Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΤμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας

Μάθημα: Διαπροσωπική ΕπικοινωνίαΚαθηγητής: Α. Γαρδικιώτης

Εξάμηνο: Δ΄

Η ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ

Γεωργουλοπούλου ΔέσποιναΑΕΜ: 1219Σπυριδώνη ΕλένηΑΕΜ: 1259

Κάθε ερωτική σχέση έχει κάποια αρχή δηλαδή η δημιουργία της γίνεται μ’ ένα

συγκεκριμένο τρόπο όπως για παράδειγμα είναι το φλερτ, ενώ μόλις δημιουργηθεί και

προκειμένου να διατηρηθεί η ύπαρξη της εξελίσσεται. Στη σχέση αυτή, όπως και σε

οποιαδήποτε άλλη διαφορετικής μορφής κυρίαρχο ρόλο παίζει η επικοινωνία μεταξύ των

ατόμων που την απαρτίζουν και κυρίως η διαπροσωπική. Στόχος λοιπόν της εργασίας

είναι η μελέτη της διαπροσωπικής επικοινωνίας που λαμβάνει χώρα κατά τη δημιουργία

και την εξέλιξη των ερωτικών σχέσεων.

Με τον όρο διαπροσωπική επικοινωνία εννοούμε την επικοινωνία μεταξύ δυο

ατόμων, εμπρόθετη, συνήθως πρόσωπο με πρόσωπο, τα προσωπικά χαρακτηριστικά, οι

κοινωνικοί ρόλοι και η σχέση τους καθορίζει τη μορφή και το περιεχόμενο της

επικοινωνίας σύμφωνα με τον Hartley.1 Η διαπροσωπική επικοινωνία σύμφωνα με τον

G.R.Wainwright κατά 90% διεξάγεται μέσω της μη λεκτικής οδού. Αυτή είναι μια

διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο επηρεάζει τη συμπεριφορά, τη νοητική

κατάσταση ή τα συναισθήματα κάποιου άλλου, χρησιμοποιώντας περισσότερα μη

λεκτικά κανάλια. Όλες οι πηγές μετάδοσης πληροφοριών και συναισθημάτων, εκτός του

λόγου, αποτελούν τα κανάλια της μη λεκτικής επικοινωνίας. Η ολική επικοινωνία μεταξύ

των ανθρώπων επιτυγχάνεται μεταδίδοντας το γνωστικό μέρος μέσω της λεκτικής οδού

και το συναισθηματικό ή το συγκινησιακό μέρος της επικοινωνίας μέσω της μη λεκτικής

οδού. Επομένως, η επιτυχία των διαπροσωπικών σχέσεων εξαρτάται από τη σωστή

χρήση της μη λεκτικής επικοινωνίας.2 Όσον αφορά τώρα τις διαπροσωπικές σχέσεις, εκ

των οποίων μία είναι και η ερωτική, αυτές ορίζονται ως διάφορες σειρές συμπεριφορών,

1 Από παράδοση του μαθήματος2 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:15-16

1

πολλές φορές επαναλαμβανόμενων, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης με σημαντικά

πρόσωπα στη βάση ενός συναισθηματικού συστήματος.3

Μελετώντας τις ερωτικές σχέσεις βάση της διαπροσωπικής επικοινωνίας θα

πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή της δημιουργίας τους δηλαδή το φλερτ.

Το ΦΛΕΡΤ είναι μια διαδικασία που συνήθως γίνεται ασυνείδητα και

ανεξέλεγκτα από τους ανθρώπους. Ο Scheflen περιγράφει τέσσερα βήματα στη μη

λεκτική συμπεριφορά των ζευγαριών στη διάρκεια της τελετουργίας του φλερτ. Το

πρώτο βήμα εμφανίζει τα στοιχεία της «ετοιμότητας», τα οποία προκαλούνται από τη

μυϊκή ένταση που παράγεται σε όλο το σώμα λόγω της σεξουαλικής διέγερσης. Η μυϊκή

αυτή ένταση επενεργεί αφενός στο σώμα του ατόμου, προκαλώντας σήκωμα των

πεσμένων ώμων και σφίξιμο του χαλαρού στομαχιού και της κοιλιάς, και αφετέρου στο

πρόσωπο, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι σακούλες κάτω από τα μάτια, και να

σφίγγεται και προεκτείνεται προς τα εμπρός η κάτω γνάθος. Το δεύτερο στάδιο του

φλερτ περιλαμβάνει κινήσεις καλλωπισμού και περιποίησης, όπως το χάιδεμα ή το

στρώσιμο των μαλλιών και την τακτοποίηση των ρούχων (ίσιωμα της γραβάτας, σήκωμα

στις κάλτσες ή άνοιγμα των κουμπιών στα πουκάμισα και στα φορέματα). Ακολουθούν

οι κινήσεις ανακατάταξης στο χώρο και οι αλλαγές στις στάσεις των ενδιαφερομένων.

