Νεοελληνική Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου

Στρατής Μυριβήλης

Η μυστική παπαρούνα [Η ζωή εν τάφω]

Εργασίες μαθητών

1

Σχέδιο: Αποστόλης Μαρκάκης

Η ζωή εν τάφω (Η μυστική παπαρούνα)Εργασίες σε ομάδες

Ο ήρωας1. Η προσπάθεια του ήρωα να ανασηκωθεί πάνω από το

προπέτασμα για να δει το ποτάμι που «φωνάζει μακριά», ποια ενδόμυχη επιθυμία του μπορεί να εκφράζει;Από την παρουσίαση του ήρωα εύκολα καταλαβαίνουμε την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Το χτυπημένο πόδι, οι άσχημες συνθήκες του πολέμου και τα σημάδια τους στο πρόσωπο του άνδρα επηρεάζουν την ψυχολογική του κατάσταση. Για το λόγο αυτό επιθυμεί να ξεφύγει, να δει το ποτάμι που «φωνάζει μακριά». Το σκηνικό τοποθετείται σε ένα χαράκωμα με γεώσακους. Η ανάγκη του στρατιώτη να δει τη θέα πίσω από τα ξεσκισμένα τσουβάλια εξηγεί την ανάγκη του για ελευθερία και ειρήνη. Η έλλειψη ανθρώπινης συντροφιάς τον αναγκάζει να ψάχνει παντού απεγνωσμένα για το παραμικρό ζωντανό στοιχείο. Γι’ αυτό μπροστά στην ανακάλυψη της παπαρούνας αισθάνεται απέραντη χαρά και επιθυμεί να τσιρίξει.

2. Πώς εξηγείται το παιδικό τραγούδι για το φεγγαράκι που έρχεται στο μυαλό του ήρωα στο τέλος του αποσπάσματος; Πώς συσχετίζεται αυτή η παιδικότητα που αισθάνεται μέσα του με τον παραλληλισμό της παπαρούνας με βρέφος; (σελ.275)Το τραγούδι εκπροσωπεί τον παιδικό χαρακτήρα του στρατιώτη που βγήκε στην επιφάνεια με την ανακάλυψη της παπαρούνας. Ο ήρωας αγγίζει την παπαρούνα με απαλότητα όπως θα άγγιζε ένα μωρό. Έτσι καταλαβαίνουμε την ανάγκη του για μια συντροφιά, είτε αυτή είναι ανθρώπινη είτε όχι. Η παπαρούνα ταυτόχρονα τον οδηγεί σε μνήμες από την παιδική ηλικία, που τον κάνουν εντέλει να τραγουδά «φεγγαράκι μου λαμπρό…».

3. Στην αρχή του κεφαλαίου ο αφηγητής λέει: «Θα προτιμούσα να ξέρω πως ζούνε γύρω μου κρυμμένοι άνθρωποι, κι ας ήτανε μόνο οχτροί». Σε ποια γενικότερη ιδέα για την ανθρώπινη φύση μάς οδηγεί αυτή η διαπίστωση του αφηγητή;Στην αρχή του κεφαλαίου, όπου ο αφηγητής λέει «Θα προτιμούσα να ξέρω πως ζούνε γύρω μου κρυμμένοι άνθρωποι, κι ας ήτανε μόνο οχτροί», παρουσιάζεται μια γενικότερη ιδέα, που χαρακτηρίζει τη φύση του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος. Η ανάγκη για επικοινωνία και συλλογικότητα είναι σαφώς πιο σημαντική και απαραίτητη από τον πόλεμο και την έχθρα. Γι’ αυτό και ο αφηγητής εύχεται να μπορούσε να δει και να μιλήσει με άλλους ανθρώπους γύρω του, στο μοναχικό στρατόπεδο όπου ζει, ακόμα και αν ήταν επικίνδυνοι άνθρωποι, δηλαδή εχθροί του. Τέλος, εκτός από την ιδέα της ειρήνης, που προβάλλει εδώ, ο Μυριβήλης υποβάλλει και την αναγκαιότητα

2

της αρμονικής συνύπαρξης των λαών και αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών φυλών.

