Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o

TR−êng §¹i häc s− ph¹m hμ néi

NguyÔn ThÞ Nga

h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷

trong th¬ thêi chèng mü

chuyªn ngμnh : Lý luËn v¨n häc

M∙ sè : 62.22.31. 01

Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ ng÷ v¨n

Hμ néi – 2010

LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i:

Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hµ néi

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. TS Phïng Ngäc KiÕm

Ph¶n biÖn 1: PGS.TS Phan Träng Th−ëng

ViÖn V¨n häc

Ph¶n biÖn 2: PGS. TS Lý Hoµi Thu

Tr−êng §¹i häc Khoa häc X∙ héi vµ Nh©n v¨n

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

Ph¶n biÖn 3: PGS.TS Ng« V¨n Gi¸

Tr−êng §¹i häc V¨n hãa Hµ Néi

LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i héi ®ång chÊm luËn ¸n TiÕn sÜ

cÊp Nhµ n−íc häp t¹i: Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi

vµo håi …. giê…..ngµy…..th¸ng…..n¨m 2010.

Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:

- Th− viÖn Quèc gia

- Th− viÖn Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi

Danh môc c¸c c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè cña t¸c gi¶

liªn quan ®Õn néi dung luËn ¸n

1. NguyÔn ThÞ Nga (2005), Nh÷ng vÕt nhøc ®eo h»n trong tr¸i tim ng−êi thiÕu n÷

qua th¬ viÕt vÒ chiÕn tranh cña Lª ThÞ M©y, T¹p chÝ Cöa viÖt (127) trang 74 -79.

2. NguyÔn ThÞ Nga (2005), ChiÕn tranh vµ sè phËn ng−êi phô n÷, Th«ng b¸o

khoa häc – C§SP Qu¶ng B×nh (5) trang 35 - 40.

3. NguyÔn ThÞ Nga (2006), Tr¸i tim mang d¸ng l−ìi cµy, B¸o V¨n nghÖ (48)

(ngµy 2/12/2006) trang 5.

4. NguyÔn ThÞ Nga (2007), §Õn víi bµi th¬ hay: V« ®Ò cña Lª ThÞ M©y, T¹p

chÝ NhËt lÖ (144) trang 58-59.

5. NguyÔn ThÞ Nga (2008), Ru con – mét kiÓu giäng ®iÖu ®Æc tr−ng cña th¬ n÷

chèng Mü, T¹p chÝ NhËt lÖ (164) trang 69 – 73.

6. NguyÔn ThÞ Nga (2008), H×nh t−îng t¸c gi¶ trong mèi quan hÖ víi chñ thÓ

s¸ng t¹o, Th«ng b¸o khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (4) trang 29 -32.

7. NguyÔn ThÞ Nga (2008), Hå Xu©n H−¬ng víi c¸i nh×n thÈm mü, Th«ng b¸o

khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (4) trang 165 -168.

8. NguyÔn ThÞ Nga (2009), VÒ ©m thanh tiÕng gµ tr−a vµ nçi lßng cña Xu©n

Quúnh, T¹p chÝ gi¸o dôc thêi ®¹i (207) trang 33- 34.

9. NguyÔn ThÞ Nga (2009), H×nh t−îng Tæ quèc trong th¬ n÷ chèng Mü, T¹p

chÝ v¨n nghÖ Qu©n ®éi, (696) trang 97-103.

10. NguyÔn ThÞ Nga (2009), BiÓu t−îng hoa trong th¬ n÷ chèng Mü, T¹p chÝ

DiÔn ®µn v¨n nghÖ (169) trang 59-61

11. NguyÔn ThÞ Nga (2009), BiÓu t−îng thiªn nhiªn trong th¬ n÷ chèng Mü,

T¹p chÝ nghiªn cøu v¨n häc sè 7 (449) trang 74-84.

12. NguyÔn ThÞ Nga (2009), Hïng ca hµo s¶ng- giäng ®iÖu chñ ©m cña th¬ n÷

chèng Mü, Th«ng b¸o khoa häc - §¹i häc Qu¶ng B×nh (5) trang 91-96.

1

Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi

1.1. Lµ h×nh t−îng chñ thÓ s¸ng t¹o t¸c phÈm, h×nh t−îng t¸c gi¶ (HTTG) cã vai trß, vÞ trÝ, ®Æc ®iÓm riªng trong hÖ thèng h×nh t−îng cña t¸c phÈm. HTTG liªn quan ®Õn vai giao tiÕp nghÖ thuËt ®−îc nghÖ sü lùa chän ®Ó t¸c ®éng ®Õn ng−êi ®äc qua t¸c phÈm. Tõ kh¸i niÖm HTTG më ra kh¶ n¨ng tiÕp cËn v¨n häc ë tÝnh toµn vÑn, tÝnh n¨ng ®éng vµ ý thøc s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña nghÖ sü.

§Æc ®iÓm giíi tÝnh cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nghÖ sü. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü cã thÓ cung cÊp nh÷ng c¨n cø cô thÓ ®Ó h×nh dung vÒ vÎ ®Ñp, phÈm chÊt n÷ tÝnh vµ nh÷ng ®ãng gãp kh«ng thÓ thay thÕ cña th¬ n÷ vµo thµnh tùu v¨n häc giai ®o¹n nµy.

T¸c phÈm v¨n häc bao giê còng tån t¹i d−íi mét h×nh thøc thÓ lo¹i nhÊt ®Þnh. Trong mçi thÓ lo¹i, HTTG mang nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü gióp ta hiÓu s©u s¾c h¬n nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt liªn quan ®Õn th¬ tr÷ t×nh.

1.2. Th¬ n÷ thêi chèng Mü võa nèi tiÕp truyÒn thèng, võa kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña bé phËn v¨n häc n÷ trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. Kh«ng chØ ®−¬ng thêi mµ c¶ sau nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh vµ ®«ng ®¶o b¹n ®äc mÕn mé, ®¸nh gi¸ cao thi phÈm cña Thuý B¾c, Xu©n

Quúnh, Phan ThÞ Thanh Nhµn, L©m ThÞ Mü D¹, ý Nhi, Lª ThÞ M©y vµ nhiÒu t¸c gi¶ n÷ kh¸c. TiÕng nãi tõ tr¸i tim cña hä võa hoµ vµo m¹ch th¬ chung, võa thÓ hiÖn phong phó dÊu Ên, d¸ng dÊp, cèt c¸ch ®Çy n÷ tÝnh trong b¶n lÜnh c¸ tÝnh s¸ng t¹o. §ã còng lµ c¬ së ®Ó chóng ta nhËn ra vÎ ®Ñp ®éc ®¸o cña mçi nhµ th¬, cña c¶ thÕ hÖ, c¶ thêi ®¹i v¨n häc chèng x©m l−îc hµo hïng.

1.3. Mét sè t¸c gi¶, t¸c phÈm th¬ n÷ thêi chèng Mü ®−îc tuyÓn chän, ®−a vµo ch−¬ng tr×nh tiÕng ViÖt vµ V¨n häc (chÝnh kho¸ vµ ngo¹i kho¸) c¸c cÊp häc phæ th«ng, vµo ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n Cao

2

®¼ng, §¹i häc. H−íng nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ cung cÊp thªm nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých, bæ sung c¸ch tiÕp cËn gióp gi¸o viªn, sinh viªn, häc sinh cã c¸i nh×n s©u s¾c khi c¶m nhËn, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc.

1.4. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü cßn lµ ®Ò tµi cã ý nghÜa gi¸o dôc cho nhiÒu thÕ hÖ häc sinh, sinh viªn ra ®êi sau ®¹i th¾ng mïa xu©n 1975 chØ ®−îc biÕt vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc qua ký øc cña cha anh, qua t¸c phÈm v¨n ch−¬ng.

II. LÞch sö vÊn ®Ò 2.1. C¸c c¸ch hiÓu vÒ vÊn ®Ò vµ kh¸i niÖm h×nh t−îng t¸c gi¶

2.1.1. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ cña c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi

T¸c gi¶ víi t− c¸ch ng−êi s¸ng t¹o ra thÕ giíi nghÖ thuËt ®· ®−îc

giíi nghiªn cøu phª b×nh ®Ò cËp rÊt sím. ë ph−¬ng §«ng, nhiÒu c«ng

tr×nh bµn luËn vÒ nghÖ thuËt ®· ®Ò cËp ®Õn ng−êi s¸ng t¸c, ®¸ng chó ý nhÊt lµ t¸c phÈm cña L−u HiÖp, Nghiªm Vò, Chu BËt, Kh−¬ng Quú, Ngôy Kh¸nh Chi, Kim Th¸nh Th¸n, Lý Tr¸c Ng«... C¸c t¸c gi¶ thêi Tuú, §−êng, Tèng quan niÖm “V¨n nh− kú nh©n” .

ë ph−¬ng T©y, tõ cæ ®¹i Hy L¹p, Aristote ®· sím nãi ®Õn thi ph¸p häc. Sau Aristote, c¸c t¸c gi¶ kh¸c nh− Horauce, Lessing… khi bµn vÒ nghÖ thuËt còng ch−a trùc diÖn nãi ®Õn t¸c gi¶. §Õn thÕ kû XVIII, víi quan niÖm “Phong c¸ch Êy lµ con ng−êi”, Buffon míi chØ ®Æt vÊn ®Ò phong c¸ch cña nhµ v¨n. Hªgel (1770 - 1831) lµ ng−êi cã ®ãng gãp ®Æc biÖt khi lý gi¶i vai trß vµ biÓu hiÖn cña t¸c gi¶ trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt.

Nh÷ng c«ng tr×nh trªn ®Æt nÒn t¶ng ban ®Çu cho viÖc nghiªn cøu HTTG. Tuy nhiªn, HTTG víi t− c¸ch mét ph¹m trï thi ph¸p häc xuÊt hiÖn rÊt muén.

