ΔHMOΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Μάθημα:ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ V

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μάντζου ΠολυξένηΠρασίνη Μαρία: 601481

ΟΜΑΔΑ ΙΙΘέμα: ΥΒΡΙΔΙΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ-ΜΕΤΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣΒιβλίο: Architecture in the Age of Printing, Orality, Writing, Typography, andPrinted Images in the History of Architectural Theory», Carpo MariοΌρος: Η αρχιτεκτονική γνώση μέσα στο χρόνο. The Architectural knowledge through time.

Εξάμηνο 7ο/Ακαδημαϊκό έτος:2015-2016

[1]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.1) Συνοπτική περιγραφή του όρου .......................................σελ. 3 1.2) Αναλυτική περιγραφή όρου...............................................σελ. 4 1.3) Εικονογράφηση αναπαραστάσεις του όρου.......................σελ. 72.1) Περίληψη Βιβλίου................................................................σελ. 102.2) Αναπαράσταση σε Photoshop, Video ................................σελ. 18

[2]

Όρος: Η αρχιτεκτονική γνώση μέσα στο χρόνο. Συνοπτική περιγραφή του όρου

Ο όρος αυτός επιλέχθηκε διότι στο βιβλίο του ο Mario Carpo υπόκειται σε μία μελέτη για τα μέσα επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν από τους δυτικούς αρχιτέκτονες, από την κλασική αρχαιότητα έως τον σύγχρονο κλασικισμό (προφορική παράδοση, μνήμη, χειρόγραφα, βιβλία).

Ο όρος αυτός αφορά τον εντοπισμό, την απαρίθμηση και την μελέτητων τρόπων εκείνων με τους οποίους γίνεται η μετάβαση της αρχιτεκτονικής γνώσης και ότι συνεπάγεται αυτής (εμπειριών, ιδεών, κανόνων, προτύπων, μορφών) μέσα στο χώρο και το χρόνο. Ενώ πάντα κυρίαρχος τρόπος για την μετάδοση της γνώσης αποτελεί η προφορική παράδοση από στόμα σε στόμα, η εξέλιξη του ανθρώπου δεν θα τον περιορίσει μόνο σε αυτόν. Από την εφεύρεση του αλφαβήτου και τους αρχαίους πάπυρους, θα περάσει στα μεσαιωνικά χειρόγραφα και από εκεί στην έντυπη πληροφόρηση και στην σύγχρονη ψηφιακή τρισδιάστατη πραγματικότητα. Η διαδικασία καταγραφής και διαβίβασης της γνώσης αντανακλά της τεχνολογίες που αναπτύσσονται στην εκάστοτε χρονική περίοδο και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις που συντελούνται σε αυτήν . Τέλος, η αλλαγή στα μέσα έκφρασης και επικοινωνίας είναι αλληλένδετη με την πορεία και την μετάδοση της αρχιτεκτονικής σκέψης και παράδοσης από την μία γενιά στην άλλη.

The Architectural knowledge through time.Συνοπτική ανάλυση του όρου στα αγγλικά

This term relates to the detection, the count and the study of those ways which made possible the transition of architectural knowledge and whatever implies that (experience, ideas, rules, patterns, forms) in space and time. While always, the orality was the mainly manner for this transmission, the human’s evolytion is going to give him more abilities. From the invention of the alphabet and the ancient scrolls, will pass in medieval manuscripts and from there to printed information and modern digital three-dimensional reality. The process of knowledge’s record and transmission, reflects the developed technologies in each period time and is inextricably linked with technological and social developments at this time. Finally, the change in the means of expression and communication is linked to the progress and transmission of architectural thought and tradition from one generation to the next.

[3]

Αναλυτική περιγραφή του όρου

Όρος: Η αρχιτεκτονική γνώση μέσα στο χρόνο. The Architectural knowledge through time.

Ο συγγραφέας στο βιβλίο του μελετάει την αρχιτεκτονική και τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν από τον δυτικό κόσμο προκειμένου να γνωστοποιηθεί, και να διασφαλιστεί η ασφάλεια των έργων των θεωρητικών της τέχνης καιτης αρχιτεκτονικής. Αυτοί χρησιμοποίησαν διάφορους τρόπους για να πραγματοποιηθεί αυτό. Οι τρόποι αυτοί σχετίζονται, επηρεάζονται και διαμορφώνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις που σημειώνεται σε κάθε κοινωνία.

Εν συνεχεία, Θα γίνει εντοπίσουμε το πως μεταδίδονταν η αρχιτεκτονική και γενικότερα οι γνώσεις στις διάφορες χρονικές περιόδους, πως αυτές ενδεχομένως συνδυάστηκαν και αλληλεπίδρασαν μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Αναλυτικότερα, θα βρούμε και θα μιλήσουμε για τους τρόπους εκείνους που κυριάρχησαν στο παρελθόν καθώς και για το πως συμβαίνει αυτό στην σημερινή εποχή. Όπως είναι κοινώς γνωστό, κάθε εποχή και κοινωνία χαρακτηρίζεται από την δική της ταυτότητα και χαρακτήρα ενώ παρουσιάζει συγκεκριμένες δυνατότητες καιτρόπους εργασίας. Συνεπώς, διαθέτει τα δικά της εργαλεία και μέσα έκφρασης, με τα οποία επιτυγχάνεται η παράδοση της αρχιτεκτονικής, των ιδεών, των γνώσεων, των εμπειριών, των κανόνων, της τέχνης. Η αρχιτεκτονική και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την μετάδοσής της (υλικά, τεχνικές, μέθοδοι κατασκευής, τρόποι αναπαράστασης), εκφράζουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την νοοτροπία και την ζωή τους.