Τα σώματα πλησιάζουν και προσανατολίζονται αμοιβαία, έτσι ώστε να αποκλείουν τις

εισβολές τρίτων προσώπων, ενώ οι άκρες των ποδιών προσανατολίζονται, έτσι ώστε να

«δείχνουν» (ασυνείδητα αλλά καθαρά) το αντικείμενο της σεξουαλικής προτίμησης.

Ακολουθούν οι κινήσεις πρόσκλησης και πρόκλησης, όπως τα παρατεταμένα βλέμματα

και χαμόγελα, οι αυξημένες κινήσεις της λεκάνης, το χαλαρό σταύρωμα των ποδιών που

συνοδεύονται από ελαφρά κίνηση του αιωρούμενου κάτω μέρους του ποδιού, η έκθεση

3 Από παράδοση μαθήματος

2

της ανοιχτής παλάμης, η ανόρθωση και η προβολή του στήθους. Τέλος ένα ασυνείδητο,

πολύ ισχυρό και ανεξέλεγκτο στοιχείο της τελετουργίας του φλερτ, το οποίο φανερώνει

τη σεξουαλική διέγερση των ενδιαφερομένων, είναι η διεύρυνση της κόρης των ματιών.

Το μήνυμα αυτό όχι μόνο μεταβιβάζεται ασυνείδητα, αλλά αποκωδικοποιείται επίσης με

τον ίδιο σίγουρο τρόπο.

Το ρεπερτόριο των συμπεριφορών του φλερτ στις γυναίκες είναι πλουσιότερο

από αυτό των ανδρών. Αυτό οφείλεται στο ότι οι άνδρες είναι λιγότερο ευαίσθητοι από

τις γυναίκες στην αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών σημάτων, και για το λόγο αυτό, οι

γυναίκες στέλνουν περισσότερα και ευκρινέστερα μηνύματα για να βεβαιωθούν ότι

ορισμένα τουλάχιστον από αυτά θα γίνουν αντιληπτά (Lyle, 1992).

Σε κάθε πολιτισμό υπάρχουν συγκεκριμένα και αυστηρά βήματα στη διαδικασία

και στο ρυθμό της εξέλιξης του φλερτ, και αν το ένα από τα δύο ενδιαφερόμενα μέλη

δεν ανταποκρίνεται σε κάποιο βήμα, ο άλλος δε θα πρέπει να προχωρά στο επόμενο,

διότι υπάρχει ο κίνδυνος της πλήρους διακοπής της εξέλιξης της σχέσης. Υπάρχουν

επίσης έντονες ατομικές διαφορές στους ρυθμούς εξέλιξης της συμπεριφοράς του φλερτ

οι οποίες πρέπει να γίνονται σεβαστές. Οι διαφορές στους ρυθμούς εξέλιξης του φλερτ

είναι φυσικά ακόμα εντονότερες ανάμεσα στα άτομα που προέρχονται από διαφορετικά

πολιτισμικά συστήματα, και αν δεν λαμβάνονται υπόψη, γίνονται η αιτία έντονων

παρεξηγήσεων μεταξύ των ανθρώπων (Birdwhistell, 1970) .4

Αρκετές φορές τη διαδικασία του φλερτ ακολουθεί η σύναψη ΕΡΩΤΙΚΗΣ

ΣΧΕΣΗΣ. Η συντριπτική πλειοψηφία των ενηλίκων επιδιώκουν τη χαρά και την ευτυχία

που προσφέρουν οι ερωτικές σχέσεις συνήθως, αλλά όχι πάντα, με πρόσωπα του

4 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:198-199

3

αντίθετου φύλλου. Στις ερωτικές σχέσεις επικρατούν συναισθήματα συμπάθειας και

στοργής, μεγάλη οικειότητα, έντονο ενδιαφέρον, υψηλή αυτοαποκαλυπτικότητα, αλλά

κυρίως ισχυρή διέγερση και σεξουαλική έλξη μεταξύ των αλληλεπιδρώντων. Οι ερωτικές

σχέσεις εντούτοις δεν κατακλύζονται πάντα από θετικά συναισθήματα. Το έντονο

επίπεδο διέγερσης συχνά δημιουργεί στους ερωτευμένους άγχος, αγωνία, ανασφάλεια

και έμμονες ιδέες (Hindy, Schwartz & Brodsky, 1989). Τα συναισθήματα αυτά ωστόσο

είναι δυνατό να ενδυναμώσουν ακόμη περισσότερο την ένταση του ερωτικού

συναισθήματος. Το υψηλό επίπεδο διέγερσης των ερωτευμένων μπορεί να είναι το

αποτέλεσμα της ερωτικής σχέσης, αλλά μπορεί να αποτελεί και μία από τις βασικές

αιτίες δημιουργίας της ερωτικής σχέσης. Πολλές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι όταν το

