνώmicroη σας

9 Ο συγγραφέας αρέσκεται στην περιγραφή του συγκεκριmicroένου ενδιαφέρεται για τη λεπτοmicroέρεια Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου χρησιmicroοποιείται εντονότερα αυτή η τεχνική

10 Να βρείτε microερικά από τα εκφραστικά microέσα τρόπους του κειmicroένου που επιτρέπουν να χαρακτηρίσουmicroε τη γραφή του συγγραφέα ευαίσθητη αλλά όχι microελοδραmicroατική

11 Ο συγγραφέας κινείται ανάmicroεσα σε δύο διαφορετικούς κόσmicroους εκείνον της πόλης και εκείνον των προσφύγων Πώς περιγράφει τον καθένα από αυτούς Ποιες αντιθέσεις microπορείτε να εντοπίσετε στα χαρακτηριστικά τους

12 Η δοmicroή της αφήγησης είναι κυκλική και το κεντρικό θέmicroα της αφήγησης παρουσιάζεται αδιάσπαστο Πώς διαπιστώνεται αυτό

13 Πιστεύετε ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει εξατοmicroικευmicroένο χαρακτήρα στις παρατηρήσεις και στις απόψεις του αφηγητή Να δικαιολογήσετε τη θέση σας

14 Χαρακτηριστικό αρκετών πεζογραφηmicroάτων του Ιωάννου είναι ο microικροπερίοδος λόγος και η απλή καθηmicroερινή γλώσσα Να επισηmicroάνετε στο εξεταζόmicroενο αφήγηmicroα χωρία που επαληθεύουν την παραπάνω άποψη

15 Ποιες παρατηρήσεις κάνει στην πρώτη παράγραφο του πεζογραφήmicroατος ο συγγραφέας Ποιες σκέψεις διατυπώνει

16 Ο αφηγητής νιώθει την ανάγκη να βρίσκεται ανάmicroεσα στους πρόσφυγες Πώς ερmicroηνεύει ο ίδιος αυτή του τη λαχτάρα Πώς την κατανοείτε εσείς

17

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

17 laquoΘαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδαraquo Σε ποια επιστροφή αναφέρεται microrsquo αυτά τα λόγια ο αφηγητής

18 Πώς αντιmicroετώπισε τους πρόσφυγες ο γηγενής πληθυσmicroός Ποιο microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα θίγεται έmicromicroεσα εδώ

19 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

20 Να αποδώσετε σύντοmicroα microε δικά σας λόγια τη βασική εικόνα της παραγράφου laquoΟλοmicroόναχος ξένος παντάξενος hellip παραπονιάρικο βόmicroβοraquo Πώς συνδέεται microε το υπόλοιπο πεζογράφηmicroα

21 Ποιο είναι το παράπονο που εκφράζει ο αφηγητής στο τέλος του πεζογραφήmicroατος και σε ποιο πρόβληmicroα των σύγχρονων πόλεων αναφέρεται

22 Ο αφηγητής microοιάζει ενσωmicroατωmicroένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του Σε ποια σηmicroεία του κειmicroένου προβάλλεται περισσότερο κατά τη γνώmicroη σας αυτό Πού πιστεύετε ότι οφείλεται

23 Ποια χαρακτηριστικά αποδίδει στους πρόσφυγες ο αφηγητής και ποια στους ανθρώπους των σύγχρονων πόλεων και στον πολιτισmicroό τους

24 laquoΤο αίmicroα microου hellipόλη αυτή η λαχτάραraquo Να σχολιάσετε το απόσπασmicroα

25 Ποια προβλήmicroατα του laquoπολιτισmicroούraquo microας φέρνει στο προσκήνιο ο αφηγητής microέσα από τις παρατηρήσεις και τα παράπονα που εκφράζει στο πεζογράφηmicroα

Γ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Πώς παρουσιάζονται οι πρόσφυγες στα δύο κείμενα Ποια τα προβλήματά τους Βλέπετε κοινά στοιχεία με το πεζογράφημα του Ιωάννου

(Α)laquoΜείναμε στην προσφυγική συνοικία Χωράφια Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα αλλά ένα δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα που ήταν εξαθλίωση Προσφυγικός συνοικισμός πείνα αρρώστιες και δυστυχία Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά έμειναν στάσιμοι Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μαςraquo (μαρτυρία Τ Κακλαμάνου)

(Β)Θέματα Προσομοίωσης Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Θεωρητικής

ΚατεύθυνσηςΓιώργος Ιωάννου Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς

ΘΕΜΑΤΑ1 Επιδράσεις στο έργο του Ιωάννου εκτός των άλλων έχουν ασκήσει το λογοτεχνικό περιβάλλον της laquoΣχολής της Θεσσαλονίκηςraquo και η πεζογραφία του Αλ Παπαδιαμάντη Επαληθεύστε αυτές τις επιρροές με παραδείγματα από το κείμενο

2 laquoΓράφοντας σκέφτομαι πλάναraquo ισχυριζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας Πώς επιβεβαιώνεται στο κείμενο η παραπάνω παρατήρηση