Επιπλέον, τα εργαλεία με τα οποία εκφράζονται οι άνθρωποι λαμβάνονται και συνδιάζονται με διαφορετικούς τρόπους, φέρνοντας στο προσκήνιο διαφορετικές αντιμετωπίσεις και προσεγγίσεις, καταλήγοντας,μο σε διαφορετικές αξίες και κανόνες κάθε φορά. Έτσι ξετυλίγονται και πέρνουν υπόσταση οι μορφές και τα διάφορα στυλ (αναφορά στο βιβλίο για το πανομοιότυπο ή η απομάκρυνσή από αυτό). Η παράδοση από την μία γενιά στην άλλη γίνεται μέσω του προφορικού λόγου,ο οποίος αποτελούσε πάντα τον σημαντικότερο και κυρίαρχο τρόπο μετάδοσης της γνώσης, όμως η εξέλιξη του πολιτισμού, του πνεύματος και

[4]

της κοινωνίας του ανθρώπου τον έφερε αντιμέτωπο με φοβερές ανακαλύψεις οι οποίες θα είναι τέτοιες που θα μπορέσουν να τον βοηθήσουννα μεταφέρει και να μεταδώσει γνώσεις, κάποιες από αυτές είναι η ανακάλυψη του αλφαβήτου και συνεπώς του γραπτού λόγου (θεωρητικά έργα και πραγματείες) ή η τυπογραφία. Οι πραγματείες είναι βιβλία με τα οποία ο αρχιτέκτονας βγαίνει στο προσκήνιο, και επικοινωνεί με το ευρύτερο κοινό.

Μέσα στα οποία στηρίζεται η αρχιτεκτονική μελέτη και τρόποι με τους οποίους αυτή μεταδίδεται ανά διάφορες χρονικές περιόδους:

Οι πραγματείες ήταν θεωρητικά έργα μέσα από τα οποία άνθρωποι των γραμμάτων και των επιστημών μελετούσαν και ανέλυαν τομείς της επιστήμης ή της τέχνης και προσπαθούσαν να διατυπώσουν τους προβληματισμούς τους και τις θεωρίες τους πάνω σε αυτά. Μία από τις πιο σημαντικές πραγματείες είναι αυτή του Βιτρούβιου, Περί αρχιτεκτονικής. Ηπραγματεία αυτή γράφτηκε την τρίτη ή την δεύτερη προ Χριστού δεκαετία.Συνιστά την παλαιότερη αρχιτεκτονική πραγματεία που σώθηκε ακέραια από την προχριστιανική περίοδο. Συντάχθηκε από την κάλαμο κάποιου μηχανικού που υπηρέτησε στον ρωμαϊκό στρατό και έμεινε γνωστός με το όνομα Βιτρούβιος. Ενώ τα κείμενα του Βιτρούβιου επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τα μεσαιωνικά χειρόγραφα, ο ρόλος τους στην οικοδομική πρακτική ήταν περιορισμένος εκείνη την εποχή.

Κατά τον μεσαίωνα, η παράδοση εξακολουθεί να βασίζεται στην γραφή και η μορφή με την οποία αυτή θα πραγματοποιηθεί είναι σε χειρόγραφα κείμενα. Πρόκειται για κείμενα πλούσια διακοσμημένα με προσθήκη επεξηγηματικών εικόνων, οι οποίες δεν υπήρχαν στα πρωτότυπα κείμενα (πχ. στις πραγματείες του Βιτρούβιου). H πραγματεία του Βιτρούβιου προωθήθηκε ως πρότυπο από πολλούς γνωστούς αρχιτέκτονες και θεωρητικούς όπως ο Leon Batista Alberti, Sebastiano Serlio, Andrea Palladio, Jacomo Barocci, οι οποίοι συστηματοποίησαν τις θέσεις του Βιτρούβιου και τις έκαναν πιο προσιτές στο κοινό με την προώθηση των εικονογραφημένων εκδόσεων. Παρ' όλα αυτά κατά τον μεσαίωνα δεν προέκυψε κάποιος άλλος σημαντικός τρόπος για τη μετάδοση και διάδοση των τεχνικών και επιστημονικών γνώσεων.

Κατά την γοτθική περίοδο, δωδέκατος με δέκατος πέμπτος αιώνας, η γραφή θα γνωρίσει μία σκοτεινή περίοδο και η μετάδοση της αρχιτεκτονικής θεωρίας, θα στηριχτεί στον προφορικό λόγο, καταθέτονταςμε αυτόν τον τρόπο μυστικά, κανόνες, τεχνικές, γνώσεις της εσωτερικής γεωμετρίας και των αρχιτεκτονικών πρακτικών των μεσαιωνικών μαστόρων.

Κατά τον 15ο αιώνα, την εποχή της τυπογραφίας, έχουμε [5]

αναπαραγωγή κειμένων και εικόνων, η οποία γίνεται σε μεγαλύτερο-μαζικότερο βαθμό. Πατέρας της τυπογραφίας θεωρείται ο Γουτεμβέργιος, οοποίος ξεσήκωσε με τα επιτεύγματά του τους σύγχρονούς του. Το 1436 κάνει τα πρώτα βήματα στην τυπογραφία ενώ το 1445 εκτυπώνει σε λατινικούς χαρακτήρες την Βίβλο του Γουτεμβέργιου , σε 180 αντίτυπα. (Ο Λαυρέντιος Κόστερ, ήταν ο άνθρωπος, ο οποίος συνέλαβε πρώτος την ιδέα της μηχανικής εκτύπωσης). Τα τυπογραφημένα βιβλία ήταν πιο προσιτά στοευρύτερο κοινό από ότι τα χειρόγραφα, για αυτό το 1470 ο Νικολάους Περότους, γράφει ¨σύντομα θα υπάρχει τέτοιος πλούτος βιβλίων, ώστε ακόμα και οι φτωχοί δεν θα πορεύονται χωρίς αυτά¨.