4. Τι συμβολίζει για τον ήρωα η μυστική παπαρούνα; Για την απάντησή σας σκεφτείτε πώς συνδέεται το απόσπασμα αυτό με τον τίτλο του μυθιστορήματος «Η ζωή εν τάφω».Ο αφηγητής παρουσιάζει μια εμπειρία που έζησε στον πόλεμο των χαρακωμάτων, στο Μακεδονικό Μέτωπο, που συμμετείχε ως εθελοντής. Το περιεχόμενο του κειμένου συνδέεται απόλυτα με τον τίτλο του μυθιστορήματος «Η ζωή εν τάφω». Η μυστική παπαρούνα που συμβολίζει για τον αφηγητή την ειρηνική ζωή και την ελπίδα, βρίσκεται μέσα στους σάπιους γεώσακους, οι οποίοι συμβολίζουν τη φθορά και το θάνατο μέσα στην αθλιότητα του πολέμου, μέσα σ’ ένα περιβάλλον που μοιάζει με τάφο. Από ένα τυχαίο περιστατικό, καθώς ο αφηγητής πιάνεται από έναν γεώσακο αλλά η φθαρμένη λινάτσα λιώνει και ο σάκος αδειάζει επάνω του, ο ίδιος ανακαλύπτει μια μικρή ευτυχία, μια κόκκινη παπαρούνα γεμάτη ζωή. Η ευτυχία και η ευχαρίστηση που νιώθει φαίνεται ακόμη περισσότερο στην χαρακτηριστική φράση του κειμένου «αχ μου ’καμε τόσο καλό στην ψυχή, λίγο ακόμα και θα πατούσα μια τσιριξιά χαράς». Γι’ αυτό η παπαρούνα γίνεται σύμβολο ζωής μέσα στο τοπίο του θανάτου.Χριστίνα Κολοκυθά, Δήμητρα Μακρή, Βάνα Ναλμπάντη, Μαρία

Μυλωνά

Αφηγηματικοί τρόποι5. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο

κείμενο την τεχνική της «πλαστοπροσωπίας» (αφηγητής ο λοχίας Κωστούλας και όχι ο ίδιος ο συγγραφέας); δες και εισαγωγικό σημείωμαΟ Μυριβήλης έζησε τον Α' παγκόσμιο πόλεμο ως εθελοντής στο Μακεδονικό Μέτωπο. Όταν ξεκίνησε να γράφει το βιβλίο «Η ζωή εν τάφω» ήθελε για να εκθέσει τις δικές του εμπειρίες στον πόλεμο. Με την βοήθεια της «πλαστοπροσωπίας» όμως το κείμενο έχει την μορφή σειράς επιστολών που υποτίθεται ότι έγραψε ο λοχίας Αντώνης Κωστούλας, χωρίς να φαίνεται πουθενά ο ίδιος ο Μυριβήλης. Η τεχνική αυτή αποτελεί ένα συγγραφικό τέχνασμα, για να κρύψει ο συγγραφέας το πρόσωπό του και να αποκτήσει το έργο καθολικότητα.

6. α) Να συγκρίνετε (σύντομα) την περιγραφή των γεώσακων με την περιγραφή της παπαρούνας ως προς і) τα χρώματα, ii) τα ρήματα, iii) τα επίθετα, iv) τον τόνο. β) Να αναπτύξετε τις διαφορές των δύο περιγραφών με άξονα την αντίθεση ζωής-θανάτου.α) Η περιγραφή των γεώσακων είναι κάπως καταθλιπτική ως προς τα χρώματα, τα επίθετα και τον τόνο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

3

Τα χρώματα τους είναι σκούρα και ο αφηγητής αναφέρει ότι τους γεώσακους τους έχουν πολύ καιρό έξω, γι’ αυτό τσουρουφλίστηκαν από τον ήλιο και μούχλιασαν. Τα ρήματα και επίθετα που χρησιμοποιούνται στην περιγραφή προκαλούν ρίγος και θλίψη (ξεθαμμένα, σταχτωμένα, μεισοαδειανά, ξαντεριασμένα). Γι’ αυτό και ο τόνος είναι μελαγχολικός και θλιβερός. Η περιγραφή της παπαρούνας όμως είναι τελείως διαφορετική. Τα χρώματα είναι ζωντανά με κυρίαρχο το κόκκινο. Τα επίθετα φροντισμένα, όπως και τα ρήματα (καλοθρεμμένο, ντούρο, χνουδάτο, άλικη, βελουδένια). Ο τόνος γίνεται χαρούμενος, ζωντανός και ελπιδοφόρος.β) Είναι φανερό ότι η περιγραφή των γεώσακων παραπέμπει στο θάνατο, ενώ η περιγραφή της παπαρούνας στη ζωή.