18

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

3 α Τι έχετε να παρατηρήσετε για το είδος του αφηγητή και το είδος της εστίασης

β Να βρείτε τρεις (3) διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά

4 Να σχολιάσετε τις φράσεις laquoΟνόmicroατα από σβησmicroένους τάχα λαούς και χώρες δειλιάζουν microέσα στο νου Το αίmicroα microου από κει microονάχα τραβάει hellip Τους πληροφορεί το αίmicroα τους για microένα όπως και το δικό microου microε κάνει να τους κατέχω ολόκληρουςraquo

5 Αφού μελετήσετε συγκριτικά το παρακάτω απόσπασμα με το δοθέν κείμενο του Ιωάννου να ασχοληθείτε με τα εξής α Πώς αντιμετωπίζει ο αφηγητής στο πεζογράφημα του Ιωάννου και ο κύριος Μ το θέμα της προσφυγιάςβ Πώς αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία και στα δύο κείμενα τους πρόσφυγες

Με το λεωφορείο

Στο παρακάτω διήγημα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Τ Καλούτσα Το καινούριο αμάξι (1995) ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ στη Θεσσαλονίκη παρατηρεί τους συνεπιβάτες του στο αστικό λεωφορείο οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι πρόσφυγες

Τηλεφώνησε στη γυναίκα του ότι λόγω μιας ξαφνικής βλάβης που έπαθε το αμάξι τους -είχε σπάσει η ντίζα του συμπλέκτη- θα πήγαινε με το λεωφορείο Λίγο αργότερα ο κύριος Μ αστυνομικός διευθυντής των ΜΑΤ που διένυε το μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών του διακοπών ξεκινούσε μες στο καταμεσήμερο για το παραθαλάσσιο προάστιο στ ανατολικά της πόλης Στην αφετηρία ο υπάλληλος υπομειδιώντας σαρκαστικά του έκανε νόημα να στριμωχτεί στην ουρά όπου τον πήρε αμέσως σβάρνα ένα πολυθόρυβο τσούρμο ανθρώπων Ο κύριος Μ που είχε πολλά χρόνια να πατήσει το πόδι του σε λεωφορείο αυτής της γραμμής ένιωσε τον εαυτό του να υφαρπάζεται ν ανυψώνεται από να δυνατό κύμα και τέλος να ξεβράζεται ζουλιγμένος στη μέση του ανθρωποσωρού μπροστά στον εισπράχτορα Έπιασε το αυτί του τη σιγανή φωνή μιας γυναίκας που παραπονιόταν δίπλα του πως οι μυρωδιές του ιδρώτα τής έφερναν ξινίλα κι έβαλε το χέρι του πάνω στις μεγάλες στάμπες που είχαν ποτίσει το πουκάμισό του σα να θελε να τις κρύψει Μετά το πρώτο ξάφνιασμα άρχισε τις σκέψεις Όλο αυτό το ανθρωπολόι γύρω του το αποτελούσαν χωρίς αμφιβολία πρόσφυγες Τους γνώριζε από την κοψιά τους διάβαζε τις φάτσες τους άκουγε τις φωνές τους Τον έσπρωξαν κι άλλο και προχώρησε στο βάθος Πήρε το μάτι του μια άδεια θέση βιάστηκε να κάτσει αλλά την τελευταία στιγμή είδε πεταγμένο πάνω στο κάθισμα ένα τσαλακωμένο πεντακοσάρικο laquoΚάθονταιraquo του είπε κοφτά ένας τύπος με τετράγωνο σαγόνι Χειρονομούσε σ ένα φίλο του πίσω του κι εκείνος τού έγνεφε συνωμοτικά Ο κύριος Μ κούνησε το κεφάλι του και κρεμάστηκε από τα λουριά πάνω από την καπαρωμένη θέση Του ερχόταν να γελάσει

Σκέφτηκε το μάκρος της διαδρομής και τα γόνατά του λύγισαν Θα μπορούσε ασφαλώς να επικαλεστεί την κοινή λογική ή οτιδήποτε άλλο (κάτι θα έβρισκε) για να αποδείξει στον τύπο με το ταυρίσιο κορμί ότι αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό Κάποιος άλλος στη θέση του μπορεί και να νευρίαζε ή στην ανάγκη να έκανε ακόμα και χρήση του αξιώματος του όμως ο κύριος Μ μόνο που του πέρασε αυτή η σκέψη ένιωσε αλλεργία Ποτέ δε θα έπεφτε τόσο χαμηλά Στο κάτω κάτω έβρισκε τη συμπεριφορά του πρόσφυγα γνήσια ρωμέικη και μάλλον διασκεδαστική [] Έτσι περίμενε υπομονετικά κι όταν ο χοντρολαίμης φίλος του εμφανίστηκε παραμέρισε για να καθίσει κι ας ήταν αρκετά χρόνια νεότερός του Σε λίγο ξεκίνησαν Μπροστά του στο σημείο που βρισκόταν η φυσούνα του λεωφορείου μια ζωηρή παρέα νεαρών σχημάτιζε κύκλο Μελετούσε τα ρούχα τους τις κινήσεις τις εκφράσεις του προσώπου τους που άλλαζαν διαρκώς Οι περισσότεροι φορούσαν φτηνά πουκάμισα σκούρα ή πολύχρωμα που κρέμονταν έξω από τα παντελόνια ή τα φαρδιά σαλβάρια τους μακό σταμπωτά μπλουζάκια και ξώφτερνα πέδιλα ή σαγιονάρες Πιαστήκανε στις πλάκες και τα χωρατά Ένα τεράστιο μαγνητόφωνο που κουβαλούσε κάποιος στον ώμο του έπαιζε σαν δαιμονισμένο αμερικάνικη χορευτική μουσική [] Από πού είχαν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα παιδιά αυτός ο καινούριος κόσμος αναρωτιόταν συχνά Πολλούς τους φόβιζε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια Άλλοι πάλι λέγαν πως ήταν