Στην βιομηχανική επανάσταση 18ος-19ος αιώνας, η μηχανή αρχίζει και παίρνει την σημερινή της υπόσταση, γίνεται δηλαδή αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου. Μία σειρά νέων ανακαλύψεων, όπως της ατμομηχανής έδωσε τεράστιες δυνατότητες για νέες μηχανικές πηγές ενέργειας, που με την πάροδο του χρόνου θα έρθουν σε πολλές περιπτώσειςνα αντικαταστήσουν την χειρωνακτική εργασία. Σταδιακά η μηχανή εξελίσσεται αναπτύσσοντας ολοένα και μεγαλύτερες δυνατότητες πχ. Τον 19ο αιώνα έγινε η ανακάλυψη της ηλεκτρικής γραφομηχανής. Μέσα στους τελευταίους δύο αιώνες η μηχανή και οι δυνατότητες της έχουν αναπτυχθείσε τέτοιο επίπεδο όπου στην σημερινή εποχή, η μηχανή έχει φτάσει στο απόγειό της, με αποτέλεσμα όχι μόνο να αντικαθιστά τον άνθρωπο στις χειρωνακτικές εργασίες, αλλά πλέον να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι τουίδιου και του μυαλού του. Συνεπώς, έχοντας την μηχανή ως βασικό εργαλείο σήμερα η μετάδοση των γνώσεων και ειδικότερα εκείνων που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική στηρίζεται στην τεχνολογία: υπολογιστές, ίντερνετ, ψηφιακές τρισδιάστατες αναπαραστάσεις. Η αρχιτεκτονική μπορεί να ασχολείται με την φυσική πραγματικότητα αλλά πλέον ορίζεται μέσα από μία περίτεχνη κατασκευή μέσων αναπαράστασης, όπως είναι η ψηφιακή μορφογένεση, οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις και εκτυπώσεις, η φωτογραφία, η δημοσιογραφία, η κριτική, η έκθεση, η ιστορία, τα βιβλία, η τηλεόραση, η κριτική θεωρία. Ανεξαρτήτως με την εποχή και το χώρο, ο πιο σημαντικός τρόπος εκμάθησης των τεχνικών, κατασκευαστικών πρακτικών ήτανε πάντοτε ο προφορικός λόγος. Αναφορές του όρου ‘Η αρχιτεκτονική γνώση μέσα στο χρόνο’ από άλλα βιβλία:

1. New media, Old media: A History and Theory Reader", Wendy Hui Kyong Chun &Thomas Keenan(2.4 new media),

2. The Gutenberg Galaxy", Marshall McLuhan (2.5 technical determination) και 3. "Architecture in the Digital Age,Design and Manufacturing", Branko Kolarevic (2.9

digital morphogenesis).

[6]

Εικονογράφηση

Εικόνα 1η: Ο πρώτη μορφή ενός χειρογράφου από την ανακάλυψη της γραφής με την μορφή αρχαίου πάπυρου.Εικόνα 2η: Κομμάτι παπύρου στην σημερινή εποχή.

Εικόνα3η,4η: Το χειρόγραφο.Εικόνα 5η: Οι πραγματείες των θεωρητικών τηςτέχνης και της επιστήμης, παίρνουν πλέον την μορφή χειρογράφου.

[7]

Εικόνα 6η: Στον μεσαίωνα σε ειδικά εργαστήρια που στεγάζονταν σε μοναστήρια, επαγγελματίες καλλιγράφοι αντέγραφαν πρωτότυπα κείμενα.

Εικόνα 7η: Η τελική επιτυχία για την αξιοποίηση της εφεύρεσής του Γουτεμβέργιου, ήρθε με την εκτύπωση, το 1455, της Βίβλου των 42 γραμμών στα λατινικά, σε 180 αντίτυπα.Εικόνα 8η: Πιεστήριο και μηχανισμός για την εκτύπωση βιβλίων.

[8]

Εικόνα 9η,10η: Η σταδιακή εξέλιξη του τυπογράφου της εποχής της τυπογραφίας στις απεικονιζόμενες γραφομηχανές κατά την βιομηχανική επανάσταση.

Εικόνα 11η: Η εμφάνιση του ηλεκτρονικού υπολογιστή καθοριστική στην εξέλιξη της ιστορίας του ανθρώπου και της αρχιτεκτονικής.

Εικόνα 12η: Η εφεύρεση του ίντερνετ, ο πλέον κυρίαρχος τρόπος μετάδοσηςγνώσεων.

[9]

Περίληψη Βιβλίου

Στο κείμενο αυτό το βασικό θέμα που πραγματεύεται ο συγγραφέας, εστιάζει στην αλληλεπίδραση μεταξύ της αρχιτεκτονικής θεωρίας και των μέσων πληροφόρησης που προέκυπταν από τo ξετύλιγμα των κοινωνικών και πολιτιστικών εξελίξεων κατά τις διάφορες χρονικές περιόδους της ιστορίας του ανθρώπου. Στο βιβλίο αυτό γίνεται μελέτη για την προφορικότητα, τη γραφή, την τυπογραφία, τις τυπωμένες εικόνες, την ιστορία της αρχιτεκτονικής θεωρίας, τις αντιθέσεις στις τεχνολογικές εξελίξεις τις κάθε εποχής, τις πραγματείες και το θεωρητικό έργο γνωστώνπνευματικών ανθρώπων των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Εξετάζεται η σχέση που έχει αναπτυχθεί μεταξύ αυτών των παραμέτρων μετην αρχιτεκτονική, ενώ επιπροσθέτως γίνεται ανάλυση για τους τρόπους μετους οποίους το καθένα από αυτά ενσωματώθηκε και έγινε ένα αναπόταστοκομμάτι της αρχιτεκτονικής θεωρίας και της πρακτικής. Όλοι αυτοί οι παράγοντες χρησιμοποιήθηκαν, εφαρμόστηκαν και συνδυάστηκαν, από τον άνθρωπο, με διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά αναλόγως με τον τόπο και τον χρόνο, προκειμένου να καταφέρει να επιτύχει μια αποτελεσματική διαδικασία μόρφωσης και εξάπλωσης των ιδεών και των γνώσεων του.