7. α) Πώς περιγράφεται το χαράκωμα στην αρχή και πώς στο τέλος; β) Να συσχετίσετε κάθε περιγραφή με την εκάστοτε ψυχική διάθεση του ήρωα.α) Στην αρχή το χαράκωμα περιγράφεται ως ένα μέρος παράξενο και σιωπηλό, με συρματοπλέγματα και γεώσακους, όπου ξαφνικά εμφανίζεται ένα περίεργο φως. Στο τέλος βλέπουμε ότι ο στρατιώτης το περιγράφει σαν έναν χώρο γεμάτο χαρά, με μεγάλη φωταψία. β) Στην αρχή ο ήρωας αισθάνεται φόβο μήπως τον άφησαν μόνο του στο σιωπηλό χαράκωμα, ενώ στο τέλος είναι γεμάτος χαρά που έχει βρει το λουλούδι.

8. Πώς περιγράφει ο αφηγητής τη νύχτα γύρω του; Γιατί παρακάτω την αποκαλεί «νύχτα γιομάτη θαύματα»; Τι ανακαλεί στη μνήμη σας η φράση αυτή;

Ο αφηγητής στην πρώτη παράγραφο περιγράφει την νύχτα στο σκοτεινό χαράκωμα. Το φως είναι άπλετο. Φέγγει σαν μέρα, γι’ αυτό δεν έχει φόβο. Το φεγγαρόφωτο δεν ξεσκεπάζει τίποτε. Η βελτίωση της υγείας του και το δυνατό φεγγαρόφωτο που τον προστατεύει «σαν ασημί σκοτάδι» ενεργούν θετικά στη διάθεση του και του προκαλούν ευφορία. Έτσι εκδηλώνει επιθυμία για κίνηση. Καθώς όμως είναι νύχτα και στο χαράκωμα επικρατεί σιωπή, την ψυχή του πλημμυρίζει ο φόβος της μοναξιάς και η ανάγκη για επικοινωνία.

Παρακάτω τούτη τη νύχτα ο αφηγητής την αποκαλεί «νύχτα γιομάτη θαύματα» γιατί του αποκαλύφθηκε μυστικά η παπαρούνα, σύμβολο ζωής. Η συγκεκριμένη φράση ανακαλεί στη μνήμη μας στίχους από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Διονυσίου Σολωμού.

Κυριακή Λεμονίδου, Άντα Λίκα, Ηρώ Κυριαζή, Βάσω Μυλωνά

4

Η γλώσσα9. Ο Λίνος Πολίτης χαρακτηρίζει τη γλώσσα του Μυριβήλη ως

«πλούσια σε χυμούς και αποχρώσεις, συνεχίζοντας και ανανεώνοντας την παράδοση του δημοτικισμού». Να υποστηρίξετε την άποψη αυτή με αναφορές στο κείμενο.Ο Στρατής Μυριβήλης χρησιμοποιεί μια γλώσσα πλούσια σε χυμούς και αποχρώσεις, τρυφερή με αρκετή δόση μελαγχολίας. Αυτό διαπιστώνουμε με φράσεις όπως: «τ’ άγγισα με χτυποκάρδι όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο», «είναι σαν να πεταλουδίζουν πάνω στην επιδερμίδα τα ματόκλαδα μιας αγαπημένης γυναίκας». Η φράση «δύο λουλούδια μέσα στο περιβόλι του θανάτου» δείχνει την νοσταλγία του ποιητή για την ειρηνική ζωή, στοιχείο που καταλαβαίνουμε και από την αμέσως επόμενη φράση «αιστάνουμαι συγκινημένος ως τα κατάβαθα της ψυχής». Τη στιγμή που τραγουδάει το παιδικό τραγούδι προσπαθεί να περάσει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα, αλλά επίσης αναπολεί τα παιδικά του χρόνια, όταν έβλεπε παπαρούνες. Όλες αυτές οι αναφορές δείχνουν την πλούσια γλώσσα του Μυριβήλη.