επίπεδο διέγερσης των ανθρώπων (λόγω οποιασδήποτε αιτίας) είναι υψηλό και

ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο βρεθεί ένα ελκυστικό άτομο του αντίθετου φύλου, οι

πιθανότητες δημιουργίας ερωτικού συναισθήματος αυξάνονται δραματικά. Το φαινόμενο

αυτό, σύμφωνα με τον Zillmann, οφείλεται στο ότι συχνά οι άνθρωποι «μεταφέρουν τη

διέγερση» που αισθάνονται, λόγω ενός αντικειμένου, σε κάποιο άλλο αντικείμενο.

Οι Dutton και Aron (1974), για να διερευνήσουν το φαινόμενο της «μεταφοράς

της διέγερσης», πραγματοποίησαν μία πολύ έξυπνη και ενδιαφέρουσα έρευνα. Βρήκαν

μια ασταθή ιπτάμενη γέφυρα η οποία αιωρούνταν πάνω από μία απότομη και βαθιά

χαράδρα. Όλοι οι άνθρωποι που αναγκάζονταν να διασχίσουν τη γέφυρα αυτή

αισθάνονταν φόβο ή τουλάχιστον νευρικότητα. Οι ερευνητές τοποθέτησαν στη μέση της

γέφυρας μια κοπέλα, συνεργάτιδα της μελέτης, η οποία σταματούσε όλους τους άνδρες

ηλικίας 19 – 35 χρονών και τους ζητούσε να συμμετάσχουν σε ένα σύντομο πείραμα

περιγράφοντας μια ιστορία για μια εικόνα που τους έδειχνε. Η κοπέλα έδινε στο τέλος το

4

τηλέφωνο της στους άνδρες που συμμετείχαν στην έρευνα, λέγοντας τους ότι αν

επιθυμούσαν να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες για την έρευνα, μπορούσαν να της

τηλεφωνήσουν στο σπίτι της. Οι ερευνητές επανέλαβαν την ίδια διαδικασία με την ίδια

κοπέλα σε μια χαμηλή, συνηθισμένη γέφυρα. Διαπιστώθηκε ότι σημαντικά περισσότεροι

άνδρες από όσους διέσχιζαν την ψηλή, ιπτάμενη γέφυρα, σε σχέση με τους άνδρες της

χαμηλής γέφυρας, τηλεφώνησαν στην κοπέλα της έρευνας, όχι όμως ζητώντας της

πληροφορίες για το πείραμα, αλλά επιθυμώντας επιπλέον επαφές και γνωριμία μαζί της.

Η ένταση που οι άνδρες είχαν αισθανθεί λόγω της ψηλής, ιπτάμενης γέφυρας είχε

μεταφερθεί στην κοπέλα και είχε δημιουργήσει συναισθήματα έλξης προς αυτήν. Το ίδιο

πείραμα επαναλήφθηκε και με άνδρα συνεργάτη, ο οποίος σταματούσε τις κοπέλες και η

έρευνα αυτή απέδωσε παρόμοια αποτελέσματα. Επομένως η διέγερση που προκαλείται

λόγω του φόβου μπορεί να πυροδοτήσει αισθήματα έλξης, αν υπάρχει διαθέσιμο ένα

κατάλληλο ερέθισμα. Για το λόγο αυτό, μερικές από τις πλέον παθιασμένες αγάπες

γεννιούνται μέσα στο φόβο και στην αγωνία.

Οι διαρκείς σκέψεις και οι έμμονες ιδέες για το υποκείμενο της ερωτικής έλξης

συμβάλλουν επίσης στην αύξηση των συναισθημάτων πάθους. Ο Tesser διατύπωσε τη

σκέψη ότι όσο περισσότερο σκεπτόμαστε κάποιο θέμα, τόσο πιο ακραίες θέσεις

διαμορφώνουμε γι’ αυτό. Οι Tesser και Paulus (1976), ερευνώντας τις

«αυτοπροκαλούμενες αλλαγές» στα αισθήματα αγάπης, διαπίστωσαν ότι όσο

περισσότερο οι ερωτευμένοι σκέπτονται τους συντρόφους τους, τόσο αυξάνεται το πάθος

τους. Η αγάπη δυναμώνει τη σκέψη και η σκέψη την αγάπη. Με τον τρόπο αυτό συχνά η