Cuèi thÕ kû XIX ®Çu XX, M.Bakhtin (1895-1975), ®· nghiªn cøu HTTG víi t− c¸ch nhµ nghÖ sü, ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu h×nh thøc c¸i

3

nh×n cña nhµ v¨n qua t¸c phÈm “Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §«xt«iepxki”(1929), Nh÷ng vÊn ®Ò v¨n häc vµ mü häc (1975). Nghiªn cøu S¸ng t¸c cña Francois Rabelais vµ nÒn v¨n hãa d©n gian trung cæ vµ phôc h−ng (1965) «ng ®· t×m thÊy tÝn hiÖu ®Ých thùc vÒ t©m thÕ ®Æc thï cña ng−êi viÕt thÓ hiÖn qua tiÕng c−êi nghÞch tÆc, bÊt kÝnh cã khi bÊt nh· vµ suång s· ®−îc diÔn t¶ trong t¸c phÈm.

M.B. Khrapchenco [1904 – 1986], víi “C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn cña v¨n häc”(1970), “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu v¨n häc”(2002) ®· ®Ò cËp ®Õn HTTG trªn ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn. A.Chichªrin víi “NhÞp ®iÖu cña h×nh t−îng”, V.Vinogradov qua mét sè c«ng tr×nh “VÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ lý thuyÕt phong c¸ch”, “Lý thuyÕt ng«n tõ nghÖ thuËt” vµ “Ph©n tÝch phong c¸ch häc”; W.Booth víi “Tu tõ häc tiÓu thuyÕt” vµ c¶ I.W.Goethe còng ®Òu kh¼ng ®Þnh trong t¸c phÈm lu«n cã mét HTTG. Vµo nh÷ng n¨m 60 thÕ kû XX, c¸c c«ng tr×nh §é kh«ng cña lèi viÕt (Roland Barthes), B¶n mÖnh cña lý thuyÕt cña (Antoine Compagnon) ®· ®Æt vÊn ®Ò vÒ “lèi viÕt” vµ “c¸i sinh thÓ b»ng giÊy” tån t¹i trong t¸c phÈm.

Nh− vËy cã thÓ thÊy, nhiÒu häc gi¶ c¸c n−íc ®· nªu vÊn ®Ò HTTG, kh¼ng ®Þnh trong t¸c phÈm, t¸c gi¶ hiÖn ra mét c¸ch ®Æc biÖt. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· bµn vÒ vai trß, ý nghÜa cña HTTG trong t¸c phÈm, nh−ng vÉn ch−a ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a HTTG vµ t¸c gi¶ tiÓu sö, cßn lÉn lén t¸c gi¶ víi t− c¸ch lµ chñ ý vµ t¸c gi¶ víi t− c¸ch lµ phong c¸ch.

2.1.2. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ ë ViÖt Nam

ë n−íc ta, nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ nhµ v¨n, qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, phong c¸ch còng sím ®−îc tr×nh bµy trong tµi liÖu vµ s¸ch gi¸o khoa lý luËn v¨n häc tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc. Tuy nhiªn t¸c gi¶ vµ HTTG nh− lµ vÊn ®Ò, kh¸i niÖm cña thi ph¸p häc míi ®−îc c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam giíi thiÖu vµ nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 1980 trë l¹i ®©y qua c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña TrÇn §×nh Sö, NguyÔn H¶i Hµ, §ç §øc HiÓu, Lª Ngäc Trµ, L¹i Nguyªn ¢n, §ç Lai Thuý, v.v...

4

Nhµ nghiªn cøu TrÇn §×nh Sö cã c«ng ®Çu giíi thiÖu mét hÖ thèng nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lý thuyÕt thi ph¸p häc hiÖn ®¹i. Ta cã thÓ t×m hiÓu vÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ HTTG qua c¸c chuyªn luËn Thi ph¸p th¬ Tè H÷u, Thi ph¸p TruyÖn KiÒu, Thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i…, c¸c b¶n dÞch giíi thiÖu c«ng tr×nh cña M.Bakhtin (Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p §«xt«iepxki), M.B.Khrapchenko (Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu v¨n häc), vµ nhiÒu bµi viÕt kh¸c trªn b¸o, t¹p chÝ. Khi nªu“kh¸i niÖm t¸c gi¶ nh− mét ph¹m trï thi ph¸p”, «ng ®· ph©n biÖt t¸c gi¶ tiÓu sö víi HTTG, chØ ra c¸c ph−¬ng diÖn tù biÓu hiÖn

cña kh¸i niÖm nµy. ë c«ng tr×nh “Thi ph¸p TruyÖn KiÒu” (2002), «ng

®· lý gi¶i “h×nh t−îng t¸c gi¶ TruyÖn KiÒu”, gióp ng−êi ®äc c¶m nhËn h×nh t−îng NguyÔn Du trong t¸c phÈm.

Kh¸i niÖm “h×nh t−îng t¸c gi¶” nh− mét “thuËt ng÷ v¨n häc” ®−îc tr×nh bµy trong cuèn “Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc” (Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Kh¾c Phi ®ång chñ biªn, 1992, chØnh lý bæ sung 2006), vµ c¶ trong “150 thuËt ng÷ v¨n häc” (L¹i Nguyªn ¢n, 1995, t¸i b¶n lÇn thø ba 2004).

Khi bµn vÒ Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i (1974), Hµ Minh §øc ®· ph©n tÝch, lý gi¶i c¸i t«i, nh©n vËt tr÷ t×nh, hiÖn thùc ®êi sèng vµ th¬, c¶m høng thêi ®¹i trong v¨n ch−¬ng vµ mèi quan hÖ ®Æc biÖt gi÷a chóng. Lª L−u Oanh víi “Th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam 1975 - 1990” (1996) ®· so s¸nh kiÓu nhµ th¬ víi HTTG. NguyÔn §¨ng §iÖp tiÕp cËn HTTG ®Ó lý gi¶i “Giäng ®iÖu trong th¬ tr÷ t×nh”. Ngoµi ra, cã thÓ t×m thÊy nh÷ng ý kiÕn liªn quan trong nhiÒu bµi viÕt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ: Th¬ ChÝnh H÷u vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o, Th¬ NguyÔn Khoa §iÒm - mét giäng tr÷ t×nh giµu chÊt sö thi, NguyÔn Duy - ng−êi th−¬ng mÕn ®Õn tËn cïng ch©n thËt, Anh Ngäc - mét g−¬ng mÆt th¬ chèng Mü (Vò V¨n Sü), Nhµ th¬ Ph¹m Ngäc C¶nh, Lª Minh Quèc vµ hµnh tr×nh ®Õn víi th¬ ca... (L−u Kh¸nh Th¬), D−¬ng KiÒu Minh vµ nhu cÇu lµm míi th¬, Lª Anh Xu©n nhËp cuéc vµ s¸ng t¹o, Thu Bån tõ th¬ ®Õn tr−êng ca, Thanh Th¶o - g−¬ng mÆt th¬ tiªu biÓu sau 1975,

5

Thanh TÞnh ®êi vµ th¬ (BÝch Thu), ChÕ Lan Viªn tr¶i nghiÖm vµ t×m kiÕm, Vò §×nh Liªn víi «ng ®å, B×nh dÞ vµ hµo hoa Quang Dòng, TrÇn H÷u Thung víi dÆm, vÌ, ca dao (Phong Lª)...

Râ rµng ®· cã nhiÒu ý kiÕn thÓ hiÖn c¸ch hiÓu vÒ t¸c gi¶ vµ HTTG trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi vµ trong n−íc. §ã lµ nh÷ng c¬ së ®Ó chóng t«i kÕ thõa khi t×m hiÓu vÊn ®Ò luËn ¸n ®Æt ra. 2.2. C¸c ý kiÕn vÒ h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong nghiªn cøu v¨n häc ë ViÖt Nam 2.2.1. Tõ gãc ®é lý luËn phª b×nh chung

ThÕ kØ thø XVIII, trong “L−u h−¬ng ký”, Nham Gi¸c Phu Tèn Phong ThÞ ®· cho r»ng Hång Hµ n÷ tö, Phan Mi Anh, Xu©n H−¬ng thùc lµ nh÷ng bËc tµi n÷.

§Çu thÕ kØ XX, Phan Kh«i - chñ bót b¸o Phô n÷ t©n v¨n, ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu v¨n häc cña phô n÷ qua c¸c bµi viÕt: “Ch÷ quèc ng÷ ë Nam kú víi thÕ lùc cña phô n÷”, “V¨n häc víi n÷ t¸nh”. N¨m 1928, Phan ThÞ B¹ch V©n - chñ bót N÷ l−u th¬ qu¸n, ®· cho xuÊt b¶n nhiÒu Ên phÈm cã gi¸ trÞ ®Êu tranh cho n÷ quyÒn. N¨m 1929, TrÞnh §×nh R− nªu vÊn ®Ò Th¬ v¨n víi n÷ giíi trªn “Phô n÷ t©n v¨n” sè 18. N¨m 1932, NguyÔn ThÞ Kiªm bµn vÒ vÊn ®Ò “N÷ l−u vµ v¨n häc”. Cuèn “Thi nh©n ViÖt Nam”(Hoµi Thanh, Hoµi Ch©n) ®· giíi thiÖu m«t sè t¸c gi¶ n÷: Thu Hång, Anh Th¬, V©n §µi, Méng TuyÕt, H»ng Ph−¬ng… N¨m 1942, Hoa B»ng c«ng bè bµi “LÞch tr×nh tiÕn ho¸ cña v¨n häc phô n÷

ta”, ¸i Lang viÕt bµi “TriÓn väng cña v¨n häc phô n÷ ViÖt Nam hiÖn ®¹i”, chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chung trong t¸c phÈm cña n÷ : “nÆng vÒ t×nh c¶m, yÕu ®uèi uû mÞ”. C¸c t¸c gi¶ trªn tuy ch−a dïng kh¸i niÖm HTTG nh−ng nh÷ng nhËn xÐt vÒ t¸c phÈm cña c¸c n÷ sü ®Çu XX ®· h−íng cho luËn ¸n c¸i nh×n ®Ó so s¸nh víi ®èi t−îng trong ®Ò tµi.