10. Να επισημάνετε την εναλλαγή του χρόνου των ρημάτων από τον αόριστο στον ενεστώτα στις τρεις τελευταίες παραγράφους και να δικαιολογήσετε τη μεταβολή αυτή.Ο Στρατής Μυριβήλης εναλλάσσει στο κείμενο του συχνά τους χρόνους των ρημάτων από Αόριστο σε Ενεστώτα. Συγκεκριμένα, μπορούμε να εντοπίσουμε αυτό το φαινόμενο στα εξής σημεία : «Κατόπι σηκώνουμαι ξανά στα νύχια κι απλώνω το μπράτσο έξω. Ναι. Το άγγισα λοιπόν πάλι! Τρεμουλιάζω από ευτυχία…» «Είναι σαν να πεταλουδίζουν πάνω στην επιδερμίδα τα ματόκλαδα μιας αγαπημένης γυναίκας. Φίλησα τις ρώγες τον δαχτύλων μου…» «Γύρισα γρήγορα στ’ αμπρί. Ας μπορούσα να κάμω μια μεγάλη φωταψία… Να κρεμάσω παντού σημαίες και στεφάνια! Άναψα στο λυχνάρι τέσσερα φιτίλια και τώρα πασχίζω να τη χωρέσω εδώ μέσα, …»Ο συγγραφέας με τη πυκνή χρήση του Ενεστώτα δίνει στο κείμενο μεγάλη παραστατικότητα, ζωντάνια και θεατρικότητα. Ενώ με την εναλλαγή του χρόνου των ρημάτων καθιστά την εναλλαγή των συναισθημάτων του πρωταγωνιστή διακριτή και έντονη. Ακόμα, με την εναλλαγή του χρόνο των ρημάτων ο πεζογράφος αυξάνει την εκφραστική δύναμη της αφήγησης.

11. Στην περιγραφή των συναισθημάτων του, ο συγγραφέας προτιμά τις μικρές, κοφτές φράσεις. Να επισημάνετε χαρακτηριστικά δείγματα και να δείξετε τι επιδιώκει με αυτές ο συγγραφέας.

5

Ο συγγραφέας προτιμά τις μικρές κοφτές φράσεις, γιατί έτσι επιδιώκει να αποδώσει μια έντονη συναισθηματική φόρτιση στην γραφή του, μέσα από έναν χαμηλόφωνο τόνο στο λόγο του, που μοιάζει να κουβεντιάζει με κάποιον. Η αφήγηση του έχει μεγάλη εκφραστική δύναμη μαζί με ζωντάνια, δραματικότητα, ρεαλισμό και λυρισμό. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι καθαρή δημοτική, πλούσια και λυρική. Το ύφος του είναι τρυφερό και συγκινητικό. Μερικές χαρακτηριστικές κοφτές φράσεις είναι:«ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου», «είναι μια παπαρούνα», «χαμογελώ πονηρά», «το άγγισα λοιπόν πάλι!», «ανεβαίνει ως τη ράχη», «φίλησα τις ρώγες των δαχτύλων μου», «γύρισα γρήγορα στ’ αμπρί», «χαμογελώ ξαπλωμένος ανάσκελα», «κάτι τραγουδάει μέσα μου», «το αφουγκράζομαι».

12. α) Πώς ανακάλυψε ο ήρωας την παπαρούνα; β) Με ποιο εκφραστικό μέσο δίνεται η «αποκάλυψη» της παπαρούνας; γ) Ποια επίδραση είχε η επαφή με το λουλούδι στην ψυχολογική κατάσταση του ήρωα;α) Στην πέμπτη παράγραφο γίνεται η αποκάλυψη της παπαρούνας από τον ήρωα. Συγκεκριμένα, ο στρατιώτης καθώς περπατούσε σταμάτησε σε ένα σημείο του χαρακώματος, για να ακουμπήσει το μπαστούνι του και να ξεκουραστεί. Εκεί αντίκρισε ξαφνικά μέσα στους φθαρμένους γεώσακους μια παπαρούνα, η οποία ήταν κρυμμένη.β) Η παπαρούνα φανερώνεται με λεπτομερειακή περιγραφή του ήρωα και παρομοιάζεται «σαν μικρή βελουδένια φούχτα». Χαρακτηρίζεται ως «καλοθρεμμένη» , «άλικη», «καλοθρεμμένο λουλούδι, γεμάτο χαρά, χρώματα και γεροσύνη». Έτσι με την παρομοίωση και τις μεταφορές αυτές επιτυγχάνεται η δημιουργία αισθημάτων με αντιπολεμικό χαρακτήρα.γ) Ο ήρωας αγγίζοντας την παπαρούνα αισθάνεται αρχικά μια μοναξιά, καθώς το βελούδινο αυτό λουλούδι προσωποποιείται σε γυναίκα. Γι’ αυτό, το χάιδεμα του λουλουδιού δίνει την αίσθηση στον ήρωα της απαλής επιδερμίδας γυναίκας. Γενικότερα ο ήρωας αισθάνεται μεγάλη χαρά, γιατί νιώθει ότι με την παπαρούνα βρήκε όλα όσα του στέρησε ο πόλεμος, την τρυφερότητα, την γυναικεία παρουσία, την παιδικότητα, την ελευθερία.