19

φυσιολογικά αναμενόμενο αυτό το ορμητικό προσφυγικό ξέσπασμα ύστερα από τις αλλαγές και όλη την ανακατωσιά στις ανατολικές χώρες Πιο αναμενόμενο μάλιστα από άλλοτε - γιατί δεν ήταν βέβαια ιστορικά άγνωστο το φαινόμενο Το θέμα ωστόσο ήταν άλλο σκεφτόταν ο κύριος Μ που παρακολουθούσε τα γεγονότα ως θεατής και δε διέθετε κανένα άλλο ιδιαίτερο τεκμήριο φυλετικής συγγένειας μαζί τους Ποιος ή ποιοι μπόρεσαν να ψυχανεμιστούν όταν έπρεπε τις συνέπειες ώστε να προλάβουν έγκαιρα να κάνουν κάτι Κι αυτά που έγιναν έστω μετά ήταν όσα έπρεπε να γίνουν Και τι θα γινόταν τώρα με αυτά τα παιδιά που ψάχναν στα τυφλά μια θέση στον ήλιο μια δουλειά μια ταυτότητα Έβλεπε το προσφυγικό κύμα που φούσκωνε κι έσκαζε γλείφοντας τις παρυφές της πόλης μα σταματούσε εκεί χωρίς να καταφέρνει να γλιστρήσει και στο εσωτερικό της στη ζωή της Η κοινωνία αυτής της πόλης έμοιαζε να περιφρουρεί ζηλότυπα τα άδυτά της ενώ κρατούσε για τους πρόσφυγες κλειστή ακόμα και την πίσω πόρτα Στη γειτονιά του είχανε πιάσει όλα τα υπόγεια μέχρι και το ρημαδιακό της γωνίας με τους μισογκρεμισμένους σοβάδες και αργά το σούρουπο βγάζαν στο κατώφλι τους μια δυο καρέκλες ή κάθονταν στο κότσι δίπλα στο πεζοδρόμιο και κουβέντιαζαν ώρες ατέλειωτες για χαμαλοδουλειές Αν πέρναγες από μπροστά τους σε κοίταζαν στα μάτια κι έλεγαν πρώτοι laquoκαλησπέραraquo Συχνά πίσω από τα μισόκλειστα παράθυρα των σπιτιών τους ανέβαινε ένας σκοπός λυπητερός -τραγουδούσαν οι ίδιοι- ή έβαζαν στο πικάπ ένα αλέγρο ρώσικο τραγούδι Από τα δωμάτια όπου κοίμιζαν τα παιδιά τους αναδινόταν μια βαριά μυρωδιά υγρασίας και μούχλας Κάποτε θυμόταν ο κύριος Μ έμενε κι εκείνος σε μια υπόγεια πατωμένη κάμαρη που μύριζε μούχλα Στο μεταξύ όμως η ελληνική κοινωνία είχε αλλάξει και μόνο αυτοί μοιάζανε τώρα σαν να μην το είχανε πάρει χαμπάρι Δημιούργησαν τη νέα φτωχολογιάbull μπαίναν και στοιβάζονταν στ ανήλια υπόγεια και τις χθαμαλές κάμαρες του αλλοτινού καιρού απ όπου λίγο πολύ τα είχαν καταφέρει να ξεγλιστρήσουν οι ντόπιοι[hellip] Κρεμασμένος πάνω από τους ώμους του χοντρολαίμη πρόσφυγα με το βλέμμα του να βουτάει στο πράσινο της Γεωργικής Σχολής ο κύριος Μ συλλογιζόταν τι έπρεπε να γίνει Δεν είχε έτοιμη καμιά μαγική συνταγή αλλά ήξερε πως έπρεπε να βρεθεί μια λύση Οι άνθρωποι αυτοί έρχονταν σε μια χώρα που την έβλεπαν σαν πατρίδα τους και λίγο πολύ σαν επίγειο παράδεισοbull οι συνθήκες όμως που αντιμετώπιζαν τους έσπρωχναν συχνά στην απόγνωση την πορνεία τα ναρκωτικά Δεν του άρεσε καθόλου να τους βλέπει γύρω του παρατημένους στο έλεος της τύχης τους κακοπαθημένους ή κυνηγημένους [] Μήπως παραήταν καλοπροαίρετος αναρωτήθηκε και τίναξε με μια κίνηση το κεφάλι του προς τα πίσω Ίσως με όλη την κούρασή του πάντως ένιωθε άνετα ανάμεσά τους υπομένοντας ευχάριστα την ασταμάτητη βαβούρα τους Ένας νεαρός προωθήθηκε δίπλα του με δυο κοπέλες να τον ακολουθούν [hellip] Δεν μπόρεσε να μη θυμηθεί εδώ τα λόγια ενός παλιότερου σοφού κυβερνήτη του έθνους που είχε πει μιλώντας πάλι για τους πρόσφυγες πως αποτελούν πληθυσμό που διαθέτει laquoυπέροχο ανθρώπινο υλικόraquo Ναι συμφωνούσε κι αυτός ασφαλώς θα τα κατάφερναν Είχανε κάτι από την αρετή των προγόνων μέσα τους αυτά τα παιδιά Είχαν τη νιότη και την υγεία ας έκρυβαν τ αθλητικά κορμιά τους μέσα σε άβολα ρούχα Ενώ αυτός είχε αρχίσει να κάνει στομάχι Το κοίταξε μια στιγμή μελαγχολικά περνώντας το χέρι του ανάλαφρα πάνω του κι αποφάσισε να μη φάει το μεσημέρι θα άρχιζε δίαιτα [] Έπειτα από στάσεις κατέβηκε Η θορυβώδης παρέα θα συνέχιζε την πορεία της Το πουκάμισό του ήταν μούσκεμα στον ιδρώτα Μόλις πάτησε το πόδι του στη γη κάτι απασφαλίστηκε μέσα του Χαλάρωσε Έτσι ένιωθε τη στιγμή που έμενε μόνος του αποχωρώντας από το γραφείο του Το κακό ήταν πως όταν βρισκόταν με κόσμο τον πλάκωνε ένα σφίξιμο κι ένιωθε μονίμως σα να ταν εν υπηρεσία - κι ας είχε άδεια όπως τώρα Ένα πράγμα ακατανόητο που δεν μπορούσε να το κοντρολάρει λες και βρισκόταν σε διαρκή επιφυλακή Τέλος πάντων Προχώρησε μέσα απ την πλατεία ατενίζοντας την άπλα της θάλασσας - ακύμαντο μπλε ως εκεί που έφτανε το μάτι Έφτασε στο ισόγειο διαμερισματάκι του -δυο καμαρούλες όλο κι όλο- με μια μικρούλα αυλή μπροστά και σωριάστηκε ψόφιος σε μια καρέκλα κάτω από τον ίσκιο της μιμόζας Πήρε μια δυο βαθιές ανάσεςbull αυτό που τον ανακούφιζε εδώ ήταν ο αέρας Η γυναίκα του βγήκε και τον χαιρέτησε Ένας γέρος εμφανίστηκε καμπουριασμένος μπρος στην πόρτα του laquoΤι δέντρο είν αυτόraquo τον ρώτησε laquoΜιμόζαraquo Ο γέρος δεν είχε ακούσει κι αναγκάστηκε να το επαναλάβει laquoΝόμιζα πως ήταν ελιάraquo του είπε ο γέρος laquoΜυρίζει όμορφαraquo πρόσθεσε μετά Τον έβλεπε που το παρατηρούσε με προσοχή Το δέντρο είχε ξεπεταχτεί σαν από θαύμα σε ένα παρτέρι ενάμισι μέτρο Ποτέ δεν είχε φανταστεί ότι θα ψήλωνε τόσοbull φορτωμένο ανθούς έγερνε πιο βαρύ από τη μια μπάντα έτοιμο να ξηλώσει το κάγκελο του φράχτη laquoΤα λουλούδια του είναι κίτριναraquo μουρμούρισε ο γέρος laquoΕίχατε τέτοια στα δικά σας χώματαraquo τον ρώτησε γιατί κατάλαβε αμέσως πως ήταν πρόσφυγας Απ το θλιμμένο βλέμμα του το κατάλαβε που τον έτρωγε μια κρυφή νοσταλγία