Sau 1945, trong mét phÇn néi dung cuèn s¸ch ViÖt Nam v¨n häc nöa thÕ kØ (1945-1995), §ç B¹ch Mai ®· kh¸i qu¸t vÒ th¬ n÷ ViÖt Nam. N¨m 1993, Huúnh Nh− Ph−¬ng viÕt bµi “V¨n ch−¬ng n÷ giíi - mét c¸ch thÓ hiÖn ë ®êi”. T¹p chÝ V¨n häc sè 6/1996 ®¨ng t¶i nhiÒu ý kiÕn cña c¸c

6

nhµ nghiªn cøu §Æng Anh §µo, L¹i Nguyªn ¢n, Ph¹m Xu©n Nguyªn, V−¬ng TrÝ Nhµn, V¨n T©m, Lª Minh Khuª, Vâ ThÞ H¶o, §Æng Minh Ch©u, Ng« ThÕ Oanh... vÒ “Phô n÷ vµ s¸ng t¸c v¨n ch−¬ng”; nhiÒu ng−êi thõa nhËn “phô n÷ lµm v¨n ch−¬ng lµ can thiÖp vµo thÕ giíi b»ng chÝnh n÷ tÝnh cña m×nh”. Trong Hîp tuyÓn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu (2001) cña Khoa Ng÷ V¨n, §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, ë bµi viÕt “Suy nghÜ vÒ ®Æc ®iÓm cña n÷ v¨n sü”, Ph−¬ng Lùu nhËn xÐt: nhµ v¨n n÷ cã “mÆt m¹nh vµ yÕu ®iÓm riªng”. Theo TrÇn M¹nh TiÕn, “Lý luËn phª b×nh v¨n häc ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX” ®· thÓ hiÖn “c¸i nh×n míi mÎ vÒ tiÒm n¨ng cña ng−êi phô n÷” trong v¨n häc. Tõ gãc ®é lý luËn phª b×nh chung, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· nhËn xÐt vÒ c¸i nh×n, kh¶ n¨ng liªn t−ëng, t×nh c¶m, ph¹m vi bao qu¸t ®Ò tµi…cña s¸ng t¸c n÷. 2.2.2. Tõ c¸c bµi nghiªn cøu vÒ th¬ n÷ thêi chèng Mü VÒ Xu©n Quúnh, bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ L¹i Nguyªn ¢n, NguyÔn Xu©n Nam, L−u Kh¸nh Th¬, V−¬ng TrÝ Nhµn, Chu V¨n S¬n, §oµn ThÞ §Æng H−¬ng, Lª L−u Oanh, NguyÔn Qu©n, Mai H−¬ng, NguyÔn ThÞ BÝch Ngäc, Lª ThÞ Ngäc Quúnh, NguyÔn ThÞ Minh Th¸i, TrÇn §¨ng SuyÒn, TrÇn ThÞ Th×n… ®· Ýt nhiÒu chó ý ®Õn bãng d¸ng sè phËn, cuéc ®êi t¸c gi¶ trong t¸c phÈm.

Trong nh÷ng ý kiÕn phª b×nh th¬ L©m ThÞ Mü D¹, c¸c t¸c gi¶ Hå ThÕ Hµ, Ng« Minh nhËn xÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ tiÓu sö vµ HTTG, cho r»ng “chÊt trùc c¶m m¹nh mÏ Êy kh¬i nguån tõ chÝnh cuéc ®êi chÞ”.

Th¬ ý Nhi còng ®−îc c¸c nhµ phª b×nh quan t©m. M· Giang L©n, Anh Ngäc ®· tõ th¬ cña chÞ nªu nhËn ®Þnh “Søc m¹nh cña n÷ tÝnh thËt lµ ghª gím, chÝnh hä ®· t¹o dùng lªn nh÷ng hËu ph−¬ng ngay gi÷a lßng tiÒn tuyÕn”.

Theo c¸c t¸c gi¶ Vâ V¨n Trùc, NguyÔn Ch©u Giang, TrÇn §¨ng SuyÒn, §oµn ThÞ §Æng H−¬ng... , trong th¬ NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t “ta cã thÓ gÆp mäi cung bËc cña t×nh yªu, tõ nh÷ng rung ®éng ban ®Çu xèn xang run rÈy nhÊt ®Õn c¸i t×nh ®»m dÞu trßn ®Çy ®· chÝn”.

7

ViÕt vÒ th¬ Lª ThÞ M©y, c¸c t¸c gi¶ Vò QuÇn Ph−¬ng, §inh

Quang Tèn, Hµ ¸nh Minh, Anh Ngäc nhËn thÊy “miÒn s©u kÝn víi nh÷ng ¸m ¶nh vÒ chiÕn tranh” ®−îc thæi vµo trang th¬ chÞ.

Nh− vËy lµ, tõ gãc nh×n cô thÓ, c¸c t¸c gi¶ ®· c¶m nhËn mèi quan hÖ gi÷a t¸c gi¶ tiÓu sö vµ HTTG trong th¬, dï míi chØ dõng l¹i ë møc kh¸i qu¸t thÕ giíi tr÷ t×nh mµ ch−a ®i s©u t×m hiÓu HTTG. Ch−a cã c«ng tr×nh nµo trùc tiÕp vµ nghiªn cøu cã hÖ thèng, chuyªn s©u vÒ h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü.

III. ®èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1. Tªn ®Ò tµi: H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü 3.2. Ph¹m vi kh¶o s¸t cña luËn ¸n: Cã nhiÒu t¸c gi¶ th¬ n÷ thêi chèng Mü. Chóng t«i tËp trung t×m hiÓu ®Ò tµi qua kh¶o s¸t mét sè t¸c

gi¶ n÷ tiªu biÓu: Xu©n Quúnh, L©m ThÞ Mü D¹, ý Nhi, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Lª ThÞ M©y; ®ång thêi chó ý ®Õn th¬ viÕt ë giai ®o¹n nµy cña Anh Th¬, ViÖt Anh, Thóy B¾c, TrÇn ThÞ Mü H¹nh, CÈm Lai, Hoµng ThÞ Minh Khanh...

IV. NhiÖm vô nghiªn cøu LuËn ¸n nghiªn cøu h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü qua mét sè g−¬ng mÆt tiªu biÓu, víi nhiÖm vô: 4.1. Trªn nh÷ng thµnh tùu ®· cã, cô thÓ h¬n khung lý thuyÕt vÒ HTTG lµm c¬ së cho viÖc kh¶o s¸t c¸c hiÖn t−îng v¨n häc cô thÓ.

4.2. ChØ ra nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña HTTG n÷ trong th¬ thêi chèng Mü qua c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt. 4.3. ChØ ra nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña HTTG qua c¸c

ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt trong th¬ n÷ thêi chèng Mü. Tõ ®ã luËn ¸n nªu lªn ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu HTTG, chØ ra gi¸ trÞ ®Ých thùc vµ nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña th¬ n÷ thêi chèng Mü, còng nh− trong th¬ ca d©n téc.

V. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng, luËn ¸n vËn

dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hÖ thèng, ph−¬ng ph¸p so s¸nh lÞch sö

8

vµ so s¸nh lo¹i h×nh ®Ó gi¶i quyÕt ®Ò tµi. LuËn ¸n còng vËn dông nh÷ng thao t¸c cô thÓ nh−: kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh ®ång ®¹i vµ lÞch ®¹i (th¬ n÷ víi th¬ nam thêi chèng Mü, th¬ n÷ thêi chèng Mü víi th¬ n÷ tr−íc vµ sau thêi kú ®ã)...

VI. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn ¸n Theo chóng t«i, luËn ¸n cã nh÷ng ®ãng gãp sau: 6.1. VÒ lý thuyÕt, trªn c¬ së thµnh qu¶ nghiªn cøu cña nh÷ng

ng−êi ®i tr−íc, trong ph¹m vi t− liÖu bao qu¸t ®−îc, luËn ¸n hÖ thèng hãa nh÷ng c¸ch hiÓu vÒ vÊn ®Ò t¸c gi¶ vµ HTTG, vÒ nh÷ng ph−¬ng diÖn liªn quan ®Õn kh¸i niÖm, nh÷ng biÓu hiÖn cña HTTG, HTTG n÷, HTTG trong th¬ tr÷ t×nh... lµm c¬ së cho viÖc kh¶o s¸t hiÖn t−îng v¨n häc cô thÓ.

6.2. LÇn ®Çu tiªn HTTG n÷ trong th¬ thêi chèng Mü cña Xu©n

Quúnh, L©m ThÞ Mü D¹, Phan ThÞ Thanh Nhµn, Lª ThÞ M©y, ý Nhi, NguyÔn ThÞ Hång Ng¸t... ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng; chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt biÓu hiÖn; vÎ ®Ñp sö thi vµ nÐt riªng ®Çy n÷ tÝnh cña HTTG n÷ trong th¬ giai ®o¹n nµy. Th«ng qua ®ã, luËn ¸n gãp phÇn t¸i hiÖn diÖn m¹o th¬ n÷ thêi chèng Mü vÊt v¶, gian khæ mµ hµo hïng cña d©n téc.

6.3. LuËn ¸n lµ mét tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho gi¸o viªn, häc sinh, sinh viªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ lÞch sö v¨n häc liªn quan ®Õn HTTG, ®Õn th¬ n÷ thêi chèng Mü còng nh− viÖc d¹y - häc t¸c gi¶, t¸c phÈm liªn quan ®−îc chän gi¶ng trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n ë c¸c bËc häc.