Μανώλης Λαζίδης, Γιώργος Μπάδας, Γιάννης Κιούρτης, Δημήτρης Κόλλιας,

Επιδράσεις 13. Μελετητές του Μυριβήλη επισημαίνουν ως γνωρίσματα του

έργου το ρεαλισμό και το λυρισμό. Μπορείτε να επισημάνετε τα στοιχεία αυτά στο απόσπασμα;

6

Στο απόσπασμα εντοπίζεται και ο λυρισμός και ο ρεαλισμός. Στην πρώτη παράγραφο διακρίνεται λυρισμός στις φράσεις «το φεγγαρόφωτο από μακριά», «περπατώ λεύτερα κάτω από τον αχνό πέπλο του που προστατεύει σαν ασημί σκοτάδι». Στην τρίτη παράγραφο εντοπίζεται ο ρεαλισμός, καθώς ο αφηγητής περιγράφει απλά χωρίς καθόλου συναισθηματισμό τους γεώσακους, την υγρασία, τα τσουβάλια. Από την τέταρτη παράγραφο μέχρι το τέλος κυριαρχεί ο λυρικός τόνος, καθώς ο στρατιώτης αναφέρεται στη λατρεία τους για τη φύση και στο θαύμα της παπαρούνας. Στο τέλος του κειμένου έχουμε κορύφωση του λυρισμού. Ο αφηγητής γίνεται ρομαντικός, καθώς περιγράφει ευλαβικά το άγγιγμα της παπαρούνας και το φιλί που έδωσε στις ρώγες των δακτύλων του που άγγιξαν το λουλούδι.

14. α) Να εντοπίσετε τις φράσεις που δείχνουν τη φυσιολατρία του συγγραφέας. β) Πώς συνδέεται αυτή η φυσιολατρία με την πολεμική/αντιπολεμική ατμόσφαιρα του αποσπάσματος;α) Μέσα στο κείμενο μπορούμε να καταλάβουμε την αγάπη που έχει ο συγγραφέας για την φύση από τον τρόπο που φροντίζει και προστατεύει μια παπαρούνα. Η φυσιολατρία του φαίνεται από φράσεις όπως «είναι καλοθρεμμένο λουλούδι… το τσουνί του είναι ντούρο και χνουδάτο. Έχει κι έναν κόμπο που δεν άνοιξε ακόμη».β) Ο στρατιώτης προσπαθεί με κάθε τρόπο να σώσει το λουλούδι, γιατί είναι το μόνο που έμεινε μετά από τον πόλεμο. Σε όλη την καταστροφική ατμόσφαιρα του πόλεμου, ο συγγραφέας ανέφερε την παπαρούνα και έδωσε ελπίδα και χαρά στον στρατιώτη, προβάλλοντας ένα αντιπολεμικό μήνυμα.

15. Να δημιουργήσετε μια παρουσίαση σε PowerPoint ή Prezi (www . prezi . com ) στην οποία θα παρουσιάζεται τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής και του έργου του συγγραφέα. Εξηγήστε στους συμμαθητές σας με λόγο προφορικό πώς τα βιώματά του τον επηρέασαν στη λογοτεχνική παραγωγή.

16. Κατά το Mario Vitti (Η γενιά του Τριάντα), στο Μυριβήλη «το αντίβαρο της απωθητικής φρίκης του πολέμου είναι η ερωτική έλξη». Σε ποια σκηνή του αποσπάσματος μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό;Διαβάζοντας κανείς προσεκτικά το απόσπασμα μπορεί κάλλιστα να πει ότι ο ισχυρισμός του Mario Vitti σχετικά με το συγκεκριμένο κείμενο του Μυριβήλη, ότι δηλαδή το αντίβαρο της απωθητικής φρίκης του πολέμου είναι η ερωτική έλξη, είναι πολύ ορθός. Την ορθότητα αυτή της θέσης του Vitti την αντιλαμβανόμαστε καλύτερα μέσα από τη σκηνή του αποσπάσματος, στην οποία ο ήρωας που βιώνει τη σκληρότητα και την απανθρωπιά του πολέμου αντικρίζει τη ζωή, μια παπαρούνα, την οποία αγγίζει με τεράστια χαρά, και

7

παρομοιάζει το αίσθημα της αφής με αυτό μιας αγαπημένης γυναίκας.