20

laquoΚαράμισιraquo ψέλλισε αργά με αφηρημένο ύφος ο γέρος προφέροντας έντονα παχύ το σίγμα Με σπασμένη προφορά άρχισε να του εξηγεί πως τα φύλλα του μοιάζαν σαν της πορτοκαλιάς μόνο που ήταν λίγο πιο γυαλιστερά Ο κορμός του όχι πολύ μεγάλος σαν της μηλιάς και τα λουλούδια του άσπρα μικρά και μυρωμένα Φέραν κι εδώ του είπε να σπείρουν Τέτοια εποχή ο καρπός του γινόταν σαν το βυσσινοκέρασο Τα στέγνωναν εκεί τα ξέραιναν και τα πουλούσαν Αλλά εδώ τα δέντρα χαλάσανεbull τα έφαγε το σκουλήκι το έντομο Φαινόταν σα να μιλούσε μόνος του ανοιγοκλείνοντας τα ξέθωρα γαλάζια μάτια του όπου ο κύριος Μ ήταν σε θέση να διακρίνει ένα κομμάτι από το άλλο γαλάζιο που κρύβει μέσα του κάθε άνθρωπος τσαλαπατημένο Σταμάτησε απότομα σα να χε ήδη πει πολλά laquoΈλα μέσα να κάτσεις παππού να πιεις καφέraquo του πρότεινε κι εκείνος αρνήθηκε Πήγε μόνο να τσακίσει ένα κλαδάκι κι ο κύριος Μ τον παρότρυνε ευγενικά να το κάμει Ο γέρος έφερε το κλαδάκι στη μύτη του Μετά κουνώντας αργά το κεφάλι του και μ ένα ευχαριστημένο ύφος συνέχισε το δρόμο του Ο κύριος Μ τον παρακολουθούσε ώσπου μάκρυνε σκυφτός κι έστριψε στη γωνία Του θύμιζε μια φωτογραφία που είχε δει στις εφημερίδες ένας γέροντας ξεριζωμένος από το Σοχούμι της Γεωργίας που κουβαλούσε όλα τα υπάρχοντά του -μια βαλίτσα κι ένα στρώμα στην πλάτη του- κι είχε διπλωθεί το σώμα του από το βάρος Είπε στη γυναίκα του να μην του ετοιμάσει τραπέζι γιατί δεν πεινούσε Επιθεωρώντας μελαγχολικά το στενό παρτέρι στη βάση της μιμόζας σκεφτόταν να πάρει έναν υπνάκο και να σηκωθεί μετά να φροντίσει τα λουλούδια του