αγάπη μετατρέπεται σε πάθος και η σκέψη σε έμμονη ιδέα. Ο φαύλος αυτός κύκλος

γίνεται εντονότερος, όταν οι σύντροφοι γνωρίζουν λίγο ο ένας τον άλλο ή όταν οι

5

περιστάσεις κρατούν τους συντρόφους χωριστά (Beach &Tesser, 1988). Ο Person

(1988), αξιολογώντας το ρόλο της σκέψης στα αισθήματα πάθους, διατύπωσε την άποψη

ότι «ο έρωτας είναι δημιούργημα της φαντασίας». Η φυσική έλξη, ιδιαίτερα στην αρχή

της σχέσης, ενισχύει τις πιθανότητες ανάπτυξης του ερωτικού συναισθήματος, ενώ

θετικά επίσης δρουν η ταυτότητα των αντιλήψεων και των αξιών και η ομοιότητα κυρίως

στο νοητικό επίπεδο. Η σεξουαλική έλξη στην αρχή της επαφής εκφράζεται ασυνείδητα

και ανεξέλεγκτα μέσω της μη λεκτικής οδού, με διεύρυνση στις κόρες των ματιών, με

ένταση του μυϊκού συστήματος του προσώπου και του σώματος, με προσπάθεια μείωσης

της απόστασης και με αύξηση του ρυθμού των απτικών επαφών.

Για να διατηρηθούν όλες οι σχέσεις που περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα

οικειότητας, χρειάζονται συχνή αλληλεπίδραση και μεγάλη προσπάθεια προσαρμογής.

Στις ερωτικές σχέσεις όμως, επειδή υπάρχει γρήγορη και σε μεγάλο βάθος εξέλιξη, δεν

υπάρχει αρκετός χρόνος για την απαραίτητη προσαρμογή στις προσωπικότητες των

αλληλεπιδρώντων. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία συχνών έντονων συγκρούσεων,

διαφωνιών και απογοητεύσεων. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι οι ερωτευμένοι πολλές

φορές εξαρτώνται σχεδόν απόλυτα και αποκλειστικά ο ένας από τον άλλον για τις

αμοιβές τους, τότε γίνεται κατανοητό το πάθος και η ένταση των συγκρούσεων και των

απογοητεύσεων τις οποίες βιώνουν. Παρά ταύτα, οι συγκρούσεις στα ερωτευμένα

ζευγάρια επιφέρουν επιπλέον αύξηση του επιπέδου διέγερσης, με αποτέλεσμα να

προκαλείται επιπρόσθετη τόνωση των ερωτικών αισθημάτων. Μερικές φορές όμως,

ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας, η ένταση του πάθους και των

συγκρούσεων στις ερωτικές σχέσεις οδηγεί στην απελπισία, και σε ακραίες περιπτώσεις

μπορεί να οδηγήσει και σε αυτοκτονικές τάσεις. Έντονες συγκρούσεις δημιουργούνται

6

επίσης όταν υπάρχουν ισχυρή αλληλεξάρτηση και υψηλές μη ρεαλιστικές προσδοκίες

στο ζευγάρι.

Όταν τα ζευγάρια αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, διαπιστώνεται ότι η μη

λεκτική τους συμπεριφορά διαταράσσεται σοβαρά. Στα συναισθηματικά ταλαιπωρημένα

ζευγάρια, οι σύντροφοι αδυνατούν εντελώς να κατανοήσουν τα μη λεκτικά σήματα που

εκπέμπονται μεταξύ τους. Δεν είναι όμως γνωστό αν η έλλειψη κατανόησης της μη

λεκτικής επικοινωνίας αποτελεί την αιτία ή είναι ένα από τα αποτελέσματα των

συγκρούσεων ανάμεσα στο ζευγάρι. Η έλλειψη ευαισθησίας στα ζευγάρια που

αντιμετωπίζουν προβλήματα έχει ως αποτέλεσμα τη μη ικανοποίηση των

συναισθηματικών τους αναγκών και την ακόμη μεγαλύτερη αύξηση των εντάσεων και

του στρες που βιώνουν (Gottman, Markman & Notarius, 1977). Οι άνδρες περισσότερο

από τις γυναίκες, όταν βρίσκονται κάτω από έντονο στρες, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα

έντονο πρόβλημα στην κωδικοποίηση των συναισθημάτων τους αλλά και στην

αποκωδικοποίηση των συναισθημάτων των άλλων (Kahn, 1970). Τα συνήθη λάθη

ανδρών και γυναικών στην αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών μηνυμάτων διαφέρουν.

Οι άνδρες πιο συχνά ερμηνεύουν θετικά ή ουδέτερα μηνύματα των συντρόφων τους ως

αρνητικά, ενώ αντίθετα οι γυναίκες συχνότερα ερμηνεύουν τα αρνητικά μηνύματα των

ανδρών ως ουδέτερα ή ως θετικά (Gaelick, Bodenhausen & Wyer, 1985, Noller, 1991).