Ιωάννα Κύρκου, Ελισσάβετ Μητριτζώνη, Πρόδρομος Κιρμιζόγλου, Ηλίας Μήττας

Προεκτάσεις 17. Να ζωγραφίσετε μια σκηνή του αποσπάσματος (λ.χ. το τοπίο

στο φεγγαρόφωτο ή το προκάλυμμα με τους γεώσακκους ή την παπαρούνα ή όλα αυτά μαζί).

18. Ποια στοιχεία μπορούν να χαρακτηρίσουν το απόσπασμα ως αντιπολεμικό; Για την απάντησή σας να αναζητήσετε τα βασικά θέματα του μυθιστορήματος «ζωή», «θάνατος», «ανθρωπιά» «ελπίδα» μέσα στο απόσπασμα.Το απόσπασμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντιπολεμικό, χαρακτηριστικό το οποίο φαίνεται από την αντίθεση ζωής και θανάτου που υπάρχει στο κείμενο, αλλά και από την ανθρωπιά και την ελπίδα που κυριαρχεί. Συγκεκριμένα, ο αφηγητής περνά από το θάνατο στη ζωή μέσω της εικόνας της παπαρούνας, η οποία συμβολίζει και την ελπίδα εκτός από τη ζωή. Ο ήρωας ξεφεύγει από τον πόνο του πολέμου και ξαναβρίσκει την ευτυχία και τη χαρά από την ανακάλυψη της παπαρούνας, την οποία αποκαλεί «βλογημένη», δείχνοντας με τη φράση αυτή ότι ανακάλυψε πάλι το Θεό, αφού η παπαρούνα τον συμβολίζει. Ο Θεός, που είναι υπερασπιστής της ανθρωπιάς, μέσω της παπαρούνας του επιστρέφει την ανθρωπιά και έτσι το μήνυμα του κειμένου γίνεται ειρηνικό, ανθρωπιστικό και αντιπολεμικό.

19. Να γράψετε μια παράγραφο στην οποία να συνεχίσετε με τη φαντασία σας τη διήγηση του Μυριβήλη, αρχίζοντας με τη φράση «Την άλλη μέρα το πρωί…».

Την άλλη μέρα το πρωί ξύπνησα από τους πυροβολισμούς και από τις φωνές των στρατιωτών. Ετοιμάστηκα πολύ γρήγορα και πήγα αμέσως στη γραμμή μαζί με τους υπόλοιπους στρατιώτες. Πολλοί πίστευαν ότι μόνο με ένα θαύμα θα σωθούμε, αλλά εγώ πίστεψα στην «παπαρούνα», η οποία παρά τις δυσκολίες κατάφερε να ζήσει. Έτσι κι εγώ έλπιζα. Μπορεί να υπήρχαν αρκετές δυσκολίες για να επιβιώσω, αλλά ένιωθα πως θα τα καταφέρω.

Εκείνη η μέρα ήταν η δυσκολότερη. Πολλοί από τους δικούς μας είχαν σκοτωθεί, καθώς όλες οι μάχες ήταν σώμα με σώμα. Όταν είδα δίπλα μου να πέφτουν νεκροί, τρόμαξα πολύ. Φοβήθηκα πως σήμερα θα ήταν η τελευταία μέρα που θα κοιτούσα τον γαλανό ουρανό και τον τόσο φωτεινό ήλιο. Όμως η δύναμη που έπαιρνα από τη μυστική παπαρούνα, μου έδινε ακόμα περισσότερες ελπίδες επιβίωσης. Ωστόσο, οι πυροβολισμοί γίνονταν ακόμα πιο συχνοί, τα πτώματα