21

Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Εργασία Να βρείτε τρεις (3) τουλάχιστον ομοιότητες περιεχομένου και δύο (2) τουλάχιστον κοινές αφηγηματικές τεχνικές ανάμεσα στα δύο κείμενα

Το 1955 στην Τούμπα ήταν όλο παράγκες ξύλινες και παρόμοια χαμόσπιτα με σκεπές από τενεκέδες ή κεραμίδια και μικρές ασπρισμένες αυλές Αστραφτοκοπούσε ο ασβέστης και η πάστρα μέσα σε κείνη τη μουντάδα Για στολίδια είχανε γλάστρες με σκουλαρικιές με μπιγκόνιες και με γεράνια και στο χώμα φυτεμένα λουλούδια και δέντρα Πιο πολύ ακακίες Ή καμιά καϊσιά με κείνα τα καΐσια τα μεγάλα τα ζουμερά που το άρωμά τους μας μεθούσε και τα κουκούτσια τους τα τσακίζαμε ανάμεσα στις πέτρες και τα τρώγαμε με λαχτάρα Είχανε και μουριές για τον παχύ τους ίσκιο το καλοκαίρι πέφτανε καταγής τα μούρα και μαυροκοκινίζανε οι αυλές και πλάκωναν οι μέλισσες που με το βουητό και τις τσιμπιές τους δεν αφήνανε σε ησυχία τον κόσμο Μερικοί φυτεύανε και λεμονιές σε μεγάλα βαρέλια και τις κουκουλώνανε τη βαρυχειμωνιά με τσουβάλια ή με χοντρά νάυλον για να μην καούνε μια και το ψυχρό κλίμα της Βορείου Ελλάδος δεν σήκωνε τέτοια δέντρα ευαίσθητα Ήταν και τα λεμόνια ακριβά και πολλές φορές δυσεύρετα Όλα φτωχικά και ταπεινά μα περιποιημένα και ανοιχτόκαρδα Κάθε τιτίζα1 νοικοκυρά στην αυλίτσα της ένιωθε παραπάνω από βασίλισσα Ο κόσμος ήτανε μαθημένος σε πέντε αναγκαία πράματα εκεί πάνω χτίζανε την καθημερινή ευτυχία τους Έτσι ήτανε δασκαλεμένοι απrsquo τους παππούδες τους Το λίγο τούς φαινότανε πολύ Όχι σα σήμερα που το πολύ δεν μας γεμίζει καθόλου κι όσο αυγαταίνει εκείνο τόσο αδειάζουμε εμείς Πολλά σπίτια είχανε τσαρδάκια σκεπασμένα με σαλκίμια2 και κληματαριές και καθόταν από κάτω ο κόσμος κι έπινε το καφεδάκι του κι έκαναν οι γείτονες μουχαμπέτι3 Σε σκαμνάκια σε καρεκλάκια ψάθινα που περνούσαν οι γύφτοι κάθε τόσο και τα διόρθωναν τραγουδώντας καθισμένοι σταυροπόδι κατάχαμα Μουχαμπέτι καφεδάκι κουλουράκι το πρωί μουχαμπέτι καφεδάκι κουραμπιεδάκι το απόγευμα Τα γλυκά όλα σπιτικά σπάνια του ζαχαροπλαστείου μόνο τις τρανές γιορτές οι πάστες Σοκολατίνες επί το πλείστον μια και η σοκολάτα ήτανε περιζήτητη Μόλις έπαιρνε να βραδιάζει πάλι μουχαμπέτι μεζεδάκια και ρακί Τραγούδια λέγανε τα δικά τους τα προσφυγικά όμως ακούγανε κι απrsquo το ραδιόφων ότι τους έβαζαν οι κρατικοί σταθμοί κι ο Ενόπλων Δυνάμεων [hellip] Έτσι την περνούσαμε Χαμοζωή Σπιτάκια προσφυγικά του εποικισμού Είχαμε βέβαια και μικρές πολυκατοικίες που αργότερα έγιναν μεγαλύτερες και στο τέλος με την αντιπαροχή του Καραμανλή η περιοχή έγινε αγνώριστη ακόμη και για μας τους καθεαυτού Τουμπιώτες Οι πιο πολλοί δρόμοι τι δρόμοι τα