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η γραφή χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ένα όργανο εξουσίας και ελέγχου από εκείνους που ήθελαν να χειραγωγήσουν και να οδηγήσουν προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις τον λαό, προκειμένου να επιτύχουν τον περιορισμό της αυτενέργειάς και της ελευθερίας του. Στην περίπτωση αυτή, όμως, το δεδομένο αυτό αναδιαμορφώθηκε καθώς η γραφή τελικά, κατά το πέρασμα των αιώνων άρχισε να χρησιμοποιείται είτεγια να «επικοινωνήσει» είτε για να κάνει ευρέως γνωστά τα μεγάλα δημιουργήματα του πολιτισμού (φιλοσοφία, λογοτεχνία, επιστήμη, τέχνη) και στη συνέχεια εφόσον μετατράπηκε σε ένα αναμφίβολο υλικό αγαθό της σημερινής εποχής. Για τον δυτικό κόσμο, αυτό πραγματοποιήθηκε μόλις σταμέσα του προηγούμενου αιώνα. Στην εξέλιξη αυτή, καθοριστική υπήρξε η συμβολή της τυπογραφίας, της μεγαλύτερης επανάστασης στην επικοινωνία μεταγενέστερης εκείνης της γραφής και που προηγήθηκε της επινόησης του διαδικτύου (Internet, νέα εποχή). Εφευρέτης της τυπογραφίας θεωρείται ο Γουτεμβέργιος. Για να γίνει πιο σαφές ,η εφεύρεση αυτή του Γουτεμβέργιου απελευθέρωσε την γραφή από το

[10]

σκοτεινό παρελθόν της και την έθεσε στη διάθεση ολόκληρης της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της.

Συνεχίζοντας ο Carpo Mario αφηγείται και εξηγεί τους τρόπους με τους οποίους η αρχιτεκτονική ήρθε και πέρασε μέσα από την εποχή της τυπογραφίας, και χρησιμοποίησε τις τεχνικές αυτής προς όφελός της. Η τυπογραφία θεωρήθηκε ως η οπτικοποίηση του προφορικού λόγου και πράγματι δρα συμπληρωματικά με αυτόν. Ο λόγος για τον οποίο εξελίχθηκεμε τόσο γοργούς ρυθμούς αυτή η τεχνολογική ανακάλυψη προέκυψε κυρίως μέσα από την ανάγκη επικοινωνίας των ανθρώπων όταν τους χώριζε η απόσταση. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, ένα κομμάτι της έρευνας του συγγραφέα θα επικεντρωθεί στη σχέση μεταξύ της αρχιτεκτονικής θεωρίας, της ιστορίας, της ιστορίας των media και της τεχνολογίας των πληροφοριών. Γίνεται εμβάθυνση στην σχέση που αναπτύχθηκε κατά την πρώιμη σύγχρονη αρχιτεκτονική με την εκτυπωμένη εικόνα. Η σύνδεση μεταξύ της εκτύπωσης και της αρχιτεκτονικής είναι βαθιά και εντοπίζεται από πολύ παλιά. Η εκτύπωση έρχεται στο προσκήνιο και καθιστά δυνατή όχιμόνο την ακριβή αναπαραγωγή της εικόνας αλλά δίνει την δυνατότητα για να αναπαραχθεί αυτή, σε πολλαπλά αντίγραφα. Στο σημείο αυτό, ο συγγραφέας προσπαθεί να εγκλιματίσει τον αναγνώστη στα δεδομένα της περιόδου πριν από την εποχή των εκτυπώσεων, κατά την οποία κανένας στον κόσμο δεν είχε δει ποτέ ακριβή αντίγραφα ενός πολύπλοκου έργου ή σχεδίου αρχιτεκτονικού και μη, και σίγουρα όχι χιλιάδες ακριβή αντίγραφά του, κάτι που αδιαμφισβήτητα δεν συμβαδίζει με τις σημερινές δυνατότητες που προσφέρει η ολοένα και αναπτυσσόμενη τεχνολογία. Ο Carpo Mario παρέχει μια ιστορικά ευρεία, λεπτομερής μελέτη της αρχιτεκτονικής όπως αυτή εξελίχθηκε, πριν από την εκτύπωση και στη συνέχεια, σε σχέση με την εκτύπωση. Σε αυτό το κομμάτι ο συγγραφέας προχωράει στην διαπίστωση ότι η αρχιτεκτονική και ότι σχετίζεται με αυτήείναι ικανή να αποδεσμευτεί από την τυπογραφία και να βρει από την αρχή καινοτόμες μεθόδους οι οποίες θα εξυπηρετούν τις ίδιες ανάγκες που καλύπτει η τυπογραφία και ενδεχομένως με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Πλέον στο κείμενο γίνεται κατανοητό ότι η τυπογραφία έθεσε διαθέσιμη την αντιγραφή των γραπτών, σχεδίων κ.α. Με αφετηρία τη θέση αυτή είναι εύκολο να οδηγηθεί κανείς, από την έννοια της αναπαραγωγής πολλών αντιγράφων, στην έννοια της μίμησης ή της απομίμησης. Αυτή έχει