VII. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh Ch−¬ng II. Vai giao tiÕp nghÖ thuËt cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷

trong th¬ thêi thèng Mü Ch−¬ng III. Nh÷ng ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt cña h×nh

t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng Mü LuËn ¸n cßn cã phÇn tµi liÖu tham kh¶o

9

Ch−¬ng I. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh

1.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ trong t¸c phÈm v¨n häc 1.1.1. Kh¸i niÖm h×nh t−îng t¸c gi¶ 1.1.1.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ lµ mét kiÓu nh©n vËt v¨n häc ®Æc thï HTTG lµ d¹ng thøc tån t¹i ®Æc thï cña chñ thÓ giao tiÕp nghÖ thuËt trong t¸c phÈm. HTTG lµ kÕt qu¶ s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ tiÓu sö, gi÷a chóng cã nhiÒu quan hÖ thèng nhÊt mµ kh«ng ®ång nhÊt. T¸c gi¶ tiÓu sö lµ ng−êi t¹o dùng HTTG vµ ®Ó l¹i dÊu Ên nh©n c¸ch cña m×nh trong t¸c phÈm v¨n häc. T¸c gi¶ tiÓu sö lµ mét ph¹m trï x· héi, n»m bªn ngoµi t¸c phÈm, cßn HTTG n»m bªn trong t¸c phÈm, lµ ph¹m trï cña thi ph¸p häc. HTTG lµ mét h×nh t−îng ®Æc thï trong t¸c phÈm. HTTG cã quan hÖ g¾n bã, thèng nhÊt nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c h×nh t−îng nh©n vËt kh¸c trong t¸c phÈm. T− t−ëng, quan ®iÓm, vÞ trÝ ®øng, tÇm nh×n cña HTTG cao h¬n, bao trïm lªn c¸c nh©n vËt ®−îc miªu t¶, thÓ hiÖn trùc tiÕp vµ c¶ c¸c h×nh t−îng tån t¹i ë cÊp ®é gi¸n tiÕp (nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn, ng−êi dÉn chuyÖn, nh©n vËt tr÷ t×nh) trong t¸c phÈm. Cã thÓ m« h×nh ho¸ c¸c cÊp ®é ngµy cµng cô thÓ nh− sau: H×nh t−îng t¸c gi¶ Ng−êi kÓ chuyÖn Nh©n vËt (t¸c phÈm tù sù); H×nh t−îng t¸c gi¶ Nh©n vËt tr÷ t×nh (t¸c phÈm tr÷ t×nh).

1.1.1.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ vµ vai giao tiÕp nghÖ thuËt Gäi HTTG lµ mét kiÓu nh©n vËt, v× trong t¸c phÈm, bao giê t¸c

gi¶ còng tù chän mét vai nµo ®ã ®Ó giao tiÕp. Vai giao tiÕp ®ã cã chøc n¨ng th«ng qua v¨n b¶n t¸c phÈm “thÓ hiÖn c¸ch tù ý thøc cña t¸c gi¶ vÒ vai trß x· héi vµ vai trß v¨n häc cña m×nh, mét vai trß ®−îc ng−êi ®äc chê ®îi”.

VÒ ph−¬ng diÖn v¨n häc, vai giao tiÕp lµ chñ thÓ cña lêi nãi nghÖ thuËt, ph¸t ng«n mét chØnh thÓ ng«n tõ, t¹o dùng thÕ giíi nghÖ thuËt khªu gîi, l«i cuèn, hÊp dÉn b¹n ®äc. VÒ ph−¬ng diÖn x· héi, vai giao tiÕp

10

lµ chñ thÓ ph¸t ng«n th¸i ®é, t×nh c¶m, quan niÖm vÒ ®êi sèng, con ng−êi. Vai giao tiÕp võa ®éc ®¸o, cô thÓ, võa thÓ hiÖn t− t−ëng x· héi thÈm mü cña t¸c gi¶, bµy tá c¸ch ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn t−îng, sù kiÖn cña ®êi sèng. Th«ng qua vai giao tiÕp, ng−êi ®äc cã thÓ c¶m thô ®−îc ý thøc vÒ vai trß x· héi vµ vai trß v¨n häc mµ nhµ v¨n mong muèn thÓ hiÖn.

1.1.1.3. TÝnh chÊt ®éc ®¸o c¸ nh©n vµ tÝnh chÊt lo¹i h×nh cña h×nh t−îng t¸c gi¶ HTTG lµ hiÖn t−îng võa cã tÝnh chÊt ®éc ®¸o c¸ nh©n, võa thuéc mét lo¹i h×nh, mét kiÓu HTTG nµo ®ã. Mçi nghÖ sü lµ mét c¸ tÝnh s¸ng t¹o. Do vËy, tõ toµn bé t¸c phÈm cña nghÖ sü, cã thÓ kh¸i qu¸t nÐt ®éc ®¸o ý thøc x· héi vµ ý thøc v¨n häc - kh¸i qu¸t HTTG - mµ nghÖ sü thÓ hiÖn trong giao tiÕp nghÖ thuËt víi b¹n ®äc. Qua sù nghiÖp s¸ng t¸c, mçi t¸c gi¶ tù thÓ hiÖn h×nh t−îng cña m×nh, kh«ng gièng víi h×nh t−îng cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. ThÓ lo¹i lµ h×nh thøc tån t¹i chØnh thÓ cña t¸c phÈm v¨n häc. C¸c ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i hµm chøa nh÷ng −íc lÖ cña giao tiÕp nghÖ thuËt, ®Þnh h−íng sù lùa chän, biÓu hiÖn cña t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c. Do vËy, ë mçi thÓ lo¹i, HTTG cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c nhau, “HTTG cã tÝnh chÊt lo¹i h×nh thÓ lo¹i s©u s¾c”. Còng nh− c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c, v¨n häc nghÖ thuËt chÞu sù quy ®Þnh chung cña hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi, thÈm mü. Mçi giai ®o¹n, thêi ®¹i lÞch sö võa t¹o ®iÒu kiÖn, võa ®ßi hái sù xuÊt hiÖn, ra ®êi cña nh÷ng kiÓu HTTG t−¬ng øng. §Æc ®iÓm giíi tÝnh còng ¶nh h−ëng ®Õn HTTG mµ nghÖ sü s¸ng t¹o. T¸c gi¶ n÷ cã c¸ch tù thÓ hiÖn m×nh kh¸c víi t¸c gi¶ nam. Giíi tÝnh ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng, quan hÖ x· héi, t©m hån, t− t−ëng, quan niÖm nghÖ thuËt, c¸c vai giao tiÕp mµ t¸c gi¶ lùa chän khi s¸ng t¹o, t¹o nªn sù kh¸c biÖt gi÷a kiÓu HTTG nam víi HTTG n÷. 1.1.2. Sù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ trong s¸ng t¸c

1.1.2.1. Tù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ Tù h×nh dung m×nh trong t¸c phÈm lµ biÓu hiÖn ®Çu tiªn vµ râ nÐt cña HTTG. DÔ thÊy nhÊt lµ tù biÓu hiÖn qua c¸ch x−ng t«i. §ã lµ c¸i

11

t«i cña mét nh©n c¸ch v¨n hãa, cña quan niÖm x· héi thÈm mü vÒ cuéc sèng vµ con ng−êi ®−îc biÓu hiÖn trong t¸c phÈm. Cã khi HTTG tù biÓu hiÖn qua bãng d¸ng, qua tªn riªng, nÐt tÝnh c¸ch, tù giíi thiÖu nh÷ng ®Þa danh cô thÓ cña quª h−¬ng, c¶ tuæi ®êi, nghÒ nghiÖp, kû niÖm tuæi th¬, gia c¶nh riªng…cña t¸c gi¶. “Mçi nhµ v¨n bÊt kÓ muèn hay kh«ng, ®Òu miªu t¶ chÝnh m×nh trong t¸c phÈm cña m×nh mét c¸ch ®Æc biÖt”.

1.1.2.2. C¸i nh×n nghÖ thuËt C¸i nh×n nghÖ thuËt lµ vÊn ®Ò then chèt trong s¸ng t¸c v¨n häc bëi

nã ph¶n ¸nh c¸ch nh×n, kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t, ®Ò xuÊt nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng. C¸i nh×n xuÊt ph¸t tõ chñ thÓ thÈm mü mang thÞ hiÕu vµ t×nh c¶m nhÊt ®Þnh. Lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña cÊu tróc nghÖ thuËt, c¸i nh×n bao giê còng béc lé lËp tr−êng, quan ®iÓm thÈm mü chñ thÓ nghÖ thuËt.

1.1.2.3. Giäng ®iÖu Giäng ®iÖu lµ c¸ch biÓu hiÖn tÊm lßng, th¸i ®é, c¸ch ®¸nh gi¸ cña

nghÖ sü víi c¸c hiÖn t−îng ®êi sèng. Nã lµ hiÖn th©n ý thøc cña t¸c gi¶ trong giao tiÕp víi ng−êi ®äc. Mçi t¸c phÈm, t¸c gi¶ cã thÓ cã giäng ®iÖu riªng. Mçi thÓ lo¹i, mçi thêi ®¹i v¨n häc cã giäng ®iÖu c¬ b¶n cña m×nh, t¸c ®éng, chi phèi giäng ®iÖu cña c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm cô thÓ.

1.2. h×nh t−îng t¸c gi¶ trong th¬ n÷ 1.2.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ trong th¬ tr÷ t×nh T¸c phÈm tr÷ t×nh cæ kim “®Òu lµ sù hiÖn diÖn cña c¸i t«i”. HTTG trong th¬ tr÷ t×nh cã cÊu t¹o ®Æc biÖt, Ýt yÕu tè t¹o h×nh mµ chñ yÕu mang yÕu tè biÓu hiÖn. Møc ®é hiÖn diÖn HTTG ë thÓ lo¹i th¬ tr÷ t×nh kh¸ râ. Tù biÓu hiÖn trë thµnh nguyªn t¾c ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng cña th¬ tr÷ t×nh. Ghindobua cho r»ng:“nhµ th¬ lu«n th−êng xuyªn h×nh dung vÒ m×nh, tù giíi thiÖu m×nh trong t¸c phÈm cña hä”.