123 [1] Τιτίζα (τουρκ titiz) σχολιαστική τυπική [2] Σαλκίμι (τουρκ salkim) είδος αναρριχώμενης ακακίας με μωβ τσαμπιά [3] Μουχαμπέτι (τουρκ muhabbet) κουβεντολόι

22

σοκάκια ήταν χωματόδρομοι Μόνο οι κεντρικοί ήταν ασφαλτοστρωμένοι Καλντερίμια δεν είχε Όλοι οι προσφυγικοί συνοικισμοί ήταν αγροί χωράφια ακατοίκηταhellip Το κράτος δεν γύριζε να μας κοιτάξει και τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν αραιά και πού λιγοστά Κι εκείνα όχι σαν τώρα της κακιάς ώρας σαραβαλάκια Σπάνια να δεις καμιά αμαξάρα Μόνο αν περνούσε κανένας πολιτικός αν μας καταδεχόταν κανένας μητροπολίτης

(Θωμάς Κοροβίνης Ο γύρος του θανάτου εκδ Άγρα Αθήνα 2010 σελ 35-38)

23

• Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

laquoΚαράμισιraquo ψέλλισε αργά με αφηρημένο ύφος ο γέρος προφέροντας έντονα παχύ το σίγμα Με σπασμένη προφορά άρχισε να του εξηγεί πως τα φύλλα του μοιάζαν σαν της πορτοκαλιάς μόνο που ήταν λίγο πιο γυαλιστερά Ο κορμός του όχι πολύ μεγάλος σαν της μηλιάς και τα λουλούδια του άσπρα μικρά και μυρωμένα Φέραν κι εδώ του είπε να σπείρουν Τέτοια εποχή ο καρπός του γινόταν σαν το βυσσινοκέρασο Τα στέγνωναν εκεί τα ξέραιναν και τα πουλούσαν Αλλά εδώ τα δέντρα χαλάσανεbull τα έφαγε το σκουλήκι το έντομο Φαινόταν σα να μιλούσε μόνος του ανοιγοκλείνοντας τα ξέθωρα γαλάζια μάτια του όπου ο κύριος Μ ήταν σε θέση να διακρίνει ένα κομμάτι από το άλλο γαλάζιο που κρύβει μέσα του κάθε άνθρωπος τσαλαπατημένο Σταμάτησε απότομα σα να χε ήδη πει πολλά laquoΈλα μέσα να κάτσεις παππού να πιεις καφέraquo του πρότεινε κι εκείνος αρνήθηκε Πήγε μόνο να τσακίσει ένα κλαδάκι κι ο κύριος Μ τον παρότρυνε ευγενικά να το κάμει Ο γέρος έφερε το κλαδάκι στη μύτη του Μετά κουνώντας αργά το κεφάλι του και μ ένα ευχαριστημένο ύφος συνέχισε το δρόμο του Ο κύριος Μ τον παρακολουθούσε ώσπου μάκρυνε σκυφτός κι έστριψε στη γωνία Του θύμιζε μια φωτογραφία που είχε δει στις εφημερίδες ένας γέροντας ξεριζωμένος από το Σοχούμι της Γεωργίας που κουβαλούσε όλα τα υπάρχοντά του -μια βαλίτσα κι ένα στρώμα στην πλάτη του- κι είχε διπλωθεί το σώμα του από το βάρος Είπε στη γυναίκα του να μην του ετοιμάσει τραπέζι γιατί δεν πεινούσε Επιθεωρώντας μελαγχολικά το στενό παρτέρι στη βάση της μιμόζας σκεφτόταν να πάρει έναν υπνάκο και να σηκωθεί μετά να φροντίσει τα λουλούδια του

21

Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Εργασία Να βρείτε τρεις (3) τουλάχιστον ομοιότητες περιεχομένου και δύο (2) τουλάχιστον κοινές αφηγηματικές τεχνικές ανάμεσα στα δύο κείμενα