[11]

κεντρική σημασία για την δημιουργία της αρχιτεκτονικής και της τέχνης. Κατά την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα η απομίμηση δεν ήταν μια οπτική πράξη, αλλά διεπόταν είτε από λογοτεχνικές είτε από προφορικές πηγές. Πολλά χρόνια πριν, ο ιστορικός τέχνης και αρχιτεκτονικής Richard Krautheimer, σε ένα αξιοσημείωτο άρθρο του για την εικονογραφία της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής, κατέδειξε με πειστικό τρόπο πως η μεσαιωνική απομίμηση ήταν διφορούμενη στο οπτικά προσανατολισμένο μυαλό του ανθρώπου και πως αυτή (δηλαδή η μεσαιωνική απομίμηση) προσδιορίστηκε από την ομοιότητα αριθμών και μορφών και όχι από την οπτική ομοιότητα. Πριν από την εφεύρεση της τυπογραφίας η μετάδοση αυτών των απομιμήσεων-αντιγράφων περιορίστηκε εξαιτίας του κινδύνου λαθών κατά την αντιγραφή των έργων.

Προχωρώντας στο κείμενο θα αναφερθεί στην περίφημη υπόθεση των «αφανισθέντων» σχεδίων στο κείμενο του Ρωμαίου συγγραφέα Βιτρούβιου, γνωστοποιώντας τη θέση ότι σε αυτό το έργο ποτέ δεν υπήρξαν οποιαδήποτε αρχιτεκτονικά σχέδια. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, υπήρχε ηθελημένη πρόθεση για αυτό και ο λόγος για τον οποίο ο Βιτρούβιοςδεν επιθυμούσε την ύπαρξη σχεδίων στην πραγματεία του, είναι διότι προσπάθησε να μιλήσει και να προσεγγίσει την αρχιτεκτονική, γράφοντας ένα αμιγώς λογοτεχνικό έργο. Για τους παραπάνω λόγους, γίνεται κατανοητό ότι η οπτική προσέγγιση της διατριβής του ήταν κάτι το ανεπιθύμητο. Το γεγονός αυτό ο συγγραφέας το υποστηρίζει με δύο επιχειρήματα. Πρώτον, ότι ο ίδιος ο Βιτρούβιος γνώριζε καλά την αδυναμίατου να αναπαράγει με ακρίβεια τα αρχιτεκτονικά σχέδια που διέπανε ένα έργο που σχετίζεται με την αρχιτεκτονική και δεύτερον διότι στην περίπτωση απουσίας των σχεδίων, δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί καμία αρχιτεκτονική μέθοδος που να βασίζεται σε οπτικά μοντέλα.

Ένα ακόμη θέμα που θα απασχολήσει τον συγγραφέα του βιβλίου και θα επικεντρωθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον πάνω σε αυτό, είναι η προσάρτηση και η επίδραση της οπτικής απομίμησης στην αρχιτεκτονική θεωρία, η οποία κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της την εποχή του ιταλικού Quattrocento (πρόκειται για μία από τις πιο σημαντικές περιόδους της ευρωπαϊκής τέχνης, η οποία εντοπίζεται χρονικά σε ολόκληρο τον δέκατο πέμπτο αιώνα και είναι η πρώτη φάση του κινήματος της Αναγέννησης). Αυτή η αρχιτεκτονική επανάσταση της Αναγέννησης συνδέεται με την τεχνολογική καινοτομία της εκτύπωσης. Όπως σημειώνει ο Carpo: «Η εκτύπωση από κινητά είδη είναι ίσως τα μέσα επικοινωνίας πουεπηρέασαν πιο βαθιά τον πολιτισμό στον οποίο ζούμε σήμερα» και έθεσαν

[12]

τα θεμέλια στα οποία στηρίζονται πολλές από τις σημερινές τεχνολογικές εφευρέσεις, ενώ μοιράζονται ίδιες πρωταρχικές και κατευθυντήριες ιδέες με κάποια άλλα επιτεύγματα. Κατά τη διάρκεια του Quattrocento οι θεωρητικοί της αρχιτεκτονικής αγωνίστηκαν για το νέο αυτό πρόβλημα που εμφανίστηκε. Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να γίνει λόγος για έναν από τους πιο επιφανείς θεωρητικούς, τον Leon Battista Alberti. Ο Battista συνειδητά θα επιλέξει να μην υπάρχουν εικόνες στην πραγματεία του, De re aedificatoria, καθώς, σύμφωνα με τον Carpo, ο ίδιος έκρινε ορθό να ακολουθήσει ως προς τον τρόπο που θα αντιμετωπίσει το έργο του, την πραγματεία του Βιτρούβιου, την οποία και θεωρούσε ώς πρότυπο θεωρητικού και ερευνητικού έργου. Όταν ο Αλμπέρτι έγραψε το βιβλίο του δεν υπήρχε διαθέσιμο μέσο για την αντιγραφή των εικόνων συνεπώς για να αποφύγει το ενδεχόμενο λάθους κατά την αντιγραφή των εικόνων αποφάσισε να να μην προσθέσει καμία. Το πρώτο βιβλίο με τυπωμένες εικόνες δημοσιεύθηκε στη Γερμανία ήταν το 1457 και στην Ιταλία το 1467. Αντιθέτως, οι σύγχρονοί του, οι Filarete και Francesco di Giorgio, περιλαμβάνουν τις εικόνες στις χειρόγραφες πραγματείες τους. Στην πραγματικότητα, ο Francesco di Giorgio επέμεινε ότι η λεκτική επικοινωνία υστερούσε εκείνης της οπτικής στο να μεταφέρει κάποιες ιδέες και γεγονότα, και για αυτόν τον λόγο ήταν πρόθυμος να δεχτεί τα οπτικά σφάλματα των αντιγραμμένων εικόνων προκειμένου να μη χάσει κάτι από τα πλεονεκτήματα που μπορεί να του προσέφερε η προσθήκη των σχεδίων. Εν συνεχεία, βλέπουμε λοιπόν, να ξεδιπλώνεται και να αναλύεται το έργο σημαντικών προσωπικοτήτων οι οποίοι μελέτησαν θέματα της θεωρίας αρχιτεκτονικής, αγωνίστηκαν, προβληματίστηκαν για αυτά και τα εξέφρασαν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο (Βιτρούβιος, Sebastiano Serlio και οι προαναφερόμενοι) μέσα από τις πραγματείες τους θέτοντας πολλές φορές δικούς τους κανόνες, όρια και περιορισμούς στα πλαίσια των διατριβών αυτών.