12.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷

1.2.2.1. C¬ së giíi tÝnh C¬ së t©m sinh lý vµ x· héi: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¸c nhµ t©m lý häc Hoa Kú, phô n÷ lu«n h−íng néi, nÆng vÒ t×nh c¶m, “t×m sù

12

nòng nÞu, nu«ng chiÒu, trß chuyÖn, ®ång c¶m, hßa thuËn vµ ch−a t×m thÊy sù hµi hßa c©n ®èi víi lý trÝ vµ trÝ tuÖ”. Sù ph©n biÖt gi÷a c¸ch sèng, ¨n mÆc, ®i ®øng, nãi n¨ng, mäi hµnh vi, c− xö, tr¸ch nhiÖm nghÜa vô ®èi víi gia ®×nh, x· héi... gãp phÇn lµm nªn giíi tÝnh. YÕu tè giíi tÝnh cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ, ®Õn c¸ch lùa chän ®Ò tµi, c¸ch x©y dùng h×nh t−îng, chän vai giao tiÕp nghÖ thuËt, h×nh ¶nh, chi tiÕt, ng«n ng÷ giäng ®iÖu. 1.2.2.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ vai giao tiÕp nghÖ thuËt HTTG n÷ th−êng giao tiÕp qua vai c«ng d©n vµ vai gia ®×nh. Trong vai gia ®×nh, HTTG n÷ tù x−ng chÞ, em, mÑ ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt vµ thÓ hiÖn mäi mèi quan hÖ. Trong vai c«ng d©n, HTTG n÷ thÓ hiÖn nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña ng−êi c«ng d©n cã Ých víi x· héi, Tæ quèc. Nh÷ng dÊu Ên giíi tÝnh tiÒm Èn trong s¸ng t¸c lµ yÕu tè gãp phÇn lµm næi râ HTTG n÷.

1.3. vµi nÐt vÒ H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam 1.3.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ ca d©n gian Trong th¬ ca d©n gian, qua t©m sù, t×nh ý, lêi v¨n ®−îc göi g¾m, ng−êi ta cã thÓ t×m thÊy mét kiÓu HTTG n÷ xuÊt hiÖn víi sù cam chÞu phËn bät bÌo; víi niÒm tù hµo ý nhÞ vÒ vÎ ®Ñp h×nh thÓ, vÎ ®Ñp t©m hån, nh©n c¸ch; h−íng c¸i nh×n ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh ®êi sèng th−êng nhËt trong x· héi, nãi tiÕng nãi bÊt b×nh ph¶n kh¸ng l¹i c¸c thÕ lùc ®Ì nÐn. 1.3.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ ca trung ®¹i HTTG n÷ trong th¬ trung ®¹i kh«ng chØ th¶ hån cïng thiªn nhiªn cao réng ®Ó biÓu hiÖn con ng−êi mùc th−íc, tu©n thñ quy ph¹m mµ cßn bµy tá quan niÖm gi¸ trÞ vÒ kiÓu ng−êi cã c¸ tÝnh s¸ng t¹o, thÓ

hiÖn ý thøc c¸ nh©n kh¸ râ nÐt. ý thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn qua c¸ch miªu t¶ ng−êi phô n÷ trong vÎ ®Ñp dung nhan, lu«n trë vÒ víi b¶n n¨ng giíi tÝnh, tr¶i tÊm lßng võa sÇu muén võa lªn tiÕng ®ßi quyÒn h¹nh phóc løa ®«i.

13

1.3.3. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ hiÖn ®¹i §Çu thÕ kû XX, HTTG n÷ chñ yÕu thÓ hiÖn c¸i nh×n nghÖ thuËt

vÒ gia ®×nh vµ cuéc sèng víi nh÷ng sè phËn c¸ nh©n, béc b¹ch t©m sù buån vui, kh¸t väng riªng t−, nçi ®au nh©n thÕ. Sau 1945, trong v¨n häc c¸ch m¹ng, HTTG n÷ thÓ hiÖn t− thÕ vµ phÈm chÊt con ng−êi lµm chñ b¶n th©n vµ cuéc ®êi, mang tiÕng nãi, h¬i thë Êm ¸p, ®Çy nhiÖt huyÕt, trÎ trung s«i næi, mang giäng ®iÖu, s¾c th¸i riªng, cã c¸ tÝnh, g¾ng gái v−ît lªn nh÷ng ph¹m vi riªng t−, sèng m¹nh mÏ h¬n, xøng ®¸ng h¬n víi céng ®ång. §©y lµ thêi kú v¨n häc thÓ hiÖn tinh thÇn QuyÕt tö cho Tæ quèc quyÕt sinh. Thêi kú ®æi míi, HTTG n÷ hiÖn lªn trong th¬ cã nÐt míi, kh¼ng ®Þnh b¶n thÓ trÎ trung, hoµ vµo dßng ch¶y cña thö nghiÖm, c¸ch t©n, béc lé m¹nh mÏ c¸i t«i c¸ nh©n, cã khi ©m thÇm lÆng lÏ mµ bøt ph¸ quyÕt liÖt, tinh tÕ nh¹y bÐn víi nh÷ng c¶m xóc ®¬n lÎ vµ ph« diÔn b»ng h×nh thøc nghÖ thuËt cã nhiÒu t×m tßi ®æi míi. Trong dßng ch¶y th¬ ca d©n téc, HTTG n÷ xuÊt hiÖn vµ ®æi thay theo nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau. Th¬ n÷ lu«n lÊp l¸nh ¸nh nh×n ®Çy n÷ tÝnh, tµi hoa, ®éc ®¸o trªn c¸c chÆng ®−êng ®· qua, ph¸t huy, ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng s¸ng t¸c, cµng vÒ sau cµng ®éc ®¸o, nh÷ng nÐt duyªn riªng cña n÷ tÝnh cµng ®−îc thÓ hiÖn râ.

14

Ch−¬ng 2. vai giao tiÕp nghÖ thuËt cña H×nh T−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ chèng Mü

2.1. Mét kiÓu thèng nhÊt ®éc ®¸o cña c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt

Hoµn c¶nh lÞch sö x· héi, c¸c chuÈn mùc v¨n hãa - thÈm mü thêi ®¸nh Mü võa cho phÐp võa ®ßi hái sù xuÊt hiÖn mét mÉu h×nh nghÖ sü - chiÕn sü sö dông v¨n ch−¬ng nh− vò khÝ ®¸nh giÆc. Gi¸ trÞ t¸c phÈm th¬ ®−îc tÝnh b»ng ý nghÜa phôc vô nhiÒu hay Ýt cho sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. ChÝnh sø mÖnh v¨n ch−¬ng ®ßi hái HTTG lùa chän vai sö thi ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt. MÆt kh¸c, HTTG n÷ mang c¸i nh×n, giao tiÕp víi cuéc ®êi b»ng chÝnh sù thÈm thÊu nghÖ thuËt cña t©m hån ph¸i ®Ñp. V× thÕ cïng víi vai v¨n häc mang ý thøc sö thi, HTTG n÷ cßn mang t©m hån ng−êi mÑ, ng−êi phô n÷ tinh tÕ, diô dµng, cÇn mÉn, gom gãp x©y tæ Êm gia ®×nh, x©y h¹nh phóc. §ã lµ hai yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cÊu thµnh nguyªn t¾c biÓu hiÖn, c¾t nghÜa nghÖ thuËt trong th¬ n÷ thêi chèng Mü. Ch¼ng h¹n, vai n÷ kÕt hîp chÆt chÏ víi vai sö thi ®Ó t¹o ra mét th«ng ®iÖp vÒ t×nh mÑ vµ t×nh yªu Tæ quèc: Nhµ ta qu©n giÆc ®èt/MÑ ru con d−íi hÇm s©u/KhÈu sóng mÑ treo ®Çu cét/V× con sÏ ho¸ nhiÖm mµu (L©m ThÞ Mü D¹).

2.2. h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong vai giao tiÕp sö thi 2.2.1. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ sù nhËp vai giao tiÕp nghÖ thuËt

HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü ®· chän vai sö thi ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt. Th«ng qua vai sö thi, HTTG n÷ nh©n danh mét c«ng d©n ®Êt ViÖt ®Ó tr÷ t×nh. §ã lµ sù ho¸ th©n cña HTTG n÷ vµo ng−êi chiÕn sü, ng−êi thanh niªn xung phong, ng−êi d©n c«ng, ng−êi giao liªn, ng−êi y t¸, vµ víi c¶ thÕ hÖ… ®Ó giao tiÕp nghÖ thuËt.

2.2.2. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ vµ nh÷ng t×nh c¶m sö thi 2.2.2.1. T×nh c¶m ngîi ca Tæ quèc

Qua c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt, HTTG th¬ n÷ chèng Mü thÓ hiÖn t×nh c¶m ca ngîi Tæ quèc trªn c¸c ph−¬ng diÖn: lÞch sö, v¨n hãa, ®Þa

15

lý vµ ngän Quèc kú... Gièng nh− th¬ nam, Tæ quèc hiÓn hiÖn trong th¬ n÷ lµ t−îng ®µi cao ®Ñp, hïng vÜ, lu«n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trang träng vµ thiªng liªng nhÊt. NiÒm tù hµo vÒ Tæ quèc nh− ®−îc HTTG n÷ kh¾c lªn mçi dßng th¬. 2.2.2.2. T×nh c¶m ca ngîi L∙nh tô

Còng ®Òu ngîi ca l·nh tô, nÕu trong th¬ nam xuÊt hiÖn c¸i cao c¶, vÜ ®¹i víi nhiÒu bµi th¬ cã tÇm kh¸i qu¸t lín nh− Ng−êi ®i t×m h×nh cña n−íc (ChÕ Lan Viªn), Theo ch©n B¸c, B¸c ¬i (Tè H÷u), th× trong th¬ n÷ chñ yÕu thÓ hiÖn nÐt ®Ñp cña yÕu tè ®êi th−êng, gi¶n dÞ, nh÷ng lêi t©m sù ngät ngµo, tha thiÕt. Vai n÷ th−êng bµy tá t×nh c¶m kÝnh yªu, ca ngîi B¸c Hå - kÕt tinh trÝ tuÖ, cèt c¸ch cña non s«ng, ®¹i diÖn cho d©n téc vµ thêi ®¹i anh hïng. Ng−êi hiÖn lªn trong th¬ víi vÎ ®Ñp ngo¹i h×nh, nh÷ng phÈm chÊt cao quý, nh− l·nh tô anh minh, nh− nhµ hiÒn triÕt mµ th©n mËt, bao dung hiÒn tõ.