Συχνά οι προθέσεις των ζευγαριών που βιώνουν έντονο στρες και αντιμετωπίζουν

προβλήματα δε διαφέρουν από αυτές των ευτυχισμένων ζευγαριών, εντούτοις

δημιουργούνται συγκρούσεις μεταξύ τους, διότι τα θετικά και πολύ περισσότερο τα

ουδέτερα μηνύματα που στέλνουν οι άνθρωποι σε στρεσογόνες καταστάσεις

ερμηνεύονται ως αρνητικά (Gottman, 1979). Επίσης, σε όλες τις περιπτώσεις των

7

ζευγαριών που αντιμετωπίζουν προβλήματα, και οι δύο σύντροφοι υποστηρίζουν ότι οι

δικές τους προθέσεις είναι θετικότερες από αυτές των συντρόφων τους .5

Κάποιες βασικές προϋποθέσεις είναι απαραίτητο να υπάρχουν για τη σύναψη και

τη διατήρηση ερωτικών σχέσεων, δεν αρκεί μόνο η διαδικασία του φλερτ. Κατ’ αρχάς

πολύ σημαντική για την επιβίωση των σχέσεων είναι η ικανότητα προσαρμογής των

προσωπικοτήτων των αλληλεπιδρώντων, πρόκειται ουσιαστικά για το συντονισμό των

συμπεριφορών των δύο πλευρών που εκφράζεται μέσω μιας πληθώρας μη λεκτικών

διαπραγματευτικών σημάτων. Συνήθως οι γυναίκες είναι εκείνες που προσαρμόζονται

ευκολότερα στις προσωπικότητες των άλλων ανθρώπων καθώς η συμπεριφορά τους είναι

πιο ευμετάβλητη. Όμως σε περίπτωση που η προσαρμογή των προσωπικοτήτων ή ο

συντονισμός των συμπεριφορών αποτύχει τότε η σχέση γίνεται δυσάρεστη ή διαλύεται.

Δεύτερη προϋπόθεση είναι η προσαρμογή του συναισθηματικού τόνου μεταξύ των

συντρόφων, αυτό δείχνει ότι μοιράζονται κάθε χαρά, κάθε λύπη κι ότι κατανοούν ο ένας

τα αισθήματα του άλλου. Σημαντικά επίσης στοιχεία αποτελούν ο ακριβής καθορισμός

και η αμοιβαία αποδοχή των ρόλων προκειμένου ο καθένας να λειτουργεί με

συγκεκριμένο τρόπο μες στη σχέση και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις. Ασφαλώς

πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ανάγκες των αλληλεπιδρώντων γιατί είναι πολύ

πιθανό τα δύο μέλη να αποζητούν διαφορετικά πράγματα από τη σχέση με αποτέλεσμα

να δημιουργούνται παρεξηγήσεις και πιθανόν να υπάρχουν και απογοητεύσεις. Επιπλέον,

για τη δημιουργία μιας σχέσης θετικό στοιχείο είναι ο βαθμός της νοητικής ευφυΐας των

δύο πλευρών να βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο ώστε η επικοινωνία τους να γίνεται αβίαστα.

Το φύλο, η ηλικία, η κοινωνική τάξη, η εμφάνιση, η φυλή και η σωματική διάπλαση

5 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ: 190-197

8

είναι μερικοί ακόμα παράγοντες οι οποίοι επιδρούν στις ερωτικές σχέσεις καθώς

αποτελούν στοιχεία που επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων.

Επιπροσθέτως τα ατομικά χαρακτηριστικά και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ασκούν

επιρροή σε τέτοιου είδους σχέσεις, ενώ τέλος οι συνθήκες κάτω από τις οποίες

εξελίσσονται οι αλληλεπιδράσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στη μορφή της σχέσης και γι’

αυτό η απόδοση μόνιμων χαρακτηριστικών στις προσωπικότητες των αλληλεπιδρώντων

πρέπει να αποφεύγεται .6

Μια ερωτική σχέση κατατάσσεται σε διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με το στάδιο

στο οποίο βρίσκεται. Αρχικά, κατά τη διαδικασία του φλερτ, στο πρώτο επίπεδο υπάρχει

χαμηλή οικειότητα και μικρή έλξη μεταξύ των δύο ατόμων, αν υπάρξουν προοπτικές

εξέλιξης της εν λόγω επαφής περνάμε στο δεύτερο επίπεδο, στην ανταλλαγή

προσωπικών πληροφοριών. Σ’ αυτό το σημείο συνήθως ανταλλάσσονται πληροφορίες

σχετικά με την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, το μορφωτικό και