Το 1955 στην Τούμπα ήταν όλο παράγκες ξύλινες και παρόμοια χαμόσπιτα με σκεπές από τενεκέδες ή κεραμίδια και μικρές ασπρισμένες αυλές Αστραφτοκοπούσε ο ασβέστης και η πάστρα μέσα σε κείνη τη μουντάδα Για στολίδια είχανε γλάστρες με σκουλαρικιές με μπιγκόνιες και με γεράνια και στο χώμα φυτεμένα λουλούδια και δέντρα Πιο πολύ ακακίες Ή καμιά καϊσιά με κείνα τα καΐσια τα μεγάλα τα ζουμερά που το άρωμά τους μας μεθούσε και τα κουκούτσια τους τα τσακίζαμε ανάμεσα στις πέτρες και τα τρώγαμε με λαχτάρα Είχανε και μουριές για τον παχύ τους ίσκιο το καλοκαίρι πέφτανε καταγής τα μούρα και μαυροκοκινίζανε οι αυλές και πλάκωναν οι μέλισσες που με το βουητό και τις τσιμπιές τους δεν αφήνανε σε ησυχία τον κόσμο Μερικοί φυτεύανε και λεμονιές σε μεγάλα βαρέλια και τις κουκουλώνανε τη βαρυχειμωνιά με τσουβάλια ή με χοντρά νάυλον για να μην καούνε μια και το ψυχρό κλίμα της Βορείου Ελλάδος δεν σήκωνε τέτοια δέντρα ευαίσθητα Ήταν και τα λεμόνια ακριβά και πολλές φορές δυσεύρετα Όλα φτωχικά και ταπεινά μα περιποιημένα και ανοιχτόκαρδα Κάθε τιτίζα1 νοικοκυρά στην αυλίτσα της ένιωθε παραπάνω από βασίλισσα Ο κόσμος ήτανε μαθημένος σε πέντε αναγκαία πράματα εκεί πάνω χτίζανε την καθημερινή ευτυχία τους Έτσι ήτανε δασκαλεμένοι απrsquo τους παππούδες τους Το λίγο τούς φαινότανε πολύ Όχι σα σήμερα που το πολύ δεν μας γεμίζει καθόλου κι όσο αυγαταίνει εκείνο τόσο αδειάζουμε εμείς Πολλά σπίτια είχανε τσαρδάκια σκεπασμένα με σαλκίμια2 και κληματαριές και καθόταν από κάτω ο κόσμος κι έπινε το καφεδάκι του κι έκαναν οι γείτονες μουχαμπέτι3 Σε σκαμνάκια σε καρεκλάκια ψάθινα που περνούσαν οι γύφτοι κάθε τόσο και τα διόρθωναν τραγουδώντας καθισμένοι σταυροπόδι κατάχαμα Μουχαμπέτι καφεδάκι κουλουράκι το πρωί μουχαμπέτι καφεδάκι κουραμπιεδάκι το απόγευμα Τα γλυκά όλα σπιτικά σπάνια του ζαχαροπλαστείου μόνο τις τρανές γιορτές οι πάστες Σοκολατίνες επί το πλείστον μια και η σοκολάτα ήτανε περιζήτητη Μόλις έπαιρνε να βραδιάζει πάλι μουχαμπέτι μεζεδάκια και ρακί Τραγούδια λέγανε τα δικά τους τα προσφυγικά όμως ακούγανε κι απrsquo το ραδιόφων ότι τους έβαζαν οι κρατικοί σταθμοί κι ο Ενόπλων Δυνάμεων [hellip] Έτσι την περνούσαμε Χαμοζωή Σπιτάκια προσφυγικά του εποικισμού Είχαμε βέβαια και μικρές πολυκατοικίες που αργότερα έγιναν μεγαλύτερες και στο τέλος με την αντιπαροχή του Καραμανλή η περιοχή έγινε αγνώριστη ακόμη και για μας τους καθεαυτού Τουμπιώτες Οι πιο πολλοί δρόμοι τι δρόμοι τα

123 [1] Τιτίζα (τουρκ titiz) σχολιαστική τυπική [2] Σαλκίμι (τουρκ salkim) είδος αναρριχώμενης ακακίας με μωβ τσαμπιά [3] Μουχαμπέτι (τουρκ muhabbet) κουβεντολόι

22

σοκάκια ήταν χωματόδρομοι Μόνο οι κεντρικοί ήταν ασφαλτοστρωμένοι Καλντερίμια δεν είχε Όλοι οι προσφυγικοί συνοικισμοί ήταν αγροί χωράφια ακατοίκηταhellip Το κράτος δεν γύριζε να μας κοιτάξει και τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν αραιά και πού λιγοστά Κι εκείνα όχι σαν τώρα της κακιάς ώρας σαραβαλάκια Σπάνια να δεις καμιά αμαξάρα Μόνο αν περνούσε κανένας πολιτικός αν μας καταδεχόταν κανένας μητροπολίτης

(Θωμάς Κοροβίνης Ο γύρος του θανάτου εκδ Άγρα Αθήνα 2010 σελ 35-38)

23

• Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

Εργασία Να βρείτε τρεις (3) τουλάχιστον ομοιότητες περιεχομένου και δύο (2) τουλάχιστον κοινές αφηγηματικές τεχνικές ανάμεσα στα δύο κείμενα