2.2.2.3. T×nh c¶m víi nh÷ng ng−êi chiÕn sÜ HTTG th¬ n÷ thêi chèng Mü thÓ hiÖn sù c¶m phôc, lßng yªu

th−¬ng, tr©n träng víi ng−êi chiÕn sÜ. C¸c n÷ thi sÜ ®· kh¾c häa h×nh t−îng ng−êi lÝnh trong mèi quan hÖ hµi hßa riªng - chung, mang lý t−ëng cao ®Ñp cña t×nh yªu Tæ quèc vµ ý chÝ tuæi hai m−¬i dån c¨m thï lªn ®Çu sóng. §ã lµ h×nh t−îng tËp thÓ, næi bËt nh− khèi t−îng ®µi kh¾c häa nh÷ng khu«n mÆt trÎ trung héi tô tõ tr¨m quª víi phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ng−êi ViÖt Nam.

2.2.2.4. T×nh c¶m víi MÑ ViÖt Nam MÑ lµ bøc t−îng ®µi vÒ hßn väng phu sèng chÞu ®ùng gian nan thö

th¸ch, ®îi chê chung thuû, gan d¹, kiªn c−êng. Nh÷ng khóc ca vÒ mÑ trong th¬ n÷ th−êng n»m ë cung trÇm võa l¾ng, võa s©u, ngät ngµo, yªu th−¬ng. MÑ lu«n ®ång hiÖn cïng ®Êt n−íc, cïng d©n téc trong niÒm tù hµo vµ ng−ìng väng cña HTTG n÷. 2.2.2.5. HiÖn thùc chiÕn tranh

HiÖn thùc chèng x©m l−îc Mü oanh liÖt vµ hµo hïng lµ hiÖn thùc sö thi. ViÕt vÒ ®êi sèng chiÕn tranh víi ®au th−¬ng mÊt m¸t, HTTG n÷ ®· tè c¸o téi ¸c cña kÎ thï, thÓ hiÖn t×nh yªu quª h−¬ng vµ lßng c¨m thï giÆc cao ®é.

16

2.3. H×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong Vai n÷ 2.3.1. Vai n÷ trong sù ph©n th©n

Trong vai gia ®×nh, HTTG n÷ ph©n th©n vµo “em”, “chÞ”, “mÑ”, “con” ®Ó giao tiÕp, thÓ hiÖn hµnh ®éng “gãp nhÆt niÒm vui mäi nÎo”, “lÆn léi th©n cß”, “chÞu th−¬ng chÞu khã” x©y tæ Êm h¹nh phóc.

Trong vai hËu ph−¬ng, HTTG n÷ ®em vµo v¨n ch−¬ng vµ táa s¸ng vÎ ®Ñp cña thiªn tÝnh n÷ qua m« tÝp “®¶m ®ang”, “th¸o v¸t”, “v−ît khã”, “tay cµy tay sóng”, “thay chång t¨ng gia s¶n xuÊt”, “biÕt thu vÐn gia ®×nh”, “c«ng viÖc ®ång ¸ng”…gãp phÇn m×nh vµo sù nghiÖp lín lao cao c¶ cña d©n téc. 2.3.2. Vai n÷ vµ ý thøc vÒ vÎ ®Ñp giíi 2.3.2.1. Vai n÷ vµ vÎ ®Ñp ngo¹i h×nh

Phô n÷ lµ “ph¸i ®Ñp”, lu«n g¾n víi nh÷ng ®−êng nÐt, d¸ng h×nh rÊt riªng mµ t¹o hãa ban tÆng - yÕu tè lµm s¸ng lªn vÎ ®Ñp thiªn tÝnh n÷. Trong th¬ n÷ cã nhiÒu chi tiÕt kh¾c häa nÐt ®Ñp “giäng nãi”, “da r¸m n¾ng”, “®«i m¸ hång”, “®«i m¾t ®en”, “s÷a th¬m ch¶y tõ ngùc mÑ”, “m¸i tãc xanh”, “tay em th«”, “bói tãc ngang l−ng”, “må h«i r¬i”, “tiÕng c−êi chÝn mÈy”, “eo thon tãc bói”, “bµn ch©n vÕt x−íc”, “gãt ch©n chai”… §ã lµ quan niÖm vÎ ®Ñp h×nh thÓ g¾n víi lao ®éng, víi chiÕn tr−êng, víi chiÕn c«ng…, lµ c¸i duyªn rÊt riªng kh¼ng ®Þnh søc sèng bÒn bØ, dÎo dai cña n÷ giíi trong chiÕn tranh.

2.3.2.2. Vai n÷ vµ ý thøc vÒ vÎ ®Ñp phÈm chÊt T©m hån, tÝnh c¸ch cña vai n÷ hiÖn lªn trong th¬ thËt ®Ñp, víi ®øc hy sinh, c¸ch sèng hµi hßa, gi¶n dÞ, nh©n hËu. Hä mang tr¸i tim tha thiÕt, nång nµn, nhiÒu cung bËc ®Ó yªu th−¬ng chång, con, gia ®×nh, ng−êi th©n… Trong th¬ n÷ cã nçi nhí cån cµo ch¸y báng, g¾n víi nh÷ng nÕm tr¶i cô thÓ, cã nçi nhí “thö th¸ch lßng thñy chung”, cã gãc nh×n nh©n b¶n vÒ chiÕn tranh, vÒ c¸ch øng xö tinh tÕ, th«ng minh, dÞu dµng, giµu mµu s¾c t×nh c¶m ®Æc biÖt víi mÑ chång vµ gia ®×nh chång

cña ng−êi phô n÷. ý thøc vÒ nÐt ®Ñp phÈm chÊt cña giíi lu«n ®−îc biÓu hiÖn trong th¬ n÷.

17

Ch−¬ng 3. nh÷ng ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ trong th¬ thêi chèng mü

3.1. tù biÓu hiÖn cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ HTTG n÷ cßn tù biÓu hiÖn mét nh©n c¸ch v¨n hãa, mét t− t−ëng, mét quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi vµ cuéc ®êi trong th¬. TiÓu sö, tªn riªng, gia c¶nh, quª h−¬ng, nghÒ nghiÖp cña chñ thÓ lµ c¸ch tù biÓu hiÖn HTTG n÷ trong th¬.

3.2. hÖ thèng biÓu t−îng 3.2.1. Nh÷ng biÓu t−îng cña c¸i nh×n sö thi 3.2.1.1. Con ®−êng Tr−êng S¬n – niÒm tù hµo thÕ hÖ Con ®−êng Tr−êng S¬n huyÒn tho¹i lµ biÓu t−îng thiªng liªng vÒ Tæ quèc, vÒ niÒm tù hµo, ý chÝ, lý t−ëng tuæi hai m−¬i cña thÕ hÖ trÎ. Qua biÓu t−îng con ®−êng, HTTG n÷ ®· kh¼ng ®Þnh ý chÝ ®éc lËp tù do, søc m¹nh cña ch©n lý, søc sèng vÜnh h»ng cña Tæ quèc, vÎ ®Ñp cña lý t−ëng vÉn tån t¹i bÊt diÖt trong lßng bao thÕ hÖ. 3.2.1.2. C¸t - ý thøc vÒ céi nguån sù sèng, sù vÜnh h»ng cña d©n téc Trong th¬ n÷ chèng Mü, c¸t lµ biÓu t−îng thÓ hiÖn h×nh hµi Tæ quèc víi søc sèng tr−êng tån, vÜnh cöu; hiÖn th©n niÒm tin yªu, lßng l¹c quan, lµ søc m¹nh chë che cña con ng−êi. Qua biÓu t−îng c¸t, HTTG n÷ bµy tá nh÷ng c¶m nhËn, tù ®¸nh gi¸ vÒ b¶n th©n, kiªn c−êng v−ît qua nh÷ng giíi h¹n ®êi ng−êi, v−¬n ®Õn gi¸ trÞ vÜnh h»ng. 3.2.1.3. Ngän löa - ý chÝ vµ niÒm tin vÒ mét søc sèng bÊt diÖt BiÓu t−îng ngän löa - luång s¸ng hiÖn lªn trong th¬ n÷ nh− biÓu hiÖn cña niÒm tin yªu, sù hy väng. §ã còng lµ sù thÓ hiÖn quan niÖm gi¸ trÞ vÒ c¸i nhá bÐ mµ bÊt diÖt, vÒ søc sèng kh«ng g× dËp t¾t ®−îc, vÒ niÒm tin vµo søc m¹nh lan táa, bõng dËy cña tinh thÇn ViÖt Nam. 3.2.1.4. §¹n bom - lßng c¨m thï giÆc Bom ®¹n bao giê còng chØ sù hiÓm nguy, chÕt chãc, ghª gím, kinh hoµng. C¸c nhµ th¬ n÷ ®· liÖt kª hµnh ®éng phi nh©n tÝnh cña kÎ

18

thï: “ph¸ tan tµnh”, “®èt ph¸”, “trót bom”, “déi n¸t”, “quÐt ®i”, “hñy diÖt”... Sö dông biÓu t−îng ®¹n bom, th¬ n÷ võa ph¶n ¸nh thùc tr¹ng chiÕn tranh, bé mÆt kÎ thï mang nh÷ng r¾p t©m, ¸c ®éc v« nh©n ®¹o nhÊt, võa biÓu hiÖn lßng c¨m thï giÆc cña d©n téc ta.