Έπειτα γίνεται λόγος για την πραγματεία του Sebastiano Serlio Tutte l'opere d'architettura, η οποία σηματοδοτεί την ανάπτυξη μιας νέας αρχιτεκτονικής μεθόδου που θα στηριχτεί στην πρώτη εμφάνιση του κανόνα των πέντε κλασικών ρυθμών. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η αρχιτεκτονική θεωρία της Αναγέννησης, ιδιαίτερα το σύστημα των πέντε αρχιτεκτονικών ρυθμών (Ιωνικός ρυθμός, Δωρικός, Κορινθιακός, Ρυθμός της Τοσκάνης), συνειδητά αναπτύχθηκε ως απάντηση στις μορφές και τις

[13]

δυνατότητες των νέων έντυπων μέσων ενημέρωσης. Αυτή η νέα μέθοδος θαδιευρύνει την εξοικείωση των αρχιτεκτόνων με την πολιτιστική κληρονομιάτους πέρα από τη δική τους εμπειρία. Όπως ισχυρίζεται ο Carpo, «κάθε αρχιτέκτονας ... θα μπορούσε τώρα να συνθέσει έργο σε ένα αρχαιοπρεπές αρχιτεκτονικό στυλ χωρίς να χρειάζεται να ειδικεύεται σε αρχαιολογική μελέτη και να είναι γνώστης των αρχαίων ρυθμών, δηλαδή χωρίς ποτέ να έχει καν δει κάποιο αρχαίο μνημείο». Εύκολα λοιπόν οδηγούμαστε στο συμπέρασμα, με βάση τους κανόνες του Serlio και την συγκεκριμένη νοοτροπία που αναπτύχθηκε, ότι οποιοσδήποτε αρχιτέκτονας ή οικοδόμος θα μπορούσε να σχεδιάσει παραδείγματα του νέου στυλ της Αναγέννησης.

Τέλος, θα αναφερθεί σε έναν ακόμη μεγάλο δάσκαλο της αρχιτεκτονικής, στον αρχιτέκτονα Andrea Palladio, ο οποίος το 1570 δημοσίευσε το Quattro Libri dell'architettura, μια απλοποιημένη αλλά εκλεπτυσμένη εκδοχή του βιβλίου του Serlio, στηριζόμενη σε εικονογραφήσεις από ξυλογραφία με αραιό κείμενο. Το έργο του αυτό θα καταφέρει να εξαπλωθεί το κλασικό στυλ της αρχιτεκτονικής σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη. Αυτή η έκδοση του κλασικισμού μέσα από την οπτική του Palladio κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης τουλάχιστον από τα μέσα του δέκατου όγδου αιώνα και κατά τον δέκατο ένατο αιώνα μεταδόθηκε στη Βόρεια Αμερική.

Ο Mario Carpo στην συνέχεια θα περάσει από την τυποποίηση των εικόνων στην τυποποίηση των κτιρίων. Θα θέσει το ερώτημα πώς είναι δυνατό ορισμένα ευρωπαϊκά έθνη και πολιτισμοί να έχουν αποδεχθεί τα τυποποιημένα κτήρια της νεωτεριστικής αρχιτεκτονικής και νεότερης εποχής, ενώ άλλοι πολιτισμοί και λαοί τα έχουν απορρίψει μένοντας πιστοί στα δικά τους ιδιοχαρακτηριστικά είτε αυτά αφορούν την οικοδόμηση είτε αφορούν οποιοδήποτε άλλο κομμάτι της καθημερινής του ζωής και δράσης.Η απάντηση, έγκειται στην ιστορία της αρχιτεκτονικής τυποποίησης και του μαζικού σχεδιασμού των προϊόντων και κατά επέκταση των κτιρίων καιστο κατά πόσο αυτοί οι πληθυσμοί έχουν απαρνηθεί τα δικά τους μοναδικά παραδοσιακά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και πως αντιμετωπίζουν το καινούριο στοιχείο, αν το ακολουθούν απόλυτα ή αν το χρησιμοποιούν φιλτράροντάς το μέσω διαφόρων παραμέτρων. Ο ίδιος θα εκφράσει την λύπη του για τους πρώτους και αντιθέτως την ευχάριστη έκπληξη που του προκαλείται όταν επισκέπτεται περιοχές οι οποίες κρατούν αλώβητο τον χαρακτήρα τους και την ταυτότητά τους. Κάνοντας αυτήν την συζήτηση

[14]