8

και οι τραυματίες πλήθαιναν ολοένα και περισσότερο. Τελικά κατάφερα να ζήσω…

Μετά το τέλος και αυτής της μάχης έτρεξα αμέσως να δω αν ζει και το λουλούδι μου. Άνοιξα το σακί… και το βλέπω σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ξαφνικά ακούγεται ένας πυροβολισμός. Ένας τραυματίας, ο οποίος ήταν αντίπαλος, με πυροβόλησε πισώπλατα. Έπεσα κάτω και άρχισα να χάνω τις αισθήσεις μου. Ήμουν σοβαρά τραυματισμένος, γιατί η σφαίρα πέρασε δίπλα στην καρδιά. Την επόμενη μέρα ξύπνησα μέσα σε ένα κατάλευκο δωμάτιο. Νόμιζα πως ήμουν στο παράδεισο αλλά τελικά έκανα λάθος. Βρισκόμουν στο νοσοκομείο... Όταν έστρεψα το κεφάλι μου προς τα δεξιά, είδα μια παπαρούνα στο τραπεζάκι, ακριβώς ίδια με την προηγούμενη. Εκείνη τη στιγμή άρχισα να ελπίζω ξανά πως, παρόλο που αντιμετώπιζα πολλές δυσκολίες, εγώ θα συνέχιζα να είμαι ζωντανός και να αγωνίζομαι. Και τελικά τα κατάφερα…

20. Να ηχογραφήσετε το παρακάτω απόσπασμα του κειμένου και να το επενδύσετε με εικόνες. Σκοπός μας είναι να δημιουργήσουμε μια φωτοαφήγηση με μορφή βίντεο.

«Ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου. Ένα λουλούδι είχε φυτρώσει εκεί μέσα στους σαπρακιασμένους γεώσακους. Και μου φανερώθηκε έτσι ξαφνικά τούτη τη νύχτα που 'ναι γιομάτη θάματα. Απόμεινα να το βλέπω σχεδόν τρομαγμένος. Τ' άγγισα με χτυποκάρδι, όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο. Είναι μια παπαρούνα. Μια τόση δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελουδένια φούχτα…

Το τσουνί της είναι ντούρο και χνουδάτο. Έχει κι έναν κόμπο που δεν άνοιξε ακόμα. Κάθεται κλεισμένος σφιχτά μέσα στην πράσινη φασκιά του και περιμένει την ώρα του. Μα δεν θ' αργήσει ν' ανοίξει κι αυτός. Και θα 'ναι δυο λουλούδια τότες! Δυο λουλούδια μέσα στο περιβόλι του Θανάτου. Αιστάνουμαι συγκινημένος ξαφνικά ως τα κατάβαθα της ψυχής…

Ας μπορούσα να κάμω μια μεγάλη φωταψία... Να κρεμάσω παντού σημαίες και στεφάνια! Άναψα στο λυχνάρι τέσσερα φιτίλια και τώρα πασχίζω να τη χωρέσω εδώ μέσα, μέσα σε μια τόσο μικρή γούβα, μια τόσο μεγάλη χαρά. Η ψυχή μου χορεύει σαν μεγάλη πεταλούδα. Χαμογελώ ξαπλωμένος ανάσκελα. Κάτι τραγουδάει μέσα μου. Τ' αφουκράζουμαι. Είναι ένα παιδιάστικο τραγούδι:

Φεγγαράκι μου λαμπρό...»Γεράσιμος Νικολάου, Ζήσης Λαμπρόπουλος, Αποστόλης

Μαρκάκης, Στάθης Κομματάς

9

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Στο έργο του Μυριβήλη Βασίλης ο Αρβανίτης υπάρχει μια άλλη

10

Σχέδιο: Ηλίας Μήττας

περιγραφή συναισθημάτων του ανθρώπου μπροστά σε μια παπαρούνα (Το απόσπασμα παρατίθεται στη συνέχεια). Πώς αναπτύσσεται εδώ ο συμβολισμός της;Τι υποδηλώνει για την αντίληψη του συγγραφέα περί φύσης και ζωής;(Ο αφηγητής επισκέπτεται τον τάφο του πατέρα του, που όσο ζούσε φύτευε λουλούδια και δέντρα παντού, και βρίσκει να θάλλει στο μνήμα μιακόκκινη παπαρούνα.) «Έσκυψα να τη βγάλω, να την πάρω μαζί μου σε μια γλάστρα. Και την ίδιαστιγμή το μετάδα τράβηξα πίσω το χέρι. Μου φάνηκε πως το λουλούδι έφτανε ως την καρδιά του. Φοβήθηκα πως άμα το τραβήξω από το χώμα θα δω να στάζουν αίματα οι σπασμένες ρίζες. (Ο Θεός που αγαπά τα δέντρα και τα λουλούδια σαν παιδιά του, ας τον αναπάψει σε τόπο χλοερό.)»