3.2.1.5. ChiÕc hÇm, chiÕn hµo - kh¸t väng sèng Trong th¬ n÷ chèng Mü, nh÷ng c¨n hÇm, nh÷ng chiÕn hµo hiÖn

lªn nh− n¬i che ®¹n, che bom, ng¨n c¶n th−¬ng vong do lò giÆc trêi gieo r¾c, c−u mang sù sèng con ng−êi. HÇm trë thµnh biÓu t−îng cña nguån yªu th−¬ng, niÒm hy väng, kh¸t väng sèng kh«n ngu«i cña con ng−êi trong chiÕn tranh. BiÓu t−îng ®ã cßn thÓ hiÖn ý chÝ quËt c−êng, thö th¸ch søc sèng m¹nh mÏ kiªn c−êng cña d©n téc qua chiÕn tranh.

Cã thÓ nãi, còng nh− th¬ chèng Mü nãi chung, th¬ n÷ giai ®o¹n nµy thÓ hiÖn rÊt phong phó c¸i nh×n, vÎ ®Ñp sö thi cña HTTG. 3.2.2. Nh÷ng biÓu t−îng cña c¸i nh×n n÷ tÝnh 3.2.2.1. Hoa - ý thøc vÒ cuéc ®êi vµ t©m hån n÷ giíi

L¾ng l¹i sau biÓu t−îng hoa lµ ¶nh chiÕu cuéc ®êi vµ sè phËn con ng−êi. Trong ao −íc ©m thÇm, biÓu t−îng hoa mang bãng d¸ng ng−êi phô n÷ tù ý thøc vÒ m×nh, d©ng h−¬ng s¾c cho ®êi. 3.2.2.2. TrÇu cau - niÒm kh¸t khao vÒ h¹nh phóc

TrÇu cau trë thµnh biÓu t−îng cña nçi kh¸t khao, niÒm hy väng, sù ®ãn ®îi h¹nh phóc cña ng−êi con g¸i ®i qua chiÕn tranh. BiÓu t−îng trÇu cau thÓ hiÖn tinh thÇn, gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c. 3.2.2.3. Tr¸i tim, ®«i m¾t, bµn tay, m¸i tãc - ý thøc vÒ søc m¹nh néi lùc b¶n thÓ n÷ Qua biÓu t−îng tr¸i tim, HTTG n÷ ®· kh¼ng ®Þnh sù giµu cã cña t©m hån phong phó, tinh tÕ, th¨m th¼m, ¨m ¾p t×nh ®êi, t×nh ng−êi, dÞu dµng, mÒm m¹i. §«i m¾t - cöa sæ t©m hån lµ mét biÓu t−îng mang nÐt ®Ñp ®Çy ý nghÜa, mang nh·n quan gi¸ trÞ, thÓ hiÖn th¸i ®é, sù lùa chän quan niÖm sèng cña HTTG n÷.

§«i bµn tay biÓu t−îng cña niÒm tin yªu, cña tÝnh c¸ch nÕt na, cÇn mÉn, dÞu dµng, nghÞ lùc sèng m·nh liÖt trong th¬ n÷.

19

M¸i tãc lµ biÓu t−îng ®Ñp ®Ó ng−êi ®äc c¶m nhËn vÒ tÝnh c¸ch

khÐo lÐo, dÞu dµng, ch¨m chØ, chu tÊt cña con ng−êi. ë ®ã cßn ®an kÕt

t×nh quèc tÕ cao c¶ t¹o nªn søc m¹nh hïng hËu trong cuéc ®Êu tranh trªn mÆt trËn chÝnh trÞ, ngo¹i giao.

3.2.2.4. ChiÕc g−¬ng, c¸i nãn - kh¸t väng vÒ cuéc sèng thanh b×nh ChiÕc g−¬ng biÓu t−îng cho søc sèng, sù tiÒm Èn vÎ ®Ñp tÝnh c¸ch ®Çy n÷ tÝnh cña con ng−êi trong mäi hoµn c¶nh. §ã còng lµ biÓu t−îng cña thÕ giíi néi t©m v« cïng phong phó, sinh ®éng, dÞu dµng, thÈm thÊu mét kh¸t väng sèng hiÒn hßa ®Çy yªu th−¬ng cña vai n÷. G−¬ng cßn soi s¸ng vÎ ®Ñp t©m hån, phÈm h¹nh, mang gi¸ trÞ tinh thÇn ®Ó con ng−êi ®iÒu chØnh c¸ch sèng phï hîp víi lý t−ëng thÈm mü thêi ®¹i.

ChiÕc nãn lµ biÓu t−îng kh¸c béc lé c¸ch nh×n cña HTTG n÷ vÒ vËt dông mang vÎ ®Ñp giíi. Ngoµi c«ng dông che n¾ng, che m−a, nãn cßn lµ vËt lµm duyªn, lµm ®Ñp, lµ biÓu t−îng vÒ c¸ch sèng tÕ nhÞ, kÝn ®¸o, e Êp. Cao h¬n thÕ nãn cßn lµ biÓu tr−ng cho hµnh ®éng phi th−êng, dòng c¶m hy sinh cña vai n÷.

3.3. Giäng ®iÖu 3.3.1. Giäng ®iÖu cña vai giao tiÕp sö thi

Giäng ®iÖu liªn kÕt c¸c yÕu tè h×nh thøc, mang tÝnh c¸ nh©n, tÝnh thêi ®¹i, chÞu sù chi phèi cña thÓ lo¹i. Hïng ca, hµo s¶ng vµ chÊt r¾n rái, dâng d¹c, trang nghiªm lµ giäng ®Æc tr−ng cña vai giao tiÕp sö thi. Trong th¬ n÷ giäng ®iÖu sö thi hiÖn lªn oai nghiªm nh− hiÖu lÖnh, nh− tiÕng kÌn xung trËn, nh− lêi mêi gäi, h« hµo hiÖu triÖu...§ã lµ chñ ©m chung, næi bËt trªn c¸c bÌ ®Öm kh¸c ®Ó ngîi ca, cç vò c¶ d©n téc chiÕn ®Êu chèng kÎ thï. 3.3.2. Giäng ®iÖu cña vai n÷ 3.3.2.1. Giai ®iÖu lêi ru NgËp trµn trong th¬ n÷ lµ giäng ®iÖu lêi ru mang thiªn chøc giíi n÷. Lêi ru ch©n t×nh, dÞu dµng, tinh tÕ, ¨m ¾p t×nh ®êi vµ t×nh ng−êi trë thµnh mãn ¨n tinh thÇn v« gi¸ cña th¬ n÷ chèng Mü.

20

Ru con lµ cung bËc tr÷ t×nh s©u l¾ng nhÊt cña vai n÷. T×nh yªu con ®−îc thæi hån vµo lêi ru trë thµnh søc m¹nh gióp vai n÷ cã thÓ v−ît qua mäi thö th¸ch cam go. Vai n÷ cßn ru chång, ru ®êi tha thiÕt b»ng giäng ©u yÕm ngät ngµo. Giäng ru lµ mét ph−¬ng tiÖn biÓu ®¹t kh¸ quan träng ®Ó thÓ hiÖn t©m hån thiªn tÝnh n÷ trong th¬. 3.3.2.2. Giäng kÓ chuyÖn t©m t×nh Th¬ kh«ng chØ lµ v¨n ch−¬ng, mµ cßn lµ gan ruét, lµ t©m t− ng−êi viÕt. Vai giao tiÕp trong th¬ cßn biÓu hiÖn giäng kÓ chuyÖn t©m t×nh, thñ thØ cÊt lªn tõ t©m hån, tÝnh c¸ch n÷ giíi. Nã th−êng g¾n víi sè phËn con ng−êi, nçi ®au trong chiÕn tranh, t©m sù víi con, víi chång, víi b¹n tri kû tri ©m, víi dßng s«ng, chiÕc l¸, víi doi c¸t vµng, chuyÕn phµ, vßm c©y, m¸i phè, víi m¶nh tr¨ng... Trong th¬ n÷ cã v« vµn lêi kÓ ®−îc biÓu hiÖn mét c¸ch hån nhiªn, ch©n t×nh, gi¶n dÞ. Giäng kÓ chuyÖn t©m t×nh béc lé qua c¸ch sö dông c¸c ®¹i tõ ng«i thø nhÊt vµ lêi chªm xen, th¸n ng÷, tiÕng chµo...

21

PhÇn kÕt luËn

1. Môc tiªu lý thuyÕt quan träng cña luËn ¸n lµ kÕ thõa thµnh qu¶ cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc, tõ viÖc t×m hiÓu tÝnh ®Æc thï cña HTTG trong quan hÖ víi t¸c gi¶ tiÓu sö, h×nh t−îng ng−êi trÇn thuËt, ng−êi kÓ chuyÖn, nh©n vËt tr÷ t×nh, c¸i t«i tr÷ t×nh... luËn ¸n ®· kÕt nèi, s¾p xÕp vµ hÖ thèng hãa c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau trong néi hµm vµ ®−êng biªn kh¸i niÖm HTTG. §ã lµ mét kiÓu h×nh t−îng nh©n vËt v¨n häc ®Æc thï, ®−îc thÓ hiÖn qua vai giao tiÕp nghÖ thuËt, mang tÝnh ®éc ®¸o c¸ nh©n, tÝnh lo¹i h×nh (thÓ lo¹i, thêi ®¹i, giíi tÝnh) vµ tån t¹i trong mäi yÕu tè cña t¸c phÈm. Cã thÓ c¶m nhËn vÒ HTTG trong t− c¸ch chñ thÓ giao tiÕp nghÖ thuËt qua c¸i nh×n nghÖ thuËt, giäng ®iÖu vµ sù tù biÓu hiÖn, tù miªu t¶ trong t¸c phÈm.