θα διερωτηθεί κανείς για το πως γίνεται οι άνθρωποι να ζουν συγκεντρωμένοι σε υπερτροφικά αστικά κέντρα, σε βιομηχανικές πόλεις, μεπληθυσμό που ανέρχεται σε εκατομμύρια κατοίκους, σε πόλεις απρόσωπες χωρίς ταυτότητα και όνομα. Στ o σημείο αυτό είναι απαραίτητο να καθιστή σαφές ότι στην σύγχρονη κοινωνία η εντιμότητα, η αρετή, ο ηθικός βίος έχουν ατονήσει. Αρχές και ηθικές υποθήκες αιώνων άρχισαν να αμφισβητούνται, να εξασθενούν, να επικρίνονται και να περιφρονούνται. Οι ανώτερες δηλαδή ηθικές αξίες, που έδιναν νόημα στη ζωή των ανθρώπων του παρελθόντος, καθημερινά φθίνουν. O σύγχρονος άνθρωπος έχει γυμνώσει την ψυχή του από υψηλά ιδανικά. Διέκοψε τους παραδοσιακούς δεσμούς του με την πνευματική κληρονομιά τόσων αιώνων και έχει κηρύξει μια επανάσταση εναντίον όλων σχεδόν των πνευματικών αξιών, με αποτέλεσμα να διέρχεται βαθιά πνευματική και ψυχολογική κρίση. Με αυτόντον τρόπο είναι έτοιμος να δεχτεί και να αποδεχθεί στην ζωή και την κοινωνία στην οποία ζει οτιδήποτε του φανερωθεί ως απαραίτητο.

Κατόπιν, ο συγγραφέας θα περάσει στην χρονολογική εξέταση των μέσων επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν από τους δυτικούς αρχιτέκτονες, από την κλασική αρχαιότητα έως τον σύγχρονο κλασικισμό, δείχνοντας πώς κάθε μέσο σχετίζεται με διαφορετικές εκφράσεις της αρχιτεκτονικής σκέψης (προφορική παράδοση, χειρόγραφα με την συνοδεία ή όχι επεξηγηματικών εικόνων, τυπωμένα βιβλία, ψηφιακή πραγματικότητα,εικονική πραγματικότητα). Η διαδικασία καταγραφής και διαβίβασης της γνώσης αντανακλά τις κυρίαρχες τεχνολογίες κάθε περιόδου. Το κείμενο είναι γεμάτο με προτάσεις και παρατηρήσεις για τη σχέση της πρώιμης σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την εκτυπωμένη εικόνα. Η επίδραση και η δύναμη των εικόνων υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη του κειμένου και εξελικτικά θα το αντικαταστήσει. Οι βασικές αρχές της τυπογραφικής αρχιτεκτονικής, άνθισαν στο δυτικό κόσμο όσο η εκτύπωση παρέμεινε η κύρια τεχνολογία των πληροφοριών.Γίνεται αναφορά στις αντιθέσεις σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική, σε θεωριτικό και πρακτικό επίπεδο, στην εποχή της τυπογραφίας με προηγούμενες περιόδους:

η θεωριτική πραγματεία του Βιτρούβιου πρόκειται για εγχειρίδιο με τη μορφή χειρωγράφου

το χειρόγραφο και η επεξηγηματικές εικόνες στα μεσαιωνικά χειρόγραφα έναντι της προφορικότητας και μνήμης στις οποίες βασιζόταν η μετάδοση της γνώσης κατά την γοτθική περίοδο

και η μετάβαση στον δέκατο πέμπτο αιώνα, από το χειρόγραφο στο τυπωμένο.

[15]

Ας σημειωθεί ακόμη, ότι το κείμενο του Carpo συνοδεύεται από ένα εξαιρετικό σώμα αναφορών, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερο από το ένα τρίτο του βιβλίου. Σε αυτό ενισχύεται και συχνά αποσαφηνίζεται το κείμενο, ενώ αυτό προσφέρει μια εκτενέστερη λεπτομερής μελέτη. Κατά καιρούς οι υποσημειώσεις προσφέρουν μια ευπρόσδεκτη επανάληψη από το μάλλον πυκνό φιλοσοφικό κείμενο.

Θα αποτελούσε παράλειψη να μην αναφερθεί, η ενότητα στην οποία ο συγγραφέας μιλάει για την σχέση του βιβλίου με την εικόνα και για την μεγάλη διαταραχή που εμφανίστηκε σε αυτήν την μεταξύ τους σχέση, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απαγόρευση και απομάκρυνση των εικόνων από τα βιβλία. Ταυτοχρόνως, θα ακολουθήσει περιγραφή των γεγονότων που αφορούν τις διαμάχες της εκκλησίας, τα οποία διαδραματίστηκαν κατάτον δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα, ενώ στην συνέχεια αναφέρεται πως η εφεύρεση της τυπογραφίας θα αποτελέσει τελικά ένα όπλο προώθησης των αρχών της εκκλησίας.

Αναλυτικότερα, στο κείμενο ο συγγραφέας θα επικεντρωθεί σε μία συγκεκριμένη στιγμή της ιστορία που είναι γνωστή ως εικονομαχία. Μιλάει για την περίοδο αυτή, κατά την οποία η εκκλησία διέταξε την απομάκρυνσητων εικόνων από τις εκκλησίες, από τα μωσαϊκά, από τα βιβλία και από κάθε άλλο πιθανό σημείο εμφάνισής τους. Αυτό αποφασίστηκε επειδή πιστοίτων λαϊκότερων κυρίως στρωμάτων και μοναχοί απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του εικονιζόμενουπροσώπου, αλλά του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας παράλογες πράξεις, που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι, η εικόνα θεωρήθηκε ως μέσο εκδήλωσης ειδωλολατρίας, συνδυάστηκε με αυτήν και για τον λόγο αυτό ενοχοποιήθηκε. Από την άλλη όμως, στο πέρασμα των αιώνων οι εικόνες είχαν αποκτήσει και μία διδακτική λειτουργία, εφόσον αυτές αποτελούσανε την λογοτεχνία του αναλφάβητου ανθρώπου και χάρις σε αυτές ο αγράμματος λαός μπορούσε να μάθει και να κατανοήσει τις ιστορίες της Αγίας Γραφή. Το 1563 μετά από το Συμβούλιο της Trent θα αποφασιστεί η επιστροφή των εικόνων. Στο συμβούλιο θα επιβεβαιωθεί ότι ο σκοπός της επιστροφής των εικόνων αφορά καθαρά την διδακτική λειτουργία τους.