Το 1955 στην Τούμπα ήταν όλο παράγκες ξύλινες και παρόμοια χαμόσπιτα με σκεπές από τενεκέδες ή κεραμίδια και μικρές ασπρισμένες αυλές Αστραφτοκοπούσε ο ασβέστης και η πάστρα μέσα σε κείνη τη μουντάδα Για στολίδια είχανε γλάστρες με σκουλαρικιές με μπιγκόνιες και με γεράνια και στο χώμα φυτεμένα λουλούδια και δέντρα Πιο πολύ ακακίες Ή καμιά καϊσιά με κείνα τα καΐσια τα μεγάλα τα ζουμερά που το άρωμά τους μας μεθούσε και τα κουκούτσια τους τα τσακίζαμε ανάμεσα στις πέτρες και τα τρώγαμε με λαχτάρα Είχανε και μουριές για τον παχύ τους ίσκιο το καλοκαίρι πέφτανε καταγής τα μούρα και μαυροκοκινίζανε οι αυλές και πλάκωναν οι μέλισσες που με το βουητό και τις τσιμπιές τους δεν αφήνανε σε ησυχία τον κόσμο Μερικοί φυτεύανε και λεμονιές σε μεγάλα βαρέλια και τις κουκουλώνανε τη βαρυχειμωνιά με τσουβάλια ή με χοντρά νάυλον για να μην καούνε μια και το ψυχρό κλίμα της Βορείου Ελλάδος δεν σήκωνε τέτοια δέντρα ευαίσθητα Ήταν και τα λεμόνια ακριβά και πολλές φορές δυσεύρετα Όλα φτωχικά και ταπεινά μα περιποιημένα και ανοιχτόκαρδα Κάθε τιτίζα1 νοικοκυρά στην αυλίτσα της ένιωθε παραπάνω από βασίλισσα Ο κόσμος ήτανε μαθημένος σε πέντε αναγκαία πράματα εκεί πάνω χτίζανε την καθημερινή ευτυχία τους Έτσι ήτανε δασκαλεμένοι απrsquo τους παππούδες τους Το λίγο τούς φαινότανε πολύ Όχι σα σήμερα που το πολύ δεν μας γεμίζει καθόλου κι όσο αυγαταίνει εκείνο τόσο αδειάζουμε εμείς Πολλά σπίτια είχανε τσαρδάκια σκεπασμένα με σαλκίμια2 και κληματαριές και καθόταν από κάτω ο κόσμος κι έπινε το καφεδάκι του κι έκαναν οι γείτονες μουχαμπέτι3 Σε σκαμνάκια σε καρεκλάκια ψάθινα που περνούσαν οι γύφτοι κάθε τόσο και τα διόρθωναν τραγουδώντας καθισμένοι σταυροπόδι κατάχαμα Μουχαμπέτι καφεδάκι κουλουράκι το πρωί μουχαμπέτι καφεδάκι κουραμπιεδάκι το απόγευμα Τα γλυκά όλα σπιτικά σπάνια του ζαχαροπλαστείου μόνο τις τρανές γιορτές οι πάστες Σοκολατίνες επί το πλείστον μια και η σοκολάτα ήτανε περιζήτητη Μόλις έπαιρνε να βραδιάζει πάλι μουχαμπέτι μεζεδάκια και ρακί Τραγούδια λέγανε τα δικά τους τα προσφυγικά όμως ακούγανε κι απrsquo το ραδιόφων ότι τους έβαζαν οι κρατικοί σταθμοί κι ο Ενόπλων Δυνάμεων [hellip] Έτσι την περνούσαμε Χαμοζωή Σπιτάκια προσφυγικά του εποικισμού Είχαμε βέβαια και μικρές πολυκατοικίες που αργότερα έγιναν μεγαλύτερες και στο τέλος με την αντιπαροχή του Καραμανλή η περιοχή έγινε αγνώριστη ακόμη και για μας τους καθεαυτού Τουμπιώτες Οι πιο πολλοί δρόμοι τι δρόμοι τα

123 [1] Τιτίζα (τουρκ titiz) σχολιαστική τυπική [2] Σαλκίμι (τουρκ salkim) είδος αναρριχώμενης ακακίας με μωβ τσαμπιά [3] Μουχαμπέτι (τουρκ muhabbet) κουβεντολόι

22

σοκάκια ήταν χωματόδρομοι Μόνο οι κεντρικοί ήταν ασφαλτοστρωμένοι Καλντερίμια δεν είχε Όλοι οι προσφυγικοί συνοικισμοί ήταν αγροί χωράφια ακατοίκηταhellip Το κράτος δεν γύριζε να μας κοιτάξει και τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν αραιά και πού λιγοστά Κι εκείνα όχι σαν τώρα της κακιάς ώρας σαραβαλάκια Σπάνια να δεις καμιά αμαξάρα Μόνο αν περνούσε κανένας πολιτικός αν μας καταδεχόταν κανένας μητροπολίτης

(Θωμάς Κοροβίνης Ο γύρος του θανάτου εκδ Άγρα Αθήνα 2010 σελ 35-38)

23

• Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo

σοκάκια ήταν χωματόδρομοι Μόνο οι κεντρικοί ήταν ασφαλτοστρωμένοι Καλντερίμια δεν είχε Όλοι οι προσφυγικοί συνοικισμοί ήταν αγροί χωράφια ακατοίκηταhellip Το κράτος δεν γύριζε να μας κοιτάξει και τα αυτοκίνητα κυκλοφορούσαν αραιά και πού λιγοστά Κι εκείνα όχι σαν τώρα της κακιάς ώρας σαραβαλάκια Σπάνια να δεις καμιά αμαξάρα Μόνο αν περνούσε κανένας πολιτικός αν μας καταδεχόταν κανένας μητροπολίτης

(Θωμάς Κοροβίνης Ο γύρος του θανάτου εκδ Άγρα Αθήνα 2010 σελ 35-38)

23

• Παράλληλο κείμενο για το πεζογράφημα του Γ Ιωάννου laquoΜες στους προσφυγικούς συνοικισμούςraquo