2. Tõ c¸ch hiÓu vÒ HTTG trong v¨n häc, b»ng gãc nh×n lo¹i h×nh thÓ lo¹i (tù sù, kÞch, tr÷ t×nh), cã thÓ thÊy, so víi c¸c thÓ lo¹i kh¸c, møc ®é hiÖn diÖn cña HTTG trong th¬ tr÷ t×nh kh¸ râ, chi phèi vai giao tiÕp nghÖ thuËt vµ diÖn m¹o nh©n vËt tr÷ t×nh. Trªn c¬ së giíi tÝnh, c¸c yÕu tè thÓ lo¹i vµ thêi ®¹i luËn ¸n ®· khu biÖt ranh giíi cña HTTG n÷ trong th¬ tr÷ t×nh vµ ®iÓm qua nh÷ng nÐt s¬ l−îc vÒ vai giao tiÕp nghÖ thuËt vµ sù béc lé c¸c kiÓu HTTG n÷ trong th¬ tr÷ t×nh tõ th¬ ca d©n gian qua trung ®¹i ®Õn hiÖn ®¹i. Nh÷ng vÎ ®Ñp giíi tÝnh, nh÷ng nÐt duyªn riªng cña h×nh t−îng t¸c gi¶ n÷ cµng vÒ sau cµng ®Æc s¾c vµ ®éc ®¸o. 3. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ tr÷ t×nh lµ c¬ së lý thuyÕt cã ý nghÜa quan träng cho phÐp luËn ¸n kh¸m ph¸ vµ nhËp s©u vµo thÕ giíi nghÖ thuËt th¬ n÷ thêi chèng Mü, t×m hiÓu, lý gi¶i c¸c vai giao tiÕp nghÖ thuËt hiÖn diÖn trong ®ã. Vai giao tiÕp sö thi vµ vai n÷ lµ hai ph−¬ng diÖn c¬ b¶n nhÊt biÓu hiÖn cô thÓ, kh¸ râ nÐt sù thèng nhÊt ®éc ®¸o cña HTTG n÷. Con ng−êi c¸ nh©n mang ®Æc ®iÓm giíi tÝnh cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi con ng−êi céng ®ång thêi kú c¶ d©n téc x¶ th©n giµnh ®éc lËp, tù do. Trong vai giao tiÕp sö thi, HTTG n÷ hiÖn h×nh trong t¸c phÈm qua h×nh t−îng ng−êi thanh niªn xung phong, ng−êi

22

d©n c«ng, ng−êi giao liªn, n÷ qu©n y, c« v¨n c«ng, ng−êi lÝnh vµ cïng víi c¶ thÕ hÖ, c¶ d©n téc ®¸nh giÆc. HTTG trong th¬ n÷ thêi chèng Mü mang vÎ ®Ñp, tÇm vãc cña thÕ hÖ nh÷ng ng−êi chñ c«ng, ®i ®Çu trong löa ®¹n, dµn hµng g¸nh ®Êt n−íc trªn vai. ViÖc tù biÓu hiÖn m×nh qua vai giao tiÕp nghÖ thuËt ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HTTG n÷ thÓ hiÖn vÎ ®Ñp nh÷ng t− t−ëng, t×nh c¶m lín cña thêi ®¹i. §ã lµ ý thøc vÒ ®éc lËp tù do cña Tæ quèc, tr©n träng, kÝnh phôc, mÕn mé ng−êi anh hïng sö thi (mµ cô thÓ lµ B¸c Hå, ng−êi lÝnh, ng−êi mÑ ViÖt Nam anh hïng). Sù hiÖn diÖn ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña ng−êi anh hïng sö thi trong th¬ n÷ chèng Mü ®· phÇn nµo kh¼ng ®Þnh quan niÖm vÒ nghÖ thuËt cña HTTG n÷. 4. Cïng sèng vµ viÕt trong chiÕn tranh chèng Mü, ngoµi vai sö thi mang nÐt chung, HTTG n÷ cßn biÓu hiÖn vai n÷ mang nÐt riªng kh¸ ®Æc s¾c, thó vÞ. Trong sù ph©n th©n vai gia ®×nh, vai hËu ph−¬ng, HTTG n÷ triÓn khai nhiÒu m« tÝp “®¶m ®ang”, “th¸o v¸t”, “v−ît khã”, “tay sóng tay cµy”, “chÞu th−¬ng chÞu khã”, “gãp nhÆt niÒm vui”, “x©y tæ Êm”, “hËu ph−¬ng cïng thi ®ua víi tiÒn ph−¬ng”…

ý thøc s©u s¾c vÒ nÐt riªng cña giíi, HTTG trong th¬ n÷ thêi chèng Mü kh¾c häa nh÷ng nh©n vËt tr÷ t×nh víi vÎ ®Ñp ®éc ®¸o, nh÷ng ch©n dung tù ho¹ hiÖn lªn thËt ®a d¹ng, võa r¾n rái, kháe kho¾n trµn ®Çy sinh lùc võa dÎo dai trong lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, s½n sµng hy sinh tuæi xu©n v× Tæ quèc. C¸i nh×n cña HTTG ®· l−u gi÷ trong th¬ thêi ®¹n bom nh÷ng nÐt ®Ñp n÷ tÝnh, tõ m¸i tãc ãng ¶ ch¶y dµi, ®«i tay th« trÇn n¾m gi÷ cuéc ®êi, c¸i d¸ng eo thon mÒm m¹i, m¸ hång, lµn da ng¨m ®en, ®«i m¾t long lanh niÒm nghÜ ngîi cho ®Õn vÎ ®Ñp mÉu tÝnh trong b¶n n¨ng lµm mÑ mang niÒm h¹nh phóc sinh në. Nh÷ng nÐt ®Ñp ®ã lu«n ®−îc ®Æt vµo tõng hoµn c¶nh sèng cô thÓ, ®−îc soi ng¾m tõ gãc nh×n giµu ý nghÜa nh©n b¶n. Gi¨ng m¾c vµ bÖn nÝu hoµi trong lßng ng−êi ®äc lµ vai n÷ lu«n h−íng t©m hån vµo nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp khi ý thøc vÒ lÏ sèng ë ®êi. HiÖn lªn trong th¬ lµ nh÷ng nh©n c¸ch, nh÷ng ®øc h¹nh cao ®Ñp cña

23

ng−êi phô n÷ ViÖt Nam víi tr¸i tim trë vÒ ®óng nghÜa ®Ëp nhÞp cïng mäi cung bËc thµnh khÈn, tha thiÕt vµ d©ng hiÕn hÕt m×nh; víi nçi nhí g¾n víi tñi hên; víi lßng thñy chung dÖt nh÷ng sîi nhí sîi th−¬ng göi vÒ kho¶ng trêi anh ®−îc cÊt lªn tõ câi lßng tha thiÕt yªu th−¬ng. Cuéc sèng víi mäi mèi quan hÖ phøc t¹p lµ n¬i thö th¸ch c¸ch øng xö th«ng minh, tinh tÕ vµ giµu bao dung cña n÷ giíi. Tù gång m×nh lªn g¾ng gái v−ît hoµn c¶nh chiÕn tranh lµ vÎ ®Ñp tiÒm Èn ®Çy søc sèng cña phô n÷ ViÖt Nam. 4. Sù tù thÓ hiÖn, biÓu t−îng, giäng ®iÖu lµ nh÷ng ph−¬ng diÖn thÓ hiÖn nghÖ thuËt kh¸c nhau cña HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü. TiÓu sö, tªn gäi, nÐt riªng gia c¶nh, nghÒ nghiÖp, nh©n c¸ch v¨n ho¸… ®−îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm nh− lµ nh÷ng chi tiÕt tù biÓu hiÖn cña HTTG n÷. VÎ ®Ñp thÈm mü cña HTTG trong th¬ n÷ thêi chèng Mü ®−îc thÓ hiÖn qua hai hÖ thèng biÓu t−îng chÝnh: nh÷ng biÓu t−îng mang tÝnh sö thi (Con ®−êng Tr−¬ng S¬n, c¸t tr¾ng, ngän löa, ®¹n bom, chiÕc hÇm...), nh÷ng biÓu t−îng ®Ëm chÊt n÷ tÝnh (bµn tay, tr¸i tim, ®«i m¾t, chiÕc l−îc, c¸i g−¬ng, m¸i tãc, chiÕc nãn, miÕng trÇu qu¶ cau, hoa cá...). Qua hÖ thèng biÓu t−îng, HTTG n÷ tù béc lé con ng−êi cña ý thøc, nh©n c¸ch, t©m hån nh¹y c¶m, tinh tÕ, phong phó... ThÈm thÊu, ©m vang, väng sau tõng con ch÷ lµ giäng ®iÖu th¬ vµ còng lµ linh hån thÓ hiÖn HTTG n÷. Trong vai sö thi chän giäng hïng ca hµo s¶ng, trong vai n÷ chän giai ®iÖu lêi ru, giäng kÓ chuyÖn t©m t×nh, HTTG n÷ ®· thÓ hiÖn ®−îc tÝnh ®a d¹ng c¸c s¾c diÖn giäng ®iÖu trong th¬ chèng Mü. Dï cã nÐt riªng biÖt ®Çy c¸ tÝnh trong tõng chñ thÓ s¸ng t¹o lµm nªn sù ®a d¹ng cña c¸c kiÓu giäng ®iÖu nh−ng th¬ n÷ chèng Mü vÉn lu«n thÓ hiÖn nh÷ng nÐt chñ ©m chung mang mµu s¾c sö thi vµ giíi tÝnh cña m×nh. T×m hiÓu HTTG n÷ trong th¬ chèng Mü sÏ më ra tiÒn ®Ò cho nghiªn cøu HTTG qua c¸c thêi kú víi nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c nhau. §©y lµ vÊn ®Ò lín ®ßi hái gi¶i quyÕt nhiÒu khÝa c¹nh lý luËn vµ thùc tÕ v¨n häc phøc t¹p, chóng t«i hy väng cã thÓ tiÕp tôc ë nh÷ng c«ng tr×nh sau.

24