Το θέμα αυτό, αναλύεται περισσότερο από τον συγγραφέα ώστε να καταλήξει στην τεχνολογική εξέλιξη του Γουτεμβέργιου, στην σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της τυπογραφίας με την εκκλησία, θα μιλήσει για το πώς αυτή αντιμετωπίστηκε από τους σύγχρονούς του, την εκκλησία αλλά και τι τους προσέφερε τελικά. Στην πορεία θα διερωτηθεί ο ίδιος πως γίνεται να μην είχε ανακαλύψει κανείς μέχρι εκείνη την εποχή, να εκτυπώνει

[16]

ή να σφραγίζει το οτιδήποτε σε κάποιου είδους επιφάνειας χωρίς επιτυχία, εφόσον τα πράγματα που είχαν να κάνουν με την εκτύπωση ενός βιβλίου υπήρχαν πολύ πριν την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου και αναρωτιέται γιατί η εφεύρεση αυτή καθυστέρησε τόσο πολύ. Τελικά, η δόξα της εφεύρεσης θα αποδοθεί στον Γουτεμβέργιο, εφόσον ήταν εκείνος ο οποίος τελειοποίησε τα μέσα που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή. Ιδιαίτερη σημασία για τον συγγραφέα έχουν οι λόγοι για τους οποίους η τυπογραφία γνώρισε τόσο μεγάλη επιτυχία και άνθιση. Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι με τη δυνατότητες της πολλαπλής αντιγραφής των κειμένων και μαζικής παραγωγής τυπωμένων βιβλίων θα δημιουργούνταν μία μάζα ανθρώπων η οποία θα επιθυμούσε να αποκτήσει το πλέον εύκολα προσβάσιμο, εξαιτίας της περιορισμένης τιμής του, υλικό αυτό αγαθό, το βιβλίο. Έτσι, αυτοί οι άνθρωποι θα μετέφεραν τα βιβλία ο καθένας με την σειρά του στο δικό του μέρος με αποτέλεσμα να υπήρχε μεγαλύτερη εξάπλωση του συγκεκριμένου αγαθού. Συνεπώς εντοπίζεται μία πρόθεση κατεύθυνσης του λαού και προώθησης σε αυτόν κειμένων και βιβλίων που επιθυμούσε η εκκλησία. Έτσι το δόγμα της εκκλησίας και οι αρχές τις νέας πίστης θα έφθαναν σε ένα ακόμη μεγαλύτερο κοινό.Θα καταλήξουμε στο ότι όσο θα προχωράει η επιστήμη, η τεχνολογία, και όσο ο άνθρωπος θα εξελίσσεται οι κοινωνικές συνθήκες θα αλλάζουν. Εξαιτίας αυτών των κοινωνικών συνθηκών που δημιουργούνται από αυτές τις εξελίξεις εμφανίστηκε η ιδιοκτησία και ο καταμερισμός εργασίας, ενώ παράλληλα παγιώθηκε μια αυστηρή κοινωνική ιεραρχία. Ως επακόλουθο όλων αυτών ήταν η εμφάνιση μιας πρωτοφανής τεχνολογικής ανάπτυξης η οποία από την Βιομηχανική επανάσταση και κυρίως κατά τον τελευταίο αιώνα αναπτύχθηκε ραγδαία. Σε όλη την έκταση του βιβλίου εξηγείται και αναφέρεται η μετάβαση από το χειρόγραφο στο τυπωμένο έγγραφο. Θα μπορούσαμε λοιπόν, να κάνουμε έναν παραλληλισμό με το σήμερα και να δούμε ότι την εποχή αυτή συντελείται η μετάβαση του τυπωμένου (βιβλίου, εικόνας) στα προηγμένα ψηφιακά δεδομένα.

Για τον συγγραφέα την εποχή που υφίσταται η τεχνολογική επανάσταση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η θέση του ως προς αυτήν την εξέλιξη των πραγμάτων είναι ότι στην αρχή της σύγχρονης εποχής, η μετάβαση από το γραπτό-χειρόγραφο στο εκτυπωμένο-τυπογραφημένο και από τα χειροποίητα σχέδια σε μηχανικά αναπαραγόμενες εικόνες, έχει αλλάξει την ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής. Συνεπώς, ο συγγραφέας στο βιβλίο του ισχυρίζεται ότι αυτή η μετάβαση από την έντυπη στην ψηφιακή και εικονική πραγματικότητα, θα επιφέρει συνέπειες αλλάζοντας και πάλι την πορεία της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας της. O ίδιος δεν μπορεί να δώσει μία απόλυτη ερμηνεία και εξηγεί στον αναγνώστη ότι κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τι θα είναι η αρχιτεκτονική (δηλαδή τι

[17]

μορφή θα έχει, πως θα εκφράζεται, πως θα μεταδίδεται, τι θα πρεσβεύει, ποια θα είναι η ουσία της) μετά την εποχή της εκτύπωσης (''the age of printing'').

Αναπαράσταση του όρου στο Photoshop

https://www.youtube.com/watch?v=rDkxsNmKDGk

[18]