κοινωνικό επίπεδο, την οικονομική κατάσταση, τα χόμπι και τις ασχολίες των

αλληλεπιδρώντων. Εφόσον διαπιστωθούν κοινά σημεία ανάμεσα στις δύο πλευρές

επιδιώκονται περισσότερες επαφές, οι οποίες τελικά οδηγούν τη σχέση στο τρίτο επίπεδο

των στενών διαπροσωπικών επαφών. Οι διαπροσωπικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από τις

ανταλλαγές συναισθημάτων, ηθικών αξιών και προσωπικών εμπειριών, όπως και από

τους στενούς δεσμούς μεταξύ των αλληλεπιδρώντων, και αποτελούν μια από τις

βασικότερες προϋποθέσεις της ανθρώπινης ευτυχίας και ψυχικής υγείας. Απαραίτητη

προϋπόθεση για να εξελιχθούν οι επιφανειακές επαφές σε ποιοτικές διαπροσωπικές

σχέσεις είναι να υπάρχει συναισθηματική σύνδεση μεταξύ των ατόμων που είναι και το

6 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:172-177

9

τελευταίο στάδιο της εξέλιξης. Στο στάδιο αυτό οι αλληλεπιδρώντες αποκαλύπτουν στο

σύντροφο τους μέρος του ψυχικού τους κόσμου και αποδεικνύουν ότι πραγματικά

κατανοούν ο ένας τα συναισθηματικά μηνύματα του άλλου, τα σέβονται και δεν τα

προδίδουν. Επομένως, για να εξελιχθούν οι τυπικές κοινωνικές επαφές σε ζεστές

διαπροσωπικές σχέσεις, πρέπει να λάβουν χώρα αμοιβαίες, προσωπικές εξομολογήσεις

(Altman &Taylor, 1973).7

Το βλέμμα αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία που παίζουν καθοριστικό ρόλο

στη διαπροσωπική επικοινωνία που λαμβάνει χώρα στις ερωτικές σχέσεις. Έχει την

ικανότητα να προκαλεί ισχυρές συναισθηματικές διεγέρσεις μεταβιβάζοντας σιωπηλά

αγάπη, τρυφερότητα, μίσος, απόρριψη και πολλά άλλα συναισθήματα και στάσεις, ενώ

μέσω αυτού ξεκινούν όλες οι επαφές και καθορίζεται η φύση των διαπροσωπικών

σχέσεων. Στις περιπτώσεις των ερωτευμένων η οπτική επαφή έχει πολύ μεγαλύτερη

διάρκεια απ’ ότι συνήθως και η συναισθηματική έξαψη που προκαλείται δε θεωρείται

απλώς ανεκτή αλλά και πολύ ευχάριστη. Η διασταύρωση του βλέμματος με κάποιον

άγνωστο αποτελεί συχνά το πρώτο βήμα για την αρχή μιας σχέσης, ενώ αντίθετα η

προσπάθεια αποφυγής του βλέμματος δηλώνει αδιαφορία και έλλειψη επιθυμίας για

αλληλεπίδραση. Η διαστολή της κόρης των ματιών είναι ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον

χαρακτηριστικό του βλέμματος. Σύμφωνα με τον Hess η διεύρυνση της κόρης των

ματιών μεταφέρει αμφίδρομα μεταξύ των αλληλεπιδρώντων τα μηνύματα της

σεξουαλικής τους διέγερσης. Οι κόρες των ματιών όμως διαστέλλονται και εξαιτίας του

χαμηλού φωτισμού. Πιθανόν αυτός να είναι ένας από τους λόγους που οι συνθήκες

χαμηλού φωτισμού θεωρούνται ευνοϊκές για τη σύναψη σχέσεων ρομαντικής ή

7 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:177-179

10

σεξουαλικής μορφής. Το αμοιβαίο κοίταγμα στα μάτια υποκρύπτει αμοιβαία έλξη μεταξύ

των αλληλεπιδρώντων και ζεστασιά στη σχέση τους.8

Εξέχουσα όμως θέση στη διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ των ερωτικών

συντρόφων κατέχει η σωματική επαφή, η οποία πολλές φορές αποτελεί τη βασική αιτία

δημιουργίας τέτοιου είδους σχέσεων. Το στοργικό άγγιγμα είναι συχνό στη διάρκεια του

φλερτ και διευκολύνει τη δημιουργία σχέσεων σεξουαλικής μορφής μεταξύ των

ανθρώπων. Ανάμεσα στα ζευγάρια μεταφέρει ισχυρά συναισθήματα αγάπης, ενώ η

έλλειψη του ή η ταυτοποίηση του με το σεξουαλικό άγγιγμα αποτελεί συχνά μία από τις