(Στρ. Μυριβήλης, 1944, Ο Βασίλης ο Αρβανίτης, Αθήνα, σελ. 14-15)

Στράτης Μυριβήλης, Ο λόφος με τις παπαρούνες«Είναι μια μέρα χαρούμενη μέσα στις άσκημες μέρες της πορείας. Μια μέρα γαλάζια και κόκκινη, με ανοιξιάτικο ουρανό, γεμάτη μαβιά μάτια, κόκκινα αγριολούλουδα και αργά μελαγχολικά τραγούδια.

Ήταν ένας λόφος άλικος από τις παπαρούνες. Ξεκουραζόταν ένα ρούσικο σύνταγμα, που τραβούσε κι αυτό για το μέτωπο. Εκεί μας σταματήσανε κι εμάς. Είχε νερό μπόλικο και πρασινάδα εκεί δίπλα. Στήσαμε πυραμίδες τα όπλα και φάγαμε κοντά τους. Μας σίμωσαν κάτι μεγαλόσωμα παλικάρια με τριανταφυλλιά μάγουλα, με χοντρές μπότες και μπλούζες παιδιάτικες δίχως κουμπιά. Τα πηλίκιά τους είχαν κεραμίδι στενούτσικο.

—Γκιρτς;—Γκιρτς.—Κριστιάν;—Κριστιάν.—Ορτοντόξ;—ΟρτοντόξΜας δεχτήκανε με χαρές σχεδόν παιδιάτικες. Γελούσανε, και μεις

γελούσαμε, μας χάριζαν κονσέρβες, σουγιάδες. Με τα μεγάλα τους χέρια μας χτυπούσανε στην πλάτη, τραβούσανε και μας δείχνανε από την τραχηλιά τους χρυσά, σιντεφένια σταυρουδάκια και φυλαχτάρια κρεμασμένα με αλυσιδίτσες. Σταυροκοπιόντανε με τον ορθόδοξο τόπο.

—Κριστιάν! Κριστιάν!Φάγαμε μαζί, κουβεντιάσαμε ώρες δίχως να καταλαβαίνει γρι ο ένας

11

απ’ τη γλώσσα τ’ αλλουνού. Όμως συνεννοηθήκαμε περίφημα. Η αγάπη κι η όχτρα έχουνε διεθνή γλώσσα.

Βρήκα κι έναν νεότατον αξιωματικό, λεπτοκαμωμένο σαν κορίτσι, με μεγάλα γυαλιά και γελαζούμενα χείλη, που θυμόταν απ’ το σκολειό του μερικά αρχαία τσάτρα-πάτρα. Τα μαλλιά του ήταν ξανθά σαν του καλαμποκιού, είχε κι ένα χρυσό μουστάκι.

—Ημείς ρούσιαν λίαν Έλληνες αγαπώμεθαν! Οδυσσόν λίαν Έλληνες! Λίαν!

Πήρε ύφος και μου απάγγειλε κάτι αλαμπουρνέζικα, που, όπως με βεβαίωσε, ήταν Όμηρος από το πρωτότυπο. Κατόπι κάμανε μια μεγάλη χορωδία και μας τραγούδησαν λαϊκά τραγούδια. […]

Οι μορφές των τραγουδιστάδων ήταν σοβαρές, τα παιδιάτικά τους τα σλάβικα μάτια βούρκωναν. Σαν τέλειωσαν το τραγούδι, μείναμε πολλήν ώρα ακίνητοι μαζί τους, ταξιδεύοντας πάνω στα φτερά της μουσικής, που ενώνει τις καρδιές, γιατ’ είναι η γλώσσα τους η πανανθρώπινη.

Σαν κάμαμε τις τετράδες, οι Ρούσοι βάλανε παπαρούνες μέσα στις μπούκες των ντουφεκιών μας. Ήτανε σαν μια παράξενη λιτανεία με ατσαλένιες λαμπάδες, που στην κορφή τους άναβε η πιο χαρούμενη φλόγα.

—Αντίο! Αντίο!Ο πολύ νέος αξιωματικός πετά το καπέλο του, λυγερός, σχεδόν

διάφανος μέσα στο φως.—Χαίρε, λίαν, Έλληνες! Χαίρε!Πόση αγάπη υπάρχει στον κόσμο! Άφθονη σαν ποτάμι που χύνεται

μέσα σ’ έναν κάμπο. Ανθισμένη σαν ένας λόφος κόκκινος από τις παπαρούνες, που σε φωνάζουνε να τις κόψεις. Δεν έχεις παρά να σκύψεις να τις κόψεις.

(Σ. Μυριβήλης, 1978, Η Ζωή εν τάφω. Το βιβλίο του Πολέμου. Αθήνα: Εστία)

12