σημαντικότερες αιτίες σοβαρών διαταραχών στις σχέσεις των ζευγαριών. Τα αργά,

ήρεμα και νωχελικά αγγίγματα που στοχεύουν στον ερωτικό ερεθισμό είναι η πιο έντονη

μορφή σωματικής επαφής. Στα ερωτικά ζευγάρια η μορφή αυτής της σωματικής επαφής

εξελίσσεται με ελάχιστους κοινωνικούς περιορισμούς από αυτούς που επιβάλλονται στις

υπόλοιπες κατηγορίες των ανθρώπινων επαφών (Argyle, 1988). Συνήθως η σωματική

επαφή στις ερωτικές σχέσεις εξελίσσεται σταδιακά, ξεκινώντας από τις ουδέτερες και

προχωρώντας προς τις πιο ευαίσθητες περιοχές. Οι Masters και Johnson υποστήριξαν ότι

η σωστή και πλήρης σωματική επαφή στη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης αποτελεί

την ύψιστη μορφή της ανθρώπινης επικοινωνίας. Διάφορα είδη αγγίγματος που

εκφράζουν αγάπη και σεξουαλική έλξη είναι το χάδι, το τρίψιμο και το γλείψιμο στο

πρόσωπο και στα μαλλιά. Το τσίμπημα και το δάγκωμα που μοιάζουν με επιθετικά

αγγίγματα αποκτούν τελείως διαφορετική χροιά στη διάρκεια του σεξουαλικού

παιχνιδιού. 9

8 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:77, 81-839 Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1998, σελ:138-141

11

Μέσα σε μια ερωτική σχέση, που το ζευγάρι εκφράζεται και μέσω της ερωτικής

πράξης είναι σημαντικό να τονιστεί, ότι αν και η σωματική επαφή αυτής της μορφής

είναι αρκετά σημαντική και ίσως η κορύφωση των συναισθημάτων των

αλληλεπιδρώντων, δεν το σημαντικότερο συστατικό της σχέσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως

γιατί πολλά ζευγάρια, που η σχέση τους δεν είναι μεγάλη σε διάρκεια δεν έχουν

ξεχωρίσει απόλυτα τους όρους οικειότητα και σεξ.10

Στην αρχή της ερωτικής σχέσης τα ζευγάρια τείνουν να εκφράζουν σχεδόν όλα τα

συναισθήματά τους μέσω της σωματικής επαφής, αφού δεν έχουν τον χρόνο να τα

επεξεργαστούν και να τα εκφράσουν λεκτικά. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα

αρκετά ζευγάρια να αποδίδουν την ευτυχία στη σχέση τους καθαρά στη σεξουαλική

επαφή. Η οικειότητα μέσα στην ερωτική σχέση ωστόσο, βοηθάει το ζευγάρι να

βελτιώσει όλα τα είδη επικοινωνίας μεταξύ του. Επομένως, η ειλικρινής σεξουαλική

έκφραση μέσα στο ζευγάρι έρχεται αργότερα, όταν έχουν εκφραστεί τα αισθήματα

εκείνα που δένουν το ζευγάρι και όχι στην αρχή της σχέσης όπου η σωματική έλξη

ξεπερνά σε ισχύ τα πιο βαθιά συναισθήματα. Έτσι, η ερωτική επαφή δεν πρέπει να

θεωρείται αποτέλεσμα μιας υγιούς σχέσης, αλλά αποτέλεσμα αυτής.

Στα νέα ζευγάρια, ύστερα από έρευνες, έχει παρατηρηθεί ότι το κάθε άτομο έχει

αισθητά διαφορετική συναισθηματική νοημοσύνη από το άλλο. Σύμφωνα με το

παραπάνω εύκολα μπορεί να ερμηνευθεί το γεγονός γιατί πολλά ζευγάρια μόλις

περάσουν τα πρώτα στάδια της σχέσης, την σωματική έλξη και τον έρωτα, οδηγούνται

εύκολα στο χωρισμό.

Αντίθετα, στα ζευγάρια με μακροχρόνιες σχέσεις η διαφορά στη συναισθηματική

νοημοσύνη των δυο ατόμων είναι μικρότερη. Το εύρος των συναισθημάτων ανάμεσα στα

10 Δικαίωμα σας! Ένας οδηγός για περισσότερο ισότιμες σχέσεις (Robert E. Alberti – Michael L. Emmons)

12

ζευγάρια όχι μόνο αυξάνεται στη διάρκεια της σχέσης αλλά και τα αισθήματα μεταξύ

των ατόμων σταδιακά γίνονται αμοιβαία. Έτσι, είναι λίγες οι περιπτώσεις αυτών των

ζευγαριών που θα φτάσουν στον χωρισμό απλά και μόνο επειδή η σχέση τους έχασε το

πάθος που υπάρχει στην αρχή μιας σχέσης, αφού βαθύτερα αισθήματα κρατάνε το πάθος

και την έλξη ανάμεσα στο ζευγάρι δυνατά.11

Σε μια σχέση που θεωρείται ικανοποιητική και για τα δυο άτομα η επικοινωνία

έχει σημαντικό ρόλο. Το πόσο καλά, για παράδειγμα αντιλαμβάνεται ο ένας τα

συναισθήματα του ίδιου του εαυτού του αλλά και του συντρόφου του είναι αποτέλεσμα

της καλής επικοινωνίας μέσα στο ζευγάρι που αναπόφευκτα οδηγεί στη βελτίωση της

ποιότητας της σχέσης.

Το αίσθημα αυτό της ικανοποίησης που έρχεται σε μια σχέση κάνει το άτομο να

αισθάνεται πιο άνετα στην ερωτική σχέση με το άλλο άτομο. Αφήνει λοιπόν τον εαυτό

του ελεύθερο να βιώσει τις εμπειρίες της σχέσης χωρίς πολλές ανασφάλειες. Έτσι γίνεται

πιο εύκολο για τον άλλο άτομο να αναγνωρίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τα

συναισθήματα του συντρόφου του αλλά και την ακριβή έκφραση των δικών του

(Gottman, Markman & Notarius, 1977).12

Όταν μια σχέση είναι ασφαλής και έχει σταθερότητα να προσφέρει στο ζευγάρι

και το αναγνωρίζουν και οι αλληλεπιδρώντες υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να

εξελιχθεί. Ακόμα, επιτρέπει στα άτομα να αποβάλλουν το άγχος για την αποτυχία της

σχέσης και να λειτουργούν χωρίς να επηρεάζονται από το φόβο.

Στην περίοδο του φλερτ το αίσθημα αυτό της ασφάλειας δεν επιτυγχάνεται

αμέσως και ως αποτέλεσμα πολλά ζευγάρια αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της σύγχυσης

11 Δεσμός, Συναισθήματα και Διαπροσωπικές Σχέσεις (Κωνσταντίνος Καφέτσιος)12 Δεσμός, Συναισθήματα και Διαπροσωπικές Σχέσεις (Κωνσταντίνος Καφέτσιος)

13

της οικειότητας και της σεξουαλικής επαφής, αν το φλερτ προχωρήσει σε σχέση.

Ωστόσο, αυτό είναι φυσικό αφού οι αλληλεπιδρώντες δεν έχουν ακόμα γνωριστεί σε

βάθος μεταξύ τους. Όμως, όταν αυτό συναντάται στα αρχικά στάδια μιας ερωτικής

σχέσης τότε ίσως να οφείλεται σε βαθύτερα αίτια, αναγκάζοντας έτσι την επικοινωνία

ανάμεσα στο ζευγάρι να μην είναι καλή και να προκαλεί προβλήματα που δεν μπορούν

να ξεπεραστούν, ούτε με την επιβεβαίωση της σωματικής επαφής, και κυρίως της

ερωτικής πράξης, και το ζευγάρι να οδηγηθεί στο χωρισμό.

Επιλογικά, το συστατικό εκείνο που χρειάζεται μια σχέση για να διατηρηθεί ή και

να ενδυναμωθεί μέσα στο χρόνο είναι η σωστή επικοινωνία ανάμεσα στο ζευγάρι.

Επικοινωνία είτε λεκτική είτε μη λεκτική, χωρίς ωστόσο, να μειώνεται η σημασία καμίας

από τις δυο αυτές μορφές. Με τη λεκτική επικοινωνία το ζευγάρι μπορεί να εκφράσει όχι

μόνο τα αισθήματα του, αλλά και τις αγωνίες και τα προβλήματα που μπορεί να έχει.

Ενώ στη κορωνίδα της μη λεκτικής επικοινωνίας βρίσκεται η σωματική επαφή που

κορυφώνεται με την ερωτική πράξη, την απόλυτη έκφραση συναισθημάτων, αγάπης,

εμπιστοσύνης, σεβασμού προς τον σύντροφο. Επομένως, η «χρυσή τομή» για την

επιτυχία σε μια σχέση είναι η ισορροπία στη χρήση των δυο μορφών επικοινωνίας.

14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ε. Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων, Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα, 1998

Robert E. Alberti – Michael L. Emmons, Δικαίωμα σας! Ένας οδηγός για

περισσότερο ισότιμες σχέσεις, Impact Publishers, 1970

Κωνσταντίνος Καφέτσιος, Δεσμός, συναίσθημα και διαπροσωπικές σχέσεις,

Αθήνα: τυπωθήτω, 2005

15